MASTACTVA Magazine 4/2016

4 /2016 КРАСАВІК

• ЖАЛЕЗНЫЯ ПРЫНЦЫПЫ РЫЧАРДА СМОЛЬСКАГА • «МАКБЕТ»: ВЯСНОВЫ ЭКЗАМЕН БЕЛАРУСКАЙ ОПЕРЫ • МАНУМЕНТАЛЬНЫЯ ВАНДРОЎКІ ВІКТАРА КОПАЧА

Наталля Залозная. Антракт. Інсталяцыя, друк на палатне. 2016. Выстава «Усё было па-іншаму». НЦСМ.

З М Е С Т 4’2016

На першай старонцы вокладкі: Сяр­гей Гры­не­віч. Kate Moss. Flying. Фрагмент. Акрыл. 2013. « МАСТАЦТВА » № 4 (397). КРАСАВІК, 2016. За­сна­ва­ль­нік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзе­ня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) —­ грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Га­лоў­ны рэ­дак­тар­ АЛЕНА АНДРЭЕЎНА­ КАВАЛЕНКА Рэ­дак­цый­ны са­вет На­тал­ля ГА­НУЛ Свят­ла­на ГУТ­КОЎ­СКАЯ Ка­ця­ры­на ДУ­ЛА­ВА Эду­ард ЗА­РЫЦ­КІ Анта­ні­на КАР­ПІ­ЛА­ВА Аляк­сей ЛЯ­ЛЯЎ­СКІ Мі­ка­лай ПІ­НІ­ГІН Ула­дзі­мір РЫ­ЛАТ­КА Антон СІ­ДА­РЭН­КА Ры­гор СІТ­НІ­ЦА Дзміт­рый СУР­СКІ Ры­чард СМО­ЛЬС­КІ На­тал­ля ША­РАН­ГО­ВІЧ Ні­на ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА Кан­стан­цін ЯСЬ­КОЎ

2 • Год ку­ль­ту­ры 3 • Ка­арды­на­ты 6 • Інструк­цыя па вы­жы­ван­ні ад На­тал­лі Га­ра­чай 7 • Кніж­ная па­лі­ца Ха­рэ­агра­фія Тэ­ма: Но­вая па­ста­ноў­ка Кі­лі­яна ў Вя­лі­кім тэ­атры 8 • Во­ль­га Са­віц­кая ПА­ЧУЦ­ЦЁ­ВАСЦЬ І ЭРО­ТЫ­КА Май­стар-клас 11 • Тац­ця­на Му­шын­ская КА­ЦЯ­РЫ­НА АЛЕЙ­НІК. ЛЕ­ТУ­ЦЕН­НІ­ЦА І РЭ­АЛІС­ТКА Му­зы­ка Агля­ды, рэ­цэн­зіі 14 • На­тал­ля Га­нул МАС­ТАЦ­ТВА ЧЫ­ТАН­НЯ ШЭК­СПІ­РА «Мак­бет» Джу­зэ­пэ Ве­рдзі ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры опе­ры і ба­ле­та Тэ­ма: Му­зыч­ныя і му­зей­ныя згад­кі Бар­се­ло­ны 18 • Тац­ця­на Му­шын­ская СІМ­ВА­ЛЫ КА­ТА­ЛО­НІІ Тэ­атр Агля­ды, рэ­цэн­зіі 22 • Андрэй Мас­квін ЗВЯР­НУЦ­ЦА І ВЯР­НУЦ­ЦА ДА СЯ­БЕ Між­на­род­ны ма­ла­дзёж­ны тэ­атра­ль­ны фо­рум «М.арт.кан­такт» «Дзі­кае па­ля­ван­не ка­ра­ля Ста­ха» ў Тэ­атры юна­га гле­да­ча 24 • Ве­ра­ні­ка Ярма­лін­ская ТЭКСТ КЛА­СІ­КА ДА­ЧУЦЬ АБ­АВЯЗ­КО­ВА 25 • Сяр­гей Пят­роў ДА­МА БЕЗ СА­БАЧ­КІ 26 • Жа­на Лаш­ке­віч ЦІ БУ­Д ЗЕ ТЭ­АТРУ ШЧАС­Ц Е? «Лэ­дзі на дзень» у На­цы­яна­ль­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры імя М.Гор­ка­га 27 • Ула­дзі­мір Га­лак У « ЦЭН­Т РЫ » ПАДЗЕЙ Фес­ты­валь экс­пе­ры­мен­та­ль­ных тэ­атраў Май­стар-клас 28 • Жа­на Лаш­ке­віч. КРЫТЫКІ. РЭАЛЬНАЕ БАГАЦЦЕ КРАІНЫ Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы Агля­ды, рэ­цэн­зіі 32 • Во­ль­га Рыб­чын­ская КА­МУ­НІ­КА­ЦЫЯ І ПРО­ЦІ­ПАС­ТАЎ­ЛЕН­НЕ «Art in process. Гру­па “МЕМ” і сяб­ры» ў На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў 34 • Пёт­ра Ва­сі­леў­скі ПА­РА­ЛЕ­ЛЬ­НЫ СВЕТ У КАН­ТЭК­СЦЕ РЭ­ЧА­ІСНАС­ЦІ Вы­ста­ва Ана­то­ля Кон­цу­ба ў га­ле­рэі «Мас­тац­тва» 35 • Во­ль­га Ро­пат, Ксенія Ся­ліц­кая-Тка­чо­ва Тэ­ма: Ад­ука­цыя 36 • Але­ся Бе­ля­вец ПА­ЧАТ­КО­ВАЯ, СЯ­РЭД­НЯЯ, ВЫ­ШЭЙ­ШАЯ: НЕ СПЫ­НЯЙ­ЦЕ­СЯ!

38 • Пёт­ра Ва­сі­леў­скі КАЛІ ДБАЦЬ ПРА ПЕР­С ПЕК­Т Ы­В У... У май­стэр­ні 40 • Але­ся Бе­ля­вец. ВІК­ТАР КО­ПАЧ. ІДЭІ ДЛЯ ВАН­ДРО­ВАК Архітэктура Тэ­ма: За­ха Ха­дзід у беларускай прасторы 46 • Па­вел Вай­ніц­кі РЭ­К ВІ­Е М ПА... Ка­лек­цыя 48 • Ла­ры­са Лы­сен­ка ЗБОР ВЫ­ЯЎЛЕН­ЧА­ГА МАС­ТАЦ­ТВА НА­ЦЫ­ЯНА­ЛЬ­НА­ГА ПО­ЛА­ЦКА­ГА ГІС­ТО­РЫ­КА-КУ­ЛЬ­ТУР­НА­ГА МУ­ЗЕЯ-ЗА­ПА­ВЕД­НІ­КА

Вы­да­вец —­ Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «КУ­Л Ь­Т У­РА І МАС­ТАЦ­Т ВА». Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77,­ пакоі 16-28, 94-98, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя).­ www.kimpress.by/mastactva.­ E-mail: art_mag@tut.by

© «Мас­тац­тва», 2016.

Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­ каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­ кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 21.04.2016. Фар­мат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT SANS». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 1064. Заказ 907. Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва “Бе­ла­рус­кі дом дру­ку”».

220013, г. Мінск, праспект Не­за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004.

Г О Д К У Л ЬТ У Р Ы

Ні­на Фра­ль­цо­ва, М-аглядальніца ЯШЧЭ РАЗ ПРА ЯКАС­Н АЕ­ І « ПРАДЗЮ­С АР­С КАЕ » КІ­Н О

У

спа­жыў­ца роз­на­га кштал­ ту кі­нап­ра­дук­цыі з га­да­мі сфар­ма­ва­ла­ся ці­ка­вае ўяў­лен­ не пра вы­твор­часць фі­ль­маў. На­гля­дзеў­шы­ся блок­бас­та­раў і ры­мей­каў, уз­бро­іўшы­ся дэ­вай­ са­мі і жы­ву­чы ў Се­ці­ве, ён з па­фа­сам ду­мае не сто­ль­кі пра цяж­кас­ці кі­нап­ра­цэ­су, ко­ль­кі пра сла­ву і гро­шы, якія, па яго­ ным мер­ка­ван­ні, мож­на атры­ маць з лю­бой стуж­кі. У тым сво­еа­саб­лі­ва пра­яўля­ецца ма­гія экран­на­га мас­тац­тва: яно бы­ло і за­ста­ецца моц­ ным ма­ні­пу­ля­та­рам дум­ка­мі і каш­тоў­нас­ны­мі ары­енці­ра­мі мі­ль­ёнаў лю­дзей. Стаў­лен­не да су­час­най бе­ла­рус­кай кі­не­ ма­таг­ра­фіі — не вы­клю­чэн­не.

2

Сён­ня ва ўмо­вах рын­ка­вай эка­но­ мі­кі трэ­ба шчы­ра пры­знаць, што мець на­цы­яна­ль­ ную кі­нас­ту­дыю плюс пад­рых­тоў­ку кі­на­кад­раў з вы­ шэй­шай ад­ука­цы­яй у та­кой ма­ле­нь­кай рэ­спуб­лі­цы, як на­ ша, — вя­лі­кая рас­ко­ша. На пе­ра­ло­ме 1980—1990-х пад ура­жан­нем падзен­ня жа­лез­ най за­сло­ны вя­до­мыя май­стры бе­ла­рус­кай сі­не­ма­таг­ра­фіі кры­ты­ка­ва­лі са­вец­кую арга­ ні­за­цыю кі­на­выт­вор­час­ці і ма­ры­лі пра свет­лыя пе­ра­ва­гі прадзю­сар­ска­га кі­но. Маў­ляў, хо­чам зды­маць без цэн­зу­ры, без ціс­ку рэ­дак­тар­скіх ка­ле­ гій і мас­тац­кіх рад, во­ль­на рас­па­ра­джац­ца пры­быт­кам ад пра­ка­ту — ка­ра­цей, як у Га­ лі­ву­дзе. Але пра­кты­ка апош­ніх 25 га­доў па­ка­за­ла, што без дзяр­жаў­най да­та­цыі кі­нас­ту­ дыя «Бе­ла­ру­сь­фі­льм» да­ўно па­йшла б з ма­лат­ка, а ў яе сце­нах раз­мяс­ціў­ся б які-не­ будзь ган­длё­ва-за­баў­­ляль­ны цэнтр. На шчас­це, гэ­та­га не ад­бы­ло­ся, бо­льш за тое — пры дзяр­жаў­най пад­трым­цы бе­ла­рус­кая «фаб­ры­ка мрой» рэ­кан­стру­юец­ца, для яе на­бы­ ва­юць ліч­ба­вае аб­ста­ля­ван­не. Але па­гро­за бан­круц­тва, якую пад­агра­ва­юць раз­мо­вы аб прадзю­сар­скім кі­но, не знік­ла. У гэ­тым кан­тэк­сце вар­та на­ га­даць адзін га­лі­вуд­скі ка­зус. Ад­ной­чы кі­на­зор­ка Мор­ ган Фры­ман пры­нёс, на яго по­гляд, не­ша­ра­го­вы сцэ­нар дру­гой зор­цы, да та­го ж аска­ ра­нос­най — Клін­ту Іству­ду. Той так­са­ма ўпа­да­баў гіс­то­рыю, і ў аб­одвух яны па­ча­лі ха­дзіць па прадзю­сар­скіх кам­па­ні­ях. Але трэ­ба ве­даць аме­ры­кан­ скую сіс­тэ­му падзе­лу фун­кцый у лю­бой спра­ве. Што ары­гі­ наль­на­га мо­гуць пра­па­на­ваць акцё­ры, ча­го не бы­ло б у «сцэ­ нар­ным парт­фе­лі» прадзю­са­ ра раз­ам са спі­са­мі акцёр­скіх аген­цтваў і рэ­жы­сёр­скіх про­з­ віш­чаў з уся­го све­ту? На­рэш­ це, зор­кі вы­ра­шы­лі абысці­ся

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

ўлас­ны­мі сі­ла­мі. Раз­ам саб­ра­лі 100 ты­сяч, ад­мо­ві­лі­ся ад зар­ пла­ты і га­на­ра­раў, за­пра­сі­лі ў зды­мач­ную гру­пу та­кіх жа энту­зі­ястаў, стом­ле­ных ад прадзю­сар­ска­га дык­та­ту. За рэ­жы­су­ру ўзяў­ся Іствуд. У вы­ні­ ку атры­маў­ся фі­льм «Ма­лыш­ ка на мі­ль­ён», які за пер­шы ме­сяц пра­ка­ту ў ЗША саб­раў ка­ля двух мі­ль­ёнаў. Зра­зу­ме­ла, у гэ­тым пэў­ную ро­лю сыг­ра­ла шмат­га­до­вая лю­боў гле­да­ча да экран­ных каў­бо­яў Іству­да. Але ў «Ма­лыш­цы» ён прад­стаў у аб­са­лют­на іншым амплуа і зноў здзі­віў пуб­лі­ку. Ад­крыў­ шы для ся­бе рэ­жы­су­ру, акцёр за­тым па­ста­віў яшчэ не­ка­ль­кі вя­до­мых кар­цін, у тым лі­ку су­мес­на з Япо­ні­яй. Ле­тась у су­вя­зі з 80-га­до­вым юбі­ле­ ем Іствуд быў га­на­ра­ва­ны ў Ка­нах за пер­са­на­ль­ны ўнё­сак у раз­віц­цё сус­вет­на­га кі­на­мас­ тац­тва. Вы­сно­ва ад­сюль то­ль­кі ад­на. Цэн­тра­ль­ная фі­гу­ра ў кі­но — не прадзю­сар, а рэ­жы­сёр. Га­лоў­ная пе­рад­умо­ва по­спе­ ху лю­бо­га фі­ль­ма — і ра­ней, і сён­ня — перш за ўсё та­ле­на­ ві­тая рэ­жы­су­ра. «Та­лент як гро­шы, — пі­саў у свой час Шо­лам-Алей­ хем, — ёсць дык ёсць, ня­ма дык ня­ма». У ад­роз­нен­не ад рэ­жы­сёр­скай пра­фе­сіі, та­ле­ на­ві­тас­ці, на жаль, на­ву­чыц­ ца не­ль­га. І ў са­вец­кім кі­но, і ў за­ход­няй прадзю­сар­скай сіс­тэ­ме тое вы­дат­на раз­уме­ лі. Кі­на­рэ­жы­сёр-інтэ­лек­ту­ал з мас­тац­кім гус­там за­ўсё­ды ўнут­ра­на ўсве­дам­ляе, так бы мо­віць, пры­ро­ду сва­ёй ад­ора­ нас­ці, яе ўплыў на зды­мач­ную гру­пу і кан­чат­ко­вы прад­укт. Тое са­мае і прадзю­сар-інтэ­ лек­ту­ал. Ён мо­жа «вы­цяг­нуць» фі­льм, на­няў­шы клас­на­га ман­ та­жо­ра, «гу­ка­ві­ка», ка­ла­рыс­ та. На­ват, ка­лі трэ­ба, зме­ніць жанр — ліч­ба­вая тэх­ні­ка і пра­ су­ну­тыя пра­грам­ныя да­дат­кі сён­ня сап­раў­ды да­зва­ля­юць ства­раць цу­ды. Та­му су­час­ны прадзю­сар — гэ­та ўсе­ба­ко­ ва ад­ука­ва­ны ме­не­джар, які да­ска­на­ла ве­дае кан’юнкту­ру, тэх­на­ку­ль­тур­ны па­тэн­цы­ял і

рэ­пер­ту­арную струк­ту­ру кі­ на­рын­ку. Ён інфар­ма­ва­ны не та­му, што мае ку­ма-су­се­да ў Мас­кве, Хан­ты-Ман­сій­ску ці ў Хай­фе, а та­му, што ад­мыс­ ло­ва ву­чыў­ся на­ву­цы раз­ліч­ ваць бя­гу­чы і доў­га­тэр­мі­но­вы мар­ке­тынг кі­нап­ра­екта. Та­кіх спе­цы­яліс­таў па­куль у Бе­ ла­ру­сі ня­ма. Хоць у апош­нія га­ды тых, хто вы­да­ваў ся­бе за прадзю­са­раў, на «Бе­ла­ру­сь­ фі­ль­ме» з’яві­ла­ся ня­ма­ла. Яны ажыц­цяў­ля­юць вы­твор­часць у асноў­ным рас­ійскіх се­ры­ялаў, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы вы­ключ­на без­вы­ход­насць кі­раў­ні­ча­га і сэр­віс­на­га пер­са­на­лу сту­дыі: лю­дзям жа трэ­ба не­дзе пра­ ца­ваць. Не­ка­то­рыя з «гас­цей» ужо пры­ахво­ці­лі­ся пі­саць се­ры­яль­ныя сцэ­на­ры пра не­м­цаў, вай­ну і парт­ызан, мяр­ ку­ючы, што та­кое псеў­да­кі­но — у рэ­чыш­чы гіс­то­ры­ка-ку­ль­ тур­най тра­ды­цыі бе­ла­рус­ка­га на­цы­яна­ль­на­га сі­не­ма­тог­ра­фа. У та­кіх аб­ста­ві­нах цяж­ка вес­ці раз­мо­ву пра твор­чую кан­ку­рэн­цыю, прад­ума­ныя мас­тац­кія стра­тэ­гіі раз­віц­ця бе­ла­рус­ка­га кі­на­мас­тац­тва. У апош­нія два га­ды Мі­ніс­ тэр­ства ку­ль­ту­ры аб­на­ві­ла пра­ві­лы пра­вя­дзен­ня ад­кры­ та­га кон­кур­су сцэ­на­роў, каб даць маг­чы­масць бе­ла­рус­кім прадзю­са­рам за­явіць пра ся­бе. Але піт­чынг, то-бок пуб­ліч­ная аб­аро­на кон­кур­сна­га пра­екта, то­ль­кі пад­крэс­лі­вае твор­чую без­да­па­мож­насць прэ­тэн­дэн­ таў на што­га­до­вую дзяр­жаў­ ную да­та­цыю. Та­кое ад­чу­ван­ не, ні­бы ча­ла­век, іду­чы мі­ма кі­на­тэ­атра ці ад­ным во­кам гля­нуў­шы тэ­ле­ві­зар, вы­ра­шыў рап­там: «А ча­му б і мне не па­ спра­ба­ваць?..» Тым не менш вы­йсце з сі­ту­ацыі ёсць. Фі­ль­ма­вая вы­ твор­часць ва ўсіх ві­дах кі­но (гу­ль­ня­вым, да­ку­мен­та­ль­ным, ані­ма­цый­ным) у пер­шую чар­гу за­ле­жыць ад якас­ці рэ­жы­су­ры. Але рэ­жы­сё­ра­мі, як, да­рэ­чы, і ге­не­ра­ла­мі, не на­ра­джа­юцца ма­са­ва. Ге­ні­яў адзін­кі, а пра­ фе­сій­на моц­ных фі­ль­маў зды­ ма­юцца ты­ся­чы. Ад­па­вед­на, на «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ме» па­він­ны

К А А РД Ы Н АТ Ы быць рэ­дак­та­ры-экс­пер­ты вы­со­ка­га ўзроў­ню, за­ма­ца­ва­ ныя за кож­най стуж­кай. Улас­на ка­жу­чы, так і бы­ло ў са­вец­кім кі­но: рэ­дак­тар фі­ль­ма быў тым жа прадзю­са­рам, то­ль­кі без бан­каў­ска­га ра­хун­ка і аса­біс­ тай фір­мы. Дру­гая ўмо­ва — рэ­дак­тар­скі кан­троль над пад­рых­тоў­кай рэ­жы­сёр­ска­га сцэ­на­ра. Бо гэ­та не спра­ва, ка­лі лі­та­ра­тур­ны сцэ­нар, ухва­ле­ны на кон­кур­се, рэ­жы­сёр пад­га­няе пад ся­бе, мя­няе ге­ро­яў і ка­лі­зіі. Сцэ­нар, які вы­йграў кон­курс, — той жа фі­нан­са­вы да­ку­мент. Пад яго, а не пад сы­рыя эцю­ды-за­ду­ мы, вы­дзя­ля­юцца дзяр­ж да­та­ цыі. Ад­нак пад­обныя во­ль­ нас­ці на «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ме» пе­ра­тва­ры­лі­ся ў тэн­дэн­цыю. Ана­ла­гіч­ным чы­нам па­ві­нен быць пад­кан­тро­ль­ны кас­тынг: не то­ль­кі акцёр­скія про­бы, але і пра­цоў­ныя эпі­зо­ды. Уво­гу­ле ж удзел бе­ла­рус­кіх артыс­таў у бе­ла­рус­кім кі­но — на­ша шмат­ га­до­вая ба­лю­чая тэ­ма — за­ слу­гоў­вае аса­біс­та­га раз­гля­ду. На­рэш­це, яшчэ ад­ной важ­най умо­вай па­він­на стаць аб­авяз­ ко­вая вы­твор­чая пра­кты­ка на кі­нас­ту­дыі сту­дэн­таў Бе­ла­ рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі мас­тац­тваў. Бу­ду­чы кі­не­ма­ таг­ра­фіст му­сіць аку­нуц­ца ў пра­цэс: ву­чыц­ца, як раз­вес­ці мі­зан­сцэ­ну, як вы­ста­віць свят­ло, як зман­та­ваць дэ­ка­ра­ цыю, вы­браць на­ту­ру, агу­чыць фі­льм. Не мае зна­чэн­ня, што кі­но сён­ня зды­ма­ецца ў ліч­ба­ вым фар­ма­це. Гэ­та эка­но­міць час, але не вы­твор­ча-твор­чую кам­пе­тэн­тнасць. За­ста­ецца ад­кры­тым пы­тан­не: дзе ўзяць па­трэб­ных лю­дзей пры ска­ра­чэн­ні штат­най рэ­ дак­ту­ры? Да­па­маг­чы маг­лі б кур­сы пе­ра­пад­рых­тоў­кі для тых жа сту­дэн­таў і вы­пус­кні­ коў Ака­дэ­міі. Ся­род «знаў­цаў кі­но», пра якіх згад­ва­ла­ся на па­чат­ку гэ­тых на­та­так, сус­тра­ ка­юцца тыя, хто шчы­ра лю­біць і, га­лоў­нае, ве­дае кі­не­ма­ то­­граф. На­быц­цё су­меж­най і вель­мі за­пат­ра­ба­ва­най кі­на­пра­фе­сіі бы­ло б ве­ль­мі да­рэ­чы для мно­гіх.

АСА­Б ІС­Т Ы КА­Б І­Н ЕТ Дзміт­рыя Пад­бя­рэз­ска­га Му­зей­ныя пы­тан­ні ад­час сус­трэ­чы з жур­на­ліс­ та­мі ў Між­на­род­ны дзень ку­ль­ту­ры Мі­ністр ку­ль­ту­ры Бе­ла­ру­сі Ба­рыс Свят­лоў ся­род інша­га адзна­чыў, што пад «да­ хам» мі­ніс­тэр­ства зна­хо­дзіц­ца 152 му­зеі, з якіх то­ль­кі тры — пры­ват­ныя. Дзе­ля ад­крыц­ця пад­обных уста­ноў гас­па­да­ры му­зе­яў му­сяць вы­ка­наць шэ­раг аб­авяз­ко­вых умоў, што, на маю дум­ку, не за­ўсё­ды рэ­аль­на. Вось існа­ваў, ска­жам, у Мін­ску му­зей-галерэя «Свет фо­та», у якім бы­ло, ка­лі не па­мы­ля­ юся, ка­ля 900 фотаапаратаў. Але па­вод­ле нормаў іх па­він­ на быць не менш за 2 ты­ся­ чы. Да та­го ж тыя пры­ват­ныя му­зеі, якія не ма­юць акрэ­ ды­та­цыі пры Мін­ку­ль­це, не мо­гуць раз­ліч­ваць на фі­нан­са­ вую пад­трым­ку. Мі­ніс­тэр­ства мо­жа ад­но ха­дай­ні­чаць пе­рад ад­па­вед­ны­мі струк­ту­ра­мі аб іль­го­тах на арэн­ду. Арэн­дныя пра­бле­мы і бы­лі ў лі­ку га­лоў­ных пры­чын за­ крыц­ця му­зея «Свет фо­та­» ў той час, ка­лі ён ужо ўвай­шоў у тра­су ту­рыс­тыч­ных экс­кур­сій і тым са­мым да­ваў пры­бы­ так бю­джэ­ту. Але экс­па­зі­цыю

П

да­вя­ло­ся звяр­нуць. І хто ад гэтага выйграў? Бо ме­на­ві­та та­кія не­ча­ка­ ныя, ары­гі­на­ль­ныя па­вод­ле тэ­ма­ты­кі збо­ры і ства­ра­юць аб­ліч­ча га­ра­доў. Ад­ным з іх у Мін­ску мог бы стаць му­зей му­зыч­ных інстру­мен­таў з ка­ лек­цыі Іва­на Кір­чу­ка. Га­вор­ка пра гэ­та ідзе ўжо ко­ль­кі га­доў, а ўні­ка­ль­ныя экс­па­на­ты да­гэ­ туль рас­кі­да­ныя па га­ра­дах і кра­інах. Па­го­ня за пра­цэн­там пош­нім ча­сам знач­нае вод­гул­ле ва Укра­іне на­ бы­ла іні­цы­яты­ва там­тэй­ша­га Мін­ку­ль­та па­вя­лі­чыць кво­ту гу­чан­ня ўкра­іна­моў­най му­зы­кі ў FM-эфі­ры да аб­авяз­ко­вых 37,5 ад­сот­каў. Ла­бі­ру­юць гэ­та най­перш прад­стаў­ні­кі ста­рэй­ шых па­ка­лен­няў вы­ка­наў­цаў, чые пес­ні рэ­дка ўпіс­ва­юцца ў фар­ма­ты стан­цый. Мясц­овыя ад­мыс­лоў­цы сцвяр­джа­юць, што та­кая кво­та не то­ль­кі зро­ біць мно­гія хва­лі пад­обны­мі ад­на да ад­ной, але і пад­ко­сіць ра­дыё­біз­нэс у цэ­лым. У Бе­ла­ру­сі, на­га­даю, кво­та на айчын­ную му­зы­ку скла­дае ажно 75%. Ды не ва­зь­му­ся ка­заць, што ўве­дзе­ныя ко­ль­кі га­доў та­му нор­мы ста­ноў­ча па­ўплы­ва­лі на якасць са­мой му­зы­кі. Ад­нак зро­біць гэ­та, пе­ра­ка­на­ны, зні­жэн­не план­кі пры­нам­сі да 50 ад­сот­каў. Вось у Фран­цыі ўла­ды зні­ зі­лі кво­ты на пры­сут­насць фран­цуз­скай му­зы­кі ў эфі­ры з 40 да 35%. Пры­чым для ра­дыё­стан­цый, што спе­цы­ялі­ зу­юцца на за­меж­най му­зы­цы,

А

Намеснік старшыні Мінгарвыканкама Ігар Карпенка і Міністр культуры Барыс Святлоў на сустрэчы з журналістамі ў Лошыцкім парку. Фота Сяргея Ждановіча.

кво­та ця­пер на­огул скла­дае 15 ад­сот­каў. Як па­ка­заў час, уве­дзе­ныя ў 1994 го­дзе нор­ мы му­сі­лі па­пу­ля­ры­за­ваць фран­цуз­скіх вы­ка­наў­цаў. Але за­дум­ка не спра­ца­ва­ла: мяс­ ц­овыя вы­ка­наў­цы ўсё час­цей звяр­та­юцца да англій­скай мо­вы. То­ль­кі ў 2014-м ко­ль­ касць пе­сень на фран­цуз­скай у па­ра­ўнан­ні з го­дам 2013-м змен­шы­ла­ся бо­льш чым на па­ло­ву. У Бе­ла­ру­сі ж усё за­ ста­ецца па-ра­ней­ша­му, але му­зыч­ны ры­нак не мо­жа пра­ па­на­ваць шмат тво­раў год­най якас­ці. А та­му ў на­шым эфі­ры час­та гу­чыць та­кое, што, па вя­лі­кім ра­хун­ку, да му­зы­кі мае мі­ні­ма­ль­ныя ад­но­сі­ны. Кво­ту ў Бе­ла­ру­сі не­абход­на зні­жаць. Гэ­та зро­біць ад­бор тво­раў бо­льш жор­сткім, ста­ ноў­ча па­ўплы­вае на змест плэй-спі­саў. І ка­лі ўжо не­шта на­огул ква­ці­ра­ваць, дык гэ­та аб­авяз­ко­вы ад­со­так пе­сень на бе­ла­рус­кай мо­ве.

ПРЭ­М ’Е­Р Ы з Тац­ця­най Му­шын­скай

Ч

ас­цей за ўсё ў маю ка­лон­ку руб­ры­кі «Ка­арды­на­ты» трап­ля­юць падзеі му­зыч­на­га жыц­ця, якое раз­гор­тва­ецца ў Бе­ла­ру­сі. Гэ­тым раз­ам зро­бім вы­клю­чэн­не і зір­нем, што ад­ бы­ва­ецца ў бліз­кіх і да­лё­кіх кра­інах. Якія прэ­м’е­ры ўпры­го­ жы­лі апош­нім ча­сам афі­шы са­мых вя­до­мых тэ­атраў све­ту? Вя­лі­кі тэ­атр Рас­іі па­ка­заў у са­ка­ві­ку прэ­м’е­ру опе­ры Аляк­сан­дра Да­рга­мыж­ска­га «Ка­мен­ны госць» (па­вод­ле тра­ге­дыі Пуш­кі­на). Да гэ­тай парт­ыту­ры ве­ль­мі рэ­дка звяр­ та­юцца ка­лек­ты­вы (у Мін­­ску яна ні­ко­лі не ўва­саб­ля­ла­ся). Мас­коў­скі спек­такль ці­ка­вы нам з двух пры­чын. Па-пер­ шае, у парт­ыі Ла­уры на 3

прэ­м’е­ры вы­сту­пі­ла вя­до­мая бе­ла­рус­кая спя­вач­ка Акса­на Вол­ка­ва. Па-дру­гое, па­ста­ ноў­шчы­кам опе­ры стаў­ся ма­ла­ды рэ­жы­сёр Дзміт­рый Бе­ля­нуш­кін. То­ль­кі ў 2012-м ён скон­чыў ГІ­ТІС, праз год атры­ маў Гран-пры Між­на­род­на­га кон­кур­су ма­ла­дых опер­ных рэ­жы­сё­раў у Мас­кве. На­пры­кан­цы кра­са­ві­ка на Но­вай сцэ­не Вя­лі­ка­га тэ­атра ад­бы­ла­ся яшчэ ад­на прэ­м’е­ра. Ка­ме­дый­ную опе­ру Га­эта­на Да­ні­цэ­ці «Дон Па­ску­але» па­ ста­віў Ці­ма­фей Ку­ля­бін, вя­до­ мы шмат у чым не­ча­ка­най сцэ­ ніч­най вер­сі­яй ваг­не­раў­ска­га «Тан­гей­зе­ра» ў Но­ва­сі­бір­ску. Ці­ка­ва, што ды­рэк­тар Вя­лі­ка­ га, Ула­дзі­мір Урын, да­мо­віў­ся з рэ­жы­сё­рам яшчэ да гуч­на­га скан­да­лу. І што важ­на, не ад­ мо­віў­ся ад сва­ёй пра­па­но­вы. Ця­пер зір­нем у за­ход­нім на­ кі­рун­ку. Што ад­бы­ва­ецца там? Вяс­но­вая афі­ша «Ла Ска­ла» ўраж­вае. Най­перш не­ве­ра­ год­най інтэн­сіў­нас­цю пра­цы ка­лек­ты­ву. Кож­ны ме­сяц — па прэ­м’е­ры, а ча­сам і бо­лей. Зра­зу­ме­ла, з тру­па­мі та­ко­га ўзроў­ню га­то­выя су­пра­цоў­ ні­чаць леп­шыя ды­ры­жо­ры, рэ­жы­сё­ры, са­ліс­ты. Мяр­куй­ це са­мі. У са­ка­ві­ку ад­бы­лі­ся ажно тры прэ­м’е­ры. Пер­шая з іх, «Два Фос­ка­ры» Вер­дзі, па­стаў­ле­на Алві­сам Хер­ма­ні­ сам, лат­вій­скім рэ­жы­сё­рам, надзвы­чай за­пат­ра­ба­ва­ным у Еўро­пе. Ад­ну з га­лоў­ных ро­ляў вы­кон­вае Пла­сі­да Да­мін­га. Ве­ль­мі пры­ваб­ная но­вая вер­сія ба­ле­та «Шчаў­ку­нок». Хоць бы па ўзроў­ні імё­наў 4

у па­ста­но­вач­най бры­га­дзе: ды­ры­жор Ула­дзі­мір Фе­да­се­еў, ха­рэ­ограф На­ча Ду­ата, у лі­ку вя­ду­чых са­ліс­таў — Ра­бер­та Бо­ле, вя­ду­чы тан­цоў­шчык «Ла Ска­ла». Кож­ная прэ­м’е­ра пры­ця­га­ль­ ная су­пер­зор­ны­мі імё­на­мі. Ка­ лі ў маі ста­віц­ца «Дзяў­чы­на з За­ха­ду» Пу­чы­ні, дык рэ­жы­сёр яе — бры­та­нец Грэм Вік. Ка­лі ў чэр­ве­ні на афі­шы з’я­віц­ца «Ка­ва­лер ру­жы» Ры­хар­да Штраў­са, дык за ды­ры­жор­скім пу­ль­там з’я­віц­ца Зу­бін Ме­та.

Шмат чым інтры­гуе афі­ша Вен­скай опе­ры. У са­ка­ві­ку тут ад­бы­ла­ся прэ­м’е­ра спек­так­ля «Тры сяс­тры». Му­зы­ка на­ле­ жыць су­час­на­му вен­гер­ска­му кам­па­зі­та­ру Пе­тэ­ру Этвё­шу, ён жа і ды­ры­жор па­ста­ноў­кі. Да­рэ­чы, Этвёш быў стар­шы­нёй між­на­род­на­га пра­фе­сій­на­га жу­ры на кла­січ­ным «Еўра­ба­ чан­ні-2010», ка­лі там вы­сту­паў наш Іван Ка­рыз­на. Чэхаўскіх гераінь увасабляюць рас­ійскія спя­ва­чкі. На­пры­кан­цы кра­са­ві­ка вен­ цы па­ба­чы­лі но­вую вер­сію пу­чы­ні­еўскай «Ту­ран­дот». На чэр­вень за­пла­на­ва­ны пер­шыя па­ка­зы «Мак­бе­та». Ды­ры­жы­ ра­ваць ці не са­май скла­да­най опе­рай Вер­дзі бу­дзе аўстра­ лій­ка Сі­мо­на Янг, ад­на з най­ бо­льш яркіх су­час­ных ды­ры­ жо­рак. Так што ў све­це опе­ры ад­бы­ва­ецца шмат надзвы­чай яскравых падзей. Бу­дзем са­ чыць — хто ў рэ­аль­нас­ці, хто на YouTube, а хто на ста­рон­ках ад­мыс­ло­вых вы­дан­няў.

1. «Ка­мен­ны госць» Аляк­сан­дра Да­рга­мыж­ска­га. Вя­лі­кі тэ­атр Рас­іі. Фо­та Да­мі­ра Юсу­па­ва.

2. «Два Фос­ка­ры» Джу­зэ­пэ Вер­ дзі. Пласіда Дамінга (Франчэска Фоскары). Тэ­атр «Ла Ска­ла». Фо­та з сай­та тэ­атра.

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

АПОШ­Н ІМ ЧА­С АМ ад Але­сі Бе­ля­вец

«М

іж­на­род­ны фонд “ИДЕЯ” і кам­па­нія velcom ад­кры­лі кан­цэп­ту­ аль­ную вы­ста­ву су­час­на­га мас­тац­тва!» Цу­доў­ны па­ча­так афі­цый­на­га па­ве­дам­лен­ня! Ад­нак я не збі­ра­юся іра­ні­за­ ваць з на­го­ды раз­мер­ка­ван­ня ро­ляў пры арга­ні­за­цыі вя­лі­кай му­ль­ты­ме­дый­най экс­па­зі­цыі «Усё маг­ло быць па-інша­му», на­адва­рот: без удзе­лу фон­ду і кам­па­ніі яна ад­бы­ла­ся б у іншым фар­ма­це. Бо­льш ру­ кат­вор­ным і мі­ні­ма­ліс­тыч­ным, ад­нак з ад­экват­ным вы­ста­вач­ ным пла­ка­там: да ку­ра­та­раў усё ж трэ­ба пры­слу­хоў­вац­ца. Біз­нэс-струк­ту­ры для мас­та­ коў — пад­трым­ка і вы­ра­та­ван­ не, ад­нак як гэ­тая пад­трым­ка ад­бі­ва­ецца на пра­фе­сій­ным ста­не на­ша­га мас­тац­тва, ча­му яна мо­жа па­спры­яць? Апош­ нім ча­сам на аван­сцэ­ну вы­й­ шлі пры­ват­ныя га­ле­рэі. Мо­жа, яны яшчэ не сфар­му­ля­ва­лі вы­раз­най вы­ста­вач­най па­лі­ты­ кі, акра­мя як «дэ­ман­стра­ваць, спры­яць, пра­соў­ваць», але, ка­лі на­ра­ка­юць на ад­сут­насць пля­цо­вак, я ад­кры­ваю рэ­дак­ цый­ную па­пку з фо­та­ма­тэ­ры­ яла­мі: за апош­нія га­доў пяць там уз­нік­ла 35 пад­па­пак — гэ­

та зна­чыць, у го­ра­дзе 35 пля­ цо­вак, дзе ла­дзі­лі­ся/ла­дзяц­ца пра­екты, якія пры­цяг­ну­лі на­шу ўва­гу. Гэ­тая ко­ль­касць не­сум­ нен­на пе­ра­рас­це ў якасць. Што да пры­ват­ных га­ле­рэй.... Вы­ста­ва Але­га Кас­цю­чэн­кі ў га­ле­рэі «A&V» прад­ста­ві­ла жы­ва­піс ярка­га твор­цы, мо­ва яко­га збу­да­ва­на на па­ра­док­ се. Га­ле­рэя яшчэ на­пра­цоў­вае дос­вед, яе мэ­та — па­пу­ля­ры­ за­цыя бе­ла­рус­кіх аўта­раў за мя­жой і ад­крыц­цё та­лен­таў на ра­дзі­ме. Экс­па­зі­цыя Сяр­гея Гры­не­ві­ча ў га­ле­рэі «ДК» не ўяў­ля­ла цэ­ лас­на­га пра­екта, гэ­та жы­ва­піс апош­ня­га ча­су і інста­ля­цыя ў асоб­ным па­коі. Га­ле­рэя пе­ ра­еха­ла на ву­лі­цу Гер­ца­на, плош­чы знач­на па­вя­лі­чы­лі­ся, па­вя­лі­чы­лі­ся і маг­чы­мас­ці для экс­па­на­ван­ня, а на сай­це я знай­шла да­во­лі пры­стой­ны спіс арт-на­быт­каў. І яшчэ ад­на га­ле­рэя «Дом кар­цін» прад­ста­ві­ла «Ка­нал Ку­ль­ту­ра» Рус­ла­на Ваш­ке­ві­ча, у якім аўтар пе­ра­асэн­соў­ вае мас­тац­тва і ку­ль­ту­ру як ка­му­ні­ка­цыю, уз­ае­ма­дзе­янне роз­ных ка­на­лаў, суб’ектаў, інта­ рэ­саў. Пра­гля­да­ецца роз­ні­ца прэ­зен­ та­цый, ка­лі пра­ект за­дум­ва­ ецца ку­ра­та­рам ці тым мас­та­ ком, што пра­цуе як ку­ра­тар, і са­мі­мі га­ле­рыс­та­мі, ад­нак не на­сто­ль­кі пры­нцы­по­вая, каб не шу­каць пун­кты ўза­ема­да­ чы­нен­няў. На на­шых ва­чах мя­ня­ецца сі­ту­ацыя з арт-рын­кам: ад та­го да­лё­ка­га ча­су па­чат­ку 1990-х, ка­лі ўзнік­лі ка­лек­цыі і па­ча­лі спан­тан­на з’яўляц­ца ня­доў­га-­ т­ры­ва­лыя га­ле­рэі, да сён­няш­ ня­га ад­пра­ца­ва­на­га фар­ма­ ту — пра­фе­сій­ная прэ­зен­та­цыя, сайт, аку­рат­ны пад­бор тво­раў без пра­ва на па­мыл­ку. Яны ства­ра­юць спе­цы­фіч­ную сі­ ту­ацыю, ці­ка­вую для гле­да­ча, але на­ко­ль­кі гэ­та бу­дзе ці­ка­ва пра­фе­сі­яна­лам — па­ка­жа бу­ ду­чы­ня. Сяр­гей Гры­не­віч. Portrait of Wilhelm Conrad Rőntgen. Акрыл.

2014.

ПАДЗЕЙ­Н Ы ШЭ­РАГ з Жа­най Лаш­ке­віч

С

ё­лет­ні фес­ты­валь «Го­рад і кні­гі» На­цы­яна­ль­ная біб­лі­ я­тэ­ка пры­свя­ці­ла на­ву­цы, але і з ёю ўнік­нуць раз­мо­вы пра тэ­ атра­ль­нае мас­тац­тва не вы­па­ ла. Андрэй Жва­леў­скі і Яўге­нія Па­стар­нак, фі­зі­кі, аб’ядна­ныя ў вы­біт­ны пі­сь­мен­ніц­кі ду­эт, ста­ві­лі пы­тан­не ру­бам: «Як вы­дат­ка­ваць мі­ль­ён до­ла­ раў на тэ­атр для пад­лет­каў?» Аб­мяр­коў­ва­лі­ся мар­ке­тынг, рэ­к ла­ма, пра­ца з гле­да­ча­мі і з дра­ма­тур­га­мі, асаб­лі­вас­ці дзі­ ця­ча­га і пад­лет­ка­ва­га ўзрос­ту і на­ват тэ­атр для не­маў­лят. Па­цвер­дзі­ла­ся, што на ўсю Бе­ла­русь — адзін-адзі­ны Тэ­атр юна­га гле­да­ча. Кра­са­вік-2016 за­свед­чыў яго­нае афі­цый­нае шас­ці­дзе­ся­ці­год­дзе (бо існуе і не­афі­цый­нае ва­сь­мі­дзе­ся­ ці­пя­ці­год­дзе!), за якое шмат кі­рун­каў і ўпа­да­бан­няў (ад сац­рэ­аліс­тыч­ных да ка­зач­ных і кі­бер­пан­каў­скіх) вы­зна­чы­ла тю­гаў­скае змес­ці­ва. Пры­зна­ ча­ны для дзя­цей і мо­ла­дзі, ён, па сут­нас­ці, зрэд­час ася­гае як най­ма­лод­шую (хі­ба ад трох га­доў, не ра­ней), так і доб­ра пад­га­да­ва­ную аўды­то­рыю, то-бок пад­лет­каў. Але дзе­ ці тэ­атрам шчы­ра ці­ка­вяц­ца. Пад­лет­кі — не. Вы­клю­чэн­ні ба­дай пад­ма­цоў­ва­юць гэ­тае пі­сь­мен­ніц­кае на­зі­ран­не, і з ім па­га­дзі­лі­ся ўсе, хто ся­дзеў ва­ кол круг­ла­га ста­ла. Як і з тым, што кан­ку­рэн­цыю тэ­атра­ль­ най рэ­аль­нас­ці не аб­авяз­ко­ва скла­дае кам­п’ю­тар­ная... Як «рас­ка­тур­хаць» і «пра­су­ нуць» тэ­атр для пад­лет­каў? У спрэч­цы вы­яві­ла­ся пад­абен­ ства з лі­та­ра­ту­рай для асоб гэ­ та­га цу­доў­на­га ўзрос­ту: га­доў дзе­сяць та­му «но­вых аўта­раў не бы­ло, вы­да­вец­твы дру­ка­ ва­лі кні­гі для пад­лет­каў не

над­та ахвот­на...» Дзе­ся­ці­год­ дзе — і год­ныя аўта­ры на­пі­са­лі вар­тыя, дых­тоў­ныя кні­гі, а вы­ да­вец­твы (і буй­ныя, і драб­ней­ шыя) па­ру­пі­лі­ся да­вес­ці іх да мэ­та­вых спа­жыў­цоў. Яўге­нія Па­стар­нак і Андрэй Жва­леў­скі пі­шуць па-рус­ку, вы­да­юцца не ад­но ў Бе­ла­ру­сі і ве­да­юць пэў­ на: на ад­на­ўлен­не лі­та­ра­ту­ры для пад­лет­каў у су­сед­няй Рас­іі што ўра­доў­цы, што біз­нэ­соў­цы вы­дат­коў­ва­юць гро­шы, срод­кі, вы­сіл­кі. Дзя­сят­кі лі­та­ра­тур­ных кон­кур­саў, ад­мыс­ло­выя на­кла­ ды, за­ахвоч­ван­ні... Сыш­лі­ся на тым, што мі­ль­ён до­ла­раў на тэ­атр для пад­лет­ каў па­куль што вар­та пры­ тры­маць, бо пе­рад­усім трэ­ба доб­ра рас­па­ра­дзіц­ца мі­ль­ ёна­мі з бю­джэ­ту (у вы­пад­ку дзяр­жаў­на­га тэ­атра) і за­роб­ле­ ны­мі са­ма­стой­на (і ў вы­пад­ку дзяр­жаў­на­га тэ­атра так­са­ма). А вы­дат­коў­ваць — дык ці на ад­крыц­цё, ці на рэ­фар­ма­ван­ не. Ло­рэн Джобс і яе хіт­ра­муд­ ры кон­курс на пра­ект но­вай Звыш­шко­лы ў Аме­ры­цы з пры­зам у пя­ць­дзя­сят мі­ль­ёнаў бу­дзе нам за леп­шы ўзор! Маз­гаў­ня і доб­рая во­ля. Так про­ста.

ФО­ТА­РАМ­К І ад Лю­бо­ві Гаў­ры­люк

Н

е­ча­ка­ныя лан­цуж­кі су­па­ дзен­няў ча­сам пры­во­дзяць да не менш дзіў­ных аса­цы­ яцый. Лі­та­ра­ль­на за дзень да вы­ле­ту ў Мад­рыд я бы­ла ў на­шым мас­тац­кім му­зеі і не змаг­ла ад­мо­віць са­бе ў за­да­ва­ль­нен­ні за­йсці ў за­лу з пра­ектам «Гоя... Пі­ка­са» з ка­лек­цыі Ака­дэ­міі пры­го­жых мас­тац­тваў Свя­ то­га Фер­нан­да. Яна зда­ла­ся мне та­кім вы­тан­ча­ным, та­кім моц­ным кан­цэн­тра­там мас­тац­

тва, як быц­цам атрым­лі­ва­еш ін’ек­цыю не­йкай не­вя­до­май чыс­тай суб­стан­цыі. Роў­на праз дзень я апы­на­юся ў Ака­дэ­міі. Усе апош­нія дні на­ві­ны ідуць у фар­ма­це ва­енных зво­дак: тэ­рак­ты адзін за ад­ным, міг­ ра­цый­ны кры­зіс, і ўсё гэ­та не про­ста ў Еўро­пе, а ў лю­бі­мым Між­зем­на­мо­р’і, ку­ды я і еду. Мо­жа, хто­сь­ці сла­ба ад­чу­ва­ль­ ны да інфар­ма­цый­ных на­па­ даў, але я не з іх лі­ку. І вось — Ака­дэ­мія, ад­куль «ро­дам» на­ша вы­ста­ва ў Мін­ску, і фа­таг­ра­фіч­ны пра­ ект «Expectativa y memoria.

Espania — Marruecos XX / XXI» («Ча­кан­не і па­мяць»), пры­све­ ча­ны Ма­ро­ка. Не ўпэў­не­ная, што пе­ра­клад да­клад­на пе­ рад­ае сут­насць: гэ­та і рэ­тра­ с­пек­цыя, і надзеі на бу­ду­чае ад­на­ча­со­ва. Адзна­чым, што «ча­кан­не» вы­не­се­на на пер­ шае мес­ца. Ку­ра­тар Се­ма Д’А­кос­та раз­ам з гле­да­чом шу­кае ста­рон­кі куль­ ту­ры і вы­то­кі не­ра­зу­мен­ня, цы­ві­лі­за­цый­ныя зру­хі, якія ад­ бы­лі­ся ў XX ста­год­дзі, і шан­цы для кам­пра­мі­су ў XXI. Ма­ро­ка не іспан­ская ка­ло­нія, але Iспа­нiя зма­га­ла­ся за ўплыў тут з Фран­цы­яй, Вя­лі­каб­ры­ та­ні­яй і Гер­ма­ні­яй. У па­чат­ку мі­ну­ла­га ста­год­дзя быў на­ват та­кі рэ­гі­ён — Іспан­скае Ма­ро­ ка, і зра­зу­ме­ла, што ўза­ема­ адно­сі­ны кра­ін не вы­зна­ча­лі­ся да­брат­вор­нас­цю. Час­тка фа­таг­ра­фій пра­екта ад­но­сіц­ца да гіс­то­рыі, гэ­та чор­на-бе­лыя се­рыі Ні­ка­ла­ са Мю­ле­ра і Бар­то­ла­ме Рос.

Су­час­ныя аўта­ры — а тут удзе­ль­ні­ча­юць і іспан­ цы, і ма­ра­кан­цы — зды­ ма­юць у ко­ле­ры: Лу­кас Го­мес, Кар­ла Андра­дэ, Бру­на Бар­бе, Амар Мах­ фаўдзі і іншыя. Парт­рэ­ты, ву­лі­цы, апра­ ну­тыя ў тра­ды­цый­нае адзен­не лю­дзі, дзе­ці, жан­ра­выя сцэ­ны. Аб пра­блем­ных мо­ман­тах на­гад­ва­юць гру­па­выя фа­таг­ра­фіі вай­скоў­цаў. Я ні­чо­га не ве­даю пра Ма­ро­ка і не ве­даю тых фа­тог­ра­фаў, але як у еўра­пей­ скіх архі­вах, так i ў су­час­ных ка­лек­цы­ях мы ўзі­ра­емся ў асо­бы, спра­бу­ем раз­га­даць дру­гія пла­ны, апус­ка­емся ў чу­жую што­дзён­насць. Шу­ка­ем воб­ра­зы і па­ра­сткі бу­ду­чых пе­ра­ме­наў, якія так дра­ма­тыч­ на за­кра­на­юць жыц­цё гэ­тых лю­дзей. Для ку­ра­та­ра важ­ная ідэя мя­жы — у гла­ба­ль­ным па­ра­дку дня тое акту­аль­ная пра­бле­ ма­ты­ка. Гіб­рал­тар­скі пра­ліў падзя­ляе кра­іны, але яны вель­­мі бліз­кія; межы ста­год­ дзяў так­са­ма ўза­емап­ра­ні­ка­ль­ ныя. Шмат­кроць пе­ра­крой­ва­ лі­ся кар­до­ны ўнут­ры Ма­ро­ка, усё гэ­та су­пра­ва­джа­ла­ся ўмя­ шан­нем еўра­пей­скіх кра­ін. Бо­ле­выя пун­кты на «шве» «ча­кан­не — па­мяць», без­умоў­ на, счыт­ва­юцца гле­да­чом. ...З на­шых дзён тры ты­ту­ль-­ ­ныя фа­таг­ра­фіі пра­екта (Лей­ ла Алаў­і, 2013) на­га­да­лі мне «Шы­нель ба­ць­кі» Вік­та­ра Па­пко­ва (1972). Жы­ва­піс­нае па­лат­но са­вец­ка­га кла­сі­ка і ма­ра­кан­скія парт­рэ­ты ў на­цы­ яна­ль­най воп­рат­цы па­кі­да­ юць пад­обны след — по­гляд, звер­ну­ты ў ся­бе, і ад­на­ча­со­ва пы­тан­не гле­да­чу: дзе я, дзе ідэ­алы ма­іх ба­ць­коў і ў якім све­це мы жы­вем? На дум­ку бе­ла­рус­кай фі­ло­саф­ кі Іры­ны Ду­бя­нец­кай, на­ша цы­ві­лі­за­цыя скон­чы­ла­ся, ця­ пер мы жы­вем у но­вай — у не­ вя­до­мас­ці. Ні­ка­лас Мю­лер. Тан­цор­ка. Фа­та­ гра­фія. 1942.

5

І Н С Т Р У К Ц Ы Я П А В Ы Ж Ы В А Н Н І ад Н а­т ал ­л і Га­р а­ч а й

1.

Якас­ная пля­цоў­ка Ідэ­аль­на па­соў­ная да ва­ша­га фар­ма­ту і ва­ша­га ста­ту­су Ва­шы тво­ры ні­ко­лі не вы­гля­­ даць­­муць так доб­ра, як на вы­с­ та­ве. Тут яны да­ска­на­лыя, цнат­ лі­выя, і пе­рад імі ад­кры­ва­ецца бу­ду­чы­ня. Але ча­сам бу­ду­чы­ня істот­на за­ле­жыць ад вы­бра­най для па­ка­зу пля­цоў­кі. Па­га­дзі­лі­ ся на ма­ле­нь­кі пра­хад­ны ка­лі­ дор­чык між вы­ста­вач­ны­мі за­ ла­мі? Быць вам яшчэ доў­гі час «ма­ла­дым аўта­рам», згод­ным на лю­быя ўмо­вы (а зна­чыць, і на лю­быя гро­шы за про­даж сва­ёй пра­цы). Вы­бра­лі для вы­ста­вы па­лац з па­за­ло­ча­ным дэ­ко­рам? Ма­еце маг­чы­масць стаць вя­до­ мым як не­да­рэч­ны мас­так, што не асэн­соў­вае ўзро­вень свай­го арту, або, на­адва­рот, як трап­ны дзеяч, што пад­крэс­ліў тон­кі су­ пра­ціў ча­су і вы­зна­чыў пэў­ныя ры­сы кан­флік­ту су­час­нас­ці і гіс­ то­рыі. Якас­ны ку­ра­тар пра­екта Пра­фе­сі­янал, бліз­кі па ду­ху Ка­лі мас­так ад­на­ча­со­ва з’яўля­ ецца і ку­ра­та­рам, ён гэ­та да­ клад­на ве­дае. Ка­лі вы не ўпэў­ не­ныя, ці ёсць у вас ку­ра­тар­скія здо­ль­нас­ці, — іх ад­на­знач­на ня­ма. Не бя­ры­це на ся­бе ад­ каз­насць за цэ­лы шэ­раг спраў, да­вер­це­ся пра­фе­сі­яна­лу. Бу­ дзе­це пры­емна здзіў­ле­ныя! Якас­ны прэс-рэ­ліз Ла­ка­ніч­ны, пры­ваб­ны, за­па­мі­на­ль­ны Вы змо­жа­це атры­маць бо­льш, на­шмат бо­льш за тое, што звы­ чай­на ма­еце, ка­лі вы ад са­ма­га па­чат­ку ўсвя­до­мі­це: вы­ста­ва па­він­на мець мэ­ту і да яе не­ абход­на су­р’ёз­ная пад­рых­ тоў­ка. Па­спра­буй­це раз­гле­ дзець маг­чы­масць улас­на­руч раз­аслаць прэ­се за­пра­шэн­ні на ад­крыц­цё, дзе вы ко­рат­ка і да­сціп­на па­тлу­ма­чы­це вы­ ключ­насць і не­абход­насць ва­ша­га пра­екту. Прад­стаў­ні­кі СМІ на імпрэ­зе — гэ­та не то­ль­ кі апуб­лі­ка­ва­ныя спра­ваз­да­чы і арты­ку­лы, гэ­та яшчэ і ві­да­ воч­ны па­каз­нік акту­аль­нас­ці і за­пат­ра­ба­ва­нас­ці. Да та­го ж ад­ра­зу ад­па­дзе не­абход­насць

2.

3.

6

пра­сіць зна­ёма­га «па­фот­каць на па­мяць» і за­тым аб­урац­ца, што СМІ не за­ўва­жы­лі ва­ша­га актыў­на­га ўкла­ду ў ку­ль­тур­нае поле кра­іны і сус­ве­ту. Якас­ныя тэк­сты Зра­зу­ме­лыя, шмат­фар­ мат­ныя, апуб­лі­ка­ва­ныя ў роз­ных кры­ні­цах Пе­ра­ка­най­це­ся, што лю­дзі ра­ зу­ме­юць, пра што вы ка­жа­це. Раз­маў­ляй­це з на­вед­ні­ка­мі ў экс­плі­ка­цый­ным тэк­сце і ва

4.

5.

Якас­ная экс­па­зі­цыя Трап­ная, пра­пра­ца­ва­ная, інды­ві­ду­аль­ная У апош­ні час, акра­мя асоб ку­ ра­та­ра, ме­не­джа­ра і ка­арды­на­ та­ра пра­екта, з’яўля­ецца яшчэ і пер­со­на архі­тэк­та­ра вы­ста­вы. І не­здар­ма. Ча­ла­век, у яко­га зной­дзец­ца да­стат­ко­ва ча­су і імпэ­ту на тое, каб у дзя­ся­ты раз пе­ра­веш­ваць план­шэт з пра­ цай на не­ка­ль­кі сан­ты­мет­раў упра­ва ў спро­бе зба­лан­са­ваць

Пуб­ліч­нае аб­ліч­ча, аль­бо ­

Дзе­сяць пры­кме­т якас­най пер­са­нал­кі М АС­ТА Ц­Т В А СТ В А ­Р Э Н ­Н Я П У Б ­Л І Ч ­Н Ы Х В Ы ­С ТАЎ С П АС­ Ц І ­ГА Ц Ь Т РЭ ­Б А Н Е М Е Н Ш У В АЖ ­Л І ­В А І АД ­Д А ­Н А, Ч Ы М П РА ­Ц Э С СТ В А ­Р Э Н ­Н Я СА ­М О ­ГА М АС­ТА Ц­Т В А. Л Ю ­Б Ы П А­ КА З РА ­Б ОТ — Г Э­ТА З Н АЧ ­Н Ы К РО К Н А Ш Л Я ­Х У КА ­Р ’Е ­ Р Ы М А Й ­С Т РА. Г Э­ТА ГА­Л ОЎ ­Н А Я П АД З Е Я П Е ­Р Ы ­Я ДУ, Г Э­ТА Ў З Н Я Ц ­Ц Е С Ц Я ­ГА, Г Э­ТА М О ­М А Н Т СТА Р­Т У Д Л Я Б У­Д У ­Ч Ы Х М А Г ­Ч Ы ­М АС ­Ц Е Й. В Ы ­С ТА ­В А М О­Ж А ДОЎ­Ж Ы Ц ­Ц А ЎС Я ­Г О Н Е ­К А­Л Ь ­К І ГА­Д З І Н, АЛ Е З А ТА ­К І КА ­Р ОТ ­К І Ч АС УС Ё, Ш ТО В Ы КА­Л І - Н Е ­Б УД З Ь РА ­Б І ­Л І І Н АД Ч Ы М П РА ­Ц А ­В А­Л І, З А­ С Я ­Р О­Д Ж В А ­Е Ц Ц А Ў АД ­Н О Й З’Я В Е, І В АЖ ­Н А, КА Б Г Э­ТА Я З’Я В А Н Е СТА­Л А П РА ­В А­Л А М ТО­Л Ь ­К І П РА З ТО Е, Ш ТО В Ы Н Е ЎЛ І ­Ч Ы ­Л І Н Е ­К А­Л Ь ­К І П У Н ­К ТАЎ, С К РО З Ь Я К І Я П РА ­Г Л Я ­ Д А Е Я КАС ­Н А Я, А З Н А­Ч Ы Ц Ь П А­С П Я ­Х О ­В А Я П Е Р­С А ­Н А­Л Ь ­ Н А Я В Ы ­С ТА ­В А. ўдак­лад­ня­ль­ных на­тат­ках ясна, без на­гру­ваш­чван­няў, зра­бі­це па­пя­ро­вую экс­кур­сію па вы­ ста­ве з аўтар­скі­мі ка­мен­та­ра­мі да прац, ла­дзь­це «круг­лы стол» з мэ­тай аб­мер­ка­ван­ня кан­цэп­ та вы­ста­вы ці пад­ня­тай ва­мі тэ­мы і пуб­лі­куй­це яго вы­ні­кі на да­сяж­ных рэ­сур­сах. Вы­ка­ рыс­тоў­вай­це кож­ную маг­чы­ масць вы­зна­чаць га­лоў­ныя ры­ сы пра­екта, яго ўні­ка­ль­насць і ві­да­воч­ны ўнё­сак у гіс­то­рыю най­ноў­ша­га мас­тац­тва. Што ты­чыц­ца ку­ра­та­раў, кры­ты­каў, жур­на­ліс­таў, бло­ге­раў, фа­то­ гра­­фаў, апе­ра­та­раў, не­за­леж­ на ад та­го, на­ко­ль­кі вя­до­мыя іх вы­дан­ні або вэб-сай­ты, на­­ коль­­кі вы (не)падзя­ля­еце іх по­ гля­ды, да­йце ім аб­са­лют­на ўсё, што яны про­сяць! Ка­лі хо­ча­це пуб­лі­ка­цый, то гу­ляй­це па іх пра­ві­лах і бу­дзь­це да­ступ­ныя ў зно­сі­нах.

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

тон­кія ад­цен­ні раз­мо­вы су­сед­ ніх прац, вар­ты та­го, каб быць у ка­ман­дзе. Якас­ная прэ­зен­та­цыя По­ўная, кам­пе­тэн­тная Не за­бы­вай­це­ся на тое, каб ва­шае парт­фо­ліа бы­ло да­ ступ­ным да агля­ду ў лю­бы мо­ мант. Спа­сыл­ка на сайт па­він­на быць у экс­плі­ка­цый­ных арку­ шах, што гле­да­чы вы­но­сяць з са­бой, а qr-код ва­ша­га бло­га змеш­ча­ны на афі­шы. Пры маг­ чы­мас­ці ўвесь час у за­ле па­ві­ нен пры­сут­ні­чаць кам­пе­тэн­тны ча­ла­век, які змо­жа да­клад­на і паў­на­вар­тас­на рас­па­вес­ці пра ва­шыя за­слу­гі і по­спе­хі кож­ на­му, у ка­го ўзнік­не жа­дан­не па­зна­ёміц­ца з аўта­рам бо­льш шчы­ль­на. Якас­нае ад­крыц­цё Атрак­цый­нае, люд­нае, ка­рыс­нае на зна­ёмствы і кан­так­ты

6.

7.

Я здзіў­ля­юся здо­ль­нас­ці мно­ гіх мас­та­коў цал­кам раз­ва­ ліць сваю вы­ста­ву, ства­рыў­шы прос­ты між­са­бой­чык на ад­ крыц­ці, дзе на­вед­нік «не з ту­ соў­кі» ад­чу­вае ся­бе ня­ўтуль­­на, як на чу­жым свя­це. Май­стры не­ка­ль­кі ме­ся­цаў ці га­доў ства­ ра­юць пра­цы, але не здо­ль­ныя вы­лу­чыць 10 хві­лін на тое, каб па­пра­ца­ваць над год­най прэ­ зен­та­цы­яй ся­бе і сва­іх ра­бот, атры­маць сцэ­нар ад­крыц­ця вы­ста­вы, удак­лад­ніць ко­ль­ касць за­про­ша­ных гас­цей і тэ­ма­тыч­ны акцэнт іх вы­ступ­ лен­ня. Зра­бі­це ся­бе да­ступ­ ным для лю­дзей, якіх вы не ве­да­еце, не ха­вай­це­ся за раз­ мо­ва­мі з сяб­ра­мі ды сва­яка­мі, бу­дзь­це прад­ума­ны­мі і ад­кры­ ты­мі да ўсіх па­тэн­цы­яль­ных і фак­тыч­ных на­вед­ні­каў. Якас­ныя вод­гу­кі Шчы­рыя, кры­тыч­ныя, на­тхня­ль­ныя Кі­руй­це гу­тар­кай, ка­лі яна зда­ ры­ла­ся, ад­каз­вай­це на пы­тан­ні, ка­лі яны ўзні­ка­юць, па­кі­нь­це дру­го­му бо­ку бо­льш мес­ца для сва­бо­ды ду­мак. Не спра­чай­це­ ся з аса­біс­ты­мі мер­ка­ван­ня­ мі, удак­лад­няй­це, па­ры­руй­це, але не ства­рай­це кан­флік­таў. Транс­фар­муй­це лю­бую вон­ка­ вую кры­ні­цу інфар­ма­цыі аб ва­ шым пра­екце ў аса­біс­ты пі­яр, вя­дзі­це ды­ялог, бу­дзь­це вет­ лі­вы­мі, ра­бі­це вы­ні­кі. Той, хто рэа­гуе, — не­абы­яка­вы. Якас­ныя вы­ні­кі Ка­рыс­ныя Зна­ёмствы ці бо­льш цес­ныя кан­так­ты з лю­дзь­мі, якія на­ў­ прост уплы­ва­юць на фар­ма­ ван­не арт-ру­ху, — ку­ра­та­ра­мі, кры­ты­ка­мі, га­ле­рыс­та­мі, ка­лек­ цы­яне­ра­мі, — ці не най­істот­ ней­шы чын­нік жы­во­га пра­цэ­ су, які рас­чы­няе маг­чы­мас­ці да на­ступ­на­га эта­пу твор­час­ці і бу­дуе на да­ляг­ля­дзе пры­від чар­го­ва­га пра­екта. Якас­ны по­спех Про­ста по­спех Пад­аец­ца, тут ня­ма ча­го да­ даць. Гэ­та га­лоў­ны па­каз­нік якас­най, прад­ума­най, пра­пра­ ца­ва­най пер­са­на­ль­най вы­ста­ вы, а яго ха­рак­та­рыс­ты­кі ў кож­ на­га свае. По­спе­хаў!

8.

9.

10.

К Н І Ж ­Н А Я П А ­Л І ­Ц А

Роў­злі Гол­дберг «Мас­тац­тва пер­фор­ман­су. Ад фу­ту­рыз­му да на­шых дзён» Вы­да­вец­тва, се­рыя: ­ Ad Marginem Press Жанр: пуб­лі­цыс­ты­ка, тэ­орыя, су­час­нае мас­тац­тва Год вы­пус­ку: 2014

С

у­мес­ная пра­гра­ма су­сед­скіх Цэн­тра су­час­най ку­ль­ту­ры «Га­раж» і вы­да­вец­тва «Ad Marginem» (Рас­ія, Мас­ква) менш чым за 4 га­ды ста­ла ледзь не га­лоў­ным асвет­ніц­кім пра­ектам у га­лі­не вы­дан­ня кніг пра су­час­нае мас­тац­тва. Тан­ная, але пры­ емная па ко­ле­рах і на­воб­ма­цак па­пе­ра, спрэч­ны, але чы­тэ­ль­ны шрыфт, про­стая вёр­стка, зруч­на раз­меш­ча­ныя і пра­ну­ма­ра­ва­ ныя ілюс­тра­цыі, а га­лоў­нае — да­ступ­ны кошт вы­лу­ча­юць кні­гі пра­екта з шэ­ра­гаў да­ра­гіх глян­ца­вых вы­дан­няў па мас­тац­тве. Да та­го ж тэ­мы, пад­ня­тыя аўта­ра­мі, за­паў­ня­юць ві­да­воч­ныя пра­бе­ лы ў асвят­лен­ні спрэч­ных пы­тан­няў і не­пра­га­во­ра­ных аспек­таў у сфе­ры най­ноў­ша­га і су­час­на­га арту. Не­сум­нен­на, у «Кніж­най па­лі­цы» мы звер­нем­ся і да айчын­ных асоб­ні­каў і ка­та­ло­гаў, што мо­гуць стаць да­па­мож­ні­ка­мі ў фік­са­ван­ні важ­ных ню­ансаў, але па­куль на ма­ім улас­ным стэ­ла­жы за­ста­лі­ся яшчэ не­ка­ль­кі не­апі­са­ных тут вы­дан­няў «Га­ра­жа». Мне кар­ціць рас­ка­заць пра іх вы­ключ­насць ды на­тхніць вас па­гар­таць ста­рон­кі пры­нам­сі ад­ной з іх. Вось, на­прык­лад, «Мас­тац­тва пер­фор­ман­су» Роў­злі Гол­дберг: ста­га­до­вая гіс­то­рыя пер­фор­ман­су ад най­буй­ней­шай сус­вет­най спе­цы­яліс­ткі, гіс­то­ры­ка мас­тац­тва, арт-кры­ты­ка і ку­ра­ тар­кі. Кні­га ста­ла ка­на­ніч­най для не­ка­ль­кіх па­ка­лен­няў тэ­арэ­ ты­каў мас­тац­тва, кры­ты­каў, твор­цаў і сту­дэн­таў арт-інсты­ту­цый, бо­ль­шасць па­спе­ла пра­чы­таць яе яшчэ ў ары­гі­на­ле. Але тэ­ма — аб­мер­ка­ван­не су­час­на­га ста­ну пер­фор­ман­су, яго этыч­ны бок і су­вязь са што­дзён­нас­цю — мо­жа кра­наць не то­ль­кі ўдзе­ль­ні­каў арт-пра­цэ­су. Ад пер­шых экс­пе­ры­мен­таў фу­ту­рыс­таў у 1909 го­дзе, усё ХХ ста­год­дзе і да на­шых дзён пер­фор­манс вы­ка­рыс­тоў­ваў­ся мас­та­ка­мі ў якас­ці срод­ку ба­ра­ць­бы з умоў­нас­ця­мі тра­ды­цый­ на­га мас­тац­тва, як спо­саб «ажы­віць фар­ма­ль­ныя і кан­цэп­ту­аль­ ныя ідэі, на якіх грун­ту­ецца мас­тац­тва». Упер­шы­ню вы­да­дзе­ная ў 1979 го­дзе, кні­га вы­тры­ма­ла тры пе­ра­вы­дан­ні, і кож­ны раз аўтар­ка дадавала акту­аль­ныя звес­ткі. Ця­пе­раш­няе па­шы­ра­нае вы­дан­не да­поў­не­на вы­чар­па­ль­ным рас­по­ве­дам пра тэх­ніч­ныя, па­лі­тыч­ныя і эстэ­тыч­ныя зру­хі ў мас­тац­тве пер­фор­ман­су, улас­ці­выя па­чат­ку XXI ста­год­дзя. Пры­ваб­насць пер­фор­ман­су ў ва­чах аўды­то­рыі, якая ці­ка­віц­ца най­ноў­шым артам, тлу­ма­чыц­ца жа­дан­нем мець зно­сі­ны з най­ бо­льш вы­біт­ны­мі мас­та­ка­мі су­час­нас­ці. Маў­ры­цыа Ка­тэ­лан, Пол Ма­кар­ці, Та­ня Бру­ге­ра, Мэ­цью Бар­ні, Пэ­ці Чанг — то­ль­кі не­ка­то­ рыя з мнос­тва імё­наў, за­фік­са­ва­ных гэ­тай кні­гай у гіс­та­рыч­ным кан­тэк­сце, звя­за­ным з іншы­мі пі­яне­ра­мі ў га­лі­не пер­фор­ман­су — ад фу­ту­рыс­таў з да­да­іста­мі да Вяр­ба Кляй­на з Ло­ры Андэр­сан.

Клэр Бі­шап «Ра­ды­ка­ль­ная му­зе­ело­гія» Вы­да­вец­тва, се­рыя: ­ Ad Marginem Press Жанр: тэ­орыя, су­час­нае мас­ тац­тва, му­зе­язнаў­ства Год вы­пус­ку: 2014

П

ра­ца Клэр Бі­шап, пра­фе­сар­кі Га­рад­ско­га ўні­вер­сі­тэ­та НьюЁрка, пры­све­ча­на акту­аль­на­му для айчын­най і сус­вет­най му­зе­ело­гіі пы­тан­ню раз­віц­ця му­зе­яў су­час­на­га мас­тац­тва. Аўтар пра­па­нуе чы­та­чу но­вы по­гляд на мэ­ты і за­да­чы му­зе­яў, а так­са­ма на са­мо раз­умен­не сло­ва «су­час­насць» у му­зей­ным кан­тэк­сце. Ана­лі­зу пад­ыхо­даў да му­зей­най су­час­нас­ці пры­све­ча­ны пер­шы і трэ­ці раз­дзел. Дру­гі раз­дзел ад­кры­ва­ецца ка­рот­кім агля­дам му­зе­яў су­час­на­га мас­тац­тва, а раз­дзе­лы з 4 па 6 рас­кры­ва­ юць асноў­ны тэ­зіс кні­гі на пры­кла­дзе трох кан­крэт­ных му­зе­яў. На­пры­кан­цы аўтар­ка рэ­зю­муе пры­чы­ны му­зей­на­га по­спе­ху і ня­ўдач. Не­маг­чы­ма аспрэ­чыць дум­ку Бі­шап: «Му­зеі — ка­лек­тыў­ ны вы­раз та­го, што мы лі­чым важ­ным у ку­ль­ту­ры». Пра­фе­сар­ка акцэн­туе ўва­гу на са­цы­яку­ль­тур­ным ба­ку дзей­нас­ці му­зей­ных уста­ноў і лі­чыць яго са­мым важ­ным аспек­там існа­ван­ня інсты­ту­ цыі. Яна па-но­ва­му трак­туе «су­час­насць» у су­час­ным мас­тац­тве, ана­лі­зуе ку­ра­тар­скія пра­кты­кі, вы­зна­ча­ль­ныя для ро­лі му­зея ў гра­мад­скім жыц­ці. Га­ра­чы ма­ні­фест у аб­аро­ну раз­умен­ня су­час­ нас­ці як ме­та­ду, а не як пе­ры­яды­за­цыі, вы­зна­чае пры­хі­ль­нас­ці аўтар­кі і зна­хо­дзіць па­цвер­джан­не ў сус­вет­ных дум­ках і на­стро­ ях, якія да­ўно па­тра­ба­ва­лі ўце­лаў­лен­ня. Ма­ле­нь­кая па аб’ёме кні­га ўтрым­лі­вае та­кі вя­лі­кі і глы­бо­кі пласт інфар­ма­цыі, што яшчэ доў­гі час па пра­чы­тан­ні вы бу­дзе­це ства­раць у свя­до­мас­ці стра­тэ­гіі па «асу­час­ні­ван­ню» на­шых уста­ноў — прэ­тэн­дэн­таў на ро­лю асвят­ля­ль­ні­ка ў спра­ве акту­аль­на­га мас­тац­тва.

Вік­тар Ага­маў-Ту­пі­цын «Ко­ла зно­сін» Вы­да­вец­тва, се­рыя: ­ Ad Marginem Press Жанр: пуб­лі­цыс­ты­ка, эсэ, ра­ман Год вы­пус­ку: 2013

К

ні­га скла­да­ецца з не­вя­лі­кіх эсэ, саб­ра­ных з фраг­мен­таў інтэр­в’ю і ўлас­ных раз­ва­жан­няў аўта­ра і пры­све­ча­ных яго сяб­рам і ка­ле­гам. Ся­род ге­ро­яў — фі­ло­саф Ба­рыс Гройс, з якім Ага­маў-Ту­пі­цын усту­пае ў за­воч­ную па­ле­мі­ку на­конт яго тво­раў, мас­та­кі Андрэй Ма­нас­тыр­скі, Ілля Кар­чмоў, Эрык Бу­ла­таў, Па­вел Пе­пер­штэйн, лі­та­ра­та­ры Эду­ард Лі­мо­наў і Леў Ру­бін­штэйн, па­эт Аляк­сей Хвас­цен­ка. Не раю брац­ца за «Ко­ла зно­сін» ра­ні­цай пе­ рад вы­ха­дам на пра­цу, мож­на істот­на спаз­ніц­ца. Па ме­ры на­блі­ жэн­ня да кан­ца, важ­ным ста­но­віц­ца вя­лі­кае і пры­го­жае, спрыт­на сха­ва­нае асэн­са­ван­не, а не тое, што пад­ава­ла­ся ба­за­вым на пер­шы по­гляд. Не за­ста­юцца па-за ўва­гай і скраз­ныя воб­разы: яны трап­на гар­ма­ні­ру­юць з асноў­най лі­ні­яй. Мес­ца падзей на­сто­ль­кі дэ­та­лё­ва і ма­ляў­ні­ча апі­са­на, што ў чы­та­ча мі­ма­во­лі ўзні­кае эфект пры­сут­нас­ці. Ві­да­воч­на, пра­бле­мы, за­кра­ну­тыя тут, не стра­цяць сва­ёй акту­аль­нас­ці ні ў ча­се, ні ў пра­сто­ры: су­час­ны свет (уключ­на з гла­ба­ль­ным рын­кам па­лі­тыч­ных пры­лад і фі­нан­ са­вых пі­ра­мід) скла­да­ецца з вя­лі­кіх і ма­лых ко­лаў зно­сін — ата­ мар­ных, ма­ле­ку­ляр­ных і г.д. Усе яны, не­за­леж­на ад іх ге­не­ало­гіі, ад­чу­ва­юць на са­бе ма­гію сло­ва, уз­урпу­юць По­ліс з мэ­тай кан­ цэп­ту­алі­за­цыі на­ша­га жыц­ця, якое ва ўсе ча­сы кан­тра­ля­ва­ла­ся моў­ны­мі срод­ка­мі. Зда­гад­ка аб бі­япа­лі­тыч­най агу­ль­нас­ці не дае пад­стаў лі­чыць, што яе асоб­ныя час­ткі пад­па­рад­ка­ва­ныя не­йкай адзі­най, хоць і не­вя­до­май, мэ­це, тым бо­льш і сам По­ліс (гла­ баль­­ны кі­раў­ні­чы ком­плекс) не мае вы­раз­най мэ­та­вай уста­ноў­кі. Хут­чэй, гэ­та вы­пад­ко­вы ха­ос пра­ва­ль­ных ута­піч­ных антрэп­рыз — час­тко­вых і пер­ма­нен­тна не­за­вер­ша­ных.

7

Х А ­Р Э ­А Г РА ­Ф І Я • Т Э ­М А : Н О ­В А Я П А ­С ТА ­Н О Ў ­К А К І ­Л І ­Я Н А Ў В Я ­Л І ­К І М Т Э ­А Т Р Ы

ПА­Ч УЦ­Ц Ё­В АСЦЬ І ЭРО­Т Ы­К А Во­ль­га Са­віц­кая У Н А ­Ц Ы ­Я Н А­Л Ь ­Н Ы М Т Э­АТ Р Ы О П Е ­Р Ы І Б А­Л Е ­ТА АД ­Б Ы ­Л А­С Я П РЭ ­М ’Е ­РА С П Е К­ТА К ­Л Я І РЖ Ы К І ­Л І ­Я Н А « М А­Л Е ­Н Ь ­К А Я С М Е Р Ц Ь » (« L E P E T I T M O RT ») Н А М У ­З Ы ­К У В О­Л ЬФ ­ГА Н ­ГА А М А­Д Э Я М О ­Ц А Р­ТА. Г Э­ТА Д РУ ­ГА Я П А­С Л Я « Ш АС ­Ц І ТА Н ­Ц АЎ » П А­С ТА ­Н ОЎ ­К А З К І ­Л І ­Я Н АЎ­С КА Й П О ­С Т М А­Д Э Р ­Н І С ­Ц КА Й ХА ­Р Э­А Г РА­Ф І ­Я Й У Б Е ­Л А ­Р УС ­К І М В Я ­Л І ­К І М Т Э­АТ Р Ы. Д РУ ­Г І РА З З Н А ­Ш Ы ­М І ТА Н ­Ц ОЎ ­Ш Ч Ы ­К А ­М І П РА ­Ц А ­В А­Л А Н І ­Д Э Р­Л А Н ­Д С КА Я Б А­Л Е Т ­М А Й ­С ТА Р ­К А Ш Ы Р­Л І Э С Е ­Б У М — АС І С­Т Э Н ­Т КА К Л А­С І ­К А СУ ­Ч АС ­Н А ­ГА ТА Н ­Ц А ­В А­Л Ь ­Н А ­ГА М АС­ТА Ц­Т В А. Шыр­лі, ве­даю: вы бы­лая артыс­тка Ні­дэр­лан­дска­га тэ­атра тан­ца (NDT). Як вы пры­йшлі ў гэ­ты ка­лек­тыў і ці доў­га там вы­сту­па­лі?

— У ба­лет­най шко­ле ў мя­не бы­ла ма­ра па­тра­піць у тру­пу Nederlands Dans Theater. Тэ­атр зна­хо­дзіц­ца ў Га­азе, а я якраз з гэ­та­га го­ра­да. Ка­лі пра­йшла ад­бор і мя­не пры­ня­лі ў ка­лек­тыў, мой на­стаў­нік да­стат­ко­ва моц­на не­рва­ваў­ся і на­ват раз­зла­ваў­ ся, бо за­ўсё­ды ба­чыў мя­не кла­січ­най ба­ле­ры­най, а не тан­цор­кай contemporary. Ву­чы­ла­ся ча­ты­ры га­ды ў ма­лод­шай тру­пе, по­тым мя­не ўзя­лі ў вя­лі­кую тру­пу. Але ўсё-та­кі ха­це­ла­ся тан­ца­ваць і на пу­антах, па­спра­ба­ваць ся­бе ў кла­січ­ным ба­ле­це. Та­му на год з’е­ ха­ла пра­ца­ваць у ба­лет Мон­тэ-Кар­ла, ад­нак по­тым вяр­ну­ла­ся ў NDT. Мне ве­ль­мі спа­да­ба­ла­ся ў Фран­цыі, але наш тэ­атр па ду­ху блі­жэй, чым кла­січ­ны. Я тан­ца­ва­ла ў NDT да се­зо­на 2009/2010. Сён­ня пра­цую з кі­лі­ янаў­скі­мі ба­ле­та­мі ў роз­ных кра­інах — Англіі, Лат­віі, Рас­іі. Ста­ві­ла «Шэсць тан­цаў» у ЗША. Яшчэ не­ка­ль­кі ба­ле­таў Кі­лі­яна па­ста­ві­ла ў Чэ­хіі і Фран­цыі. Па­сля прэ­м’е­ры ў Мін­ску бу­ду ра­біць спек­такль у Мон­тэ-Кар­ла. Па­ко­ль­кі Іржы Кі­лі­ян бо­льш не з’яў­ля­ецца ды­рэк­та­ рам Nederlands Dans Theater і не пры­вя­за­ны да пэў­най тру­пы, ён пра­цуе па све­це — у Гер­ма­ніі, Да­ніі, Фран­цыі, дзе кі­руе па­ста­ноў­ ка­мі ўлас­ных тво­раў. Не­ка­ль­кі но­вых пра­ектаў ён пад­рых­та­ваў з бы­лы­мі артыс­та­мі Ні­дэр­лан­дска­га ба­ле­та. У Nederlands Dans Theater ён не пра­цуе, там аб­са­лют­на но­вы рэ­пер­ту­ар, і, на жаль, не ідуць ні­якія спек­так­лі Кі­лі­яна. Мне пад­аба­ецца да­па­ма­гаць пры ства­рэн­ні пэў­на­га ба­ле­та, пра­ ца­ваць коў­чам, асіс­тэн­ткай ха­рэ­огра­фа — як пед­аго­гу мне ёсць што даць артыс­там. Та­му вы­к ла­даю ў не­ка­ль­кіх ха­рэ­агра­фіч­ных шко­лах — у Ні­дэр­лан­дах і іншых кра­інах. Тво­ры вя­до­ма­га май­стра, пе­ра­не­се­ныя ва­мі на бе­ла­рус­кую сцэ­ ну, ува­хо­дзяць у пра­гра­му «Чор­на-бе­лыя ба­ле­ты» Іржы Кі­лі­яна, якая ўво­гу­ле скла­да­ецца з ся­мі не­вя­лі­кіх спек­так­ляў. Ці тан­ца­ва­ лі вы са­мі ў да­дзе­най пра­гра­ме?

— Я тан­ца­ва­ла ва ўсіх спек­так­лях пра­гра­мы, акра­мя ад­на­го, які па­стаў­ле­ны вы­ключ­на для муж­чын і на­зы­ва­ецца «Са­ра­бан­да».

1.

8

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Мы прад­стаў­ля­лі «Чор­на-бе­лыя ба­ле­ты» ў Га­лан­дыі і ў гас­тро­ль­ ных ту­рах па ўсім све­це. Што аб’­ядноў­вае «Шэсць тан­цаў» і «Ма­ле­нь­кую смерць»? І чым яны ад­роз­ні­ва­юцца?

— Гэ­та дзве зу­сім роз­ныя па­ста­ноў­кі, іх скла­да­на па­ра­ўноў­ваць. Пер­шы ба­лет ве­ль­мі ды­на­міч­ны, у якім ад са­ліс­та па­тра­бу­ецца на­ват бо­льш акцёр­скай ігры, чым тан­ца, па­тра­бу­ецца ўмен­не прад­ста­віць ка­міч­на­га ге­роя або ад­моў­на­га пер­са­на­жа, пры гэ­ тым ве­ль­мі хут­ка ру­ха­ючы­ся. У той час як «Ма­ле­нь­кая смерць» бо­льш лі­рыч­ны, чыс­ты. У гэ­тай па­ста­ноў­цы ве­ль­мі вы­со­кія стан­ дар­ты кла­січ­на­га ру­ху. І спра­ва не то­ль­кі ў тэх­ні­цы вы­ка­нан­ня. Артыс­ты па­він­ны шмат ру­хац­ца і ве­даць, як рас­слаб­ляць улас­нае це­ла. «Шэсць тан­цаў» — до­сыць смеш­нае, ка­міч­нае прад­стаў­лен­не, але то­ль­кі на пер­шы по­гляд. У спек­так­лі за­кла­дзе­на ня­ма­ла глы­бо­ кіх ідэй. Вя­до­ма, дзея­нне ад­бы­ва­ецца ў ча­сы Мо­цар­та, але ка­лі па­гля­дзець на сю­жэт, мож­на ска­заць: ба­лет ад­люс­троў­вае і сён­ няш­няе жыц­цё ў су­час­ным тэ­атры. Спек­такль пра тое, што ад­бы­ ва­ецца за ку­лі­са­мі яко­га за­ўгод­на тэ­атра­ль­на­га ка­лек­ты­ву: ра­ма­ ны, здра­ды, плёт­кі, кан­ку­рэн­цыя. Жыц­цё ўнут­ры тру­пы аб­ыгра­на ці­ка­ва і з гу­ма­рам. «Ма­ле­нь­кую смерць» (сло­ва­злу­чэн­не «Le Petit Mort» у фран­цуз­ скай мо­ве іншас­ка­за­ль­на азна­чае аргазм — заўв. рэд.) час­та на­ зы­ва­юць эра­тыч­ным ба­ле­там, але гэ­та за­над­та пра­ма­лі­ней­нае вы­зна­чэн­не. Я б ска­за­ла, што ха­рэ­ограф вы­тан­ча­на і да­лі­кат­на па­каз­вае па­чуц­цё­выя ад­но­сі­ны па­між муж­чы­на­мі і жан­чы­на­мі. Кі­лі­ян ства­раў гэ­ты ба­лет не для та­го, каб ува­со­біць эро­ты­ку, та­му не вар­та акцэн­та­ваць на гэ­тым. У пер­шую чар­гу — па­чуц­цё­васць. Гэ­та ба­лет, які з доб­рым гус­там рас­па­вя­дае пра жыц­цё і ад­но­сі­ны. Як пра­цуе з тан­цоў­шчы­ка­мі ваш на­стаў­нік Кі­лі­ян?

— Ён ве­ль­мі крэ­атыў­ны з артыс­та­мі, ні­ко­лі не ска­жа, маў­ляў, трэ­ба ра­біць так, і не іна­чай. У яго за­ўсё­ды ёсць но­выя ідэі, якія ён аб­ мяр­коў­вае з артыс­та­мі: «О, да­вай па­спра­бу­ем!» Іржы Кі­лі­ян тлу­ ма­чыць, што яму пад­аба­ецца ці не пад­аба­ецца, ён ра­іць, як лепш

ру­хац­ца, але ні­ко­лі не ка­ман­дуе. Рэ­пе­туе з кож­ным артыс­там, і та­му атрым­лі­ва­ецца су­пра­цоў­ніц­тва. Гэ­та фан­тас­ты­ка! Не ўсе ха­ рэо­гра­фы пра­цу­юць так. Яму імпа­ну­юць асо­бы. Для яго важ­ная не­паў­тор­насць, інды­ві­ду­аль­насць вы­ка­наў­цы — не то­ль­кі пры­го­ жыя фі­гу­ра і це­ла, але тое, як вы­яўляе ся­бе кож­ны кан­крэт­ны са­ ліст. Па якіх яшчэ кры­тэ­ры­ях ад­бі­ра­юцца тан­цоў­шчы­кі?

— Кі­лі­ян пра­цуе з кла­січ­най тэх­ні­кай, з пры­го­жы­мі лі­ні­ямі і ру­ ха­мі. Яго спек­так­лі ў сты­лі contemporary ўсё роў­на за­сна­ва­ныя на кла­сі­цы. Ка­лі ў Іржы ёсць час, ён пры­язджае на прэ­м’е­ру ці за ты­дзень да яе па­рэ­пе­та­ваць з артыс­та­мі на сцэ­не ці ў сту­дыі, ад­ шлі­фа­ваць пэў­ныя ню­ансы. Без­умоў­на, я б ха­це­ла, каб ён пры­ехаў у Мінск, але на гэ­ты раз у яго не атры­ма­ла­ся. Тым не менш мы бы­ лі ў кан­так­це ўвесь час, і Кі­лі­ян ве­ль­мі ці­ка­віў­ся, як ішоў пра­цэс пад­рых­тоў­кі спек­так­ля. Ко­ль­кі тэ­атраў ба­ле­та ў Ні­дэр­лан­дах?

— Га­лоў­ная з кла­січ­ных кам­па­ній — На­цы­яна­ль­ны ба­лет Ні­дэр­ лан­даў у Амстэр­да­ме. За­тым NDT. Існуе так­са­ма не­ка­ль­кі не­дзяр­ жаў­ных ба­лет­ных труп, якія за­йма­юцца contemporary, іх бы­ло бо­лей, але па­сля кры­зі­су мно­гім да­вя­ло­ся за­чы­ніц­ца. Усе тэ­атры фі­нан­су­юцца дзяр­жа­вай. Як вы лі­чы­це, ба­лет ця­пер та­кі ж акту­аль­ны, як ра­ней?

— Ду­маю, ве­ль­мі важ­на за­ха­ваць кла­січ­ную шко­лу, кла­січ­ны та­нец. Але ма­ла­дое па­ка­лен­не не над­та хо­ча ха­дзіць у тэ­атр і гля­дзець то­ль­кі кла­сі­ку. У вас, у Бе­ла­ру­сі, тра­ды­цый­на ша­ну­юць

кла­січ­ны та­нец і му­зы­ку. У Га­лан­дыі до­сыць скла­да­на за­ва­біць мо­ладзь на кла­січ­ны ба­лет. Ім пад­аба­юцца ву­ліч­ныя тан­цы, хіпхоп, брэйк-данс — усе тан­цы і шоу, якія пры­му­ша­юць лю­дзей ру­ хац­ца, за­ра­джа­юць драй­вам, але гэ­та ві­да­воч­на не кла­сі­ка. І та­ кая тэн­дэн­цыя не то­ль­кі ў нас, але і ва ўсёй Еўро­пе. Ёсць вя­лі­кая ці­ка­васць да тан­ца, але не да тэ­атра. Та­му тэ­атр па­ ста­янна ду­мае пра тое, як пры­цяг­нуць но­вае па­ка­лен­не. У су­вя­зі з гэ­тым тэ­ле­ба­чан­не пра­па­нуе сён­ня вя­лі­кі вы­бар тан­ца­ва­ль­ных кон­кур­саў, што, вя­до­ма, вы­дат­на, бо гэ­та сты­му­люе ці­ка­васць да роз­ных ві­даў тан­ца. Ад­нак каб па­глы­біц­ца ў сут­насць, стаць пра­ фе­сі­яна­лам, трэ­ба доў­гія га­ды трэ­ні­роў­кі. Але не ўсе су­час­ныя тан­цоў­шчы­кі га­то­выя вы­дат­ка­ваць во­сем га­доў на ву­чо­бу, як гэ­та бы­ло ра­ней. У тэ­атр, дзе пан­уе contemporary, на­пэў­на, пра­сцей пры­цяг­нуць но­вае па­ка­лен­не гле­да­чоў?

— Не ўпэў­не­на. Мно­гія не раз­уме­юць і не мо­гуць аца­ніць су­час­ны та­нец — гэ­та для іх за­над­та скла­да­на. Бо­льш да­ра­гі­мі ста­но­вяц­ца квіт­кі ў тэ­атр. Мы ба­га­та гас­тра­лю­ем у на­шай кра­іне, ста­вім шмат роз­ных спек­так­ляў, ды то­ль­кі не ма­гу ска­заць, што за­лы по­ўныя за­ўсё­ды. Але пад­час гас­тро­ляў у іншых кра­інах за­лы рас­пра­да­ дзе­ныя цал­кам. Трэ­ба па­мя­таць: су­час­ны та­нец не та­кі гран­ды­ ёзны, як вя­лі­кія кла­січ­ныя ба­ле­ты. Гэ­тым моц­ныя тан­цоў­шчы­кі рус­кай шко­лы, на кла­сі­цы яны ўда­ла спе­цы­ялі­зу­юцца. Та­му та­кім по­спе­хам ка­рыс­та­юцца ў еўра­пей­скіх ба­ле­та­ма­наў гас­тро­лі ра­ сійска­га і бе­ла­рус­ка­га ба­ле­таў.

9

Як вам пра­ца­ва­ла­ся з бе­ла­рус­кай тру­пай?

— Бы­ла ра­да ба­чыць артыс­таў, з які­мі ме­ла спра­ву ра­ней, пад­час па­ста­ноў­кі «Шас­ці тан­цаў». Са­ліс­ты пра­фе­сій­на вы­рас­лі за тры га­ды, і гэ­та ве­ль­мі пры­емна на­зі­раць. У но­вай па­ста­ноў­цы ўдзе­ль­ ні­ча­юць Та­ка­то­шы Ма­чы­яма, Надзея Фі­лі­па­ва, Кан­стан­цін Куз­ня­ цоў, з які­мі мы пра­ца­ва­лі ў «Шас­ці тан­цах». І вы­дат­на, бо я ве­даю інды­ві­ду­аль­ны стыль кож­на­га з іх. Але для «Ма­ле­нь­кай смер­ці» я па­спра­ба­ва­ла знай­сці так­са­ма і но­выя імё­ны. На­ту­ра­ль­на, ха­це­ ла­ся мець на­шмат бо­льш ча­су для пад­рых­тоў­кі прэ­м’е­ры. Але гэ­та за­ўсё­ды пы­тан­не за­ня­тас­ці, ма­ёй і артыс­таў. Бе­ла­рус­кія тан­цо­ры ма­юць вы­дат­ную кла­січ­ную тэх­ні­ку, якая свед­чыць пра ве­ль­мі вы­со­кі ўзро­вень пра­фе­сі­яна­ліз­му. У кла­ січ­ным тан­цы вы­ка­наў­цы за­ўсё­ды пры­го­жыя, вы­тан­ча­ныя, а ў contemporary час­та трэ­ба крыў­ляц­ца, быць смеш­ны­мі ці на­ват вы­род­лі­вы­мі. У ака­дэ­міч­ным тан­цы артыс­ты пры­звы­ча­ілі­ся да аб­са­лют­на іншых ру­хаў, пры­вык­лі па­зі­ра­ваць. Ка­лі ў кла­січ­ным спек­так­лі тан­цоў­шчы­кі бя­гуць, яны ро­бяць гэ­та, так­са­ма вы­раз­на па­зі­ру­ючы, а ў contemporary трэ­ба бег­чы бо­льш на­ту­ра­ль­на, як быц­цам ты да­га­ня­еш аўто­бус. Та­му я ім ка­жу: ча­сам бу­дзь­це не­ пры­го­жы­мі. Бы­вае, ад тан­цо­ра па­тра­бу­ецца на­ват бо­льш акцёр­ скай ігры, чым улас­на тан­ца: ува­со­біць ка­міч­на­га ге­роя ці ад­моў­ на­га пер­са­на­жа. Пры гэ­тым яны па­він­ны хут­ка ру­хац­ца.

Вя­до­ма, ёсць лю­дзі, у якіх атрым­лі­ва­ецца смя­шыць лепш, чым у іншых — гэ­та ад пры­ро­ды. А не­ка­то­рым да­во­дзіц­ца пры­кла­даць шмат на­ма­ган­няў, пе­ра­адо­ль­ваць улас­ную са­рам­лі­васць. Я за­ўсё­ ды спра­бую ста­віць ба­лет як ма­га блі­жэй да ары­гі­на­лу — у спек­ так­лі ўсё ад­бы­ва­ецца ве­ль­мі хут­ка. З інша­га бо­ку, у кла­січ­ных тан­ цоў­шчы­каў шмат пе­ра­ваг у па­ра­ўнан­ні з тру­па­мі, дзе вы­кон­ва­юць то­ль­кі contemporary, бо ў ба­ле­це «Ма­ле­нь­кая смерць» да­стат­ко­ва кла­січ­най лек­сі­кі. Ма­гу па­мы­ляц­ца, але мне зда­ва­ла­ся, што ва­шы артыс­ты атрым­лі­ва­лі за­да­ва­ль­нен­не ад на­шых рэ­пе­ты­цый. Бе­ла­рус­кія гле­да­чы га­да­ва­лі­ся на кла­сі­цы, гэ­та ва­шы ка­ра­ні. Ду­ маю, но­вая па­ста­ноў­ка па­він­на спа­да­бац­ца бе­ла­рус­кім тэ­атра­ лам, бо гэ­ты спек­такль, з’яў­ля­ючы­ся су­час­ным, мае ў плас­тыч­ным ма­люн­ку шмат кла­січ­ных эле­мен­таў. Ён лі­рыч­ны — і па ха­рэ­агра­ фіі, і па змес­це.

1. «Ма­ле­нь­кая смерць». Сцэ­на са спек­так­ля.

2. Аляксандра Чыжык і Артур Іваноў.

3. Ягор Азаркевіч і Яна Штангей. Фо­та Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва.

3.

10

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Х А ­Р Э ­А Г РА ­Ф І Я • М А Й С ТА Р - К Л А С

КА­Ц Я­Р Ы­Н А АЛЕЙ­Н ІК. ЛЕ­Т У­Ц ЕН­Н І­Ц А І РЭ­А ЛІС­Т КА Тац­ця­на Му­шын­ская КА­Л І Г Э­ТА Я М А­Л А­Д А Я А РТ Ы С­Т КА ТО­Л Ь ­К І РАС ­П А­Ч Ы ­Н А­Л А П РА­Ф Е ­С І Й ­Н У Ю КА ­Р ’Е ­Р У, Н Е ДУ ­М А­Л А­С Я, Ш ТО Я Н А З ДО ­ Л Е Е ТА К РА З ­ГА Р ­Н У Ц ­Ц А. ХО Ц Ь Б Ы ­Л І І П Е ­РА ­М О Г­ І Н А М І Ж ­Н А ­Р ОД ­Н Ы Х КО Н ­К У Р­С АХ, І В Я ­Д У ­Ч Ы Я П А РТ ­Ы І Ў СТ У­Д Э Н Ц ­­ К І Х С П Е К­ТА К ­Л Я Х. Д Ы ХА ­П А Е В Ы ­П АД ­К АЎ, КА­Л І РА Н ­Н І Я Т Р Ы ­У М Ф Ы З А­С ТА ­Ю Ц Ц А СА ­М Ы М З Н АЧ ­Н Ы М М О М А Н ­ТА М У Б І ­Я Г РА­Ф І І. Т Ы М Н Е М Е Н Ш Н Е ­П Р Ы К ­М Е Т ­Н А, Н Е ­З АЎ ­В АЖ ­Н А М І ­Л А Я І С Ц І П ­Л А Я КА ­Ц Я АЛ Е Й ­Н І К П Е ­РА­Т В А ­Р Ы ­Л А­С Я Ў Я Р КУ Ю І Ў П ЭЎ ­Н Е ­Н У Ю Ў СА ­Б Е П Р Ы ­ГА­Ж У ­Н Ю. АД ­Н А З В Я ­Д У ­Ч Ы Х Б А­Л Е ­Р Ы Н Н А ­Ц Ы ­Я Н А­Л Ь ­Н А ­ГА Т Э­АТ ­РА О П Е ­Р Ы І Б А­ Л Е ­ТА, Я Н А З А ­П АТ ­РА ­Б А ­В А ­Н А Я Ў М Н О ­Г І Х З А ­М Е Ж ­Н Ы Х Т РУ ­П АХ. Я К АД ­Б Ы ­Л А­С Я ТА ­К А Я М Е ­ТА ­М А Р­Ф О ­З А? П РА Г Э­ТА Я П А­С П РА ­Б А ­В А­Л А Д А ­В Е ­Д А Ц ­Ц А П АД­Ч АС ГУ­ТА Р ­К І З В Я ­Д О ­М А Й А РТ Ы С­Т КА Й. Ка­ця­ры­на, ка­лі вы за­кан­чва­лі ву­чо­бу ў на­шым ха­рэ­агра­фіч­ным ка­ле­джы, уяў­ля­лі, што бу­дзе­це тан­ца­ваць у ЗША, Эсто­ніі, Фран­ цыі? Ці па пры­ро­дзе вы рэ­аліс­тка, а не ле­ту­цен­ні­ца?

— Яшчэ якая ле­ту­цен­ні­ца! Але не бу­дую «па­вет­ра­ных за­мкаў». Мае ма­ры — гэ­та мэ­ты, якія да­ся­га­юцца. У да­да­так не люб­лю доў­ га зна­хо­дзіц­ца на ад­ным мес­цы, гэ­та не спры­яе пра­фе­сій­на­му рос­ту. Як твор­чая асо­ба я ўвесь час у по­шу­ках на­тхнен­ня і но­вых пра­ектаў. У ва­шым рэ­зю­мэ ве­лі­зар­ная ко­ль­касць пе­ра­мог на між­на­род­ных кон­кур­сах: Хе­ль­сін­кі, Пе­кін, Бер­лін, Джэк­сан (ЗША), Се­ул, Мас­ ква, Бу­да­пешт, Шан­хай, Вар­на... Вам не­хта да­па­ма­гаў у гэ­тых па­ ездках — чыс­та арга­ні­за­цый­на?

— Збі­ра­ючы­ся на кон­курс, шу­ка­ла ў Інтэр­нэ­це ўмо­вы, асаб­лі­вас­ ці кан­крэт­на­га спа­бор­ніц­тва. Рых­та­ва­ла да­ку­мен­ты, за­йма­ла­ся анке­та­мі, ві­за­мі, квіт­ка­мі. На­пэў­на, ма­гу ўжо ў ту­рыс­тыч­ным біз­ нэ­се пра­ца­ваць (са сме­хам). Гэ­та зна­чыць, ні­якіх аген­таў у вас ня­ма?

— Не. Усё са­ма. Са­ма шу­ка­ла парт­нё­раў. Спа­чат­ку тан­ца­ва­ла со­ла. По­тым мне пад­ка­за­лі, што лепш вы­сту­паць ду­этам. Ка­лі ты ад­на на сцэ­не, то ва­ры­яцыя доў­жыц­ца хві­лі­ну. А ў ду­эце мо­жаш па­ка­ зац­ца бо­льш раз­на­пла­на­ва. У па-дэ-дэ ёсць і ад­ажыа, і ва­ры­яцыі. І лі­рыч­ныя тэм­пы, і хут­кія. Ба­чы­це, ко­ль­кі тон­кас­цей! Па­куль «не ныр­неш» у гэ­тую пра­сто­ру, то не зра­зу­ме­еш і не зда­га­да­ешся!

— З кож­ным кон­кур­сам ад­кры­ва­ла не­шта но­вае для ся­бе. У жу­ры за­ўсё­ды ха­па­ла ле­ген­дар­ных асоб, зна­ка­мі­тых артыс­таў: Юрый Гры­га­ро­віч, Мая Плі­сец­кая, Ва­лян­цін Елі­за­р’еў, Ула­дзі­мір Ма­ла­ хаў, Ні­на Ана­ні­яшві­лі, Сяр­гей Фі­лін, Андрыс Лі­епа — гэ­та то­ль­кі не­вя­лі­кі спіс зо­рак ба­ле­та, пе­рад які­мі мы вы­сту­па­лі. Та­бе пад­ каз­ва­юць, што­сь­ці рэ­ка­мен­ду­юць. І да та­кіх па­рад за­ўсё­ды пры­ слу­хоў­ва­ешся. На кон­курс пры­язджае шмат яркіх вы­ка­наў­цаў. Ты ву­чыш­ся, ка­лі ба­чыш, што і як тан­цу­юць са­ліс­ты з роз­ных кра­ін. На кон­кур­се ў пра­гра­ме ІІ ту­ру трэ­ба вы­кон­ваць ну­мар су­час­най ха­рэ­агра­фіі. Па­жа­да­на но­вы і ары­гі­на­ль­ны. З кім вы час­цей су­ пра­цоў­ні­ча­лі з на­шых ці за­меж­ных ба­лет­май­страў?

— З Ра­ду Па­клі­та­ру, Дзміт­ры­ем За­лес­кім, Дзміт­ры­ем Ку­ра­ку­ла­ вым. Кож­ны раз гэ­та бы­ла, як пра­ві­ла, мая іні­цы­яты­ва. Шмат ча­го пад­каз­ваў Кан­стан­цін Куз­ня­цоў, які быў ма­ім парт­нё­рам на не­ка­ то­рых кон­кур­сах. У яго ба­га­ты во­пыт су­пра­цоў­ніц­тва з су­час­ны­мі ха­рэ­огра­фа­мі, ён не­адна­ра­зо­вы лаў­рэ­ат кон­кур­саў, ця­пер спра­ буе ся­бе як па­ста­ноў­шчык. На ад­ным з ма­іх пер­шых спа­бор­ніц­тваў па­ра­ілі, што да вы­ба­ ру ну­ма­роў су­час­най ха­рэ­агра­фіі трэ­ба пад­ыхо­дзіць надзвы­чай 11

ад­каз­на. З та­го ча­су я так і ра­бі­ла. У Вар­не ў 2006 го­дзе ўба­чы­ ла ну­мар «Мы тан­цу­ем Пер­га­ле­зі» ў ха­рэ­агра­фіі Ра­ду. Яго ве­ль­мі доб­ра пры­ма­ла пуб­лі­ка. У ім бы­лі і све­жасць, і гу­мар, і не­ча­ка­ны фі­нал. Па­пра­сі­ла Ра­ду стан­ца­ваць яго (раз­ам з Яго­рам Азар­ке­ ві­чам) на кон­кур­се ў Мас­кве. Акра­мя гэ­та­га ну­ма­ра, тан­ца­ва­ла і «Ма­зур­ку», так­са­ма ў ха­рэ­агра­фіі Па­к лі­та­ру. Мі­ні­яцю­ра «Крох­кі веч­ны рай» са­чы­ня­ла­ся Дзміт­ры­ем Ку­ра­ку­ла­ вым для спа­бор­ніц­тва ў Джэк­са­не (гэ­та 2010 год). На аме­ры­кан­ скім кон­кур­се яна зра­бі­ла лі­та­ра­ль­на фу­рор. У 2012-м у Хе­ль­сін­кі я ездзі­ла з яркім ну­ма­рам Дзміт­рыя За­лес­ка­га «Ma Benz». Ура­ жан­не ад яго ў пуб­лі­кі і жу­ры за­ста­ло­ся ве­ль­мі моц­нае. Фак­тыч­на ён быў пры­зна­ны леп­шай ха­рэ­агра­фіч­най мі­ні­яцю­рай кон­кур­су. А му­зы­ку для ну­ма­ра са­мі шу­ка­еце?

— Звы­чай­на мне пра­па­ноў­ва­лі. Лі­чу, ба­лет­май­стар лепш ве­дае, на якую му­зы­ку ён ха­цеў бы па­ста­віць. Су­час­ная ха­рэ­агра­фія раз­ ві­ва­ецца ве­ль­мі хут­ка. Ка­лі з ну­ма­рам, які вы­к лі­каў за­хап­лен­не, вы­сту­па­еш праз два га­ды, то ён успры­ма­ецца як звы­чай­ны. Маў­ ляў, ні­чо­га асаб­лі­ва­га!

Чый ба­лет­май­стар­скі стыль вас ва­біць?

— Бы­ло б ці­ка­ва тан­ца­ваць ха­рэ­агра­фію Фар­сай­та, Кі­лі­яна. Па­ спра­ба­ваць стыль Джо­на Кран­ко, Ке­не­та Мак­мі­ла­на, Джэ­ро­ма Ро­ бін­са. Ка­лі іх яшчэ мож­на на­зваць су­час­ны­мі па­ста­ноў­шчы­ка­мі, бо гэ­та хут­чэй ужо «но­вая кла­сі­ка». Ці­ка­ва, як уз­нік кан­тракт з Ва­шын­гтон­скай ба­лет­най тру­пай? Па­ сля пры­за, атры­ма­на­га на кон­кур­се ў Джэк­са­не?

— Гэ­тыя падзеі не звя­за­ны ад­на з ад­ной, але кон­курс да­па­мог. Мя­не за­ўва­жы­лі і па­рэ­ка­мен­да­ва­лі. Я не ве­да­ла ды­рэк­та­ра гэ­тай кам­па­ніі, мя­не ўзя­лі ў тру­пу на­ват без па­пя­рэд­ня­га пра­гля­ду, хоць ужы­вую не ба­чы­лі на­огул, а за­пра­сі­лі вы­ключ­на па ві­дэа і рэ­зю­ мэ. Зра­зу­ме­ла, што та­ко­га дос­ве­ду ў тру­пы ра­ней не бы­ло. У Ва­шын­гто­не я вы­сту­па­ла адзін се­зон. Ка­лек­тыў мае сво­еа­саб­ лі­вы рэ­пер­ту­ар, для мя­не не­звы­чай­ны і ня­звык­лы. У бе­ла­рус­кай тру­пе я тан­ца­ва­ла пе­ра­важ­на кла­січ­ныя ба­ле­ты, а су­час­ную ха­ рэ­агра­фію — час­цей на кон­кур­сах. Там да­вя­ло­ся пра­ца­ваць з contemporary dance. Спа­чат­ку бы­ло скла­да­на, але я па­сту­по­ва ўцяг­ну­ла­ся. У кан­цы се­зо­на ўсё на­ла­дзі­ла­ся, на­ват шка­да бы­

Зна­чыць, гле­да­чу ўжо не ха­пае вас­тры­ні ўспры­ман­ня, но­вых пады­хо­даў. Ці­ка­ва, ка­лі ну­ма­ры ра­бі­лі на вас, ха­рэ­огра­фы пры­ хо­дзі­лі з га­то­вым ма­люн­кам або ў за­ле вы раз­ам вы­ра­ша­лі: пады­хо­дзіць або не, атрым­лі­ва­ецца — не атрым­лі­ва­ецца?

— У бо­ль­шай сту­пе­ні шу­ка­лі. Та­му што ў нас ня­ма моц­най пад­рых­ тоў­кі ў су­час­ным тан­цы. Спа­чат­ку бы­ло ве­ль­мі цяж­ка... Та­му што ўсё іншае — рух ног і рук, це­ла...

— Ну­мар «Крох­кі веч­ны рай», які ста­віў Дзміт­рый Ку­ра­ку­лаў, мы ездзі­лі рэ­пе­та­ваць у Грод­на, дзе ў ха­рэ­огра­фа свой ка­лек­ тыў. Спа­чат­ку Дзміт­рый да­ваў нам з Кос­цем Куз­ня­цо­вым асоб­ныя кам­бі­на­цыі ру­хаў, каб уба­чыць, што мы мо­жам зра­біць і на­ко­ль­ кі ары­гі­на­ль­на гэ­та вы­гля­дае. А по­тым гэ­тыя кам­бі­на­цыі ён не­як хут­ка звя­заў у ну­мар. Пад­час пра­цы з За­лес­кім над «Ma Benz» так­са­ма пры­хо­дзі­лі, спра­ба­ва­лі-спра­ба­ва­лі. Не­шта па­кі­да­лі, не­ шта змя­ня­лі. Да яко­га ўзрос­ту артыс­ты ба­ле­та ўдзе­ль­ні­ча­юць у кон­кур­сах?

— Звы­чай­на да 26 га­доў. Але ўсе кон­кур­сы, на якія ха­це­ла па­ тра­піць, я на­ве­да­ла. Ка­лі па­бы­ва­еш на ба­лет­ных спа­бор­ніц­твах у Мас­кве і Вар­не, па сут­нас­ці эпа­ха­ль­ных, да­ўно ство­ра­ных, то раз­уме­еш, што астат­нія кон­кур­сы менш знач­ныя.

ло з’яз­джаць. Але су­ма­ва­ла па на­шай сцэ­не, па тым рэ­пер­ту­ары, які ідзе ў Мін­ску. Та­му вы­ра­шы­ла: бо­льш раз­умна пе­ра­брац­ца ў Еўро­пу, ары­ента­вац­ца на еўра­пей­скія кам­па­ніі і за­хоў­ваць су­вя­зі з бе­ла­рус­кім тэ­атрам. Ва­шын­гтон­ская тру­па мае ўлас­ную сцэ­ну і бу­ды­нак?

— Яны вы­сту­па­юць у «Ке­нэ­дзі-цэн­тры». Акра­мя ба­ле­та, там мес­ цяц­ца На­цы­яна­ль­ная опе­ра і На­цы­яна­ль­ны сім­фа­ніч­ны аркестр. А рэ­пе­ту­юць ба­ле­ры­ны і тан­цоў­шчы­кі ў сту­дыі, якая зна­хо­дзіц­ ца на пры­стой­най ад­лег­лас­ці ад сцэ­ніч­най пля­цоў­кі. У «Ке­нэ­дзіцэн­тры» не­ка­ль­кі сцэн, роз­ныя спек­так­лі мо­гуць ісці па­ра­ле­ль­на. У рэ­пер­ту­ары на­шай тру­пы бы­лі ба­ле­ты «Шчаў­ку­нок», «Жы­зэль». Да­стат­ко­ва ары­гі­на­ль­ны­мі ака­за­лі­ся спек­так­лі «Рус­тэр» на му­зы­ ку «Ро­лінг Стоўнз» і дзве па­ста­ноў­кі на «Бітлз». Гэ­та «A Day in the Life» (ха­рэ­агра­фія Трэя Ма­кін­тай­ра) і «There Where She Loved» (ха­рэ­агра­фія Крыс­та­фе­ра Уіл­да­на). Ве­даю, што Ва­шын­гтон­ская тру­па пра­цуе па сіс­тэ­ме ста­джо­не. Гэ­та зна­чыць, спек­такль зра­бі­лі, пра­кат­ва­юць, по­тым зды­ма­юць з рэ­пер­ту­ару. І па­чы­на­юць рых­та­ваць на­ступ­ны. У чым плю­сы і ў чым мі­ну­сы гэ­тай сіс­тэ­мы? У рэ­пер­ту­арным тэ­атры артыст, ка­ лі ён вы­кон­вае пэў­ную парт­ыю раз на ме­сяц ці раз на не­ка­ль­кі

12

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Стан­ца­ваў­шы ў Мін­ску шэ­раг вя­ду­чых парт­ый, вы ад­пра­ві­лі­ся ў Та­лін. Гэ­та зна­чыць, бя­гу­чы се­зон у вас бе­ла­рус­ка-эстон­скі. Але згад­ва­лі і пра су­пра­цоў­ніц­тва з фран­цуз­скай тру­пай.

— «Le palais d’hiver» — пры­ват­ная кам­па­нія, яна ўзнік­ла ў верасні 2014-га. Зна­хо­дзіц­ца ў Ту­лу­зе, але па­каз­вае па­ста­ноў­кі па ўсёй Фран­цыі. Ле­там і во­сен­ню мы да­лі не­ка­ль­кі спек­так­ляў «Ма­­ лень­­кі прынц». Гэ­та раз­гор­ну­ты ба­лет у дзвюх дзеях, па­стаў­ле­ны фран­цуз­скім ха­рэ­огра­фам Фран­суа Ма­дзь­юі. Ён ву­чыў­ся ў Па­ры­ жы, пра­ца­ваў у тру­пе Ма­ры­са Бе­жа­ра, ва ўсіх буй­ных фран­цуз­ скіх кам­па­ні­ях. Му­зыч­най асно­вай «Пры­нца» ста­лі фраг­мен­ты з кла­сі­кі, але плас­тыч­ная мо­ва спек­так­ля су­час­ная. У ба­лет­май­стра ве­ль­мі ці­ка­вы стыль. У да­да­так з ім лёг­ка і пры­емна пра­ца­ваць. Я вы­кон­ваю ў па­ста­ноў­цы дзве парт­ыі, Зор­кі і Змяі. А як спра­вы з фран­цуз­скай мо­вай?

— Ву­чы­ла яе ў шко­ле, што­сь­ці ўспом­ні­ла. Зна­хо­дзя­чы­ся ў пэў­ным моў­ным ася­род­дзі, па­чы­на­еш ары­ента­вац­ца. Па­сля пра­цы ў Аме­ меся­цаў, па­спя­вае не­шта падза­быць у плас­тыч­ным ма­люн­ку. По­ тым на рэ­пе­ты­цы­ях успа­мі­нае. У гэ­тым ха­рас­тво на­віз­ны, вяр­ тан­ня. Ка­лі кож­ны дзень ідзе той са­мы спек­такль, не над­аку­чае са­ліс­ту раз за раз­ам вы­кон­ваць ад­ну і тую ж ро­лю?

— Для мя­не гэ­та бы­ло кры­ху дзіў­на, па­ко­ль­кі ў рэ­пер­ту­арным тэ­ атры кож­ны раз — но­выя воб­ра­зы і но­выя па­чуц­ці. У Аме­ры­цы мне не ха­па­ла ад­чу­ван­ня сцэ­ны. Ка­лі ў Мін­ску лі­чыц­ца на­рмаль­­ ным як мі­ні­мум два вы­ха­ды на сцэ­ну ў ме­сяц, то ў Ва­шын­гто­не мы маг­лі ме­сяц то­ль­кі рэ­пе­та­ваць і не мець ні­вод­на­га спек­так­ля. А для артыс­та сцэ­на — як па­вет­ра, як на­рко­тык, без яко­га жыц­ цё быц­цам губ­ляе фар­бы. Згод­ная, ка­лі па­ста­ноў­ка ідзе кож­ны дзень, ёсць у гэ­тым і эле­мент ме­ха­ніч­нас­ці. Мне зда­ецца, там ня­ ма та­ко­га пан­яцця, як у нас, — тан­ца­ваць з ад­кры­тай ду­шой. «Ле­бя­дзі­нае воз­ера», «Шчаў­ку­нок» вы тан­цу­еце ў роз­ных кра­ інах. І ўсю­ды роз­ныя рэ­дак­цыі, роз­ная чар­го­васць ру­хаў. Як не за­блы­тац­ца? Бо ў свя­до­мас­ці тан­цоў­шчы­каў кан­крэт­ная му­зы­ка з’яд­на­ная з пэў­най плас­ты­кай.

— Ка­лі пры­язджаю ў Мінск, то «вы­к лю­чаю» іншыя рэ­дак­цыі. Ка­лі пры­язджаю ў Та­лін, то свя­до­ма за­бы­ваю тое, што ра­бі­ла тут. Уліч­ ваю і тое, што сцэ­на ў Та­лі­не мен­шая, чым у Мін­ску. Ка­лі тан­цу­еце ў «Ле­бя­дзі­ным воз­еры», то якая з ге­ра­інь вам псі­ ха­ла­гіч­на блі­жэй — тра­пят­кая і пра­нік­нё­ная Ад­эта або эфек­тная і бліс­ку­чая Ад­ылія?

— Да­рэ­чы, па­сля апош­ня­га «Ле­бя­дзі­на­га» ў Мін­ску мне за­да­ва­лі гэ­тае пы­тан­не. Ду­маю, усё за­ле­жыць ад на­строю. Тыя, хто ішлі на мя­не гля­дзець, ду­ма­лі, што і ў жыц­ці я — «бе­лы ле­бедзь». Але да без­аба­рон­най ахвя­ры вы не над­та пад­обная. Або да ча­ ла­ве­ка, які за­ле­жыць ад аб­ста­ві­наў. З та­кім ха­рак­та­рам! Бо сваю жыц­цё­вую лі­нію ве­дзя­це да­к лад­на і па­сля­доў­на.

— Ма­быць, той, хто пы­таў­ся, не да кан­ца мя­не ве­даў... Яркі кан­траст жа­но­чых воб­ра­заў ёсць і ў «Ба­ядэр­цы». Та­ды хто вам блі­жэй — Ні­кія, хра­ма­вая тан­цор­ка, якая гі­не ў вы­ні­ку інтрыг, або Гам­за­ці, усё­ма­гут­ная да­чка ра­джы?

— Ні­кія ці­ка­вей — раз­на­стай­нас­цю эмо­цый, ба­гац­цем плас­ты­кі. А ў парт­ыі Гам­за­ці мне не ха­пае раз­віц­ця. Чый уплыў на вас — у сэн­се і ба­лет­най тэх­ні­кі, і пры­ёмаў пра­цы над воб­ра­за­мі — апы­нуў­ся са­мым знач­ным?

— У ка­ле­джы гэ­та, вя­до­ма, Во­ль­га Ла­по. У тэ­атры над кла­січ­ны­мі парт­ыя­мі са мной шмат пра­ца­ва­ла Тац­ця­на Яршо­ва. Вя­ду­чыя ро­лі ў ба­ле­тах «Кар­мі­на Бу­ра­на», «Бах­чы­са­рай­скі фан­тан» я рых­та­ва­ ла з Тац­ця­най Ша­ме­та­вец. Мно­га­му ву­чы­ла­ся і пад­час па­ездак, гля­дзе­ла, як за­йма­юцца ў іншых тру­пах. Там іншыя ра­ніш­нія кла­ сы, іншая шко­ла. Гля­дзе­ла і імкну­ла­ся ўся­му ву­чыц­ца, пе­ра­ймаць са­мае каш­тоў­нае.

ры­цы ўзнік­ла звыч­ка мно­гае ўспры­маць з лё­ту. Слу­ха­еш, раз­уме­ еш — і ўжо мо­жаш па­кры­се раз­маў­ляць. А ці ёсць не­йкія пла­ны, су­мес­ныя з фран­цуз­скай тру­пай?

— Так. Але, шчы­ра ка­жу­чы, ба­юся пра іх ка­заць. Бо ўсё мя­ня­ецца. Пла­на­ва­лі «Ле­бя­дзі­нае воз­ера», «Да­му з ка­ме­лі­ямі». Але пла­ны па­ка­зу спек­так­ляў пе­ра­йна­чы­лі­ся. На­пэў­на, па­сля вы­бу­хаў і тэ­рак­таў?

— Ця­пер фран­цуз­скія гле­да­чы не хо­чуць ісці ў тэ­атры, куп­ляць квіт­кі. На­пэў­на, па­ві­нен пра­йсці не­йкі час, каб гэ­ты страх за­быў­ся. І ўсё ж мне зда­ецца, што па ха­рак­та­ры вы апты­міст. І на сум­ныя дум­кі ў вас про­ста ня­ма ча­су.

— Так. Але ка­лі «на­кры­вае», спра­бую ся­бе вы­вес­ці з та­ко­га ста­ну. З да­па­мо­гай па­зі­тыў­на­га на­строю. Бо я згод­ная з Па­ўла Ка­элья, які ка­заў, што ўсё за­ўсё­ды скан­ча­ецца доб­ра, а ка­лі ўсё скон­чы­ ла­ся дрэн­на, зна­чыць, гэ­та яшчэ не ка­нец.

1. Ка­ця­ры­на Алей­нік. Фо­та­се­сія ў Ні­цы. Фо­та Сяр­гея Сі­ні­цы­на.

2. У парт­ыі Ні­кіі. Джо­на­тан Дэ­від­сан (Са­лор). «Ба­ядэр­ка». На­цы­яна­ль­ная опе­ра «Эсто­нія». Фо­та Ру­на Ла­хэ­соа.

3. У парт­ыі Ад­ыліі. «Ле­бя­дзі­нае воз­ера». На­цы­яна­ль­ны тэ­атр опе­ры і ба­ ле­та Бе­ла­русі. Фо­та Іга­ра Куз­ня­цо­ва.

4. У парт­ыі Ні­кіі. «Ба­ядэр­ка». На­цы­яна­ль­ная опе­ра «Эсто­нія». Фо­та Ру­на Ла­хэ­соа.

13

ТЭ Ц ­МЭАН : К МУЗЫКА • Р З ІАЯМ ­П А ­З І ­Т А Р ­С К А Я Ш К О ­Л А

МАС­ТАЦ­Т ВА ЧЫ­Т AННЯ ШЭК­С ПІ­РА «Мак­бет» Джу­зэ­пэ Вер­дзі ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры опе­ры і ба­ле­та

14

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

На­тал­ля Га­нул Сё­ле­та — 400 га­доў са смер­ці Шэк­спі­ра: афі­шу Опер­на­га ча­ка­на і за­ка­на­мер­на ўпры­го­жы­ла прэ­м’е­ра спек­так­ля «Мак­бет». Да гэ­тай па­ста­ноў­кі ка­лек­тыў ішоў да­стат­ко­ва доў­га. Пер­шы сцэ­ніч­ны ва­ры­янт за­дум­ваў­ся яшчэ на па­чат­ку 2000-х твор­чым тан­дэ­мам рэ­жы­сёр­кі Мар­га­ры­ты Ізвор­ска-Елі­за­р’е­вай і мас­та­ка Вя­час­ла­ва Оку­не­ва. У на­яўнас­ці ме­лі­ся рэ­жы­сёр­ская кан­цэп­цыя, дэ­ка­ра­цыі і частка кас­цю­маў. З роз­ных аб­ста­він (у тым лі­ку праз за­крыц­цё тэ­атра на рэ­кан­струк­цыю) вер­дзі­еўская парт­ыту­ра бы­ ла прад­стаў­ле­на бе­ла­рус­ка­му слу­ха­чу то­ль­кі як кан­цэр­тная вер­ сія спа­чат­ку ў Ві­цеб­ску (2008), а за­тым у Мін­ску (2010). Ад­нак спек­такль «Мак­бет» усё ж бы­ло вы­ра­ша­на ўва­со­біць на сцэ­не Опер­на­га. Па­ста­но­вач­ную гру­пу ўзна­ча­лі­лі рэ­жы­сёр Мі­ха­іл Пан­ джа­ві­дзэ і ды­ры­жор Вік­тар Плас­кі­на. Бе­ла­рус­кая вер­сія опер­на­га шэ­дэў­ра Вер­дзі, як і мер­ка­ва­ла­ся, вы­к лі­ка­ла пы­тан­ні пра ары­гі­ на­ль­насць спек­так­ля, арга­ніч­насць су­адно­сін у ім усіх склад­ні­каў, на­ра­дзі­ла па­ра­ўнан­ні з інтэр­прэ­та­цы­ямі гэ­тай опе­ры на сус­вет­ най му­зыч­най сцэ­не. Перш за ўсё пад­крэс­лю: спро­бы па­ра­зва­жаць над пры­ро­дай зла ме­на­ві­та праз шэк­спі­раў­скі тэкст не­ве­ра­год­на акты­ві­за­ва­лі­ся ў най­ноў­шай ку­ль­тур­най пра­сто­ры. Што ж пры­цяг­вае на­шых су­час­ ні­каў у гэ­тай тра­ге­дыі? Гіс­то­рыя ча­ла­ве­чай цы­ві­лі­за­цыі, на жаль, прад­эман­стра­ва­ла знач­на бо­льш «да­ска­на­лыя» ме­та­ды зніш­ чэн­ня са­бе пад­обных, та­му тра­ге­дыя Шэк­спі­ра ў свят­ле кры­ва­ вых падзей, якія ад­бы­ва­юцца ва ўсім све­це на пра­ця­гу пры­нам­сі апош­ня­га дзе­ся­ці­год­дзя, вы­гля­дае до­сыць на­іўна. Ка­лі б не ад­но але... Праз фі­ла­соф­скую кан­цэп­цыю адзі­на­га лан­цу­га быц­ця — у цэн­тры, вя­до­ма, зна­хо­дзіц­ца ча­ла­век (а ў «вя­лі­кіх тра­ге­ды­ях» гэ­та маш­таб­ная асо­ба) — Шэк­спір асэн­соў­вае пры­ро­ду зла, ства­ рае па­за­ча­са­вую гіс­то­рыю «гра­ху без рас­ка­яння» і тран­сфар­муе свай­го га­лоў­на­га ге­роя ў но­сь­бі­та зла. Гэ­тая сап­раў­ды ма­гут­ная тэ­ма на­тхні­ла Вер­дзі да по­шу­ку ўлас­ на­га шля­ху спас­ці­жэн­ня глы­бінь ча­ла­ве­чай псі­ха­ло­гіі. На­га­да­ем то­ль­кі пра тое, што пер­шы зва­рот «Май­стра з Бу­се­та» да тэк­стаў «Бар­да з Эйва­на» быў спа­лу­ча­ны з роз­ны­мі жыц­цё­вы­мі цяж­кас­ ця­мі (за­леж­насць ад за­пы­таў тэ­атра­ль­най ды­рэк­цыі, кап­ры­зы спе­ва­коў, фі­нан­са­вая не­ста­бі­ль­насць). І ўсё ж з пят­нац­ца­ці ран­ніх опер «Мак­бет» (1847) за­ймаў у свя­до­мас­ці Вер­дзі асаб­лі­вае мес­ ца, пра гэ­та свед­чыць вяр­тан­не кам­па­зі­та­ра да парт­ыту­ры праз сям­нац­цаць га­доў (1864) і ства­рэн­не бо­льш вы­раз­най па­рыж­скай рэ­дак­цыі, якая сён­ня, з пун­кту гле­джан­ня му­зыч­най тэк­ста­ло­гіі, успры­ма­ецца як апош­няя пры­жыц­цё­вая во­ля аўта­ра. Опер­ная парт­ыту­ра «Мак­бе­та» змеш­вае роз­ныя сты­ля­выя і жан­ ра­выя плас­ты, яна па­пя­рэд­ні­чае шэ­ра­гу шэ­дэў­раў Вер­дзі, але ў ёй ужо ёсць сап­раў­дныя ад­крыц­ці кам­па­зі­та­ра — дра­ма ха­рак­ та­раў, раў­наз­нач­ныя су­адно­сі­ны сты­хіі дзея­ння і сты­хіі па­чуц­цяў. На тым у інтэр­прэ­та­цы­ях вер­дзі­еўскіх спек­так­ляў тра­ды­цый­на і грун­ту­ецца рэ­жы­сёр­ская кан­цэп­цыя. У му­зыч­на-тэ­атра­ль­най пра­сто­ры XXI ста­год­дзя гэ­тая опе­ра Вер­ дзі — свед­чан­не ста­лас­ці опер­най тру­пы, май­стэр­ства ка­ман­ды па­ста­ноў­шчы­каў. «Мак­бет», у ад­роз­нен­не ад іншых парт­ытур кам­ па­зі­та­ра, не ад­па­вя­дае край­нім фор­мам «рэ­жы­сёр­ска­га тэ­атра», але раз­ам з тым у най­бо­льш ары­гі­на­ль­ных ра­шэн­нях спек­так­ля на сус­вет­най сцэ­не пад­крэс­лі­ва­юцца не­ве­ра­год­ная акту­аль­насць і сво­еча­со­васць яго асноў­ных ідэй. Успом­нім сюр­рэ­аліс­тыч­ныя акцэн­ты, зроб­ле­ныя Мар­ці­нам Ку­шэ­ем на сцэ­не Мюн­хен­ска­га тэ­атра (2009): сцэ­ніч­ная пля­цоў­ка, на пад­ло­зе якой шмат ча­ла­ ве­чых ча­ра­поў, а ў цэн­тры ся­дзіць Лэ­дзі і сам­нам­бу­ліч­на па­ліць. Або рэ­жы­сёр­скую вер­сію Пі­тэ­ра Штай­на ў За­льц­бур­гу (2011), дзе асаб­лі­вас­ці па­мяш­кан­ня — фес­ты­ва­ль­ная за­ла Фе­ль­зен­рай­тшу­

ле, пе­ра­тво­ра­ная з ма­не­жа Шко­лы вер­ха­вой язды (з ад­сут­нас­цю за­сло­ны і ку­лі­саў) — ства­ра­лі да­дат­ко­выя сэн­са­выя шэ­ра­гі. Ся­род пры­зна­ных су­час­ных вы­ка­наў­цаў парт­ыі лэ­дзі Мак­бет — Надзя Ма­ха­эль, Ган­на Ня­трэб­ка. Сус­вет­ны кі­не­ма­тог­раф ле­тась так­са­ма прад­ста­віў улас­ную вер­ сію тра­ге­дыі Шэк­спі­ра ад­на­ймен­ным фі­ль­мам Джас­ці­на Кур­зе­ ля (Вя­лі­каб­ры­та­нія), сло­ган да яко­га аб­вяш­чае: «Кроў спа­ра­джае кроў». У су­час­ным шэк­спі­раз­наў­стве ўста­ноў­ле­на: свае тры вя­лі­ кія тра­ге­дыі — «Атэ­ла», «Ка­роль Лір», «Мак­бет» — Шэкспір на­пі­саў на пра­ця­гу ад­на­го го­да (1605—1606). Па­чнем з та­го, што шэк­спі­раў­ская эстэ­ты­ка ве­ль­мі бліз­кая рэ­жы­ сёр­скім по­шу­кам Мі­ха­іла Пан­джа­ві­дзэ. У ёй ёсць усё тое, што сам рэ­жы­сёр па­зі­цы­януе ў кож­най па­ста­ноў­цы, а та­му ве­ль­мі пе­ра­ка­ наў­ча гу­чаць яго дум­кі ад­нос­на кан­цэп­цыі спек­так­ля: «Ча­ла­ве­ку ўлас­ці­выя за­га­ны ад на­ра­джэн­ня, якія пры “раз­умнай ку­ль­ты­ва­ цыі” мо­гуць пра­рас­ці», «ма­ле­нь­кі ты­ран мо­жа жыць у сэр­цы лю­ бо­га ча­ла­ве­ка». Асноў­ная ідэя спек­так­ля: «Пе­ра­тва­рэн­не не­йма­ вер­на сла­ва­лю­бі­вых ге­ро­яў у зве­ра­лю­дзей, га­то­вых дзе­ля ўла­ды ісці па тру­пах і за­ліць усю кра­іну кры­вёю». Яго ге­роі пра­хо­дзяць не­рас­ка­яны шлях ад прад­ка­зан­няў да зла­чын­ства, перш за ўсё ў ад­но­сі­нах да свай­го на­ро­да. Над рэ­алі­за­цы­яй акрэс­ле­ных ідэй пра­ца­ва­лі мас­так-па­ста­ноў­ шчык Аляк­сандр Кас­цю­чэн­ка, мас­тач­ка па кас­цю­мах Ма­рыя Ма­ роз, так­са­ма бы­лі вы­ка­рыс­та­ны зроб­ле­ныя да пер­ша­па­чат­ко­вай, не ажыц­цёў­ле­най вер­сіі спек­так­ля асоб­ныя сцэ­ніч­ныя атры­бу­ты і кас­цю­мы Вя­час­ла­ва Оку­не­ва. Ад­сут­насць кан­крэт­най гіс­та­рыч­нас­ці да­зва­ляе сва­бод­на пе­ра­ мяш­чаць пра­сто­ра­ва-ча­са­выя акцэн­ты, на­блі­жа­ючы дзея­нне опе­ ры, мяр­ку­ючы па кас­цю­мах, да шэк­спі­раў­ска­га ча­су. Асноў­нае сцэ­наг­ра­фіч­нае ра­шэн­не — ме­та­ліч­ныя кан­струк­цыі цы­лін­дрыч­ най фор­мы, якія, ру­ха­ючы­ся ва­кол сва­ёй во­сі, ста­но­вяц­ца то ўнут­ ра­ны­мі па­ко­ямі за­мка, то ван­най-ку­па­ль­няй лэ­дзі, то па­ра­днай за­лай з тро­нам, то ся­рэд­ня­веч­ным да­нжо­нам. Сап­раў­ды, дэ­ка­ра­ цыі эфек­тныя, пе­ра­кон­ва­юць шмат­фун­кцы­яна­ль­нас­цю, спры­яюць ла­ка­лі­за­цыі пра­сто­ры, а ўбу­да­ва­ная лес­ві­ца ства­рае дру­гі «па­ верх» сцэ­ны, дзе ве­ль­мі вы­йгрыш­на ў ві­зу­аль­на-акус­тыч­ным пла­ не ўспры­ма­юцца со­ль­ныя і ду­этныя эпі­зо­ды. То­ль­кі шум пад­час час­та­га і не за­ўсё­ды дра­ма­тур­гіч­на апраў­да­на­га па­ва­ро­ту ме­ха­ ніз­ма пры­кмет­на пе­ра­шка­джаў вы­ка­наў­цам, пе­ра­кры­ваў гу­чан­не аркес­тра, ад­цяг­ваў ад раз­віц­ця дзея­ння.

15

Ары­гі­на­ль­ны акцэнт зроб­ле­ны Пан­джа­ві­дзэ на скраз­ным раз­віц­ці воб­ра­заў вя­дзь­ма­рак — «слуг не­пе­ра­мож­на­га зла», ува­саб­лен­не тры­ва­лас­ці зла ў све­це. Дэ­ма­ніч­ныя сі­лы ігра­юць клю­ча­вую ро­лю ў вы­ра­шэн­ні дра­ма­тур­гіч­ных вуз­лоў вер­дзі­еўскай опе­ры, уз­моц­ не­най праз ідэю іх пе­ра­ўва­саб­лен­ня ў слуг лэ­дзі Мак­бет. З мо­ ман­ту свай­го пер­ша­га з’яў­лен­ня на сцэ­не жан­чы­на акру­жа­на дэ­ ма­ніч­ны­мі сі­ла­мі, якія жы­вуць і ў яе сэр­цы, і ў яе до­ме. Рэ­жы­сёр ад­маў­ля­ецца ад до­сыць тры­ві­яль­на­га ра­ман­тыч­на­га пад­ыхо­ду ў вы­ра­шэн­ні гэ­тых фан­тас­ма­га­рыч­ных воб­ра­заў, вы­бу­доў­ва­ючы іх хут­чэй у по­стма­дэр­ніс­цкім ду­ху, пе­рад­усім праз плас­ты­ку. Тры вядзь­­мар­кі, ува­соб­ле­ныя артыс­та­мі-муж­чы­на­мі (да­рэ­чы, ана­ла­гіч­ ны пры­ём ужы­ты ў па­ста­ноў­цы Пі­тэ­ра Штай­на), ства­ра­юць скла­да­ ную «ла­ма­ную» ха­рэ­агра­фіч­ную парт­ыту­ру (ба­лет­май­стры — Юлія Дзят­ко і Кан­стан­цін Куз­ня­цоў). У іх здзе­ках, гры­ма­сах і гра­тэс­ка­ вым тан­цы ядна­юцца эле­мен­ты су­час­най плас­ты­кі і кла­січ­ных па, уз­ні­ка­юць сва­бод­ныя аса­цы­яцыі з ха­рэ­агра­фі­яй Ра­ду Па­клі­та­ру, Ва­лян­ці­на Елі­за­р’е­ва, Іржы Кі­лі­яна. Най­бо­льш уда­лым у вы­ра­шэн­ ні воб­ра­за вя­дзь­ма­рак успры­ма­ецца інсцэ­ні­роў­ка ды­вер­тыс­мен­ та з трэ­цяй дзеі, які Вер­дзі спе­цы­яль­на на­пі­саў для па­рыж­скай рэ­ дак­цыі «Мак­бе­та». Ён аказ­ва­ецца цэн­тра­ль­ным дра­ма­тур­гіч­ным вуз­лом у раз­віц­ці лі­ніі dance macabre (ско­каў смер­ці). Маг­чы­ма, кры­ху пры­мі­тыў­на, у ду­ху га­лі­вуд­скіх фі­ль­маў жа­хаў 1970-х вы­ра­ша­на аб­ліч­ча мі­ман­су, які па­каз­вае ве­дзь­маў, што, зрэш­ты, як і пра­змер­насць іх з’яў­лен­ня ў кож­най сцэ­не опе­ры, цал­кам апраў­да­на эстэ­ты­кай по­стма­дэр­ну. Гэ­та пры­ём наў­мыс­на­ га зні­жэн­ня сім­ва­ліч­най на­груз­кі воб­ра­за. Ды і хто мо­жа на­пэў­на ска­заць, як па­він­ны вы­гля­даць вя­дзь­мар­кі ў су­час­най опе­ры?! Пад­тэк­стам да сцэ­ніч­на­га дзея­ння ўспры­ма­ецца сім­ва­ліч­ная лі­ нія сцэ­наг­ра­фіі і рэ­жы­сёр­скіх акцэн­таў. Спек­такль на­скрозь пра­ сяк­ну­ты вы­раз­ны­мі, доб­ра па­зна­ва­ль­ны­мі воб­ра­за­мі-сім­ва­ла­мі. Асаб­лі­вая ро­ля ад­во­дзіц­ца скраз­но­му зна­ку-ме­та­фа­ры — па­ву­цін­ ню. Яно вы­гля­дае зла­вес­на, то фраг­мен­тар­на, то цал­кам апус­ка­ ецца, апля­тае сцэ­ну ў этап­ных мо­ман­тах, па­зна­чае па­ча­так і ка­нец 16

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

кож­най дзеі, ні­бы аб­лыт­вае пра­сто­ру ў фі­на­ль­най сцэ­не. То­ль­кі кры­ху пра­ма­лі­ней­най успры­ма­ецца ўлас­на мас­тац­кая рэ­алі­за­цыя па­ву­цін­ня, якая на­гад­вае хут­чэй мак­ра­мэ хэн­дмэй­да­ва­га кштал­ту. Мож­на па­шка­да­ваць, што рэ­жы­сёр не ска­рыс­таў­ся маг­чы­мас­ця­мі ві­дэ­агра­фі­кі ў пра­чы­тан­ні гэ­та­га зна­ка. Надзвы­чай важ­ны­мі эле­мен­та­мі так­са­ма ста­но­вяц­ца та­кія атры­ бу­ты, як ло­жак і звя­ры­ныя ску­ры. Яны — сім­вал са­ма­дас­тат­ко­вас­ці, на іх на па­чат­ку дру­гой дзеі ля­жаць, ашчас­ліў­ле­ныя доў­га­ча­ка­най улас­най ула­дай, два за­бой­цы — муж і жон­ка. Шы­коў­ная аўра пры­ сут­ні­чае і ў аб­ля­моў­цы іх ка­ра­леў­скіх кас­цю­маў. Не менш істот­ную ро­лю ў трэ­цяй дзеі вы­кон­вае ка­цёл, з яко­га, дзя­ку­ючы ма­гіч­ным за­клі­нан­ням вя­дзь­ма­рак, з’яў­ля­ецца Пры­від. За­тым пра­роц­тва аб­ вяш­ча­юць дзе­ці (адзна­чым вы­со­кі пра­фе­сій­ны ўзро­вень артыс­таў Дзі­ця­ча­га му­зыч­на­га тэ­атра-сту­дыі). На­рэш­це, вы­хо­дзяць пры­ві­ды ва­сь­мі ка­ра­лёў — сім­ва­ліч­нае шэс­це ды­нас­тыі Бан­ка. Тэ­ма ахвяр ты­ра­ніч­най ула­ды ві­зу­алі­зу­ецца праз сцэ­ну гвал­ту ў дру­гой дзеі і воб­ра­зы за­гі­ну­лых жо­нак, ма­ця­рок, дзя­цей. Шмат­мер­на ўва­саб­ ля­ецца лі­нія зла­чын­ства, у тым лі­ку праз на­кі­ра­ва­ныя вос­трым кан­цом трох­кут­ні­ка ўніз сця­гі-кін­жа­лы. Асаб­лі­вы акцэнт зроб­ле­ ны на сім­во­лі­ку ўла­ды, ка­ро­ну і ма­гіч­ную атры­бу­ты­ку — пяр­сцён­кі, надзе­тыя вя­дзь­мар­ка­мі на Бан­ка і Мак­бе­та па­сля прад­ка­зан­няў. Да вон­ка­ва­га шэ­ра­гу да­да­мо агу­ль­ны ка­ла­рыт опе­ры, вы­тры­ма­ны ў чор­на-се­раб­рыс­та-шэ­рых і за­ла­ціс­тых то­нах з чыр­во­ны­мі і бе­ лы­мі пад­крэс­лі­ван­ня­мі. Успры­ман­не фан­тас­ма­га­рыч­ных і кры­ва­ вых сцэн опе­ры ўзмац­ня­ецца праз свет­ла­выя акцэн­ты. У лі­ні­ях дзея­ння Мак­бе­та і яго жон­кі Пан­джа­ві­дзэ пры­трым­лі­ва­ ецца за­ду­мы Вер­дзі, імкнец­ца пад­па­рад­ка­ваць кож­ную мі­зан­сцэ­ ну ло­гі­цы му­зыч­на­га раз­віц­ця. Бо­льш за ўсё пы­тан­няў уз­ні­кае ў вы­ра­шэн­ні пер­шай ка­ва­ці­ны лэ­дзі, якую яна, «аго­ле­ная», спя­вае ў ван­не. У трак­тоў­цы Ула­дзі­мі­рам Пят­ро­вым воб­ра­за Мак­бе­та аб­вас­тра­ецца тэ­ма асо­бы сла­бой, схі­ль­най да вон­ка­ва­га ўплы­ву. Ён увесь час азі­ра­ецца на сваю жон­ку (Ні­на Ша­ру­бі­на), ча­кае яе штур­шка, ад­нак ку­ль­мі­на­цый­най у інтэр­прэ­та­цыі ге­роя з’яў­ля­ецца

мі­зан­сцэ­на, дзе Мак­бет ужо цал­кам за­хоп­ле­ны ідэ­яй ула­ды і аб­ы­ я­ка­ва кі­дае по­гляд на не­жы­вое це­ла жон­кі-саў­дзе­ль­ні­цы. Мак­бет Ста­ніс­ла­ва Тры­фа­на­ва пер­ша­па­чат­ко­ва пры­трым­лі­ва­ецца ідэі Пан­джа­ві­дзэ: зло ў ім жы­ве, і па­трэ­бен то­ль­кі ма­лы штур­шок, каб вы­пус­ціць не­бяс­печ­на­га джы­на. У та­кой трак­тоў­цы воб­ра­за ўвесь фан­тас­ма­га­рыч­ны план дзея­ння аказ­ва­ецца тран­сфар­ма­ ва­най рэ­аль­нас­цю, пры­ві­да­мі, га­лю­цы­на­цы­ямі хво­рай, апан­та­най свя­до­мас­ці. Ні­на Ша­ру­бі­на бо­льш за ўсё пе­ра­ка­на­ла ў парт­ыі лэ­дзі, у спя­вач­кі ёсць гіп­на­тыч­ная ха­рыз­ма, лі­та­ра­ль­на по­гля­дам яна тры­мае ўва­гу гле­да­ча. На­сы­ча­ны ніж­ні рэ­гістр го­ла­су гар­ма­ніч­на су­адно­сіц­ца з дра­ма­тыч­на на­пру­жа­ны­мі вер­хні­мі но­та­мі. Яна здо­ле­ла па­ка­заць на сцэ­не воб­раз спа­кус­ні­цы му­жа. Най­бо­ль­шае ўра­жан­не па­кі­дае ў вы­ка­нан­ні Ша­ру­бі­най сцэ­на сам­нам­бу­ліз­му, у якой са­ліс­тка ства­ рае по­ўную ілю­зію па­гру­жэн­ня ў стан тран­су. У інтэр­прэ­та­цыі Тац­ця­ны Трац­цяк лэ­дзі атры­ма­ла­ся кры­ху аку­ль­ту­ ра­най зла­чын­цай — у су­вя­зі з асаб­лі­вас­ця­мі перш за ўсё тэм­бру яе го­ла­су (ка­ла­ра­тур­ныя лёг­кія вер­хнія но­ты). А ў Тац­ця­ны Пят­ро­вай на пер­шы план вы­йшлі пра­бле­мы ва­ка­ль­на-тэх­ніч­на­га ха­рак­та­ру. На жаль, пы­тан­не вы­ка­наў­цы вір­ту­ознай, дра­ма­тыч­на на­сы­ча­най парт­ыі лэ­дзі Мак­бет для на­ша­га тэ­атра за­ста­ецца ад­кры­тым. Ся­род іншых са­ліс­таў асаб­лі­ва вы­лу­чым Андрэя Ва­лен­ція (Бан­ ка), чыя кан­ты­ле­на ў най­бо­ль­шай сту­пе­ні ад­па­вя­дае vero canto вер­дзі­еўска­га кштал­ту, і Вік­та­ра Мен­дзе­ле­ва (Мак­дуф), вы­ка­нан­не яко­га бы­ло на­поў­не­на асаб­лі­вай экс­прэ­сі­яй. Але, ма­быць, хор тэ­атра зра­біў­ся аб­са­лют­на раў­нап­раў­ным ты­ ту­ль­ным ге­ро­ем спек­так­ля (хор­май­стар­ка-па­ста­ноў­шчы­ца Ні­на Ла­ма­но­віч). Му­зыч­на за­хап­ля­ль­на і дра­ма­тур­гіч­на цэ­лас­на пра­ гу­ча­ла фі­на­ль­ная сцэ­на пер­шай дзеі «Schiudi, inferno, la bocca ed inghiotti» (раз­ам з сэк­стэ­там са­ліс­таў). Ма­гут­нас­цю і строй­нас­цю га­ла­соў за­хап­ляў за­вяр­ша­ль­ны хор «Salve, o re!». Му­зыч­нае пра­чы­тан­не гэ­тай энер­ге­тыч­на ёміс­тай парт­ыту­ры бы­ло до­сыць вы­раз­на прад­стаў­ле­на Вік­та­рам Плас­кі­нам. Ад­нак

аркес­тру раз­ам з ды­ры­жо­рам яшчэ вар­та пра­ца­ваць над сты­ля­ вым адзін­ствам, ба­лан­сам ва­ка­ль­на­га і аркес­тра­ва­га гу­чан­няў, «па­чыс­ціць» тэх­ніч­ныя кік­сы, удас­ка­на­ліць тэм­па­вую парт­ыту­ру опе­ры. Він­шу­ючы тэ­атр з маш­таб­ным і ўраж­лі­вым спек­так­лем, не ма­ гу не за­ўва­жыць: па­сля прэ­м’ер­на­га па­ка­зу «Мак­бе­та» за­ста­ло­ся ад­чу­ван­не не­ка­то­рай ха­пат­лі­вас­ці па­ста­ноў­кі. У да­да­так до­сыць актыў­на роз­ны­мі СМІ пад­ава­ла­ся інфар­ма­цыя, што спек­такль уся­ го ты­дзень (!) рых­та­ваў­ся ў дэ­ка­ра­цы­ях, і гэ­та бы­ло пад­не­се­на як да­сяг­нен­не ка­лек­ты­ву. Тым не менш у пра­цы над та­кой скла­да­ най парт­ыту­рай спеш­ка ака­за­ла­ся не на ка­рысць. Ёсць пы­тан­ні да асоб­ных мі­зан­сцэн, па­тра­бу­ецца бо­льш ста­ран­ная пра­пра­цоў­ка агу­ль­на­га тэм­па­рыт­му, ад­точ­ван­не са­ліс­та­мі інта­на­цый­ных дэ­та­ лей. І каб за­вяр­шыць раз­ва­жан­ні над мін­скай па­ста­ноў­кай «Мак­бе­та», звер­нем­ся да ары­гі­на­ль­на­га пра­чы­тан­ня фі­на­ль­най сцэ­ны, у якой на но­вым віт­ку гіс­та­рыч­най спі­ра­лі ўла­ды яшчэ раз пад­крэс­лі­ва­ ецца ад­сут­насць мя­жы па­між да­бром і злом: «Гняз­ду­юцца скар­пі­ ёны пад ка­ро­най». Пад­крэс­лім: пад якой за­ўгод­на ка­ро­най. І рэ­ жы­сёр акру­жае трон з но­вым ка­ра­лём Ма­ль­ка­ль­мам усё ты­мі ж вя­дзь­мар­ка­мі. Круг за­ган­нас­ці ўла­ды і ўсё­ма­гут­нас­ці зла за­мкнуў­ ся... Ду­хоў­ны вы­бар улас­на­га шля­ху ста­іць пе­рад кож­ным — на скла­да­ных жыц­цё­вых скры­жа­ван­нях. Пра­сто­ра опер­най парт­ыту­ ры за­ста­ецца ад­кры­тай, ры­та­рыч­ныя пы­тан­ні за­да­дзе­ны, і кож­ны гля­дач во­ль­ны над імі раз­ва­жаць за меж­амі тэ­атра.

1. «Мак­бет» Джу­зэ­пэ Вер­дзі. Сцэ­на са спек­так­ля.

2. Ста­ніс­лаў Тры­фа­наў (Мак­бет).

3. Тац­ця­на Пят­ро­ва (лэ­дзі Мак­бет).

4. «Мак­бет» Джу­зэ­пэ Вер­дзі. Сцэ­на са спек­так­ля. Фо­та Анжа­лі­кі Гра­ко­віч.

5. Ні­на Ша­ру­бі­на (лэ­дзі Мак­бет). Фо­та Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва.

17

М У З Ы К А • Т Э М А : М У ­З Ы Ч ­Н Ы Я І М У ­З Е Й ­Н Ы Я З Г А Д ­К І Б А Р С Е Л О Н Ы

СІМВАЛЫ КАТАЛОНІІ Тац­ця­на Му­шын­ская Ча­кан­не Мож­на ве­рыць або не ве­рыць у тэ­орыю пе­ра­ся­лен­ня душ. Але шмат га­доў мя­не не па­кі­дае ад­чу­ван­не, што ў ад­ным з мі­ну­лых жыц­цяў я на­сам­рэч на­ра­дзі­ла­ся ў Іспа­ніі. Там жы­ла, маг­чы­ма, вы­ сту­па­ла ў ван­дроў­най трупе, дзе тан­ца­ва­лі фла­мен­ка. Ча­му? Яшчэ шко­ль­ні­цай я тра­пі­ла ў Мін­ску на кан­цэрт іспан­скіх артыс­ таў. Гі­та­ры, кас­та­нь­еты, смуг­ля­выя артыс­ткі ў чыр­во­ных, амаль вог­нен­ных су­кен­ках. Фла­мен­ка! Рап­тоў­нае ад­крыц­цё не­ча­ка­най пра­сто­ры... Тое фан­тас­тыч­нае ўра­жан­не за­ста­ло­ся ў па­мя­ці на ўсё жыц­цё. Да­лё­кая Іспа­нія час ад ча­су на­гад­ва­ла пра ся­бе. Га­ра­чыя па­чуц­ ці жы­ха­роў Пі­ры­ней­ска­га па­ўвос­тра­ва жы­ві­лі воб­ра­зы ўба­ча­ных, а по­тым і ад­рэ­цэн­за­ва­ных ба­ле­таў «Дон Кі­хот» і «Лаў­рэн­сія». Іспан­скія тан­цы — ку­ль­мі­на­цыі ба­ляў у «Ле­бя­дзі­ным воз­еры» і «Рай­мон­дзе». Зна­ка­мі­тую іспан­ку, опер­ную Кар­мэн па­шчас­ці­ла па­ба­чыць у інтэр­прэ­та­цыі вя­лі­кіх спя­ва­чак Але­ны Аб­раз­цо­вай і Іры­ны Архі­па­вай. Бе­ла­рус­кі ба­лет па­чаў гас­тро­ль­ныя ван­дроў­кі па Іспа­ніі яшчэ ў дру­гой па­ло­ве 1980-х. Яшчэ та­ды на­шы артыс­ты аб’­еха­лі ўсю кра­іну. Пры­чым без­ліч раз­оў. Ра­дзі­ма Сер­ван­тэ­са і Эль Грэ­ка, Гоі і Аль­бе­ні­са, Гар­сіі Лор­кі і Пі­ ка­са, Да­лі і Мі­ро... Рэ­аль­ная Бар­се­ло­на, уба­ча­ная на яве, дзі­віць, ураж­вае і ага­лом­швае. Ня­звык­лас­цю і экзо­ты­кай. Не­ве­ра­год­ным ба­гац­цем ві­зу­аль­ных воб­ра­заў. Раз­ня­во­ле­ным і на­ту­ра­ль­ным су­ сед­ствам, зда­ва­ла­ся б, не­су­мяш­ча­ль­ных архі­тэк­тур­ных сты­ляў. Дзі­вос­най за­ха­ва­нас­цю по­мні­каў роз­ных ста­год­дзяў, у якіх ад­ люс­троў­ва­ецца шмат­вя­ко­вая гіс­то­рыя кра­іны. Не­вы­пад­ко­ва гэ­ты го­рад, адзін з ту­рыс­тыч­ных цэн­траў све­ту, за­ймае шос­тае мес­ца па па­пу­ляр­нас­ці ў еўра­пей­скіх ван­дроў­ні­каў. Ад­нак спа­чат­ку му­зыч­ныя ўра­жан­ні. У Па­ла­цы ка­та­лон­скай му­зы­кі Не­ка­ль­кі га­доў та­му я рых­та­ва­ла гу­тар­ку з бе­ла­рус­кай опер­най спя­вач­кай Тац­ця­най Трац­цяк. Ад­но з архіў­ных фо­та ад­люс­троў­ ва­ла вы­ступ­лен­не са­ліс­ткі ў Бар­се­ло­не, у Па­ла­цы ка­та­лон­скай му­зы­кі. За­ла не­ве­ра­год­най пры­га­жос­ці. Як не ўба­чыць яе пад­час пад­арож­жа? З кан­ца мі­ну­ла­га ста­год­дзя Па­лац уклю­ча­ны ў Спіс Сус­вет­най спад­чы­ны ЮНЕС­КА. Вы­пад­ко­вых аб’ектаў там ня­ма. У Па­лац мож­на тра­піць на экс­кур­сію днём. А мож­на са­ма­стой­нае су­зі­ран­не дзі­вос­ных інтэр’ераў су­мяс­ціць з му­зыч­ны­мі ўра­жан­ ня­мі. Я вы­бра­ла ме­на­ві­та та­кі шлях. Кві­ток на ара­то­рыю «Ме­сія» Ген­дэ­ля быў за­моў­ле­ны праз Інтэр­нэт яшчэ з Мін­ска. І аб­ачлі­ва, бо ў за­ле, на­ват на вер­хніх яру­сах, во­ль­ных мес­цаў не на­зі­ра­ла­ся. Спа­чат­ку пра бу­ды­нак, які па­кі­дае фантастычнае ўра­жан­не. Маг­ чы­ма, ня­звык­ласць на­ра­джа­ецца ад спа­лу­чэн­ня эле­мен­таў тра­ ды­цый­най іспан­скай і араб­скай архі­тэк­тур. Кан­цэр­тная за­ла на 2200 мес­цаў, уз­ве­дзе­ная бо­льш за 100 га­доў та­му ў сты­лі ка­та­ лон­ска­га ма­дэр­ну, адзі­ная ў Еўро­пе мае на­ту­ра­ль­нае асвят­лен­не. Столь — ку­пал з ка­ля­ро­вай шкля­ной ма­за­ікі, сце­ны — пе­ра­важ­на віт­ра­жы з ка­ля­ро­ва­га шкла. За­хап­лен­не мас­тац­твам ад­чу­ва­ецца і ў аздаб­лен­ні фа­са­даў Па­ла­ца, дзе над ка­ло­на­мі бюс­ты Па­лес­тры­ ны, Ба­ха, Бет­хо­ве­на, Ваг­не­ра, і ў аздаб­лен­ні за­лы. Мнос­тва скульп­ тур — яны ўва­саб­ля­юць па­лёт ваг­не­раў­скіх ва­ль­кі­рый, пе­га­саў, 18 грэ­час­кіх муз. Пры­зна­чэн­не за­лы ўні­вер­са­ль­нае — тут ла­дзяц­ца спек­так­лі, кан­цэр­ты сім­фа­ніч­най і ка­мер­най му­зы­кі, гучаць джаз і 18

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Вен­ская і Бу­да­пеш­цкая опе­ры... «Лі­сеа», у ад­роз­нен­не ад іх, не­ль­ га аб­ысці з усіх ба­коў. То­ль­кі га­лоў­ным фа­са­дам ён вы­хо­дзіць на Рам­блас, астат­нія па­мяш­кан­ні сха­ва­ныя ў глы­бі­ні квар­та­ла. Пра­ў­ да, блі­жэй­шыя гма­хі так­са­ма на­ле­жаць тэ­атру. У фае ча­каю па­чат­ку экс­кур­сіі, якія ла­дзяц­ца кож­ную га­дзі­ ну. Акра­мя мя­не, вя­лі­кіх ама­та­раў му­зы­кі яшчэ двое, муж­чы­на і жан­чы­на з фран­ка­моў­най кра­іны. Па­куль ёсць час, вы­ву­чаю да­ ступ­ную інфар­ма­цыю. Для му­зыч­най ку­ль­ту­ры кож­най кра­іны надзвы­чай важ­на, калі адкрылася ўлас­ная Опе­ра. Бо гэ­та па­ча­так ма­гут­най тра­ды­цыі. Для «Лі­сеа» ад­крыц­цём стаў­ся 1847-ы. Амаль 170 га­доў — гэ­та вя­лі­кі пласт гіс­то­рыі. Іншая кра­іна — іншыя пра­ ві­лы гу­ль­ні. Тэ­атр па­бу­да­ва­ны на гро­шы пры­ват­ных ме­цэ­на­таў. Бу­ды­нак двой­чы га­рэў, але ад­ноў­ле­ны. Спа­чат­ку «Лі­сеа» змяш­ча­ ла 3500 гле­да­чоў, па­сля ра­мон­таў засталося 2700 мес­цаў. на­род­ныя пес­ні. Але гэ­та яшчэ і штаб ха­ра­во­га та­ва­рыс­тва «Ка­та­ лон­скі Арфей». Раз­гля­да­еш Па­лац ка­та­лон­скай му­зы­кі і ду­ма­еш, а ча­му ў Мін­ску ня­ма До­ма бе­ла­рус­кай му­зы­кі? Каб у ім пра­ца­ва­лі, ме­лі рэ­пе­ты­цый­ныя па­мяш­кан­ні пра­фе­сій­ныя ка­лек­ты­вы, у рэ­ пер­ту­ары якіх пе­ра­ва­жа­юць на­цы­яна­ль­ныя тво­ры. Бук­ле­ты ара­то­рыі з пад­ра­бяз­ным тэк­стам «Ме­сіі» на трох мо­вах і звес­тка­мі пра вы­ка­наў­цаў бяс­плат­ныя. Іх шмат у ру­ках кан­тра­лё­ раў і на пад­ва­кон­ні. На­вед­ні­кі тры­ма­лі вы­дан­ні рас­кры­ты­мі. Слу­ ха­лі, уваж­лі­ва со­ча­чы за тэк­стам. «Ме­сія» — са­мы вя­до­мы твор Ген­дэ­ля і ад­но з па­пу­ляр­ных са­ чы­нен­няў у за­ход­няй ха­ра­вой лі­та­ра­ту­ры. Пра яго знач­насць свед­чыць той факт, што будынак, дзе Ген­дэль пра­ца­ваў над гэ­тым маш­таб­ным опу­сам, ця­пер пе­ра­тво­ра­ны ў Дом-му­зей кам­па­зі­та­ ра. І ад­кры­ты для на­вед­ван­ня. Тэкст для ара­то­рыі «Ме­сія» ўзя­ты з Біб­ліі ка­ра­ля Яка­ва. Гэ­ты пе­ ра­к лад рас­паў­сю­джа­ны ся­род англа­моў­ных пра­тэс­тан­таў. Па­ коль­­кі англа­моў­ныя му­зыч­ныя опу­сы вы­кон­ва­юцца ў Мін­ску рэд­ ка, я за­ўжды лі­чы­ла: мо­ва Бай­ра­на і Шэ­лі не над­та спры­яль­ная для спе­ваў. Ку­ды ёй да іта­ль­янскай і фран­цуз­скай! Але спа­дар Ген­дэль лёг­ка і не­прык­мет­на пе­ра­ка­наў у ад­ва­рот­ным. Маш­таб­ ны твор, на­пі­са­ны бо­льш як 270 га­доў та­му, пад­аўся па­за­ча­са­вым і акту­аль­ным. Бо ад­люс­троў­ваў жыц­цё Ісу­са Хрыс­та і пры­му­шаў успры­маць веру як асно­ву све­та­бу­до­вы, ма­ра­ль­ны грунт гра­мад­ ства і асо­бы. Му­зыч­ная дзея раз­гор­тва­ла­ся пад кі­раў­ніц­твам ды­ры­жо­ра Джул­ за Гей­ла. Яе склад­ні­ка­мі бы­лі аркестр Ка­да­ке­са і хор са­мо­га Па­ ла­ца. У вы­ка­нан­ні ўлас­на ха­ра­вых час­тках пры­ма­лі ўдзел і спе­ ва­кі-ама­та­ры, бо­льш за 400 ча­ла­век, згру­па­ва­ныя па га­ла­сах і раз­меш­ча­ныя ў ло­жах ва­кол сцэ­ны і по­бач з ёй. Не­ча­ка­нае ўра­ жан­не! Бо зда­ецца, што спя­вае ледзь не ўся за­ла. Му­зы­ка ба­ро­ка пад­улад­ная да­лё­ка не кож­на­му артыс­ту. Але ва­ ка­ль­ная раз­ня­во­ле­насць са­ліс­таў «Ме­сіі» — гэ­та сап­ра­на Эле­анор Дэ­ніс, контр-тэ­нар Кар­лас Ме­на, тэ­нар Да­від Бут Фі­ліп і бас Да­ від Со­ар. Іх моц­ныя, вы­раз­ныя га­ла­сы свед­чы­лі пра да­клад­насць разу­мен­ня сты­лю эпо­хі.­ Тэ­атр «Лі­сеа» У Бар­се­ло­не мне па­шчас­ці­ла жыць у гіс­та­рыч­ным цэн­тры, по­бач з Га­тыч­ным квар­та­лам і бу­ль­ва­рам Рам­блас (ме­на­ві­та пра яго Со­мер­сэт Мо­эм ска­заў: «Гэ­та са­мая пры­го­жая ву­лі­ца ў све­це»). Блі­жэй­шы пры­пы­нак мет­ро — «Лі­сеа», але гэ­та і на­зва опер­на­га тэ­атра. У кан­сер­ва­то­рыі пры тэ­атры ў свой час ву­чы­лі­ся зна­ка­мі­ тыя Ман­се­рат Ка­ба­лье і Ха­сэ Ка­рэ­рас. Трап­ля­ючы, хоць і не над­оўга, у еўра­пей­скія ста­лі­цы, за­ўжды імкну­ла­ся ўба­чыць зна­ка­выя тэ­атра­ль­ныя збу­да­ван­ні. Звы­чай­на яны на ўсё жыц­цё за­ста­юцца ў па­мя­ці — па­рыж­скі Па­лац Гар­нье,

Па афі­шах і бук­ле­тах мож­на вы­ву­чыць рэ­пер­ту­ар. Ён акрэс­ле­ны на ўвесь се­зон, за­яўле­ны ўсе да­ты. Так, пры­сут­ні­ча­юць на­звы «ха­ да­выя» — кштал­ту «На­бу­ка» і «Атэ­ла» Вер­дзі. Але по­бач — «Атэ­ ла» Рас­іні, опе­ра, пра якую бе­ла­рус­кія ме­ла­ма­ны, хут­чэй за ўсё, і не чу­лі. У тэ­атра тра­ды­цыя — на пра­ця­гу ме­ся­ца за­ся­ро­джвац­ца на ад­ной ці дзвюх па­ста­ноў­ках. Сё­ле­та ў са­ка­ві­ку — пяць па­ка­заў «Гі­бе­лі ба­гоў» Ваг­не­ра. У кра­са­ві­ку — во­сем спек­так­ляў «Сі­мон Ба­ка­нег­ ра» Вер­дзі. Ся­род вы­ка­наў­цаў — зор­ныя тэ­на­ры Леа Ну­чы і Пла­ сі­да Да­мін­га. Сайт тэ­атра пад­каз­вае: са­чы­це за вы­ка­наў­ца­мі! Кві­ ток на «Сі­мо­на...» ад 150 да 300 еўра (апош­няя ліч­ба, пэў­на, «на Да­мін­га»). Эстэ­тыч­нае за­да­ва­ль­нен­не для бар­се­лон­ца рэ­аль­нае, а для бе­ла­ру­са не­пад’ёмнае. У маі «Лі­сеа» дзе­вяць раз­оў па­ка­жа не­вя­до­мую нам опе­ру Бе­лі­ні «Ка­пу­ле­ці і Ман­тэ­кі». Ад­ну з вя­ду­ чых парт­ый там вы­кон­вае сап­ра­на Элі­на Га­ран­ча — яна ў лі­ку са­ мых за­пат­ра­ба­ва­ных ва­ка­ліс­так све­ту. У чэр­ве­ні і час­тцы лі­пе­ня на афі­шы да­мі­нуе «Ба­ге­ма». У ся­мі па­ка­зах опе­ры Пу­чы­ні бу­дзе спя­ваць са­ліст на­ша­га тэ­атра бас Ана­толь Сіў­ко. На­рэш­це ван­дроў­ка па тэ­атры па­чы­на­ецца. Моц­на ўраж­ва­юць два па­мяш­кан­ні — люс­тэр­ка­вая за­ла, у якой шмат кар­цін і за­ ла­той ляп­ні­ны, і, вя­до­ма ж, шы­коў­ная гля­дзе­ль­ная. З вы­соз­най стол­лю, пяц­цю яру­са­мі крэс­лаў, аб­абі­тых чыр­во­ным акса­мі­там. Пад­ыма­лі­ся мы і на са­мы вы­со­кі ярус. Ава­ль­ныя, чыр­во­на­га ко­ ле­ру аздаб­лен­ні на свет­лай сто­лі — гэ­та, як ні дзіў­на, тэх­ніч­ныя пры­ста­са­ван­ні. Лю­кі ад­кры­ва­юцца на спек­так­лі, за імі сха­ва­на 19

свет­ла­вое аб­ста­ля­ван­не. Кры­ху рас­ча­роў­вае фае, над­та про­стае ў па­ра­ўнан­ні з на­шым Опер­ным, і бу­фет (ён зна­хо­дзіц­ца фак­тыч­на пад сцэ­най), сціп­лы і па-хай­тэ­каў­ску дзе­ла­ві­ты. У час, во­ль­ны ад спек­так­ляў і рэ­пе­ты­цый, ён вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца для кан­фе­рэн­цый, акцый з юны­мі гле­да­ча­мі. Так што ўсё спас­ці­га­ецца ў па­ра­ўнан­ні. Шмат­лі­кія фае на­ша­га тэ­атра, вя­до­ма, эфек­тныя і прэ­зен­та­бе­ль­ ныя. Пра­ўда, та­кі­мі акцы­ямі, як со­ль­нік Ды­яны Да­мрау, ад­ной з вя­ду­чых спя­ва­чак све­ту (ён мае ад­быц­ца сё­ле­та ў чэр­ве­ні), або кан­цэрт ды­ры­жо­ра Ры­кар­да Му­ці, які ла­дзіў­ся ў «Лі­сеа» ле­тась у ліс­та­па­дзе, на­шы імпрэ­са­рыа па­куль па­хва­ліц­ца не мо­гуць. У па­рку Гу­эль Ка­лі ван­дру­еш па Бар­се­ло­не, раз­уме­еш: гэ­та го­рад Анто­ніа Гаў­дзі. Да­рэ­чы, іспан­цы про­звіш­ча сла­ву­та­га архі­тэк­та­ра вы­маў­ля­юць з на­ціс­кам на апош­нім скла­дзе. Бар­се­ло­на — гэ­та Гаў­дзі, а Гаў­дзі — гэ­та Бар­се­ло­на. Вы­явы яго са­мых зна­ка­мі­тых збу­да­ван­няў — Саг­ ра­да Фа­мі­лія, Дом Мі­ла, Дом Ба­льё — зра­бі­лі­ся сім­ва­ла­мі. Свя­до­масць жы­ха­роў буй­но­га го­ра­да, зда­ецца, вы­бі­рае з мнос­т­ ва вы­яўлен­чых воб­ра­заў тое, што ўспры­ма­ецца як мас­тац­кі знак. У Амстэр­да­ме гэ­та Ван Гог. Мас­так па­мёр ні­ко­му не па­трэб­ным жаб­ра­ком. Але ця­пер яго «Сла­неч­ні­кі» і «На­чная тэ­ра­са ка­вяр­ ні» — час­тка ма­са­вай свя­до­мас­ці і ма­са­вай ку­ль­ту­ры. У Ве­не і Бра­ціс­ла­ве да­мі­нуе Гус­таў Клімт і воб­ра­зы яго кар­цін «За­ла­тая Ад­эль» і «Па­ца­лу­нак». Гэ­тыя вы­явы шы­ро­ка рас­ты­ра­жа­ва­ныя — яны на фо­та, у жы­ва­пі­се, шкле, тка­ні­нах, ке­ра­мі­цы. На маг­ні­ці­ках, куб­ках, сум­ках, та­лер­ках, ша­лі­ках. Тое са­мае да­ты­чыць і шмат­лі­

кіх тво­раў Гаў­дзі. Ура­жан­не, што архі­тэк­тар, які па­мёр 90 га­доў та­му, да гэ­та­га ча­су «кор­міць» го­рад. У ка­та­лон­скай ста­лі­цы ў чар­го­вы раз пе­ра­кон­ва­ешся, што ге­ні­ яль­ны мас­так за­ўжды апя­рэ­джвае час. На па­чат­ку ХХ ста­год­дзя Эўсе­бі Гу­эль, ба­га­ты за­ступ­нік архі­тэк­та­ра, вы­ку­піў 62 гек­та­ра зям­лі, каб ства­рыць го­рад-сад. Мер­ка­ва­ла­ся, што тут і «раз­гор­ нец­ца» Гаў­дзі. Там, дзе ця­пер зна­хо­дзіц­ца парк Гу­эль, ра­ней бы­ла ўскра­іна. З за­пла­на­ва­ных 60 да­моў па­бу­да­ва­лі то­ль­кі тры. Ста­год­ дзе та­му пра­ект успры­маў­ся дзіў­на­ва­тым і... фі­нан­са­ва ня­ўда­лым. Ця­пер гэ­та мес­ца па­лом­ніц­тва, дзе ўвесь час ві­руе на­тоўп. Парк Гу­эль зна­хо­дзіц­ца на вы­со­кім уз­гор­ку. Спа­чат­ку едзеш на мет­ро, по­тым ідзеш пеш­кі па­між шмат­па­вяр­хо­вы­мі гма­ха­мі, якія ўсту­па­мі цяг­нуц­ца ўверх. Дрэ­вы, а між імі... эска­ла­тар. Каб ван­ дроў­ні­ку бы­ло не над­та цяж­ка ўзды­мац­ца па пры­ступ­ках. Пра­ ехаў, кры­ху пра­йшоў. Та­кой ува­гі і кло­па­ту не ба­чы­ла ні­дзе. Спуск по­тым быў, вя­до­ма, бо­льш вя­сё­лы.

20

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Парк і яго час­ткі ўспры­ма­юцца як га­то­выя дэ­ка­ра­цыі да фі­ль­ ма ў сты­лі фэн­тэ­зі. Яны дзіў­на­ва­тыя, та­ямні­чыя і... пры­ваб­ныя. Шмат раз­оў ба­чы­ла ў ча­со­пі­сах сла­ву­тую ба­люс­тра­ду, аздоб­ле­ ную фраг­мен­та­мі па-іспан­ску яркай ке­ра­міч­най пліт­кі. Але як яна су­адно­сіц­ца з іншай пра­сто­рай? Што ва­кол? Усё агле­дзеў­шы, зра­зу­ме­ла. Пра­стор­ная, амаль ве­лі­зар­ная тэ­ра­ са, па­сы­па­ная жоў­це­нь­кім пяс­ком (ча­му­сь­ці яна на­гад­вае вя­лі­кую тан­цпля­цоў­ку), і ёсць тэ­ры­то­рыя, якую «аб­ды­мае» ба­люс­тра­да. Мар­му­ро­вая «лаў­ка» надзі­ва плас­тыч­ная, у фор­ме мар­ской хва­лі. Пуб­лі­ка з за­да­ва­ль­нен­нем раз­гля­дае, фа­таг­ра­фу­ецца, зды­мае на ві­дэа. Але ўва­ход­ны кві­ток раз­лі­ча­ны то­ль­кі на па­ўга­дзі­ны. Ча­му? Каб на тэ­ра­се і ба­люс­тра­дзе не збі­ра­ла­ся ад­на­час­на над­та шмат пуб­лі­кі. Бо са­ма тэ­ра­са аб­апі­ра­ецца на сап­раў­ды ру­кат­вор­ны лес з не­агрэ­час­кіх ка­лон. Бяс­пе­ка — так­са­ма важ­ная рэч, асаб­лі­ва ка­ лі плынь на­вед­ні­каў бяс­кон­цая. Саг­ра­да і Ка­фед­ра­ль­ны са­бор Яшчэ адзін ма­гут­ны твор Гаў­дзі, які так­са­ма ўспры­ма­ецца як сім­ вал Ка­та­ло­ніі, — Саг­ра­да Фа­мі­лія. Або са­бор Свя­то­га Ся­мей­ства. Бліс­ку­чая ілюс­тра­цыя, як у твор­час­ці ад­на­го архі­тэк­та­ра мо­гуць спа­лу­чац­ца ры­сы не­аго­ты­кі, ма­дэр­ну і сюр­рэ­аліз­му. Пра­екта­ван­ нем і бу­даў­ніц­твам хра­ма Гаў­дзі за­ймаў­ся ўсю дру­гую па­ло­ву жыц­ця. Вя­до­ма, ураж­ва­юць вы­явы Саг­ра­ды, зроб­ле­ныя з вы­со­кіх пун­ктаў. Пра кас­міч­ны маш­таб асо­бы архі­тэк­та­ра пры­му­ша­юць ду­маць фа­са­ды гэ­та­га хра­ма. Ён не менш за­хап­ляе і знут­ры. Та­кое ад­ чу­ван­не, што хо­дзіш па­між ка­ло­на­мі гі­ган­цка­га ле­су, дзе столь на­гад­вае не­ба з зор­ка­мі. Яны там, уда­ле­чы­ні. Ка­сыя про­мні свят­ ла трап­ля­юць праз вок­ны (іх афар­боў­ка за­ле­жыць ад ма­люн­ку віт­ра­жоў) і да­да­юць бу­дын­ку фан­тас­тыч­нас­ці. Але раз­ам з тым Саг­ра­да — сво­еа­саб­лі­вае і, ска­жам так, аўтар­скае ўспры­ман­не ідэі Бо­га і рэ­лі­гіі. Храм агром­ніс­ты. Але мне зда­ецца, што ста­сун­кі ча­ла­ве­ка з Бо­гам па­тра­бу­юць пэў­най ка­мер­нас­ці і за­ся­ро­джа­нас­ці. Мо ўзвы­ша­на­му на­строю шко­дзяць на­стой­лі­выя, а ча­сам агрэ­сіў­ныя гу­кі бу­доў­лі, якая ідзе ня­спын­на? Ка­лі бу­дзе скон­ча­на ўзвя­дзен­не Саг­ра­ды Фа­мі­ліі, ніх­то не ве­дае. Дзіў­на, але бо­льш ці­ка­вым пад­аўся му­зей хра­ма, дзе яго ад­мет­ насць мож­на ўспры­маць па­сту­по­ва, па час­тках. Ад­на­ча­со­ва пра­ са­чыць, як уз­ні­ка­ла і мя­ня­ла­ся дум­ка архі­тэк­та­ра, якія ідэі да­да­лі спад­ка­емцы. Здзві­лі фо­та­здым­кі дзён, ка­лі ў хра­ме адзна­ча­ла­ ся 2000-год­дзе хрыс­ці­янства. Па­па Рым­скі і іе­рар­хі ка­та­ліц­кай царк­вы пры­еха­лі ме­на­ві­та ў Бар­се­ло­ну. Бу­ды­нак за­поў­не­ны пуб­ лі­кай, ідуць хві­лі­ны ўра­чыс­тас­ці... Ве­ліч­ны Ка­фед­ра­ль­ны са­бор зна­хо­дзіц­ца ў ста­рой час­тцы го­ра­да, у Га­тыч­ным квар­та­ле, дзе ня­спын­ная плынь мі­на­коў, мясц­овых і пры­езджых.. Ка­ля са­бо­ра чародкай ста­яць прад­аўцы су­ве­ні­раў. Са­мыя ха­да­выя та­ва­ры — ве­еры і... кас­та­нь­еты. Іх су­хі трэск на­ гад­вае пра фла­мен­ка, ге­ра­іню опе­ры «Кар­мэн» і ўвогуле абу­ джае без­ліч тэ­атра­ль­ных успамінаў. Са­бор ро­біць кры­ху іншае ўра­жан­не, чым Саг­ра­да Фа­мі­лія. Маг­чы­ма, ён бо­льш тра­ды­цый­ны па архі­тэк­ту­ры і ўнут­ра­най аздо­бе, але ўва­саб­ляе спа­кой­ную і гар­ма­ніч­ную пра­сто­ру. Дом Мі­ла і Дом Ба­льё Не­ль­га не зга­даць яшчэ два мас­тац­кія аб’екты, іх імкнуц­ца аба­ вяз­ко­ва ўба­чыць тыя, хто трап­ляе ў Бар­се­ло­ну. Гэ­та Дом Мі­ла і Дом Ба­льё. Аб­одва — тво­ры Гаў­дзі. Най­бо­льш моц­нае ўздзе­янне, як пра­ві­ла, атрым­лі­ва­еш та­ды, ка­лі не ча­ка­еш яго. Ка­ля гэ­тых пом­ні­каў лі­та­ра­ль­на на­тоўп. Бо ад такой пры­га­жос­ці зу­сім не хо­ чац­ца сы­хо­дзіць. Кві­ток у пер­шы му­зей каш­та­ваў 11 еўра, у дру­ гі — бо­льш за 20. Але вы­нік та­го вар­ты.

з му­зея. Тут сто­сы асоб­ных мас­тац­кіх прац, ма­наг­ра­фіі пра твор­цу, вя­лі­кія і ма­ле­нь­кія аль­бо­мы на шмат­лі­кіх мо­вах. Му­зей, дзе шмат за­лаў і пра­сто­ры, мае маг­чы­масць на ўлас­ных плош­чах раз­гор­ тваць іншыя экс­па­зі­цыі.

Ня­спеш­ная экс­кур­сія па До­ме Ба­льё, які з 2005 го­да ўклю­ча­ны ў Спіс Сус­вет­най спад­чы­ны ЮНЕС­КА, за­ня­ла па­ўта­ры га­дзі­ны. Усю­ды вы­яўля­ецца на­ва­тар­скі пад­ыход архі­тэк­та­ра. У вы­ра­шэн­ ні пра­сто­ры, вен­ты­ля­цыі, ацяп­лен­ня. У вы­ка­рыс­тан­ні па­мяш­кан­ няў пад да­хам і на ім. Столь, сце­ны, ка­лі­дор, вок­ны, бал­ко­ны — усё плас­тыч­нае, змен­лі­ва-пры­го­жае. Па эскі­зах Гаў­дзі зроб­ле­ны дзве­ры, іх руч­кі, свя­ці­ль­ні; спра­екта­ва­ныя ка­ва­ныя лес­ві­цы, унут­ ра­ныя дво­ры­кі. Та­та­ль­ная архі­тэк­ту­ра! Хо­дзіш па па­ко­ях і па­вер­ хах, раз­гля­да­еш уз­оры ке­ра­міч­най пліт­кі, вы­хо­дзіш на бал­кон, уз­ды­ма­ешся на дах — і вар’яце­еш ад не­маг­чы­май пры­га­жос­ці, вы­тан­ча­нас­ці ра­шэн­няў, вы­на­ход­лі­вас­ці дой­лі­да. Агля­да­ючы інтэ­р’е­ры аб­одвух помнікаў, усве­дам­ля­еш, што індус­ тры­яль­нае до­ма­бу­да­ван­не (кватэры, дзе пра­хо­дзіць адзі­нае і не­паў­тор­нае жыц­цё бо­ль­шас­ці з нас) не ма­юць з архі­тэк­ту­рай ні­чо­га агу­ль­на­га. Гэ­та пан­ылая ге­амет­рыя, у якой ня­ма ні кроп­лі фан­та­зіі. Клет­кі, ка­мор­кі бо­ль­шых ці мен­шых па­ме­раў. Мо­жа, мы леп­ша­га не за­слу­жы­лі? Дом Ба­льё — гэ­та ўлас­насць кан­крэт­най сям’і. Дзяр­жа­ва фі­нан­са­ ва ім не да­па­ма­гае. А гро­шы ад квіт­коў ідуць на тое, каб пад­трым­ лі­ваць бу­ды­нак у ад­па­вед­ным ста­не. Вы­свят­ля­ецца, і та­кім чы­нам мож­на за­ха­ваць аб’­екты, ста­тус­ныя для ку­ль­ту­ры кра­іны. Важ­на і тое, што ў не­ка­га ха­пае срод­каў на­быць та­кі дом-по­мнік. Пі­ка­са ў ста­рым го­ра­дзе У Бар­се­ло­не не пе­ра­ста­еш здзіў­ляц­ца. За­хап­лен­ню твор­ца­мі, здоль­­нас­ці з раз­ма­хам прэ­зен­та­ваць плён іх дзей­нас­ці. Му­зей Па­бла Пі­ка­са зна­хо­дзіц­ца ў Ста­рым го­ра­дзе і за­ймае пяць агром­ ніс­тых па­бу­доў. Гэ­та ка­мен­ныя па­ла­цы за­меж­ных ку­пец­кіх сем’яў, якія жы­лі тут у XIII—XV ста­год­дзях. На трох па­вер­хах — 35 (!) за­ лаў. У бу­дын­ках ёсць ра­ман­тыч­ныя ўнут­ра­ныя дво­ры­кі з паль­­ ма­мі. Па­ко­ль­кі Пі­ка­са за­ўжды ха­цеў мець у Бар­се­ло­не ўлас­ны му­зей, яго сяб­ра і аса­біс­ты сак­ра­тар Хай­ме Са­бар­тэс раз­ам з ура­ дам Бар­се­ло­ны ажыц­ця­віў та­кую ма­ру. Экс­па­зі­цыя свед­чыць, што мас­так па­чы­наў як рэ­аліст. З інта­рэ­ сам раз­гля­да­еш яго ана­та­міч­ныя шту­дыі, вір­ту­озныя ма­люн­кі і гра­фіч­ныя пра­цы, тво­ры «бла­кіт­на­га» пе­ры­яду, цыкл «Ме­ні­ны» — па­ра­фраз Ве­лас­ке­са. Над­оўга за­ста­ецца ў схо­вах па­мя­ці яго да­ сціп­ная і са­ка­ві­тая ке­ра­мі­ка. Ка­лек­цыя ўклю­чае ажно 3800 ра­бот Пі­ка­са, у тым лі­ку ран­нія, тыя, што з’яві­лі­ся да ад’езду ў Па­рыж. Кра­ма зна­хо­дзіц­ца ў апош­няй за­ле, пе­рад вы­ха­дам

Якія бы­ва­юць му­зеі? Вы­праў­ля­ючы­ся час ад ча­су ў пад­арож­жы, за­ўжды імкну­ся звяр­ нуць ува­гу на не­ча­ка­ныя і ня­звык­лыя для нас му­зеі. Па­чну са смач­ных. У Бу­да­пеш­це ёсць Му­зей мар­цы­па­на. У Бар­се­ло­не — Му­ зей ша­ка­ла­ду і Му­зей ха­мо­ну. Каб ства­рыць му­зей, су­час­ны па на­зве і змес­це, які бу­дзе по­тым за­пат­ра­ба­ва­ны пуб­лі­кай, трэ­ба най­перш мець дос­ціп. Мож­на за­нуд­лі­ва на­зваць уста­но­ву Му­зе­ем па­ле­анта­ло­гіі, і ту­ды, акра­мя спе­цы­яліс­таў, на­ўрад ці хто по­йдзе, а мож­на — Му­зе­ем ма­ман­та. У ім саб­ра­ная ўні­ка­ль­ная экс­па­зі­цыя шкі­ле­таў, зной­дзе­ных у Аме­ры­цы, Ка­на­дзе, Яку­ціі, на Чу­кот­цы. Ёсць рэ­кан­струк­цыі жы­вёл у на­ту­ра­ль­ную ве­лі­чы­ню. Існу­юць у Бар­се­ло­не Му­зей ко­мік­саў і ілюс­тра­цый, Му­зей ке­ра­мі­ кі, Му­зей тэк­сты­лю і гіс­то­рыі кас­цю­ма. Ад­ра­зу па­чы­на­еш ду­маць: а ча­му ў нас ня­ма пад­обных ку­ль­тур­ных інсты­ту­цый? Не ха­пае ў нас ке­ра­мі­кі або тэк­сты­лю? У ста­лі­цы Ка­та­ло­ніі існуе Му­зей цы­ ру­ль­ніц­ка­га мас­тац­тва. А як вам Му­зей ідэй і вы­на­ход­ніц­тваў?.. У бо­ль­шас­ці му­зе­яў экс­па­зі­цыі, на якія не трэ­ба вы­дат­коў­ваць па­ ло­ву дня. Яны кам­пак­тныя, раз­лі­ча­ныя на 30-40 хві­лін. Не стам­ ля­ешся, не ад­чу­ва­еш пе­ра­груз­кі інфар­ма­цы­яй і ві­зу­аль­ным шэ­ ра­гам. І ні­якіх цё­та­чак з указ­ка­мі! Або на­тоў­пу, які пе­ра­хо­дзіць з за­лы ў за­лу. У кож­ным му­зеі та­бе да­юць на­вуш­ні­кі, мо­жаш вы­ браць мо­ву. У за­лах стрэл­кі пад­каз­ва­юць кі­ру­нак агля­ду. Кож­ная за­ла па­зна­ча­на ліч­бай. Ува­хо­дзіш, на­ціс­ка­еш ад­па­вед­ную кноп­ ку — і ня­бач­ны гід усё пад­ра­бяз­на пра­ка­мен­туе. Пра­пус­ціш за­лу — мо­жаш вяр­нуц­ца. Не згу­біш­ся, не ад­ста­неш ад экс­кур­сіі. Раз­гля­ дай, ко­ль­кі за­ўгод­на. Амаль у кож­ным му­зеі ёсць му­ль­ты­ме­дый­ная прад­укцыя, якая рас­па­вя­дае пра мас­та­ка і аб’ект ва­шай ува­гі, дае ўяў­лен­не, як ства­ра­ла­ся экс­па­зі­цыя. *** Бар­се­ло­на на­тхняе. На­ват тым, што тут аца­ле­ла бо­льш за 200 хра­маў. І не­ка­то­рыя з іх ты здо­леў па­ба­чыць. На­тхняе бу­ль­ва­рам Рам­блас і по­ртам з ве­лі­зар­ны­мі, дзе­ся­ці­па­вяр­хо­вы­мі акі­янскі­мі лай­не­ра­мі. Ба­гац­цем кве­так на ву­лі­цах. Па­ль­ма­мі і апе­ль­сі­на­вы­мі дрэ­ва­мі ва ўнут­ра­ных дво­ры­ках па­ла­цаў і му­зе­яў. Спа­лу­чэн­нем го­ты­кі і аван­гар­ду, ба­ро­ка і ма­дэр­ну. Плёс­ка­там хваль Між­зем­на­ га мо­ра на пля­жах Бар­се­ла­не­ты. Змя­шэн­нем са­мых роз­ных моў і га­во­рак на ву­лі­цах і плош­чах. І та­кіх штур­шкоў твай­му ўяў­лен­ню ста­лі­ца Ка­та­ло­ніі дае без­ліч. Хі­ба мож­на не лю­біць гэ­ты дзі­вос­ны го­рад? І не імкнуц­ца вяр­нуц­ца сю­ды яшчэ не­адной­чы?

1. Саг­ра­да Фа­мі­лія — сім­вал Бар­се­ло­ны.

2. За­ла Па­ла­ца ка­та­лон­скай му­зы­кі. Фо­та з сай­та Па­ла­ца.

3. Фа­сад тэ­атра «Лі­сеа».

4. Парк Гу­эль.

5. Дом Ба­льё. Фраг­мент фа­са­да. Фо­та аўта­ркі.

21

Т Э АТ Р • А Г Л Я Д

ЗВЯР­Н УЦ­Ц А І ВЯР­Н УЦ­Ц А ДА СЯ­Б Е Між­на­род­ны тэатральны фо­рум «М.арт.кан­такт» Андрэй Мас­квін С Ё ­Л Е Т ­Н І, АД З І ­Н А Ц ­Ц А­Т Ы П А Л І ­К У М АЛ АД З Ё Ж Н Ы Ф О ­ РУ М « М.А РТ.КА Н ­ТА КТ » Б Ы Ў В Е ­Л Ь ­М І Я Р К І М, АД ­М Е Т­ Н Ы М І Н А ­В АТ В Ы ­К Л І ­К АЎ С П РЭ Ч ­К І, У Я К І Х, М І Ж І Н Ш Ы М, П РА ­Г У ­Ч А­Л А: Н А Й ­В АЖ ­Н А, Ш ТО П Е ­РАД­У С І М Т Э­АТ Р З Б І ­ РА Е С В А Ю П РА ­Г РА ­М У Д Л Я Ж Ы ­Х А ­Р ОЎ М А ­Г І ­Л Ё ­В А, П АД ­Ы ­ М А ­Ю Ч Ы ЎЛ АС ­Н Ы І ГА ­РАД­С К І П РЭ С­Т Ы Ж. Што здзі­ві­ла? Ра­шэн­не ад­мо­віц­ца ад жу­ры: свят­ка­ваць дык свят­ ка­ваць! Але за шмат га­доў з’я­ві­ла­ся па­трэ­ба ў адзна­ках (уз­на­га­ ро­дах) — гле­да­чам яны да­ва­лі на­го­ду спра­чац­ца, удзе­ль­ні­кам — га­на­рыц­ца. Я пе­ра­ка­на­ны, што ацэ­нь­ваць спек­так­лі трэ­ба. То­ль­кі на мо­ла­дзе­вым фо­ру­ме гэ­та му­сяць ра­біць ма­ла­дыя — кры­ты­кі, рэ­жы­сё­ры і дра­ма­тур­гі. Па-дру­гое, у сё­лет­няй пра­гра­ме па­ста­ ноў­кі на­кла­да­лі­ся ад­на на ад­ну. Не вы­па­ла па­гля­дзець «Лы­сую спя­вач­ку» Эжэ­на Ія­нес­ку тэ­атра з Кі­шы­нё­ва, яко­му дра­ма­тург аса­біс­та даў зго­ду га­на­ра­вац­ца яго­ным імем. З 1991 го­да ка­лек­ тыў па­спя­хо­ва па­пу­ля­ры­зуе твор­часць пі­сь­мен­ні­ка ва ўсім све­це, а яшчэ ла­дзіць фэст, так­са­ма на­зва­ны імем дра­ма­тур­га. У бе­ла­ рус­кай пра­гра­ме да­вя­ло­ся пра­пус­ціць «Ілю­зіі» Іва­на Вы­ры­па­ева, але ж ко­ль­кі га­доў та­му сам ра­іў Тац­ця­не Тра­яно­віч звяр­нуц­ца да гэ­тай п’е­сы... Што рас­ча­ра­ва­ла? Ма­гі­лёў­скі аб­лас­ны тэ­атр: яго­ны рэ­жы­сёр Саў­ люс Вар­нас, які за­звы­чай вы­лу­ча­ецца без­да­кор­ным гус­там, не асвой­таў­ся з най­скла­да­ней­шым ме­ха­ніз­мам п’е­сы «У ма­ле­нь­кай ся­дзі­бе» кла­сі­ка поль­ска­га аван­гар­ду Ста­ніс­ла­ва Віт­ке­ві­ча — і на сцэ­не за­па­на­ва­ла па­бы­то­вая псі­ха­ла­гіч­ная дра­ма. Дру­гое рас­ча­ ра­ван­не — спек­такль «Мроі ка­хан­ня, ці Жа­ні­ць­ба Ба­ль­за­мі­на­ва» Ры­го­ра Каз­ло­ва (Тэ­атр «Май­стэр­ня», Санкт-Пе­цяр­бург). Па­ста­ноў­ цы шэсць га­доў, але цяж­ка бы­ло ад­кас­нуц­ца ад мер­ка­ван­ня, што яна — сту­дэн­цкая і ў пэў­най сту­пе­ні дру­гас­ная па­сля ўва­саб­лен­ няў Пят­ра Фа­мен­кі аль­бо Сяр­гея Жа­на­ва­ча. Хі­ба Мак­сім Сту­дзя­ ноў­скі (Ба­ль­за­мі­наў) прад­эман­стра­ваў ста­лае май­стэр­ства. Што ўра­зі­ла, уз­ру­шы­ла, ска­ла­ну­ла? ...У па­ста­ноў­цы Ана­то­ля Ле­ду­ хоў­ска­га «Ва­са» «Ве­да­гонь-тэ­атра» з Мас­квы (пер­шая рэ­дак­цыя п’е­сы Мак­сі­ма Гор­ка­га «Ва­са Жа­ляз­но­ва» 1906 го­да) ся­м’ю зніш­ чае, як ні па­ра­дак­са­ль­на, ма­ці (ад­мет­ная ро­ля На­тал­лі Ці­мо­ні­най). Яна вы­га­да­ва­ла дзя­цей, улад­ка­ва­ла, як маг­ла, іх жыц­цё, але па­ мі­рае муж, вы­ра­ша­ецца лёс спад­чы­ны — і ма­ці пра­гне па­кі­нуць гро­шы са­бе. Яна кан­тра­люе ўсіх і ўсё, га­то­вая ка­раць і ніш­чыць. У до­ме пан­уюць ня­на­вісць і кры­ва­душ­насць. Ма­ці ба­яцца, але... лю­бяць. Не­йкім дзіў­ным чы­нам жах та­го, што ад­бы­ва­ецца, пра­ці­нае мя­не як гле­да­ча і не ад­пус­кае да апош­няй падзеі — за­бой­ства ма­ці. Яго мож­на прад­ка­заць, то­ль­кі не­зра­зу­ме­ла, хто і ка­лі яго здзей­ сніць... Мі­лая і спа­кой­ная Ган­на (ураз­лі­вая ра­бо­та Юліі Баг­да­но­ віч)! У пер­шым акце яна, пан­азі­раў­шы за ся­мей­ні­ка­мі, ня­він­на пра­маў­ляе: «Дрэн­на ўсе жы­вуць. Чым жа гэ­та скон­чыц­ца?» І са­ма кла­дзе крэс ся­мей­ным міт­рэн­гам. Дра­му ся­мей­на­га рос­кі­ду пад­трым­лі­вае сцэ­наг­ра­фія Свят­ла­ны Архі­па­вай, свят­ло, гук (асаб­лі­ва му­зыч­ныя па­ўзы з джа­за­вай кам­ па­зі­цы­яй), да­клад­ная па­бу­до­ва мі­зан­сцэн. Кож­ны жэст, по­зірк, 22

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2 016

ра­курс вы­тан­ча­на-кі­не­ма­таг­ра­фіч­ныя. Моц­на ўраж­вае эфект «пе­ра­бо­яў з элек­трыч­нас­цю» — ка­лі свя­ці­ль­ня до­му Жа­ляз­но­вых па­чы­нае мір­гаць, прад­каз­ва­ючы вы­ра­ша­ль­ны ўдар па ўсіх пер­са­ на­жах... Я б на­зваў «Ва­су» леп­шым спек­так­лем фо­ру­му. Пер­са­на­жаў кла­січ­най п’е­сы Мак­сі­ма Гор­ка­га «На дне» рэ­жы­сёр Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек Ігар Ка­за­коў прад­ста­віў мас­ ка­ва­ны­мі чар­вя­ка­мі са скле­па не­йка­га не­зра­зу­ме­ла­га збу­да­ван­ ня (не­паў­тор­ная сцэ­наг­ра­фія Тац­ця­ны Не­рсі­сян). Час ад ча­су яны

выпаў­за­юць вон­кі, дзе­ляц­ца сва­імі крыў­да­мі на свет і дэ­ман­стру­ юць па­ку­ты. І та­ды за­ўваж­на, што за мас­кай (а кож­ная ад­бі­вае ней­ кую ад­моў­ную ча­ла­ве­чую ры­су — за­йздрасць, ня­на­вісць, злосць і г.д.) ха­ва­ецца ча­ла­век, а мас­ка з ім су­існуе і на­ват су­пер­ні­чае. Ча­сам пе­ра­ма­гае ча­ла­век, і та­ды мас­ка за­знае ўлас­на­га жыц­ця аль­бо зу­сім ад­хі­ля­ецца/скі­да­ецца, а ча­ла­век як бы вяр­та­ецца да са­мо­га ся­бе. Ад­нак гля­дзець на яго, існа­га, так­са­ма пры­кра — ці ён шу­кае бой­кі, ці гу­ляе ў кар­ты, ці п’е га­рэл­ку. Вы­зва­лен­не ня­доў­гае: мас­ка за­клі­кае ча­ла­ве­ка да ся­бе і зму­шае змя­ніць аб­ліч­ча. Та­кім чы­нам, са­мым вя­лі­кім во­ра­гам ча­ла­ве­ка з’яў­ля­ецца ён сам. Ве­ль­ мі акту­аль­нае на­зі­ран­не. Ці гі­бець яму веч­на якім-не­будзь чар­вя­ ком? Бяс­спрэч­на, Ігар Ка­за­коў мог бы на­звац­ца леп­шым ма­ла­дым рэ­жы­сё­рам фо­ру­ма. У «Бра­ка­ва­ных лю­дзях» Ва­сі­ля Сі­га­ра­ва (п’е­са «Гу­пеш­ка») тэ­атра «За­ла­тыя Ва­ро­ты» з Кі­ева — мі­ні­ма­ліс­тыч­ная сцэ­наг­ра­фія, до­сыць про­стыя па­ста­но­вач­ныя пры­ёмы і тры акцё­ры, а рэ­жы­сёр Стас Жыр­коў раз­ва­жае пра тое, ці ма­ем мы пра­ва на жыц­цё бліз­кіх лю­дзей. Ма­ні­пу­ля­ваць, кі­ра­ваць, лез­ці? У цэн­тры гіс­то­рыі — лёс Та­ма­ры (яе сыг­ра­ла Іры­на Тка­чэн­ка, па-мой­му, леп­шая ма­ла­дая артыс­тка фо­ру­му), вяс­ко­вай дзяў­чы­ны, якая пе­ра­бра­ла­ся ў го­рад. Але муж Ле­анід на­це­шыў­ся Та­ма­рай і... па­пра­сіў пры­яце­ля Па­шу яе спа­ку­сіць — каб мець на­го­ду па­збыц­ца. Ды ўсё па­йшло не па пла­не... Для ўсіх трох Стас Жыр­коў вы­най­шаў не­звы­чай­ную плас­тыч­ную мо­ву, якая ма­цуе ўра­жан­не па­ста­яннай імпра­ві­за­цыі ў смеш­ным і га­рэз­лі­вым, але пра­ніз­лі­вым апо­ве­дзе пра ча­ла­ве­чую без­аба­ рон­насць. Ці­ка­вая зна­ход­ка: пер­са­на­жы пе­ра­маў­ля­юцца на сур­ жы­ку — не ў ста­не вы­ву­чыць ні ўкра­інскую, ні рус­кую мо­ву. Яны ўсё яшчэ ў ста­дыі фар­ма­ван­ня, ка­лі не ска­заць — га­да­ван­ня... Пад­обную тэ­му з да­па­мо­гай тан­ца кра­нае Крыс Хе­рынг у спек­ так­лі «За­сты­лы смех» тэ­атра «Ба­лет Мас­ква»: з ма­ла­дос­ці ча­ла­ век схі­ля­ецца да шмат­лі­кіх спа­ку­саў і па­зней пад­па­рад­ку­ецца ім аўта­ма­тыч­на. Су­ты­ка­ецца з іншым ча­ла­ве­кам і на­ват не імкнец­ца яго зра­зу­мець, за­тое лю­бым кош­там вы­ма­гае пад­па­рад­ка­ван­ня — да зду­шэн­ня, збіц­ця і за­гу­бы. У за­ган­нае ко­ла ўкруч­ва­юцца но­выя жыц­ці... Ці мож­на па­к лас­ці гэ­та­му крэс? Кож­ны вы­ра­шае сам. Трох удзе­ль­ніц «Інтэр­в’ю з ве­дзь­ма­мі» Бе­ла­рус­ка­га дзяр­жаў­на­га тэ­атра ля­лек вы­веў на сцэ­ну рэ­жы­сёр Яўген Кар­няг, пры­му­сіў­шы дзя­ліц­ца з пуб­лі­кай пра­ява­мі свай­го жыц­ця, а так­са­ма ба­ча­ным, чы­та­ным і па­чу­тым. Рэ­аль­ныя і пры­ду­ма­ныя гіс­то­рыі ў вы­ка­нан­ ні Свят­ла­ны Ані­кей, На­тал­лі Кот-Ку­зь­мы і Свят­ла­ны Ці­мо­хі­най по­ўныя свед­чан­няў гвал­ту, смер­ці, здра­ды, пра­гі по­мсты. У не­йкі мо­мант чап­ля­ешся за дум­ку, што гэ­та ўсё-ткі тэ­атр, але ляг­чэй не ста­но­віц­ца. Ве­лі­зар­ную ро­лю ў гэ­тым спек­так­лі ад­ыгры­вае му­ зы­ка кам­па­зі­та­ра Мі­кі­ты Злот­ні­ка (ві­да­воч­на леп­шае му­зыч­нае афар­млен­не фо­рум­нае па­ста­ноў­кі): кож­ная тэ­ма па-май­стэр­ску ўзмац­няе эфект, за­кла­дзе­ны рэ­жы­сё­рам. Асаб­лі­ва вы­зна­чыў­ся спек­такль «Жыц­цё за ца­ра» Тэ­атра дзі Ка­ пуа з Санкт-Пе­цяр­бур­га. Аўтар­ка ідэі — актры­са Іло­на Мар­ка­ра­ва. Яна звяр­ну­ла­ся да да­ку­мен­та­ль­ных кры­ніц (свед­чан­няў, до­пі­саў, успа­мі­наў) і раз­ам з рэ­жы­сё­рам Джу­лі­янам дзі Ка­пуа ства­ры­ла апо­вед пра на­ра­да­во­ль­цаў — лю­дзей, не­абы­яка­вых да лё­су айчы­ ны. Сум­лен­ні­кі ўблы­та­лі­ся ў тэ­рор, іх па­ка­ра­лі і стра­ці­лі, пад­трым­ кі ды раз­умен­ня яны не пры­ча­ка­лі: цэ­лае па­ка­лен­не, для яко­га не знай­шло­ся пры­стой­на­га за­нят­ку па сі­лах і роз­уме! Мне зда­ло­ся, што ўмо­вай, якая вы­зна­чы­ла по­спех па­ста­ноў­кі ў Ма­гі­лё­ве (ко­ль­касць ахво­чых па­гля­дзець знач­на пе­ра­ўзыш­ла маг­чы­мас­ці гля­дзе­ль­ні), бы­ло трап­на зной­дзе­нае мес­ца: Му­зей этнаг­ра­фіі. Спек­такль на­сто­ль­кі ад­па­вя­даў мес­цу свай­го па­ка­зу, што ўспры­маў­ся чым­сь­ці на­кшталт пер­фор­ман­су з інста­ля­цы­яй. Гле­да­чоў сус­тра­каў экс­кур­са­вод, апа­вя­даў пра эпо­ху, за­чыт­ваў

ліст Льва Тал­сто­га пра на­ра­да­во­ль­цаў — пра бес­сэн­соў­насць зма­ ган­ня са сты­хій­ны­мі рэ­ва­лю­цы­яне­ра­мі. А по­тым у му­зей­най за­ле мы ра­бі­лі­ся свед­ка­мі па­ся­джэн­ня гур­тка з піц­цём гар­ба­ты пад зя­лё­най лям­пай, спе­ва­мі пад гі­та­ру, ама­тар­скім ля­леч­ным прад­ стаў­лен­нем і тэ­атры­кам це­няў. У гэ­тую гу­ль­ню артыс­ты па­сту­по­ва ўво­дзі­лі ку­ль­тур­ныя ко­ды Пе­цяр­бур­га: вер­шы Іо­сі­фа Брод­ска­га, ве­ча­ры­ны на ка­му­на­ль­ных ква­тэ­рах, гар­ба­ту і раз­мо­вы на кух­ нях, мі­ць­коў... Усё асу­час­ні­ва­ла­ся да ку­ль­тур­на­га шо­ку — го­жыя, ад­ука­ва­ныя, доб­рыя лю­дзі з леп­шых па­мкнен­няў вы­праў­ля­лі­ся ў тэ­ра­рыс­ты. На­роў­ні з «Ва­сай» гэ­тая па­ста­ноў­ка вар­тая на­зы­вац­ца леп­шай на фо­ру­ме. Аб­са­лют­на не­па­доб­ныя, вы­біт­ныя спек­так­лі «М.арт.кан­так­та» зму­ша­юць гле­да­ча звяр­нуц­ца і вяр­нуц­ца да ся­бе.

1. «Васа» М.Горкага. «Ведагонь-тэатр» (Масква, Расія).

2. «Жыццё за цара». Тэатра дзі Капуа (Санкт-Пецярбург, Расія).

3. «У маленькай сядзібе» Станіслава Віткевіча. Магілёўскі абласны драматычны тэатр. Фота Юліі Пеплер.

23

Т Э АТ Р • Р Э Ц Э Н З І Я

«Дзі­кае па­ля­ван­не ка­ра­ля Ста­ха» па­вод­ле Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча ў Бе­ла­рус­кім рэ­спуб­лі­кан­скім тэ­атры юна­га гле­да­ча

ТЭКСТ К ЛА­С І­К А ­ ДА­Ч УЦЬ АБ­А ВЯЗ­К О­В А Ве­ра­ні­ка Ярма­лін­ская «Дзі­кае па­ля­ван­не...» за­бра­ла ад нас Вік­та­ра Ці­ма­фе­ева — ува­ соб­ле­ны на ад­бу­да­ва­най і цу­доў­на аб­ста­ля­ва­най сцэ­не спек­такль стаў для мас­та­ка апош­нім. У ру­хо­май, дзей­снай, умоў­на-ме­та­фа­ рыч­най сцэ­наг­ра­фіі ён імкнуў­ся да гра­ніч­най вы­раз­нас­ці вы­ яўлен­чых срод­каў і дэ­та­ляў, за­дзей­ні­чаў на­ват парт­алы і ар’ерсцэ­ ну. Драў­ля­ны ста­нок-па­мост па­вя­лі­чыў і ўзбуй­ніў па­ста­но­вач­ныя маг­чы­мас­ці, зра­біў­шы­ся для пер­са­на­жаў і вя­лі­кім ста­лом, і баль­­ наю за­лай, і за­бой­чаю баг­най, а так­са­ма міс­тыч­най пра­сто­рай для істот — ад та­ямні­чых, амаль што інфер­на­ль­ных да рэ­аль­на хці­вых, дра­пеж­ных, здрад­лі­вых. Ко­ле­ра­ва-свет­ла­вое вы­ра­шэн­не вы­раз­на за­кцэн­та­ва­ла мі­зан­сцэ­ны, як бы на­блі­жа­ючы да гле­да­ чоў важ­ныя прад­ме­ты, жэс­ты і па­ста­вы ў вя­лі­кім, але ўжо да­ўно не рас­кош­ным за­мку — рас­ко­ша сыш­ла ўслед за ста­год­дзя­мі і ўла­да­ра­мі. На­сы­ча­ная ка­рыч­не­вая га­ма спек­так­ля ярчэе праз вы­раз­ныя мі­ зан­сцэ­ны рэ­жы­сё­ра Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га: іх зме­ны пры­па­даб­ня­ юцца да гар­тан­ня кніж­ных ста­ро­нак. Не­ча­ка­най вы­гля­дае сцэ­на ба­лю — ад­на з вы­ра­ша­ль­ных у тво­ры. Пад­обныя адзін да ад­на­ го пер­са­на­жы ў ад­но­ль­ка­вых гар­ні­ту­рах (мас­так па кас­цю­мах — Дар’я Вол­ка­ва) бо­льш на­гад­ва­юць шэ­рых ста­тыс­таў-па­ляў­ні­чых, але ні­як не бліс­ку­чых шлях­цю­коў і шлях­ця­нак. Жы­вая, тра­пят­кая, без­аба­рон­ная — Надзея Яноў­ская ў свет­лай доў­гай су­кен­цы ста­ ра­даў­ня­га крою. «Дзі­ка­му па­ля­ван­ню...» улас­ці­выя жан­ра­вая да­к лад­насць, аб­а­ зна­ча­ная як «псі­ха­ла­гіч­ны дэ­тэк­тыў», і су­час­нае гу­чан­не, якое на­ кі­ра­ва­на не на дэ­ман­стра­цыю тэх­ніч­ных на­ва­цый пля­цоў­кі (яны з’яві­лі­ся па­сля рэ­кан­струк­цыі), а на гар­та­ван­не вы­ка­наў­цаў, у пер­ шую чар­гу — іх дра­ма­тыч­ных і плас­тыч­ных здо­ль­нас­цей. Праз эма­цый­насць, экс­прэ­сію і ад­на­дум­ства з мас­та­ком пра­сто­ра рэ­жы­су­ры Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га на­сы­ча­ецца дум­кай аб не­па­рыў­ нас­ці ча­ла­ве­ка з ра­дзі­май. Згад­ва­ючы Ва­сі­ля Кан­дзін­ска­га, мож­ на ска­заць, што на сцэ­не та­емна існу­юць «роз­ныя ду­шы — роз­ныя ду­шэў­ныя гу­кі, а зна­чыць, і роз­ныя фор­мы: роз­ныя гім­ны фар­баў, роз­ныя клю­чы па­бу­до­вы...» Вы­ра­ша­ль­ным для «Дзі­ка­га па­ля­ван­ ня...» ро­біц­ца му­зыч­нае афар­млен­не Па­ўла За­ха­ран­кі. Яно за­дае агу­ль­ны імклі­вы рытм, ха­рак­та­ры­зуе кож­на­га ге­роя, на­паў­няе ўзнёс­лым гу­чан­нем, спа­ко­ем аль­бо тры­во­гай ці на­пру­жа­нас­цю кож­ную сцэ­ну. Асаб­лі­вай, тры­вож­най му­зы­кай су­пра­во­джа­ны воб­раз Надзеі Яноў­скай, які ў спек­так­лі ства­рае Мар­та Шан­тар, — на­па­ло­ха­нае дзяў­чо з ля­ль­кай зна­хо­дзіц­ца ў не­рво­ва-на­пру­жа­ ным ста­не прад­чу­ван­ня не­йкіх падзей у аса­біс­тым жыц­ці. Яе па­ ло­хае ўсё за­пар: зме­на дня і но­чы, з’яўлен­не Бе­ла­рэц­ка­га, кож­ны шо­лах і гук — ва ўсім ёй мір­сціц­ца та­ямні­чае па­ля­ван­не, якое не­ паз­беж­на му­сіць за­браць яе жыц­цё. Маг­чы­ма, і ха­лод­ная, да­клад­ ная ў кож­ным сло­ве і ру­ху ахміс­тры­ня (Ган­на Каз­ло­ва), і ўраў­на­ ва­жа­ны, спа­кой­ны Бе­ла­рэц­кі (Аляк­сандр Глад­кі) вы­к лі­ка­юць у яе на­сця­ро­жа­насць і пад­азро­насць. Бо­льш упэў­не­на яна тры­ма­ецца з Ду­ба­тоў­кам, яко­га ярка, тэм­пе­ра­мен­тна, так бы мо­віць, па-шэк­

24

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2 016

спі­раў­ску вы­кон­вае Ігар Дзя­ні­саў, — і не пад­азрае, што ха­ва­ецца за яго шчод­рас­цю і за­ступ­ніц­твам. Плас­ты­ка (рэ­жы­сёр па плас­ты­цы — Яўге­нія Ку­ль­бач­ная) да­клад­на і ма­ляў­ні­ча пад­трым­лі­вае рэ­жы­сёр­скае вы­ра­шэн­не і ў ды­яло­гах пер­са­на­жаў, і ў па­во­ль­ным, жуд­лі­вым з’яўлен­ні дзі­ка­га па­ля­ван­ня ка­ра­ля Ста­ха, і ў тан­цах на ба­лі. Ча­сам рэ­жы­сёр як бы свя­до­ма пры­пы­няе дзея­нне, дае маг­чы­масць аб­авяз­ко­ва да­чуць тэкст Ула­ дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча і асэн­са­ваць яго. Уз­буй­не­най лі­та­ра­тур­нас­ цю, апа­вя­да­ль­нас­цю і праз гэ­та — су­гуч­нас­цю кла­сі­ку лі­та­ра­ту­ры спек­такль Тэ­атра юна­га гле­да­ча вы­лу­ча­ецца пе­рад сва­ім па­пя­ рэд­ні­кам з ма­лой сцэ­ны На­цы­яна­ль­на­га ака­дэ­міч­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы (уз­ору 2005 го­да, у рэ­жы­су­ры Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га і мас­та­коў­скім афар­млен­ні Вік­та­ра Ці­ма­фе­ева).

ДА­М А БЕЗ СА­Б АЧ­К І Сяр­гей Пят­роў Інтэр­прэ­та­ваць і ста­віць вя­до­мыя кла­січ­ныя тво­ры за­ўсё­ды скла­ да­на, бо ўсё ве­да­юць, як гэ­та трэ­ба ра­біць, і аб­авяз­ко­ва па­ра­ўноў­ ва­юць з лі­та­ра­тур­най пер­шак­ры­ні­цай (прад­ка­за­ль­на па­каз­ва­ючы на тое, што «кні­га — лепш») і з іншы­мі інтэр­прэ­та­цы­ямі. Та­му, мяр­ кую, гле­да­чы ся­рэд­ня­га і ста­рэй­ша­га ўзрос­ту на прэ­м’е­ры «Дзі­ ка­га па­ля­ван­ня ка­ра­ля Ста­ха» ў Тэ­атры юна­га гле­да­ча ўзга­да­юць воб­ра­зы і з ад­на­ймен­на­га фі­ль­ма Ва­ле­рыя Ру­бін­чы­ка, і з вы­дат­ най опе­ры Ула­дзі­мі­ра Со­лта­на, якая, пе­ра­пра­шаю за ка­лам­бур, па­прос­ту аглу­шае сцэ­най па­ля­ван­ня. Гэ­та слуш­на і на­ту­ра­ль­на. Хо­ць­кі-ня­хо­ць­кі да прэ­м’е­ры па­вод­ле Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча ста­віш­ся з пі­етэ­там. А вось не схі­ль­ная да пі­етэ­ту «Ві­кі­пе­дыя» сцвяр­джае, што «сю­жэт фі­ль­ма знач­на ад­роз­ні­ва­ецца ад сю­жэ­ту ра­ма­на, па якім ён быў па­стаў­ле­ны, і асноў­ны­мі ха­да­мі моц­на на­ гад­вае “Са­ба­ку Бас­кер­ві­ляў” Арту­ра Ко­на­на Дой­ла». Ула­дзі­мір Ка­ рат­ке­віч вы­клаў ад­ну з на­род­ных ле­ген­даў Бе­ла­ру­сі, за­сна­ва­ную на гіс­та­рыч­ных падзе­ях, але з са­цы­яль­най пад­аплё­кай. Мож­на

да­ве­дац­ца, ме­на­ві­та ка­му Ру­бін­чы­ка­ва стуж­ка на­гад­вае «Са­ба­ку Бас­кер­ві­ляў»? Мо і «Со­нную лаг­чы­ну» Ва­шын­гто­на Ірвін­га? Не дру­ка­ва­ную аўта­ра­ву, вя­до­ма, а тую, што з Джо­ні Дэ­пам? Але па­ кі­нем дзіў­ныя па­са­жы на сум­лен­ні «Ві­кі­пе­дыі». Ула­дзі­мір Са­віц­кі ўжо ста­віў «Дзі­кае па­ля­ван­не...» на Ма­лой сцэ­ не Ку­па­лаў­ска­га тэ­атра. Ві­да­воч­цы ка­жуць, што ішлі са спек­так­ля ўзру­ша­ны­мі. За­мкнё­ная чор­ная пра­сто­ра па­мяш­кан­ня над­ава­ла дзея­нню да­дат­ко­ва­га сас­пен­су. Ад­ны з леп­шых сва­іх ро­ляў сыг­ ра­лі ў спек­так­лі Ган­на Хіт­рык і Ра­ман Пад­аля­ка. Мо га­лоў­ная пра­бле­ма тю­гаў­ска­га «Дзі­ка­га па­ля­ван­ня...» якраз у тым, што на акцё­раў ані­як не ціс­не ўвесь бэк­граўнд гэ­тай гіс­то­рыі, груз па­пя­ рэд­ня­га дос­ве­ду кі­на- і тэ­атра­ль­ных ува­саб­лен­няў апо­вес­ці Ула­ дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча? Яны ўсё па­чы­на­юць з чыс­та­га арку­ша. Чыс­ты аркуш і ка­рот­кая па­мяць — тэн­дэн­цыя. Не­як спы­таў у ма­ла­ до­га артыс­та, які рых­та­ваў ро­лю Чац­ка­га, чыё ўва­саб­лен­не гэ­та­га воб­ра­зу яму блі­жэй — Сяргея Юрскага ці, да­пус­цім, Але­га Мен­ шы­ка­ва? Ка­го ён ігра­ць­ме — ра­ман­тыч­на­га аб­элту­ха ці са­цы­яль­ на­га ге­роя? «Ве­да­еце, — ад­ка­заў артыст, — я па­пя­рэд­ніх вер­сій ка­ме­дыі Гры­ба­еда­ва не гля­дзеў, каб яны на мя­не не па­ўплы­ва­лі». Пра­ўда, той артыст у тэ­атры ўжо не пра­цуе. Муд­ры Ула­дзі­мір Са­віц­кі на акцё­раў не ціс­не. Аляк­сандр Глад­кі ў ро­лі Бе­ла­рэц­ка­га і Мар­та Шан­тар у ро­лі Надзеі Яноў­скай — лёг­кія, на­іўныя і па­вет­ра­ныя. Іх уз­аем­ная ці­ка­васць уз­ні­кае па­сту­по­ва. Су­мес­ныя сцэ­ны на­поў­не­ны тра­пя­тан­нем. Ду­ба­тоўк Іга­ра Дзя­ні­ са­ва раз­бэш­ча­ны і са­ма­ўпэў­не­ны. Усё як мае быць. Але ме­на­ві­та праз гэ­та ў не­йкі мо­мант ста­но­віц­ца не­вы­нос­на сум­на. Ёсць асоб­ ныя, доб­ра і да­во­лі доб­ра­сум­лен­на за­ву­ча­ныя но­ты, але агуль­­ най акцёр­скай му­зы­кі не чу­ваць. Гу­ль­ня са свят­лом, му­зыч­нае і сцэ­наг­ра­фіч­нае афар­млен­не, вы­ка­на­ныя на бліс­ку­чым уз­роў­ні, то­ль­кі пад­крэс­лі­ва­юць ад­на­стай­насць акцёр­скай ігры. Цал­кам ве­ра­год­на, што Тэ­атр юна­га гле­да­ча — не тое мес­ца, а «Дзі­кае па­ля­ван­не ка­ра­ля Ста­ха» — не той твор, дзе вар­та ўпа­даць за экс­ пе­ры­мен­там. Каб па­зна­ёміц­ца з мас­тац­твам тэ­атра, каб вы­ву­чаць і за­ха­піц­ца твор­час­цю Ка­рат­ке­ві­ча — спек­такль, вя­до­ма ж, про­ста ідэ­аль­ны. Але мы гу­та­рым, ка­лі да­зво­лі­це, па гам­бур­гскім ра­хун­ку, па­мя­та­ючы пра кан­тэкст, тэн­дэн­цыі і бе­ру­чы пад ува­гу тое, што ад­бы­ва­ецца на­ўко­ла. Не вар­та да­па­даць і да агрэ­сіі дзе­ля агрэ­сіі, якую прад­эман­стра­ ваў іншы Тэ­атр юна­га гле­да­ча ў Мін­ску на гас­тро­лях — мас­коў­скі. Спек­такль «Лэ­дзі Мак­бет на­ша­га па­ве­ту» Ка­мы Гін­ка­са ўва­саб­ ляе, на пер­шы по­гляд, на­рыс Мі­ка­лая Ляс­ко­ва цал­кам тра­ды­цый­ на — ка­лё­сы, ка­жу­хі, са­ма­вар... Ма­ру­дзіць Ва­ле­рый Барынаў. Га­ зел­лю ска­ча Лі­за­ве­та Ба­ярская. Але па­сту­по­ва ўзга­доў­ва­ецца тая злос­ная хва­ра­ві­тасць, якую я пры­няць ні­як не ма­гу. Гіс­то­рыя і без та­го бес­прас­вет­ная (акра­мя ўся­го інша­га — з дзе­та­за­бой­ствам), а тут яшчэ і Гін­кас ка­жа мне, хіт­ра пры­мру­жыў­шы во­ка, маў­ляў, нік­чэм­ства ты, ча­ла­век... Тэ­атр бу­ду­ецца па цаг­лін­цы. Кож­нае па­ка­лен­не ня­се і ма­цуе сваю. Мож­на ўзвес­ці і асоб­ны бу­ды­нак па су­сед­стве, але ці доў­га ён пра­ста­іць? Сцэна са спектакля. Фо­та Вік­та­ра Страл­коў­ска­га.

25

Т Э АТ Р • Р Э Ц Э Н З І І

ЦІ БУ­Д ЗЕ ТЭ­АТРУ ШЧАС­Ц Е?

«Лэ­дзі на дзень» Але­га Да­ні­ла­ва ў На­цы­яна­ль­ным драматычным тэ­атры імя М. Гор­ка­га Жа­на Лаш­ке­віч Пі­гі­ма­лі­ён ства­рыў мар­му­ро­ вую Га­ла­тэю і ма­ліў ба­гі­ню ажы­віць ста­тую; пра­фе­сар Хі­ гінс ішоў у за­клад, шчы­ру­ючы над пе­ра­ўтва­рэн­нем квя­цяр­кі Элі­зы Ду­літл у сваю пры­ўкрас­ ную лэ­дзі — і аб­одва пе­ра­ка­ наў­ча да­маг­лі­ся свай­го (пры­ нам­сі ў ва­чах на­зі­ра­ль­ні­каў). Бо дзей­ні­ча­лі не без дай пры­ чы­ны: яны ка­ха­лі. Ця­гам трох га­дзін Дэйв-пры­ га­жун вы­са­ка­род­на, вы­на­ ход­лі­ва, упар­та пе­ра­ні­цоў­ваў ган­д ляр­ку Ані, да­па­ма­га­ючы ёй пры­го­жа ашу­каць улас­ную дач­ку і бу­ду­ча­га зя­ця з ба­ць­ кам. А-шу-каць. Але сто­адсот­ ка­ва пе­ра­ка­наў­чая аса­біс­тая ма­ты­воў­ка, праз якую Дэйв укру­ціў­ся ў та­кую ры­зы­коў­ную спра­ву, так і не вы­свет­лі­ла­ся. Не вар­та раз­ва­жаць пра сяб­ роў­скую шчы­расць ма­ла­до­га пра­йдзіс­ве­та. Не па­мі­най­це пра роз­ныя там сім­па­тыі да не­ма­ла­дой збяд­не­лай апі­во­хі. І не кі­вай­це на зда­ва­ль­нен­не мат­чы­най про­сь­бы ці са­ма­ сцвяр­джэн­не ў ва­чах цэ­лай плой­мы (дзяў­ча­так з мам­чы­на­ га бар­дэ­лю і сяб­ру­коў-бан­дзю­ га­наў). Яны — не ў ра­ху­бу. Для ру­ха­ві­ка сцэ­ніч­на­га дзея­ння і за­бой­чай сю­жэт­най па­бу­до­вы про­ста па­тлу­мач­це: як і на­вош­ та ра­ніш­няя фіз­ку­ль­ту­ра дзяў­ ча­так ста­ра­жыт­на­га за­нят­ку праз па­зя­хан­ні пе­ра­кі­да­ецца ня­гег­лым кан­ка­нам? Як ге­ рой — не ка­ха­нак, але кру­цель і мах­ляр — рап­тоў­на пе­ра­-­ ў­ва­саб­ля­ецца ў спра­вяд­ліў­ца без ані га­на­ра­ру? Як май­стры пра­фе­сій­най хлус­ні, жур­на­ліс­ ты Тэд і Мэт, спа­ку­ша­юцца на хлус­ню ама­тар­скую (пра не­йкую ня­пэў­ную ўзна­га­ро­ду аб­о-­ двум) ды вы­пус­ка­юць з поля зро­ку сен­са­цый­ны ма­тэ­ры­ял? Лі­рыч­ная ка­ме­дыя — яна та­кая 26

лі­рыч­ная... ка­лі не спаз­ня­ецца ў ча­се ды эстэ­ты­цы. Мо па­ра­ зу­мен­не з пэў­ным гіс­та­рыч­ ным ча­сам ура­та­ва­ла б пэў­ныя сю­жэт­ныя па­ва­рот­кі? Мо за­ глыб­лен­не ў та­га­час­ную эстэ­ ты­ку па­спры­яла б удак­лад­ніць жанр? ...На гэ­тым, улас­на, мож­на бы­ ло б скон­чыць. Але сцэ­ніч­ную фор­му «Лэ­дзі на дзень» на­бы­ ла па­сля кі­не­ма­таг­ра­фіч­най з пра­меж­ка­вай сцэ­нар­най (гіс­ то­рыю пы­тан­ня мож­на пра­са­ чыць хоць праз «Ві­кі­пе­дыю»). Ад­мыс­ло­выя пад­ме­ны ма­юцца і там: скла­да­нае пад­мя­ня­ецца пра­сцец­кім, змест — ся­койта­кой фор­май ні­бы­та ка­ме­ дыі, якая (у на­шым вы­пад­ку) лёг­ка ле­піц­ца, каў­та­ецца й стра­ву­ецца. Усё ро­біц­ца ні­ бы­та й слуш­на, але эстэ­тыч­ны склад­нік роб­ле­на­га на­сто­ль­ кі не­важ­нец­кі, што вы­клі­кае пад­азрэн­не са­ма яго­ная на­

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

яўнасць. Рэ­жы­сёр-фар­моў­нік адзі­ны — Дзміт­рый Астра­хан. «Гэ­ты про­сты, вя­сё­лы спек­ такль не раз пры­му­сіць ва­шы сэр­цы сціс­нуц­ца...» — аб­яцае ана­та­цыя. Ды там, дзе мер­ка­ ва­лі­ся сэр­цы, у мя­не сці­на­лі­ся зу­бы: ба­чы­це, пад­ман Дэй­ва ла­дзіў­ся з да­бра­чын­най мэ­тай. Да­чка, раз­лу­ча­ная з Ані ў дзя­ цін­стве, знай­шла жа­ні­ха, але яго­ны та­тусь па­чу­ваў­ся та­кім іспан­скім гра­фам, што вы­ма­ гаў шлю­бу роў­ных. Дзе­ля доч­ чы­на­га шчас­ця ган­дляр­ка і му­сі­ла пе­ра­ўтва­рац­ца ў лэ­дзі. Га­лоў­нае, ма­ты­воў­ка ча­со­ва апы­на­ла­ся на мес­цы! «Зра­зу­ ме­лая, як да­лонь, пра­цяг­ну­тая па мі­лас­ці­ну». Бо, як ка­жуць за на­шым ча­сам, усе за­да­дзе­ ныя трэн­ды зра­зу­ме­лыя яшчэ да та­го, як пад­ня­ла­ся за­сло­на. Аль­бо так: усё, што мер­ка­ва­лі ска­заць дра­ма­тург і рэ­жы­сёр, пра­гу­ча­ла ў пер­шых акцёр­скіх

вы­ха­дах. А па­сля дзея­нне цяг­ ну­ла­ся мля­ва, сты­му­ля­ва­ла­ся му­зыч­ным шэ­ра­гам і рэ­плі­ка­мі ха­рак­тар­ных пер­са­на­жаў, пад­ штур­хва­ла­ся, ска­ка­ла... На­цяг­ну­тая ў струн­ку Ані, якую пры­бі­ра­лі пад лэ­дзі дзяў­чат­ кі ма­дам, — Ган­на Ма­лан­кі­на. Цэн­тра­ль­ная ро­ля на ко­ль­ кі пе­ра­ўтва­рэн­няў: п’янства, на­ма­ган­не за­лез­ці ў пят­лю, страх вы­крыц­ця, ры­зы­ка­ван­не лё­сам да­чкі, па­мкнен­не вы­ крыць ся­бе са­мой... Існуе су­ по­ль­нае мер­ка­ван­не вя­до­мых тэ­атраль­­ных рэ­жы­сё­раў: з сё­ ма­га шэ­ра­гу ні ва­чэй, ні мі­мі­ кі артыс­та ўжо не раз­гле­дзець. Па­трэб­ны іншыя срод­кі акцёр­ скай вы­раз­нас­ці. Вы­та­ча­ны ма­ лю­нак ро­лі, ад­мыс­ло­вая пра­ца з плас­ты­кай і энер­ге­тыч­най за­ ра­джа­нас­цю вы­ка­наў­цы — каб бы­ло чым дзя­ліц­ца з гля­дзе­ль­ няй. Дзе­ляц­ца: пры­род­най аба­ я­ль­нас­цю і за­да­дзе­най аван­ тур­нас­цю — Рус­лан Чар­нец­кі (Дэйв-пры­га­жун), ад­чу­ва­ль­ ным пе­ра­жы­ван­нем з на­го­ды ўтра­пё­най ад­да­нас­ці ра­да­во­ ду — Андрэй Ду­шач­кін (Граф Ра­мэ­ра), амаль што ані­мэш­най ка­вай­нас­цю — Дар’я Па­ля­ко­ ва (да­чка Лу­іза) і Па­вел Еўту­ шэн­ка (Кар­лас, жа­ніх), усю­ды­ існай пра­ктыч­нас­цю — Сяр­гей Юрэ­віч (Мэр). Га­вор­ка ідзе пра мэ­ра Нью-Ёрка, які пад фі­нал пе­ра­ся­ля­ецца ў смет­ні­ка­вы кан­тэй­нер, але час і эстэ­ты­ку я ўжо па­мі­на­ла... І апош­няе. Ве­ра­год­на, бу­дзе тэ­атру шчас­це — і «Лэ­дзі на дзень» пра­тры­ма­ецца ў рэ­пер­ ту­ары не адзін год. Але су­сед­ ства для Шэк­спі­ра і Бул­га­ка­ва (хоць са­бе і ў афі­шы) — сум­неў­ нае. Дар’я Па­ля­ко­ва (Лу­іза), Па­вел Еўту­шэн­ка (Кар­лас). Фо­та тэатра.

У « ЦЭН­Т РЫ » ПАДЗЕЙ

Фес­ты­валь айчын­ных экс­пе­ры­мен­та­ль­ных тэ­атраў Ула­дзі­мір Га­лак На­цы­яна­ль­ны цэнтр су­час­ных мас­тац­тваў зла­дзіў фес­ты­валь экс­ пе­ры­мен­та­ль­ных тэ­атраў, які ад­люс­тра­ваў і на­зву ўста­но­вы, і яе стрыж­ня­вое пры­зна­чэн­не най­ноў­ша­га арту, і на­ма­ган­не зра­біць плат­фор­му для аб­ме­ну дос­ве­дам і дзей­снай пад­трым­кі твор­цаў. Атмас­фе­ра «Цэн­тру» на­га­да­ла шмат­лі­кія пля­цоў­кі, рас­кі­да­ныя па тэ­атра­ль­ным Бер­лі­не, — не­вя­лі­кія і з са­мы­мі не­ве­ра­год­ны­мі пра­ па­но­ва­мі, а кож­ны спек­такль фэс­ту ад­біў і ўва­со­біў пэў­ны кі­ру­ нак раз­віц­ця су­час­на­га сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва. На­прык­лад, апош­ няе пя­ці­год­дзе акты­ві­зу­ецца не­дзяр­жаў­ны тэ­атр для дзя­цей. Ён ад­ыхо­дзіць ад тра­ды­цый­на­га тю­гаў­ска­га прад­стаў­лен­ня, якас­на мя­няе пра­сто­ру за­лы, бо не ад­но шчы­ль­на кан­так­туе з гле­да­ча­ мі, але вы­зна­чае іх як час­тку дзея­ння (га­вор­ка пра аўтар­скі тэ­ атр з бес­кан­флік­тнай дра­ма­тур­гі­яй). Пе­ра­ва­гі кі­рун­ку для ма­лых тэ­атра­лаў за­свед­чыў ся­мей­ны «Ве­ліс­тру­хен» вя­до­мых мас­та­коў Ва­сі­ля Пеш­ку­на і Ган­ны Сі­лі­вон­чык (а так­са­ма іх да­чкі Ма­рыі) са спек­так­лем «Хто ёсць Кот?», сты­лі­за­ва­ным пад псеў­да­на­ву­ко­вае інтэ­рак­тыў­нае шоу з рас­по­ве­дам пра ка­тоў — якія бы­ва­юць, з ча­го скла­да­юцца, як ся­бе па­во­дзяць. Вы­ка­рыс­тоў­ва­ла­ся тэх­ні­ка тэ­атра це­няў і ве­ль­мі пры­го­жыя фі­гур­кі-вы­ці­нан­кі, рас­пра­ца­ва­ныя і вы­ раб­ле­ныя ся­мей­ні­ка­мі-мас­та­ка­мі. Фо­рум-спек­такль «Ма­ле­нь­кі ню­анс» мін­ска­га экс­пе­ры­мен­та­ль-­ ­на­га тэ­атра «EYE» пад­ымаў вос­трую тэ­му вы­ба­ру па­між не­абход­ нас­цю хлу­сіць і за­ста­вац­ца пра­ўдзі­вым у роз­ных жыц­цё­вых сі­ ту­ацы­ях. У на­шай тэ­атра­ль­най пра­сто­ры фо­рум-тэ­атр існуе бо­ льш за дзе­сяць га­доў і за­сна­ва­ны на інтэ­рак­тыў­най ме­то­ды­цы, па­бу­да­ва­най на мя­жы тэ­атра, са­цы­яло­гіі і пед­аго­гі­кі. Кож­ны гля­дач фо­рум-тэ­атра — не па­ сіў­ны на­зі­ра­ль­нік, але актыў­ны дзеяч, кож­ны мае маг­чы­масць спы­ніць па­ста­ноў­ку, вы­йсці на сцэ­ну, за­мя­ніць са­бой ад­на­го з пер­са­на­жаў і сыг­раць так, як лі­ чыць па­трэб­ным. Па­вод­ле мер­ ка­ван­няў са­мых не­абы­яка­вых на­вед­ні­каў вы­ра­ша­лі­ся і кан­ флік­ты «Ма­ле­нь­ка­га ню­ансу»: раз­гля­да­ла­ся за­леж­насць ад сі­ту­ацыі, на­ме­раў, вы­ха­ван­ня... У са­мы «Цэнтр» падзей фес­ ты­ва­лю ўкру­ці­ла­ся вя­до­мая бе­ла­рус­кая пер­фор­мер­ка, ха­ рэ­ограф­ка, тан­цоў­шчы­ца Воль­­ га Ла­боў­кі­на з плас­ты­ка-ха­ рэ­агра­фіч­ным пер­фор­ман­сам «ADOPTION, або Бы­ла та­кая са­ цы­яль­ная рэ­кла­ма». Срод­ка­мі плас­тыч­най вы­раз­нас­ці вы­ка­ наў­ца раз­ва­жа­ла пра жа­но­чае ста­лен­не, да­чы­нен­ні з ма­ці і сяб­ра­мі... Кі­ру­нак, прад­стаў­ ле­ны спек­так­лем, ба­дай што са­мы за­сво­ены і па­пу­ляр­ны ў айчын­ным не­за­леж­ным тэ­атры.

Яшчэ з па­чат­ку 1990-х, са з’яўлен­нем Між­на­род­на­га фес­ты­ва­лю су­час­най ха­рэ­агра­фіі ў Ві­цеб­ску, Бе­ла­русь атры­ма­ла цэ­лы шэ­ раг вы­дат­ных май­строў у га­лі­не су­час­на­га тан­ца і плас­тыч­на­га тэ­атра; най­вя­до­мей­шы прад­стаў­нік шмат­лі­кіх кі­рун­каў і тэн­дэн­ цый з кан­ца 1980-х — ле­ген­дар­ны плас­тыч­ны тэ­атр «InZhest». Ён і жы­вы му­зей, і са­мая ра­ды­ка­ль­ная ла­ба­ра­то­рыя для по­шу­каў... За­вяр­шаў­ся фес­ты­валь мо­нас­пек­так­лем «Са­мая пры­го­жая жан­ чы­на ў го­ра­дзе» па тво­рах аме­ры­кан­ска­га пі­сь­мен­ні­ка Чар­ль­ за Бу­коў­скі ў вы­ка­нан­ні Аляк­сан­дра Кур­ца (Твор­чая май­стэр­ня «Сля­ды» з Го­ме­ля). Па­вод­ле не­вя­лі­ка­га ад­на­ймен­на­га апа­вя­дан­ ня акцёр пра­па­на­ваў па­ста­ноў­ку на га­дзі­ну ча­су, ураз­лі­ва ба­лан­ са­ваў на мя­жы дра­мы і сто­ры­тэ­лін­гу, аб­ышоў­ся мі­ні­ма­ліс­тыч­най сцэ­наг­ра­фі­яй, сціп­лы­мі срод­ка­мі акцёр­скай вы­раз­нас­ці, ня­кід­кай рэ­жы­су­рай і, на­блі­жа­ючы­ся да по­стдра­ма­тыч­на­га тэ­атра, вы­клі­ каў са­мую шчы­рую гля­дац­кую за­ці­каў­ле­насць. Мож­на вы­сна­ваць, што фес­ты­валь «Цэнтр» — да­сле­да­ван­не су­ час­на­га ста­ну не­за­леж­на­га экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га тэ­атра Бе­ла­ру­сі: плас­тыч­на­га, дра­ма­тыч­на­га, інтэ­рак­тыў­на­га, дзі­ця­ча­га... Ство­ра­ ны, па ба­ль­шы­ні сва­ёй, энту­зі­яста­мі без дып­ло­му мастацкай ВНУ (афі­цый­на — ама­та­ра­мі), ён не то­ль­кі ўзба­га­чае на­цы­яна­ль­ную тэ­атра­ль­ную пра­сто­ру, але і ма­цуе ве­ль­мі за­пат­ра­ба­ва­ны сег­мент айчын­най крэ­атыў­най эка­но­мі­кі. Пер­фор­манс Во­ль­гі Ла­боў­кі­най «ADOPTION, або Бы­ла та­кая са­цы­яль­ная рэ­к ла­ма». Фо­та Крыс­ці­ны Грэ­ка­вай.

27

Т Э АТ Р • М А Й С ТА Р-К Л А С

КРЫ­Т Ы­К І. РЭ­А ЛЬ­Н АЕ БА­ГАЦ­Ц Е КРАІНЫ Жа­на Лаш­ке­віч Т Э­АТ РА З ­Н АЎ­С Т В А І Т Э­АТ РА­Л Ь ­Н А Я К Р Ы ­Т Ы ­К А — СФ Е ­РА ДУ­Ж А С П Е ­Ц Ы ­Ф І Ч ­Н А Я. Н А ­Р ОЎ ­Н І З І Н Т Э ­ Л Е К­Т У­А Л Ь ­Н Ы М З А­Х А П ­Л Е Н ­Н Е М М ОЖ ­Н А П А­Ч У Ц Ь П РА Я Е Н Е ­З А ­П АТ ­РА ­Б А ­В А ­Н АС Ц Ь, В Ы ­РА­Д Ж Э Н ­Н Е, АСУ­Д ЖА ­Н АС Ц Ь АЛ Ь ­Б О АД ­Д А­Л Е ­Н АС Ц Ь АД І С Н Ы Х П А­Т РЭ Б Г РА ­М АД­С Т В А І Д З Я Р­Ж А ­В Ы. П РА М Е С ­Ц А, РО­Л Ю І АСА Б ­Л І ­В АС ­Ц І П РА ­Ц Ы Т Э­АТ РА З ­Н АЎ ­Ц Ы І Т Э­АТ РА­Л Ь ­Н А ­ГА К Р Ы ­Т Ы ­К А РА З ­В А­Ж А Е З А­С Л У­Ж А­ Н Ы Д З Е Я Ч КУ­Л Ь­Т У ­Р Ы РЭ ­С П У Б ­Л І ­К І Б Е ­Л А ­Р УС Ь, П РА­Ф Е ­С А Р, ДО К­ТА Р М АС­ТА Ц­Т В А З ­Н АЎ­С Т В А Р Ы ­Ч А РД С М О­Л ЬС ­К І.

28

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

Ры­чард Ба­ляс­ла­ва­віч, хто і як па­ўплы­ваў на ваш пра­фе­сій­ны вы­ бар?

— Ці­ка­васць да твор­час­ці, пе­рад­усім лі­та­ра­тур­най, я спаз­наў у шко­ль­ныя га­ды: доб­ра пі­саў са­чы­нен­ні, на­стаў­ні­ца лі­та­ра­ту­ры ка­ за­ла: «Смо­льс­кі бу­дзе пі­сь­мен­ні­кам». У ста­рэй­шых кла­сах актыў­на су­пра­цоў­ні­чаў з ра­ённай га­зе­тай Лі­ды і мро­іла­ся жур­на­ліс­ты­ка... Але на­стаў­ні­ца хі­міі Мар’я Іва­наў­на Па­по­ва вы­ра­шы­ла па­ста­віць спек­такль пра Ла­ма­но­са­ва — яго іграў наш вы­дат­нік Ігар Ка­ча­наў, а яго­на­га анты­по­да, ня­мец­ка­га пед­анта-на­ву­коў­ца, вы­па­ла іграць мне. Ро­ля не­мца бы­ла прадуманая лепш, я меў по­спех, мя­не «за­ пі­са­лі» ў артыс­ты, і я ру­шыў у на­род­ны тэ­атр да рэ­жы­сё­ра Пят­ ра Аляк­се­еві­ча Да­ку­кі. Акра­мя за­нят­каў па маў­лен­ні і акцёр­скім май­стэр­стве, праз яго не­спа­дзя­ва­на па­зна­ёміў­ся з тэ­атра­ль­най антрэп­ры­зай. Уя­ві­це: 1963 год, сціп­лы рэ­жы­сёр­скі «Мас­кві­чок»,

сам вы­хо­дзіў на сцэ­ну. А ў 1965-м мя­не пры­няў Дзміт­рый Арлоў, па­чаў ву­чыць на артыс­та, але хут­ка вы­клі­каў на шчы­рую раз­мо­ву. «У ця­бе, — ска­заў ён, — ёсць схі­ль­нас­ці да ана­лі­ты­кі і рэ­жы­су­ры. Да­вай спра­ба­ваць...» І мы па­ча­лі: пе­рад­усім я ра­біў эцю­ды з ад­ на­кур­сні­ка­мі, амаль як асіс­тэнт са­мо­га Арло­ва! Праў­да, ад­на­ча­ со­ва пі­саў у га­зе­ты. Пры кан­цы дру­го­га кур­са Арлоў па­чы­таў мае рэ­цэн­зіі ды... вы­пра­віў у кры­ты­ку і тэ­атраз­наў­ства да Ула­дзі­мі­ра Іва­на­ві­ча Ня­фё­да. Ён мя­не вы­хоў­ваў, габ­ля­ваў, рых­та­ваў да тэ­ атраз­наў­чай пра­фе­сіі. Ма­ры за­ймац­ца рэ­жы­су­рай я не па­збыў­ся, та­му Арлоў па­спры­яў мне ўлад­ка­вац­ца асіс­тэн­там на кі­нас­ту­дыю да свай­го сяб­ра Іо­сі­фа Аб­ра­ма­ві­ча Шу­ль­ма­на, дзе я вы­рас да дру­ го­га рэ­жы­сё­ра (на­ча­ль­ні­ка кі­наш­та­ба і арга­ні­за­та­ра зды­мач­на­га пра­цэ­су). На­ват на­ма­гаў­ся па­сту­піць ва ВГІК, вы­слаў свае ра­бо­ ты і атры­маў за­пра­шэн­не на іспы­ты, але з фі­нан­са­вых пры­чын

мы еха­лі ў сель­скую шко­лу і па­каз­ва­лі ля­леч­ны спек­такль. Бо­льш­ за тое — рэ­жы­сёр пла­ціў нам гро­шы, па тых ча­сах ве­лі­зар­ныя — па тры руб­лі! По­рцыя ма­ро­зі­ва — дзе­сяць ка­пей­чын, кві­ток у кі­но — так­са­ма дзе­сяць... Та­кім чы­нам, я па­чаў з драм­гур­тка і антрэп­ры­ зы, на якую, свед­чу, не за­бы­ва­лі­ся і за са­вец­кім ча­сам! Ува мне зма­га­лі­ся два жа­дан­ні — пі­саць і іграць на сцэ­не. Але ў шас­ці­ дзя­ся­тыя на жур­на­ліс­ты­ку пры­ма­лі вы­к люч­на лю­дзей з дос­ве­дам пра­цы — ста­жам у два га­ды. Та­му му­сіў ехаць у Тэ­атра­ль­на-мас­ тац­кі інсты­тут да Аляк­сан­дра Бу­та­ко­ва. На трэ­цім ту­ры мя­не лі­ ха зрэ­за­лі, та­му я пад­сту­піў­ся да Аляк­сан­дра Іва­на­ві­ча з адзі­ным пы­тан­нем — ці вар­та? Бу­та­коў па­мер­ка­ваў, што вар­та, — на­ле­та да Дзміт­рыя Арло­ва. Арлоў, маў­ляў, усё вы­ра­шыць да­клад­на. Год я кі­ра­ваў са­ма­дзей­нас­цю на Лід­скім пра­мкам­бі­на­це, сам ста­віў,

па­ступ­лен­не да­вя­ло­ся ад­клас­ці. На­заў­жды. Ле­там 1976 го­да на пры­ступ­ках Ака­дэ­міі на­вук, ля зна­ка­мі­тай ка­ла­на­ды, мя­не па­клі­ каў зна­ёмы Ня­фё­даў го­лас... Су­праць аспі­ран­ту­ры свед­чыў мой трыц­ца­ці­га­до­вы ўзрост і ня­ве­дан­не за­меж­най мо­вы — у тыя ча­сы аспі­ран­ту­ра вы­ма­га­ла грун­тоў­на­га ва­ло­дан­ня мо­вай. Ня­фёд уз­ яў з мя­не сло­ва, што я вы­ву­чу ня­мец­кую. Так за па­ўта­ра го­да я пры­стой­на за­сво­іў мо­ву. Яшчэ па­ўта­ра вы­ста­чы­ла на ды­сер­та­цыю «Вя­лі­кая Айчын­ная вай­на на сцэ­не бе­ла­рус­ка­га тэ­атра». Ці існуе ў тэ­атра­ль­ных кры­ты­каў пэў­ны пра­фе­сій­ны ко­дэкс?

— «Хо­чаш быць на­леж­ным кры­ты­кам — не сяб­руй з рэ­жы­сё­ра­мі і дра­ма­тур­га­мі, сяб­роў­скія да­чы­нен­ні кры­вяць во­ка», — ка­заў мне Ня­фёд. Па­ра­да бы­ла слуш­наю. Я сум­лен­на на­ма­гаў­ся на­сле­да­ ваць ёй, але... Да пры­кла­ду, ву­чыў­ся раз­ам з Мі­ка­ла­ем Тру­ха­нам і 29

пра­цу на­шу ў тэ­атры не за­ўва­жы­лі. Мяр­кую, гэ­та вы­дат­кі ма­ра­ль­ на­га клі­ма­ту айчын­най тэ­атра­ль­най гра­ма­ды. Я раз­умею твор­цаў: ча­ла­век сэр­ца і ду­шу ўкла­дае ў сваю пра­цу, а не­хта (кры­тык) да­ зва­ляе са­бе ў гэ­тым сум­ня­вац­ца. Але ж мы — пра­фе­сій­ні­кі, нам трэ­ба ўмець ад­дзя­ляць існае ад хві­лін­на­га на­строю. Ці мож­на сцвяр­джаць, што ў Бе­ла­ру­сі скла­ла­ся свая шко­ла тэ­ атраз­наў­ства і тэ­атра­ль­най кры­ты­кі?

— У ся­мі­дзя­ся­тыя га­ды мі­ну­ла­га ста­год­дзя, ка­лі я пры­йшоў у пра­ фе­сію, Бе­ла­русь ме­ла якас­ную, моц­ную тэ­атраз­наў­чую су­пол­ку — Ула­дзі­мі­ра Ня­фё­да, Ба­ры­са Бур’яна, Гео­ргія Ко­ла­са, Гу­рыя Ба­ры­ ша­ва, Ана­то­ля Са­ба­леў­ска­га, Кла­ру Куз­ня­цо­ву, Та­ма­ру Га­роб­чан­ка, Тац­ця­ну Арло­ву... Ад бліс­ку­чай рэ­цэн­зіі да грун­тоў­на­га на­ву­ко­ва­ га дос­ле­ду — ім бы­ло пад­улад­на ўсё. Ула­дзі­мір Ня­фёд сфар­ма­ваў і вы­кштал­ціў бе­ла­рус­кую тэ­атраз­наў­чую шко­лу з пе­ра­ка­нан­нем: кры­тык му­сіць быць ства­ра­ль­ні­кам. Што ж да дня сён­няш­ня­га... Шэ­раг ма­ла­дых лю­дзей пі­ша пра тэ­атр ве­ль­мі не­бла­гія рэ­цэн­зіі (бо­льш скла­да­на з пра­блем­ны­мі арты­ку­ла­мі), ды ко­ліш­ня­га ўзроў­ ню не да­ся­гае. Ма­ла­дое па­ка­лен­не, якое пры­йшло з жур­на­ліс­ты­кі, кры­ты­ку ўспры­мае, так бы мо­віць, з рын­ка­ва­га пун­кту гле­джан­ня; ро­ля прэ­сы сён­ня моц­на змя­ні­ла­ся, ро­ля кры­ты­кі — так­са­ма. Доб­ ра, што не па­вы­ве­лі­ся яшчэ ад­мыс­ло­выя часопісы, ад «Мас­тац­т­ ва» да элек­трон­ных — «Ку­ль­тас­ве­ты», на­прык­лад, але Бе­ла­ру­сі, еўра­пей­скай кра­іне, ня­мож­на не мець свай­го тэ­ат­раль­­на­га вы­ дан­ня. Яно — ся­ро­да­вік ана­лі­зу тэ­атра­ль­на­га пра­цэ­су, ва­кол яго збі­ра­юцца пэў­ныя лю­дзі, крыш­та­лі­зу­юцца ідэі... Зга­да­ем Ба­ры­са Бур’яна, які пі­саў і апо­вес­ці, і п’есы, і сцэ­на­ры, але ства­рыў най­ аўта­ры­тэт­ней­шы ад­дзел тэ­атра ў га­зе­це «Лі­та­ра­ту­ра і мас­тацт­ва» і саб­раў ва­кол ся­бе да­свед­ча­ных та­ле­на­ві­тых лю­дзей! Я вы­йшаў з кла­січ­на­га тэ­атраз­наў­ства і пе­ра­ка­на­ны: там, дзе ўзні­ка­ла моц­ ная тэ­атраз­наў­чая шко­ла, тэ­атра­ль­ная кры­ты­ка за­ўжды бы­ла на вы­шы­ні. Пры­клад — Рас­ія. Зга­да­ем Іну Віш­неўскую, На­тал­лю Кры­ ма­ву, Ана­то­ля Сма­лян­ска­га, Ба­ры­са Лю­бі­ма­ва, Мі­ха­іла Швыд­ко­ Ві­та­лём Бар­коў­скім, і што б яны ні ра­бі­лі, за­ўжды шу­каў і зна­хо­ дзіў пе­ра­ва­гі ў іх спек­так­лях. Вось кра­са­моў­ны штрых да асо­бы Ва­ле­рыя Ра­еўска­га: ён па­ста­віў «Апты­міс­тыч­ную тра­ге­дыю» Усе­ ва­ла­да Віш­неў­ска­га, афі­цый­на яе на­зы­ва­лі па­ўпос­пе­хам, а мне вы­па­ла пуб­ліч­на рас­па­вес­ці пра спек­такль пад­ра­бяз­на, але зу­ сім не ўхва­ль­на. Ра­еўскі па­гла­дзіў сваю ба­род­ку і мо­віў (ве­ль­мі важ­ную для мя­не фра­зу): «Гэ­та­му аспі­ран­ту быць пра­фе­са­рам». Ні крыў­даў, ні спрэ­чак — яго пе­ра­ка­на­лі до­ка­зы (і ён лі­та­ра­ль­ на прад­ка­заў мой лёс). З Ба­ры­сам Лу­цэн­кам бы­ло ўсё на­адва­ рот — да «Лаз­ні» Ула­дзі­мі­ра Ма­якоў­ска­га і «Тра­ге­дыі ча­ла­ве­ка» Імрэ Ма­да­ча ад­моў­на па­ста­віў­ся Ула­дзі­мір Ня­фёд і мы, аспі­ран­ты, услед за на­стаў­ні­кам... Лу­цэн­ка рас­па­ра­дзіў­ся «гэ­тых кры­ты­каў на спек­так­лі не пус­каць». Ця­гам го­да ў Гор­каў­скі тэ­атр (на пра­цу фак­тыч­на) я куп­ляў кві­ток. Праз год Ба­рыс Іва­на­віч па­спа­кай­неў і пе­ра­гле­дзеў сваё стаў­лен­не да «гэ­тых кры­ты­каў». Праз шмат га­ доў, на кон­кур­се ІІІ На­цы­яна­ль­най прэ­міі, я аб’ектыў­на га­ла­са­ваў за яго­ны спек­такль «За­цю­ка­ны апос­тал» як стар­шы­ня жу­ры. На ад­ной з ка­ле­гій Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры я быў усум­ніў­ся ў рэ­ пер­ту­арных пе­ра­ва­гах На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы. Мас­тац­кі кі­раў­нік Мі­ка­лай Пі­ні­гін вы­ка­заў­ся ру­бам: дра­ма­тур­ гіі Пет­раш­ке­ві­ча, Кра­пі­вы, Ма­ка­ёнка бо­льш не тра­піць на сцэ­ну Ку­па­лаў­ска­га. У та­го са­ма­га Пет­раш­ке­ві­ча ёсць «Тры­во­га» — пра алка­го­ль­нае раз­бу­рэн­не асо­бы, якое па­гра­жае раз­бу­рэн­нем гра­мад­ству; што да Кра­пі­вы і Ма­ка­ёнка, дык на­цы­яна­ль­на ары­ ента­ва­ным рэ­жы­сё­рам ня­цяж­ка ад­шу­каць вар­тас­ці ў кла­сі­каў. Ну, зда­ецца, не па­ра­зу­ме­лі­ся. Але ў 2014-м мы з Кла­рай Куз­ня­цо­ вай вы­пус­ці­лі кніж­ку, пры­све­ча­ную Ле­ані­ду Рах­лен­ку. Як артыс­та і рэ­жы­сё­ра Ку­па­лаў­ска­га тэ­атра яго цяж­ка не за­ўва­жыць, ад­нак 30

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

га... Тое са­мае — ва Укра­іне, Гру­зіі, Літ­ве. Су­час­ная тэ­атраз­наў­чая шко­ла Бе­ла­ру­сі мае сур’ёзныя пра­фе­сій­ныя пра­бле­мы. Як на га­ лі­ну тэ­атра­ль­нае на­ву­кі на яе па­зі­ра­юць кры­вым во­кам, асла­бе­ла по­вязь ча­соў, фак­тыч­на ня­ма ся­рэд­ня­га па­ка­лен­ня, на­ву­ко­вая мо­ ладзь ве­ль­мі рах­ма­на, воб­мац­кам вы­зна­чае свае ма­гіс­тра­ль­ныя тэ­мы і ўсве­дам­ляе маг­чы­мас­ці. Грун­тоў­ных фун­да­мен­та­ль­ных вы­дан­няў пра­ктыч­на не з’яўля­ецца, бра­куе дос­ле­даў, ма­наг­ра­фій. Ба­ла­зе, пра­цяг­вае на­бо­ры Бе­ла­рус­кая ака­дэ­мія мас­тац­тваў, але яны ве­ль­мі й за­ве­ль­мі не­шмат­лі­кія. Быў вы­па­дак, на тэ­атраз­наў­ ства пад­ала за­яву і бы­ла пры­ня­та ад­на-адзі­ная на­ву­чэн­ка. «Кры­тык ад­ыгры­вае ро­лю люс­тэр­ка, у якім ад­бі­ва­ецца спек­ такль. І каб быць не кры­вым, не ка­ла­мут­ным люс­тэр­кам, трэ­ба за­ста­вац­ца пад­рых­та­ва­ным сваю пра­цу вы­кон­ваць...»

— Па­вод­ле ма­іх на­зі­ран­няў, сур’ёзны кон­курс на на­шы спе­цы­яль­ нас­ці знік (у мае ча­сы пя­ць­дзя­сят ча­ла­век прэ­тэн­да­ва­ла на ад­но мес­ца) і па­сту­поў­цы пад­рых­та­ва­ныя ўсё горш і горш. Пра­бле­ма, на жаль, агу­ль­ная. Але, ві­да­воч­на, дзяр­жаў­ная тэ­атра­ль­ная спра­ ва, акра­мя доб­рых пра­фе­сій­ні­каў, вы­ма­гае і доб­рых экс­пер­таў. Вя­до­ма, я ма­гу аджар­та­вац­ца, спас­лаў­шы­ся на Ста­ніс­лаў­ска­га, маў­ляў, тэ­атр ура­ту­юць ама­та­ры, але фран­цуз­скі ко­рань гэ­та­га сло­ва пе­ра­кла­да­ецца як «лю­біць»... Тыя, хто лю­біць сваю спра­ву бо­льш за са­мо­га ся­бе. А як ад­роз­ніць та­лент у лю­бой тэ­атра­ль­най пра­фе­сіі ад ра­мес­най на­лаў­чо­нас­ці, які­мі кры­тэ­ра­мі кі­ра­вац­ца?

— Што та­кое та­ле­на­ві­ты артыст? Энер­ге­тыч­на за­ра­джа­ны ча­ла­ век, які мо­жа падзя­ліц­ца з за­лаю сва­ім за­ра­дам. За­да­ча артыс­та про­стая: вы­йсці на сцэ­ну і ства­рыць мас­тац­кі воб­раз. Але ж па­ спра­буй­це! Ча­сам тое, што мы ба­чым сён­ня, ве­ль­мі да­лё­кае ад мас­тац­тва. Ёсць грунт пра­фе­сіі, Арыс­то­це­ле­ва «Па­эты­ка», якую ніх­то ні­ко­лі не ад­ме­ніць, а ба­ль­шы­ня сён­няш­ніх тэ­атра­ль­ных пі­ сь­мен­ні­каў — не дра­ма­тур­гаў, а тых, хто пі­ша так зва­ныя тэк­сты для тэ­атра, — уяў­лен­ня не мае пра ад­па­вед­ныя за­ко­ны і па­бу­до­ву сцэ­ніч­на­га тво­ра. Мы пе­ра­жы­ва­ем дзіў­ны і дра­ма­тыч­ны пра­цэс — май­стры чар­го­вы раз на­ма­га­юцца зла­міць не­йкія стэ­рэ­аты­пы, а ло­мяц­ца ў пра­чы­не­ныя дзве­ры. Вя­до­ма, мож­на на­ла­віць ры­бы і ру­ка­мі, але ж з ву­дзі­ль­нам і зруч­ней, і пра­сцей, і хут­чэй. Не ава­ ло­даў­шы ра­мяс­твом, на вы­шы­ні твор­час­ці не ўзы­дзеш, а за­ня­пад тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва збяд­няе, пры­ні­жае ку­ль­ту­ру і гра­мад­ства. За­ста­ецца спа­дзя­вац­ца, што хва­ро­бы ма­ца­ван­ня на­шай дзяр­жаў­ нас­ці з ця­гам ча­су мі­нуць і ў сфе­ры тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва з’явіц­ ца па­сля­доў­ная, пэў­ная, уз­ва­жа­ная дзяр­жаў­ная па­лі­ты­ка. І бу­дзем па­мя­таць, што тэ­атрам як ві­дам мас­тац­тва ці­ка­вяц­ца не бо­льш за двац­цаць (!) ад­сот­каў гра­ма­дзян той аль­бо іншай кра­іны: гэ­ та элі­тар­ная сфе­ра. Тое дзі­віць і вы­ма­гае па­пы­таць: ча­му дзе­ля двац­ца­ці ад­сот­каў гра­ма­дзян — та­кія вы­дат­кі? Ну, я, пры­кла­ дам, не фут­бо­ль­ны за­ўзя­тар, але ж на фут­бол вы­дат­ку­ецца ку­ды­ бо­льш. Цэр­кваў і тэ­атраў шмат не бы­вае. Па­вод­ле сва­ёй пры­ро­ды яны ня­суць ча­ла­ве­ку — ча­ла­ве­чае. Вы ма­еце вя­лі­кі твор­чы дос­вед. Уз­яўшы яго пад ува­гу, што мож­ на вы­сна­ваць пра сён­няш­ні стан тэ­атра­ль­ных ад­мыс­лоў­цаў?

— Мы ба­чым ужо зу­сім да­к лад­на і вы­раз­на, што па­ча­так XXI ста­ год­дзя стаў для бе­ла­рус­ка­га сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва пе­ры­ядам надзвы­чай скла­да­най ад­апта­цыі да гіс­та­рыч­ных вы­клі­каў ча­су, пе­ры­ядам на­пру­жа­ных твор­чых вы­пра­ба­ван­няў, раз­на­стай­ных экс­пе­ры­мен­таў, а так­са­ма на­за­паш­ван­ня пэў­на­га ўлас­на­га во­ пы­ту. Дзея­чы пра­фе­сій­на­га мас­тац­тва вы­му­ша­ны ву­чыц­ца жыць і пра­ца­ваць у но­вым фар­ма­це быц­ця: па­сту­по­ва­га ўста­ля­ван­ня рын­ка­вых за­ко­наў і ня­ўмо­ль­на­га фар­ма­ван­ня но­ва­га (бур­жу­азна­ га?) гра­мад­ства спа­жы­ван­ня. Я пе­ра­ка­на­ны, што ме­на­ві­та ця­пер аб’ектыў­на ўзрас­тае ро­ля твор­чых са­юзаў у су­час­ных пра­цэ­сах ку­ль­тур­на­га бу­даў­ніц­тва, а так­са­ма Кан­фе­дэ­ра­цыі твор­чых са­ юзаў, якія па­він­ны вы­сту­паць ка­арды­на­та­рам на­ма­ган­няў усіх удзе­ль­ні­каў мас­тац­ка­га жыц­ця. Але ў на­шай рэ­аль­нас­ці спра­вы ру­ха­юцца не так хут­ка і плён­на, як хо­чац­ца твор­цам усіх па­ка­ лен­няў. На­прык­лад, са­цы­яла­гіч­ныя да­сле­да­ван­ні ста­наў­лен­ня бе­ ла­рус­ка­га арт-рын­ку, у тым лі­ку і ў сфе­ры тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва, свед­чаць, што раз­віц­цю цы­ві­лі­за­ва­ных рын­ка­вых да­чы­нен­няў у мас­тац­тве пе­ра­шка­джае перш за ўсё не­дас­ка­на­ласць на­рма­ тыў­на-пра­ва­вой ба­зы, а так­са­ма да­во­лі ніз­кая пла­це­жаз­дат­насць на­шых гра­ма­дзян. Зу­сім не рас­пра­ца­ва­на на­рма­тыў­ная ба­за фун­да­тар­ства. Між тым у мно­гіх еўра­пей­скіх кра­інах ме­цэ­нац­ тва, да­бра­чын­насць і па­тра­нат — най­важ­ней­шыя кры­ні­цы фі­нан­ са­ван­ня ку­ль­ту­ры і мас­тац­тва, важ­ная час­тка біз­нэ­су, дзе­ла­вых ста­сун­каў і мар­ке­тын­га­вай па­лі­ты­кі прад­пры­емстваў, арга­ні­за­

цый, пры­ват­ных асоб. Там усё за­ма­ца­ва­на за­ка­на­даў­ча. А мы яшчэ адно па­чы­на­ем усве­дам­ ляць і раз­умець, што фун­да­тар­ ства аб­авяз­ко­ва па­він­на стаць не­ад’емнай і за­ўваж­най час­т-­ кай дзяр­жаў­най па­лі­ты­кі, якая бу­дзе га­ран­та­ваць не то­ль­кі прэс­тыж да­бра­чын­нас­ці, але і пэў­ныя пад­атка­выя пе­ра­ва­гі (інакш — іль­го­ты) для са­мо­га фун­да­та­ра. А як да гэ­тых спраў пры­да­ецца тэ­атраз­наў­ства і тэ­атра­ль­ная кры­ты­ка?

— Са­мая пі­ль­ная ува­га з бо­ ку ўсіх за­ці­каў­ле­ных ба­коў і струк­тур ме­ць­ме пад­ма­ца­ван­ не праз асэн­са­ван­не, праз тэ­орыю — для пра­ктыч­на­га вы­ра­шэн­ ня надзён­ных пра­блем тэ­атра­ль­най эка­но­мі­кі, для кі­ра­ван­ня, для раз­умнай ма­дэр­ні­за­цыі існу­ючай дзяр­жаў­най ма­дэ­лі бе­ла­рус­ка­ га рэ­пер­ту­арна­га тэ­атра. Вось тут ве­ль­мі і ве­ль­мі за­пат­ра­ба­ва­ны най­перш на­ву­ко­вы тэ­атраз­наў­чы дос­вед і кры­тыч­ны ана­ліз су­ час­на­га тэ­атра­ль­на­га пра­цэ­су. Але, на вя­лі­кі жаль, па­тра­ба­ван­ні тэ­арэ­тыч­ных дос­ле­даў, ка­лі хо­ча­це — за­мо­вы на іх сён­ня ані не­ў-­ свя­дом­ле­ныя. А гэ­тая не­ўсвя­дом­ле­насць — пра­бле­ма! Ве­ра­год­на, ёсць па­трэ­ба і ў аўта­ры­тэт­ным лі­да­ры, здат­ным вы­ зна­чыць ды пе­ра­ка­наць, ку­ды і як ру­хац­ца?

— Сён­ня ў нас ня­ма дзея­ча, по­ста­ці, асо­бы, раў­наз­нач­най, на­прык­ лад, Мі­ка­лаю Яро­мен­ку (яго­нае 90-год­дзе бу­дзем адзна­чаць лі­ та­ра­ль­на праз два ме­ся­цы), які здо­леў бы рэ­аль­на аб’яднаць і па­ вес­ці за са­бой бе­ла­рус­кую твор­чую інтэ­лі­ген­цыю. Та­кая асо­ба з са­мых роз­ных пры­чын, аб’ектыў­ных і суб’ектыў­ных, яшчэ не з’яві­ ла­ся. Пры­нам­сі я та­кой не ба­чу. І ў тэ­атраз­наў­стве, і ў тэ­атра­ль­най кры­ты­цы по­ста­ці, роў­най Ула­ дзі­мі­ру Іва­на­ві­чу Ня­фё­ду (чыё 100-год­дзе мы адзна­чы­лі на са­мым па­чат­ку сё­лет­ня­га Го­да ку­ль­ту­ры), так­са­ма ня­ма. Брак лі­да­ра — вя­лі­кая пра­ бле­ма для су­час­на­га твор­ча­га пра­цэ­су, для тэ­атра­ль­на­га бу­ даў­ніц­тва. І ме­на­ві­та ў гэ­тай су­вя­зі пад­крэс­лю агу­ль­на­вя­ до­мую і ве­ль­мі надзён­ную ісці­ну: рэ­аль­нае ба­гац­це і моц су­час­най дзяр­жа­вы вы­зна­ча­ юць най­перш інтэ­лек­ту­аль­ныя і твор­чыя рэ­сур­сы. Ся­род іх, на маю дум­ку, да­лё­ка не апош­няе мес­ца за­йма­юць лю­дзі тэ­атра, вя­до­ма, раз­ам з тэ­атраз­наў­ца­мі і кры­ты­ка­мі. Яны не то­ль­кі вы­кон­ва­юць скла­да­ную ро­лю люс­тэр­ка мас­тац­ка­га жыц­ця, але і са­мі яго ства­ра­юць.

1, 2. Мі­ка­лай Яро­мен­ка (сэр Джон). «Кас­цю­мер» Ро­на­ль­да Хар­ву­да. На­цы­яна­ль­ны тэ­атр імя Янкі Ку­па­лы.

3. «Апты­міс­тыч­ная тра­ге­дыя» Усе­ва­ла­да Віш­неў­ска­га. На­цы­яна­ль­ны тэ­атр імя Янкі Ку­па­лы. Сцэ­на са спек­так­ля.

4. «Лаз­ня» Ула­дзі­мі­ра Ма­якоў­ска­га. На­цы­яна­ль­ны дра­ма­тыч­ны тэ­атр імя М. Гор­ка­га. Сцэ­на са спек­так­ля. Фо­та Сяр­гея Жда­но­ві­ча і з архі­ва ча­со­пі­са.

31

В І З УА Л Ь Н Ы Я М А С ТА ЦТ В Ы • А Г Л Я Д

Ка­му­ні­ка­цыя ­ і про­ці­пас­таў­лен­не

«Art in process. Гру­па “МЕМ” і сяб­ры» ­ ў На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных ­ мас­тац­тваў Во­ль­га Рыб­чын­ская Між­на­род­ны пра­ект «Art in process» (куратары Наталля Шаранго­ віч і Хайнц Каспер) скі­ра­ва­ны на по­шук агу­ль­ных інта­рэ­саў, на да­сле­да­ван­не спо­са­баў і маг­чы­мас­ці ўза­ема­дзе­яння ку­ра­та­раў, мас­та­коў, мас­тац­тваз­наў­цаў бе­ла­рус­ка­га і за­ход­не­еўра­пей­ска­га мас­тац­тваў. Ад­ной з най­важ­ней­шых за­дач за­яўле­на «ства­рэн­не між­на­род­най аса­цы­яцыі мас­та­коў, утва­рэн­не доў­га­тэр­мі­но­вых парт­нёр­стваў пад на­ступ­ным дэ­ві­зам: мас­тац­тва і ку­ль­ту­ра пры­ во­дзяць да змен у гра­мад­стве і пры гэ­тым так­са­ма змя­ня­юцца» — сво­еа­саб­лі­вая між­ку­ль­тур­ная інтэг­ра­цыя Усхо­ду і За­ха­ду ў рам­ ках адзі­най «па­лі­тыч­на і эка­на­міч­на аб’­яд­на­най Еўро­пы». Бе­ру­чы пад ува­гу тое, што Еўро­па сён­ня — лан­цу­жок пер­ма­нен­тных са­­ цыяль­ных, па­лі­тыч­ных, этыч­ных і куль­­тур­ных тран­сфар­ма­цый, зо­ны ста­бі­ль­нас­ці і па­ўзы пра­ктыч­на вы­к лю­ча­ны. Пра­сто­ры, ге­ не­ра­ва­ныя та­кі­мі ўза­ема­дзе­яння­мі/вы­ста­ва­мі, ста­но­вяц­ца маг­ чы­мас­цю пра­тэс­та­ваць жыц­цяз­до­ль­насць як ка­лек­цыі мясц­овых мі­фаў, так і ад­экват­насць гла­ба­ль­ных сім­ва­лаў. У тым лі­ку вы­явіць існу­ючы бе­ла­рус­кі МЕМ, ка­лі МЕМ — гэ­та «адзін­ка ку­ль­тур­най спад­чы­ны, на­за­па­ша­ны дос­вед, дум­ка, якая пе­рад­аец­ца і рас­паў­ сю­джва­ецца пры да­па­мо­зе ка­му­ні­ка­цыі», і яго акту­аль­насць для ства­рэн­ня агу­ль­най кар­ці­ны су­час­на­га мас­тац­тва Еўро­пы.

«Art in process» прад­угле­джвае па­ста­янную ка­му­ні­ка­цыю, дыс­ку­ сіі і про­ці­пас­таў­лен­не. Вы­ста­ва вы­яўляе роз­насць у пад­ыхо­дах, артыс­тыч­ных па­зі­цы­ях, мас­тац­кіх мо­вах, фар­ма­тах рэ­алі­за­цыі прад­стаў­ле­ных у ёй аўта­раў — бе­ла­рус­кай час­ткі і гру­пы «МЕМ». У той жа час пра­ект не ста­віць за­да­чай пе­ра­адо­лен­не гэ­та­га ад­ роз­нен­ня, хут­чэй уз­мац­няе яго. Маг­чы­ма, та­кім чы­нам па­сту­лю­ ючы не­акту­аль­насць у кан­тэк­сце та­та­ль­най гла­ба­лі­за­цыі дыс­кур­ са на­цы­яна­ль­на­га. Гэ­тая не­раў­на­мер­насць між­на­род­на­га ку­ль­тур­на­га аб­ме­ну пра­ яўля­ецца і ў інтэр­прэ­та­цыі су­час­нас­ці, яе вы­к лі­каў і акту­аль­ных пра­блем. Тут спе­цы­фі­ка ася­род­дзя/мес­ца і мас­тац­кія ко­ды вы­зна­ ча­юць раз­роз­не­насць і пе­ра­рыў­насць сім­ва­ліч­на­га поля пра­екта. Ма­тэ­ры­ял мас­тац­тва і кан­тэкст мас­тац­тва зна­хо­дзяц­ца ў па­ста­ янным пра­цэ­се сім­ва­ліч­на­га аб­ме­ну. Так, экс­па­зі­цыю вы­стаў­кі «Art in process» вы­бу­доў­ва­юць ча­ты­ры дыс­крэт­ныя спо­са­бы рэ­ прэ­зен­та­цыі акту­аль­най для кож­на­га рэ­аль­нас­ці. Гру­па «МЕМ» прад’­яўляе ў якас­ці ма­ні­фес­та свой пры­нцып: «У цэн­тры на­шай пра­цы і на­шай твор­чай дзей­нас­ці зна­хо­дзіц­ца ду­хоў­нае раз­віц­цё ўпэў­не­на­га і ад­каз­на­га ча­ла­ве­ка з мэ­тай фар­ма­ван­ня ў яго са­ма­ стой­на­га і во­ль­на­га мыс­лен­ня». Акра­мя та­го, прад­стаў­ні­кі гру­пы за­яўля­юць пра агу­ль­ную па­ра­дыг­му — «уз­ае­ма­па­ва­га ў ад­но­сі­нах да сва­бо­ды твор­ча­га са­ма­вы­яўлен­ня і не­пры­ман­не фі­нан­са­вай дык­та­ту­ры рын­ку мас­тац­тваў». Стра­тэ­гія рэ­алі­за­цыі — ад­мо­ва ад тра­ды­цый­ных ві­даў «так зва­ных вы­яўлен­чых мас­тац­тваў» і пры­ цяг­нен­не да пэў­на­га інтэ­лі­гі­бе­ль­на­га арту. Скла­да­ныя жы­ва­піс­ныя дэ­ка­ра­тыў­ныя плос­кас­ці Бэ­пэ Ба­не­ці з Іта­ліі, на­поў­не­ныя ге­амет­рыч­най аб­страк­цы­яй, ня­суць у са­бе рэ­алі­за­цыю кан­цэп­та ме­та­рэ­аль­нас­ці. Пан­яцце ме­та­рэ­аль­нас­ ці ста­но­віц­ца не то­ль­кі ідэ­ала­гіч­най ба­зай і пры­нцы­пам ра­бо­ ты іта­ль­янска­га мас­та­ка, але так­са­ма пра­к ла­дае вы­раз­ную зба­ лан­са­ва­ную асно­ву — «трэ­ці шлях па­між роз­умам і інстын­ктам, 32

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

пра­ві­лам і вы­пад­ко­вас­цю, па­ра­дкам і бес­па­рад­кам». Ро­ланд дэ Ёнг Арлан­да з Ні­дэр­лан­даў аб­вяш­чае пер­шын­ство фор­мы над змес­там. У сва­іх мо­ду­ль­ных ску­льп­тур­ных кан­струк­цы­ях ужы­вае «ме­та­дыч­ны пад­ыход» у ства­рэн­ні ге­амет­рыч­на-аб­страк­тных ра­ бот. Мас­так аб’­ядноў­вае асоб­ныя мо­ду­лі аб’­екта з да­па­мо­гай за­ га­дзя ўста­ля­ва­най па­сля­доў­нас­ці і па­ра­дку. Уклю­ча­ючы­ся ў гэ­тую бяс­кон­цую гу­ль­ню з фор­май і ва­ры­ятыў­нас­цю «вы­най­дзе­ных» ім са­мім мо­ду­ляў, аўтар спра­буе ўжы­ваць і змя­няць пер­ша­па­чат­ко­ ва за­да­дзе­ныя зы­ход­ныя, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы «не то­ль­кі сіс­тэм­ны пад­ыход, але і інту­іцыю ці вон­ка­вую эстэ­ты­ку аб’­екта». Для Хе­ль­му­та Бру­ха з Аўстрыі, на­адва­рот, змест пе­ра­ва­жае над фор­май, а інфар­ма­цый­ны і фар­ма­ль­ны па­тэн­цы­ялы свят­ла ста­ но­вяц­ца асно­вай для тво­ра. Кам­па­зі­цыі аўстрый­ска­га мас­та­ка аб­страк­тныя, флу­арыс­цэн­тнае акры­ла­вае шкло дае «та­ямні­чае свя­чэн­не», вы­яўляе то­еснасць ко­ле­ра, свят­ла і ўлас­на ма­тэ­ры­ялу. Хе­ль­мут Брух ка­жа: «Мае пра­цы не з’яў­ля­юцца аб­страк­цы­ямі бач­ на­га, яны вы­ні­ка­юць з тых пе­рад­умоў, якія вы­зна­ча­юць фор­му ма­ тэ­ры­яль­на­га све­ту». У бе­ла­рус­кай час­тцы экс­па­зі­цыі аб­са­лют­на па-інша­му трак­та­ва­ на са­ма пра­сто­ра вы­ста­вы. Унё­сак Па­ўла Вай­ніц­ка­га «Бы­лых не бы­вае» ўяў­ляе з ся­бе site-specific інста­ля­цыю, якая апа­вя­дае пра аса­біс­тае пе­ра­жы­ван­не мас­та­ка, успа­мі­ны, злу­ча­ныя з пэў­ны­мі пра­сто­рай і ча­сам. Тут па­мят­ныя падзеі мі­ну­ла­га сус­тра­ка­юцца з акту­аль­ны­мі пы­тан­ня­мі су­час­нас­ці, спад­чы­на, у тым лі­ку і сім­ва­ ліч­ная, мі­ну­лай эпо­хі на­клад­вае ад­бі­так на ўспры­ман­не дня сён­ няш­ня­га. Тэк­сты фун­да­мен­та­ль­ных тво­раў фі­ло­са­фаў, да­след­чы­каў, тэ­арэ­ ты­каў і ідэ­ола­гаў су­час­на­га све­ту з’яў­ля­юцца мес­цам кры­ты­кі і асно­вай для кан­стру­яван­ня тво­ра Кан­стан­ці­на Се­лі­ха­на­ва «Кі­ на­се­анс». Пра­ект скла­да­юць інста­ля­цыя з ві­дэ­апра­екцы­яй вер­ ха­він дрэў у мед­ыта­тыў­ным ка­лы­хан­ні, шэ­ра­гі крэс­лаў, па­кры­тых чыр­во­ны­мі пад­ушка­мі з тэк­ста­мі, якія ўтрым­лі­ва­юць цы­та­ты Кар­ ла Мар­кса, Фрыд­ры­ха Ніц­шэ, Чар­ль­за Да­рві­на, Фі­лі­па Кот­ле­ра і іншых, а так­са­ма рэ­клам­ныя сло­га­ны вя­до­мых сус­вет­ных брэн­ даў. Тэ­мы ідэн­тыч­нас­ці, што­дзён­нас­ці пе­ра­тва­ра­юцца Во­ль­гай Са­зы­ кі­най у «мен­та­ль­нае і фі­зіч­нае дзея­нне» — твор мас­тац­тва (у ад­ ным са сва­іх ма­ні­фес­таў англій­скі мас­так Ры­чард Ха­мі­ль­тан ка­жа пра арт-аб’­ект як сро­дак для «пе­рад­ачы інфар­ма­цыі аб мен­та­ль­ ным або фі­зіч­ным дзея­нні мас­та­ка»). У да­дзе­ным вы­пад­ку экс­ па­зі­цыя аўтар­кі па­бу­да­ва­на на двух ві­дэа: «Ды­яло­гі», 2011, «Бу­ лён для ду­шы», 2008. У пер­шай пра­цы Са­зы­кі­на вы­ка­рыс­тоў­вае ды­на­мі­ку змя­ня­ючых адзін ад­но кад­раў — ві­дэ­афар­мат. «Бу­лён для ду­шы» вяр­тае да пы­тан­ня ідэн­ты­фі­ка­цыі як зва­рот­на­га пра­ цэ­су: апаз­нан­не інгрэ­ды­ентаў, час­так цэ­ла­га, ад­бы­ва­ецца пад­час змеш­ван­ня склад­ні­каў, а не на эта­пе ана­лі­зу га­то­вай суб­стан­цыі. Та­кім чы­нам, між­на­род­ны вы­ста­вач­ны пра­ект пе­ра­тва­ра­ецца ў не­га­ма­ген­нае, раз­на­стай­нае вы­каз­ван­не мас­та­коў з пя­ці краін, ста­но­віц­ца пра­сто­рай, кан­тэк­стам і фар­ма­там уз­ае­ма­адно­сін артыс­тыч­ных моў, по­шу­кам агу­ль­ных зон і маг­чы­мас­цяў «пе­ра­ кла­ду». Гэ­тыя пра­бле­мы, спо­са­бы іх ра­шэн­ня, ме­та­дыч­ныя фор­ мы, су­вя­зі і ды­яло­гі скла­да­юць змест вы­ста­вы, зла­джа­най у Мін­с­ ку, а так­са­ма су­мес­на­га пра­екта, за­пла­на­ва­на­га ў Гер­ма­ніі.

1, 3, 4, 7. Экс­па­зі­цыя Хай­нца Кас­пе­ра.

2, 9. Ро­ланд дэ Ёнг Арлан­да. Мо­ду­ль­ныя ску­льп­тур­ныя кан­струк­цыі. Фраг­мент экс­па­зі­цыі.

5. З пра­екта Бэ­пэ Ба­не­ці.

6. Пра­ект Хе­ль­му­та Бру­ха.

8. З пра­екта Па­ўла Вай­ніц­ка­га «Бы­лых не бы­вае».

7.

9.

33

В І З УА Л Ь Н Ы Я М А С ТА ЦТ В Ы • Р Э Ц Э Н З І Я

Па­ра­ле­ль­ны свет ­ у кан­тэк­сце рэ­ча­існас­ці Вы­ста­ва Ана­то­ля Кон­цу­ба ­ ў га­ле­рэі «Мас­тац­тва» Пёт­ра Ва­сі­леў­скі Існуе мер­ка­ван­не, ні­бы­та най­ноў­шае мас­тац­тва мо­жа квіт­нець толь­­кі ў ме­га­по­лі­сах, дзе вы­со­кая кан­цэн­тра­цыя ку­ль­тур­на­га, інтэ­ лек­ту­аль­на­га і вы­твор­ча­га па­тэн­цы­ялаў. Дзе пра­гная да ві­до­віш­ чаў пуб­лі­ка ства­рае по­пыт на крэ­атыў і пра­сто­ру для рэ­алі­за­цыі амбі­цый­ных пра­ектаў. Дзе кан­ку­рэн­цыя вы­ма­гае ча­ла­ве­ка твор­ чай пра­фе­сіі ўвесь час быць у фор­ме, са­чыць за змен­лі­вай мо­дай, пер­спек­тыў­ны­мі тэн­дэн­цы­ямі, зрэш­ты — за кан’юнкту­рай рын­ку. Вось і цяг­не твор­цаў у Мас­кву, Па­рыж, Нью-Ёрк. Імі ру­хае на­дзея пра­пі­сац­ца сва­імі ра­бо­та­мі ў Трац­ця­коў­цы, Луў­ры, Му­зеі Гу­ген­хай­ ма. Да­язджа­юць, зра­зу­ме­ла, да гэ­тых «стан­цый» не ўсе, хто вы­пра­ віў­ся ў да­лё­кую да­ро­гу, як і не ўсе, хто да­ехаў, зна­хо­дзяць там тое, што шу­ка­лі. Ад­нак ужо сам рух па зга­да­ных мар­шру­тах успры­ма­ ецца ван­дроў­ні­ка­мі як пра­ява па­ўна­вар­тас­на­га жыц­ця, аль­тэр­на­ ты­ва гі­бен­ню на ўскрай­ку цы­ві­лі­за­цыі. Яно так. Але ёсць не­бяс­пе­ка ў не­паз­беж­най мі­тус­ні згу­біць га­лоў­ную мэ­ту. І тут пе­ра­ва­га ў да­ма­се­даў, якія ро­бяць ку­ль­ тур­ніц­кую спра­ву «тут і ця­пер». У якас­ці пры­кла­ду зга­даю та­кіх майстроў, як аме­ры­ка­нец Эндру Уа­ет, рас­ія­нін Аркадзь Плас­ таў, бе­ла­рус Ля­вон Та­ра­сэ­віч. Твор­часць гэ­тых асоб пры­вя­за­ на да кан­крэт­ных мяс­цін, дзе і ас­фаль­­ту ня­ма, але яна з’яўля­ ецца на­цы­яна­ль­ным зда­быт­кам, куль­­тур­ным брэн­дам кра­іны. Я зра­біў гэ­ты доў­гі ўступ каб па­ тлу­ма­чыць, чым ці­ка­вы ме­на­ві­ та мне баб­руй­скі мас­так Ана­толь Кон­цуб, вы­ста­ва яко­га ла­дзі­ла­ся ў Мін­ску. Не ве­даю, ці збі­раў­ся ён, ура­джэ­нец вёс­кі Кал­кі на Бе­ рас­цей­шчы­не, у ма­ла­дыя га­ды за­ва­ёўваць Мінск, здзіў­ляць Мас­кву і ў рэ­шце рэшт ата­ба­рыц­ца ў Па­ры­жы, але скла­ла­ся так, як скла­ ла­ся, і ёсць тое, што ёсць. Яго­нае жыт­ло і май­стэр­ня ў ра­ённым цэн­тры, ад­нак да­во­лі час­та спа­дар Ана­толь вы­стаў­ля­ецца ў Мін­ску і ня­ма­ла ча­су пра­во­дзіць за мя­жою як удзе­ль­нік мас­тац­кіх пле­нэ­ раў. У яго­ных тво­рах ад­чу­ва­ецца ка­ла­рыт пра­він­цыі. Ка­лі, зра­зу­ ме­ла, буй­ны пра­мыс­ло­вы цэнтр з тэ­атрам і му­зе­ямі, якім з’яўляц­ца Баб­руйск, мож­на лі­чыць пра­він­цы­яй — зрэш­ты, за­ле­жыць ад та­го, з чым па­ра­ўноў­ваць. У лю­бым вы­пад­ку ў го­ра­дзе з бо­льш вы­со­кім ста­ту­сам і шы­рэй­шым амбі­цый­ным пол­ем мас­так быў бы іншым. Мяр­кую, што Ана­толь Кон­цуб у Баб­руй­ску знай­шоў па­бы­то­вы і псі­ ха­ла­гіч­ны фар­мат, які ад­па­вя­дае твор­чым па­мкнен­ням май­стра. Не­здар­ма ўступ­ны арты­кул да аль­бо­ма, які па­ба­чыў свет сё­ле­та і пад­су­моў­вае да­сяг­нен­ні мас­та­ка на да­дзе­ны мо­мант, на­зва­ны «Да­ро­га ў тра­вах». Твор­ца, ні­бы­та архе­олаг, зды­мае з цы­ві­лі­за­цыі асфа­ль­та­выя на­сла­енні, да­коп­ва­ецца да ўрад­лі­вай гле­бы. Ён ад­ чу­вае бо­сы­мі на­га­мі ві­ль­гаць па­лес­ка­га ба­ло­та, як дзве ты­ся­чы га­доў на­зад дзя­дзь­ка з па­лес­цін­скіх Аза­ры­чаў, сён­ня вя­до­мы ўся­ му све­ту, ад­чу­ваў жар пус­тэ­ль­ні. Не­здар­ма знач­ная час­тка кар­цін Кон­цу­ба на­пі­са­на на біб­лей­скія сю­жэ­ты, трак­та­ва­ныя так, ні­бы­та 34

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

ад­бы­ва­ла­ся тое на бе­ла­рус­кім Па­лес­сі. Я ба­чу ў гэ­тым сім­ва­ліч­нае зна­чэн­не: кі­ру­юць усім ме­га­по­лі­сы, а змя­няе — глы­бін­ка. Бо глы­ бін­ка мя­жуе з іншас­ве­там і сіл­ку­ецца да­ляг­ля­дам. Адзін з улю­бё­ных воб­ра­заў мас­та­ка — Ды­яген. Той, ка­му бы­ло не цес­на жыць у бон­дзе, хто ся­род бе­ла­га дня з за­па­ле­ным ліх­та­ром шу­каў лю­дзей у го­ра­дзе. І да­зво­лю са­бе сцвяр­джаць, што ад­на з леп­шых ра­бот Кон­цу­ба — гэ­та парт­рэт Ды­яге­на з ліх­та­ром на фо­не за­сне­жа­най бе­ла­рус­кай вёс­кі. Яшчэ адзін важ­ны воб­раз — ка­ра­бель. «Ка­ра­бель дур­няў»: ён стаіць на зям­лі, за­не­се­ны пяс­ком, а ка­ман­да ла­дзіць бяс­кон­цы мі­тынг на тэ­му, ку­ды плыць. Ра­ман­тыч­ны «Ка­ра­бель за­ка­ха­ных»: яго­ная ка­ман­да і па­са­жы­ры ў зго­дзе ад­нос­на мар­шру­та. «Ка­ра­ бель мас­та­коў», які ўво­гу­ле не­ма­ве­да­ма як плы­ве... Твор­ца ша­нуе пры­ро­ду, блу­кае дум­ка­мі ў тра­вах, ад­нак жы­ве ўсё ж та­кі ва ўрба­ні­за­ва­ным ася­род­ку. З гэ­тым да­во­дзіц­ца лі­чыц­ца і на гэ­тую рэ­ча­існасць рэ­ага­ваць. Го­рад на кар­ці­нах Ана­то­ля Кон­цу­ ба па­ўстае раз’ядна­най, фраг­мен­тар­най пра­сто­рай. Гэ­та асоб­ныя, звы­чай­на ста­рас­вец­кія бу­дын­кі, по­бач з які­мі — мі­фіч­ныя по­ста­ ці з не­йка­га па­ра­ле­ль­на­га све­ту, што ві­да­воч­на пе­ра­блы­та­лі, як спя­ваў Аку­джа­ва, «ву­лі­цу, го­рад і век». У іншых вы­пад­ках го­рад ува­саб­ляе так зва­ную дру­гую пры­ро­ду: яна хоць і раз­ві­ва­ецца па­ вод­ле за­ко­наў пер­шай, але су­пра­цьс­та­іць ёй як агрэ­сіў­ная, анты­ гу­ман­ная аль­тэр­на­ты­ва. Яе сім­вал — Ва­ві­лон­ская ве­жа. Па­ра­ле­ль­ны свет пры­сут­ні­чае і ў тво­рах, па­збаў­ле­ных сю­жэт­нас­ ці. На­прык­лад, на­цюр­морт, фо­нам яко­му слу­жыць ляс­ны кра­явід з ры­бай на тым мес­цы, дзе му­сі­ла быць птуш­ка Жы­ва­піс Ана­то­ля Кон­цу­ба, так­са­ма як і яго­ную ке­ра­мі­ку, мож­ на за­лі­чыць у шэ­раг інтэ­лек­ту­аль­ных гу­ль­няў. Гу­чыць ні­бы­та не сур’ёзна... Але ме­на­ві­та праз гу­ль­ню на па­чат­ку жыц­ця ча­ла­век атрым­лі­вае ве­ды пра ды­ялек­ты­ку жыц­ця, і пры­нцы­пы све­та­бу­до­ вы, пра зні­та­ва­насць і кан­флікт «пер­шай» і «дру­гой» пры­ро­ды — да­дзе­най Бо­гам і ўтво­ра­най ча­ла­ве­кам. Мас­так жа імкнец­ца сва­ёй пра­цай зла­го­дзіць свет, каб жыц­цё­выя гу­ль­ні не ме­лі дра­ма­тыч­ ных раз­вя­зак.

1. Сон анёла. Алей. 2015.

2. Падарожжа з анёлам. Алей. 2016.

«Фор­ма спа­лу­чэн­ня С2N» у НЦСМ Во­ль­га Ро­пат Кож­ны з удзе­ль­ні­каў вы­ста­вы — Ба­рыс і Іван Се­мі­ле­та­вы, Ва­лян­ цін Нуд­ноў — рас­пра­цоў­вае ўлас­ную воб­раз­ную сіс­тэ­му. Кар­ці­ны Ба­ры­са Се­мі­ле­та­ва ажы­ві­лі ў ма­ёй па­мя­ці сло­вы Ва­сі­ля Кан­дзін­ска­га: «Тое мас­так бя­рэ з пры­ро­ды і сі­лай свай­го та­лен­ту і ве­даў ачыш­чае ад не­пат­рэб­ных да­меш­каў, пе­ра­тва­рае ў мас­ тац­кую ра­бо­ту». У чым сут­насць жы­ва­піс­ных па­лот­наў твор­цы? Ба­рыс Се­мі­ле­таў з «на­тоў­пу» (з рэ­аль­най пра­сто­ры, ася­род­дзя) вы­бі­рае га­лоў­нае і зво­дзіць яго да пэў­на­га ко­да. Маг­чы­ма, фор­ му­ла ў тым, што мас­так спа­чат­ку збі­рае ўсё, а по­тым ад­кід­вае не­ пат­рэб­нае. І яго гі­ган­цка­га «Фрук­та» мы не па­сма­ку­ем, не ад­чу­ем во­дар — аўтар па­ве­дам­ляе нам што­сь­ці іншае. Ра­бо­ты Іва­на Се­мі­ле­та­ва — роз­ныя па ка­ла­ры­це. Пад­час ад­крыц­ ця аўтар пад­крэс­ліў, што пра­ца­ваў з но­вай для яго га­май. Так з’яві­ лі­ся цём­на-зя­лё­ная, сма­раг­да­вая, з яркі­мі чыр­во­ны­мі акцэн­та­мі ра­бо­та «Тэт-а-тэт» і ра­бі­на­вая «Ды­ялог у чыр­во­ным». Ра­ней­шыя кар­ці­ны мас­та­ка бы­лі бо­льш за­кры­тыя, інтра­вер­тныя. На гэ­ты раз Іван за­шыф­ра­ваў у сва­ёй воб­раз­най сіс­тэ­ме тыя змя­нен­ні, якія вы­ве­лі яго на но­вы кі­ру­нак твор­ча­га шля­ху. Май­стра доб­ра ад­ чу­вае ко­лер. Ве­да­ючы існасць кож­най фар­бы, Се­мі­ле­таў ства­рае скла­да­ную па­літ­ру, каб ува­со­біць сва­іх пер­са­на­жаў. Уво­гу­ле жы­ ва­піс­ныя па­лот­ны Іва­на ма­тэ­ма­тыч­на вы­ве­ра­ныя: кож­ная пля­ма,

лі­нія зна­хо­дзяц­ца на сва­ім мес­цы, та­му ў ра­бо­тах ня­ма вы­пад­ ко­вас­ці. Пра­сто­ра кар­цін Ва­лян­ці­на Нуд­но­ва падзе­ле­на на плос­кас­ці і фраг­мен­ты: ге­амет­рыч­ныя фор­мы і ко­ле­ра­выя спа­лу­чэн­ні вы­лу­ ча­юцца вы­раз­нас­цю, ла­гіч­нас­цю, да­клад­нас­цю. Аб­страк­тны жы­ ва­піс мас­та­ка — гэ­та аса­цы­яцыі, ура­жан­ні, скла­дзе­ныя з аб­рыў­каў успа­мі­наў у адзі­ны пазл. Вы­ста­ва «Фор­ма спа­лу­чэн­ня С2N» атры­ма­ла­ся спа­кой­най па ўспры­ман­ні. Не­ль­га ка­заць пра плаў­ны пе­ра­ход ад тво­раў ад­на­го аўта­ра да прац дру­го­га (мо­, хто і ча­каў адзі­на­га спа­лу­чэн­ня) — гэ­ та і не бы­ло за­пла­на­ва­на. Што аб’ядноў­вае іх? Акцэн­ту­ацыя на сут­нас­ці, ана­лі­тыч­ны пад­ыход і да­лі­кат­ная ра­бо­та з пра­сто­рай жы­ва­піс­на­га па­лат­на.

Ба­рыс Се­мі­ле­та­ў. Фрукт. Алей. 2015.

«Ася­род­дзе пра­жы­ван­ня» ­ На­тал­лі До­раш у га­ле­рэі TUT.BY Ксе­нія Ся­ліц­кая-Тка­чо­ва Вы­ста­ва рэ­трас­пек­тыў­най фа­таг­ра­фіі гро­дзен­скай фо­та­мас­тач­кі На­тал­лі До­раш — уні­ка­ль­ны са­цы­яку­ль­тур­ны пра­ект, які да­зва­ляе пе­ра­асэн­са­ваць га­лоў­ныя ўро­кі ня­даў­няй гіс­то­рыі, су­па­ста­віць іх з падзе­ямі су­час­нас­ці і па­спра­ба­ваць знай­сці клю­чы да ня­вы­ра­ ша­ных ра­ней пы­тан­няў. Фар­мат ад­кры­та­га ды­яло­гу, у якім пры­ма­юць удзел як ге­роі да­ ку­мен­та­ль­ных фо­та­здым­каў, так і гле­да­чы — свед­кі падзей, да­ зва­ляе «Ася­род­дзю...» вы­сту­паць гіс­та­рыч­ным да­ку­мен­там, што ад­люс­троў­вае жыц­цё не­ка­ль­кіх па­ка­лен­няў са­вец­кіх лю­дзей, іх ма­ры, надзеі і ідэ­алы. У кож­ным здым­ку сха­ва­на свая глы­бо­ ка аса­біс­тая гіс­то­рыя. Не­вы­пад­ко­ва вя­ду­чым жан­рам вы­ста­вы з’яўля­ецца парт­рэт: інды­ві­ду­аль­ны, па­рны, гру­па­вы. Ме­на­ві­та ў парт­рэт­ных фо­та­здым­ках На­тал­ля До­раш да­ся­гае вы­со­кай сту­ пе­ні псі­ха­ла­гіз­му, які ха­ва­ецца ў кож­най ры­се і ма­лап­рык­мет­най дэ­та­лі. Ге­ро­ямі яе тво­раў ста­но­вяц­ца прад­аўшчы­ца на га­рад­скім рын­ку; пра­цаў­ні­ца за­во­да; мод­ні­ца, сфа­таг­ра­фа­ная ў інтэр’еры ква­тэ­ры; хлоп­чы­кі, асвет­ле­ныя пра­мя­ня­мі ра­ніш­ня­га со­нца; ма­ці, якая за­вяз­вае бант да­чцы; ня­вес­та ся­род род­ных; жа­ніх з сяб­ ра­мі; удзе­ль­ні­кі парт­ыйна­га схо­ду; ра­бо­чыя ў бе­тон­ным пы­ле... На гэ­тых фо­та па­ка­за­ны звы­чай­ныя з жыц­ця — па­ўся­дзён­на­га і свя­точ­на­га, сур’ёзна­га і ў чым­сь­ці на­іўна­га, але ад­люс­тра­ва­на­га за­ўжды з не­пад­роб­най шчы­рас­цю. Ёсць у парт­рэт­най га­ле­рэі На­ тал­лі До­раш яшчэ ад­на важ­ная лі­нія, звя­за­ная з рэ­лі­гі­яй — тэ­май, шмат у чым за­кры­тай для са­вец­ка­га ча­ла­ве­ка 1970—80-х. Здзіў­

ля­юць сва­ёй унут­ра­най цэ­лас­нас­цю і на­поў­не­нас­цю парт­рэ­ты ма­на­хінь і свя­та­роў. «Ася­род­дзе пра­жы­ван­ня» — вы­ста­ва-роз­дум. У аб­ліч­чах лю­дзей, за­ха­ва­ных на фо­та­здым­ках, кож­ны мо­жа ўба­чыць ся­бе. Ад­бі­так, ство­ра­ны на грун­це не­па­рыў­най су­вя­зі мі­ну­ла­га і су­час­на­га. Час змя­ня­ецца, а ка­лі раз­ам з ім змя­ня­емся мы і на­шае ўспры­ман­не рэ­ча­існас­ці?.. Да ад­ка­зу на гэ­тае пы­тан­не пад­во­дзіць гле­да­чоў сва­імі тво­ра­мі На­тал­ля До­раш.

35

В І З У А Л Ь Н Ы Я М А С Т А Ц Т В Ы • Т Э ­М А : А Д ­У К А ­Ц Ы Я

ПА­Ч АТ­К О­В АЯ, СЯ­Р ЭД­Н ЯЯ, ­ ВЫ­Ш ЭЙ­Ш АЯ: НЕ СПЫ­Н ЯЙ­Ц Е­С Я! Але­ся Бе­ля­вец М АС­ТА Ц­Т В А Л Я ­Ж Ы Ц Ь У П АД ­М У Р ­К У РА З ­В І Ц ­Ц Я АСО ­Б Ы, Я Н О — Н Е ­А Д’Е М Н А Я Ч АС­Т КА Ф І ­З І Ч ­Н А ­ГА І П С І ­Х А­Л А ­Г І Ч ­Н А­ ГА В Ы ­С П Я ­В А Н ­Н Я, С РО­Д А К АД ­А П ТА ­Ц Ы І Ў СО ­Ц Ы ­У М Е. Н Е ­З Д А Р ­М А Ж Д З Е ­Ц І П А­С ТА ­Я Н Н А М А­Л Ю ­Ю Ц Ь — АД ­Н А К ЖА ТО­Л Ь ­К І Д А П ЭЎ ­Н А ­ГА Ч А­С У. П АД ­РАС­ТА ­Ю Ч Ы, Б О­Л Ь ­Ш АС Ц Ь З І Х СТ РАЧ ­В А ­Ю Ц Ь П А­Т РЭ ­Б У СА ­М А ­Р Э­А Л І ­З А ­Ц Ы І П РА З В І ­ З У­А Л Ь ­Н Ы В О Б ­РА З… З 10 ГА­Д ОЎ Д Л Я Т Ы Х, ХТО З А­С ТА ­Е Ц Ц А « Ў С П РА ­В Е », З’Я ЎЛ Я ­Е Ц Ц А М А Г ­Ч Ы ­М АС Ц Ь П А­С Т У ­П А Ц Ь У М АС­ТА Ц ­К І Я Ш КО­Л Ы, КУ­Д Ы АД ­Б І ­РА ­Ю Ц Ь СА ­М Ы Х ТА­Л Е ­Н А ­В І ­Т Ы Х, Ц І Н А ­В Е Д ­В А Ц Ь ГУ Р­Т К І І Ц Э Н ­Т Р Ы Т В О Р ­Ч АС ­Ц І, АД ­К Р Ы ­Т Ы Я Д Л Я ЎС І Х, А Ў З РО СТ Н А ­В У ­Ч Э Н ­Ц АЎ У І Х В А ­ГА ­Е Ц Ц А АД П Я ­Ц І Д А Д В А Ц ­Ц А ­Ц І ГА­Д ОЎ. Д А ­Р Э ­Ч Ы, М АС­ТА Ц ­К І П РО Ф ­ І Л Ь — СА ­М Ы З А ­П АТ ­РА ­Б А ­В А ­Н Ы. Кры­ху гіс­то­рыі Знач­ную ро­лю ў раз­віц­ці на­шай су­час­най сіс­тэ­мы мас­тац­кай аду­ка­цыі ад­ыграў са­вец­кі пе­ры­яд, ка­лі ў шко­ль­ную пра­гра­му ўклю­чы­лі­ся «вы­яўлен­чае мас­тац­тва», «му­зы­ка», на­пры­кан­цы­ 1980-х — «сус­вет­ная мас­тац­кая ку­ль­ту­ра». Па­чат­ко­вую ака­дэ­міч­ ную ад­ука­цыю мож­на бы­ло атры­маць у мас­тац­кіх шко­лах і Рэ­с­ пуб­лі­кан­скай шко­ле-інтэр­на­це імя Іва­на Ахрэм­чы­ка для ад­ора­ ных дзя­цей. У 1990-я істот­на па­вя­лі­чы­ла­ся ко­ль­касць школ з мас­тац­кім ухі­ лам ды з ад­мыс­ло­ва рас­пра­ца­ва­ны­мі ву­чэб­ны­мі пла­на­мі. Та­кія ўста­но­вы за­йма­лі­ся не то­ль­кі эстэ­тыч­ным раз­віц­цём, але і пе­рад­ пра­фе­сій­най пад­рых­тоў­кай. У 2008-м бы­лі ўне­се­ны зме­ны ў ба­за­выя ву­чэб­ныя пла­ны і ў пла­ны школ з мас­тац­кім і эстэ­тыч­ным ухі­ла­мі. У вы­ні­ку прад­мет «сус­вет­ная мас­тац­кая ку­ль­ту­ра» стаў фа­ку­ль­та­тыў­ным — з ад­ па­вед­ны­мі на­ступ­ства­мі (яго то­ль­кі ня­даў­на вяр­ну­лі), для школ з мас­тац­кім ухі­лам пе­ра­вод спе­цы­яль­ных твор­чых дыс­цып­лін у

шэ­раг фа­ку­ль­та­тыў­ных пры­вёў да ска­ра­чэн­ня ко­ль­кас­ці га­дзін на іх вы­ву­чэн­не, кеп­ска па­ўплы­ ваў на ма­ты­ва­цыю і дыс­цып­лі­ну вуч­няў. З 2011-га ака­дэ­міч­ную пад­рых­ тоў­ку ста­лі па­сту­по­ва ўка­ра­няць у па­заш­ко­ль­ныя ўста­но­вы, якія атры­ма­лі ста­тус уста­ноў да­дат­ ко­вай ад­ука­цыі. Па­заш­ко­ль­нае на­ву­чан­не Ад­нак кан­ку­рэн­цыю шко­лам мас­тац­тва ўста­но­вы да­дат­ко­ вай ад­ука­цыі не скла­лі, хоць у апош­нія га­ды на­ву­чан­не ў гэ­тых аб’яднан­нях па інта­рэ­сах вы­й­ шла на но­вы якас­ны ўзро­вень: там пра­цу­юць вы­со­как­ва­лі­фі­ка­ ва­ныя пед­аго­гі з вы­шэй­шай ад­ука­цы­яй, ужы­ва­юцца раз­на­стай­ ныя пра­гра­мы, якія да­зва­ля­юць дзе­цям пра­яўляць свае та­лен­ты ў роз­ных сфе­рах. Рэ­гу­ляр­на ла­дзяц­ца вы­ста­вы, су­мес­ныя пра­екты і май­стар-кла­сы. На­ступ­ная мэ­та — рас­пра­цоў­ка пра­грам, што да­ зво­ляць най­бо­льш та­ле­на­ві­тым дзе­цям кан­ку­ры­ра­ваць з вы­пуск­ ні­ка­мі мас­тац­кіх школ пад­час па­ступ­лен­ня ў ся­рэд­нія на­ву­ча­ль­ ныя ўста­но­вы. Ад­нак мэ­ты і арга­ні­за­цыя ву­чэб­на­га пра­цэ­су ў раз­ві­ва­ючых і прафа­ры­ента­цый­ных інсты­ту­цый пры­нцы­по­ва роз­няц­ца: ака­дэ­ міч­ная ад­ука­цыя ары­ента­ва­на на пе­ра­емнасць, у вы­ні­ку на­ву­ чэ­нец атрым­лі­вае да­ку­мент дзяр­жаў­на­га ўзо­ру, што мае юры­ дыч­ную сі­лу, а ва ўста­но­вах да­дат­ко­вай ад­ука­цыі на­ву­чан­не інды­ві­ду­алі­за­ва­нае, не­аба­вяз­ко­вае, ся­род за­ахвоч­ван­няў — дып­ ло­мы, гра­ма­ты, падзя­кі, удзел у вы­ста­вах, кон­кур­сах... Пе­ра­емнасць Пра­бле­мы су­час­най мас­тац­кай ад­ука­цыі ста­лі­ся тэ­май аб­мер­ ка­ван­ня на се­мі­на­ры «Па­бу­до­ва эфек­тыў­най сіс­тэ­мы ўза­ема­ дзе­яння суб’ектаў ад­ука­цый­на­га пра­цэ­су як фак­тар па­вы­шэн­ня якас­ці мас­тац­кай ад­ука­цыі», што не так даўно ад­быў­ся ў сце­нах Мін­ска­га дзяр­жаў­на­га мас­тац­ка­га ка­ле­джа імя А. Гле­ба­ва. На ім пры­сут­ні­ча­лі прад­стаў­ні­кі як мас­тац­кіх школ і ўста­ноў да­дат­ко­ вай ад­ука­цыі, так і супрацоўнікі ВНУ, што рых­ту­юць мас­та­коў. Пан­яцце «мас­тац­кае вы­ха­ван­не» ўтрым­лі­вае ў са­бе і пра­фе­сій­

36

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

ную ад­ука­цыю, і не­пас­рэд­на вы­ха­ван­не. Мас­тац­тва — важ­ ны склад­нік раз­віц­ця ча­ла­ве­ ка, і гэ­ты аспект уліч­ва­ецца ў на­ву­ча­ль­ным пра­цэ­се. Дыс­ку­ сія пачалася цы­та­тай з пра­ гра­мы ЮНЕС­КА: «Устой­лі­вае раз­віц­цё мас­тац­кай ад­ука­цыі для за­ахвоч­ван­ня раз­на­стай­ нас­ці форм ку­ль­тур­на­га са­ма­ вы­яўлен­ня», мэ­та якой — пры­ знан­не знач­нас­ці мас­тац­кай ад­ука­цыі для раз­віц­ця твор­ча­га ду­ху, на­ва­тар­ства і ку­ль­тур­най раз­на­стай­нас­ці. Ды­рэк­тар мас­тац­ка­га ка­ле­джа імя Аляксея Гле­ба­ва Аляк­сандр Шан­та­ро­віч ва ўступ­ным сло­ве акрэс­ліў асноў­ную за­да­чу: важ­ на вяр­нуц­ца на ра­ней­шы ўзро­ вень пад­рых­тоў­кі спе­цы­яліс­таў, і ад­ной з пры­чын падзен­ня прэс­ты­жу спе­цы­яль­нас­ці на­зваў неза­пат­ра­ба­ва­нас­ць пра­фе­сіі мас­та­ка: «Ве­лі­зар­ная ко­ль­касць цэн­траў твор­час­ці і спе­цы­ялі­за­ ва­ных школ як мі­ні­мум па­він­ны сфар­ма­ваць у гра­мад­стве спа­ жыў­ца та­го, што мы ро­бім. Пас­ ля вяр­тан­ня ў шко­лу прад­ме­та “сус­вет­ная мас­тац­кая ку­ль­ту­ра” мож­на спа­дзя­вац­ца, што агу­ль­ на­ку­ль­тур­ная эстэ­тыч­ная ад­ука­ цыя зой­ме там на­леж­нае мес­ца... Бо мы па­сту­по­ва пе­ра­тва­ра­емся ў пед­ву­чы­ліш­ча, а на­ша мас­тац­кая ўста­но­ва ад па­чат­ку ўзні­ка­ла зу­сім з іншым па­сы­лам...» Ся­род пра­блем так­са­ма не­раз­ві­тасць арт-рын­ку, ад­сут­насць за­ці­каў­ле­нас­ці біз­нэс-струк­тур, сла­бая ма­ тэ­ры­яль­ная ба­за ўста­ноў ад­ука­цыі, не­абход­насць стан­дар­та­ваць пад­ыхо­ды да фар­ма­ван­ня за­ка­заў на пад­рых­тоў­ку кад­раў. Пят­нац­цаць уста­ноў ся­рэд­няй ад­ука­цыі рых­ту­юць спе­цы­яліс­таў, так ці іна­чай звя­за­ных з мас­тац­твам, ад­нак на­ву­чан­не ску­льп­ту­ ры — то­ль­кі ў дзвюх з іх, жы­ва­пі­су — у трох. Лі­чыц­ца, што пад­рых­

тоў­ка та­кіх ад­мыс­лоў­цаў скла­да­ ная, і мно­гія ад­маў­ля­юцца ад яе. У сфе­ры ба­за­вай ад­ука­цыі — 123 школы мас­тац­кай скі­ра­ва­нас­ці. У Мін­ску — тры, што на та­кі вя­лі­ кі го­рад, без­умоў­на, ма­ла. Ма­ем ка­ля 15 ВНУ са спе­цы­ялі­за­цы­яй у сфе­ры мас­тацт­ва. У кра­іне вы­бу­да­ва­на трохузроў­ невая сіс­тэ­ма на­ву­чан­ня: шко­ла, ся­рэд­нія і вы­шэй­шыя мас­тац­кія ўста­но­вы. На­ко­ль­кі яны ўза­емаз­ вя­за­ны і ў якой сту­пе­ні гэ­тае ўза­ема­дзе­янне вар­та рас­пра­цоў­ ваць, а ў якой за­ха­ваць свае аўта­ ном­ныя мэ­ты для кож­на­га эта­пу на­ву­чан­ня? Та­кім чы­нам, у бе­ла­рус­кай мас­ тац­кай ад­ука­цыі за­кла­дзе­ны пры­нцып не­пе­ра­рыў­нас­ці, ад­нак у нас не рэ­гла­мен­та­ва­на аб­авяз­ ко­вае пра­хо­джан­не ўсіх пры­ сту­пак на­ву­чан­ня. Але­на Бо­хан, пра­рэк­тар Ака­дэ­міі мас­тац­тваў па ву­чэб­най ра­бо­це, рас­па­вя­дае: «Трэ­ба ўспры­маць гэ­тыя тры сту­ пе­ні цэ­лас­на, як сіс­тэ­му, але важ­ на раз­умець кож­ную з іх як аўта­ ном­ны і аб­са­лют­на не­абход­ны цыкл для гра­мад­ства, бо кож­ная з гэ­тых пры­сту­пак мае свае фун­к­ цыі, па­трэб­ныя на­шай кра­іне. На пер­шай сту­пе­ні ад­бы­ва­ецца зна­ёмства з аза­мі твор­час­ці і вы­ха­ван­не ча­ла­ве­ка, які бу­дзе ўклю­ча­ны ў ку­ль­тур­нае і — ад­па­вед­на — ду­хоў­нае жыц­цё гра­мад­ ства. Дру­гая пры­ступ­ка — ся­рэд­няя спе­цы­яль­ная ад­ука­цыя: ча­ла­век вы­зна­чыў­ся пра­фе­сій­на і аб­раў свой шлях. Тут важ­на раз­ві­ваць вы­ка­на­ль­ніц­кае май­стэр­ства, здзяй­сняць ве­ль­мі сур’ёзную тэх­ ніч­ную пад­рых­тоў­ку. На ста­дыі вы­шэй­шай ад­ука­цыі мы па­він­ны не то­ль­кі са­мо­му сту­ дэн­ту, а і гра­мад­ству га­ран­та­ваць, што ў вы­ні­ку атры­ма­ецца твор­ ца, здо­ль­ны рэ­алі­зоў­ваць са­мыя скла­да­ныя пра­екты. Пра­бле­ма ў тым, што гэ­та сіс­тэ­ма му­сіць быць цэ­лас­най. А як яе та­кой зра­біць? Дзя­ку­ючы ка­рэ­ля­цыі пра­грам. Сап­раў­ды, тэх­ніч­нае май­стэр­ства ўдас­ка­на­ль­ва­ецца, ка­лі ча­ла­век пе­ра­хо­дзіць ад про­стых за­дан­няў да скла­да­ных. Ка­лі ву­чэб­наме­та­дыч­ныя аб’яднан­ні ся­рэд­няй і вы­шэй­шай ад­ука­цыі бу­дуць пра­ца­ваць раз­ам, та­ды і мож­на га­ва­рыць пра цэ­лас­ную і агу­ль­ ную сіс­тэ­му.

1. Кацярына Сапожнікава. Тэматычная кампазіцыя «Неадасланы ліст. Алена Кіш». Алей. Кіраўніца Алена Аракчэева.

2. Кацярына Яцкевіч. Тэматычная кампазіцыя «Па-над зямлёй». Алей. Кіраўнік Іосіф Лысы.

3. Юлія Анкуда. Тэматычная кампазіцыя «Вандроўка». Алей. Кіраўніца Вікторыя Кульваноўская.

4. Кацярына Лазар. Графічнае афармленне зборніка вершаў. Кіраўніца Наталля Рац. Артыкул праілюстраваны работамі навучэнцаў мастацкага каледжа імя А.Глебава.

37

В І З У А Л Ь Н Ы Я М А С Т А Ц Т В Ы • Т Э ­М А : А Д ­У К А ­Ц Ы Я

КАЛІ ДБАЦЬ ПРА ПЕР­С ПЕК­Т Ы­В У... Пёт­ра Ва­сі­леў­скі С Ё ­Л Е ­ТА ФА ­К У­Л Ь­Т Э­Т У Д Ы ­З А Й ­Н У І Д Э ­К А ­РА­Т Ы Ў ­Н А- П Р Ы ­К Л АД ­Н О ­ГА М АС­ТА Ц­Т В А Б Е ­Л А ­Р УС ­К А Й Д З Я Р­Ж АЎ ­Н А Й А КА­ Д Э ­М І І М АС­ТА Ц­Т В АЎ С П АЎ ­Н Я ­Е Ц Ц А 40 ГОД. З Г Э­ТА Й Н А ­Г О­Д Ы Н А РО З ­Н Ы Х П Л Я ­Ц ОЎ ­К АХ АД ­Б Ы ­Л І ­С Я В Ы ­С ТА ­В Ы, Н А Я К І Х РО З ­Н Ы Я КА­Ф Е Д ­Р Ы Д Э ­М А Н ­С Т РА ­В А­Л І С В А Е Д А­С Я Г ­Н Е Н ­Н І І Т В О Р ­Ч Ы П А­Т Э Н ­Ц Ы ­Я Л. П А­С Л Я АД ­Н О Й З ТА ­К І Х І М П РЭ З — Э КС ­П А ­З І ­Ц Ы І КА­Ф Е Д ­Р Ы П РА ­М Ы С ­Л О ­В А ­ГА Д Ы ­З А Й ­Н У Ў Н ЦС М — Я СУС­Т РЭЎ­С Я З П РА­Ф Е ­С А ­РА М КА­Ф Е Д ­Р Ы Т Э ­О Р Ы І І Г І С­Т О ­Р Ы І Д Ы ­З А Й ­Н У Б Д А М, КА Н ­Д Ы ­Д А­ТА М М АС­ТА Ц­Т В А З ­Н АЎ­С Т В А, Д А ­Ц Э Н ­ТА М К Р Ы С ­Ц І ­Н А Й СТ Р Ы ­К Е ­Л Е ­ В А Й. АД РА З ­М О ­В Ы П РА КА Н ­К РЭТ ­Н У Ю Э КС ­П А ­З І ­Ц Ы Ю АД ­Н О Й КА­Ф Е Д ­Р Ы ГА ­В О Р ­К А П Е ­РА Й ­Ш Л А Д А Ш Ы ­Р Э Й ­Ш А Й Т Э ­ М Ы — П РА ­Б Л Е ­М Ы З А ­П АТ ­РА ­Б А ­В А ­Н АС ­Ц І Д Ы ­З А Й ­Н У Ў Н А ­Ш А Й СА ­Ц Ы ­Я КУ­Л Ь­Т У Р ­Н А Й С І ­Т У­А Ц Ы І І Ў З В Я З ­Ц Ы З Ё Ю — Д А П Ы ­ТА Н ­Н Я П АД ­Р Ы Х­Т ОЎ ­К І АД ­П А ­В Е Д ­Н Ы Х КАД ­РАЎ У В Ы ­Ш Э Й ­Ш А Й Ш КО­Л Е К РА ­І Н Ы. Спа­да­ры­ня Крыс­ці­на, на пра­ця­гу апош­ніх га­доў мне не раз да­ во­дзі­ла­ся пры­сут­ні­чаць на аб­аро­не ды­зай­нер­скіх дып­ло­маў у Ака­дэ­міі. Сён­ня ад дып­лом­ні­ка, акра­мя мас­тац­ка-воб­раз­на­га вы­ра­шэн­ня пра­екта, па­тра­бу­юць яшчэ і эка­на­міч­на­га аб­грун­та­ ван­ня. Ён му­сіць ад­ка­заць на пы­тан­не, якія ма­тэ­ры­ялы і ў якой ко­ль­кас­ці бу­дуць ска­рыс­та­ныя, ко­ль­кі гэ­та бу­дзе каш­та­ваць. Між тым дып­лом­ні­кі пад ва­шым кі­раў­ніц­твам, бы­вае, аб­ара­ня­юцца кан­цэп­ту­аль­ны­мі рас­пра­цоў­ка­мі па тэ­мах, на пер­шы по­гляд ве­ль­ мі да­лё­кіх ад рэ­аль­ных па­трэб. Вы не ду­ма­еце, што жыц­цё мо­жа жор­стка апус­ціць ва­шых ле­ту­цен­ні­каў з не­ба на зям­лю?

— Ка­лі вы­зна­ча­юцца тэ­мы дып­лом­ных ра­бот, мы ары­енту­емся на раз­на­пла­на­васць са­цы­яль­ных за­пы­таў і на твор­чы па­тэн­цы­ял са­міх сту­дэн­таў. Ёсць ра­бо­ты пры­клад­но­га ха­рак­та­ру, ары­ента­ва­ ныя на рэ­аль­ны сек­тар эка­но­мі­кі, на маг­чы­масць да­вя­дзен­ня іх да вы­твор­час­ці. Та­кіх бо­ль­шасць. Сту­дэн­ты, ад­нак, роз­ныя. Ёсць ся­род іх та­кія, што дэ­ман­стру­юць здо­ль­насць па­йсці да­лей, гля­ дзець глы­бей. Та­му дып­лом­ныя за­дан­ні мож­на фар­му­ля­ваць пароз­на­му — не то­ль­кі як ства­рэн­не вы­ключ­на пры­клад­ных аб’ектаў, але і як рас­пра­цоў­ку кан­цэп­ту­аль­ных ра­шэн­няў з іншай сэн­са­вай глы­бі­нёй. На­ву­ча­ль­ны пра­цэс у нас — не кан­ве­ерная вы­твор­часць, на­кі­ра­ва­ ная на вы­пуск пра­фе­сі­яна­лаў вуз­ка ўжыт­коў­на­га ха­рак­та­ру. Мне пад­аец­ца, што кож­ная ВНУ, што рых­туе ды­зай­не­раў, му­сіць пад­во­ дзіць вы­ха­ван­ца да ра­шэн­ня са­мых роз­ных за­дач — ад пры­клад­ ных да кан­цэп­ту­аль­ных. Зму­ша­ючы сту­дэн­та гля­дзець на сваю пра­цу праз пры­зму кан­цэп­ту­аль­нас­ці, мы ўзмац­ня­ем глы­бі­ню пра­ пра­цоў­кі змес­ту, над­аем мас­тац­кую ме­та­фа­рыч­насць пра­ектнай мо­ве. Га­вор­ка ідзе пра тое, што не­ка­то­рым дып­лом­ні­кам да­ецца маг­ чы­масць зра­біць не­шта бо­ль­шае, чым дып­лом. І та­кая ра­бо­та для астат­ніх ста­но­віц­ца сво­еа­саб­лі­вым ары­енці­рам, ка­мер­то­нам, сты­ му­лам. Маг­чы­мас­цю спраг­на­за­ваць тое, што бу­дзе па­трэб­на за­ў­ тра. Яшчэ ня­даў­на дып­ла­ма­ва­ны ды­зай­нер быў у Бе­ла­ру­сі «штуч­ным та­ва­рам», сён­ня гэ­тай пра­фе­сіі ву­чаць мно­гія ўста­но­вы. Ці трэ­ба кра­іне сто­ль­кі спе­цы­яліс­таў? Ці не ад­бы­ва­ецца пры та­кой ма­са­ вас­ці дэ­ва­ль­ва­цыя і пра­фе­сіі, і ста­ту­су?

— Ба­юся, вы ма­еце ра­цыю. Каб не ад­бы­ла­ся пры­мі­ты­ві­за­цыя дзей­нас­ці ва ўмо­вах ве­ра­год­на­га па­вяр­хоў­на-фар­ма­лі­за­ва­на­га стаў­лен­ня да па­тэн­цы­ялу ды­зай­ну, Ака­дэ­мія му­сіць дэ­ман­стра­ ваць у на­ву­ча­ль­ным пра­цэ­се і па­лёт твор­чай дум­кі ў кан­цэп­ту­аль­ ных рас­пра­цоў­ках, і пра­гма­тызм на ўзроў­ні кан­крэт­ных пра­ектаў пры­клад­но­га ха­рак­та­ру. Каб на­поў­ні­цу рас­крыць па­тэн­цы­ял пра­фе­сіі, па­він­ны быць роз­ ныя ад­ука­цый­ныя ўзроў­ні. Мы да гэ­та­га ру­ха­емся. У пер­спек­ты­ 38

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

ве ў нас бу­дзе і ба­ка­лаў­ры­ят, і ма­гіс­тра­ту­ра, якая прад­угле­джвае пад­рых­тоў­ку кан­цэп­ту­аль­на ары­ента­ва­ных ды­зай­не­раў, здо­ль­ ных да на­ву­ко­вай пра­цы. Гэ­та ра­ней ці па­зней пры­йдзе. Іншая спра­ва, ка­лі га­во­рым пра астат­нія ВНУ і ка­ле­джы. Тут сі­ту­ацыя да­во­лі скла­да­ная, і яна ёсць ад­біт­кам са­цы­яль­на-ку­ль­тур­най сі­ ту­ацыі ў кра­іне. На жаль, на ўзроў­ні дзяр­жа­вы, на ўзроў­ні гра­ мад­ства ня­ма раз­умен­ня, што та­кое ды­зайн і на што ён здо­ль­ны. А ды­зайн — гэ­та моц­ны сро­дак кан­ку­рэн­тнай ба­ра­ць­бы, ства­рэн­ ня іна­ва­цый, за­ха­ван­ня і ад­на­ўлен­ня ку­ль­тур­на­га па­тэн­цы­ялу на­ цыі. Зрэш­ты, гэ­та важ­ны сро­дак са­цы­ялі­за­цыі лю­дзей, яднан­ня іх адзі­ны­мі мас­тац­кі­мі каш­тоў­нас­ця­мі. Дзей­сны сро­дак ука­ра­нен­ня

ку­ль­ту­ры і эстэ­ты­кі ў наш по­быт. Ва ўсім све­це гэ­та пры­ня­та як да­дзе­насць. Мы не ўспры­ма­ем ды­зайн як ку­ль­тур­ную з’яву і эка­на­міч­ны ры­чаг. Ён існуе на ўзроў­ні вы­сіл­каў энту­зі­ястаў, на­кшталт тых, што амаль сто га­доў на­зад зла­дзі­лі ў Ві­цеб­ску ле­ген­дар­ны «УНО­ВІС». Па­куль Са­вец­кі Са­юз існа­ваў, бы­ла цэн­тра­лі­за­ва­ная сіс­тэ­ма, эфек­тыў­ная для свай­го ча­су ідэ­ала­гіч­ная лі­нія... Сён­ня мы са­ма­стой­ныя, мо­ жам бу­да­ваць улас­нае жыц­цё. І як мы ска­рыс­тоў­ва­ем гэ­ту сі­ту­ ацыю? Ба­юся, не леп­шым чы­нам. Мы ры­зы­ку­ем стра­ціць па­тэн­цы­ ял, на­за­па­ша­ны ў са­вец­кі час. Ма­еце на ўва­зе тое, што на­шы за­во­ды, дзе ка­лісь у той ці іншай сту­пе­ні ма­тэ­ры­ялі­зоў­ва­лі­ся ідэі бе­ла­рус­кіх інжы­не­раў і ды­зай­не­ раў, сён­ня ў шэ­ра­гу вы­пад­каў пе­ра­тва­ры­лі­ся ў вы­твор­часць, дзе з за­меж­ных кам­плек­тоў­ных збі­ра­юць не на­мі пры­ду­ма­ныя ма­шы­ ны і агрэ­га­ты? Для та­кой спра­вы ды­зай­нер не над­та і па­трэб­ны. Ад­па­вед­на, не па­трэб­ныя і на­ву­ча­ль­ныя ўста­но­вы, дзе іх рых­ту­ юць...

— Мож­на за­крыць усё, ад уся­го ад­мо­віц­ца. Апраў­даць гэ­та тым, што сён­ня эка­на­міч­ны кры­зіс. Але ка­лі ду­маць пра пер­спек­ты­ву, дык ме­на­ві­та ця­пер кра­іне трэ­ба вы­зна­чыц­ца ад­нос­на свай­го мес­ца ў гла­ба­ль­ным са­цы­яку­ль­тур­ным і ге­апа­лі­тыч­ным кан­тэк­сце. Ка­лі мы збі­ра­емся жыць то­ль­кі сён­няш­нім днём, дык пад­піс­ва­ емся існа­ваць за не­чай спі­наю, быць збо­рач­ным цэ­хам, за­га­дзя ад­да­ем іншым іні­цы­яты­ву — та­ды і га­ва­рыць ня­ма пра што. Ка­лі ж мы хо­чам мыс­ліць стра­тэ­гіч­на і гля­дзець у пер­спек­ты­ву, то трэ­ба да ды­зай­ну ста­віц­ца з па­ва­гай. Што вы пад гэ­тым раз­уме­еце?

— Най­перш не трэ­ба ды­зайн пры­мі­ты­за­ваць. Гэ­та не мас­тац­тва, не інжы­не­рыя і не эка­но­мі­ка ў чыс­тым вы­гля­дзе. А спе­цы­фіч­ная, уні­ка­ль­ная дзей­насць, якая сін­тэ­зуе ўсе гэ­тыя склад­ні­кі. За­да­ча ад­ука­цыі — фар­ма­ваць не сто­ль­кі мас­та­ка як пра­ектан­та, здо­ль­ на­га шы­ро­ка мыс­ліць воб­раз­ны­мі ма­дэ­ля­мі. Ка­лі мы гэ­та не ўсве­ дам­ля­ем, то зга­джа­емся на ро­лю аб­слу­гі не­йкіх дроб­ных, амаль не за­ўваж­ных у гла­ба­ль­ным кан­тэк­сце чын­ні­каў. Гэ­та на­рма­ль­на, што існу­юць роз­ныя шко­лы. Але пы­тан­не ў тым, на­ко­ль­кі там ёсць раз­умен­не сут­нас­ці ды­зайн-дзей­нас­ці. Як па мне, ад­бы­ва­ецца рэ­алі­за­цыя чыс­та кан’юнктур­ных мо­ман­таў, бо ёсць по­пыт з бо­ку аб­іту­ры­ентаў на но­вы, за­гад­ка­вы від пра­цы, уяў­лен­не пра які ў ска­жо­ным вы­гля­дзе трап­ляе да нас праз СМІ, га­лоў­ным чы­нам праз тэ­ле­ві­зар. Уклю­чы­лі тэ­ле­ві­зар — а з экра­на рас­па­вя­да­юць пра тое, як для ква­тэ­ры шпа­ле­ры пад­бі­раць, і на­зы­ ва­юць гэ­та ды­зай­нам інтэр’ера. У мя­не ўра­жан­не, што ў бо­ль­шас­ці ад­ука­цый­ных уста­ноў вы­клад­ чы­кі да­во­лі сла­ба ўяў­ля­юць, ча­му ву­чыць. Мне пад­аец­ца, сён­ня ў гэ­тай га­лі­не ўво­гу­ле вя­лі­кая сту­пень фар­ма­лі­за­цыі на­ву­ча­ль­на­га

пра­цэ­су, і ёсць тыя, хто арга­ні­зуе гэ­тую фор­му без змес­ту. Між тым ды­зайн якраз аб­апі­ра­ецца на тое, што змест му­сіць быць пер­шас­ ным ад­нос­на фор­мы. Вось пры­хо­дзяць яны ў Ака­дэ­мію на пра­гля­ ды — мабыць, па вопыт — і па­чы­на­юць фа­таг­ра­фа­ваць сту­дэн­цкія за­дан­ні, на­ват не ўні­ка­ючы ў іх ха­рак­тар і сут­насць, не ду­ма­ючы, якая ме­та­дыч­ная за­да­ча ста­іць за той ці іншай вы­явай, які ла­гіч­ ны лан­цу­жок ідзе па­між гэ­ты­мі за­дан­ня­мі. Ад­бы­ва­ецца чыс­та па­ вяр­хоў­нае ўспры­ман­не і пе­ра­цяг­ван­не па­ба­ча­на­га ў нас, але не асэн­са­ва­на­га, у іншыя ад­ука­цый­ныя струк­ту­ры. Ту­ды, дзе, зноў жа, у леп­шым вы­пад­ку ідуць вы­кла­даць лю­дзі з ба­за­вай ды­зай­нер­ скай ад­ука­цы­яй, ды яны ха­ця б уяў­ля­юць, у які бок раз­гар­нуць тое, што ба­чы­лі на свае во­чы ў нас. А час­цей за ўсё гэ­тыя лю­дзі пры­й­ шлі з іншых сфер дзей­нас­ці. Такім чынам, пра­ектны склад­нік ды­зай­ну, чыё пры­зна­чэн­не быць на па­меж­жы мас­тац­ка-воб­раз­най і інжы­нер­на-тэх­ніч­най сфер, які, да та­го ж, мае грун­там на­ву­ку, сён­ня дэ­ва­ль­ву­ецца. І ад­бы­ва­ецца ўсё пад дэ­ві­зам «Не за­ма­роч­вай­це­ся!». На­рма­ль­най з’явай лі­чыц­ ца пла­гі­ят. Па­гля­дзеў, уз­яў, не­як ад­апта­ваў пад свае тэх­на­ло­гіі. Па­ чы­на­ецца гэ­та ў ча­се ву­чо­бы, доў­жыц­ца на пра­цы. Бо вы­твор­часць жы­ве мі­ма­лёт­ны­мі за­да­ча­мі. Ды, зрэш­ты, усе мы так жы­вем... А му­ сяць быць сты­му­лы для вы­твор­цаў, якія пра­цу­юць на пер­спек­ты­ву, не ба­яцца ра­біць сваё, пад­ыхо­дзяць да спра­вы крэ­атыў­на. Да­рэ­ чы, спа­жыў­ца не ашу­ка­еш, ён вы­бі­рае не ко­пію, а ары­гі­нал. За кож­ным учын­кам ста­іць раз­умен­не гіс­та­рыч­най ад­каз­нас­ці. Мож­на ства­рыць умо­вы, ка­лі ды­зайн сам са­бою знік­не як з’ява. Да­стат­ко­ва пе­ра­стаць фі­нан­са­ваць пер­спек­тыў­ныя ідэі. Маў­ляў, каш­туе до­ра­га, а пры­бы­так не ад­ра­зу і не на­ўпрост. Але ко­ль­кі ча­су трэ­ба, каб по­тым ад­на­віць шко­лу і ася­ро­дак, якія ства­ра­лі­ ся дзе­ся­ці­год­дзя­мі. Мнос­тва па­ка­лен­няў шчы­ра­ва­лі, шчы­ру­юць — шу­ка­юць, па­мы­ля­юцца, апра­бу­юць. Пе­рад імі мы так­са­ма ма­ем ад­каз­насць.

1. Юрый Тарэеў. Стрэс. Плакат. Лічбавы друк. 2015.

2. Руслан Найдзен. Уласнапіс. Папера, туш. 1991.

3. Ганна Мельнікава. З серыі «Гісторыя аднаго "Я"». Фотаграма. 2015.

4. Сяргей Рабчык. Дызайн-праект экстэр'ера легкавога аўтамабіля на базе «Opel Coupé». Дыпломны праект. Кіраўнік Валянцін Каламіец.

39

40

М А С ТА ЦТ В А • К РА С А В І К 2 2016 016

В І З У А Л Ь Н Ы Я М А С Т А Ц Т В Ы • У М А Й ­С Т Э Р ­Н І

ВІК­ТАР КО­П АЧ. ІДЭІ Д ЛЯ ВАН­Д РО­В АК Але­ся Бе­ля­вец П Р Ы ­С УТ ­Н АС Ц Ь В І К­ТА ­РА КО ­П А­Ч А Ў Б Е ­Л А ­Р УС ­К А Й А РТП РА­С ТО ­Р Ы Ф І К­С У ­Е Ц Ц А Б О­Л Ь Ш У Я КАС ­Ц І Ф О­ТА ­Р Э ­П А Р ­ ТА­Ж АЎ, Ч Ы М РЭ­А Л Ь ­Н Ы Х А Б’Е КТАЎ. ХО Ц Ь Н Е ­Л Ь ­ГА Н Е З ГА­Д А Ц Ь Я ГО ЎД А­Л Ы П РА ­Е КТ З І В А ­Н А М С Е ­М І ­Л Е ­ТА ­В Ы М «М Е Х ­ А ­Н І З ­М Ы: РЭ ­Ф Л Е К­С І І І М Е ­ТА ­М А Р­Ф О ­З Ы ». С КУ­Л Ь П ­ ТА Р З Н А Й ­Ш ОЎ А Р ГА ­Н І Ч ­Н У Ю Ф О Р ­М У В Ы ­Ж Ы ­В А Н ­Н Я, Н У ДО Б Р ­ А, Н А ­З А ­В Е М Я Е ТА К — « І С Н А ­В А Н ­Н Е Ў М АС­ТА Ц­Т В Е »: Ё Н П А ­К І ­Д А Е С В А Е М А ­Н У ­М Е Н ­ТА­Л Ь ­Н Ы Я РЭ ­Ч Ы Н А З А­ М Е Ж ­Н Ы Х С І М ­П О ­З І ­У М Н Ы Х П Л Я ­Ц ОЎ ­К АХ, Г Э­ТА З Н А­Ч Ы Ц Ь У ГА ­РА­Д АХ І П А ­Р КАХ І Н Ш Ы Х К РА ­І Н, А СТА Н ­К О ­В Ы Я П А­ КА З ­В А Е Ў М І Н ­С КУ. АД ­Н А К П РА ­Ц Я Г ­В А Е М А ­Р Ы Ц Ь І П РА Т У­Т Э Й ­Ш У Ю « М А ­Н У ­М Е Н ­ТА­Л Ь ­Н У Ю РЭ­А Л І ­З А ­Ц Ы Ю ». Сён­ня стан рэ­чаў у ма­ну­мен­ та­ль­най га­рад­ской ску­льп­ту­ры быц­цам бы мя­ня­ецца — у бок ма­дэр­ні­за­цыі. Зда­ецца, мно­ гім ста­но­віц­ца зра­зу­ме­ла: ка­лі ў Мін­ску спра­бу­юць бу­ да­ваць су­час­ныя архі­тэк­тур­ ныя аб’екты, то і ску­льп­ту­ра му­сіць не ад­ста­ваць. Твае тво­ ры эфек­тна ўпры­гож­ва­юць за­ меж­ныя га­ра­ды, але ха­це­ла­ся б уба­чыць што­сь­ці пад­обнае і на ра­дзі­ме. Ці ўдзе­ль­ні­ча­еш ты ў кон­кур­сах апош­нім часам, ці пра­па­ну­еш свае пра­цы?

— Так, звы­чай­на, ка­лі ўсё шчы­ ра і спра­вяд­лі­ва, ма­ну­мен­таль­­ ная ску­льп­ту­ра вы­бі­ра­ецца праз кон­курс. Ма­ну­мен­та­ль­ны са­вет пры­мае ра­шэн­не, аб­і­ рае пра­ект, рэ­ка­мен­дуе аўта­ру што­сь­ці да­пра­ца­ваць ці па­леп­ шыць. Знач­ная работа рэ­спуб­ лі­кан­ска­га зна­чэн­ня не мо­жа быць па­стаў­ле­на без ухвалы Рэ­спуб­лі­кан­ска­га мас­тац­каэкс­­пер­тна­га са­ве­та па ма­ нумен­­та­ль­ным і ма­ну­мен­таль­­ на-дэ­ка­ра­тыў­ным мас­тац­тве. Я, без­умоў­на, спра­бую, але не так час­та, як ха­це­ла­ся б. Бы­ вае, пра­ўда, пра­цую ў іншых кра­інах і не­йкія кон­кур­сы пра­ пус­каю. Апош­нім ча­сам стаў бо­льш актыў­на пад­аваць свае пра­екты.

Та­му што не­ль­га то­ль­кі скар­ дзіц­ца на кеп­скі стан су­час­най ску­льп­ту­ры ў га­рад­скім ася­ род­дзі, ка­лі сам не імкнеш­ся змя­ніць сі­ту­ацыю ў іншы бок. На­прык­лад, мы з Аляк­се­ем Са­ ро­кі­ным пра­па­на­ва­лі рэ­ль­ефы і кан­цэп­цыю ка­лон ад­ной з но­ вых стан­цый мін­ска­га мет­ро. Праз не­йкі час бу­дуць аб­веш­ ча­ны вы­ні­кі вы­ба­ру. Мы па­ча­лі па­глыб­ляц­ца ў ра­бо­ту — і вы­ свет­лі­ла­ся, што гэ­та надзвы­чай пры­ваб­лі­вы аб’ект для афар­м­ лен­ня. На да­дзе­ным эта­пе мы атры­ма­лі маг­чы­масць пра­ца­ ваць цал­кам во­ль­на, па­куль без улі­ку мер­ка­ван­няў за­каз­чы­ка. Ка­лі атры­ма­ецца рэ­алі­за­ваць за­ду­ма­нае, мне бы­ло б ве­ль­ мі ці­ка­ва, бо гэ­та су­гуч­на ма­ім сён­няш­нім ідэ­ям і па­мкнен­ням. Да­во­дзіц­ца вы­кон­ваць роз­на­ га кштал­ту тво­ры, не­ка­то­рыя — для за­роб­ку, пра­фе­сій­на, але без па­лё­ту. Але ж са­ма­рэ­алі­за­ цыя для мас­та­ка — най­важ­ней­ шая рэч. Не­ча­ка­на для ся­бе я па­ўдзе­ль­ ні­чаў у ску­льп­тур­ным кон­кур­се для Па­рка вы­со­кіх тэх­на­ло­гій. Пра­па­но­ва ўзнік­ла ў вы­ні­ку вы­ста­вы «Пра­ект», што пра­хо­ дзі­ла ў Па­ла­цы мас­тац­тва. Там ску­льп­та­ры па­каз­ва­лі рэ­чы, якія ім ха­це­ла­ся б рэ­алі­за­ваць.

Вы­ста­ва ла­дзі­ла­ся як ад­каз на пы­тан­не, ча­му тво­ры не­за­ пат­ра­ба­ва­ны. Бы­ло вы­ра­ша­ на, што, ве­ра­год­на, нас про­ста не ве­да­юць. І мы зра­бі­лі крок на­сус­трач, каб ся­бе па­ка­заць і знай­сці лю­дзей, мес­цы і маг­ чы­мас­ці для ўва­саб­лен­ня на­ шых ідэй. Ту­ды за­пра­ша­лі­ся спе­цы­яль­ныя гос­ці, у тым лі­ку і з Са­юза архі­тэк­та­раў, мі­ніс­ тэр­ства архі­тэк­ту­ры. Што ты­ чыц­ца Па­рка вы­со­кіх тэх­на­ло­ гій, то там пла­ну­ецца не­ка­ль­кі эта­паў. Пер­шы этап — не­ка­ль­кі ску­льп­тур на ўва­ход­най зо­не, дру­гі — парк ску­льп­ту­ры. Гэ­та ўсё па­куль на ўзроў­ні пра­екта, да ўва­саб­лен­ня яшчэ да­лё­ка. Так­са­ма для но­ва­га бу­дын­ка «Бел­газ­прам­бан­ка» ня­даў­на быў пра­ве­дзе­ны кон­курс на ства­рэн­не мас­тац­ка­га аб’екта. У вы­ні­ку за­моў­цы вы­бра­лі ды­зай­нер­скі аб’ект, які бу­дзе вы­ка­на­ны са шкла і бе­то­ну, з вы­ка­рыс­тан­нем агню. Мя­ не, ску­льп­та­ра, та­кая сі­ту­ацыя здзі­ві­ла, бо ў чар­го­вы раз аб­ы­ шлі ўва­гай ску­льп­ту­ру, што, на мой по­гляд, му­сіць аб­авяз­ко­ ва пры­сут­ні­чаць ка­ля знач­ных бу­дын­каў. А на гэ­тым кон­кур­ се мож­на бы­ло на­зі­раць ува­ саб­лен­не вы­дат­ных ідэй ад роз­ных ску­льп­та­раў. I не­маг­

чы­ма па­скар­дзіц­ца на та­кое ра­шэн­не жу­ры, бо банк актыў­ на ўдзе­ль­ні­чае ў мас­тац­кім жыц­ці кра­іны і ў вяр­тан­ні на­ шай спад­чы­ны. Каб усе буй­ныя ўста­но­вы так пад­трым­лі­ва­лі мас­тац­тва, для твор­цаў на­ста­ ла б цу­доў­нае жыц­цё і ў кра­і­ ны з’яўля­ла­ся б бо­льш пад­стаў для го­на­ру. На днях адзін зна­ёмы скульп­­ тар — ці то жар­там, ці то ўсур’ёз — вы­ка­заў мер­ка­ван­не, маў­ляў, ні­ко­му мы тут не па­ трэб­ныя, кож­ны вы­жы­вае, як мо­жа. Мне ці­ка­вы твой шлях вы­жы­ван­ня. Як ты — з ака­дэ­ міч­най ад­ука­цы­яй за спі­най — да­йшоў да ўдзе­лу ў вя­лі­кіх між­на­род­ных пра­ектах з цал­ кам фар­ма­ль­ны­мі рэ­ча­мі?

— У ску­льп­ту­ру я ўво­гу­ле па­тра­ піў вы­пад­ко­ва. Два разы па­ сту­паў на жы­ва­піс у мас­тац­кую ву­чэ­ль­ню, мне ха­це­ла­ся пі­саць, а на ску­льп­ту­ру па кон­кур­се не ха­па­ла ча­ла­ве­ка. Уз­ялі мя­не, не ве­даю, на чым грун­та­ваў­ ся гэ­ты вы­бар. І ад­ра­зу ве­ль­мі па­шан­ца­ва­ла на на­стаў­ні­ка: Ба­рыс Ла­за­рэ­віч на­ву­чыў, за­ ха­піў, і я ўжо не ба­чыў ся­бе без ску­льп­ту­ры, ха­це­ла­ся ву­чыц­ ца да­лей, та­му па­сту­піў у Ака­ дэ­мію мас­тац­тваў. За­кан­чваў у 1990-я, ма­тэ­ры­яль­на бы­ло 41

вель­мі цяж­ка. Усім бы­ло цяж­ка, але ску­льп­та­рам асаб­лі­ва. Каб рэ­алі­за­ваць сваю ідэю, трэ­ба выдаткаваць шмат ча­су і гро­ шай. А дзе ты возь­меш гро­шы, на­пра­цоў­кі, су­вя­зі, май­стэр­ні? Ула­дзі­мір Сла­бод­чы­каў улад­ ка­ваў усю на­шу гру­пу да Акі­ма Ку­рач­кі­на, і мы ўчац­вя­рых пра­ ца­ва­лі ў яго май­стэр­ні — зі­мой, без ацяп­лен­ня, без ка­на­лі­за­ цыі, у ва­лён­ках і ва­тоў­ках. За­ моў асаб­лі­вых не бы­ло, ва­ялі, вы­жы­ва­лі, але твор­чае жыц­цё ад­чу­ва­ла­ся на­сам­рэч сап­раў­д­ ным, ня­гле­дзя­чы ні на што. І так шмат га­доў, па­куль дом не знес­лі. Мы пе­ра­еха­лі ў ча­со­вую май­стэр­ню на тэх­ніч­ным па­ вер­се жы­ло­га до­ма. На мес­цы ста­ро­га бу­дын­ка быў уз­ве­дзе­ ны су­час­ны дом, але мас­та­кі ту­ды так і не вяр­ну­лі­ся. Та­му што ў на­шым гра­мад­стве аўта­ ры­тэт твор­цы ве­ль­мі ніз­кі. Па­сля гэ­та­га на не­йкі час да­вя­ ло­ся за­быць ску­льп­ту­ру, ра­біў ві­зіт­кі і бук­ле­ты. Вяр­ста­ль­ніц­ кія, ды­зай­нер­скія на­вы­кі спа­ трэ­бі­лі­ся ў мас­тац­кім жыц­ці, бо за­сво­іў камп’ютар і стаў за­хо­ дзіць у Інтэр­нэт. На між­на­род­ ныя кон­кур­сы па­чаў пад­аваць свае пра­екты ад без­вы­ход­нас­ ці. Бы­ло спа­чат­ку ве­ль­мі цяж­ ка, па­тра­ба­ва­лі­ся на­пра­цоў­кі. У мя­не бы­лі ма­ле­нь­кія аб’­екты, зроб­ле­ныя з ва­лу­ноў. З’явіў­ ся пер­шы між­на­род­ны во­пыт

пра­цы з ва­лу­на­мі ў Поль­шчы, па­зна­ёміў­ся з Анджэ­ем Стру­ мі­лам — вы­дат­ным ску­льп­та­ рам, гра­фі­кам, жы­ва­піс­цам, кні­га­вы­даў­цом, пад­арож­ні­кам і про­ста цу­доў­ным ча­ла­ве­кам. Зна­ёмства, су­мес­ная ра­бо­та ве­ль­мі ўзру­шы­лі мя­не і яшчэ бо­льш за­ма­ца­ва­лі маю лю­боў да ка­мен­най ску­льп­ту­ры. А за­тым па­кры­се пры­йшоў дос­вед пра­цы з ка­ме­нем. Бо ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў нас ву­чы­ лі най­перш ля­піць і ма­ля­ваць, так­са­ма бы­ла лет­няя пра­кты­ ка, на якой мы ка­рыс­та­лі­ся гіп­сам, ка­ме­нем, брон­зай. На вы­бар: адзін год — брон­за, на на­ступ­ны — дрэ­ва ці ка­мень. Гэ­та на­зы­ва­ла­ся азна­ямлен­нем з ма­тэ­ры­ялам. У нас не бы­ло кан­крэт­най спе­цы­ялі­за­цыі па ма­тэ­ры­ялах, пра­ца­ва­лі з роз­ ны­мі. Мож­на ска­заць, што твая шко­ ла — не то­ль­кі Ака­дэ­мія мас­ тац­тваў, але і гэ­тыя ску­льп­тур­ ныя сім­по­зі­умы, твой стыль сфар­ма­ваў­ся праз удзел у іх.

— Гэ­та ўсё ве­ль­мі скла­да­на ад­бы­ва­ла­ся, як адзі­ны не­па­ рыў­ны пра­цэс, дзе ча­сам та­бе ба­лю­ча, цяж­ка, страш­на, але па­сля ты ад­чу­ва­еш ра­дасць, што зна­хо­дзіш не­шта сваё ў тым твор­чым по­шу­ку. Па­сля Ака­дэ­міі я не мыс­ліў ся­бе без по­ста­ці, ру­хаў­ся праз фі­гу­ра­ тыў­насць, ад­нак і праз не­йкую

сты­лі­за­цыю сі­лу­эта, бо чыс­ты рэ­алізм ста­на­віў­ся не­за­пат­ра­ ба­ва­ным. Дый і сён­ня, шчы­ра ка­жу­чы, так моц­на раз­ві­ва­ецца гіперрэ­алізм у све­це, што нам да та­го ўзроў­ню яшчэ да­лё­ка. У нас у кра­іне існуе не­йкі не­ пе­ра­адо­ль­ны страх пе­рад аб­страк­тнай ску­льп­ту­рай. Су­ час­ная архі­тэк­ту­ра ні­ко­га не здзіў­ляе, а ску­льп­ту­ра за­храс­ ла дзе­сь­ці яшчэ ў ХІХ ста­год­дзі. Але ніх­то, акра­мя нас, ску­льп­ та­раў, гэ­тую сі­ту­ацыю не вы­ пра­віць. Ка­мень мя­не за­хап­ляў з дзя­ цін­ства: ка­ме­нь­чы­кі ў рэ­чцы, вя­ліз­ныя ва­лу­ны на по­лі. Ка­лі я пры­йшоў да ка­ме­ню як да ма­тэ­ры­ялу, ён мя­не змя­ніў. Па­ чы­наў я з апрацоўкі ва­лу­ноў, сярод матэрыялаў былі гра­ніт, ды­ябаз, тра­вер­цін, мар­мур і пяс­ча­нік. Але на сім­по­зі­умах у гэ­тых ма­тэ­ры­ялах ста­ла цяж­ ка да­ся­гаць фі­гу­ра­тыў­нас­ці, эле­мен­тарна не ста­ва­ла ча­су. Па­сту­по­ва па­чаў на­ра­джац­ца не­йкі но­вы стыль. Бо ка­лі ты пра­цу­еш над ма­тэ­ры­ялам, ка­ лі ты га­дзі­на­мі рэ­жаш і апра­ цоў­ва­еш яго, пры­хо­дзіць разу­ мен­не ўсіх яго маг­чы­мас­цей. Ён сам та­бе пад­каз­вае плас­ тыч­ныя вы­ра­шэн­ні. І я па­чаў за­ўва­жаць, што стаў мя­няц­ца. Стаў пры­дум­ваць зу­сім іншыя пра­екты, іх рэ­алі­зоў­ваў, раз­ гля­даў вы­ні­кі, зна­хо­дзіў там

не­йкія ці­ка­выя дэ­та­лі, ад­мет­ нас­ці. Зва­жаў на тое, што мне пад­аба­ла­ся. Чым доб­ры ўдзел ва ўсіх гэ­тых кон­кур­сах? Ты пра­вя­ра­еш ся­бе, ро­біш пра­ екты, а та­бе ка­жуць: не, не, не. На дзя­ся­ты год пры­ма­юць. І ты ства­ра­еш аб’­ект у іншай кра­іне, раз­гля­да­еш зроб­ле­нае ў ад­ ным шэ­ра­гу з іншы­мі пра­ца­мі, і асэн­соў­ва­еш і свой уз­ро­вень, і кі­ру­нак ру­ху. Гэ­ты пра­цэс ве­ль­мі змя­няе, бо ка­лі твая ра­бо­та не­ка­га за­ча­пі­ ла ў Па­ўднё­вай Ка­рэі ці Бра­зі­ ліі — гэ­та дае сі­лы і пад­трым­ лі­вае ця­бе ў пра­фе­сіі. Мож­на ру­хац­ца да­лей. Што ты ад­чу­ва­еш, па­кі­да­ючы свае пра­цы так да­лё­ка, што ад іх за­ста­ецца то­ль­кі фо­та­зды­ мак у ка­та­ло­гу?..

— Так скла­ла­ся сі­ту­ацыя. Мае ску­льп­ту­ры кра­на­юць ду­шу і сэр­ца лю­дзей на роз­ных кан­ ты­нен­тах. Той факт, што мне ўда­ецца рэ­алі­за­ваць мае ма­ ну­мен­та­ль­ныя ску­льп­ту­ры ў ася­род­дзі, дае на­тхнен­не ру­ хац­ца на­пе­рад. Але ма­ру, што ка­лі-не­будзь яны кра­нуць ду­ шы і ма­іх зем­ля­коў. Але ў той жа час я не ма­гу за­ ста­вац­ца не­за­да­во­ле­ным тым, што мая ра­бо­та ста­іць у Кі­таі ці Тур­цыі. Там у мя­не з’яўля­ецца маг­чы­масць быць са­мім са­бой, я ўва­саб­ляю свае ўлас­ныя пра­ екты. І гэ­та — вя­лі­кае шчас­це,

што не пра­цую на за­мо­ву, не кі­ру­юся чу­жы­мі мер­ка­ван­ня­мі і па­жа­дан­ня­мі. Як пра­хо­дзяць між­на­род­ныя сім­по­зі­умы, які ме­ха­нізм удзе­ лу ў іх?

— Звы­чай­на аб­вяш­ча­ецца тэ­ма чар­го­ва­га сім­по­зі­ума, і ўнут­ ры гэ­та­га вя­лі­ка­га пра­екта ты ўпіс­ва­еш сваё вы­каз­ван­не. Вось ужо -на­ццаць га­доў, па­чы­ на­ючы з кан­ца 1990-х, я ў гэ­тым пра­цэ­се нон-стоп. Ты па­ста­ янна ду­ма­еш, па­сы­ла­еш пра­ па­но­вы, ча­ка­еш, спа­дзяеш­ся. У мя­не бы­лі вы­пад­кі, ка­лі мя­не за­пра­ша­лі да ўдзе­лу то­ль­кі на сё­мы раз, але па­сля бра­лі ўжо тры разы за­пар. Па­мя­таю, чар­ го­вы раз ад­маў­ля­юць, я кля­ну­ ся, што бо­льш ні­ко­лі... Пра­хо­ дзіць год, я зноў раб­лю пра­ект, да­сы­лаю для іх эскіз на но­вую тэ­му. На між­на­род­ных сім­по­ зі­умах ве­лі­зар­ныя кон­кур­сы, бы­вае 30-40 ча­ла­век на мес­ца. Гэ­та свай­го ро­ду ла­та­рэя, ня­ма сэн­су крыў­дзіц­ца... На та­кіх ме­рап­ры­емствах мож­ на да­ве­дац­ца пра мясц­овую ку­ль­ту­ру, па­зна­ёміц­ца з роз­ны­ мі мас­та­ка­мі з уся­го све­ту, бо звы­чай­на сім­по­зі­ум уклю­чае шмат склад­ні­каў і мае шы­ро­ кую пра­гра­му. Вы­ста­вы, кан­ фе­рэн­цыі, се­мі­на­ры, мы са­мі па­каз­ва­ем пра­цы і зна­ёмім­ся з удзе­ль­ні­ка­мі, так­са­ма — му­ зеі, ку­ль­тур­ныя мес­цы. Звы­чай­

на вы­ка­рыс­тоў­ва­ем ма­тэ­ры­ял, рас­паў­сю­джа­ны ў кра­іне, да та­го ж мы пра­цу­ем пуб­ліч­на, за­ўсё­ды ад­бы­ва­ецца ка­му­ні­ ка­цыя з лю­дзь­мі. Ты ад­чу­ва­еш на­пру­жан­не, атмас­фе­ру пэў­най мясц­іны. У роз­ных кра­інах роз­ нае стаў­лен­не да ску­льп­ту­ры, на­ват да жа­но­ча­га воб­ра­за. Та­кое су­тык­нен­ні з раз­ма­іты­мі ку­ль­ту­ра­мі мя­не змя­ні­ла. Я ўжо не ка­жу пра важ­насць па­ста­ яннай пра­кты­кі, бо скульп­­та­ру, як і хі­рур­гу, не­абход­на ўвесь час пра­ца­ваць. То­ль­кі так пры­ хо­дзіць май­стэр­ства. Ра­бо­це з ка­ме­нем я ву­чыў­ся ў асіс­тэн­таў у Бра­зі­ліі, у Кі­таі, у Паў­днё­вай Ка­рэі. У нас вялікіх ка­­мя­нёў ма­ла, на­ша ску­льп­ту­ра пе­ра­ важ­на з дрэ­ва і брон­зы. І да­ сюль я ву­чу­ся, збі­раю па дра­ боч­ках. Май­стэр­ства да­зва­ляе мне ра­біць мае за­ду­мы больш да­ска­на­лы­мі. Зра­зу­ме­ла, на між­на­род­ныя сім­по­зі­умы ты едзеш як прад­ стаў­нік кра­іны, а не як пры­ват­ ны мас­так...

— Сім­по­зі­умы роз­ныя па знач­ нас­ці, ча­сам за­пра­шае пры­ ват­ная арга­ні­за­цыя ці го­рад. Уні­вер­сі­тэ­ты мо­гуць за­пра­сіць, там усплы­вае яшчэ і да­дат­ко­ вая за­да­ча — сту­дэн­ты ву­чац­ ца, пра­цу­юць раз­ам з на­мі. Бы­ва­юць ве­ль­мі вя­лі­кія сім­ по­зі­умы, што пра­во­дзяц­ца на дзяр­жаў­ным уз­роў­ні: на­прык­

43

лад, у Кі­таі ёсць вя­ліз­ныя па­р­ кі на 200 ску­льп­тур. Мы тут, у Беларусі, на­ват не мыс­лім та­кі­ мі маш­та­ба­мі. Ка­неш­не, я еду як прад­стаў­нік кра­іны. Гэ­тым і ці­ка­вяць та­кога кшталту пра­ екты — па­ра­ўнаць тэн­дэн­цыі, што ста­но­вяц­ца ві­да­воч­ны­мі, ка­лі прад­стаў­ле­на ка­ля па­ўсот­ ні кра­ін ці — як у Сус­вет­ным па­рку ску­льп­тур у Чан­чу­не — 216 на­цый. І якая вы­ма­лёў­ва­ецца кар­ці­на раз­віц­ця су­час­най бе­ла­рус­кай ску­льп­ту­ры?

— Думаю, трэ­ба ня­спын­на пра­ ца­ваць і пра­па­ноў­ваць свае аса­біс­тыя ідэі, ня­гле­дзя­чы ні на якія ад­га­вор­кі пра ад­сут­насць срод­каў на ску­льп­ту­ру, не зва­ жа­ючы на па­мыл­ко­вае мер­ка­ ван­не, што гэ­та ні­ко­му не па­ трэб­на, на не­кам­пе­тэн­тнасць лю­дзей, ад якіх за­ле­жыць пры­ няц­це ра­шэн­няў. Бо ў нас ёсць та­ле­на­ві­тыя ску­льп­та­ры. Зга­да­еш са­мы прэс­тыж­ны для ця­бе ску­льп­тур­ны кон­курс?

— Апош­ні мой пра­ект у Кі­таі: пя­тая між­на­род­ная вы­ста­вакон­курс «Лі Кай­гу», дзе я атры­ маў брон­за­вую ўзна­га­ро­ду. Ад ідэі да рэ­алі­за­цыі пра­йшло два га­ды, мес­ца пра­вя­дзен­ня — вя­ ліз­ны парк у го­ра­дзе Уху. Гэ­та ся­рэд­ні па па­ме­ры го­рад, на­ ват не­вя­лі­кі — мі­ль­ёны ча­ты­ ры жы­ха­роў. Ад­бор пра­во­дзі­ла між­на­род­нае пра­фе­сій­нае жу­ ры. З не­ка­ль­кіх ты­сяч прэ­тэн­ дэн­таў з уся­го све­ту вы­бра­лі 40 пра­ектаў, а па­сля раз­да­лі пры­за­выя мес­цы.

44

Што мя­не асаб­лі­ва ўра­зі­ла ў Кі­таі? Архі­тэк­тур­нае ася­ род­дзе там не мыс­ліц­ца без скульп­­ту­ры, ня­важ­на якой — тра­ды­цый­най, су­час­най, нават ка­мя­ні з гор пры­цяг­нуць бы­вае да­стат­ко­ва. Ску­льп­ту­ра раз­гля­ да­ецца як су­вязь па­між ча­ла­ ве­кам і архі­тэк­ту­рай, та­кі мо­ дуль, што спры­яе ад­чу­ван­ню су­вя­зі з пры­ро­дай. Та­му ў Кі­таі шмат ча­го ад­бы­ва­ецца ў гэ­тай га­лі­не. Сваю пер­шую ма­ну­мен­та­ль­ ную ску­льп­ту­ру я зра­біў якраз у Кі­таі, у 2002 го­дзе, ка­лі стра­ ціў страх пе­рад вя­лі­кім ску­льп­ тур­ным бло­кам. Я, ка­неш­не, яго сам за­мо­віў, але ад­на спра­ва — ка­лі ты яго ўяў­ля­еш, ад­нак ка­лі ты яго ба­чыш — ад­чу­ван­не зу­ сім іншае. І ка­лі ня­ма дос­ве­ду, то ста­но­віц­ца кры­ху страш­на. Атры­ма­ла­ся?

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

— Так, бы­ло ве­ль­мі ці­ка­ва: но­ выя маш­та­бы, інстру­мен­ты і но­выя маг­чы­мас­ці. Пер­шы во­ пыт пра­цы раз­ам з асіс­тэн­та­ мі, кі­тай­скі­мі май­стра­мі, якім я спа­чат­ку ве­ль­мі не да­вя­раў, раў­на­ваў іх да сва­ёй ску­льп­ ту­ры, але ў пра­цэ­се ра­бо­ты мы па­ча­лі раз­умець адзін ад­на­го. Як вы­нік, я мно­га­му ў іх на­ву­ чыў­ся і, да­рэ­чы, ка­рыс­та­юся гэ­ ты­мі ве­да­мі і па сён­ня. Апош­няя твая ма­ну­мен­та­ль­ ная ску­льп­ту­ра «Ра­ка ча­су» так­са­ма зроб­ле­на ў Кі­таі. Сталь, якая ад­люс­троў­вае ася­род­дзе. Ты ўліч­ваў, што не то­ль­кі фор­ ма ства­рае воб­раз, але і гэ­тыя ад­біт­кі?

— Спа­чат­ку я над тэ­май цыр­ ку­ля­цыі ў пры­ро­дзе пра­ца­ваў у ка­ме­ні, ідэя — рас­кла­дан­не цэ­ла­га на ата­мы, ма­ле­ку­лы. Фор­му­ла, якую вы­на­хо­джу і

ства­раю. Знак пе­ра­хо­ду ва­ды з ад­на­го ста­ну ў іншы. Ка­мень мае дзі­кае су­пра­ціў­лен­не, ка­ рун­ка­выя фор­мы ў гэ­тым ма­ тэ­ры­яле вы­клі­ка­юць моц­нае ад­чу­ван­не; іх на­шмат ця­жэй ува­со­біць у не­ржа­вей­цы, але я вы­ра­шыў па­спра­ба­ваць і быў за­да­во­ле­ны вы­ні­кам. Та­му што тут да­да­лі­ся но­выя гра­ні: гу­ль­ ня ад­люс­тра­ван­ня ства­рае но­ выя не­паў­тор­ныя хва­ля­ван­ні. Ску­льп­ту­ра моц­на за­ле­жыць ад тэх­на­ло­гіі, ве­ль­мі скла­да­на рэ­алі­за­ваць не­ка­то­рыя аб’екты са­мо­му. І ка­лі ты зна­хо­дзіш та­ кую маг­чы­масць — гэ­та цу­доў­ на. Ка­лі б я ча­каў рэ­алі­за­цыі ма­іх ідэй у Мін­ску, да мно­гіх рэ­чаў я б эле­мен­тар­на не дай­ шоў. Мно­гія за­да­юць пы­тан­не, маў­ляў, ча­му до­ма не пра­цу­ еш? Я ж згод­ны тут ста­віць свае аб’екты, ад­нак... Мая пра­па­но­ ва для «Бел­газ­прам­бан­ка» та­кая ж, як і для прэс­тыж­ных між­на­род­ных сім­по­зі­умаў, але тут гэ­та — не­фар­мат. Ня­звык­ ла для спа­жыў­ца. Не­йкія рэ­чы ўво­гу­ле ма­ла дзе мож­на рэ­алі­ за­ваць, яны то­ль­кі для Кі­тая — з ты­мі тэх­на­ла­гіч­ны­мі маг­чы­ мас­ця­мі, якія пра­па­ну­юцца ў гэ­тай кра­іне. Як ад­бы­ва­ецца пра­цэс — ад на­кі­да да ўва­саб­лен­ня?

— Спа­чат­ку з’яўля­ецца гра­фіч­ ны эскіз, ад­нак мне не над­та звык­ла ства­раць ілю­зію ў ма­ люн­ку, усё ста­но­віц­ца зра­зу­ ме­лым, ка­лі вы­хо­джу ў аб’ём. Не ба­чу ча­роў­нас­ці ў ілю­зіі, рэ­аль­ны аб’ект мя­не бо­льш за­хап­ляе, я па­ві­нен па­ма­цаць, каб асэн­са­ваць тое, што атры­ ма­ла­ся. Раз­умен­не ску­льп­ту­ры пры­хо­ дзіць не ад­ра­зу, то­ль­кі на не­й­ кім эта­пе. Ва ўсіх па-свой­му і ў свой час. Жы­ва­піс і ко­лер так­са­ма люб­ лю, з ця­гам ча­су, ду­маю, бу­ду за­ймац­ца, кры­ху пі­шу. Люб­лю па­йграць з ко­ле­рам у ску­льп­ту­ ры, з па­ці­най, роз­ныя ма­тэ­ры­ ялы ства­ра­юць роз­ныя эфек­ты па­вер­хні. Так, і гэ­та бы­ло за­ўваж­на на апош­нім на­шым бі­ена­ле жы­ ва­пі­су, гра­фі­кі і ску­льп­ту­ры, дзе ты вы­ста­віў трып­ціх «Вый­

сце» са спа­лу­чэн­нем аб’ектаў, ад­лі­тых ску­льп­тур­ных рэ­ль­ ефаў і ма­люн­ка, зроб­ле­на­га з да­па­мо­гай вуг­лаш­лі­фа­ва­ль­ най ма­шы­ны.

— Я за­ўсё­ды ста­віў­ся да пра­ мыс­ло­вых ад­кі­даў да­во­лі па­ д­а­зро­на. Быў упэў­не­ны, што твор му­сіць быць цал­кам ру­ кат­вор­ным, то­ль­кі та­ды ён твой. І ня­даў­на пра­чну­ла­ся лю­боў да зной­дзе­ных прад­ме­таў, я па­ чаў ця­гаць жа­ле­за, у лі­цей­цы збі­раць ад­кі­ды, ста­рыя рэ­чы і дэ­та­лі. Не­ўза­ба­ве вы­свет­лі­ла­ ся, што мы з мас­та­ком Іва­нам Се­мі­ле­та­вым ма­ем агу­ль­нае за­хап­лен­не, і на­ра­дзі­ла­ся вы­ ста­ва «Ме­ха­ніз­мы: рэ­флек­сіі і ме­та­мар­фо­зы». Ты пра­па­на­ваў га­то­выя пра­цы ці спе­цы­яль­на рых­та­ваў­ся?

— Не­шта ра­біў ра­ней, не­шта зра­біў па­сля, ка­лі ўба­чыў пра­ цы Iва­на. Жа­ле­за, яно ж тут, у май­стэр­ні, ты яго не ба­чыш, а яно па­ўсюд­на — на стэ­ла­жах і пад імі. Ве­ль­мі пад­аба­юцца сва­бо­да і ча­роў­насць гэ­та­га ма­тэ­ры­ялу. Іржа, фак­ту­ра, фор­ ма — важ­на гэ­та ўсё за­ха­ваць у га­то­вым аб’екце, за­ха­ваць яго ду­шу і да­даць сваю. Мне ці­ка­вы по­шук. У на­шай сі­ ту­ацыі не трэ­ба тры­маць мар­ку, пра­ца­ваць у ад­ным сты­лі. Экс­ пе­ры­мен­та­ваць не страш­на. Ты ні­ко­му ні­чым не аб­авя­за­ны. Ды і як знай­сці не­шта но­вае, ка­лі ты не бу­дзеш за­ла­зіць на не­дас­ле­да­ва­ныя тэ­ры­то­рыі? А ра­біць у ад­ной і той жа ма­ не­ры — та­кі шлях мне не­зра­зу­ ме­лы. І дзе за­раз твой пункт по­шу­ку? Які ма­тэ­ры­ял для ця­бе — вы­ клік?

— Ка­лі я сы­шоў ад ва­лу­на — круг­лай фор­мы, мно­гія ску­льп­ ту­ры стаў ра­біць зы­хо­дзя­чы з бло­ка ка­ме­ня. Не­ржа­вей­ка — сы­ход ад бло­ка ў бок усклад­ нен­ня фор­мы. У ліц­ці з брон­зы і сі­лу­мі­ну я бо­льш на­ста­ль­гіч­ ны: вяр­та­юся да прац і ўспа­ мі­наў сту­дэн­цка­га і па­сля­ака­ дэ­міч­на­га пе­ры­яду, ка­лі мя­не за­хап­ля­ла ў асноў­ным фі­гу­ра­ тыў­насць. Так­са­ма ў апош­ні час я зу­сім не­ча­ка­на для ся­бе са­мо­га за­

ці­ка­віў­ся пра­цай са ста­рым жа­ле­зам. Не­ве­ра­год­ная гу­ль­ня, у якой маг­чы­мая раз­мо­ва на сур’ёзныя тэ­мы. Ха­чу да­сле­да­ваць дрэ­ва. Вось ба­чыш: ста­яць драў­ля­ныя кам­лі ў май­стэр­ні і ў два­ры. Для мя­не як для вы­хад­ца з вёс­кі дрэ­ва, ка­лі яно не жы­вое, — гэ­та дро­ вы: на ка­лод­кі яго — і спа­ліць. Ад­чу­ван­не не­даў­га­веч­нас­ці драў­ні­ны не дае мне маг­чы­ мас­ці ўзяц­ца за гэ­ты ма­тэ­ры­ял. Мы з Ва­лян­ці­нам Бор­здым доў­ га пра­ца­ва­лі ў ад­ной май­стэр­ ні, і ён мя­не агі­та­ваў за сваё, маў­ляў, па­гля­дзі, дрэ­ва — яно цёп­лае, ні­яка­га пы­лу пры апра­ цоў­цы, пад­атлі­вае, кам­фор­тнае, а ты пра­цу­еш — пыл, шліф­ма­ шы­на, не­бяс­печ­на, дзі­ка. На­пэў­на, гэ­тае су­пра­ць­па­стаў­ лен­не — веч­насць і прах, — вось што мя­не спы­няе ад пра­ цы з дрэ­вам. Ма­тэ­ры­ял, які за­ўсё­ды по­бач, рап­там стаў та­кім не­дас­туп­ным. Інстру­мент, ідэі — усё ёсць. Якая твая са­мая кру­тая ўзна­ га­ро­да?

— Трэ­цяя прэ­мія ў між­на­род­ ным кон­кур­се ску­льп­ту­ры ў рам­ках вы­ста­вы «ЭКС­ПА-2014»

у кі­тай­скім Цін­дао. Атры­маў дру­гую прэ­мію на Між­на­род­ ным фес­ты­ва­лі мас­тац­тваў «Воз­ера Джын­гпо — 2011» так­ са­ма ў Кі­таі. Мне спа­да­баў­ся твой мі­ну­лы пра­ект для Тэ­ге­ра­на. Тон­кае на­пру­жан­не і ад­на­ча­со­ва сім­ бі­ёз бі­яніч­най і тэх­ніч­най фор­ маў.

— На­зы­ва­ецца твор «Ка­лы­хан­ ка зям­лі». Гэ­та ве­ль­мі скла­да­ная пра­ца для та­ко­га ка­рот­ка­га ад­рэз­ку ча­су, як сім­по­зі­ум. Пра­ца­ваў на мя­жы маг­чы­ма­га. Ня­прос­тая фор­ма ў цэ­лым плюс тэх­ніч­на скла­да­ная дэ­та­лі­роў­ка. У гэ­ тай ску­льп­ту­ры я ад­ышоў ад фор­мы бло­ка, з рас­пра­цоў­кай дэ­та­ляў у гэ­тых рам­ках, што зай­ма­ла мя­не апош­нія га­ды, і па­чаў шу­каць іншую вон­ка­ вую аб­алон­ку, бо­льш скла­да­ ную і ды­на­міч­ную. Як бы ты ко­рат­ка акрэс­ліў сваю сты­ліс­тыч­ную эва­лю­ цыю?

— Пер­шыя мае ра­бо­ты — рэ­ аліс­тыч­ныя, я ве­ль­мі іх люб­лю, гэ­та маё ўсё, яно пра­цяг­вае жыць, пе­ра­тва­ра­ючы­ся ў но­выя воб­ра­зы.

Час­та зна­хо­дзіш ста­рыя эскі­зы і хо­чаш іх да­пра­ца­ваць, ад­чу­ ва­еш тую плас­ты­ку і ба­чыш, што яны не губ­ля­юць сваю акту­аль­насць. Усе мы аб­рас­та­ем не­чым ін­ шым, але ўнут­ра­ны стры­жань за­ста­ецца.

I час­та зда­ецца, ні­бы ўсе но­выя по­шу­кі, ідэі, твае сты­ліс­тыч­ныя зме­ны кру­цяц­ца ва­кол гэ­та­га ня­бач­на­га стрыж­ня.

1. Ра­ка ча­су. Не­ржа­ве­ючая сталь.

2014. Уху (Кі­тай).

2. Ка­лы­хан­ка зям­лі. Тра­вен­цін.

2015. Тэ­ге­ран (Іран).

3. Раў­на­ва­га. Гра­ніт. 2010. Пе­кін (Кі­тай).

4. Доб­рай ра­ні­цы, мо­ра. Гра­ніт.

2011. Барыёнг (Паўднёвая Карэя).

5. Вы­йсце. Трып­ціх. Сі­лу­мін, жа­ле­ за. 2014.

6. Ня­бес­нае жа­ле­за. Чы­гун, брон­ за. 2015.

7. Тро­іца. Сі­лу­мін. 2013.

45

А Р Х І ­Т Э К ­Т У ­Р А • Т Э ­М А : З А ­Х А Х А ­Д З І Д У Б Е ­Л А ­Р У С ­К А Й П Р А С Т О Р Ы

РЭ­К ВІ­Е М ПА... Па­вел Вай­ніц­кі Свет смут­куе: яго па­кі­ну­ла ад­на з вя­ду­чых архі­тэк­та­рак су­час­нас­ці — За­ха Ха­дзід. Пер­шая жан­чы­на-ўла­да­ль­ні­ца «Но­бе­ля ў архі­тэк­ту­ры» — Пры­цке­раў­скай прэ­міі, у кам­плек­це з мнос­твам іншых прэс­тыж­ных прэ­мій і ўзна­га­род, за­сна­ва­ль­ні­ца ўлас­на­ га бю­ро «Zaha Hadid Architects», якое па­ бу­да­ва­ла дзя­сят­кі фу­ту­рыс­тыч­ных аб’­ектаў па ўсёй зям­ной ку­лі. Ро­лю гэ­тай моц­най жан­чы­ны ў сус­вет­най архі­тэк­ту­ры цяж­ка пе­ра­аца­ніць. Мак­сі­­ маль­­на вы­ка­рыс­таў­шы су­час­ныя маг­чы­ мас­ці дзі­гі­та­ль­най тран­сфар­ма­цыі рэ­ аль­нас­ці, За­ха ма­тэ­ры­ялі­за­ва­ла са­мыя не­звы­чай­ныя гра­фіч­ныя дэ­ві­яцыі кам­п’ю­ тар­ных пра­грам — у вы­гля­дзе бу­дын­каў. Ужы­ва­ючы ў іх ува­саб­лен­ні най­ноў­шыя ма­тэ­ры­ялы і тэх­на­ло­гіі, архі­тэк­тар­ка са­ п­раў­ды тва­ры­ла на пя­рэд­нім краі су­час­ нас­ці. Але для та­го, каб быць па­пе­ра­дзе, за­над­та шмат ча­го не­абход­на пе­ра­адо­ль­ ваць... Ёй бы­ло ўся­го 65 — юнац­кі ўзрост у архі­тэк­ту­ры. Да­к лад­на так, як за на­шы­мі ма­пі­даў­скі­мі пан­эль­ка­мі пра­мя­ніс­та жму­рыц­ца Ле Кар­ бю­зье, у ня­зграб­ных айчын­ных архі­тэк­тур­

46

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

ных вы­гі­нах пла­ча Ха­дзід. Не аб­авяз­ко­ва яна з’яўля­ецца не­пас­рэд­най кры­ні­цай на­т­ хнен­ня, бо «За­ха Ха­дзід як тэх­ніч­ны пры­ ём» (то-бок «ска­жай фор­му і пад­крэс­лі­вай кан­трас­ты») — без­да­кор­ная і ўні­вер­са­ль­ ная. Яна да­кат­ва­ецца і да на­шых шы­рот, хай ча­сам і ў вы­гля­дзе кар­го-ку­ль­та. На­ўрад ці мае сэнс раз­ва­жаць, ча­му ў Бе­ ла­ру­сі ў по­ўнай ме­ры не­маг­чы­ма ўва­со­ біць ха­дзі­даў­скія пры­нцы­пы і бу­дын­кі. Вя­ до­ма, у пер­шую чар­гу — праз ад­сут­насць не­абход­на­га для ўні­ка­ль­ных ідэй уні­ка­ль­ на вы­со­ка­га фі­нан­са­ван­ня. «Не вар­та эка­ но­міць на ідэі», — ка­жа За­ха ў ад­ным са сва­іх інтэр­в’ю. Гро­шы — га­лоў­ны бу­даў­ні­чы

ма­тэ­ры­ял архі­тэк­ту­ры. Та­му фі­нан­са­вае пы­тан­не пе­рад­усім. У па­ра­ўнан­ні з бе­ла­рус­кі­мі мас­та­ка­мі, якія зна­хо­дзяц­ца ў ідэ­аль­ных умо­вах, бо ацэн­ ка кош­ту іх ра­бот — да­га­вор­ная, бе­ла­рус­ кія архі­тэк­та­ры ма­юць за­цвер­джа­ныя рас­ цэн­кі на пра­ектныя пра­цы. Гэ­та не­ка­ль­кі ад­сот­каў ад агу­ль­на­га кош­ту бу­даў­ніц­тва, іль­ві­ная до­ля якіх з’я­да­ецца пад­атка­мі.­ У гэ­тыя ж пра­цэн­ты ўва­хо­дзіць рас­пра­ цоў­ка кан­струк­тар­скай да­ку­мен­та­цыі, і ў вы­ні­ку на архі­тэк­тур­ную твор­часць за­ста­ ецца дра­бя­за. А по­тым ка­ле­гі-архі­тэк­та­ры ма­юць бу­даў­ні­чую экс­пер­ты­зу, па вы­ні­ках якой, ка­лі па­спра­бу­юць вы­йсці з пра­крус­ та­ва­га лож­ка рас­цэ­нак, мо­гуць па­тра­піць за кра­ты. Іх за­вы­шэн­не — зла­чын­ства. На пра­ектна-мас­тац­кія вы­на­ход­ствы бю­ джэт і зу­сім не запланаваны. Ча­му б не вы­ дат­ка­ваць на эстэ­ты­ку? Не прад­угле­джа­на на­рма­тыў­най да­ку­мен­та­цы­яй. Звы­чай­ная спра­ва — дэг­ра­да­цыя мас­тац­ка-пра­сто­ра­ вых вы­ра­шэн­няў, каб да­га­дзіць эка­но­міі. Праз фі­нан­са­выя аб­ме­жа­ван­ні клю­ча­выя ідэі пра­ектаў аб­ра­за­юцца па жы­во­му. Абу­ ра­ль­ны пры­клад: шмат­фун­кцы­яна­ль­ны ком­плекс «Ма­як Мін­ска», які будуецца на праспекце Незалежнасці, па­збаў­ле­ны ўлас­на ма­яка — вы­шын­на­га до­ма, які па­ві­ нен быў бы стаць воб­раз­ным цэн­трам усёй кам­па­зі­цыі. У вы­ні­ку — стаг­на­цыя пра­екта, яго пе­ра­тва­рэн­не ў да­во­лі ты­па­вы мік­ра­ ра­ён, у пер­шую чар­гу дзя­ку­ючы «апты­мі­ за­цыі» архі­тэк­тур­ных ра­шэн­няў і ма­тэ­ры­ ялаў. Фун­кцы­яна­ль­насць па-над усім! Нам па­ трэб­ныя ка­рыс­ныя квад­рат­ныя мет­ры,­ а не аван­гар­дныя эстэ­тыч­ныя ра­шэн­ні!­ І цал­кам ка­рыс­ны і фун­кцы­яна­ль­ны хлеў —

ідэ­аль­нае на­ступ­ства та­кой ло­гі­кі. Бу­дын­кі, фа­са­ды якіх ад­апту­юць іх да га­рад­ско­га ася­род­дзя, але (амаль) ні­чо­га не ка­жуць аб іх фун­кцыі, яшчэ адзін ле­ген­дар­ны Пры­цке­раў­скі лаў­рэ­ат Ро­берт Вен­ту­ра трапна на­зы­вае «дэ­ка­ра­ва­ным хля­вом». Су­пра­ць­лег­лас­цю гэ­та­га ты­пу архі­тэк­тур­ ных збу­да­ван­няў у ку­ль­та­ва­га тэ­арэ­ты­ка з’яўля­ецца бу­дан-«кач­ка», яго знеш­ні вы­ гляд арты­ку­люе ўнут­ра­ную ёміс­тасць. Для раз­умен­ня да­дзе­на­га ты­па­ла­гіч­на­га фін­та, Вен­ту­ра пра­па­нуе ўя­віць па­бу­до­ву ме­на­ ві­та ў вы­гля­дзе кач­кі. У ад­роз­нен­не ад пе­ ра­важ­най бо­ль­шас­ці айчын­ных дой­лі­даў, За­ха Ха­дзід пра­кты­ка­ва­ла ме­на­ві­та «ка­ чы­ны» тып бу­дын­каў. Праз архе­ты­по­выя асаб­лі­вас­ці бе­ла­рус­кай мен­та­ль­нас­ці эстэ­ты­ка хлява ўка­ра­нё­ная ў на­шай по­стаг­рар­най кра­іне асаб­лі­ва моц­ на. Пе­ра­адо­лець яе на­ўрад ці ў блі­жэй­шы час маг­чы­ма. Аб­са­лют­на анты­ха­дзід­скай ёсць і раз­га­лі­ на­ва­ная сіс­тэ­ма пра­екці­ро­вач­ных на­рма­ ты­ваў і аб­ме­жа­ван­няў. Ска­ва­ныя гэ­тым лан­цу­гом па ру­ках і на­гах, бе­ла­рус­кія архі­ тэк­та­ры про­ста не зна­хо­дзяць маг­чы­мас­ці пра­ціс­нуць праз іх сваю твор­часць. Па­ жар­ні­кі бо­льш уплы­ва­юць на вон­ка­вы вы­ гляд бу­дын­каў, чым архі­тэк­та­ры. А па­він­на быць на­адва­рот! Пы­тан­ні па­жар­най бяс­ пе­кі вар­та бы­ло б вы­ра­шаць без шко­ды для архі­тэк­тур­на­га пра­екта, не пад­га­няць яго пад жор­сткія ўні­фі­ка­ва­ныя су­пра­ць­па­ жар­ныя стан­дар­ты. Шэ­дэў­ры За­хі Ха­дзід на­шу па­жар­ную экс­пер­ты­зу ві­да­воч­на не пра­йшлі б. Я не вы­дум­ляю пра­бле­мы, а про­ста агуч­ ваю іх і сму­так ка­лег-дой­лі­даў, якія і ра­

ды б зра­біць доб­ра, але фі­зіч­на не мо­гуць. Ге­ра­ічныя пра­кты­ка­ван­ні ў кан­фар­міз­ме і кры­зіс­ным ме­не­джмен­це — іх што­дзён­ны надзел. Ка­лі ні­чо­га не ра­дуе — за­ста­ецца яшчэ сы­ход за межы айчы­ны. Або, як ва­ ры­янт, пра­ца на за­меж­на­га за­каз­чы­ка, што так­са­ма не ру­хае на­пе­рад архі­тэк­ту­ру на­ шай цу­доў­най кра­іны. Кан­ку­рэн­тнасць інтэр­на­цы­яна­ль­най архі­ тэк­ту­ры сты­му­люе яе якасць. Там вы­жы­вае той, хто ўмее пра­па­на­ваць яркі інды­ві­ду­ алі­за­ва­ны пра­ектны прад­укт, — пе­ра­мож­ ца кон­кур­саў. Тут — май­стры за­цяж­ной ка­бі­нет­най ба­ра­ць­бы і дэм­пін­га­ва­га вы­й­ гра­ван­ня тэн­да­раў... Тым не менш айчын­ныя архі­тэк­та­ры хоць бы во­ль­ныя ў вы­ба­ры фар­ма­ль­ных за­ці­ каў­лен­няў, і тут цяж­ка рас­тлу­ма­чыць не­ ка­то­рую дру­гас­насць апош­ніх бе­ла­рус­кіх зна­ка­вых па­бу­доў. Што пе­ра­шка­джае на­ шым дой­лі­дам на­тхніц­ца бе­ла­рус­кас­цю, сва­імі ка­ра­ня­мі, тра­ды­цы­ямі, як гэ­та па­ спя­хо­ва ро­бяць іх за­меж­ныя бра­ты і сёс­ тры па пра­фе­сіі? Я пра­цую і сяб­рую з архі­тэк­та­ра­мі, больш за тое — ву­чу архі­тэк­та­раў на архі­тэк­ тур­ным фа­ку­ль­тэ­це БНТУ. Пад­аба­ецца іх умен­не пра­ца­ваць ка­лек­тыў­на — гэ­та зна­ чыць пры­няць або пры­нам­сі зра­зу­мець, што іншы мае пра­ва на свой пункт гле­ джан­ня. Не да­мі­на­тыў­насць мер­ка­ван­няў, а га­тоў­насць тран­сфар­ма­ваць сваю свя­до­ масць — ву­чыц­ца! Мне надзвы­чай імпа­нуе ад­кры­тасць мыс­лен­ня (open-minded — умен­не гля­дзець не ў вуз­кую па­лос­ку па­ між шо­раў), якая часцяком адсутнічае ва

ўсіх вуз­кіх спе­цы­яліс­таў, у тым лі­ку і ў нас, мас­та­коў. Не пад­аба­юцца кан­фар­мізм, ня­ўмен­не (або не­жа­дан­не) вы­пра­ца­ваць інды­ві­ду­аль­ную пры­нцы­по­вую па­зі­цыю па важ­ных пы­тан­нях, на­прык­лад этыч­ных. Ты­по­вы бе­ла­рус­кі архі­тэк­тар ірве па жы­ вым: якое за­ха­ван­не гіс­та­рыч­на­га ася­род­ дзя, пра што вы? Ёсць ха­цен­не за­каз­чы­ка знес­ці — зна­чыць знес­ці ці про­ста ўтыр­к­ нуць свой пры­ўкрас­ны гмах па­ся­род гіс­та­ рыч­най за­бу­до­вы. І тут якраз ад­сут­насць вя­лі­кіх гро­шай вы­ сту­пае па­зі­тыў­ным фак­та­рам. Гэ­та то­ль­кі зда­ецца, што па­лім­псест це­ла Мін­ска за­ над­та мі­ль­га­ціць сці­ран­ня­мі і пе­ра­піс­ван­ ня­мі. Мяр­ку­ючы, на­прык­лад, па бо­льш чым па­ўсот­ні пра­ектах пе­ра­бу­до­вы Кас­трыч­ ніц­кай плош­чы, бе­ла­рус­кія дой­лі­ды здоль­­ ныя на мно­гае! І мно­гае, ве­ль­мі мно­гае за­ ста­ло­ся не­рэ­алі­за­ва­ным, га­лоў­ным чы­нам праз ад­сут­насць фі­нан­са­вых маг­чы­мас­ цей — і дзя­куй Бо­гу. У гэ­тым сэн­се без­гра­ шоў­е ахоў­вае Мінск. Як ні дзіў­на, мы зноў за­га­ва­ры­лі пра гро­шы, што, на­пэў­на, сім­ва­ліч­на. Ад­нак гро­шы — про­ста бу­даў­ні­чы ма­тэ­ры­ял архі­тэк­ту­ры. За­ха Ха­дзід жа ства­ра­ла «архі­тэк­тур­ны ка­пі­тал». Ме­на­ві­та гэ­та бы­ло не­абход­ на яе за­каз­чы­кам: ма­ну­мен­та­ль­ная ві­зіт­ ная кар­тка кар­па­ра­цыі, уні­вер­сі­тэ­та або на­ват го­ра­да. Пры та­кой мэ­це ўсе срод­кі доб­рыя — інтэ­рак­тыў­ныя па­вер­хні, транс­ фар­ма­ва­ль­ныя фа­са­ды, ілю­зіі шкля­ных па­вер­хняў. Гэ­тыя но­выя амбіт­ныя і не­ве­ ра­год­ныя бу­дын­кі мо і не над­та функ­цыя­­ наль­ныя, за­тое ахвот­на ты­ра­жу­юцца прэ­ сай і іншы­мі мед­ыя. На­ко­ль­кі па­трэб­ныя бе­ла­рус­ка­му за­каз­ чы­ку архі­тэк­тур­ныя ўкла­дан­ні ў бу­ду­чы­ ню? Ці існуе тут на­огул та­кі за­каз­чык? Вось, на­пэў­на, клю­ча­вое пы­тан­не, якое да­зва­ляе зра­зу­мець, ча­му ў Бе­ла­ру­сі ня­ма ні­вод­на­га бу­дын­ка (уз­роў­ню) За­хі Ха­дзід. Мы мо­жам то­ль­кі па­зай­здрос­ціць су­сед­ няй ста­лі­цы, якая не па­шка­да­ва­ла рэ­сур­ саў на кон­кур­сы, імё­ны і хма­ра­чо­сы Мас­ ква-сі­ці. Дзе вы­нік ад­па­вед­ны, а па­бу­до­вы мясц­овых дой­лі­даў цал­кам вар­тыя за­про­ ша­ных інтэр­на­цы­яна­ль­ных зо­рак. Па сло­вах Сты­ве­на Хо­ла, ад­ной з гэ­тых зо­рак, архі­тэк­ту­ра — вы­яўлен­не ку­ль­ту­ры. Кож­ная кра­іна мае свае ку­ль­тур­ныя тра­ды­ цыі і ве­ль­мі не­ка­рэк­тна іх па­ра­ўноў­ваць. Асаб­лі­ва ня­слуш­на бу­дзе сцвяр­джаць, што з бе­ла­рус­кай архі­тэк­ту­рай не­шта не так. Яна аб­са­лют­на ад­экват­ная су­час­най бе­ла­ рус­кай ку­ль­ту­ры і раз­ам з ёй зна­хо­дзіц­ца ў пра­цэ­се на­ту­ра­ль­най тран­сфар­ма­цыі.

1. За­ха Ха­дзід. Ку­ль­тур­ны цэнтр Гей­да­ра Алі­ева. Ба­ку. 2013.

2. За­ха Ха­дзід.

47

S U M M А RY

The April issue of Mastactva greets its readers with a topical rubric — The Year of Culture (p. 2). Then, naturally, follow Coordinates — regular columns by Dzmitry Padbiarezski, Tattsiana Mushynskaya, Liubow Gawryliuk, Alesia Bieliaviets and Zhana Lashkievich, which will provide you with guidelines for every kind of art (p. 3).

The art portfolio created, the galleries visited, it is now time to organize a solo exhibition! Natallia Garachaya, a scholar of art, curator and our guide to the world of contemporary art, offers The Survival Instruction both to beginners and experienced masters of art — there is never too much knowledge (p.6).

Together with Natallia Garachaya, we are paging through noticeable books on art and deciding which ones can be added to our Bookshelf (p. 7).

The first thematic rubric is Choreography. The new production of Jiri Kylian’s Petite Mort at the National Opera and Ballet Theatre is reviewed in Olga Savitskaya’s article (Sensuality and Eroticism, p. 8). Further, Tattsiana Mushynskaya prepared a master class from the inspiring Katsiaryna Aleynik — how important it is never to stop and have faith in oneself and one’s cause (Katsiaryna Aleynik. Dreamer and Realist, p. 11).

In the Music rubric there are two interesting topics for the readers. The first one concerns the production of Shakespeare’s famous Macbeth — a detailed appraisal by Natallia Ganul (p. 14). The other one is Tattsiana Mushynskaya’s musical trips and impressions. Now our critic found herself in Barcelona — the heart of Catalonia — and it is from its remarkable sights that art and travel notes will get into the Belarusian magazine space (Symbols of Catalonia, p. 18).

The next Theatre rubric carries a series of fundamental materials. Reviews and appraisals of notable (or simply much talked-of) performances are prepared by: Andrey Maskvin (M.art.kantakt Magiliow Youth Theatre Forum, p. 22); Vieranika Yarmalinskaya (The Classic’s Text Should Be Listened to Completely, p. 24) and Siargey Piatrow (The Lady Without a Dog, p. 25); there are plus/minus appraisals of the performance King Stakh’s Wild Chase at the Young People’s Theatre; Zhana Lashkievich (A Lady for a Day at the M. Gorky National Drama Theatre, p. 26); Uladzimir Galak («Centre» Festival of Experimental Theatres, p. 27). Waiting for you is also a substantial theatrical Master Class from Rychard Smolski (prepared by Zhana Lashkievich, p. 28).

The April Visual Arts abounds in various topics. We will look at the present-day exhibitions together with Volha Rybchynskaya («Art in Process. MEM Group and Friends», at the National Centre for Contemporary Arts, p. 32), Piotra Vasilewski (Anatol Kontsub’s exhibition at the Mastactva Gallery,­ p. 34), Volha Ropat and Ksenyia Sialitskaya-Tkachova («The Form of Combination C 2N» of Barys and Ivan Siemiletaw and Valiantsin Nudnow, «The Living Environment» of Natallia Dorash, p. 35).

The next theme is Education. Alesia Bieliaviets (Primary, Secondary and Higher School: Do Not Stop!, p. 36) puts together a comprehensive picture of the present-day art education in Belarus. A view of design, its nature and opportunity to teach and learn this profession and primarily to understand it properly can be found in Piotra Vasilewski’s material, which is worthy of the closest attention­ (p. 38).

In Viktar Kopach’s Art Studio, there are a lot of inspiring ideas, interesting materials and winning monumental works. Our outstanding sculptor talks about Belarusian city sculpture in various countries of the world. Thanks for the art tour go to Alesia Bieliaviets (Viktar Kopach. Ideas for Travelling, p.40).

In the Architecture rubric Pavel Vainitski looks at the creative work of Zaha Hadid, the world-known architect who prematurely died, in the Belarusian context (Requiem for…, p. 46).

The publication is concluded with the Collections rubric — a virtual journey in search of unique works of Belarusian art. Larysa Lysienka introduces us to «The Collection of Fine Arts of the National Polatsk History and Culture Museum Reserve» (p. 48).

48

М А С Т А Ц Т В А • К Р А С А В І К 2016

КАЛЕКЦЫЯ

Збор вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва На­цы­яна­ль­на­га По­ла­цка­га гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­на­га му­зея-за­па­вед­ні­ка Ла­ры­са Лы­сен­ка Збор уклю­чае ў ся­бе мнос­тва ка­лек­цый, і та­кім чы­нам у сце­нах По­ла­цкай мас­тац­кай га­ле­рэі ство­ра­ны су­цэ­ль­ны ком­плекс, пры­све­ча­ны ку­ль­ту­ры Бе­ла­ру­сі — з XI ста­год­дзя і па сён­няш­ні дзень. Тут мож­на па­зна­ёміц­ца з на­сцен­ным жы­ва­пі­сам XI—XIX ста­год­дзяў, іка­на­пі­сам XVIII—XIX ста­год­дзяў, ку­ль­та­вым мед­ным ліц­цём XIX ста­год­дзя, свец­кім парт­ рэ­там XVIII—XIX ста­год­дзяў і мас­тац­твам Бе­ла­ру­сі XX ста­год­дзя. Но­вым і ўні­ка­ль­ным на­быц­цём з’яў­ля­ецца ка­лек­цыя ма­ну­мен­та­ль­на­га алей­на­га жы­ва­пі­су, якая па­сту­пі­ла ў По­ла­цкі му­зей-за­па­вед­нік паcля за­вяр­шэн­ня ра­бот па зняц­ці рос­пі­саў XIX ста­год­дзя са сцен Спас­кай цар­квы і пе­ра­ня­сен­ня іх на но­вую асно­ву. Гэ­та ста­ла маг­чы­мым дзя­ку­ючы шмат­га­до­вай пра­цы на­ву­коў­цаў, рэ­стаў­ра­та­раў і му­зей­ шчы­каў. З 2007 па 2015 га­ды ў Спас­кім хра­ме вя­ла­ся пра­ца па рас­крыц­ці фрэс­ка­ва­га жы­ва­пі­су XII ста­год­дзя. У 2008—2009 га­дах рас­ійскі­мі рэ­стаў­ра­та­ра­мі бы­ла рас­пра­ца­ва­на ме­то­ ды­ка ад­плас­та­ван­ня ра­бот, якая да­зва­ляе за­хоў­ваць за­піс XIX ста­год­дзя пры рас­крыц­ці фрэс­ка­ва­га рос­пі­су XII ста­год­дзя, а по­тым экс­па­на­ваць гэ­та як ру­хо­мы по­мнік. Зня­тыя рос­пі­сы па­сля іх за­ма­ца­ван­ня на шчы­ты страч­ва­юць свае пры­кме­ты ма­ну­мен­­ таль­­нас­ці і пе­ра­хо­дзяць у іншы від — у стан­ко­вы жы­ва­піс. У экс­па­зі­цыі для двух сю­жэ­таў, важ­ных і каш­тоў­ных па сва­ім фі­ла­соф­скім і іка­наг­ра­фіч­ным гу­чан­ні, з мэ­тай над­ання ім ма­ну­мен­та­ль­на­га вы­гля­ду ў но­вым інтэ­р’е­ры бы­лі пад­рых­та­ва­ныя фа­льш­сце­ны. Бо для му­зей­шчы­каў га­лоў­ным з’яў­ля­ецца за­ха­ван­не, вы­ву­чэн­не і па­каз тых ка­лек­цый, які­мі ва­ ло­да­юць му­зей ці га­ле­рэя, та­му да­дзе­ная ка­лек­цыя ма­ну­мен­та­ль­на­га алей­на­га жы­ва­пі­су прад­стаў­ле­на па пры­нцы­пе ад­кры­тых фон­даў — кож­ная кам­па­зі­цыя раз­меш­ча­на на вы­ соў­ных стэн­дах. Вы­ключ­насць гэ­тай ка­лек­цыі так­са­ма ў тым, што змест рос­пі­саў да­йшоў да сён­няш­ня­га дня ў по­ўнай ад­па­вед­нас­ці з той іка­наг­ра­фіч­най пра­гра­май, якая бы­ла рас­пра­ца­ва­на Еўфра­сін­няй По­ла­цкай у ся­рэ­дзі­не XII ста­год­дзя і па­кла­дзе­на ў асно­ву фрэ­сак. Ана­ліз на­сцен­ных рос­пі­саў да­зва­ляе ка­заць пра тое, што ў фрэс­ках Спас­кай цар­квы за­ шыф­ра­ва­ныя тэ­ала­гіч­ныя дыс­ку­сіі ран­ня­га ся­рэд­ня­веч­ча, а так­са­ма сус­тра­ка­ецца шэ­раг надзвы­чай рэ­дкіх, а ча­сам і ўні­ка­ль­ных ры­саў, якія свед­чаць аб раз­умен­ні за­каз­чы­цай твор­чай сва­бо­ды. Так, алтар­ная кам­па­зі­цыя «Еўха­рыс­тыя», што ўпер­шы­ню з’я­ві­ла­ся ў хра­ма­вых рос­пі­сах у пер­шай па­ло­ве XI ста­год­дзя, для XII ста­год­дзя бы­ла аб­авяз­ко­вым пра­грам­ным эле­мен­ там. У сім­ва­ліч­ным сю­жэ­це кам­па­зі­цыі «Еўха­рыс­тыі» або «пры­чаш­чэн­ня апос­та­лаў» на тро­не тра­ды­цый­на ўва­саб­ля­юцца ад­па­вед­ныя сю­жэ­ту бо­гас­луж­бо­выя прад­ме­ты — ке­ліх і дзіс­ка­сы. Ад­нак у по­ла­цкім хра­ме на тро­не на­ма­ля­ва­ны то­ль­кі вя­лі­кі крыж, аб­сы­па­ны каш­тоў­ны­мі ка­мя­ня­мі і жэм­чу­гам. Гэ­тай вы­яве «Еўха­рыс­тыі» не зной­дзе­на ана­ло­гій, яна вы­к лі­кае аса­цы­яцыі з кры­жам — рэ­лік­варам свя­той Еўфра­сін­ні, які з’яў­ляў­ся га­лоў­най свя­ты­няй Спас­ка­га хра­ма. У на­шай ка­лек­цыі зна­хо­дзіц­ца кам­па­зі­цыя, што па­кры­ва­ла гэ­ты фрэс­ка­вы сю­жэт, яна па­ каз­вае сцэ­ну апош­няй тра­пе­зы Ісу­са Хрыс­та са сва­імі вуч­ня­мі (ко­пія з фрэс­кі Ле­анар­да да Він­чы «Тай­ная вя­чэ­ра»). Вы­ка­на­на алей­ны­мі фар­ба­мі ў кан­цы XVIII ста­год­дзя. Гэ­тыя сю­жэ­ты ма­ну­мен­та­ль­на­га жы­ва­пі­су, якія за­ха­ва­лі­ся і да­йшлі да нас праз дзе­сяць ста­год­дзяў, важ­ныя сён­ня не то­ль­кі як фе­на­ме­на­ль­ны артэ­факт, але і як аспект гіс­та­рыч­ ных, ку­ль­тур­ных і мас­тац­кіх звес­так, як тво­ры мас­тац­тва, што на­ле­жаць не то­ль­кі мі­ну­ ла­му, але і на­ступ­ным эпо­хам. Ме­то­ды­ка, якую вы­ка­рыс­тоў­ва­лі рэ­стаў­ра­та­ры, да­зво­лі­ла рас­сла­іць два, а ча­сам і тры плас­ты жы­ва­пі­су. Так пе­рад на­мі па­ўста­лі роз­на­ча­со­выя вы­явы ад­ных і тых жа сю­жэ­ таў, два з якіх, 1835 і 1885 га­доў, зна­хо­дзяц­ца ў збо­ры По­ла­цка­га му­зея-за­па­вед­ні­ка. Гэ­та вы­явы пра­ро­ка За­ха­рыі, свя­то­га Гео­ргія, Анё­ла і іншыя. На­ша по­ла­цкая ка­лек­цыя з’яў­ля­ецца аб’­ектыў­най кры­ні­цай для да­лей­шых да­сле­да­ван­няў мас­тац­тваз­наў­чых і тэх­ на­ла­гіч­ных. Пра­рок За­ха­рыя. Алей. Вы­явы ХІІ ста­год­дзя, 1835 і 1885 га­доў. Фраг­мен­ты сце­на­пі­су.

Антаніна Слабодчыкава. Поўнае маўчанне. Прасторавая інсталяцыя.

2016. Назва «Поўнае маўчанне» – цытата П’ера Паола Пазаліні («Самая чыстая форма мастацтва – поўнае маўчанне паэтаў, якія не пішуць»). Маўчанне як стан поўнага прыняцця дадзенасці – галоўная тэма, што разглядаецца Антанінай. У аснове працы ляжыць асабістая гісторыя страты блізкага чалавека. Інсталяцыя працягвае тэму архівацыі часу і памяці, якую аўтарка даследуе ў сваёй творчасці. Выстава «Усё было па-іншаму». НЦСМ.

I S S N 0208-2551

ПАДПІСНЫЯ ІНДЭКСЫ 74958, 749582. РОЗНІЧНЫ КОШТ — ПА ДАМОЎЛЕНАСЦІ.