MASTACTVA Magazine 12/2016

12 /2016 СНЕЖАНЬ

• МІНСК У СЭРЦЫ ВАТЫКАНА • ШТО ШУКАЛІ ХАРЭОГРАФЫ Ў ВІЦЕБСКУ?

• НЯПРОСТАЯ АРЫФМЕТЫКА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ТЭАТРАЛЬНАЙ ПРЭМІІ

Жанна Капуснікава. Панна над водамі. Тэмпера, акрыл, паталь.

2016. Біенале жывапісу, графікі і скульптуры «БІ-5». Палац мастацтва.

ЗМЕСТ 12’2016 2•

12 /2016 СНЕЖАНЬ

• МІНСК У СЭРЦЫ ВАТЫКАНА • ШТО ШУКАЛІ ХАРЭОГРАФЫ Ў ВІЦЕБСКУ?

• НЯПРОСТАЯ АРЫФМЕТЫКА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ТЭАТРАЛЬНАЙ ПРЭМІІ

На першай старонцы вокладкі: Сяргей Ждановіч. Мастацтва. Калаж. 2016. « МАСТАЦТВА » № 12 (405). СНЕЖАНЬ, 2016. За­сна­ва­ль­нік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзе­ня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) —­ грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Га­лоў­ны рэ­дак­тар­ АЛЕНА АНДРЭЕЎНА­ КАВАЛЕНКА Рэ­дак­цый­ная рада На­тал­ля ГА­НУЛ Свят­ла­на ГУТ­КОЎ­СКАЯ Ка­ця­ры­на ДУ­ЛА­ВА Эду­ард ЗА­РЫЦ­КІ Анта­ні­на КАР­ПІ­ЛА­ВА Аляк­сей ЛЯ­ЛЯЎ­СКІ Мі­ка­лай ПІ­НІ­ГІН Ула­дзі­мір РЫ­ЛАТ­КА Антон СІ­ДА­РЭН­КА Ры­гор СІТ­НІ­ЦА Дзміт­рый СУР­СКІ Ры­чард СМО­ЛЬС­КІ На­тал­ля ША­РАН­ГО­ВІЧ Ні­на ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА Кан­стан­цін ЯСЬ­КОЎ Вы­да­вец —­ Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «КУ­Л Ь­Т У­РА І МАС­ТАЦ­Т ВА». Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77,­ пакоі 16-28, 94-98, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя).­ www.kimpress.by/mastactva.­ E-mail: art_mag@tut.by © «Мас­тац­тва», 2016.

Год культуры: вынікі

Ха­рэ­агра­фія Агляд 8 • Свят­ла­на Ула­ноў­ская ПА­МІЖ МЭЙ­НСТРЫ­МАМ І АЎТАР­СКІМ ПО­ШУ­КАМ ХХІХ Між­на­род­ны фес­ты­валь су­час­най ха­рэ­агра­фіі ў Ві­цеб­ску Му­зы­ка Агля­ды, рэ­цэн­зіі 14 • Іры­на Уруб­леў­ская КЛА­СІК СА СМАР­ГОН­ШЧЫ­НЫ Да 140-год­дзя Ме­чыс­ла­ва Кар­ло­ві­ча 15 • Тац­ця­на Му­шын­ская АД РА­МАН­САЎ ДА ДЖА­ЗА Юбі­лей­ны пра­ект «Се­рэ­на­ды» 16 • На­тал­ля Га­нул ПА ЗА­КО­НЕ СІ­НЭР­ГІІ «Хэш­тэг Ансамбль» у Бе­ла­рус­кай фі­лар­мо­ніі Тэ­ма: Бе­ла­рус­кая му­зы­ка ў Ка­ра­ка­се 17 • Тац­ця­на Іва­но­ва «ПА­ЛЕС­КАЯ СЮ­ІТА» ПА ТОЙ БОК АТЛАН­ТЫ­КІ Тэ­атр Тэ­ма: ІV На­цы­яна­ль­ная тэ­атра­ль­ная прэ­мія 19 • Ры­чард Смо­льс­кі БЕЗ СКАН­Д А­Л АЎ І СЕН­С А­Ц ЫЙ 22 • Га­лі­на Алі­сей­чык 2+3=2 24 • Тац­ця­на Му­шын­ская ШТО ТОЙ ПЕ­РА­МОЖ­ЦА, ШТО ГЭ­ТЫ?.. Кі­но Агля­ды 26 • Лю­боў Гаў­ры­люк «ЛІС­ТА­ПА­ДЗІК»: ШТО І ЯК ГЛЯ­ДЗЕ­ЛІ ДЗЕ­ЦІ Кон­курс сту­жак для дзя­цей і юнац­тва 28 • Дар’я Амя­ль­ко­віч РЭ­АБІ­ЛІ­ТА­ЦЫЯ ЖАН­РУ Фес­ты­валь аўстрый­ска­га кі­но ў Мін­ску Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы Агля­ды, рэ­цэн­зіі 30 • Ма­ры­на Эрэн­бург ПА­ЎТОР ПРО­ЙДЗЕ­НА­ГА Тры­ена­ле ДПМ у Па­ла­цы мас­тац­тва 33 • Аляк­сей Ха­ды­ка З ВА­ТЫ­КА­НА — У МІНСК «Свет ня­бес­ны на зям­лі» ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі 34 • Па­вел Вай­ніц­кі ВЁС­КА Ў ГО­РА­ДЗЕ «Поль­шча — кра­іна фа­льк­ло­ру?» у га­ле­рэі «За­хэн­та», Вар­ша­ва 36 • Ба­рыс Крэ­пак МІС­ТЫЧ­НЫЯ АКЦЭН­ТЫ ГІС­ТО­РЫІ «Млы­ны ча­су» Вік­та­ра Ня­мцо­ва ў Мас­тац­кай га­ле­рэі Мі­ха­іла Са­віц­ка­га Парт­фо­ліа 38 • Тац­ця­на Мар­ка­вец-Га­ран­ская У ПРА­СТО­РЫ АД­ВЕЧ­НА­ГА Твор­часць Дар’і Су­ма­ра­вай-Ко­пач Культурны пласт 42• Тац­ця­на Мар­ка­вец-Га­ран­ская АТЛАН­ТЫ­ДА ВІК­ТА­РА ШМА­ТА­ВА Га­да­вы змест 46 • Ка­лек­цыя 48 • Аляк­сей Ха­ды­ка ЗБОР МУ­ЗЫЧ­НЫХ ІНСТРУ­МЕН­ТАЎ АЛЯК­СЕЯ СТА­ВІЦ­КА­ГА Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­ каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­ кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 21.12.2016. Фар­мат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT SANS». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 941. Заказ 3093. Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва “Бе­ла­рус­кі дом дру­ку”».

220013, г. Мінск, праспект Не­за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004. У «Мас­тац­тве» №10/2016 у ма­тэ­ры­яле «Амаль дэ­тэк­тыў­ная гіс­то­ рыя» на ста­рон­цы 45 бы­ла да­пуш­ча­на па­мыл­ка ў под­пі­сах. За­мест Надзея Ман­цэ­віч. «Кан­фі­дэн­цый­ная гу­тар­ка». З пле­нэ­ра «Раз­мо­вы ў зя­лё­ных». 2015. павінна быць Хрыс­ці­на Вы­соц­кая. Пра ка­хан­не. Тэк­стыль, зме­ша­ная тэх­ні­ка. 2015.

Г О Д ­ К У Л ЬТ У Р Ы :­ В Ы Н І К І вы­ста­вач­на­га­пра­цэ­су,­то­ў­бу­ ду­чым­го­дзе­пра­гна­зую­да­лей­ шы­ раз­рыў­ па­між­ мас­та­ком­ і­ гле­да­чом­і­да­лей­шае­падзен­не­ на­вед­ван­ня­ вы­стаў,­ асаб­лі­ва­ су­час­на­га­мас­тац­тва.­

ВІ­З У­А ЛЬ­Н ЫЯ­МАС­ТАЦ­Т ВЫ

1. Сяргей Аганаў. Траянскі конь. Бронза, мармур. 2015.

2. Васіль Цімашоў, Паліна Пірагова. Гняздо. Змешаная тэхніка. 2016.

3. Леанід Хобатаў. Узвышша. Алей, акрыл. 2016.

Марына Эрэнбург

С

ярод­ падзей­ адзна­чу­ дру­ гую­ вы­ста­ву­про­да­ж­ су­ час­на­га­ мас­тац­тва­ «Во­се­ньс­кі­ са­лон­ з­ Бел­газ­прам­бан­кам»­ і­ шэ­ра­г­ да­во­лі­ рэ­прэ­зен­та­тыў­ ных­ пра­ектаў,­ пра­ве­дзе­ных­ твор­чы­мі­ са­юза­мі,­ ся­род­ якіх­ асаб­лі­ва­ вы­лу­чу­ Тры­ена­ле­ ДПМ­ і­ Бі­ена­ле­ жы­ва­пі­су,­ гра­ фі­кі­ і­ ску­льп­ту­ры,­ Бі­ена­ле­ Са­ юза­ ды­зай­не­раў­ «Па­сту­лат»:­ усе­ яны­ па­кі­ну­лі­ да­во­лі­ не­ адназ­нач­нае­ ўра­жан­не.­ Цэнтр­ су­час­ных­ мас­тац­тваў­ за­ці­ка­віў­ вы­ста­вай­ «ArtCapital:­ з­ Фран­ цыі­ ў­ Бе­ла­русь».­ Па­вя­лі­чы­ла­ся­ ко­ль­касць­ пры­ве­зе­ных­ у­ на­шу­ кра­іну­ экс­па­зі­цый,­ тут­ знач­ ны­мі­ імпрэзамі­ мож­на­ лі­чыць­ вя­лі­кую­ рэ­трас­пек­ты­ву­ Бак­ста,­ гра­фі­ку­ Гоі­ і­ Пі­ка­са.­ Ад­нак­ па­ іх­ на­вед­ва­ль­нас­ці­ нам­ па­куль­ да­лё­ка­ да­ аншла­гаў­ у­ Пуш­кін­

скі­му­зей­ці­Трац­ця­коў­скую­га­ ле­рэю.­Ад­нос­на­рэ­прэ­зен­та­цыі­ су­час­на­га­ бе­ла­рус­ка­га­ мас­ тацт­ва­ ўсё­ сум­на —­ час­та­ ша­ ра­го­вы­гля­дач­на­ват­не­ў­кур­се,­ што­дзе­сь­ці­пра­хо­дзіць­не­йкая­ вы­ста­ва. Сярод­ няспраўджаных­ надзей­ года­ назаву Бі­ена­ле­ жы­ва­пі­су,­ гра­фі­кі­і­ску­льп­ту­ры,­ацэньваю­ яго­з­пун­кту­гле­джан­ня­не­то­ль­ ­кі­ арт­кры­ты­ка,­ але­ і­ мас­та­ ка,­ які­ пры­маў­ удзел­ у­ гэ­тым­ ме­рап­ры­емстве.­ Асноў­ным­ недахопам­ ста­ла­ ад­сут­насць­ 2

Павел Вайніцкі

Г

якіх­ко­ль­век­ зра­зу­ме­лых­ кры­ тэ­ры­яў­ і­ суб’екты­візм­ пры­ ад­ бо­ры­ аб’ектаў.­ У­ экс­па­зі­цыі,­ на­роў­ні­з­вя­до­мы­мі­імё­на­мі,­на­ кож­ным­кро­ку­трап­ля­лі­ся­пра­ цы­ псеў­да­су­час­ныя­ па­ фор­ме­ ды­ бес­сэн­соў­ныя­ па­ змес­це.­ У­ не­ка­то­рых­ удзе­ль­ні­каў­ бы­ло­ прад­стаў­ле­на­ па­ пяць­ тво­раў,­ а­ў­ка­го­сь­ці —­ні­вод­на­га.­Дзіў­ на,­ але­ гра­фі­ка,­ якая­ за­ўсё­ды­ ад­роз­ні­ва­ла­ся­ якас­на,­ сё­ле­та­ бы­ла­ са­май­ ма­ла­ко­ль­кас­най­ і­ не­вы­раз­най,­ па­ко­ль­кі­ мно­гія­ ці­ка­выя­ аўта­ры­ про­ста­ не­ па­

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

тра­пі­лі­ на­ вы­ста­ву.­ Да­да­мо­ да­ гэ­та­га­ не­да­хо­пы­ арга­ні­за­цый­ на­га­ ха­рак­та­ру­ (да­ мо­ман­ту­ ад­крыц­ця­ экс­па­зі­цыя­ не­ бы­ ла­ зман­та­ва­на,­ не­ка­ль­кі­ дзён­ у­ знач­най­ ко­ль­кас­ці­ аб’ектаў­ ад­сут­ні­ча­лі­ эты­кет­кі),­ не­праз­ рыс­тасць­ вы­ба­ру­ пе­ра­мож­цаў,­ зноў­ жа­ адсутнасць­ ку­ра­та­ра,­ пус­тыя­за­лы —­усё­гэ­та­пра­бле­ мы­не­то­ль­кі­да­дзе­най­экс­па­зі­ цыі,­«БІ­5»­ста­ла­ўва­саб­лен­нем­ ад­ра­зу­ ўсіх.­ І­ ка­лі­ не­ прад­ пры­маць­ ні­якіх­ на­ма­ган­няў­ па­ пе­ра­адо­лен­ні­ інер­цый­нас­ці­

э­ты­ год­ ча­му­сь­ці­ не­ба­га­ты­ на­маш­таб­ныя­падзеі.­Фо­кус­ змяс­ціў­ся­з­вя­лі­кіх­пра­ектаў­на­ ма­ле­нь­кія,­ на­ват —­ на­ пры­ват­ ныя­ іні­цы­яты­вы.­Доб­рым­ пры­ кла­дам­ та­му —­ не­ка­ль­кі­ ­ па­ дзей,­што­ад­бы­лі­ся­ў­арт­вёс­цы­ Кап­та­ру­ны,­ дзе­ сфар­ма­ва­ла­ся­ актыў­ная­ су­по­ль­насць­ прад­ стаў­ні­коў­ бе­ла­рус­кай­ ку­ль­тур­ най­ элі­ты­ на­ ча­ле­ з­ ле­ген­дар­ ным­ мас­та­ком­ і­ пі­сь­мен­ні­кам­ Арту­рам­ Клі­на­вым.­ ­Арт­фэст­ і­ кі­наш­ко­ла­ «Хра­на­топь»,­ Між­ на­род­ны­ лі­та­ра­тур­ны­ open­air­ фес­ты­валь­ «Кап­та­ру­ны»­ саб­ ра­лі­ твор­чых­ лю­дзей­ ва­ ўні­ ка­ль­ным­ася­род­дзі­бе­ла­рус­ка­ лі­тоў­ска­га­ па­меж­жа.­ ­ Арту­р­ (з­ да­па­мо­гай­ па­плеч­ні­каў,­ зра­зу­ ме­ла)­ у­ чар­го­вы­ раз­ апы­нуўся­ лі­та­ра­ль­на­ на­ мя­жы,­ да­клад­ ней,­ на­ хрыбце­ хва­лі —­ уда­ла­ су­мяс­ціў­шы­ аса­біс­тую­ гіс­то­ рыю­ і­ су­час­ныя­ мас­тац­ка­ку­ ль­тур­ніц­кія­ трэн­ды.­ Упэў­не­ны,­ што­ гэ­тая­ ма­ле­нь­кая­ вё­сач­ка­ яшчэ­гуч­на­за­явіць­пра­ся­бе. Аляк­сей­ Шын­ка­рэн­ка,­ ку­ра­ тар­ мі­ну­ла­га —­ цал­кам­ год­на­ га —­ бе­ла­рус­ка­га­ па­ві­ль­ёна­ Ве­не­цы­янска­га­ бі­ена­ле,­ на­ мой­ по­гляд,­ яшчэ­ ад­на­ «асо­ба­ го­ду».­­Яго­но­вы­пра­ект,­«Кафэ­ Ку­ль­ту­ра»,­ вы­дат­на­ спа­лу­чае­ ўлас­на­ ку­ль­ту­ру­ і­ мас­тац­тва­ з­ доб­рай­ ка­вай­ і­ іншы­мі­ са­цы­ яль­нас­ця­мі.­

пуб­ліч­най­пра­сто­ры­пе­рад­но­ вым­бу­дын­кам­бан­ка­на­ву­лі­цы­ Пры­тыц­ка­га.­Але­гэ­та­ста­нец­ца­ падзе­яй­го­да­на­ступ­на­га. А­ ў­ гэ­тым­ за­ста­ецца­ яшчэ­ не­ заў­ва­жа­най­ айчын­ная­ не­за­ яўка­ і,­ ад­па­вед­на, —­ ня­ўдзел­ у­ Ве­не­цы­янскім­ бі­ена­ле,­ якое­ ад­бу­дзец­ца­ў­на­ступ­ным­го­дзе­ без­ Бе­ла­ру­сі.­ Пад­аец­ца,­ на­ту­ ра­ль­на­ вы­пра­цоў­ва­ецца­ квад­ ры­ена­ль­ны —­праз­раз —­фар­ мат­ бе­ла­рус­кай­ ве­не­цы­янскай­ пры­сут­нас­ці,­што,­мо­жа,­на­ват­і­ ла­гіч­на­ва­ўмо­вах­на­шых­сціп­ лых­рэ­сур­саў­і­маг­чы­мас­цей.

І­ зда­ры­ла­ся!­ Тая­ са­мая­ інсты­ ту­цыя­і­амаль­тое­ж­са­мае­ко­ Экспазіцыя праекта галерэі «Ў» ла­ мас­та­коў,­ што­ ко­ль­кі­ га­доў­ «Flip Flap Moment» на арт­ та­му­ па­чы­на­лі­ з­ ка­лек­тыў­най­ кірмашы «ArtVilnius’16». вы­ста­вы­ «Кар­ти­на­ мас­лом»­ для­ рэ­кла­мы­ кам­па­ніі­ «LIQUI­ MOLY»,­ да­йшлі,­ на­рэш­це,­ да­ мод­ных­ сус­вет­ных­ трэн­даў.­ Пер­шы­ ў­ Мін­ску­ вы­ста­вач­ны­ пра­ект­ квір­тэ­ма­ты­кі­ ў­ га­ле­рэі­ «Ў» —­ «QAI/BY»­ —­ за­свед­чыў­ яе­ сто­адсот­ка­вую­ акту­аль­ насць.­Яшчэ­ад­но­па­цвер­джан­ не­ вы­со­ка­га­ між­на­род­на­га­ Любоў Гаўрылюк ста­ту­су —­ дру­гое­ за­пар­ пры­ знан­не­ «леп­шай­ за­меж­най­ га­ ад­во­дзіць­ вы­ні­кі­ за­ўсё­ды­ ле­рэ­яй»­ на­ су­сед­скім­ арт­кір­ ці­ка­ва:­ сён­ня­ гэ­та­ «вы­ні­ ма­шы­ «ArtVilnius’16».­ Шчы­ра­ кі»,­ а­ за­ўтра­ ўсё­ за­бы­ва­ецца,­ ра­ды­за­ка­ле­г —­мае­він­ша­ван­ для­ ад­ных —­ знач­ная­ падзея,­ ні! для­іншых —­ма­лап­рык­мет­ная.­ Што­яшчэ?­­Ко­ль­кі­доб­рых­пры­ Та­му­ вы­ні­ка­мі­ ў­ чыс­тым­ вы­ ваз­ных­ вы­ста­ваў —­ су­час­най­ гля­дзе­ я­ на­зва­ла­ б­ вы­хад­ не­ ру­мын­скай­ ску­льп­ту­ры­ «Амаж­ ка­ль­кіх­ кніг­ і­ з’яўлен­не­ но­вых­ Брын­ку­шу»,­ якая­ з’яві­ла­ся­ ў­ пля­цо­вак. Мін­ску­ дзя­ку­ючы­ Па­со­льс­тву­ Ся­род­ вы­ста­вач­ных­ пра­ектаў­ Ру­мы­ніі;­ шэ­раг­ ад­мет­ных­ пра­ са­мым­актыў­ным­і­шма­таб­ліч­ ектаў,­ ­ пры­све­ча­ных­ поль­скай­ ным­ стаў­ «Ме­сяц­ фа­таг­ра­фіі­ архі­тэк­ту­ры­ і­ гра­фі­цы,­ а­рга­ні­ за­ва­ных­ Поль­скім­ інсты­ту­там;­ гуч­ныя­ інтэр­на­цы­яна­ль­ныя­ экс­па­зі­цыі­ На­цы­яна­ль­на­га­ цэн­тра­ су­час­ных­ мас­тац­тваў, ­ апош­няя­з­іх,­аўстрый­ска­га­су­ час­на­га­ мас­тац­тва­ «Ву­гал­ гле­ джан­ня»,­­цяпер­на­пра­гля­дзе. У­ гэ­тым­ го­дзе­ не­маг­чы­ма­ не­ пры­га­даць­ актыў­насць­ Бел­газ­ прам­бан­ка,­ най­перш,­ пра­цяг­ «Во­се­ньс­ка­га­ са­ло­на»­ і­ «ТЭ ­ АРТа».­ І,­ ува­га!­ На­быц­цё­ са­ праў­дна­га­ ма­ну­мен­та­ль­на­га­ шэ­­дэў­ра­Восі­па­Цад­кі­на.­Больш­ чым­ трох­мет­ро­вая­ брон­за­вая­ ста­туя­ Цад­кі­на­ «Но­сь­біт­ да­ роў»­ у­ хут­кім­ ча­се­ з’явіц­ца­ ў­

П

ў­ Мін­ску».­ Ён­ уваб­раў­ у­ ся­бе­ най­бо­льш­ яркія,­ за­па­мі­на­ль­ ныя­ вы­каз­ван­ні:­ «Пра­ект­ Со­ чы»,­«Мі­фы­пра­пе­ра­ме­ны».­Да­ ўра­жан­няў­2016­га­я­ад­нес­ла­б­ «Мен­та­ль­ныя­ дрэ­вы,­ га­ра­ды»­ Сяр­гея­ Ка­жа­мя­кі­на­ і­ «Ана­то­ мію»­ (НЦСМ):­ у­ пра­екце­ бы­ло­ шмат­ фа­таг­ра­фіі,­ год­ ад­ го­да­ ка­тэ­го­рыя­ ця­лес­нас­ці­ пра­ цяг­вае­ раз­гор­твац­ца,­ і­ агу­ль­­ ны­ «хор»­ аўта­раў,­ што­ пад­ гэ­ тым­ ні­ раз­умець,­ уяў­ля­ецца­ мне­ жы­вым­ і­ на­сы­ча­ным.­ Да­ не­адрэф­лек­са­ва­ных­ падзей­ за­пі­шу­ве­ль­мі­ці­ка­выя­«Во­сем­ гіс­то­рый»­ Ва­ле­рыя­ Ка­цу­бы­ ў­ га­ле­рэі­ «Ў».Вы­ні­кі­ бо­льш­ чым­ сціп­лыя,­але­вось­па­куль­так. Што­ ж­ ты­чыц­ца­ пля­цо­вак,­ іх­ дэ­фі­цыт­ за­ста­ецца­ пра­бле­ май,­але­ёсць­і­доб­рыя­на­ві­ны.­ Дру­гі­ год­ за­пар­ удзе­ль­ні­чае­ ў­ МФМ­ «Кніж­ная­ ша­фа» —­ кні­ гар­ня,­ на­цэ­ле­ная­ на­ доб­рую­ лі­та­ра­ту­ру­ і­ фа­таг­ра­фіч­ныя­ іні­цы­яты­вы.­Знай­шла­сваё­ася­ род­дзе­ «Май­стэр­ня»,­ дзе­ пад­ кі­раў­ніц­твам­ Мі­ха­іла­ Га­ру­са­ раз­гар­ну­лі­ся­ не­ка­ль­кі­ пра­ ектаў.­ «Ква­тэр­нік»­ Рус­ла­на­ Гар­ме­ля­ і­ «Эква­тар»­ Аляк­сея­ Іль­іна­ збі­ра­юцца­ пра­ктыч­на­ штод­ня:­ у­ «Май­стэр­ні»­ ёсць­ мі­ні­сту­дыя­ з­ фо­та­ла­ба­ра­то­ ры­яй,­ вы­ста­вач­ная­ за­ла,­ мож­ на­ пра­вес­ці­ кан­су­ль­та­цыі­ і­ лек­цый­ныя­ за­нят­кі.­ Ця­пер­ тут­ экс­па­ну­ецца­ «Спад­чы­на­ 2016» —­ у­ па­мяць­ пра­ Сяр­гея­ Ка­чар­гі­на:­ на­стаў­нік­ і­ вуч­ні­ ўпі­са­лі­ся­ са­ сва­ёй­ вы­ста­вай­ у­ пра­гра­му­МФМ.

Ра­ду­юць,­вя­до­ма,­кні­гі:­аль­бом­ фа­таг­ра­фій­ Да­ні­лы­ Па­рню­ ка­ «Geographia»­ (Axioma,­ СПб,­ 2015)­быў­прад­стаў­ле­ны­ў­Мін­ ску­ў­2016­го­дзе,­«За­ўтраш­няя­ фа­таг­ра­фія»­ Ва­ле­рыя­ Лаб­ко,­ «За­зір­ні­ ў­ во­чы­ Пер­ша­бо­ гу»­ Андрэя­ Лян­ке­ві­ча,­ «Свае­ гіс­то­рыі»­ Ма­ры­ны­ Ба­цю­ко­ вай,­ «Ма­гі­лёў­скі­ фо­та­аль­бом.­ 1864—2000»­ (скла­да­ль­ні­кі­ Аляк­сандр­Лі­цін­і­Іры­на­Са­во­ сі­на).­Але­так­са­ма­не­гус­та. Твор­чы­ са­юз­ фа­тог­ра­фаў­ рэ­ арга­ні­за­ваў­ся­ ў­ но­вае­ Бе­ла­ рус­кае­ гра­мад­скае­ аб’яднан­не­ фа­тог­ра­фаў —­ гэ­та­ вы­нік,­ які­ пра­цуе­на­пер­спек­ты­ву. На­ бу­ду­чы­ню­ скі­ра­ва­ны­ двух­ га­до­вы­во­пыт­удзе­лу­ў­Кан­грэ­ се­да­след­чы­каў­Бе­ла­ру­сі:­асоб­ ную­ фа­таг­ра­фіч­ную­ сек­цыю­ мож­на­ раз­ві­ваць­ як­ пра­кты­ку­ рэ­флек­сіі­ су­час­най­ бе­ла­рус­ кай­фа­таг­ра­фіі.­Усе­ўмо­вы­для­ гэ­та­га­ство­ра­ны. На­гэ­тым­фо­не,­ды­і­без­яго,­не­ ма­гу­пра­маў­чаць­пра­мой­аса­ біс­ты­вы­бар.­Гэ­та­пра­екты­«Ста­ рыя­ кi­роў­цы»­ Да­на­та­са­ Стан­ ке­вi­чу­са­ (ма­юць­ шан­цы­ быць­ па­ка­за­ны­мі­ ў­ га­ле­рэі­ «Ў»)­ і­ «Гра­нi»­Саў­лю­са­Сла­він­ска­са —­ аб­одва­ ў­ Ві­ль­ні.­ І­ бліс­ку­чая­ «Пэ­гi­ Гу­ген­хайм­ у­ фо­та­здым­ ках»­ у­ Ве­не­цыі.­ Аб­ апош­няй­ рэ­трас­пек­цыі­ пры­ вы­пад­ку­ рас­па­вя­ду­аб­авяз­ко­ва.

«Ментальныя дрэвы, гарады» Сяргея Кажамякіна ў «Кніжнай шафе».

3

АСАБІСТЫ КАБІНЕТ Дзмітрыя Падбярэзскага Такія розныя прэміі а­кан­чэн­не­ кож­на­га­ ка­лян­ дар­на­га­го­да­азна­чае­не­то­ль­ ­кі­ пад­вя­дзен­не­ яго­ных­ вы­ні­ каў­ у­ роз­ных­ га­лі­нах­ дзей­нас­ ці­ ча­ла­ве­ка,­ але­ і­ адзна­чэн­не­ прэ­мі­ямі­ асоб­ ці­ ка­лек­ты­ваў,­ што­ ця­гам­ гэ­та­га­ ча­су­ да­сяг­ ну­лі­най­бо­ль­ша­га­плё­ну­і­пры­ цяг­ну­лі­ да­ ся­бе­ агу­ль­ную­ ўва­ гу.­ Прэ­міі­ тыя­ бы­ва­юць­ са­мыя­ раз­на­стай­ныя:­ ад­ дзяр­жаў­ных­ да­ пры­ват­ных,­ ад­ шы­ро­кіх­ па­ ахо­пе­ па­тэн­цый­ных­ пе­ра­мож­ цаў­да­вуз­ка­спе­цы­ялі­за­ва­ных.­ І­Бе­ла­русь­тут­не­вы­к лю­чэн­не. Бо­льш­ за­ 20­ га­доў­ та­му­ па­ў­ ста­ла­ цы­ры­мо­нія­ «Рок­ка­ра­ на­цыя»,­на­якой­на­зы­ва­лі­леп­ шых­ му­зы­каў­ ды­ ка­лек­ты­вы­ ў­ роз­ных­ на­мі­на­цы­ях.­ Пра­ўда,­ ме­то­ды­ка­ вы­зна­чэн­ня­ пе­ра­ мож­цаў­ не­ аб­ара­ня­ла­ арга­ні­ за­та­раў­цы­ры­мо­ніі­ад­кры­ты­кі.­ Ідэя­за­сна­ваць­не­шта­на­кшталт­ ака­дэ­міі­ з­ удзе­лам­ аўта­ры­ тэт­ных­ жур­на­ліс­таў,­ дзея­чаў­ му­зыч­на­га­ рын­ку,­ на­ жаль,­ не­ пры­жы­ла­ся,­ «Рок­ка­ра­на­цыя»­ па­ча­ла­ чэз­нуць,­ аж­ па­куль­ на­ огул­ не­ знік­ла­ з­ ка­лен­да­ра.­ Мяр­ку­ючы­ па­ ўсім,­ на­заў­сё­ды,­ хоць­ сваю­ ро­лю­ ў­ му­зыч­ным­ жыц­ці­ кра­іны­ яна­ вы­ка­на­ла. Эста­фе­ту­ пад­ха­піў­ сайт­ tuzin.

З

fm,­ які­ вось­ ужо­ бо­льш­ за­ 10­ га­доў­ на­зы­вае­ ўлас­ных­ «Ге­ро­ яў­го­да»­ў­дзвюх­га­лоў­ных­на­ мі­на­цы­ях­ і­ трох­ да­дат­ко­вых.­ Пры­ гэ­тым­ гас­па­да­ры­ сай­та­ не­ ве­ль­мі­ рас­паў­сю­джва­юцца­ што­ да­ ме­то­ды­кі­ вы­зна­чэн­ня­ пе­ра­мож­цаў.­ Сё­лет­няя­ цы­ры­ мо­нія­ пра­йшла­ як­ ні­ко­лі­ сціп­ ла.­ «Ад­крыц­цём»­ быў­ на­зва­ны­ гурт­ «Intelligency».­ «Ге­ро­ямі­ го­ду»­ пры­зна­ныя­ ўдзе­ль­ні­кі­ гур­та­ «Vuraj».­ Ка­лек­тыў­ на­ ча­ ле­ з­ Сяр­ге­ем­ Доў­гу­ша­вым­ на­ сам­рэч —­ з’ява­ на­ бе­ла­рус­кай­ му­зыч­най­ сцэ­не.­ Рэ­пер­ту­ар­ за­сна­ва­ны­ на­ не­за­езджа­ных­ на­род­ных­пес­нях­Па­лес­ся,­якія­ вы­кон­ва­юцца­ з­ май­стэр­скі­мі,­ вы­на­ход­лі­вы­мі­ аран­жа­ван­ ня­мі.­ Пры­ гэ­тым­ ад­ му­зы­каў­ зы­хо­дзіць­ моц­ная­ энер­ге­ты­ ка,­ што­ не­ час­та­ сус­тра­ка­еш­ у­ ку­ды­ бо­льш­ «ро­ка­вых»­ ка­лек­ ты­ваў.­Та­кім­чы­нам,­«Vuraj»­пе­ ра­мог­цал­кам­за­слу­жа­на.­Мяр­ ку­ючы­ па­ ўсім,­ гэ­ты­ гурт­ яшчэ­ не­адной­чы­па­ра­дуе­пры­хі­ль­ні­ каў­ і­ но­вы­мі­ пра­гра­ма­мі,­ і­ но­ вы­мі­аль­бо­ма­мі. А­вось­ад­нос­на­На­цы­яна­ль­най­ му­зыч­най­прэ­міі­«Лі­ра»­не­шта­ кан­крэт­нае­ ска­заць­ скла­да­на.­ На­га­даю:­па­вы­ні­ках­2015­го­да­ яна­на­огул­не­пра­во­дзі­ла­ся.­Ці­ бу­дуць­ на­зы­вац­ца­ леп­шыя­ па­ вы­ні­ках­ гэ­та­га,­ не­ вя­до­ма.­ Ні­ бы­та­і­пра­хо­дзі­ла­інфар­ма­цыя,­ што­ са­ліс­ты­ і­ ка­лек­ты­вы­ мо­ гуць­да­сы­лаць­свае­твор­чыя­за­ яўкі.­Ад­нак,­зва­жа­ючы­на­ста­тус­ прэ­міі,­ад­яе­арга­ні­за­та­раў­вар­ та­ бы­ло­ б­ ча­каць­ ку­ды­ бо­льш актыў­най­ пад­рых­тоў­чай­ кам­ па­ніі.­ Роў­на­ як­ і­ ад­ла­джа­най,­ пра­зрыс­тай­ ме­то­ды­кі­ вы­зна­

чэн­ня­ леп­шых,­ на­ што­ па­пя­ рэд­нія­ цы­ры­мо­ніі­ ку­ль­га­лі,­ як­ ка­жуць,­на­аб­едзве­на­гі. Да­рэ­чы,­ да­гэ­туль­ не­ ма­гу­ зра­зу­мець,­ чым­ пра­ві­ні­лі­ся­ айчын­ныя­ вы­ка­наў­цы­ ака­дэ­ міч­най­ му­зы­кі,­ якія­ на­огул­ за­ ста­лі­ся­ па­за­ ўва­гай.­ Прэ­міі­ ёсць­ у­ дзея­чаў­ вы­яўлен­ча­га­ мас­тац­тва,­тэ­атра­лаў.­Ад­нак­тая­ ж­«Лі­ра»­фі­лар­ма­ніч­ных­вы­ка­ наў­цаў­не­за­ўва­жае. Ня­даў­на­ сяб­ра­ з­ Літ­вы­ па­ве­ да­міў:­ ад­на­ з­ шас­ці­ што­га­до­ вых­дзяр­жаў­ных­прэ­мій­у­га­лі­ не­ мас­тац­тва­ і­ ку­ль­ту­ры­ бы­ла­ пры­су­джа­на­ сла­ву­та­му­ не­ка­лі­ джа­за­ва­му­ трыа­ Га­не­лін­Та­ ра­саў­Ча­ка­сін.­ Му­зы­кі­ да­ўно­ не­ вы­сту­па­юць­ раз­ам,­ ад­нак­

у­ свой­ час­ на­ра­бі­лі­ роз­га­ла­ су­ ва­ ўсім­ све­це.­ Звяр­тае­ на­ ся­бе­ ўва­гу­ не­ то­ль­кі­ той­ факт,­ што­ прэ­мію­ пры­су­дзі­лі­ прад­ стаў­ні­кам­ мас­тац­тва­ му­зыч­ най­ імпра­ві­за­цыі,­ але­ і­ тое,­ як­ лі­тоў­скія­ ўла­ды­ ша­ну­юць­ улас­ных­ твор­цаў.­ Бо­ гра­шо­вы­ экві­ва­лент­ той­ прэ­міі­ скла­дае­ 30­ ты­сяч­ 400­ еўра.­ Кож­най­ з­ шас­ці. Для­ па­ра­ўнан­ня:­ айчын­ная­ прэ­мія­ ў­ га­лі­не­ вы­яўлен­ча­га­ мас­тац­тва­ ся­гае­ 100­ ба­за­вых­ ве­лі­чынь,­ аль­бо­ кры­ху­ бо­льш­ за­1000­еўра… Такі вось юбілей… тое­ ня­прос­та­ па­ве­рыць,­ але­ гэ­тым­ снеж­нем­ споў­ ні­ла­ся­ 50­ га­доў­ з­ дня,­ як­ свет­ па­ба­чыў­пер­шы­сінгл­гі­та­рыс­та,­ чыя­твор­часць­зра­бі­ла­сап­раў­ дную­рэ­ва­лю­цыю­ў­све­це­рок­ му­зы­кі.­ Джы­мі­ Хэн­дрыкс­ быў­ яркім­ прад­стаў­ні­ком­ свай­го­ па­ка­лен­ня­ ча­соў­ фес­ты­ва­лю­ ў­ Вуд­ста­ку,­ лі­та­ра­ль­на­ зга­рэў­шы­ на­ сцэ­не.­ Са­ма­ ж­ вы­да­дзе­ная­ па­ўста­год­дзя­ та­му­ пес­ня­ «Hey,­ Joe»­ аўтар­ства­ Бі­лі­ Ро­бер­тса­

У

4

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

за­жы­ла­ўлас­ным­жыц­цём,­зра­ біў­шы­ся­ад­ным­з­най­бо­льш­вя­ до­мых­стан­дар­таў­рок­му­зы­кі.­І­ вось­ча­му. У­ 2003­ вя­до­ма­му­ поль­ска­му­ гі­та­рыс­ту­ Леш­ку­ Чы­хо­ньс­ка­му­ пры­йшла­ ідэя­ зла­дзіць­ вы­ка­ нан­не­гэ­тай­пес­ні­на­цэн­тра­ль­ най­плош­чы­Вроц­ла­ва,­і­ён­за­ пра­сіў­для­гэ­та­га­ўсіх­ахво­чых­ гі­та­рыс­таў.­Што­год­1 мая­«Hey,­ Joe»­тра­ды­цый­на­вы­кон­ва­ецца­ са­мым­вя­лі­кім­гі­тар­ным­аркес­ трам­све­ту.­Па­сту­по­ва­да­акцыі­ да­лу­ча­юцца­гі­та­рыс­ты­з­іншых­ кра­ін,­ажно­ў­2007­го­дзе­то­ль­кі­ ў­ цэн­тры­ Вроц­ла­ва­ саб­ра­лі­ся­ амаль­ 1900­ музыкаў,­ што­ да­ зво­лі­ла­ гэ­та­му­ ка­лек­ты­ву­ за­ няць­ па­чэс­нае­ мес­ца­ ў­ Кні­зе­ рэ­кор­даў­Гі­не­са. Сё­ле­та­да­акцыі­з­удзе­лам­гі­та­ рыс­таў­ з­ 12­ кра­ін­ Еўро­пы­ да­ лу­чыў­ся­і­Мінск,­што­вы­клі­ка­ла­ не­абход­насць­ зра­біць­ пра­ўку­ ва­ ўзга­да­ным­ вы­шэй­ вы­дан­ ні.­ Бо­ гэ­тым­ раз­ам­ у­ вы­ка­нан­ ні­ «Hey,­ Joe»­ паўдзельнічалі­ і­ 34­ бе­ла­рус­кія­ му­зы­кі,­ а­ ўся­го­ ў­ акцыі­ ўзя­лі­ ўдзел­ 7356­ ча­ ла­век!­ Арга­ні­за­та­ры­ «Thanks­

Jimi­Festival»­у­Мін­ску­вы­ка­за­ лі­жа­дан­не­за­сна­ваць­но­вую­ў­ Бе­ла­ру­сі­му­зыч­ную­тра­ды­цыю,­ да­лу­чыў­шы­ся­ да­ між­на­род­най­ гі­тар­най­ма­ёўкі. На­ўрад­ці­50­га­доў­та­му­Джы­ мі­ Хэн­дрыкс­ мог­ зда­гад­вац­ца,­ што­пес­ня­ў­яго­ным­вы­ка­нан­ні­ не­ка­лі­здо­лее­аб’яднаць­сто­ль­ кі­му­зы­каў­і­сто­ль­кі­кра­ін…

1. Гурт «Vuraj». Фо­та­Паўла­Аксіновіча.

2. Трыа Ганелін­Тарасаў­Чакасін. Фо­та­Вкон­так­те.

3. Вок ладка плыткі «Hey, Joe» Джымі Хендрыкса.

МУЗЫКА

«З жыцця жамяры». Сцэна са спек­ такля. Фота­Сяргея­Ждановіча.­

Надзея Бунцэвіч

У

кам­па­зі­тар­скай­ твор­час­ці­ адзна­чу­ ва­ка­ль­ны­ цыкл­ Ва­ле­рыя­ Во­ра­на­ва­ «З­ жыц­ця­ жа­мя­ры»­ на­ вер­шы­ Мі­ка­лая­ Алей­ні­ка­ва­для­спеў­най­актры­ сы,­скрып­кі,­тэр­мен­вок­са­і­фар­ тэ­пі­яна.­ Ён­ быў­ прэ­зен­та­ва­ны­ як­бліс­ку­чы­экс­пе­ры­мен­та­ль­ны­ спек­такль,­ якім­ ад­кры­ваў­ся­ VI­ Між­на­род­ны­ фо­рум­ тэ­атра­ль­­ на­га­ мас­тац­тва­ «ТЭ­АРT»,­ і­ ўсе­ звяр­ну­лі­ ўва­гу­ най­перш­ на­ май­стэр­ства­ Свят­ла­ны­ Бень.­ Ні­якім­ чы­нам­ не­ змян­ша­ючы­ ро­лю­ не­ве­ра­год­най,­ «энер­га­ ёміс­тай»­ актры­сы­ і­ вы­раз­най­ спя­вач­кі,­ усё­ ж­ пад­крэс­лю­ ў­ гэ­тым­ тво­ры­ зна­чэн­не­ кам­па­ зі­тар­скай­ пер­ша­асно­вы:­ за­ кла­дзе­ныя­ ў­ му­зы­цы­ пры­ёмы­ не­ ілюс­тра­цый­на­га­ су­гуч­ча,­ а­ кан­трас­най­ по­лі­фа­ніі­ ў­ да­чы­ нен­ні­да­вер­шаў­і­па­ста­янна­га­ «спа­лу­чэн­ня­не­спа­лу­ча­ль­на­га»­ рас­паў­сю­дзі­лі­ся­на­ўсю­па­ста­ ноў­ку,­ за­сна­ва­ную­ на­ не­ве­ра­ год­ным­сін­тэ­зе­ўся­го­і­ўся. Не­ аб­мі­ну­ і­ ня­даў­ні­ фі­лар­ма­ ніч­ны­кан­цэрт­«Тра­ман­та­на­2»,­ а­ў­ім —­най­перш­пра­цы­Ла­ры­сы­ Сі­ма­ко­віч­(«Ага­ро­джа.­Якуб­Ко­ лас­ 1946»­ для­ дзвюх­ сап­ра­на,­ флей­ты,­ві­ялан­чэ­лі,­фар­тэ­пі­яна­ і­кла­ве­сі­на)­і­Га­лі­ны­Га­рэ­ла­вай­ («Ды­ялог­з­за­ха­дам­со­нца.­Му­ зы­ка­для­ке­льц­кай­арфы­і­22­х­ ке­лі­хаў,­ на­поў­не­ных­ да­ж джа­ вой­ ва­дой»).­ Пры­ ўсёй­ ад­мет­ нас­ці­ мас­тац­кіх­ інды­ві­ду­аль­ нас­цей,­тво­ры­ яднае­ не­ча­ка­на­ тон­кае,­кан­цэп­цый­на­глы­бо­кае­ пе­ра­асэн­са­ван­не…­ па­бы­то­ва­ га,­ хат­ня­га­ му­зі­цы­ра­ван­ня.­ У­ пер­шым­ вы­пад­ку­ гэ­та —­ ігра­ на­ фар­тэ­пі­яна­ з­ ад­на­ча­со­вы­мі­ спе­ва­мі­раз­мо­ва­мі,­чым­за­баў­ ля­лі­ся­пан­енкі­XIX­ста­год­дзя.­У­ дру­гім —­ ігра­ на­ ке­лі­хах,­ якой­ час­цей­ска­ра­юць­гас­цей­ці­гле­

Наталля Ганул

Д

да­чоў­не­йка­га­шоу.­Пра­екты­ж­ атры­ма­лі­ся­ са­на­рыс­тыч­на­ фі­ ла­соф­скі­мі. У­ га­лі­не­ вы­ка­на­ль­ніц­тва­ на­ га­даю­ пра­ Акса­ну­ Вол­ка­ву­ ў­ парт­ыі­Кар­мэн­у­ад­на­ймен­най­ опе­ры­Бі­зэ.­І­ме­на­ві­та­ў­па­ста­ ноў­цы,­ якой­ ад­кры­ў­ся­VII­ Мін­ скі­ ка­ляд­ны­ опер­ны­ фо­рум.­ Бо­ Акса­на­ не­ про­ста­ цу­доў­ на­ пра­спя­ва­ла­ і­ сыг­ра­ла,­ яна­ яшчэ­ і­ «прад­ыры­жы­ра­ва­ла»­

ўвесь­спек­такль­(дзе­бо­сай­на­ гой,­кры­ху­за­драў­шы­спад­ні­цу,­ дзе­га­ла­вой,­пля­чы­ма,­ве­ерам)­ і­ «зрэ­жы­сі­ра­ва­ла»­ яго,­ па­ру­ шыў­шы­ ня­гег­лыя­ мі­зан­сцэ­ны­ і­ ўдых­нуў­шы­ ў­ яго­ жы­вое­ жыц­ цё­ сва­імі­ імпра­ві­за­цы­ямі,­ на­ што­ гэ­так­ жа­ жы­ва­ ад­гук­нуў­ся­ іта­ль­янец­Фран­чэс­ка­Пія­Га­ла­ са­ў­парт­ыі­Ха­зэ.­Бра­ва,­Вол­ка­ ва!­ Мо­жа,­ на­спеў­ час­ і­ не­йкай­ улас­най­опер­най­па­ста­ноў­кі?..­

ля­ мя­не­ ад­ыхо­дзя­чы­ год­ за­ста­нец­ца­ ча­сам­ вя­лі­кай­ стра­ты —­ сы­хо­дам­ з­ жыц­ця­ Сяр­гея­Кар­тэ­са,­вы­біт­най­твор­ чай­ асо­бы,­ зна­ка­вай­ фі­гу­ры­ ў­ на­цы­яна­ль­най­му­зыч­най­ку­ль­ ту­ры­ і­ опер­ным­ тэ­атры,­ кам­ па­зі­та­ра,­ бліз­ка­га­ сяб­ра.­ Пер­ ша­чар­го­вай­ за­да­чай­ аса­біс­та­ для­ ся­бе­ лі­чу­ ўша­на­ван­не­ яго­ па­мя­ці,­ ства­рэн­не­ шэ­ра­гу­ ме­ ма­ры­яль­ных­ пуб­лі­ка­цый,­ па­ пу­ля­ры­за­цыю­ му­зыч­ных­ тво­ раў.­Спа­дзя­юся,­хут­ка­па­ба­чаць­ свет­вы­дан­ні­кла­ві­раў­яго­опер­ і­аўды­ядыск. А­му­зыч­ных­ура­жан­няў,­як­заў­ сё­ды,­бы­ло­шмат­і­са­ма­га­роз­ на­га­ кштал­ту.­ З­ па­зі­тыў­ных­ вы­лу­ча­юцца­ прэм’еры­ экзіс­ тэн­цый­на­га­ мо­нас­пек­так­ля­ «З­ жыц­ця­ жа­мя­ры»­ Ва­ле­рыя­ Во­ ра­на­ва,­ прад­стаў­ле­на­га­ ў­ пра­ гра­ме­ тэ­атра­ль­на­га­ фо­ру­му­ «ТЭ­АРТ»;­ся­род­фі­лар­ма­ніч­ных­ імпрэз —­ пра­гра­ма­ з­ тво­раў­ прад­стаў­ні­коў­ ру­ху­ «Ма­ла­дая­ Поль­шча»­ ансамбля­ «Кла­сік­

5

Аван­гард»­ і­Ула­дзі­мі­ра­ Бай­да­ ва,­ве­чар­Но­вай­ка­мер­най­му­ зы­кі­ айчын­ных­ кам­па­зі­та­раў­ «Тра­ман­та­на­2»,­ вір­ту­ознае­ вы­ступ­лен­не­ поль­скіх­ му­зы­ кан­таў­ансам­бля­«Хэш­тэг»,­па­ зі­тыў­на­эма­цый­ная­ аўтар­ская­ ве­ча­ры­на­ кам­па­зі­та­ра­ Ула­дзі­ мі­ра­Кур’яна,­кра­на­ль­на­лі­рыч­ ныя­кан­цэр­ты­па­мя­ці­Ула­дзі­мі­ ра­Куз­мен­кі­і­Яўге­на­Пук­ста. Ве­ль­мі­ яркі­ акцэнт —­ твор­чая­ сус­трэ­ча­ з­ кам­па­зі­та­рам­ Ва­ лян­ці­нам­ Сі­ль­вес­тра­вым­ і­ пі­ яніс­там­ Аляк­се­ем­ Лю­бі­ма­вым­ у­ Ака­дэ­міі­ му­зы­кі.­ Раз­мо­ва­ на­ ба­лю­ча­акту­аль­ныя­ тэ­мы­ су­ час­на­га­ мас­тац­тва­ ад­бы­ла­ся­ ў­ меж­ах­фес­ты­ва­лю­Баш­ме­та. З­ сус­вет­ных­ прэм’ер­ моц­ нае­ ўра­жан­не­ па­кі­нуў­ опер­ ны­ спек­такль­ «Ма­нон­ Ляс­ко»­ Пу­чы­ні­ ў­ Вя­лі­кім­ тэ­атры­ Ра­ с­іі­ з­ сён­няш­няй­ Primadonna­ assoluta­ Ган­най­ Ня­трэб­ка­ ў­ га­лоў­най­ парт­ыі­ (рэ­жы­сёр­па­ ста­ноў­шчык­ Ад­ольф­ Ша­пі­ра,­ ды­ры­жор­Ядэр­Бі­нь­ямі­ні). Не­ма­гу­не­зга­даць­пер­шае­вы­ ка­нан­не­ўвер­цю­ры­«Тры­умфа­ ван­не­ з­ на­го­ды...»­ Вя­час­ла­ва­ Куз­ня­цо­ва,­ якая­ бы­ла­ за­моў­ ле­на­ Дзяр­жаў­ным­ сім­фа­ніч­ ным­аркес­трам­спе­цы­яль­на­да­ ад­крыц­ця­ кан­цэр­тна­га­ се­зо­на.­ Ды­ры­жор­ Аляк­сандр­ Ані­сі­маў,­ як­ за­ўсё­ды,­ тон­ка­ пры­кме­ціў­ ча­ра­ду­юбі­лей­ных­дат­і­спа­лу­ чыў­ у­ ад­ной­ пра­гра­ме­ імё­ны­ Пра­коф’ева,­Шас­та­ко­ві­ча­і­Куз­ ня­цо­ва.­ Бліс­ку­чае­ ва­ло­дан­не­ айчын­ным­ кам­па­зі­та­рам­ му­ зыч­най­дра­ма­тур­гі­яй­і­фор­май,­ сак­рэ­та­мі­ аркес­троў­кі­ ства­ры­ ла­ арга­ніч­на­ цэ­лас­ную­ пар­ ты­ту­ру­ з­ шы­коў­ным­ гу­чан­нем­ усіх­інстру­мен­таў­сім­фа­ніч­на­га­ аркес­тра,­з­да­мі­нан­тай­мед­най­ ду­ха­вой­ і­ ўдар­най­ груп.­Уклю­ чэн­не­ ў­ му­зыч­ную­ фак­ту­ру­ па­пе­вак­ сап­раў­дных­ ві­ват­ных­ бе­ла­рус­кіх­ кан­таў,­ уз­оры­ якіх­ кам­па­зі­тар­за­па­зы­чыў­са­збор­ ні­ка­ вя­до­май­ фа­льк­ла­рыс­ткі­ Ла­ры­сы­ Кас­цю­ка­вец,­ над­ало­ асаб­лі­вы­ на­цы­яна­ль­ны­ ка­ла­ рыт­ гу­чан­ню,­ утва­ры­ла­ ды­ялог­ па­між­эпо­ха­мі­і­сты­ля­мі. «Мядзведзь» Сяргея Картэса. Сцэна са спектакля.

6

ХАРЭАГРАФІЯ

Святлана Уланоўская

Н

а­зваць­ мі­ну­лы­ ха­рэ­агра­ фіч­ны­ год­ ба­га­тым­ на­ падзеі­ не­ да­во­дзіц­ца.­ Бян­тэ­ жыць­не­сто­ль­кі­не­шмат­лі­касць­ прэм’ер,­ко­ль­кі­іх­ша­ра­го­васць­ і­ вы­пад­ко­васць­ з­ пун­кту­ гле­ джан­ня­ рэ­пер­ту­арнай­ па­лі­ты­ кі.­ Для­ На­цы­яна­ль­на­га­ тэ­атра­ опе­ры­ і­ ба­ле­та­ гэ­та­ зра­бі­ла­ся­ ўжо­ ўстой­лі­вай­ тэн­дэн­цы­яй.­ Прэм’ерныя­ пастаноўкі­ апош­ ніх­ год­ ні­чым­ но­вым,­ акра­мя­ на­зваў­на­афі­шы,­рэ­пер­ту­ар­не­ на­поў­ні­лі.­Два­спек­так­лі­кла­сі­ ка­ су­час­на­й­ харэаграфіі­ Іржы­ Кі­лі­яна­не­ў­ста­не­пе­ра­адо­лець­ іза­ля­цы­янізм­ на­ша­га­ ба­лет­на­ га­ тэ­атра­ ад­нос­на­ сус­вет­ных­ тэн­дэн­цый.­ Па­сля­ сы­хо­ду­ Ва­ лян­ці­на­ Елі­зар’ева­ тру­па­ не­ ўва­со­бі­ла­ ні­вод­най­ плён­най­ сты­ліс­тыч­най­ ідэі,­ што­ бо­льш­ менш­ да­цяг­ва­ла­ б­ да­ мас­тац­ ка­га­ ўзроў­ню­ па­ста­но­вак­ май­ стра.­Пост­елі­зар’еўская­эпо­ха­ў­ бе­ла­рус­кім­ба­ле­це —­гэ­та­блу­ кан­не­ пры­ ад­сут­нас­ці­ лі­да­ра,­ які­ да­клад­на­ ўсве­дам­ляе­ мас­ тац­кія­ пры­яры­тэ­ты­ і­ здат­ны­ вы­вес­ці­ тэ­атр­ на­ но­выя­ шля­ хі­ раз­віц­ця.­ У той­ жа­ час­ усё­ больш­ярка­за­яўля­юць­пра­ся­бе­ вы­ха­ван­цы­ ха­рэ­огра­фа:­ Сяр­ гей­ Мі­кель­ у­ чар­го­вы­ раз­ стаў­ пе­ра­мож­цам,­ атры­маў­шы­ прэ­ мію­ за­ «Леп­шую­ ха­рэ­агра­фію­ су­час­на­га­ тан­ца»­ на­ Між­на­ род­ным­кон­кур­се­ў­Алма­ты.­Ся­ род­ уда­лых­ ба­лет­ных­ прэм’ер­ адзна­чу­«Ле­бя­дзі­нае­воз­ера»­ў­ Бе­ла­рус­кім­му­зыч­ным­тэ­атры­ў­ ве­ль­мі­да­лі­кат­най­(у­да­чы­нен­ні­ да­пер­шак­ры­ні­цы)­вер­сіі­Ка­ця­ ры­ны­ Фа­дзе­евай.­Асоб­ныя­ ха­ рак­тар­ныя­ну­ма­ры­па­стаў­ле­ны­ Ні­най­Дзь­ячэн­ка. У­га­лі­не­су­час­на­га­тан­ца­ад­бы­ ва­ецца­ пе­ры­яд­ на­за­паш­ван­ня,­ пе­ра­асэн­са­ван­ня­ дос­ве­ду­ за­

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

меж­на­га­ contemporary­ dance­ і­ по­шу­ку­ ўлас­най­ са­ма­быт­нас­ ці.­ Не­вы­пад­ко­ва­ па­ста­ноў­кі­ бе­ла­рус­кіх­ аўта­раў­ не­ то­ль­кі­ пра­йшлі­ ў­ фі­нал­ ХХІХ­ Між­на­ род­на­га­ кон­кур­су­ IFMС,­ але­ і­ атры­ма­лі­ўзна­га­ро­ды.­Пра­кан­ ку­рэн­таз­до­ль­насць­ айчын­ных­ ха­рэ­огра­фаў­ у­ сус­вет­най­ пра­ сто­ры­свед­чыць­іх­удзел­у­буй­ ных­ еўра­пей­скіх­ фо­ру­мах.­ Так,­ тэ­атры­ тан­ца­ «SKVO’s­ Dance­ Company»­ Во­ль­гі­ Сквар­цо­вай­

цы,­док­тар­кі­мас­тац­т­ваз­наў­ства­ Юліі­Чур­ко­і­но­вае,­да­поў­не­нае­ вы­дан­не­ яе­ ўні­ка­ль­най­ пра­ цы­ «Бе­ла­рус­кі­ ха­рэ­агра­фіч­ны­ фальк­лор»,­якая­ў­1990­я­бы­ла­ пры­зна­на­ леп­шай­ ся­род­ да­ сле­да­ван­няў­ па­ тан­ца­ва­ль­ным­ фа­льк­ло­ры­ на­ по­стса­вец­кай­ пра­сто­ры.­ Не­заў­ва­жа­ным­ за­ ста­ло­ся­ 30­год­дзе­ «Го­сь­ці­цы»­ Ла­ры­сы­ Сі­ма­ко­віч —­ пер­ша­га­ тэ­атра­ тан­ца­ ў­ гіс­то­рыі­ бе­ла­ рус­кай­ ха­рэ­агра­фіі.­ Раз­гор­

і­ «Karakuli»­ Во­ль­гі­ Ла­боў­кі­най­ сё­ле­та­прад­ста­ві­лі­свае­ра­бо­ты­ на­ та­кіх­ зна­ка­мі­тых­ фес­ты­ва­ лях,­як­«Но­вы­бал­тый­скі­та­нец»­ (Літ­ва)­і­«Між­на­род­ныя­сустрэ­ чы­тэ­атраў­тан­ца»­(Поль­шча).­ Ся­род­ важ­ных­ падзей­ адзна­чу­ 80­год­дзе­ зна­най­ ба­ле­таз­наў­

ну­тай­ кан­цэр­тнай­ пра­гра­май­ адзна­чы­лі­ 20­год­дзе­ твор­чай­ дзей­нас­ці­«Па­ра­ле­лі» —­ві­цеб­ ская­ сту­дыя­ су­час­на­га­ тан­ца­ На­стас­сі­Ма­ха­вай.­­ Сяргей Мікель. Фота­Ганны­Майсяюк.­­

ТЭАТР­ Праз увесь Год культуры тэ­ атр ацэньвалі крытыкі, а што ж практыкі? А практыкі тэатра ведаюць сабе цану і чакаюць не так звыклай ацэнкі, як су­ працоўніцтва.

1.­Якім­стаў­ся­для­вас­2016­год?­ 2.­ Якую­ падзею­ го­да­ вы­ лі­чы­це­ най­важ­най?­ 3.­ Што­ мож­на­ рас­па­вес­ці­ пра­ ваш­ удзел­ у­ са­мых­ вя­лі­кіх­ тэатра­ль­ных­фэс­тах­Бе­ла­ру­сі?­ 4.­ Што­ за­мі­на­ла­ пра­ца­ваць?­ Што­ ра­бі­ла­ся­ лёг­ка,­ што —­ цяж­ка?

5.­ Як­ ацэ­нь­ва­лі­ ва­шу­ пра­цу?­ Ці­ со­чы­це­вы­за­ацэн­ка­мі?­ 6.­Ці­ўплы­ва­лі­на­вас­«скан­да­лы,­ кры­кі,­ пад­во­еныя­ стан­дар­ты­ ды­ амбі­цыі,­ мі­жу­соб­ныя­ вой­ны­ тэ­атра­ль­най­су­по­ль­нас­ці»?

7.­ Ці­ мае­ зна­чэн­не­ для­ ва­ша­га­ рос­ту­і­да­ска­на­лен­ня­Са­юз­тэатра­ль­ных­дзея­чаў­Бе­ла­ру­сі­?

Сяргей Кулікоўскі,­ га­лоў­ны­рэ­жы­сёр­Но­ва­га­ тэ­атра:­

У

жо­праз­тое,­што­спек­такль­ «Як­я­стаў...»­Ярас­ла­вы­Пу­ лі­но­віч­ ­ увай­шоў­ у­ шэ­раг­ на­ мі­нан­таў­ кон­кур­су­ ІV­ На­цы­ яна­ль­най­ прэ­міі,­ 2016 год­ для­

мя­не­і­тэ­атра­зра­біў­ся­ўда­лым.­ Удзел —­ найважнейшая­ па­ дзея!­ Тым­ бо­льш­ пры­кра,­ што­ аўтар­скія­ на­мі­на­цыі­ сё­ле­та­ ад­мя­ні­лі:­без­іх­пад­обнае­спа­ бор­ніц­тва­губ­ляе­аб’ём­і­на­ват­ сэнс.­ ­ Але­ най­важ­ная­ падзея­ го­да­ ў­ рэ­спуб­лі­кан­скім­ маш­ та­бе,­ без­умоў­на,­ Між­на­род­ны­ фо­рум­тэ­атра­ль­на­га­мас­тац­тва­ «ТЭ­АРТ»,­бо­да­зва­ляе­ўба­чыць­ не­ка­то­рыя­ пастаноўкі­ за­меж­ ных­ і­ рас­ійскіх­ тэ­атраў —­ ад­ мет­ныя,­ вы­к люч­на­ па­трэб­ныя,­ у­пэў­ным­сэн­се­вы­зна­ча­ль­ныя.­ Для­ Но­ва­га­тэ­атра­ год­ мі­нуў­ у­ доб­рым­ рэ­жы­ме:­ спраў­дзі­лі­ся­ тры­ спек­так­лі,­ здат­ныя­ ўпры­ го­жыць­ мін­скую­ тэ­атра­ль­ную­ афі­шу.­ Най­бо­льш­ уда­ла­ся,­ на­ мой­ по­гляд,­ фан­та­зія­ «Ка­лі­ б­ ве­даць...­»­на­тэ­му­п’есы­Аляк­ сан­дра­ Астроў­ска­га­ «На­ва­ль­ ні­ца» —­ «Ча­му­ лю­дзі­ не­ лё­та­ юць».­ Кла­сі­ка,­ з­ якой­ вы­па­ла­ ўнік­нуць­ хрэс­та­ма­тый­нас­ці!­ Яна­да­ла­маг­чы­масць­вы­ка­зац­ ца­ ды­ вы­зна­чыц­ца­ з­ па­ста­но­ вач­ным­кі­рун­кам,­тэ­ма­мі,­аўта­ ра­мі.­ На­ша­ пра­ца­ за­ва­бі­ла­ не­ то­ль­кі­гле­да­чоў —­яе­да­стат­ко­ ва­пад­ра­бяз­на­­асвят­лялі­ча­со­ піс­«Мас­тац­тва»,­га­зе­ты­«Куль­ ту­ра»­ і­ «СБ»,­ ­ Пер­шы­ і­ Трэ­ці­ Бе­ла­рус­кія­ тэ­ле­ві­зій­ныя­ ка­на­ лы.­На­тле­гэ­тай­ува­гі­зра­бі­ла­ся­­ ві­да­воч­ным:­ вя­до­мыя­ дзея­чы,­ што,­ся­род­інша­га,­­за­йма­юцца­ ад­бо­рам­ твораў­ на­ бе­ла­рус­кія­ тэ­атра­ль­ныя­ імпрэ­зы­ (імпрэ­зы­ роз­ныя,­але­дзея­чы­не­як­увесь­ час­ад­ны­і­тыя­ж),­упар­та­пад­ трым­лі­ва­юць­ва­ку­ум­ва­кол­Но­ ва­га­тэ­атра,­не­за­ўва­жа­юць­яго­ на­тэ­атра­ль­най­пра­сто­ры­кра­і­ ны.­Не­так­і­пры­кра,­як­дзіў­на.­

І­ ду­жа­ пры­емна,­ што­ з­ Но­вым­ тэ­атрам­ су­пра­цоў­ні­ча­юць­ ка­ ле­гі —­ з­ РТБД,­ Тэ­атра­ юна­га­ гле­да­ча...­ Са­юз­ тэ­ат­раль­­ных­ дзея­чаў­ у­ на­шым­ асоб­на­ ўзя­ тым­ тэ­ат­раль­­ным­ жыц­ці­ за­ ўваж­най­ ро­лі­ ні­ сё­ле­та,­ ні­ ле­ тась­не­ад­ыграў,­а­ча­го­і­ад­ка­го­ сён­ня­ча­каць,­сум­лен­на­ка­жу —­ не­ве­даю. Павел Чарноў (Саша). «Як я стаў...». Новы драматычны тэатр. Фота­прадастаўлена­тэатрам.

Ігар Казакоў,­ га­лоў­ны­рэ­жы­сёр­Ма­гі­лёў­ска­га­ аб­лас­но­га­тэ­атра­ля­лек:­

М

інулы­ год,­ хут­чэй­ за­ ўсё,­ трэ­ба­ пры­знаць­ уда­лым­ (пэў­на­ ўжо­ не­ ша­ра­го­вым)!­

Падзея­ го­да,­ якая­ на­тхні­ла­ і­ зра­бі­ла­ся­ най­важ­нейшай,­ бе­ з­у­моў­на,­ «ТЭ­АРТ»­ ва­ ўсіх­ яго­ ных­ пра­явах­пад­ра­бяз­нас­цях,­ ад­ «Шко­лы­ ТЭ­АРТа»­ да­ за­ про­ша­ных­ спек­так­ляў.­ На­цы­ я­наль­­ная­ прэ­мія­ ся­бе­ моц­на­ дыс­крэ­ды­та­ва­ла,­ да­вер­ да­ яе­ не­як­вы­пет­рыў­ся,­скру­ціў­ся­на­ ніш­то.­ Крыў­дна,­ уплыў­ та­ко­га­ ша­ноў­на­га­ме­рап­ры­емства­мі­ зар­нее­ і­ яно­ са­ сва­імі­ ча­тыр­ ма­ жу­ры­ ўсё­ бо­льш­ на­гад­вае­ клуб­ па­ інта­рэ­сах.­ Гэ­та­ то­ль­кі­

бян­тэ­жыць,­ а­ не­ сты­му­люе­ да­ ўдзе­лу­ ў­ кон­кур­се.­ Тым­ бо­льш­ ха­це­ла­ся­ б­ шчы­ль­на­га —­ са­­ праў­дна­га! —­су­пра­цоў­ніц­тва­з­ тэ­ат­раль­­ны­мі­экс­пер­та­мі.­Упэў­ не­ны,­ гэ­та­ істотна­ для­тэ­атраў,­ што­дба­юць­пра­раз­віц­цё, —­ад­ артыс­таў­ да­ ды­рэк­та­ра.­ Мне,­ як­ га­лоў­на­му­ рэ­жы­сё­ру,­ гэ­тае­ су­пра­цоў­ніц­тва­ не­абход­на­ пе­ рад­усім —­ улі­чы­це­ аб­лас­ны­ ста­тус­ Ма­гі­лёў­ска­га­тэ­атра­ ля­ лек­аль­бо­цяж­кас­ці­з­кад­ра­мі...­ Пра­фе­сій­ны­рост­вы­ма­гае­пад­ трым­кі.­ Ча­сам —­ пра­фе­сій­на­га­ са­юза.­ Пад­трым­ка,­ да­па­мо­га­ Рас­ійска­га­ са­юза­ тэ­атра­ль­ных­ дзея­чаў­у­ма­ёй­спра­ве­не­ацэн­ ная.­ Я­ што­год­ на­вед­ва­юся­ на­ ла­ба­ра­то­рыю­ тэ­атраў­ ля­лек­ у­ Рас­ійскай­ федэрацыі,­ а­ ко­ль­кі­ ла­дзіц­ца­ роз­ных­ ла­ба­ра­то­рый­ і­ хто­ іх­ ла­дзіць,­ якія­ май­стры!­ Да­рэ­чы,­не­шка­ду­ючы­ідэй,­ча­ су,­вы­дат­каў!­І­гэ­тыя­ла­ба­ра­то­ рыі —­драб­ні­ца­ся­род­та­го,­што­ ро­біць­Рас­ійскі­СТД.­ Тэ­атра­ль­ная­ пра­сто­ра­ му­сіць­ быць­адзі­най,­гэ­та­то­ль­кі­на­ка­ рысць­ асоб­на­ ўзя­тым­ тэ­атрам,­

бо­ яны —­тыя­ са­мыя­ злу­ча­ныя­ са­су­ды,­ пра­ якія­ тлу­ма­чаць­ на­ шко­ль­ных­ уро­ках.­ І­ праз­ гэ­ты­ пры­клад­якраз­зра­зу­ме­ла,­што­ моц­ным­і­ваб­ным­мож­на­быць­ то­ль­кі­та­ды,­ка­лі­ёсць­у­ка­го­ву­ чыц­ца­ды­з­кім­су­пер­ні­чаць. «Місія. Успамін пра адну рэвалю­ цыю». Капрадукцыя Тэатра Гано­ вера і Рурскага тэатральнага фе­ стывалю (Германія). Міжнародная праграма VI форуму «ТЭАРТ». Фота­Яўгеніі­Петручэнка.

7

Х А Р Э А Г РА Ф І Я • А Г Л Я Д

ПА­М ІЖ МЭЙ­Н СТРЫ­М АМ І АЎТАР­С КІМ ПО­Ш У­К АМ

ХХІХ Між­на­род­ны фес­ты­валь су­час­най ха­рэ­агра­фіі ў Ві­цеб­ску Свят­ла­на Ула­ноў­ская

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

Пе­рад’юбі­лей­ная ака­ліч­насць — сур’ёзная пад­ста­ва для асэн­са­ ван­ня да­лей­шых шля­хоў раз­віц­ця як са­мо­га фо­ру­му, так і айчын­ на­га contemporary dance. Ста­рэй­шы фэст су­час­на­га тан­ца на ўсёй по­стса­вец­кай пра­сто­ры, IFMC з го­да ў год з’яўля­ецца не то­ль­кі стар­та­вай пля­цоў­кай для ма­ла­дых твор­цаў, але і за­дае ары­енці­ ры по­шу­каў у га­лі­не су­час­най ха­рэ­агра­фіі. Што ў гэ­тым сэн­се пра­ па­ноў­ваў нам сё­лет­ні фес­ты­валь? Па ко­ль­кас­ці падзей і ўдзель­­ ні­каў IFMC-2016 стаў­ся са­мым маш­таб­ным за ўсю гіс­то­рыю пра­вя­дзен­ня. То­ль­кі ўя­ві­це: прэ­зен­та­цыі фо­та­пра­ектаў Ган­ны Май­ся­юк і Во­ль­гі Ра­бец­кай, вы­ста­ва жы­ва­пі­су вя­до­ма­га ві­цеб­ска­ га мас­та­ка Але­га Крош­кі­на, фо­льк-ве­ча­рын­ка з на­го­ды ад­крыц­ця фо­ру­му, гас­ця­выя вы­сту­пы, кон­кур­сныя бло­кі і га­ла-кан­цэрт лаў­ рэ­атаў, інтэ­рак­тыў­ныя пер­фор­ман­сы ў фае пе­рад па­чат­кам ве­ча­ ро­вых кан­цэр­таў, ад­кры­тыя па­ся­джэн­ні жу­ры і экс­пер­тнай ра­ды. Да­дай­це да гэ­та­га на­сы­ча­ную інфар­ма­цый­на-ад­ука­цый­ную пра­ гра­му: прэс-кан­фе­рэн­цыі, твор­чыя сус­трэ­чы з удзе­ль­ні­ка­мі спек­ так­ляў, тэ­арэ­тыч­ныя і пра­ктыч­ныя май­стар-кла­сы, се­мі­на­ры, лек­ цыі, круг­лыя ста­лы. Пра між­на­род­ны ста­тус фес­ты­ва­лю свед­чыў інтэр­на­цы­яна­ль­ны склад вы­сту­поў­цаў, жу­ры на ча­ле з пра­фе­са­ рам Пе­кін­скай ака­дэ­міі тан­ца Сяо Су­хуа і экс­пер­тнай ра­ды, ку­ды ўвай­шлі прад­стаў­ні­кі Бе­ла­ру­сі, Вя­лі­ка­бры­та­ніі, Ірлан­дыі, Іспа­ніі, Лат­віі, Мал­до­вы, Рас­іі і Укра­іны. Ад псі­ха­ана­лі­тыч­ных рэ­флек­сій да кі­ча Шы­ро­кую пан­ара­му воб­раз­ных, жан­ра­ва-сты­лё­вых, фор­маў­тва­ ра­ль­ных фар­баў прад­эман­стра­ва­лі гас­ця­выя па­ка­зы. Звы­чай­ на пра­гра­ма за­про­ша­ных ка­лек­ты­ваў скла­да­ецца са зна­ка­вых спек­так­ляў су­час­най тан­ца­ва­ль­най сцэ­ны і ста­но­віц­ца для ма­ ла­дых ха­рэ­огра­фаў сво­еа­саб­лі­вым «зна­кам якас­ці». Най­бо­льш не­адназ­нач­ныя ўра­жан­ні ў гэ­тым сэн­се вы­клі­ка­ла па­ста­ноў­ка «Жы­зэль» Ра­ду Па­клі­та­ру — прэм’ерны экс­клю­зіў ад «Кі­еў ма­

9

дэрн­ба­ле­та»,­ па­ка­за­ны­ ў­ Мін­ску­ і­ Ві­цеб­ску.­ Па­ста­ноў­ка­ пра­ цяг­вае­се­рыю­рэ­інтэр­прэ­та­цый­кла­січ­ных­шэ­дэў­раў­у­твор­час­ці­ ха­рэ­огра­фа —­на­роў­ні­з­та­кі­мі,­як­«Кар­мэн.TV»,­«Ра­мэа­і­Джу­ль­ ета­ (Шэк­спі­ры­мен­ты)»,­ «Па­пя­луш­ка»,­ «Шчаў­ку­нок»,­ «Ле­бя­дзі­нае­ воз­ера».­На­пры­кан­цы­ХХ­ста­год­дзя­пад­обнае­інтэр­тэк­сту­аль­нае­ пе­ра­асэн­са­ван­не­«тран­сна­цы­яна­ль­ных­ха­рэ­агра­фіч­ных­мі­фа­ла­ гем»­(па­вод­ле­вы­ра­зу­ба­ле­таз­наў­цы­Юліі­Чур­ко)­ста­ла­агу­ль­ным­ трэн­дам­у­раз­віц­ці­сус­вет­на­га­ба­ле­та.­Да­стат­ко­ва­ўзга­даць­ра­ды­ ка­ль­ныя­па­ста­но­вач­ныя­вер­сіі­Мат­са­Эка,­Мэ­цью­Б­орна,­Ма­гі­Ма­ рэн,­Яўге­на­Пан­фі­ла­ва. Ідэ­аліс­тыч­ную­ра­ман­тыч­ную­гіс­то­рыю­Па­к лі­та­ру­на­паў­няе­жор­ сткім­не­рвам­і­драй­вам­су­час­нас­ці.­Усе­імё­ны­ге­ро­яў­ба­ле­та­за­ ха­ва­ныя,­ але­ пер­са­на­жы­ на­ле­жаць­ да­ ця­пе­раш­ня­га­ со­цы­уму.­ Граф­Аль­берт­і­яго­ня­вес­та­Ба­ці­ль­да­трап­ля­юць­у­кам­па­нію­бай­ ке­раў,­по­мслі­вая­Мір­та­ста­но­віц­ца­гас­па­ды­няй­бар­дэ­ля,­а­ві­лі­сы­ пе­ра­тва­ра­юцца­ ў...­ пра­сты­ту­так.­ У­ гэ­тым­ жор­сткім,­ агрэ­сіў­ным­ ася­род­дзі­апы­на­ецца­на­іўная­Жы­зэль.­Ня­гле­дзя­чы­на­ўсе­ра­ды­ ка­ліз­мы,­ «Жы­зэль­new»­ знач­на­ пра­йграе­ свай­му­ гіс­та­рыч­на­му­ пра­та­ты­пу­ па­ строй­нас­ці­ дра­ма­тур­гіч­на­га­ раз­віц­ця,­ да­к лад­нас­ ці­ воб­раз­ных­ і­ тан­ца­ва­ль­ных­ ха­рак­та­рыс­тык.­ На­ сцэ­не­ шмат­ мі­тус­ні,­жэс­ты­ку­ля­цыі,­кры­каў,­ды­му­і­сцэ­наг­ра­фіч­ных­вы­на­ход­ ніц­тваў,­ад­нак­амаль­ня­ма­тан­ца.­Ка­лі­ў­кла­січ­най­вер­сіі­роз­ная­ са­цы­яль­ная­ пры­на­леж­насць­ га­лоў­ных­ ге­ро­яў­ ад­ра­зу­ ўтва­ра­ла­ дра­ма­тыч­ную­сі­ту­ацыю,­то­кан­флікт­па­між­бай­ке­ра­мі­і­звы­чай­ ны­мі­га­ра­джа­на­мі­ў­па­к лі­та­раў­скім­спек­так­лі­вы­гля­дае­штуч­ным­ і­над­ума­ным. За­ўсё­ды­з­вя­лі­кай­ці­ка­вас­цю­са­чу­за­твор­час­цю­гэ­та­га­та­ле­на­ві­ та­га­ха­рэ­огра­фа,­які­знай­шоў­свой­стыль,­улас­ную­па­зна­ва­ль­ную­ плас­тыч­ную­мо­ву,­ад­нак­на­скрозь­аўта­цы­тат­ная­«Жы­зэль»­не­да­ 10

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

дае­ні­чо­га­но­ва­га­ў­па­ра­ўнан­ні­з­па­пя­рэд­ні­мі­ра­бо­та­мі­май­стра.­ Зга­даю­ «Па­пя­луш­ку»,­ дзе­ га­лоў­ная­ ге­ра­іня­ так­са­ма­ трап­ля­ла­ ў­ бар­дэль.­Спек­такль­ураж­вае­ве­ль­мі­ма­ляў­ні­чай,­на­ват­пе­ра­на­сы­ ча­най­ві­зу­аль­най­сты­ліс­ты­кай­(сцэ­ног­раф­Андрэй­Зло­бін,­мас­тач­ ка­па­кас­цю­мах­Ган­на­Іпа­ць­ева),­якая,­тым­не­менш,­ве­ль­мі­хут­ ка­ над­акуч­вае,­ бо­ ві­до­віш­чнасць­ не­ пад­ма­цоў­ва­ецца­ сэн­са­вай­ ёміс­тас­цю­ мас­тац­ка­га­ вы­каз­ван­ня.­ Дэк­ла­ра­тыў­на­про­ста­лі­ней­ нае,­па­збаў­ле­нае­ме­та­фа­рыч­нас­ці­дзея­нне­ба­ле­та­ства­рае­эфект­ пра­гор­тван­ня­ ілюс­тра­ва­най­ кніж­кі­ кштал­ту­ «Беларуская­ мова­ ў­ карцінках»­ ці­ пра­гля­ду­ ме­лад­ра­ма­тыч­на­га­ тэ­ле­се­ры­яла,­ не­ па­ тра­бу­ючы­ад­гле­да­ча­ні­якіх­інтэ­лек­ту­аль­ных­рэ­флек­сій­і­па­лё­ту­ ўяў­лен­ня.­ Да­ су­час­на­га­ ба­ле­та­ па­ка­за­ны­ спек­такль­ меў­ ве­ль­мі­ ад­да­ле­ныя­ад­но­сі­ны,­а­вось­да­ка­мер­цый­на­га­ві­до­віш­ча —­са­мыя­ не­пас­рэд­ныя. Сап­раў­дным­ хэд­лай­не­рам­ фэс­ту­ мож­на­ на­зваць­ Jo­ Stromgren­ Dance­ Company.­ Вя­до­мы­ ва­ ўсім­ све­це­ на­рвеж­скі­ ка­лек­тыў­ не­ ўпер­шы­ню­ за­ві­таў­ у­ Ві­цебск:­ у­ 2005­м­ фес­ты­ва­ль­ная­ пуб­лі­ка­ па­ба­чы­ла­аб­сур­дыс­цкі,­у­ду­ху­«тэ­атра­жор­сткас­ці»­тан­ца­ва­ль­на­ дра­ма­тыч­ны­спек­такль­«Шпі­таль»,­у­2012­м —­іра­ніч­на­па­ра­дый­ нае­«Тан­ца­ва­ль­нае­пры­на­шэн­не­мас­тац­тву­фут­бо­ла».­Сё­ле­та­тэ­ атр­прэ­зен­та­ваў­тра­гі­ка­ме­дыю­«Там»­у­па­ста­ноў­цы­Ё­Стром­грэ­на,­ ад­на­час­на­яшчэ­сцэ­ног­ра­фа­і­аўта­ра­кас­цю­маў.­Тво­ры­ха­рэ­о­гра­ фа­цяж­ка­ад­нес­ці­да­су­час­на­га­тан­ца,­гэ­та­най­перш —­тэ­атр,­у­якім­ це­ла­ вы­сту­пае­ га­лоў­ным­ но­сь­бі­там­ сэн­су,­ а­ плас­тыч­ны­ рух­ на­ ра­джа­ецца,­згад­ва­ючы­зна­ка­мі­тае­вы­каз­ван­не­Пі­ны­Баўш,­«з жа­ дан­ня­або­не­абход­нас­ці,­а­не­та­му,­што­я­ха­рэ­ограф­і,­зна­чыць,­ трэ­ба­па­бо­льш­тан­цаў­па­ста­віць». Стром­грэн­знай­шоў­сваю­ўні­ка­ль­ную­тэ­му —­ён­з­гу­ма­рам­да­сле­ дуе­па­ра­док­сы­ма­лых­ча­ла­ве­чых­су­по­ль­нас­цяў:­у­«Шпі­та­лі»­гэ­та­

пе­ра­ку­ле­ны­свет­трох­мед­сёс­траў,­якія­вар’яце­юць­ад­адзі­ноц­тва­ ў­ ля­кар­ні,­ дзе­ ня­ма­ ні­вод­на­га­ па­цы­ента;­ у­ «Ма­нас­ты­ры» —­ гіс­ то­рыя­ма­на­шак,­за­кі­ну­тых­у­за­бы­тую­Бо­гам­і­лю­дзь­мі­мясц­іну;­у­ «Муж­чын­скай­рап­со­дыі» —­тэ­ры­то­рыя­муж­чын­скіх­па­чуц­цяў,­ком­ плек­саў­і­фо­бій.­ Тан­цспек­такль­«Там» —­сво­еа­саб­лі­вае­антра­па­ла­гіч­нае­да­сле­да­ ван­не­ са­цы­яты­пу­ по­стса­вец­ка­га­ ча­ла­ве­ка,­ за­сна­ва­нае­ на­ да­ку­ мен­та­ль­ных­ гіс­то­ры­ях­ вы­хад­цаў­ з­ бы­ло­га­ Са­юза.­ Ча­ты­ры­ ге­роі­ зна­хо­дзяц­ца­ ў­ экзіс­тэн­цый­ным­ па­меж­ным­ ста­не­ між­ Усхо­дам­ і­ За­ха­дам,­ доб­ра­ зна­ёмым­ мі­ну­лым­ і­ не­акрэс­ле­ным­ бу­ду­чым.­ Інта­на­цы­яй­ча­кан­ня,­на­ста­ль­гіі­па­бы­ло­му­і­раз­губ­ле­нас­ці­пе­рад­ не­вя­до­мым­ пра­сяк­ну­ты­ ўвесь­ спек­такль.­ «Там»­ Стром­грэ­на —­ вы­дат­ны­ пры­клад­ та­го,­ як­ мас­тац­кі­ твор­ мо­жа­ пе­ра­адо­ль­ваць­ улас­ныя­межы­і­трап­ляць­у­акту­аль­ны­са­цы­япа­лі­тыч­ны­кан­тэкст,­ не­губ­ля­ючы­пры­гэ­тым­сва­іх­эстэ­тыч­ных­якас­цей.­Па­стаў­ле­ны­ў­ 2002­м,­«Там»­на­бы­вае­яшчэ­бо­ль­шую­зла­ба­дзён­насць­у­сі­ту­ацыі­ сён­няш­ня­га­міг­ра­цый­на­га­кры­зі­су. Псі­ха­ана­лі­тыч­нае­ па­глыб­лен­не­ ў­ свет­ твор­час­ці­ пра­па­ноў­ваў­ Мі­ця­Фе­да­цен­ка­ў­спек­так­лі­ду­эце­«Ахмат­Ма­дзі»,­у­асно­ве­паэ­ тыч­най­ за­ду­мы­ яко­га­ ка­рот­ка­ча­со­вая­ і­ дра­ма­тыч­ная­ гіс­то­рыя­ ад­но­сін­Ган­ны­Ахма­та­вай­і­фран­ка­іта­ль­янска­га­мас­та­ка­Ама­дэа­ Ма­дзі­ль­яні­ (яго­ную­ ро­лю­ ўва­со­біў­ аўтар­ ідэі,­ ха­рэ­ограф­ і­ сцэ­ но­г­раф­ па­ста­ноў­кі­ Мі­ця­ Фе­да­цен­ка,­ ро­лю­Ахма­та­вай —­тан­цоў­ шчы­ца­ і­ ха­рэ­ограф­ка­ мас­коў­ска­га­ элек­тра­тэ­атра­ «Ста­ніс­лаў­скі»­ Лі­на­ Лан­гнер).­ На­ўмыс­на­ не­ ка­жу­ «гіс­то­рыя­ ка­хан­ня»,­та­му­ што­ сэн­са­вая­ пра­сто­ра­ знач­на­ шы­рэй­шая.­ Ха­рэ­огра­фа­ ці­ка­вяць­ не­ ме­ла­дра­ма­тыч­ныя­ка­лі­зіі,­а­спас­ці­жэн­не­твор­ча­га­сус­ве­ту­дзвюх­ зна­ка­вых­асоб —­спас­ці­жэн­не­праз­улас­нае­це­ла,­дос­вед,­энер­ге­ ты­ку,­мас­тац­кае­мыс­лен­не.

По­стаць­ Мі­ці­ Фе­да­цен­кі —­ вя­до­ма­га­ рас­ійска­га­ тан­цоў­шчы­ка­ і­ ха­рэ­огра­фа,­ які­ бо­льш­ за­ двац­цаць­ га­доў­ пра­цуе­ ў­ Фран­цыі, —­ за­слу­гоў­вае­ асаб­лі­вай­ ува­гі.­ Пра­йшоў­шы­ шко­лу­ та­кіх­ вя­до­мых­ прад­стаў­ні­коў­ но­ва­га­ фран­цуз­ска­га­ тан­ца,­ як­ Ма­ці­ль­да­ Ма­нье,­ Фран­суа­ Ве­рэ,­ Да­мі­нік­ Ба­гуэ,­ па­спра­ба­ваў­шы­ ся­бе­ ў­ пра­ектах­ «но­ва­га­цыр­ка»­(су­пра­цоў­ні­чаў­са­зна­ка­мі­тай­тру­пай­Ма­цю­рэ­на­ Бол­зы),­ён­у­1999­м­ства­рыў­у­Ман­пе­лье­ўлас­ную­тан­цкам­па­нію­ Autre­ MiNa,­ а­ сё­ле­та­ пры­зна­ча­ны­ мас­тац­кім­ кі­раў­ні­ком­ На­цы­я­ наль­­най­сцэ­ны­го­ра­да­Алес. «Ахмат­Ма­дзі»­ вы­к лі­кае­ ці­ка­васць­ му­ль­ты­дыс­цып­лі­нар­ным­ па­ д­ы­хо­дам­да­ства­рэн­ня­спек­так­ля.­Та­нец­тут­уз­ае­ма­дзей­ні­чае­на­ роў­ных­з­фі­зіч­ным­і­аб’ектным­тэ­атрам,­гу­кап­рас­то­ра­вы­мі­эфек­ та­мі­і­пры­ёма­мі­contemporary­art.­Сцэ­на­па­пе­ры­мет­ры­аб­кле­ена­ бе­лай­стуж­кай.­Сту­піць­за­сім­ва­ліч­ную­мя­жу —­зна­чыць­апы­нуц­ ца­ ў­ іншас­ве­це,­ па­збаў­ле­ным­ па­ўся­дзён­най­ мі­тус­ні­ і­ тры­ві­яль­ ных­ эмо­цый.­ У­ спек­так­лі­ ад­сут­ні­ча­юць­ звык­лыя­ тан­ца­ва­ль­ныя­ фор­мы,­ ад­нак­ вя­лі­кую­ ро­лю­ ад­ыгры­вае­ рух,­ сі­ла­ пры­сут­нас­ці­ пер­фор­ме­ра­ «тут­ і­ ця­пер»,­ ві­та­ль­ная­ энер­гія­ ця­лес­най­ ка­му­ні­ ка­цыі.­ Шмат­лі­кія­ па­ўзы­ не­ пе­ра­пы­ня­юць­ дзея­нне,­ а,­ на­адва­рот,­ ства­ра­юць­вы­раз­нае­ад­чу­ван­не­яго­мак­сі­ма­ль­най­кан­цэн­тра­цыі,­ тан­ца­не­це­лам,­а­ўнут­ры­це­ла.­Гэ­тую­асаб­лі­васць­ве­ль­мі­трап­на­ аха­рак­та­ры­за­ваў­ іта­ль­янскі­ рэ­жы­сёр,­ за­сна­ва­ль­нік­ тэ­атра­ль­най­ антра­па­ло­гіі­ Эўджэ­ніа­ Бар­ба:­ «У­ мо­мант­та­та­ль­най­ пры­сут­нас­ці­ акцёр­ мо­жа­ быць­ надзвы­чай­ за­ся­ро­джа­ным,­ не­ру­хо­мым,­ але­ ў­ гэ­тай­не­ру­хо­мас­ці­ён­утрым­лі­вае­ўсю­энер­гію,­на­прык­лад,­у­ру­ ках,­як­на­цяг­ну­ты­лук,­га­то­вы­вы­пус­ціць­стра­лу».­Зда­ва­ла­ся,­це­лы­ артыс­таў­ні­бы­та­ска­ва­ныя,­па­ра­лі­за­ва­ныя­страс­цю,­якая­спа­ль­вае­ іх­знут­ры,­на­ра­джа­ючы­твор­чы­ўздым­і­твор­чую­аго­нію.­Важ­ную­ сэн­са­вую­ ро­лю­ ў­ рас­крыц­ці­ воб­ра­заў­ ге­ро­яў­ ад­ыгры­ва­юць­ ду­ 11

этныя­ сцэ­ны,­ дзе­ ня­ма­ яднан­ня.­ У­ кож­ным­ мо­ман­це­ сцэ­ніч­на­га­ існа­ван­ня­пе­рад­на­мі­па­ўста­юць­дзве­ўні­ка­ль­ныя­асо­бы,­два­роз­ ныя­і­са­ма­дас­тат­ко­выя­сус­ве­ты. Асэн­са­ван­не­тэ­мы­ўза­ема­адно­сін­твор­цы­і­му­зы­пра­цяг­ва­ла­ся­ў­ спек­так­лі­«Сын­спа­да­ра­П’еро­з­Він­чы»/«Мо­на­Лі­за»,­які­стаў­вы­ ні­кам­су­пра­цоў­ніц­тва­пер­мска­га­тэ­атра­«Ба­лет­Яўге­на­Пан­фі­ла­ ва»­і­мас­коў­ска­га­ха­рэ­огра­фа­Со­ны­Аўсе­пян.­Ён­за­пом­ніў­ся­най­ перш­міс­тыч­най­по­стац­цю­Сяр­гея­Рай­ні­ка —­вы­дат­на­га­артыс­та­і­ мас­тац­ка­га­кі­раў­ні­ка­тру­пы,­які­вы­ка­наў­парт­ыю­Ле­анар­да.­Ад­нак­ спас­ці­жэн­ню­«ба­га­та­га­і­фан­тас­тыч­на­га­све­ту­твор­час­ці­вя­лі­ка­га­ мас­та­ка,­ву­чо­на­га­і­міс­ты­фі­ка­та­ра»,­за­яўле­на­му­ў­пра­грам­цы,­за­ мі­на­ла­ад­сут­насць­дра­ма­тур­гіч­на­га­раз­віц­ця,­ад­на­стай­насць­воб­ раз­на­плас­тыч­ных­фар­баў.­Чар­га­ван­не­ма­на­ло­гаў,­ансам­бле­вых­і­ ма­са­вых­сцэн­рас­па­да­ла­ся­на­аскеп­кі­эпі­зо­даў,­звя­за­ных­фар­ма­ ль­на,­а­не­дзей­снай­ло­гі­кай­ува­саб­лен­ня­аўтар­скай­дум­кі. Без адкрыццяў Што­ж­да­га­лоў­най­інтры­гі­IFMC —­між­на­род­на­га­кон­кур­су­су­час­ най­ха­рэ­агра­фіі, —­то­сё­ле­та­ён­вы­даў­ся­са­мым­шмат­люд­ным­за­ ўсю­ гіс­то­рыю­ фес­ты­ва­лю.­ З­ бо­льш­ як­ па­ўсот­ні­ за­явак­ арга­ні­за­ та­ры­ ад­абра­лі­ 32­ ка­лек­ты­вы­ з­ Бе­ла­ру­сі,­ Кі­тая,­ Літ­вы,­ Мал­до­вы,­ Поль­шчы,­Рас­іі,­Укра­іны,­Эсто­ніі,­Шве­цыі.­За­два­дні­на­суд­жу­ры­і­ спе­цы­яліс­таў­бы­ло­прад­стаў­ле­на­40­(!)­ад­на­акто­вых­ба­ле­таў­і­ха­ рэ­агра­фіч­ных­мі­ні­яцюр.­Для­бе­ла­рус­кіх­удзе­ль­ні­каў­кон­курс­стаў­ гіс­та­рыч­най­ падзе­яй.­ Па­пер­шае,­ ні­ко­лі­ ра­ней­ у­ між­на­род­ным­ спа­бор­ніц­тве­не­бы­ло­сто­ль­кі­айчын­ных­гур­тоў.­Па­дру­гое,­ні­ко­лі­ так­мно­га­з­іх­не­пра­хо­дзі­ла­ў­фі­нал. Ад­на­ з­ за­ўваж­ных­ тэн­дэн­цый,­ улас­ці­вых­ кон­кур­сным­ ра­бо­там­ апош­ніх­ га­доў, —­ ня­ўхі­ль­ны­ рост­ вы­ка­на­ль­ніц­ка­га­ май­стэр­ства.­ 12

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

Пра­фе­сі­яна­лізм­тан­цоў­шчы­каў,­пад­рых­та­ва­насць­це­лаў­ро­бяць­іх­ пры­дат­ны­мі­да­за­сва­ення­са­мых­роз­ных­су­час­ных­тэх­нік,­што­не­ мо­жа­не­ра­да­ваць.­Ад­нак­гэ­ты­зрух­па­куль­не­спа­ра­дзіў­ад­па­вед­ на­га­ўзроў­ню­ха­рэ­агра­фіч­на­га­мыс­лен­ня,­якое­знач­на­сас­ту­па­ла­ тэх­ніч­най­«уз­бро­енас­ці»­артыс­таў.­У­вы­ні­ку­мы­ба­чы­лі­шмат­пра­ фе­сій­на­вы­ка­на­ных­ну­ма­роў,­ад­нак­па­збаў­ле­ных­інды­ві­ду­аль­нас­ ці­мас­тац­ка­га­вы­каз­ван­ня.­«Доб­ра­пад­рых­та­ва­ныя­тан­цоў­шчы­кі,­ не­бла­гое­па­ста­ноў­чае­вы­ра­шэн­не,­але­ўсё­ад­но­ль­ка­вае —­без­ад­ крыц­цяў», —­та­кім­быў­вер­дыкт­жу­ры.­Бо­ль­шасць­ра­бот­на­гад­ва­лі­ ад­ну­ бяс­кон­цую­ пес­ню,­ не­ па­зна­ча­ную­ ары­гі­на­ль­нас­цю­ аўтар­ скай­ дум­кі,­ по­шу­кам­ улас­най­ плас­тыч­най­ інта­на­цыі.­ Не­вы­пад­ ко­ва­ прэ­мія­ імя­ Яўге­на­ Пан­фі­ла­ва­ леп­ша­му­ ха­рэ­огра­фу­ сё­ле­та­ за­ста­ла­ся­без­ула­да­ль­ні­ка. Ся­род­ ста­ноў­чых­ мо­ман­таў­ адзна­чу­ воб­раз­на­тэ­ма­тыч­ную­ раз­ на­стай­насць­кон­кур­сных­па­ста­но­вак.­Пуб­лі­ка­па­ба­чы­ла­не­то­ль­кі­ за­ўсёд­ныя­ рэ­флек­сіі­ пра­ ка­хан­не,­ але­ і­ пра­ніз­лі­вы­ роз­дум­ пра­ гра­хоў­насць­ люд­ской­ пры­ро­ды,­ фі­ла­соф­скае­ спас­ці­жэн­не­ тэ­мы­ па­мя­ці­ і­ по­вя­зі­ ча­соў,­ спро­бу­ асэн­са­ван­ня­ вір­ту­алі­за­цыі­ свя­до­ мас­ці­су­час­на­га­інды­ві­ду­ума,­на­ват­тэ­мы­з­вы­раз­на­са­цы­яль­ным­ вы­мя­рэн­нем,­ пры­све­ча­ныя­ пы­тан­ням­ пра­воў­ ча­ла­ве­ка,­ ва­еннай­ па­гро­зы­ці­акту­аль­най­пра­бле­ме­бе­жан­цаў.­Раз­ам­з­тым­мно­гім­ ра­бо­там­ ві­да­воч­на­ не­ ха­па­ла­ воб­раз­на­дра­ма­тур­гіч­на­га­ рас­ крыц­ця­кан­цэп­ту­аль­най­за­ду­мы,­яе­ме­та­фа­рыч­на­аса­цы­ятыў­на­га,­ а­не­ілюс­тра­цый­на­про­ста­лі­ней­на­га­ўва­саб­лен­ня.­Не­дзіў­на,­што­ Гран­пры­ў­чар­го­вы­раз­па­ля­це­ла­ў­Кі­тай.­Со­ль­ны­ну­мар­«Мае­ме­ ры­ды­яны»­ў­па­ста­ноў­цы­Чжан­Ця­на­(Ансамбль­пес­ні­і­тан­ца­КНР)­ вы­лу­чаў­ся­стро­гай,­аске­тыч­най­пра­ста­той,­дыс­цып­лі­най­эмо­цый,­ су­гес­тыў­нас­цю­ і­ фі­ла­соф­скай­ ёміс­тас­цю­ рэ­жы­сёр­скіх­ пры­ёмаў.­ Рух­артыс­та­па­ге­амет­рыч­ных­лі­ні­ях­тан­ца­ва­ль­на­га­ма­люн­ка­на­

раз­рад­су­час­на­га­тан­ца,­дзе­га­лоў­ным­кры­тэ­рам­з’яўля­ецца­мыс­ лен­не —­ ёміс­тае,­ кан­цэп­ту­аль­нае,­ анты­сіс­тэм­нае,­ скі­ра­ва­нае­ на­ экс­пе­ры­мент. Не­вы­пад­ко­ва­лаў­рэ­атам­І­прэ­міі­стаў­Ансамбль­ка­фед­ры­ха­рэа­ гра­фіі­ Бе­ла­рус­ка­га­ ўні­вер­сі­тэ­та­ ку­ль­ту­ры­ і­ мас­тац­тваў.­ «After­ Before»,­ ство­ра­ны­ ў­ су­аўтар­стве­ з­ вя­до­мым­ поль­скім­ ха­рэ­огра­ фам­Ма­це­ем­Ку­зь­мін­скім, —­адзін­з­ня­мно­гіх­кон­кур­сных­тво­раў,­ што­ цал­кам­ ад­па­вя­даў­ эстэ­ты­цы­ contemporary­ dance.­ У­ цэн­тры­ ўва­гі­ па­ста­ноў­шчы­ка —­ пра­бле­ма­ бе­жан­цаў,­ якая­ ўва­саб­ля­ла­ся­ вы­ключ­на­ з­ да­па­мо­гай­ плас­ты­кі,­ уз­ае­ма­дзе­яння­ ру­ху­ і­ прас­то­ ры.­ Аб­страк­тны­ па­ сты­ліс­ты­цы,­ мі­ні­ма­ліс­тыч­ны­ па­ срод­ках­ вы­ раз­нас­ці­ спек­такль­ па­збаў­ле­ны­тан­ца­ ў­ агу­ль­нап­ры­ня­тым­ разу­ мен­ні —­ на­ пер­шы­ план­ тут­ вы­хо­дзі­ла­ пра­кты­ка­ пры­сут­нас­ці,­ пра­ца­з­унут­ра­ным­ру­хам­і­яго­ця­лес­ным­пра­жы­ван­нем.­На­сцэ­ не­ дзей­ні­ча­ла,­ жы­ло,­ пу­ль­са­ва­ла­ ў­ по­шу­ках­ вы­йсця­ так­ зва­нае­ бы­ваў­сім­ва­ліч­ны­сэнс,­вы­к лі­ка­ючы­аса­цы­яцыі­са­шля­хам­да­ся­бе­ сап­раў­дна­га,­асэн­са­ван­нем­улас­на­га­мес­ца­ў­све­це. Кан­тра­пун­ктным­уз­ае­ма­дзе­яннем­тан­ца­і­ві­дэ­атэх­на­ло­гій­за­пом­ ні­ла­ся­га­на­ра­ва­ная­ІІІ­прэ­мі­яй­мі­ні­яцю­ра­«Memorize­=­Memories»­ у­ па­ста­ноў­цы­ і­ вы­ка­нан­ні­ Хе­лін­ Джур­ман­ (Эсто­нія).­ Ві­дэ­ашэ­раг­ тут­успры­маў­ся­не­фо­нам,­а­па­ўнап­раў­ным­парт­нё­рам­артыс­ткі­і­ па­шы­раў­сэн­са­вую­пра­сто­ру­ха­рэ­агра­фіі.­Дыс­крэт­ныя­ві­зу­аль­ныя­ воб­ра­зы,­што­па­ўста­ва­лі­на­пра­екцыі,­ні­бы­та­аскеп­кі­па­мя­ці,­рас­ па­да­лі­ся­ на­ мнос­тва­ сю­жэ­таў.­ На­ ві­дэ­афраг­мен­тах­ уз­наў­ля­лі­ся­ ча­сы­ву­чо­бы­тан­цоў­шчы­цы,­якія­пе­ра­мя­жоў­ва­лі­ся­з­вы­ява­мі­тан­ ца­вы­ка­наў­цаў­у­на­цы­яна­ль­ных­стро­ях,­што­ства­ра­ла­шмат­мер­ны­ воб­раз­не­то­ль­кі­аса­біс­тай,­але­і­ге­не­тыч­най­па­мя­ці. Ува­га­ да­ не­стан­дар­тных­ пра­яў­ ця­лес­нас­ці­ вы­лу­ча­ла­ ду­эт­ «Dare­ to­Wreck»­швед­ска­га­Skanes­Dance­Theatre­(ха­рэ­агра­фія­і­вы­ка­ нан­не­Пед­эра­Ні­ль­са­на,­Ма­дэ­лейн­Мэн­сан).­Ад­на­ча­со­вае­су­існа­ ван­не­на­сцэ­не­двух­це­лаў —­так­зва­на­га­«па­ўна­вар­тас­на­га»­і­з­ ад­хі­лен­ня­мі­ (Ма­дэ­лейн —­ тан­цоў­шчы­ца­ва­зоч­ні­ца) —­ ураў­ноў­ ва­ла­ іх­ у­ сва­ёй­ знач­нас­ці.­ Ства­ра­ль­ні­кі­ ну­ма­ра­ не­ за­клі­ка­лі­ да­ спа­чу­ван­ня­і­не­імкну­лі­ся­«вы­біць»­з­гле­да­ча­сля­зу,­а­маг­чы­мас­ці­ артыс­ткі­не­ста­лі­пе­ра­шко­дай­для­тэх­ніч­на­скла­да­на­га,­з­акра­ба­ тыч­ны­мі­пад­трым­ка­мі,­тан­ца,­на­сы­ча­на­га­ды­яло­гу.­Пад­обныя­па­ ста­ноў­кі­ па­шы­ра­юць­ агу­ль­нае­ ба­чан­не­ «да­пуш­ча­ль­на­га­ на­ сцэ­ не»:­сён­ня­тан­цам­лі­чыц­ца­фі­зіч­ная­ма­ні­фес­та­цыя­лю­бо­га­це­ла,­ не­аб­авяз­ко­ва­ад­па­вед­на­га­«кры­тэ­рам­сцэ­ніч­нас­ці».­«У­наш­час­ уяў­лен­ні­пра­пры­га­жосць­ста­но­вяц­ца­ўсё­бо­льш­раз­на­стай­ны­мі,­ і адзі­на­га­ця­лес­на­га­эта­ло­на­не­існуе.­На­адва­рот,­у­апош­нія­га­ды­ ў­сцэ­ніч­ную­пра­кты­ку­актыў­на­ўка­ра­ня­юцца­но­выя­це­лы,­якія­ра­ ней­за­ста­ва­лі­ся­вы­ключ­на­мар­гі­на­ль­ны­мі», —­адзна­чае­рас­ійская­ да­след­чы­ца­ві­зу­аль­най­ку­ль­ту­ры­Во­ль­га­Вай­нштэйн.­ (Не)сучасныя Пад­трым­лі­ваю­ жа­дан­не­ арга­ні­за­та­раў­ прад­стаў­ляць­ шы­ро­кую­ жан­ра­ва­сты­лё­вую­па­літ­ру­су­час­ных­тан­ца­ва­ль­ных­кі­рун­каў,­ад­ нак­ві­да­воч­ны­ўхіл­у­бок­эстрад­нас­ці,­што­склаў­ся­апош­нім­ча­ сам,­ не­ мо­жа­ не­ вы­клі­каць­ за­не­па­ко­енасць.­ Мно­гія­ кон­кур­сныя­ ра­бо­ты­ме­лі­ве­ль­мі­ад­да­ле­ныя­ад­но­сі­ны­да­contemporary­dance,­ а­на­гад­ва­лі­так­зва­ны­«кан­тэмп».­Маю­на­ўва­зе­ка­мер­цы­ялі­за­ва­ ны,­рын­ка­вы­ва­ры­янт­су­час­най­ха­рэ­агра­фіі,­які­на­быў­сён­ня­вя­лі­ кую­па­пу­ляр­насць­дзя­ку­ючы­тан­ца­ва­ль­ным­тэ­ле­шоу­і­дзей­нас­ці­ шмат­лі­кіх­школ,­што­прад­аюць­та­нец­як­што­сь­ці­ся­рэд­няе па­між­ во­ль­ным­ча­сам­і­фіт­нэ­сам.­Між­тым­ад­на­з­га­лоў­ных­за­дач­фэс­ ту —­слу­жыць­ары­енці­рам­для­ма­ла­дых­ха­рэ­огра­фаў,­па­каз­ваць­ шля­хі­для­ўдас­ка­на­лен­ня­і­раз­віц­ця.­Мо­жа,­вар­та­б­бы­ло­зра­біць­ ад­бор­удзе­ль­ні­каў­бо­льш­стро­гім?­За­сва­енне­contemporary­dance­ на­ ўзроў­ні­ ха­да­вых­ кам­бі­на­цый­ яшчэ­ не­ пе­ра­во­дзіць­ ну­мар­ у­

«ка­лек­тыў­нае­ це­ла»,­ у­ якім­ інды­ві­ду­аль­ныя­ плас­тыч­ныя­ га­ла­сы­ вы­ка­наў­цаў­злі­ва­лі­ся­ва­ўні­сон,­агу­ль­ную­эмо­цыю.­Ге­амет­рыч­ная­ ло­гі­ка­тан­ца­ва­ль­на­га­ма­люн­ка,­шмат­лі­кія­па­ўзы,­рэ­пе­та­тыў­насць­ кам­бі­на­цый,­рух­у­за­мкнё­най,­цес­най­пра­сто­ры —­усё­гэ­та­ства­ ра­ла­вы­раз­нае­ад­чу­ван­не­ня­выз­на­ча­нас­ці,­за­ві­сан­ня­па­між­«да»­ і­«па­сля».­­ На­блі­жэн­не­IFMC­да­ўлас­на­га­трыц­ца­ці­год­дзя­аб­вас­трае­пы­тан­не­ пер­спек­тыў­раз­віц­ця­зна­на­га­фо­ру­му.­Як­да­след­чы­цы­мне­ве­ль­мі­ не­ха­пае­ад­мыс­ло­вай­пра­гра­мы­для­тэ­арэ­ты­каў­тан­ца —­кан­фе­ рэн­цый,­сім­по­зі­умаў,­вар­шта­таў­для­кры­ты­каў­і­ку­ра­та­раў.­Раз­га­ лі­на­ва­ную­ сет­ку­ пад­обных­ ме­рап­ры­емстваў­ мае­ кож­ны­ буй­ны­ еўра­пей­скі­фэст,­што­вы­гля­дае­за­ка­на­мер­ным,­па­ко­ль­кі­су­час­ны­ та­нец­ па­тра­буе­ на­віз­ны­ мыс­лен­ня,­ па­ста­янна­га­ апгрэй­ду­ звык­ лых­ уяў­лен­няў­ як­ ад­ сва­іх­ ства­ра­ль­ні­каў,­ так­ і­ ад­ тых,­ хто­ яго­ ўспры­мае.­ 1. Мініяцюра «Гісторыя хваробы». Тэатр­студыя сучаснай харэаграфіі Ірыны Афонінай і Ігара Шэгая. (Расія).

2. Танцспектакль «Second Floor». Праект Кацярыны і Анатоля Вадзянскіх (Украіна).

3. Мініяцюра «Мае мерыдыяны». Ансамбль песні і танца КНР (Кітай).

4. Танцспектакль «Сын спадара П’еро з Вінчы»/«Мона Ліза». Пермскі тэ­ атр «Балет Яўгена Панфілава» (Расія).

5. Мініяцюра «Dare to Wreck». Skanes Dance Theatre (Швецыя).

6. Перформанс «АхматМадзі». Кампанія Autre MiNa (Францыя).

7. Спектакль «Жызэль». Тэатр «Кіеў мадэрн­балет» (Украіна).

8. Мініяцюра «Memorize = Memories». Helin Jurman Dance Project (Эстонія). Фота­Сяргея­Серабро­і­Аляксея­Карасёва.

13

М У З Ы К А­• ­ Р Э Ц Э Н З І І

К ЛА­С ІК­ СА­СМАР­Г ОН­Ш ЧЫ­Н Ы

Да­140­год­дзя­кам­па­зі­та­ра­ Ме­чыс­ла­ва­Кар­ло­ві­ча Ірына Урублеўская У­ Бе­ла­рус­кай­ дзяр­жаў­най­ фі­лар­мо­ніі­ ад­ быў­ся­ кан­цэрт­ ва­ка­ль­най­ і­ фар­тэ­пі­яннай­ му­зы­кі­пад­на­звай­«Свят­ла­па­гас­лай­зор­кі­ веч­ны­шлях»­быў­пры­све­ча­ны­140­год­дзю­ з­ дня­ на­ра­джэн­ня­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ло­ві­ча­ (1876—1909),­вы­біт­на­га­дзея­ча­поль­скай­і­ бе­ла­рус­кай­ку­ль­ту­ры­і­мас­тац­тва­на­мя­жы­ XIX­XX­ста­год­дзяў.­На­жаль,­ён­ма­ла­вя­до­ мы­на­сва­ёй­ра­дзі­ме,­у­Бе­ла­ру­сі,­але­атры­ маў­шы­ро­кае­пры­знан­не­за­мя­жой. Гэ­ты­пра­ект­мае­вя­лі­кую­ку­ль­тур­на­па­зна­ ва­ль­ную­ каш­тоў­насць.­ Аса­біс­та­ для­ мя­не­ важ­кі­і­да­ра­гі­тым,­што­ў­сва­іх­на­ву­ко­вых­ да­сле­да­ван­нях­ я­ да­ўно­ за­ся­ро­дзі­ла­ся­ на­ асо­бе­ і­ твор­час­ці­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ло­ві­ча,­ пра­хо­дзі­ла­на­ву­ко­выя­ста­жы­роў­кі­ў­Поль­ шчы­(у­Вар­шаў­скім­уні­вер­сі­тэ­це­і­Вар­шаў­ скай­ака­дэ­міі­на­вук).­Без­гэ­тай­шмат­га­до­ вай­па­пя­рэд­няй­пра­цы­кан­цэрт­не­змог­бы­ склас­ці­ся.­ Слу­ха­чам­ бы­лі­ прад­стаў­ле­ны­ ўні­ка­ль­ныя­му­зыч­ныя­ма­тэ­ры­ялы —­у вы­ гля­дзе­ нот­ных­ вы­дан­няў­ і­ не­апуб­лі­ка­ ва­ных­ ру­ка­пі­саў.­ А­ так­са­ма­ ма­тэ­ры­ялы­ лі­та­ра­тур­ныя,­ да­ку­мен­та­ль­ныя­ і­ эпіс­та­ ляр­ныя —­з­біб­лі­ятэч­ных­фон­даў­Поль­шчы,­ зной­дзе­ныя­ пад­час­ ма­ёй­ пра­цы­ над­ ма­ наг­ра­фі­яй­ пра­ Кар­ло­ві­ча.­ Пра­ўда,­ яе­ вы­ дан­не­яшчэ­на­пе­ра­дзе. Ме­чыс­лаў­ Кар­ло­віч­ на­ра­дзіў­ся­ і­ пра­вёў­ дзя­цін­ства­ ў­ вёс­цы­ Віш­не­ва­ Смар­гон­ска­ га­ ра­ёна­ Гро­дзен­скай­ воб­лас­ці,­ у­ фа­­міль­­ ным­ ма­ёнтку­ шля­хец­кай­ сям’і­ Кар­ло­ві­ чаў.­Ад­нак­ яго­ імя­ на­ доў­гі­ час­ ака­за­ла­ся­ вы­крас­ле­на­ з­ гіс­то­рыі­ ку­ль­ту­ры­ Бе­ла­ру­сі,­ а яго­ная­твор­чая­спад­чы­на —­з­айчын­на­га­ му­зыч­на­га­ўжыт­ку,­бо­дзей­насць­му­зы­кан­ та­ раз­гор­тва­ла­ся­ пе­ра­важ­на­ ў­ Поль­шчы,­ дзе­ён­і­на­быў­сла­ву­як­буй­ны­кам­па­зі­тар,­ за­сна­ва­ль­нік­поль­скай­сім­фа­ніч­най­му­зы­ кі­XX­cта­год­дзя,­яркі­прад­стаў­нік­твор­чай­ гру­пы­ «Ма­ла­дая­ Поль­шча».­ Для­ Бе­ла­ру­сі­ гэ­та,­ без­умоў­на,­ вя­лі­кая­ стра­та,­ бо­ Кар­ ло­віч­ быў­ вы­ключ­най­ асо­бай,­ якая­ ме­ла­ раз­на­стай­ныя­ інта­рэ­сы­ і­ здо­ль­нас­ці.­ Як­ твор­ца­ён­па­май­стэр­ску­ва­ло­даў­кам­па­зі­ тар­скай­тэх­ні­кай,­меў­рэ­дкі­па­пры­га­жос­ці­ ме­ла­дыч­ны­ дар.­ Акра­мя­ та­го,­ мы­ ве­да­ем­ яго­ як­ скры­па­ча,­ ды­ры­жо­ра,­ пе­рад­аво­га­ му­зыч­на­гра­мад­ска­га­дзея­ча,­та­ле­на­ві­та­га­ 14

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

лі­та­ра­та­ра,­май­стра­мас­тац­кай­фа­таг­ра­фіі­ і­раз­ам­з­тым­пра­фе­сій­на­га­аль­пі­ніс­та.­Ён­ на­ле­жаў­ да­ та­го­ ты­пу­ кам­па­зі­та­раў,­ што­ здо­ле­лі­ ўзба­га­ціць­ за­ход­не­еўра­пей­скую­ му­зы­ку­ тра­ды­цы­ямі­ ўсход­нес­ла­вян­ска­га­ ме­ла­су.­ У­ сім­фа­ніч­ных­ тво­рах­ «Ад­веч­ныя­ пес­ні»­ і­ «Лі­тоў­ская­ рап­со­дыя»­ Кар­ло­віч­ пе­рад­аў­усю­пры­га­жосць­аўтэн­тыч­ных­бе­ ла­рус­кіх­ на­пе­ваў,­ пра­сяк­ну­тых­ асаб­лі­вай­ ту­гою­і­бяс­кон­цым­смут­кам.

Кан­цэрт­ «Свят­ла­ па­гас­лай­ зор­кі­ веч­ны­ шлях»­быў­ува­соб­ле­ны­лаў­рэ­атка­мі­між­на­ род­ных­кон­кур­саў­Свят­ла­най­Ста­ра­дзет­ка­ (ва­кал)­ і­ Юлі­яй­ Архан­ге­льс­кай­ (фар­тэ­пі­ яна).­ У­ іх­ вы­ка­нан­ні­ пра­гу­ча­лі­ ра­ман­сы­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ло­ві­ча­ і­ Яна­ Кар­ло­ві­ча­ на­ вер­шы­роз­ных­па­этаў,­а­так­са­ма­тво­ры­су­ час­ні­каў­ кам­па­зі­та­ра,­ Ка­ра­ля­ Шы­ма­ноў­ ска­га­і­Ігна­цыя­Падзя­рэў­ска­га. Ці­ка­васць­ да­ жан­ру­ пес­ні­ кам­па­зі­тар­ вы­ нес­з­ба­ць­коў­ска­га­до­му,­дзе­ён­удзе­ль­ні­ чаў­у­ся­мей­ным­му­зі­цы­ра­ван­ні,­а­ў­род­най­ вёс­цы­ чуў­ шмат­ спе­ваў­ бе­ла­рус­кіх­ ся­лян.­ Ва­ка­ль­ныя­тво­ры­Кар­ло­ві­ча,­якія­пры­нес­лі­ яму­ шы­ро­кую­ вя­до­масць,­ цес­на­ звя­за­ныя­ з­ ся­дзіб­на­шля­хец­кай­ му­зыч­най­ ку­ль­ту­ рай­і­пе­ра­асэн­соў­ва­юць­ры­сы­ра­ман­са­вай­ лі­ры­кі­Ста­ніс­ла­ва­Ма­нюш­кі,­што,­як­вя­до­ ма,­пры­зна­чаў­свае­пе­сен­ні­кі­для­хат­ня­га­ вы­ка­нан­ня.­Упры­го­жы­лі­ве­чар­два­ра­ман­ сы,­ глы­бо­кія­ і­ пра­нік­нё­ныя­ тэк­сты­ якіх­ пра­гу­ча­лі­на­бе­ла­рус­кай­мо­ве­ў­пе­ра­кла­

дзе­ па­ла­ніс­ткі,­ пе­ра­клад­чы­цы­ поль­скай­ лі­та­ра­ту­ры­Інэ­сы­Кур’ян. Са­мыя­ ран­нія­ са­чы­нен­ні­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ло­ві­ча­ бы­лі­ на­пі­са­ныя­ яшчэ­ ў­ ча­сы­ юнацт­ва,­ але,­ на­ жаль,­ бо­ль­шасць­ інстру­ мен­та­ль­ных­ кам­па­зі­цый,­ за­ вы­клю­чэн­ нем­не­ка­ль­кіх­опу­саў,­не­вы­да­дзе­ны.­Та­му­ сап­раў­дным­ ад­крыц­цём­ ве­ча­ры­ны­ ста­ла­ прэ­зен­та­цыя­ но­вых­тво­раў.­Упер­шы­ню­ на­ фі­лар­ма­ніч­най­ сцэ­не­ пра­гу­ча­лі­ не­дру­ ка­ва­ныя­ ва­ка­ль­ныя­ і­ інстру­мен­та­ль­ныя­ тво­ры­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ло­ві­ча­ і­ яго­ ба­ць­ кі­ Яна­ Кар­ло­ві­ча,­ буй­ней­ша­га­ ву­чо­на­га­ еўра­пей­ска­га­ маш­та­бу,­ вя­до­ма­га­ ў­ Бе­ла­ ру­сі­ фальк­ла­рыс­та­этног­ра­фа,­ які,­ апроч­ інша­га,­цу­­доў­на­іграў­на­ві­ялан­чэ­лі,­арга­не­ і­ фартэ­­пі­яна,­ доб­ра­ спя­ваў,­ скла­даў­ і­ аб­ наў­ляў­улас­ны­му­зыч­ны­рэ­пер­ту­ар. Шмат­гран­насць­ та­лен­ту­ Ме­чыс­ла­ва­ Кар­ ло­ві­ча­ на­тхні­ла­ арга­ні­за­та­раў­ кан­цэр­та­ на­ ідэю­ сін­тэ­зу­ мас­тац­тваў:­ у­ меж­ах­ ве­ ча­ры­ны­ ад­бы­ла­ся­ вы­ста­ва­ бе­ла­рус­ка­га­ жы­ва­піс­ца­ Ана­то­ля­ Бя­ляў­ска­га,­ так­са­ма­ ўра­джэн­ца­ Смар­гон­шчы­ны.­ Твор­ца­ вы­рас­ і­ву­чыў­ся­ў­Віш­не­ве­і­та­му­вы­ста­ву­пад­на­ звай­«Рап­со­дыя­Віш­неў­ска­га­воз­ера»­пры­ свя­ціў­ Ме­чыс­ла­ву­ Кар­ло­ві­чу,­ свай­му­ сла­ ву­та­му­зем­ля­ку. А­ сам­ кам­па­зі­тар­ тра­гіч­на­ за­гі­нуў­ ва­ ўзрос­це­33­га­доў,­у­рос­кві­це­сіл­і­та­лен­ту,­ за­сы­па­ны­снеж­най­ла­ві­най­пад­час­гор­ных­ пад­арож­жаў.­На­мес­цы­гі­бе­лі­Кар­ло­ві­ча­ў­ Тат­рах­ уста­ля­ва­ны­ ме­ма­ры­яль­ны­ ка­мень,­ на­ якім­ над­піс­ «Non­ omnis­ moriar»,­ што­ зна­чыць­ «Не­ цал­кам­ я­ па­мёр».­ Сап­раў­ды,­ свят­ло­ му­зы­кан­та­ не­ згас­ла.­ Яно­ бу­дзе­ пра­мя­нець­ да­ та­го­ ча­су,­ па­куль­ існуе­ ду­ хоў­ная­па­трэ­ба­ў­да­лу­чэн­ні­да­мас­тац­тва,­ у­ якім­ ядна­юцца­ пры­га­жосць­ і­ вы­шы­ня­ твор­ча­га­ду­ху.­Спа­дзя­юся,­кож­ны­са­слу­ха­ чоў­ад­крыў­для­ся­бе­ў­гэ­ты­ве­чар­ча­роў­ны­ свет­му­зы­кі­Кар­ло­ві­ча —­то­эма­цый­на­на­ пру­жа­най,­то­стры­ма­най­і­су­зі­ра­ль­на­фі­ла­ соф­скай,­тон­ка­ пе­рад­адзе­най­ вы­ка­наў­ца­ мі,­і­ад­чуў­го­нар­за­свай­го­зем­ля­ка.

1. Спявачка Святлана Старадзетка. Фо­та­Сяр­гея­Жда­но­ві­ча.

2. Кампазітар Мечыслаў Карловіч.

АД­РА­М АН­С АЎ­ДА­ДЖА­З А

Юбі­лей­ны­пра­ект­«Се­рэ­на­ды» Таццяна Мушынская За­твор­час­цю­Тац­ця­ны­Трац­цяк,­ вя­до­май­ бе­ла­рус­кай­ опер­най­ спя­вач­кі,­са­чу­на­пра­ця­гу­апош­ ніх­15­га­доў.­Са­чу­з­вя­лі­кім­інта­ рэ­сам,­ а­ час­цей­ за­хап­лен­нем.­ У­па­мя­ці­за­ста­лі­ся­ўра­жан­ні­ад­ мно­гіх­спек­так­ляў­з­яе­ўдзе­лам.­ На­прык­лад,­ад­«Тру­ба­ду­ра»:­яго­ тру­па­ па­каз­ва­ла­ на­пя­рэ­дад­ні­ гас­тро­ль­най­ ван­дроў­кі­ ў­ Тай­ ланд.­Склаў­ся­бліс­ку­чы,­не­ве­ра­ год­ны­ ансамбль­ вы­ка­наў­цаў —­ Тац­ця­на­ Трац­цяк­ (Ле­ано­ра),­ Сяр­гей­ Фран­коў­скі­ (Ман­ры­ка),­ Ула­дзі­мір­Пят­роў­(дзі­Лу­на),­На­ тал­ля­ Акі­ні­на­ (Азу­чэ­на).­ Па­мя­ таю­ пра­ па­спя­хо­выя­ гас­тро­лі­ Тац­ця­ны­ ці­ не­ па­ ўсёй­ Еўро­пе.­ У­ якас­ці­ за­про­ша­най­ са­ліс­ткі­ сім­фа­ніч­ных­ аркес­траў,­ шка­да,­ што­ не­ бе­ла­рус­кіх,­ а­ рас­ійскіх.­ На­ша­му­ лі­ры­ка­ка­ла­ра­тур­на­му­ сап­ра­на­апла­дзі­ра­ва­лі­слу­ха­чы­ са­мых­шы­коў­ных­і­прэс­тыж­ных­ пля­цо­вак —­ За­лы­ ка­та­лон­скай­ му­зы­кі­і­тэ­атра­«Лі­сэа»­ў­Бар­се­ ло­не,­Му­зік­фе­райн­у­Ве­не. А­якое­да­чы­нен­не­мае­Трац­цяк­ да­ юбі­лею­ струн­на­га­ квін­тэ­ та­ «Се­рэ­на­да»?­ Са­мае­ не­па­ срэд­нае.­ Там­ яна —­ мас­тац­кая­ кі­раў­ні­ца­ і­ асноў­ная­ са­ліс­тка.­ У да­да­так­ аўтар­ка­ пе­ра­ла­жэн­ няў­ме­на­ві­та­для­та­ко­га­скла­ду­ вы­ка­наў­цаў.­Уво­гу­ле­ідэя­ка­лек­ ты­ву,­ які­ мае­ ўлас­ныя­ інстру­ мен­та­ль­ныя­ пра­гра­мы,­ ад­нак­ і­ вы­сту­пае­ раз­ам­ з­ ва­ка­ліс­ткай,­

прад­уктыў­ная­ і­ плён­ная.­ Але,­ ду­маю,­ на­ра­дзі­ла­ся­ яна­ і­ та­му,­ што­ Тац­ця­на­ не­ над­та­ за­пат­ ра­ба­ва­ная­ на­ сцэ­не­ род­на­га­ тэ­атра.­ Гэ­тая­ не­адпа­вед­насць­ шмат­гран­на­га­та­лен­ту­і­сту­пе­ні­ гра­мад­ска­га­ пры­знан­ня­ бо­льш­ за­ўсё­і­за­сму­чае­ў­лё­се­артыс­ ткі. Ды­ вер­нем­ся­ да­ тэ­мы.­ У­ кан­ цэр­тнай­ за­ле­ «Вер­хні­ го­рад»­ квін­тэт­ «Се­рэ­на­да»­ па­ка­заў­ пра­гра­му,­ пры­све­ча­ную­ свай­ му­ 10­год­дзю.­ Скеп­тык­ усміх­ нец­ца:­ ці­ ж­ гэ­та­ юбі­лей?!­ За­ пя­рэ­чу:­так,­юбі­лей.­І­падзея.­Бо­ мы­ма­ем­спра­ву­з­вы­ка­наў­ца­мі­ надзвы­чай­ вы­со­ка­га­ ўзроў­ню­ (ка­лек­тыў­скла­да­ецца­з­артыс­ таў­ аркес­тра­ Опер­на­га­ тэ­атра;­ скрып­ка —­ Ген­рых­ Мац­ке­віч­ і­ Аляк­сей­Ахот­ні­каў,­альт —­Сяр­ гей­ Трац­цяк,­ ві­ялан­чэль —­ Аляк­сей­ Оку­неў,­ кан­тра­бас —­ Аляк­сандр­Кан­дра­цен­ка). Ска­жу­ ад­ра­зу:­ з­ без­лі­чы­ кан­ цэр­таў,­ якія­ слу­хаю­ на­ пра­ ця­гу­ се­зо­на —­ для­ ўлас­на­га­ за­да­ва­ль­нен­ня­ або­ жа­да­ючы­ ад­люс­тра­ваць­ са­мае­ ці­ка­вае­ на­ ста­рон­ках­ ча­со­пі­са, —­ гэ­ты­ атры­маў­ся­ці­не­са­мы­вы­тан­ча­ ны­і­све­жы­па­сва­ёй­пра­гра­ме­ (бо­ ня­ма­ тво­раў,­ чу­тых­ без­ліч­ раз­оў —­ да­ аско­мы),­ ці­ не­ са­ мы­ энер­ге­тыч­на­ ёміс­ты.­ Дзве­ з­ па­ло­вай­ га­дзі­ны­ аса­ло­ды­ ад­ пры­га­жос­ці­ гу­ку.­ Ад­ зі­ха­цен­

ня­ ўзнёс­лых­ і­ ра­ман­тыч­ных­ эмо­цый.­Ад­усве­дам­лен­ня,­што­ жыц­цё —­гэ­та­най­перш­свя­та­і­ ра­дасць!­А­по­тым­усё­астат­няе. Ка­лі­ пра­гра­ма­ па­бу­да­ва­на­ з­ гус­там,­ а­ вы­ка­нан­ню­ ўлас­ці­ва­ вы­ключ­нае­май­стэр­ства,­дык­у­ меж­ах­ ад­на­го­ му­зыч­на­га­ пра­ екта­ рэ­аль­на­ су­мяш­чаць­ роз­ ныя­жан­ры,­сты­лі,­эпо­хі.­Ад­ста­ ра­даў­ня­га­ра­ман­са­да­апе­рэ­ты,­ ад­ кла­січ­ных­ арый­ да­ джа­за.­ Тут­ ды­япа­зон­ быў­ та­кі:­ ад­ Пу­ чы­ні­ да­ Пу­лен­ка,­ ад­ Ка­ль­ма­на­ да­ Ман­чы­ні.­ Са­мы­мі­ шы­коў­ ны­мі­ну­ма­ра­мі­ста­лі­ся,­на­маю­ дум­ку,­ ма­гут­ная­ «Бра­зі­льс­кая­ ба­хі­яна»­ Ві­ла­Ло­ба­са­ ў­ вы­ка­ нан­ні­ Трац­цяк;­ інстру­мен­та­ль­ ная­за­гад­ка­ва­та­ямні­чая­«Бар­ ка­ро­ла»­ з­ «Ка­зак­ Гоф­ма­на»­ Афен­ба­ха;­«Бе­лыя­но­чы»­Іса­ка­ Швар­ца­ ў­ інтэр­прэ­та­цыі­ квін­ тэ­та­ і­ пі­яніс­ткі­ Тац­ця­ны­ Стар­ чан­ка;­«Strangers­in­the­Night»,­ хіт­ Фрэн­ка­ Сі­нат­ры,­ ува­соб­ ле­ны­ ба­ры­то­нам­ Ула­дзі­мі­рам­ Пят­ро­вым. Бе­ла­рус­кая­ рэ­аль­насць­ на­т­ хняе­ да­лё­ка­ не­ за­ўсё­ды.­ Што­ да­ мя­не,­ дык­ час­цей­ пры­гня­ тае.­ Та­му­ асаб­лі­вую­ каш­тоў­ насць­ма­юць­пра­екты,­здат­ныя­ ства­рыць­ да­ска­на­лую,­ ба­дай­ ідэ­аль­ную­ гу­ка­вую­ пра­сто­ ру.­ Яны­ на­тхня­юць —­ па­глыб­ ля­ючы­ ў­ акі­ян­ му­зы­кі.­ І­ та­ды­ лёг­ка­ ды­хаць,­ ма­рыць,­ акрэс­

лі­ваць­ пла­ны.­ Са­мыя­ вар­тыя­ му­зыч­ныя­пра­гра­мы —­тыя,­што­ пры­му­ша­юць­ ду­маць­ над­ гла­ ба­ль­ны­мі,­фі­ла­соф­скі­мі­пы­тан­ ня­мі.­Пры­гне­ча­насць­і­«дэп­рэс­ няк»­ уз­ні­ка­юць,­ ві­даць,­ і­ та­ды,­ ка­лі­ не­ ха­пае­ моц­ных­ і­ не­ча­ ка­ных­ слы­ха­вых­ і­ ві­зу­аль­ных­ ура­жан­няў.­ «Се­рэ­на­да»­ ні­бы­та­ пе­ра­кон­вае:­ па­ку­туе­ той,­ хто­ пры­ціснуты­ дроб­ны­мі­ кло­па­ та­мі,­ шчас­лі­вы­ той,­ хто­ здо­ль­ ны­да­твор­ча­га­па­лё­ту. ...Юбі­лей­ная­пра­гра­ма­скон­чы­ ла­ся,­я­вы­йшла­з­за­лы­«Верх­ні­ го­рад».­ На­ пры­ступ­ках­ спы­ні­ лі­ся­ тры­ слу­хач­кі­ не­ма­ла­до­га­ ве­ку.­Ві­да­воч­на,­ім­не­ха­це­ла­ся­ раз­ыхо­дзіц­ца.

—­Дзе­ля­та­кіх­кан­цэр­таў­і­вар­та­ жыць! —­рэ­зю­ма­ва­ла­ад­на. І­ што­ мож­на­ да­даць?­ У­ гэ­тых­ сло­вах —­ці­не­леп­шая­ацэн­ка­ вы­ступ­лен­ня­квін­тэ­та­і­яго­зор­ най­са­ліс­ткі.

1. Квінтэт «Серэнада».

2. Таццяна Траццяк. Фо­та­Сяр­гея­Жда­но­ві­ча.

15

М У З Ы К А­• ­ Р Э Ц Э Н З І Я

ПА­ЗА­К О­Н Е­ СІ­Н ЭР­Г ІІ

«Хэш­тэг­Ансамбль»­ у­Бе­ла­рус­кай­фі­лар­мо­ніі Наталля Ганул #ПольскіяМузыканты #Му­ зычнаяІмправізацыя #Тале­ навіта_і_віртуозна —­ зда­ецца,­ так­ мож­на­ бы­ло­ б­ па­зна­чыць­ у­ вір­ту­аль­най­ пра­сто­ры­ ідэн­ ты­фі­ка­цыю­ твор­ча­га­ пра­цэ­ су­ пад­ на­звай­ «Вы­шаг­рад­скія­ пес­ні»,­ што­ ад­бы­ваў­ся­ на­ фі­ лар­ма­ніч­най­ сцэ­не­ раз­ам­ з­

«Hashtag­ Ensemble»­ («Хэш­тэг­ Ансамбль»).­ Не­ка­ль­кі­ слоў­ пра­ не­звы­чай­нае­ аб’яднан­не­ ма­ ла­дых­ му­зы­кан­таў­ з­ Поль­шчы,­ за­сна­ва­нае­флей­тыс­ткай­Аннай­ Кар­по­віч­у­2013­го­дзе. «Хэш­тэг­ Ансамбль»­ па­ за­ко­не­ сі­нэр­гіі­скла­да­юць­не­вя­лі­кія­ка­ мер­ныя­ ка­лек­ты­вы,­ якія­ ў­ роз­ ных­ скла­дах­ (пры­нцып­ «мат­ рош­кі»)­ рэ­алі­зу­юць­ му­зыч­ныя­ пра­екты.­У­іх­рэ­пер­ту­ары­тво­ры­ кла­сі­каў­ ХХ­ ста­год­дзя —­ Пі­тэ­ ра­ Мак­све­ла­ Дэ­ві­са,­ Джорджа­ Крам­ба,­ Жэ­ра­ра­ Гры­зэ,­ Сты­ва­ Рэ­йха,­ ансамбль­ па­пу­ля­ры­зуе­ твор­часць­ поль­скіх­ кам­па­зі­ та­раў,­ у­ тым­ лі­ку­ ма­ла­до­га­ па­ ка­лен­ня —­ Да­ры­юша­ Пшы­бы­ льс­ка­га,­ Ігна­цыя­ За­леў­ска­га,­ Вой­це­ха­ Бла­жэй­чы­ка.­ На­га­да­ ем­ліч­бы,­што­ад­люс­троў­ва­юць­ інтэн­сіў­насць­ жыц­ця­ гэ­та­га­ ка­лек­ты­ву­ і­ сап­раў­ды­ ўраж­ва­ юць:­ 72­ сус­вет­ныя­ прэ­м’е­ры,­ 103­кон­кур­сныя­ўзна­га­ро­ды­як­ вы­ка­наў­цам­ кла­січ­най­ му­зы­ кі,­ вы­ступ­лен­ні­ на­ 78­ поль­скіх­ і­ між­на­род­ных­ фес­ты­ва­лях.­ 16

Ансамбль­ ро­біць­ за­пі­сы­ для­ поль­ска­га­ ра­дыё,­ актыў­на­ су­ пра­цоў­ні­чае­ з­ вар­шаў­скі­мі­ тэ­ атра­ль­ны­мі­пля­цоў­ка­мі,­пры­маў­ удзел­у­га­ла­кан­цэр­це­з­на­го­ды­ пе­рад­ачы­ Поль­шчы­ стар­шын­ ства­ ў­ Вы­шаг­рад­скай­ гру­пе.­ Пад­крэс­лім:­ па­ба­чыць­ «Хэш­тэг­ Ансамбль»­у­Мін­ску­атры­ма­ла­ся­ дзя­ку­ючы­пад­трым­цы­Поль­ска­ га­ інсты­ту­та­ ў­ Мін­ску­ і­ яго­ ды­ рэк­та­ра­Ма­тэ­ву­ша­Ад­амска­га. Але­ перш­ за­ ўсё­ «Хэш­тэг­ Ан­ самбль» —­ гэ­та­ ары­гі­на­ль­ная­ сэн­са­вая­ кан­цэп­цыя,­ по­стма­ дэр­ніс­цкія­ экс­пе­ры­мен­та­ль­ ныя­ по­шу­кі­ змеш­ван­ня­ сты­ляў­ і­ му­зыч­ных­ срод­каў­ да­ меж­аў­ па­сці­шу­(ад­італ.­pasticcio —­су­ месь,­ сты­лі­за­цыя).­ Імпра­ві­за­ цыя,­ у­ якой­ аб’ядноў­ва­юцца­

ака­дэ­міч­ныя­ тра­ды­цыі­ вы­ка­ нан­ня­з­роз­на­ка­ля­ро­вы­мі­ўплы­ ва­мі­па­пу­ляр­най­і­элек­трон­най­ му­зы­кі­ (у­ скла­дзе­ ансам­бля­ элек­трон­ны­акар­дэ­он,­элек­тра­ гі­та­ра).­ У­ імкнен­ні­ да­ ды­яло­гу­ му­зы­кан­ты­ звяр­та­юцца­ да­ на­ цы­яна­ль­ных­ тра­ды­цый,­ фа­льк­ лор­ных­пер­шак­ры­ніц,­шу­ка­юць­ улас­ныя­гу­кі,­уця­ка­ючы­ад­стан­ дар­таў.­ Атрым­лі­ва­ецца­ не­звы­ чай­на,­та­ле­на­ві­та­і­па­мас­тац­ку­ пе­ра­ка­наў­ча —­ жы­вое­ гу­чан­не­ па­эты­за­ва­най­пра­сто­ры!

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

Пра­ект,­ прад­стаў­ле­ны­ бе­ла­рус­ кім­ слу­ха­чам,­ быў­ пры­све­ча­ны­ 25­год­дзю­ аб’яднан­ня­ кра­ін­ Чэ­хіі,­ Сла­ва­кіі,­ Вен­грыі­ і­ Поль­ шчы­ ў­ Вы­шаг­рад­скую­ гру­пу­ і­ сё­лет­ня­му­ стар­шын­ству­ ў­ ёй­ сва­ёй­ кра­іны­ (адзна­чым­ пры­ сут­насць­ у­ мін­скай­ фі­лар­мо­ніі­ прад­стаў­ні­коў­ дып­ла­ма­тыч­на­ га­ кор­пу­са­ ўсіх­ ча­ты­рох­ кра­ін).­ Ён­ ужо­ атры­маў­ між­на­род­нае­ пры­знан­не­на­кан­цэр­тных­пля­ цоў­ках.­ Вы­ні­кі­ твор­чых­ по­шу­ каў­пад­су­ма­ва­ны­ў­CD­аль­бо­ме­ «Вы­шаг­рад­скія­ пес­ні».­ Ана­та­ цыя­ да­ яго­ на­ле­жыць­ аўта­ры­ тэт­на­му­ поль­ска­му­ кам­па­зі­та­ру­ Ежы­ Кар­но­ві­чу­ (на­га­даю,­ ён —­ ды­рэк­тар­ Між­на­род­на­га­ фес­ ты­ва­лю­ су­час­най­ му­зы­кі­ «Вар­ шаў­ская­ во­сень»,­ шмат­га­до­вы­ стар­шы­ня­ Са­юза­ поль­скіх­ кам­ па­зі­та­раў. Адзі­ны­ ка­лек­тыў,­ што­ іграе­ па­ вы­со­кап­ра­фе­сій­ных­ му­зыч­ ных­ пра­ві­лах,­ скла­да­юць­ Анна­ Кар­по­віч­ (флей­та),­ Мар­та­ Гжы­ вач­ (ва­кал),­ Па­вел­ Янас­ (элек­ трон­ны­ акар­дэ­он),­ Кшыш­таф­ Каз­лоў­скі­ (фар­тэ­пі­яна),­ Вой­ цех­ Бла­жэй­чык­ (элек­тра­гі­та­ра).­ «Вы­шаг­рад­скія­ пес­ні» —­ ча­ ты­ры­ бло­кі­ імпра­ві­за­цый­ на­ му­зыч­ныя­ тэ­мы­ кам­па­зі­та­раў­ кра­ін­удзе­ль­ніц:­ Бэ­ла­ Бар­так­ і­ Вен­грыя,­ Ян­ Ле­вас­лаў­ Бе­ла­ і­ му­зыч­ная­ ку­ль­ту­ра­ Сла­ва­кіі,­ Ме­чыс­лаў­ Кар­ло­віч­ і­ на­цы­ яна­ль­ныя­ ка­ла­ры­ты­ Поль­шчы,­ Анта­нін­Двор­жак­і­Чэ­хія.­ І­ гэ­тых­ твор­цаў,­ і­ му­зы­кан­таў­ вы­ка­наў­цаў­ ядна­юць­ по­шу­кі­ ў­ га­лі­не­на­цы­яна­ль­най­на­род­най­ ку­ль­ту­ры­ і­ яе­ су­вя­зяў­ з­ пра­фе­ сій­ным­ мас­тац­твам.­ Да­ свай­го­ па­эты­за­ва­на­га­ апо­ве­ду­роз­ду­ му­ «Хэш­тэг­ Ансамбль»­ аб­ірае­ сап­раў­дныя­му­зыч­ныя­іды­ёмы­ сім­ва­лы:­тэ­мы­з­«Кан­цэр­та­для­ аркес­тра»­і­цык­ла­«Шэсць­тан­ цаў»­ Бар­та­ка,­ цык­ла­ «In­ Folk­

Style»­ Двор­жа­ка,­ сла­вац­кую­ на­род­ную­ пес­ню­ «Leti,­ leti­ roj»­ па­вод­ле­ апра­цоў­кі­ Бе­лы,­ ран­ нія­пес­ні­Ме­чыс­ла­ва­Кар­ло­ві­ча­ («За­сму­ча­най»,­ «Па­га­ва­ры­ са­ мной­ яшчэ»,­ «Іржа­вае­ ліс­це»),­ а­ так­са­ма­ рад­кі­ ме­лан­ха­ліч­ най,­ сім­ва­ліс­цкай­ па­эзіі­ Ка­зі­ ме­жа­Пшэр­вы­Тэт­ма­ера,­ад­на­го­ з­прад­стаў­ні­коў­ру­ху­«Ма­ла­дая­ Поль­шча»­па­чат­ку­ХХ­ста­год­дзя. У­ сва­іх­ імпра­ві­за­цы­ях­ му­зы­ кан­ты­ ансам­бля­ ўраж­ва­юць­ дра­ма­тыз­мам­ і­ экс­прэ­сі­яй­ без­ «за­шо­ра­нас­ці»­ дум­кі,­ ша­лё­най­ па­ якас­ці­ тэх­ні­кай­ вы­ка­нан­ня,­ без­да­кор­ным­ гус­там­ у­ ад­но­сі­ нах­да­кам­па­зі­цыі­і­дра­ма­тур­гіі,­ сва­бо­дай­у­ад­чу­ван­ні­са­на­рыс­ тыч­на­гу­ка­вай­пра­сто­ры. На­ ад­ным­ ды­хан­ні­ му­зыч­нае­ па­слан­не­хэш­тэг­ да­ля­тае­ да­ кож­на­га,­ хто­ не­абы­яка­вы­ да­ на­цы­яна­ль­най­ са­ма­ідэн­ты­фі­ ка­цыі,­ улас­най­ са­ма­быт­нас­ці­ ў­ эпо­ху­ та­та­ль­най­ інтэг­ра­цыі.­ Не­здар­ма­ па­сля­ кан­цэр­та­ ад­ на­шых­ кам­па­зі­та­раў­ і­ му­зы­ка­ знаў­цаў­па­чу­ла:­«Нам­да­та­ко­га­ ўзроў­ню­так­да­лё­ка!..»­А­ча­му? Праект «Вышаградскія песні».

1. Марта Гжывач (вакал).

2. Анна Карповіч (флейта).

3. Кшыштаф Казлоўскі (фартэпі­ яна).

4. Павел Янас (электронны акардэ­ он).

5. Войцех Блажэйчык (электрагіта­ ра). Фо­та­Аляк­сан­дра­Гор­ба­ша.

М У З Ы К А­• ­ Т Э ­М А : ­ Б Е ­Л А ­Р У С ­К А Я ­ М У ­З Ы ­К А­ Ў ­ К А ­Р А ­К А ­С Е

« ПА­Л ЕС­К АЯ­ СЮ­І ТА »­ ПА­ТОЙ­БОК­ АТЛАН­Т Ы­К І У «Фэйсбуку» трапіліся цікавыя фота — наш малады, але вядо­ мы кампазітар Канстанцін Яськоў дырыжыруе ў далёкай Венесу­ эле Нацыянальным сімфанічным аркестрам Каракаса. Прычым у праграме творы выключна беларускіх аўтараў. Пра незвычай­ ную музычную акцыю захацелася даведацца больш падрабязна.

—­ Па­між­ Ве­не­су­элай­ і­ Бе­ла­рус­сю­ існуе­ да­мо­ва­ на­ ўзроў­ні­ ўра­ ду­і­мі­ніс­тэр­стваў­за­меж­ных­спраў, —­рас­па­вёў­Кан­стан­цін. —­Але­ ра­ней­ рэ­алі­зоў­ва­ла­ся­ пе­ра­важ­на­ эка­на­міч­ная­ час­тка.­ Наш­ бок­ уз­няў­ пы­тан­не,­ што­ ла­дзіц­ца­ ма­ла­ су­р’ёз­ных­ ку­ль­тур­ных­ акцый.­ Пра­ўда,­на­гас­тро­лі­вы­язджа­ла­Ма­гі­лёў­ская­га­рад­ская­ка­пэ­ла,­вы­ сту­паў­як­ды­ры­жор­Вік­тар­Ба­ба­ры­кін. Як­ ні­ дзіў­на,­ але­ ў­ Ве­не­су­эле­ шмат­ аркес­траў.­У­ Ка­ра­ка­се­ існуе­ Га­рад­скі­ сім­фа­ніч­ны­ аркестр,­ пра­цуе­ На­цы­яна­ль­ны­ сім­фа­ніч­ны­ аркестр­імя­Сі­мо­на­Ба­лі­ва­ра.­У­Мі­ніс­тэр­стве­ку­ль­ту­ры­Ве­не­су­элы­ на­ ба­зе­ апош­ня­га­ ка­лек­ты­ву­ пры­ня­тая­ пра­гра­ма­ між­на­род­на­га­ су­пра­цоў­ніц­тва­ пад­ на­звай­ «Аб­мен­ парт­ыту­ра­мі,­ кам­па­зі­та­ра­мі,­ вы­ка­наў­ца­мі».­Ад­ На­цы­яна­ль­на­га­ аркес­тра­ быў­ за­пыт,­ каб­ да­ іх­ пры­ехаў­ме­на­ві­та­кам­па­зі­тар­ды­ры­жор.­У­Ака­дэ­міі­му­зы­кі­па­ра­ ле­ль­на­з­кам­па­зі­цы­яй­я­за­ймаў­ся­ў­кла­се­Мі­ка­лая­Ка­ляд­кі,­атры­ маў­ спе­цы­ялі­за­цыю,­ зда­ваў­ дзяр­жэк­за­мен.­ Не­ка­ль­кі­ раз­оў­ ды­ ры­жы­ра­ваў­ му­зыч­ны­мі­ пра­гра­ма­мі­ ў­ Бе­ла­ру­сі.­ Вя­до­ма,­ я­ бо­льш­ кам­па­зі­тар,­чым­ды­ры­жор.­Але­во­пыт­ёсць,­ён­спат­рэ­біў­ся. Уся­ ван­дроў­ка­ доў­жы­ла­ся­ 9­ дзён.­Да­ро­га­ту­ды­ не­ над­та­ лёг­кая,­ бо­льш­ за­ сут­кі,­ аж­ 30­ га­дзін.­ Пра­мо­га­ рэ­йсу­ ня­ма,­та­му­ ля­цеў­ з­ Фран­кфур­та­ў­Пан­аму,­ад­туль­у­Ка­ра­кас.­Роз­ні­ца­ў­ча­се —­мі­нус­ сем­га­дзін. Пра­гра­му­ бу­ду­ча­га­ кан­цэр­та­ айчын­най­ му­зы­кі­ сфар­ма­ваў­ яшчэ­ ле­там,­ у­ чэр­ве­ні.­ Но­ты­ да­сы­ла­лі­ся­ за­га­дзя.­ Спа­чат­ку­ мер­ка­ва­лі,­ што­вы­ка­на­ем­дзе­сяць­са­чы­нен­няў,­у­вы­ні­ку­пра­гу­ча­ла­сем.­Не­ ка­то­рыя­ да­вя­ло­ся­ ска­ра­ціць.­ Пра­гра­ма­ атры­ма­ла­ся­ на­ 40­45­ хві­лін.­На­маю­дум­ку,­яна­да­ла­слу­ха­чам­уяў­лен­не­пра­су­час­ную­ на­цы­яна­ль­ную­му­зы­ку.­Пра­гу­ча­лі­«Увер­цю­ра»­Дзміт­рыя­Смо­ль­с­ ка­га,­ну­мар­«Ка­хан­не» —­фраг­мент­з­ба­ле­та­«За­ла­ча­кан­ня»­Але­га­ Ха­дос­кі,­увер­цю­ра­Андрэя­Мды­ва­ні­«Свя­та»,­Кан­цэрт­для­сім­фа­ ніч­на­га­аркес­тра­«Ура­ба­рос»­Во­ль­гі­Пад­гай­скай,­«Ка­ра­год»­Вік­та­ ра­Вой­ці­ка,­«Та­нец­з­“Па­лес­кай­сю­іты”»­Яўге­на­Гле­ба­ва.­Я­зра­біў­ но­вую­рэ­дак­цыю­ўлас­на­га­тво­ра­«Фан­та­зіі­на­бе­ла­рус­кія­тэ­мы»,­ да­даў­вя­до­мую­ве­не­су­эльс­кую­кам­па­зі­цыю,­яна­лі­чыц­ца­ў­кра­іне­ дру­гім­гім­нам.­Атры­ма­ла­ся­«Бе­ла­рус­кая­фан­та­зія­для­Ве­не­су­элы».­ Бо­ль­шасць­ са­чы­нен­няў­ не­ пра­цяг­лыя,­ ка­ля­ 5­ хві­лін,­ не­ лі­ча­чы­ опу­са­Пад­гай­скай,­ён­бо­льш­раз­гор­ну­ты. Што­да­ста­сун­каў,­дык­пер­шыя­дні­да­па­ма­гаў­су­пра­цоў­нік­на­ша­га­ па­со­льс­тва,­ а­ на­ рэ­пе­ты­цы­ях­ і­ ў­ час­ ма­ёй­ лек­цыі­ пра­ су­час­ную­ бе­ла­рус­кую­му­зыч­ную­ку­ль­ту­ру­пра­ца­ваў­пе­ра­к лад­чык­на­іспан­ скую. Бы­лі­то­ль­кі­ дзве­ рэ­пе­ты­цыі­ з­ аркес­трам.­Ду­маў:­ ка­лі­ ёсць­ но­ты,­ дык­хто­сь­ці­з­мясц­овых­ды­ры­жо­раў­з­аркес­трам­за­га­дзя­па­пра­

цуе.­Але­ па­ сут­нас­ці­ на­ пер­шай­ рэ­пе­ты­цыі­ мы­ за­йма­лі­ся­то­ль­кі­ чыт­кай­парт­ытур.­У­мя­не­быў­лёг­кі­шок,­мо­ні­чо­га­і­не­атры­мац­ ца?!­На­дру­гой­рэ­пе­ты­цыі­«збі­раў»­тво­ры.­Уво­гу­ле­кан­цэрт­пра­й­ шоў­доб­ра,­му­зы­кан­ты­сап­раў­ды­«вы­клад­ва­лі­ся».­Аркестр,­з­якім­ ажыц­цёў­ле­ны­пра­ект,­скла­да­ецца­з­ве­не­су­эль­цаў­(пра­ўда,­ад­на­з­ ві­ялан­чэ­ліс­так­ака­за­ла­ся­рус­кай).­Вы­сту­па­лі­ў­за­ле­Му­ні­цы­па­ль­ на­га­тэ­атра­(Teatro­Municipal­de­Caracas).­Ён­вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца­і­ для­кан­цэр­таў,­і­для­му­зыч­ных­спек­так­ляў.­Ёсць­аркес­тра­вая­ямі­ на.­Тэ­атр­па­бу­да­ва­ны­да­ўно,­па­зней­уз­ве­дзе­ны­ма­дэр­но­вы­ком­ плекс­тэ­атра­ль­на­кан­цэр­тных­бу­дын­каў. У­Ка­ра­ка­се­існуе­тра­ды­цыя­ла­дзіць­вы­сту­пы­ран­кам:­на­прык­лад,­ наш­ па­чы­наў­ся­ ў­ 11.­ Ка­лі­ ла­дзяц­ца­ ве­ча­ро­выя­ кан­цэр­ты,­ дык­ у­ ча­ты­ры­ ці­ пяць­ га­дзін­ ве­ча­ра.­ Кра­іна­ зна­хо­дзіц­ца­ ля­ эква­та­ра,­ та­му­ня­ма­ві­да­воч­ных­па­ра­він­го­да.­Со­нца­ўзы­хо­дзіць­і­за­хо­дзіць­ у­адзін­і­той­жа­час.­А­шос­тай­ве­ча­ра­ўжо­цём­на.­Па­сля­сё­май­ад­ чу­ва­ецца­не­бяс­пе­ка,­фак­тыч­на­існуе­не­га­лос­ны­ка­мен­дан­цкі­час.­ У­час­май­го­зна­хо­джан­ня­ў­Ка­ра­ка­се­ішлі­ма­ні­фес­та­цыі.­Дзя­куй­ Бо­гу,­не­су­ты­каў­ся­не­пас­рэд­на­ні­з­кры­мі­на­лам,­ні­з­дэ­ман­стра­цы­ ямі.­Але­па­сля­кан­цэр­та­вез­лі­іншым­шля­хам,­бо­ад­на­з­га­лоў­ных­ ма­гіс­тра­ляў­бы­ла­пе­ра­кры­тая­ма­ні­фес­тан­та­мі. Па­лан­дшаф­це­Ка­ра­кас —­уні­ка­ль­ная­мясц­іна.­Зна­хо­дзіц­ца­на­вы­ шы­ні­ кі­ла­метр­ над­ уз­роў­нем­ мо­ра,­ па­між­ дву­ма­ лан­цу­га­мі­ гор.­ Яны­ба­га­тыя­тра­піч­най­рас­лін­нас­цю,­по­бач­акі­ян.­Еўра­пей­скі­ча­ ла­век­ та­кі­ клі­мат­ пе­ра­но­сіць­ лёг­ка.­ Тэм­пе­ра­ту­ра­ ўвесь­ час­ лет­ няя —­днём­ка­ля­30­гра­ду­саў,­ноч­чу­ка­ля­20.­Як­гос­цю­мне,­вя­до­ма,­ зла­дзі­лі­экс­кур­сію.­Па­ка­за­лі­ста­ры­го­рад,­гіс­та­рыч­ны­цэнтр.­Сі­мон­ Ба­лі­вар —­ку­ль­та­вая­по­стаць­у­кра­іне.­Яго­асо­ба­ўспры­ма­ецца­на­ мя­жы­ рэ­лі­гій­на­га­ ку­ль­ту.­ Дом,­ дзе­ ге­рой­ на­ра­дзіў­ся,­ шко­ла,­ дзе­ ву­чыў­ся,­дом,­дзе­жыў, —­гэ­та­ўсё­ша­на­ва­ныя­мясц­іны.­Мес­ца­па­ ха­ван­ня —­бы­лая­цар­ква,­па­сут­нас­ці­гэ­та­пан­тэ­он.­Рос­піс­на­сто­лі­ ад­люс­троў­вае­жыц­цё­Ба­лі­ва­ра.­Да­цар­квы­пры­бу­да­ва­лі­асоб­ную­ за­лу,­ дзе­ ля­жыць­ тру­на­ з­ яго­ рэ­штка­мі.­ По­бач­ га­на­ро­вая­ вар­та.­ У гэ­тай­жа­за­ле,­што­змяш­чае­ты­ся­чу­ча­ла­век,­ад­бы­ва­юцца­дзяр­ жаў­ныя­свя­ты­і­ме­рап­ры­емствы. Маё­стаў­лен­не­да­пад­обных­з’яў­два­істае.­Сам­Ба­лі­вар­меў­вы­дат­ ную­ад­ука­цыю,­ву­чыў­ся­ў­Іта­ліі,­уво­гу­ле­вы­хоў­ваў­ся­ў­ду­ху­фран­ цуз­ска­га­ Асвет­ніц­тва.­ З­ ад­на­го­ бо­ку,­ дэ­мак­ра­тыч­ныя­ ідэі,­ якія­ пра­па­ве­ду­юцца,­ слуш­ныя,­ з­ дру­го­га —­ іх­ ува­саб­лен­не­ вы­клі­кае­ шмат­ пы­тан­няў.­ Ве­не­су­эла­ ўраж­вае­ аб­са­лют­ны­мі­ са­цы­яль­ны­мі­ кан­трас­та­мі.­Вя­до­ма,­ра­ду­юся,­што­да­вя­ло­ся­ўба­чыць­та­кую­экза­ тыч­ную­ кра­іну,­ ку­ды,­ маг­чы­ма,­ сам­ і­ не­ тра­піш.­ І­ прад­ста­віць­ у­ Ла­цін­скай­Аме­ры­цы­год­ную­пра­гра­му­айчын­най­му­зы­кі. За­на­та­ва­ла­Тац­ця­на­Іва­но­ва.

Канстанцін Яськоў дырыжыруе Нацыянальным сімфанічным аркестрам імя Сімона Балівара.

17

18

Т Э А Т Р • Т Э М А : I V Н А ­Ц Ы ­Я Н А ­Л Ь ­Н А Я Т Э ­А Т Р А ­Л Ь ­Н А Я П Р Э ­М І Я

БЕЗ СКАН­Д А­Л АЎ І СЕН­С А­Ц ЫЙ Ры­чард Смо­льс­кі Зда­ецца, то­ль­кі ўчо­ра — у 2010 го­дзе — на­ша тэ­атра­ль­ная су­по­ль­насць ра­да­ва­ ла­ся ўтва­рэн­ню рэ­спуб­лі­кан­ска­га кон­ кур­су з сур'ёзнай і кра­са­моў­най на­звай «На­цы­яна­ль­ная тэ­атра­ль­ная прэ­мія» (да­ лей НТП), а ў сё­лет­нім ліс­та­па­дзе ён ла­ дзіў­ся ўжо чац­вёр­ты раз. На­ту­ра­ль­на, ад усіх эта­паў гэ­та­га сво­еа­саб­лі­ва­га «Тур дэ тэ­атра­ль­ная Бе­ла­русь» на­за­па­сі­ла­ся шмат ура­жан­няў са­ма­га роз­на­га кштал­ту і скла­ да­ных па­чуц­цяў. Па­ко­ль­кі я зна­хо­дзіў­ся ся­род не­шмат­лі­кіх іні­цы­ята­раў пра­вя­ дзен­ня гэ­та­га кон­кур­су (му­шу аб­авяз­ко­ва ўзга­даць про­звіш­чы су­аўта­раў: Ва­ле­рыя Ра­еўска­га і Люд­мі­лы Гра­мы­ка, — у свой час мы на­кі­ра­ва­лі ад­па­вед­нае пі­сь­мо ў Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры з пра­па­но­вай арга­ ні­за­ваць твор­чае спа­бор­ніц­тва пад на­звай «Бе­ла­рус­кі тэ­атра­ль­ны Алімп»), то ў мя­не вы­яві­лі­ся асаб­лі­выя, мож­на на­ват ска­заць, ба­ць­коў­скія ад­но­сі­ны да ня­ўрым­слі­ва­га і кап­рыз­лі­ва­га «дзі­цят­кі». Мы пе­ра­жы­лі на­іўную ра­ман­тыч­ную атмас­фе­ру пер­шых двух кон­кур­саў 2011 і 2012 га­доў, арга­ні­за­ва­ных па­вод­ле ту­ тэй­шых (і да­во­лі смеш­ных) пра­ві­лаў, ка­лі бо­льш за со­тню так зва­ных «тэ­атра­ль­ных ака­дэ­мі­каў» з лі­ку прад­стаў­ні­коў тэ­атраў ля­лек і для дзя­цей, а так­са­ма дра­ма­тыч­ ных і му­зыч­ных за­йма­лі чар­гу і кі­да­лі ў скры­ні свае бю­ле­тэ­ні з про­звіш­ча­мі пе­ ра­мож­цаў. Трэ­ці кон­курс 2014-га ла­дзіў­ ся ўжо па іншых пра­ві­лах, на­блі­жа­ных да сла­ву­тай рас­ійскай «За­ла­той мас­кі». Па­сля чац­вёр­та­га вар­та раз­ва­жаць пра па­тэн­цы­ ял, пер­спек­ты­вы і лёс гэ­та­га дзяр­жаў­на­га і гра­мад­ска­га пра­екта. На­га­даю і пад­крэс­лю пры­нцы­по­ва важ­ ны мо­мант: рэ­спуб­лі­кан­скі кон­курс НТП за­дум­ваў­ся з вы­са­ка­род­най мэ­тай — аб’яднаць тэ­атра­ль­ную су­по­ль­насць (ві­ да­воч­ную раз’ядна­насць, не­ка­му­ні­ка­ бе­ль­насць твор­цаў лі­чу са­май цяж­кай і не­бяс­печ­най «ві­рус­най хва­ро­бай» бе­ла­ рус­кай тэ­атра­ль­най ку­ль­ту­ры па­чат­ку XXI ста­год­дзя) і праз гэ­ты ства­ра­ль­ны пра­цэс паспрыяць да­лей­ша­му раз­віц­цю айчын­ на­га сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва і дра­ма­тур­гіі. Яшчэ ад­на ве­ль­мі па­зі­тыў­ная і не­абход­ная мэ­та — да­па­ма­гаць но­вым па­ка­лен­ням тэ­ атра­ль­ных дзея­чоў хут­чэй ад­апта­вац­ца ў скла­да­най пра­фе­сіі і атры­маць пры­знан­ не, а ў цэ­лым — рэ­аль­на пад­тры­маць са­ ма­ахвяр­ных май­строў сцэ­ны на су­час­ным эта­пе ку­ль­тур­на­га бу­даў­ніц­тва.

Але, як усім доб­ра вя­до­ма, ад за­ду­мы да яе пра­ктыч­на­га ажыц­цяў­лен­ня — шлях амаль кас­міч­ны, гэ­та зна­чыць цяж­кап­ра­ход­ны. НТП не зра­бі­ла­ся вы­клю­чэн­нем. Пры­нам­ сі спра­ве аб’яднан­ня тэ­атра­ль­най су­по­ль­ нас­ці ў друж­ную твор­чую сям’ю па­спры­яць не вы­па­ла. На­адва­рот, пад­час пад­рых­тоў­кі да чац­вёр­та­га кон­кур­су асоб­ныя май­стры грук­ну­лі дзвя­ры­ма — ад­мо­ві­лі­ся ад удзе­ лу. Адзі­ная айчын­ная тэ­атра­ль­ная сяб­ры­на зні­кае ўслед за ня­ўмо­ль­ным ад­ыхо­дам та­ го, што ў са­вец­кія ча­сы з го­на­рам на­зы­ва­лі «тэ­атр-сям’я». З’яўля­юцца но­выя ўнут­ры­ тэ­атра­ль­ныя ста­сун­кі, но­выя ма­дэ­лі ўза­е­ мад­но­сін, но­выя мэ­ты, пе­рад­усім абу­моў­ ле­ныя ка­мер­цый­ны­мі ака­ліч­нас­ця­мі. Цал­кам ві­да­воч­на: ра­шэн­не арга­ні­за­та­раў змен­шыць ко­ль­касць на­мі­на­цый за кошт «леп­шай рэ­жы­сёр­скай ра­бо­ты», «леп­шай ра­бо­ты мас­та­ка-па­ста­ноў­шчы­ка» (сцэ­на­ г­ра­фія і кас­цю­мы), «леп­ша­га му­зыч­на­га афар­млен­ня спек­так­ля» бы­ло не да кан­ца прад­ума­ным і плён­ным. Гэ­ты факт вы­ма­гае асоб­на­га аб­мер­ка­ван­ня ў пра­фе­сій­ным экс­пер­тным ася­род­дзі. Пра­бле­мы па­ўста­лі ўжо на пер­шым, ці не са­мым ад­каз­ным эта­пе — ад­бо­ры бу­ду­чых на­мі­нан­таў. Ка­мі­сіі, ство­ра­ныя ад­па­вед­ ным за­га­дам Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры, па­ зба­ві­лі маг­чы­мас­ці гля­дзець па­ста­ноў­кі на род­ных сцэ­нах, ад­чу­ваць агу­ль­ную атма­ сфе­ру сцэ­ніч­на­га тво­ру і гля­дзе­ль­ні (у пер­ шую чар­гу — рэ­гі­яна­ль­ных тэ­атраў). За­мест жы­во­га спек­так­ля пра­па­на­ва­лі ві­дэ­аза­ пі­сы не леп­шай якас­ці. Та­кім чы­нам у лік на­мі­нан­таў не тра­пі­лі тэ­атры з ад­каз­ным ста­ту­сам на­цы­яна­ль­ных ды ака­дэ­міч­ных, а так­са­ма моц­ныя, аўта­ры­тэт­ныя рэ­спуб­ лі­кан­скія і аб­лас­ныя тэ­атры. Вы­ні­кі фі­на­лу твор­ча­га спа­бор­ніц­тва ся­род дра­ма­тыч­ ных тэ­атраў мож­на бы­ло прад­каз­ваць, не пад­ыма­ючы­ся з да­маш­няй ка­на­пы. «Чай­ка» Анто­на Чэ­ха­ва ў Ку­па­лаў­скім тэ­ атры, «Пяс­няр» Ва­сі­ля Дра­нь­ко-Май­сю­ка на гор­каў­скай сцэ­не, «Крэй­ца­ра­ва са­на­ та» Льва Тал­сто­га ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ ным тэ­атры ад­ра­зу трап­ля­лі ў лік прэ­тэн­ дэн­таў на пе­ра­мо­гу. Іх моц­на пад­пі­ра­лі ары­гі­­наль­­ныя «Ілю­зіі» Іва­на Вы­ры­па­ева На­цы­яна­ль­на­га цэн­тра су­час­ных мас­тац­т­ ваў і Цэн­тра экс­пе­ры­мен­та­ль­най рэ­жы­су­ ры пры Ака­дэ­міі мас­тац­тваў, «Ма­быць?..» Дзміт­рыя Ба­гас­лаў­ска­га ў Рэ­спуб­лі­кан­скім тэ­атры бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі, «Са­ша, вы­кінь смец­це» На­тал­лі Ва­раж­біт у Бе­ла­

рус­кім дзяр­жаў­ным ма­ла­дзёж­ным тэ­атры. Свой вы­бар жу­ры зра­бі­ла. Як па мне, вы­ бар пра­фе­сій­ны і до­сыць спра­вяд­лі­вы, ка­ лі вы­зна­чэн­не «спра­вяд­лі­васць» мож­на пры­клас­ці да твор­ча­га спа­бор­ніц­тва і тра­ ды­цый­на пе­ра­бо­ль­ша­ных амбі­цый дзея­ чаў сцэ­ны, якія, па­вод­ле жар­ту Аляк­сея Ду­да­ра­ва на цы­ры­мо­ніі за­крыц­ця НТП, вы­ма­га­юць то­ль­кі ад­на­го — ухва­лы, ухва­ лы і яшчэ раз ухва­лы. Іншае ка­тэ­га­рыч­на не ўспры­ма­ецца і не пры­ма­ецца. Мі­ка­лай Пі­ні­гін да­ўно і па­спя­хо­ва існуе ў бе­ла­рус­кай тэ­атра­ль­най пра­сто­ры, не ма­ючы ні­якай па­трэ­бы ка­му­сь­ці што­сь­ці да­во­дзіць пра свой па­тэн­цы­ял. Ён спа­кой­ на і плён­на пра­цуе, ства­рае ўлас­ныя сцэ­ ніч­ныя вер­сіі лю­бі­мых кла­січ­ных сю­жэ­ таў (пра­ўда, ста­ран­на па­збя­гае су­час­най праб­ле­ма­ты­кі) і пра­па­нуе іх свай­му гле­ да­чу. Бо­ль­шасць тэ­атра­ль­ных «пра­па­ноў ад Мі­ка­лая Пі­ні­гі­на» ўспры­ма­ецца су­час­ ным тэ­атра­ль­ным спа­жыў­цом ве­ль­мі доб­ ра, і гэ­тым ска­за­на амаль усё. Амаль. Бо пра­фе­сій­ная тэ­атра­ль­ная су­по­ль­насць — раз­ма­ітая, стра­ка­тая і ве­ль­мі эма­цый­ная гра­ма­да. Яна спа­жы­вец­кія мер­ка­ван­ні не падзя­ляе і да ба­ль­шы­ні рэ­жы­сёр­скіх пра­па­ноў ста­віц­ца без ві­да­воч­на­га энту­ зі­язму. Сур’ёзна­му твор­цу крыў­дзіц­ца на та­кія пра­явы не вы­па­дае. Гэ­та на­рма­ль­на, на­ту­ра­ль­на і свед­чыць пра на­яўнасць зда­ ро­вай імун­най сіс­тэ­мы ў агу­ль­ным бе­ла­ рус­кім тэ­атра­ль­ным арга­ніз­ме. «Чай­ка» тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы — моц­ны пра­фе­сій­ны твор. Мя­не не здзі­ві­ла рэ­жы­ сёр­ская кан­цэп­цыя спек­так­ля-па­пя­рэ­ джан­ня пра Апа­ка­ліп­сіс, але за­ха­пі­ла і па­ ра­да­ва­ла вы­дат­ная акцёр­ская парт­ыту­ра, да­клад­на рас­пра­ца­ва­ная рэ­жы­сё­рам. Вы­ на­ход­лі­васць і ад­на­ча­со­ва да­ход­лі­васць срод­каў сцэ­ніч­най вы­раз­нас­ці, якія транс­ фар­му­юцца ў ве­ль­мі ўраж­лі­выя, глы­бо­кія, псі­ха­ла­гіч­на да­клад­ныя воб­ра­зы, дэ­ман­ стру­юць Аляк­сандр Пад­абед (Дорн), Зоя Бе­лах­вос­цік (Арка­дзі­на), Па­вел Хар­лан­чук (Тры­го­рын) і асаб­лі­ва Ва­лян­ці­на Гар­цу­ева ў ро­лі Ні­ны За­рэч­най. Мож­на то­ль­кі па­ра­ да­вац­ца за ма­ла­дую актры­су, якая на на­ шых ва­чах фар­му­ецца ў ад­мет­ную асо­бу. Ура­зі­ла рэ­жы­сёр­ская ра­бо­та Саў­лю­са Вар­на­са, ён не то­ль­кі пра­па­на­ваў ары­гі­ на­ль­ную сцэ­ніч­ную вер­сію «Крэй­ца­ра­вай са­на­ты» ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным дра­ма­ тыч­ным тэ­атры, але і ад­крыў тра­ге­дый­ны та­лент Іва­на Тру­са, вы­ка­наў­цы цэн­тра­ль­ 19

най­ ро­лі­ По­зны­ша­ва.­ У­ пэў­ныя­ мо­ман­ты­ артыст­на­га­даў­мне­за­гад­ка­ва­га­і­глы­бо­ка­ га­Вік­та­ра­Та­ра­са­ва.­ Пэў­най­мас­тац­кай­падзе­яй­апош­ня­га­ча­су­ ста­лі­ вы­сіл­кі­ кі­раў­ні­цы­ Цэн­тра­ экс­пе­ры­ мен­та­ль­най­рэ­жы­су­ры­пры­БДАМ­Тац­ця­ны­ Тра­яно­віч,­якая­ажыц­ця­ві­ла­не­ка­ль­кі­ці­ка­ вых­ пра­ектаў.­ Ся­род­ іх,­ без­умоў­на,­ вы­лу­ ча­юцца­«Ілю­зіі»­з­рэ­дкім,­я­б­ска­заў,­са­ма­ ахвяр­ным­ акцёр­скім­ ансам­блем.­ Ма­ры­на­ Дзя­ні­са­ва,­ Але­ся­ Пу­ха­вая,­ Антон­ Ма­ку­ха,­ Ста­ніс­лаў­ Са­вос­цін­ у­ пра­па­на­ва­ным­ спо­ са­бе­псі­ха­ла­гіч­на­га­акцёр­ска­га­існа­ван­ня­ шчы­ра­ і­ ўзру­ша­ль­на­ рас­ка­за­лі­ пра­ніз­лі­ вую­ гіс­то­рыю­ ка­хан­ня.­ Но­вы­мі­ гра­ня­мі­ глы­бо­кай­ дра­ма­тыч­най­ актры­сы­ вы­яві­ ла­ся­ Ма­ры­на­ Дзя­ні­са­ва,­ яна­ і­ пе­ра­маг­ ла­ ў­ на­мі­на­цы­іі­ «Леп­шая­ жа­но­чая­ ро­ля»­ (а кан­ку­рэн­цыя­там­бы­ла­са­мая­вос­трая­і­ на­пру­жа­ная).­ У­на­мі­на­цыі­«Леп­шая­па­ста­ноў­ка­па­тво­ры­ бе­ла­рус­ка­га­аўта­ра»­сур’ёзна­га­спа­бор­ніц­ тва­не­бы­ло.­Дра­ма­тур­гію­Ва­сі­ля­Дра­нь­ко­ Май­сю­ка­пад­ма­ца­ваў­ма­гут­ны­твор­чы­ду­эт­ Ва­лян­ці­ны­і­Аляк­сея­Ера­нь­ко­вых,­та­му­вы­ нік­быў­вя­до­мы­за­доў­га­да­НТП.­ Пры­ гэ­тым­ ве­ль­мі­ за­сму­чае­ ві­да­воч­нае­ «сліз­ган­не»­ су­час­най,­ так­ зва­най­ «но­вай­ дра­мы»­ па­ па­вер­хні­ сён­няш­няй­ бе­ла­рус­ кай­ рэ­ча­існас­ці,­ ад­сут­нас­ці­ важ­кіх­ твор­ чых­ зда­быт­каў­ у­ мас­тац­кім­ асэн­са­ван­ні­ 20

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

жыц­ця­ча­ла­ве­ка­на­скры­жа­ван­ні­пра­сто­ры­ і­ча­су.­Хоць­пад­крэс­лю­і­ве­ль­мі­па­зі­тыў­ны­ мо­мант:­но­вае­па­ка­лен­не­бе­ла­рус­кіх­дра­ ма­тур­гаў­ на­ ча­ле­ з­ Дзміт­ры­ем­ Ба­гас­лаў­ скім­не­скла­дае­зброю,­у­вя­лі­кай­ко­ль­кас­ці­ пра­па­нуе­свае­«тэк­сты»­тэ­атрам­і­рэ­жы­сё­ рам.­ Ка­лі­не­будзь­ спра­цуе­ вя­до­мы­ за­кон­ ды­ялек­ты­кі,­ка­лі­не­будзь­спраў­дзяц­ца­шэ­ дэў­ры!­Але­як­спры­чы­ня­ецца­да­іх­НТП?

Мож­на­пэў­на­сцвяр­джаць:­па­куль­НТП­не­ зра­бі­ла­ся­ ад­чу­ва­ль­ным­ і­ сво­еа­саб­лі­вым­ ге­не­ра­та­рам­ на­ра­джэн­ня­ но­вых­ тэ­ат­ раль­­ных­ ідэй,­ ства­рэн­ня­ но­вай­ тэ­атра­ль­ най­ мо­вы­ (пра­ гэ­та­ ма­рыць­ не­ то­ль­кі­ чэ­ хаў­скі­ ге­рой).­ Для­ айчын­най­ тэ­атра­ль­най­ су­поль­­нас­ці­ гэ­ты­ кон­курс­ не­ стаў­ і­ ядна­ ючай­ сі­лай.­ Ад­на­ з­ пры­чын­ та­кой­ няў­да­ чы —­ пра­лі­кі­ ў­ арга­ні­за­цыі­ пра­вя­дзен­ня­

НТП.­ Па­ча­лі­ся­ яны­ з­ та­го,­ што­ аб­авяз­кі­ ды­рэк­цыі­ НТП­ аўта­ма­тыч­на­ ўскла­лі­ на­ ды­рэк­цыю­ Ку­па­лаў­ска­га­тэ­атра.­Ды­рэк­та­ ру­Паў­лу­Па­ля­ко­ву­сва­іх­кло­па­таў­ха­пае,­а­ тут­на­гра­мад­скіх­па­чат­ках­вя­лі­кі­ка­ва­лак­ ад­каз­най­пра­цы...­якая­з­ха­лод­ным­сэр­цам­ па­спя­хо­ва­не­ро­біц­ца.­Аб­ыя­ка­васць,­без­ы­ ні­цы­ятыў­насць­ і­ шмат­ інша­га­ вы­зна­ча­лі­ пра­цу­ды­рэк­цыі.­На­маю­пра­па­но­ву­арга­ ні­за­ваць­ кан­фе­рэн­цыю­ ці­ «круг­лы­ стол»­ для­ пра­фе­сій­на­га­ аб­мер­ка­ван­ня­ экс­пер­

та­мі­ і­ тэ­ат­раль­­най­ су­по­ль­нас­цю­ вы­ні­каў­ НТП­ яе­ ад­каз­ быў­ ве­ль­мі­ кра­са­моў­ны —­ по­ўнае­маў­клі­вае­ігна­ра­ван­не.­Каб­не­да­ да­ваць­са­бе­но­вых­кло­па­таў.­ Та­кім­чы­нам,­чац­вёр­ты­кон­курс­НТП­прай­­ шоў­ з­ прад­ка­за­ль­ны­мі­ вы­ні­ка­мі,­ ве­ль­мі­ ці­ха,­ ве­ль­мі­ сціп­ла,­ без­ мас­тац­кіх­ сен­са­ цый­і­скан­да­лаў,­якія­іншым­раз­ам­то­ль­кі­ спры­яюць­ твор­ча­му­ ася­род­ку.­ Бо­ль­шасць­ на­дзей,­ ускла­дзе­ных­ на­ НТП,­ не­ спраў­ дзі­ла­ся.­Але­пад­час­кон­кур­су­мы­яшчэ­раз­

пе­ра­ка­на­лі­ся­ ў­ та­ле­на­ві­тас­ці­ бе­ла­рус­кіх­ дра­ма­тур­гаў,­ рэ­жы­сё­раў,­ акцё­раў,­ сцэ­но­ г­ра­фаў,­ му­зы­кан­таў,­ што­ ўжо­ ска­за­лі­ сваё­ ад­мет­нае­сло­ва­і­мо­ву­ім­не­за­ня­ло.­Зна­ чыць,­ яшчэ­ па­чу­ем!­ Зна­чыць,­ бе­ла­рус­кі­ дра­ма­тыч­ны­тэ­атр,­дзя­куй­Бо­гу,­жы­ве,­пра­ цуе,­ ства­рае­ не­шта­ ці­ка­вае­ і­ па­трэб­нае­ гле­да­чу­ і­ сіл­ку­ецца…­ спа­дзя­ван­ня­мі­ на­ цуд.­Рэ­аль­ны­кошт­та­кіх­спа­дзя­ван­няў­мы­ спаз­на­лі.­ І­што­ра­біць­ця­пер?..­Услед­за­стом­ле­ны­мі­ чэ­хаў­скі­мі­ сёс­тра­мі­ па­клі­каць:­ «У­ Мас­кву,­ Мас­кву,­ Мас­кву!..»­ Для­ па­чат­ку­ вы­ву­чыць­ рас­ійскі­ дос­вед­ пра­вя­дзен­ня­ «За­ла­той­ мас­кі»­ і­ не­ пры­дум­ляць­ мясц­овых­ «тэ­ атра­ль­ных­ алім­пій­скіх­ гу­ль­няў».­ Пра­ві­лы­ ўжо­ да­ўно­ пры­ду­ма­лі­ і­ вы­пра­ба­ва­лі.­ Па­ «вяр­тан­ні­ з­ Мас­квы»­ (зра­зу­ме­ла,­ ездзіць­ ні­ку­ды­не­трэ­ба —­да­стат­ко­ва­ары­ента­вац­ ца­ў­інтэр­нэт­пра­сто­ры)­зла­дзіць­грун­тоў­ нае­ пра­фе­сій­нае­ аб­мер­ка­ван­не­ твор­ча­га­ і­ арга­ні­за­цый­на­га­ дос­ве­ду­ ча­ты­рох­ НТП;­ ства­рыць­па­ста­янную­асоб­ную­ды­рэк­цыю­ НТП­ (на­кшталт­ та­го,­ як­ гэ­та­ ро­бяць­ арга­ ні­зат­ры­ «ТЭ­АРТа»,­ «Ліс­та­па­да»,­ «За­ла­той­ мас­кі»);­да­пра­ца­ваць­існу­ючае­па­ла­жэн­не­ аб­ НТП,­ вяр­нуць­ ска­са­ва­ныя­ і­ ўвес­ці­ но­ выя­на­мі­на­цыі­(на­прык­лад,­каб­адзна­чыць­ твор­чы­ экс­пе­ры­мент­ або­ тэ­атры­ ма­лых­ фор­маў­ і­ г.д),­ за­мя­ніць­ ві­дэ­аза­пі­сы­ на­ ту­ра­ль­ны­мі­ пра­гля­да­мі­ спек­так­ляў...­ І­ не­ за­быц­ца­ пра­ най­га­лоў­нае,­ вы­зна­ча­ль­нае­ і­ хрэс­та­ма­тый­нае —­ тэ­атр­ існуе­ для­ гле­ да­ча.­ Дзе­ля­ та­го,­ каб­ да­па­ма­гаць­ ча­ла­ве­ ку­ не­ толь­­кі­ пры­го­жа­ і­ змяс­тоў­на­ ба­віць­ свой­во­ль­ны­час,­а­як­ма­га­спры­яць­іншай,­ хоць­і­не­ве­ль­мі­шы­ро­кай­(але­пры­гэ­тым­ най­бо­льш­эстэ­тыч­на­ад­ука­ва­най­і­інтэ­лек­ ту­аль­на­ да­свед­ча­най)­ час­тцы­ гля­дзе­ль­ні­ вы­зна­чаць,­ шу­каць­ і,­ ка­лі­ па­шан­цуе,­ зна­ хо­дзіць­ад­ка­зы­на­пы­тан­ні­быц­ця.

1. «Чайка». Сцэна са спектакля. Нацыянальны тэатр імя Янкі Купалы. Фота­Сяргея­Ждановіча.

2. Іван Трус (Познышаў) у спектаклі «Крэйца­ рава саната». Магілёўскі абласны драматычны тэатр. Фота­Юліі­Пеплер.

3. Марына Дзянісава ў спектаклі «Ілюзіі». На­ цыянальны цэнтр сучасных мастацтваў і Цэнтр эксперыментальнай рэжысуры БДАМ. Фота­Крысціны­Грэкавай.

4. Аляксандр Ждановіч (Янка Купала) у спектаклі «Пясняр». Сцэна са спектакля. Нацы­ янальны тэатр імя М. Горкага. Фота­Юрыя­Іванова.

21

2+3=2 Га­лі­на Алі­сей­чык Хай чы­та­чоў не бян­тэ­жыць на­зва арты­ ку­ла. Да­стат­ко­ва та­го, што гэ­тая арыф­ме­ ты­ка ця­гам уся­го кон­кур­сна­га тыд­ня бян­ тэ­жы­ла ча­ль­цоў жу­ры. Бо зда­ры­ла­ся так, што на сё­лет­нюю На­цы­яна­ль­ную прэ­мію ад тэ­атраў ля­лек бы­ло на­мі­на­ва­на шэсць па­ста­но­вак. Па­каз ад­на­го спек­так­ля ад­мя­ ні­лі праз хва­ро­бу артыс­та, та­кім чы­нам у кон­кур­се пры­ня­лі ўдзел пяць тво­раў, тры — для дзі­ця­чай аўды­то­рыі, два — для ста­лай. Але сябрам жу­ры тэ­атраў ля­лек пра­па­на­ ва­лі па­гля­дзець то­ль­кі апош­нія два: «Фро» Андрэя Пла­то­на­ва Брэс­цка­га тэ­атра ля­лек і «На дне» Мак­сі­ма Гор­ка­га Ма­гі­лёў­ска­га тэ­атра ля­лек. Сваё ра­шэн­не арга­ні­за­та­ры ма­ты­ва­ва­лі тым, што «Са­мы ма­ле­нь­кі са­ ма­лёт у све­це» Свят­ла­ны За­лес­кай-Бень Ма­гі­лёў­ска­га тэ­атра ля­лек, «Вя­лі­кі змей» Мар­ты Гус­нёў­скай Гро­дзен­ска­га тэ­атра ля­ лек, «Го­рад клоў­на Пі­ка» Мі­ха­іла Бар­це­не­ ва Бе­ла­рус­ка­га тэ­атра «Ля­ль­ка» на­ле­жаць да пра­гра­мы дзі­ця­чых спек­так­ляў, і та­му ў кон­кур­се тэ­атраў ля­лек пры­няць удзел не мо­гуць. Але Інструк­цыя пра па­ра­дак арга­ ні­за­цыі і пра­вя­дзен­ня кон­кур­су 2016 го­ да не рэ­гла­мен­туе ко­ль­касць на­мі­на­цый, у якіх мо­жа браць удзел твор-кан­кур­сант. Шмат­лі­кія па­ста­ноў­кі спа­бор­ні­ча­лі ў роз­ ных на­мі­на­цы­ях: так, «Пяс­няр», «Ма­быць», «Пін­ская шлях­та» бы­лі прад­стаў­ле­ны ў кон­кур­се дра­ма­тыч­ных тэ­атраў і ад­на­ча­ со­ва на­мі­на­ва­лі­ся на леп­шы спек­такль па п’е­се бе­ла­рус­ка­га аўта­ра. «Са­мы ма­ле­нь­-­ кі са­ма­лёт у све­це» ўдзе­ль­ні­чаў у кон­ кур­сах па­ста­но­вак для дзя­цей і па п’е­сах бе­ла­рус­кіх аўта­раў. Ча­му ля­леч­ні­кам, якія пра­цу­юць для дзя­цей, бы­ло ад­моў­ле­на ва ўдзе­ле ў пра­гра­ме тэ­атраў ля­лек, за­ста­ло­ ся пы­тан­нем без ад­ка­зу. Зрэш­ты, зра­зу­мець пры­чы­ны та­ко­га ра­ шэн­ня не ве­ль­мі скла­да­на: на сё­лет­нім кон­кур­се з’я­віў­ся яшчэ адзін склад жу­ры — спек­так­ляў для дзя­цей, чац­вёр­ты па лі­ку (на кон­кур­се 2014 года іх бы­ло тры), на­ роў­ні з жу­ры па му­зыч­ных, дра­ма­тыч­ных і ля­леч­ных тэ­атрах. Вя­до­ма, та­кая ко­ль­ касць жу­ры ства­рае пэўнае рэ­пер­ту­арнае на­пру­жан­не, па­ста­но­вак на ўсіх бра­куе, не­йкія пра­гра­мы да­во­дзіц­ца «пад­ра­заць». Для «пад­ра­зан­ня» аб­ра­лі ля­леч­ні­каў, што мя­не, у пры­нцы­пе, не дзі­віць. За­тое дзі­віць іншае. Змя­ніў­шы ўмо­вы кон­кур­су для тэ­ атраў ля­лек, арга­ні­за­та­ры па­кі­ну­лі ра­ней­ шыя на­звы на­мі­на­цый: «Леп­шы спек­такль тэ­атра ля­лек», «Леп­шая жа­но­чая / муж­ 22

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

чын­ская ро­ля ў спек­так­лі тэ­атра ля­лек». На­звы цал­кам ві­да­воч­на і не­двух­сэн­соў­на ка­жуць аб усіх кон­кур­сных тво­рах тэ­атраў ля­лек, а не то­ль­кі пра па­ста­ноў­кі для ста­ лай аўды­то­рыі. Ра­ней­шай за­ста­ла­ся і на­ зва жу­ры, па­вод­ле якой яно бы­ло аб­авя­ за­на пры­маць ра­шэн­не па ўсіх спек­так­лях ля­леч­ні­каў, прад­стаў­ле­ных на кон­кур­се. У ад­па­вед­нас­ці з сё­лет­няй пра­гра­май яго трэ­ба бы­ло б па­ме­на­ваць «жу­ры па спек­ так­лях тэ­атраў ля­лек для ста­лай гля­дац­кай аўды­то­рыі». Па­ста­ноў­кі для дзя­цей тра­ды­цый­на з’яў­ ля­юцца моц­ным бо­кам бе­ла­рус­кіх ля­леч­ ні­каў, і яны, без­умоў­на, маг­лі б склас­ці год­ную кан­ку­рэн­цыю «дарослым» тво­рам. Але з фор­му­лы 2 + 3, як вя­до­ма, атры­ма­ ла­ся 2. Ад­па­вед­на, пра­гра­ма тэ­атраў ля­лек скла­да­ла­ся з двух спек­так­ляў. «Фро» па ад­на­ймен­ным апа­вя­дан­ні Ан­ дрэя Пла­то­но­ва ў Брэс­цкім тэ­атры ля­лек па­ста­віў вя­до­мы рас­ійскі рэ­жы­сёр, ула­ да­ль­нік не­ка­ль­кіх «За­ла­тых ма­сак» ды іншых прэс­тыж­ных тэ­атра­ль­ных прэ­мій Рус­лан Ку­да­шоў. Ён так­са­ма з’яў­ля­ецца і аўта­рам інсцэ­ні­роў­кі. Сю­жэт апо­ве­ду ве­ль­мі про­сты: ма­ла­дая пра­цаў­ні­ца чы­гу­нач­най стан­цыі Еўфра­сін­ ня Яўстаф’ева (па­мян­ша­ль­на Фро) ча­кае

свай­го му­жа Фё­да­ра, які пра­цуе на не­йкай удар­най да­лё­каў­сход­няй бу­доў­лі. Дзея­нне пры­па­дае на ка­нец 1920-х, час пра­цоў­ на­га за­па­лу і вя­лі­кіх здзяй­снен­няў у імя свет­лай бу­ду­чы­ні. Тра­гізм да­чы­нен­няў ге­ ро­яў па­ля­гае ў тым, што Фё­дар ма­рыць пра свет­лую бу­ду­чы­ню, а Фро — пра свет­лую су­час­насць, пра ся­м’ю і дзі­ця. Гэт­кае не­су­ па­дзен­не ма­раў і ру­хае сю­жэт. Га­лоў­ны воб­раз па­ста­ноў­кі, яе эма­цый­ны ка­мер­тон — чы­гун­ка, якая імкне ў не­вя­ до­мую да­леч, дзе спраў­джва­юцца пра­ цоў­ныя подзві­гі, элек­тры­фі­ка­цыя кра­іны, ку­ды з’яз­джа­юць, каб не вяр­нуц­ца. Асно­ву дэ­ка­ра­цыі (мас­тач­ка-па­ста­ноў­шчы­ца Ма­ ры­на За­ўя­ла­ва) скла­да­юць шэ­рыя драў­ля­ ныя шчы­ты, што на­гад­ва­юць ад­на­ча­со­ва і дзве­ры цяп­лу­шак, і та­вар­ня­кі, і па­кгаў­зы. Ад­но­ль­ка­васць гэ­тых шчы­тоў, іх гру­бы ма­ тэ­ры­ял, мар­кот­ны «ня­мар­кі» ко­лер, гуд­кі па­ра­во­заў, гру­кат бяс­кон­цых ва­го­наў, усё сцэ­ніч­нае ася­род­дзе кан­трас­туе з да­ лі­кат­нас­цю ма­ле­нь­кіх ля­лек. Рэ­жы­сёр і мас­тач­ка ні­бы ка­жуць гле­да­чам: вя­лі­кія здзяй­снен­ні ра­бі­лі ма­ле­нь­кія лю­дзі з іх ня­сме­лы­мі надзе­ямі і ма­ра­мі, якія ані­як не спраў­дзі­лі­ся. Атмас­фе­ру тых га­доў пе­рад­аюць ве­ча­ры ў чы­гу­нач­ным клу­бе, сцэн­кі ў эстэ­ты­цы «Сі­

няй блу­зы», дзе ге­роі спек­так­ля з ра­дас­цю спя­ва­юць пра не­маг­чы­масць аса­біс­та­га шчас­ця: «Бэ­ла, чао… Бы­вай, я іду на­заў­ жды…» Ахвя­ра­ваць аса­біс­тым дзе­ля агу­ль­ на­га та­ды пры­ня­та бы­ло без шка­да­ван­ня. Ба­ль­шы­ню сцэн артыс­ты вы­кон­ва­юць «жы­ вым пла­нам», у ля­ль­ках па­ка­за­ны ўнут­ра­ ны свет ге­ро­яў, іх па­та­емныя жа­дан­ні ды надзеі, якія ад­ля­та­юць аль­бо рас­та­юць. Ма­ры Фро ма­тэ­ры­ялі­зу­юцца ў ля­ль­цы ма­ ле­нь­ка­га хлоп­чы­ка, пад­обна­га ад­на­ча­со­ва да яе і да Фё­да­ра. Ад­ну з леп­шых акцёр­скіх ра­бот у гэ­тым спек­так­лі прад­ста­віў Іван Ге­ра­се­віч (Ба­ць-­ ­ка Фро). Артыст ду­жа да­лі­кат­на ад­чуў і пе­ рад­аў па­эты­ку про­зы Пла­то­нава, асаб­лі­вае спа­лу­чэн­не пяш­чо­ты і ге­ра­ічна­га па­фа­су ўдар­ні­каў пер­шых пя­ці­го­дак. Ён ужо не­ ма­ла­ды, але за­хоп­ле­ны сва­ёй пра­цай на чы­гун­цы, лю­біць да­чку, кла­по­ціц­ца пра яе, але не за­ўва­жае, як яна ну­дзіц­ца без му­жа, без про­ста­га жа­но­ча­га шчас­ця. Праз гэ­та адзі­но­та Фро ста­но­віц­ца асаб­лі­ва тра­гіч­ най... «Фро» пры­зна­на леп­шым спек­так­лем тэ­ атра ля­лек. Прыз за леп­шую жа­но­чую ро­ лю атры­ма­ла вы­ка­наў­ца ро­лі Фро Акса­на Чы­вя­лё­ва. Жанр па­ста­ноў­кі «На дне» Ма­гі­лёў­ска­га тэ­атра ля­лек (рэ­жы­сёр Ігар Ка­за­коў, мас­

ні­кі ма­гі­лёў­скай на­члеж­кі па­збаў­ле­ны інды­ві­ду­аль­ных ры­саў, так пад­ра­бяз­на вы­пі­са­ных Гор­кім, ды на­гад­ва­юць адзі­ ную агід­ную шмат­га­ло­вую істо­ту, агрэ­сіў­ ную, крык­лі­вую, злас­лі­вую. Вы­клю­чэн­не скла­дае Ган­на (яна па­мі­рае), са зму­ча­ным пры­го­жым тва­рам, але ні яе пры­га­жос­ці, ні па­ку­таў на­се­ль­ні­кі «дна» не за­ўва­жа­юць, бо смерць тут бо­льш да­рэч­ная за жыц­цё, і воб­раз па­мі­ра­ючай ге­ра­іні не­вы­пад­ко­ва вы­не­се­ны рэ­жы­сё­рам на аван­сцэ­ну. У па­ста­ноў­цы ска­рыс­та­ны роз­ныя ві­ды ля­лек, воб­ра­зы на­члеж­ні­каў ства­ра­юцца пры да­па­мо­зе рос­та­вых ля­лек, надзе­тых на акцё­раў, як воп­рат­ка. У асоб­ных эпі­зо­ дах ска­рыс­та­ны мас­кі. У лі­рыч­ных сцэ­нах Ва­сь­кі По­пе­лу і На­та­шы акцё­ры На­тал­ля Слаш­чо­ва і Іван Трус скі­да­юць вы­род­лі­выя мас­кі, а іх пер­са­на­жы не­на­доў­га зна­хо­ дзяць ча­ла­ве­чае аб­ліч­ча. Са­цін стра­ціў свой зна­ка­мі­ты ма­на­лог пра ча­ла­ве­ка, які гу­чыць год­на, а раз­ам з ім — ста­но­віш­ча га­лоў­на­га ге­роя. У рэ­жы­ сёр­скім ра­шэн­ні на пер­шы план вы­лу­ча­ны воб­раз Лу­кі. Ме­на­ві­та Лу­ка ў вы­ка­нан­ні Мі­ка­лая Сце­шы­ца — вы­раз­нік га­лоў­най тэ­мы спек­так­ля. Гэ­та тэ­ма анё­льс­кая, на­па­ мін пра Бо­жую да­па­мо­гу, яе не па­збаў­ле­ны ніх­то і ні­ко­лі. Лу­ка ўля­тае ў на­члеж­ку звер­ ху (ад­куль яшчэ з’я­віц­ца анё­лу?), ва­ліц­ца

тачка Тац­ця­на Не­рсі­сян) вы­зна­ча­ны ства­ ра­ль­ні­ка­мі як экзіс­тэн­цы­яль­ная дра­ма на два акты рос­па­чы і ўяў­ляе з ся­бе до­сыць во­ль­ную вер­сію гор­каў­скай п’е­сы. На­се­ль­-­

на «дно», губ­ля­ючы бе­лас­неж­ныя пё­ры з кры­лаў. Ля­ль­ка Лу­кі не­са­ма­ві­тая, аб­ла­ву­ хая, лы­са­ва­тая, з вя­лі­кім ро­там… Смеш­на та­пы­рац­ца кры­лы за спі­най… Не шас­ці-­

к­ры­лы се­ра­фім. Што ж, ма­быць, ме­на­ві­та та­кі за­ступ­нік і су­ця­ша­ль­нік пры­зна­ча­ны для на­се­ль­ні­каў «дна». І то­ль­кі ад іх за­ле­ жыць, ці пры­муць яны да­па­мо­гу і су­ця­шэн­ не, па­сла­ныя ў вы­гля­дзе Лу­кі. Ля­ль­ка Лу­кі па маш­та­бе менш за рос­та­выя ля­ль­кі на­ члеж­ні­каў, гэ­та якраз тая жме­нь­ка да­бра і свят­ла, якая мо­жа ту­ліц­ца «на дне». У не­ка­то­рых сцэ­нах, асаб­лі­ва тра­гіч­ных, як смерць Ган­ны, дзе ня­бес­нае свят­ло цьмя­ нее, анёл ста­но­віц­ца зу­сім ма­ле­нь­кім. Тут з’яў­ля­ецца дру­гая ля­ль­ка Лу­кі, ма­ле­нь­кая, як бе­лы ма­ты­лёк, яна ро­біць бач­ным змян­ шэн­не да­бра, знік­нен­не надзеі. За яго­най спі­най дры­жаць пра­зрыс­тыя кры­лы, ён мі­ту­сіц­ца над па­мі­ра­ючай, імкну­чы­ся су­ це­шыць яе ў апош­нія хві­лі­ны жыц­ця. Лу­ка бяс­кон­ца доб­ры, не ўмее крыў­дзіц­ца, усім га­то­вы да­па­маг­чы, усіх пры­лаш­чыць, але на­ват яго­ная па­кор­лі­васць вы­клі­кае раз­ драж­нен­не жы­ха­роў «дна». За­над­та іншы, за­над­та не­па­доб­ны, у яго­най не­злас­лі­вас­ ці яны пад­азра­юць хіт­расць і пра­ва­ка­цыю. І гас­па­да­ры на­члеж­кі з маў­клі­вай зго­ды астат­ніх вы­ра­ша­юць вы­гнаць Лу­ку. Бо­жы па­сла­нец сы­хо­дзіць у ноч, а з ім — апош­ няя надзея. Фі­нал па­ста­ноў­кі — з’яў­лен­не не­ка­ль­кіх по­ста­цяў у стро­ях хі­ма­ба­ро­ны, якія па­лі­ва­ юць увесь гэ­ты свет інсек­ты­цы­да­мі. Та­кую вось пер­спек­ты­ву па­абя­цаў рэ­жы­сёр усім, хто падзя­ляе псі­ха­ло­гію і све­та­пог­ляд на­ се­ль­ні­каў «дна». Прыз за леп­шую муж­чын­скую ро­лю ў спек­так­лі тэ­атра ля­лек атры­маў Мі­ка­лай Сце­шыц за ро­лю Лу­кі. Аб­одва кон­кур­сныя тво­ры бы­лі ці­ка­вы­мі і змяс­тоў­ны­мі, але шка­да­ван­не вы­клі­кае як сціс­ласць пра­гра­мы, так і ад­сут­насць у ёй спек­так­ляў, па­стаў­ле­ных па­вод­ле бе­ла­рус­ кай дра­ма­тур­гіі. Бед­насць ары­гі­на­ль­на­га рэ­пер­ту­ару на­шых тэ­атраў, не то­ль­кі ля­леч­ ных, асаб­лі­ва пры­кмет­ная на кон­кур­се пад на­звай «На­цы­яна­ль­ная тэ­атра­ль­ная прэ­ мія». Спа­дзя­юся, і кан­цэп­цыя кон­кур­су, і ме­та­ды яго пра­вя­дзен­ня бу­дуць удас­ка­на­ ль­вац­ца, а ў яго­най афі­шы час­цей за­мі­ль-­ ­га­цяць імё­ны айчын­ных дра­ма­тур­гаў. Не ве­даю, ці з’я­віц­ца Га­лоў­ны прыз, але зна­ чэн­не і ко­ль­касць па­ста­но­вак па тво­рах бе­ла­рус­кіх аўта­раў у рэ­пер­ту­ары кон­кур­су па­він­на ўзрас­таць. Вар­та пра­цяг­нуць і тра­ ды­цыю пра­вя­дзен­ня «круг­лых ста­лоў», дзе мож­на бы­ло б аб­мер­ка­ваць акту­аль­ныя пы­тан­ні на­ша­га тэ­атра.

1. «Фро». Сцэна са спектакля. Брэсцкі тэатр ля­ лек.

2. «На дне». Сцэна са спектакля. Магілёўскі абласны тэатр лялек. Фота Сяргея Ждановіча.

23

ШТО­ТОЙ­ ПЕ­РА­М ОЖ­Ц А,­ ШТО­ГЭ­Т Ы?.. Таццяна Мушынская Пра­гра­ма­му­зыч­на­га­тэ­атра­ўклю­ча­ла­сё­ле­та­сем­па­ста­но­вак­уся­ го­двух­ака­дэ­міч­ных­ка­лек­ты­ваў —­На­цы­яна­ль­на­га­тэ­атра­опе­ры­ і­ба­ле­та­і­Дзяр­жаў­на­га­му­зыч­на­га­тэ­атра.­Па­між­са­бой­зма­га­лі­ся­ тры­опе­ры,­два­ба­ле­ты,­адзін­мю­зікл­і­ад­на­са­вец­кая­му­зыч­ная­ ка­ме­дыя. Спа­чат­ку­пра­пе­ра­мож­цаў­у­на­мі­на­цы­ях­«Леп­шая­жа­но­чая­ро­ля»­ і­«Леп­шая­муж­чын­ская­ро­ля».­Вы­ка­жу­не­то­ль­кі­ўлас­нае­мер­ка­ ван­не.­Што­да­ты­чыць­артыс­таў,­якія­атры­ма­лі­пер­са­на­ль­ныя­ўзна­ га­ро­ды —­ дып­ло­мы,­ ста­ту­эткі­ і­ кан­вер­ты­ з­ су­май­ у­ 40­ ба­за­вых­ ве­лі­чынь­(840­дэ­на­мі­на­ва­ных­руб­лёў), —­дык­тут­ні­ў­за­ўзя­тых­тэ­ атра­лаў,­ні­ў­жу­ры­вя­лі­кіх­спрэ­чак­і­раз­ыхо­джан­няў­не­бы­ло. Сап­раў­ды,­ма­ла­хто­мо­жа­зраў­няц­ца­ў­ха­рыз­ма­тыч­нас­ці­з­Акса­най­ Вол­ка­вай,­вы­ка­наў­цай­парт­ыі­Кар­мэн­у­дзвюх­бе­ла­рус­кіх­вер­сі­ях­ опе­ры­Бі­зэ.­Гэ­тую­ж­ге­ра­іню­спя­вач­ка­ўва­со­бі­ла­на­сцэ­нах­мно­ гіх­тэ­атраў­све­ту­(у­Рас­іі,­Бра­зі­ліі,­Кі­таі).­Парт­ыя­Граз­но­га­ў­«Цар­ скай­ ня­вес­це»­ атры­ма­ла­ся­ ў­ Ста­ніс­ла­ва­ Тры­фа­на­ва­ надзвы­чай­ ма­гут­най­і­ёміс­тай.­Пе­рад­на­мі­ба­ярын­ня­год­нік,­ахвя­ра­ўлас­ных­ страс­цей,­за­чы­імі­ўчын­ка­мі­і­па­во­дзі­на­мі­со­чыш,­яко­му —­ня­гле­ дзя­чы­ні­на­што —­спа­чу­ва­еш.­Та­кі­вы­нік­на­ра­джа­ецца­ад­уз­дзе­ яння­моц­на­га­і­вы­раз­на­га­ва­ка­лу,­надзі­ва­прад­ума­най­акцёр­скай­ ігры.­Гэ­та­да­ты­чыць­опер­ных­са­ліс­таў.­У­ба­ле­це­леп­шы­мі­апы­ну­ лі­ся­Кан­стан­цін­Ге­ро­нік­—за­Ма­ле­нь­ка­га­пры­нца­ў­ад­на­ймен­ным­ спек­так­лі,­і­Люд­мі­ла­Хіт­ро­ва —­за­парт­ыю­Лаў­рэн­сіі.­Ці­ка­ва:­і­Тры­ фа­наў,­ і­ Хіт­ро­ва­ акцёр­скія­ ўзна­га­ро­ды­ атрым­лі­ва­юць­ дру­гі­ раз­ за­пар.­На­па­пя­рэд­няй­прэ­міі­ба­ры­то­на­га­на­ра­ва­лі­за­ро­лю­Ля­ту­ ча­га­Га­лан­дца,­а­ба­ле­ры­ну —­за­парт­ыю­Ган­ны­ў­«Ві­таў­це». У­му­зыч­ным­тэ­атры­артыс­ты­лі­да­ры­вы­яві­лі­ся­на­ступ­ным­чы­нам.­ Лі­дзію­Ку­зь­міц­кую­адзна­чы­лі­за­ро­лю­Соф’і­ў­ка­ме­дыі­«Вя­сел­ле­ ў­Ма­лі­наў­цы»,­Вік­та­ра­Цыр­ку­но­ві­ча —­як­Х’ю­Пі­ке­рын­га­ў­мю­зік­ ле­ «Мая­ цу­доў­ная­ лэ­дзі».­ Зра­зу­ме­ла,­та­кім­ чы­нам­ ацэ­нь­ва­юцца­ не­то­ль­кі­кан­крэт­ныя­парт­ыі,­але­і­ва­кал,­здо­ль­насць­быць­пе­ра­ ка­наў­чым­і­раз­на­стай­ным.­На­рэш­це,­ад­да­насць­пра­фе­сіі,­унё­сак­ у­раз­віц­цё­твор­ча­га­ка­лек­ты­ву­ўво­гу­ле.­Ад­мет­ная­дэ­таль:­тэ­атры­ сё­ле­та­не­вы­лу­ча­лі­про­звіш­чы­кан­крэт­ных­артыс­таў,­а­да­лі­маг­ чы­масць­жу­ры­вы­зна­чыць­леп­шых.­І­гэ­тая­тэн­дэн­цыя­вар­тая­пад­ трым­кі. Што­ да­ты­чыць­ на­мі­на­ва­ных­ спек­так­ляў­ і­ спек­так­ляў­пе­ра­мож­ цаў,­ дык­ тут­ кар­ці­на­ бо­льш­ скла­да­ная­ і­ ў­ не­чым­ су­пя­рэч­лі­вая.­ Леп­шую­опе­ру­вы­бі­ра­лі­з­трох­тво­раў —­«Цар­ская­ня­вес­та»,­«Па­ яцы»,­ «Кар­мэн».­ Рэ­жы­сёр­ двух­ пер­шых­ спек­так­ляў­ Мі­ха­іл­ Пан­ джа­ві­дзэ,­ «Кар­мэн»­ ува­соб­ле­на­ Га­лі­най­ Гал­коў­скай.­ «Цар­ская­ ня­вес­та»,­як­най­бо­льш­цэ­лас­нае­ві­до­віш­ча­і­моц­ная­па­ста­ноў­ка,­ пе­ра­маг­ла.­Што­і­прад­каз­ва­ла­аўтар­ка­гэ­тых­рад­коў,­рэ­цэн­зу­ючы­ но­вую­вер­сію­опе­ры­Рым­ска­га­Кор­са­ка­ва. Вы­бі­ра­ючы­ леп­шы­ ба­лет­ны­ твор,­ жу­ры­ ака­за­ла­ся­ пе­рад­ ды­ле­ май.­Або­«Лаў­рэн­сія» —­спек­такль,­па­стаў­ле­ны­не­так­да­ўно­Ні­ най­Ана­ні­яніш­ві­лі,­асно­вай­яко­га­з’яўля­ецца­ха­рэ­агра­фія­Вах­тан­ га­Ча­бу­кі­яні.­Або­«Ма­ле­нь­кі­прынц»­з­му­зы­кай­Яўге­на­Гле­ба­ва­і­ ха­рэ­агра­фі­яй­Аляк­сан­дры­Ці­ха­мі­ра­вай.­І­пер­шая,­і­дру­гая­па­ста­ ноў­кі­яркія­і­ві­до­віш­чныя,­яны­ка­рыс­та­юцца­гля­дац­кім­по­пы­там,­ 24

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

але­ з­ пун­кту­ гле­джан­ня­ эстэ­тыч­ных­ вар­тас­цей­ і­ там,­ і­ там­ ёсць­ пы­тан­ні. «Лаў­рэн­сія» —­ды­на­міч­ная,­ма­ляў­ні­чая,­з­пруг­кім­вір­ту­озным­тан­ цам.­ Пра­ўда,­ асаб­лі­вас­ці­ парт­ыту­ры­ пры­му­ша­юць­ улас­ную­ за­ хоп­ле­насць­ сці­шыць.­У­ вы­ні­ку­ «Леп­шым­ ба­лет­ным­ спек­так­лем»­ на­зва­ны­ «Ма­ле­нь­кі­ прынц».­ Ло­гі­ка­ зра­зу­ме­лая.­ Парт­ыту­ра­ на­ ле­жыць­ кла­сі­ку­ бе­ла­рус­кай­ му­зы­кі —­ Яўге­ну­ Гле­ба­ву.­ Спек­такль­ ве­ль­мі­доў­га,­бо­льш­за­тры­дзе­ся­ці­год­дзі,­ішоў­да­на­шай­сцэ­ны.­ Маў­ляў,­ на­рэш­це­ яшчэ­ ад­на­ айчын­ная­ парт­ыту­ра­ ўва­соб­ле­на,­ спра­вяд­лі­васць­ад­ноў­ле­на!­Да­дам:­у­«Пры­нцы»­ад­мет­ная­пра­ца­ сцэ­ног­ра­фа­Вя­час­ла­ва­Оку­не­ва,­шмат­яркіх­акцёр­скіх­прац. З­ ад­на­го­ бо­ку,­ ра­ду­юся­ за­тэ­атр,­ з­ дру­го­га —­ на­га­даю:­ за­хоп­ле­ ных­рэ­цэн­зій,­ка­лі­па­шчы­рас­ці,­не­бы­ло.­«А­ча­му­ўсе­вод­гу­кі­на­ “Пры­нца”­не­йкія­кіс­лыя?» —­за­пы­таў­мя­не­вя­до­мы­рэ­жы­сёр­не­ў­ за­ба­ве­па­сля­прэ­м’е­ры.­Ду­маю,­чын­ні­каў­тут­шмат.­Не­ль­га­лі­чыць,­ што­ўсе­кры­ты­кі­не­да­ль­на­бач­ныя­ці­эстэ­тыч­на­глу­хія.­Ёсць­пры­ чы­ны­аб’ектыў­ныя­(сю­жэт,­у­якім­ня­ма­ярка­вы­яўле­на­га­кан­флік­ ту­ і­ ге­ро­яў­анта­га­ніс­таў,­ скла­да­ны­ для­ сцэ­ніч­на­га­ ўва­саб­лен­ня).­ Ёсць­пры­чы­ны­суб’ектыў­ныя­(ха­рэ­агра­фія­роз­на­га­кштал­ту,­ха­пае­ вір­ту­ознас­ці,­ не­ча­ка­ных­ пад­тры­мак,­ ці­ка­вых­ зна­хо­дак­ у­ ду­этах,­ але­да­стат­ко­ва­ілюс­тра­цый­нас­ці­ў­сцэ­нах­пад­арож­жа­Пры­нца­на­ іншыя­пла­не­ты). Мі­ну­лым­ раз­ам,­ у­ 2014­м,­ Му­зыч­ны­ тэ­атр­ вы­лу­чыў­ то­ль­кі­ адзін­ спек­такль —­«Со­ф’ю­Га­ль­шан­скую»,­мю­зікл­Ула­дзі­мі­ра­Кан­дру­се­ ві­ча —­і­саб­раў­шмат­дып­ло­маў.­Але­аль­тэр­на­ты­вы­яму­не­бы­ло.­ Сё­ле­та­на­зі­раў­ся­пра­грэс.­Аж­дзве­па­ста­ноў­кі!­Жу­ры­па­ўста­ла­пе­ рад­вы­ба­рам:­ка­го­пры­знаць­леп­шым?­І­ў­«Ма­ёй­цу­доў­най­лэ­дзі»,­

і­ў­«Вя­сел­лі­ў­Ма­лі­наў­цы»­бы­лі­моц­ныя­і­сла­быя­ба­кі.­«Вя­сел­ле»­ бо­льш­ ды­на­міч­нае,­ «збі­тае»­ жа­лез­най­ рэ­жы­сёр­скай­ ру­кой,­ у­ ім­ ха­пае­імклі­вас­ці,­яркіх­акцёр­скіх­прац.­Ды­ў­да­дзе­ным­вы­пад­ку­ тэ­атр­ства­рыў­рэ­тра­ві­до­віш­ча,­жа­да­ючы­ад­па­вя­даць­на­стро­ям­і­ жа­дан­ням­ ме­на­ві­та­ сва­ёй­ пуб­лі­кі,­ якая­ ідзе­ ў­ тэ­атр­ па­ рэ­лакс­ і­ на­ста­ль­гію­па­ўра­жан­нях­да­ўняй­ма­ла­дос­ці.­«Лэ­дзі» —­па­ста­ноў­ ка­ бо­льш­ су­час­ная,­ шмат­слой­ная.­Аса­біс­та­ мне­ пад­ала­ся­ бо­льш­ яркай­на­прэ­м’е­ры.­Пад­час­пра­гля­ду­ў­фі­на­ле­прэ­міі­ха­па­ла­пра­ блем­з­гу­кам,­вы­раз­нас­цю­маў­лен­ня.­Ка­лі­ся­дзіш­бліз­ка­ля­сцэ­ны,­ чу­еш­усё,­ба­чыш­тва­ры­артыс­таў.­Ка­лі­ся­дзіш­да­лё­ка,­чу­еш­праз­ сло­ва,­а­то­і­праз­сказ.­Гэ­та­не­рвуе­і­раз­драж­няе,­а­ўво­гу­ле­псуе­ ўра­жан­не.­ Маг­чы­ма,­ тэ­атру­ вар­та­ актыў­ней­ ва­ру­шыць­ сва­іх­ за­ сна­ва­ль­ні­каў,­бо­мік­ра­фо­ны­гар­ні­ту­ры­(з­які­мі­пра­цу­юць­са­ліс­ты)­ зно­ша­ныя.­Яны­ўклю­ча­юцца­і­вы­к лю­ча­юцца,­ка­лі­за­хо­чуць. Ця­пер­ не­ка­ль­кі­ бо­льш­ гла­ба­ль­ных­ пы­тан­няў.­ Што­ змя­ні­ла­ся­ ў­ прэ­міі­ў­па­ра­ўнан­ні­з­па­пя­рэд­няй,­уз­ору­2014­го­да?­Уз­на­га­ро­да­ за­леп­шую­ро­лю­ў­спек­так­лі­(ра­ней­ад­на)­падзя­лі­ла­ся­на­дзве —­ леп­шую­ муж­чын­скую­ і­ леп­шую­ жа­но­чую.­ Гэ­та­ блі­жэй­ да­ рэ­аль­ нас­ці.­Шка­да,­што­знік­ла­на­мі­на­цыя­«Леп­шы­дэ­бют».­А­га­лоў­нае,­ знік­лі­на­мі­на­цыі­«Леп­шы­рэ­жы­сёр»­і­«Леп­шы­сцэ­ног­раф».­Мяр­ кую,­ ме­на­ві­та­ та­кое­ не­ над­та­ аб­ду­ма­нае­ ра­шэн­не­ спра­ва­ка­ва­ ла­дэ­марш­Аляк­сея­Ля­ляў­ска­га,­у­вы­ні­ку­Дзяр­жаў­ны­тэ­атр­ля­лек­ нао­гул­ад­мо­віў­ся­ўдзе­ль­ні­чаць­у­прэ­міі.­Аргу­мент,­маў­ляў,­гро­шай­ не­ ха­пае­ на­ вя­лі­кую­ ко­ль­касць­ на­мі­на­цый,­ не­су­р’ёз­ны.­ Прэ­мія­ за­леп­шы­спек­такль­грун­тоў­ная­(230­ба­за­вых:­4­830­руб­лёў­або­ 2,5­ты­ся­чы­ до­ла­раў).­ Яе­ мож­на­ спа­кой­на­ падзя­ліць­ на­ не­ка­ль­кі­ час­так.

На­рэш­це­ роз­дум­ пра­ пер­спек­ты­вы.­ Што­ ў­ арга­ні­за­цыі­ прэ­міі­ мож­на­па­леп­шыць­або­пе­ра­йна­чыць?­На­маю­дум­ку,­мно­гія­рэ­ чы­па­куль­не­над­та­ла­гіч­ныя.­Тво­ры­ўсё­та­кі­па­він­на­ад­бі­раць­не­ кі­раў­ніц­тва­ка­лек­ты­ваў.­У­Рас­іі­гэ­та­ро­бяць­кры­ты­кі­і­«ўжы­вую».­ Але­ў­нас­іх­важ­касць­у­гра­мад­стве,­іх­аўта­ры­тэт,­на­жаль,­не­су­ пас­таў­ля­ль­ныя­з­усход­не­су­сед­скі­мі.­Ад­бо­рач­ная­ка­мі­сія­зноў­та­кі­ рэч­па­трэб­ная,­ды­ве­даю,­як­«кру­ці­лі»­для­сяб­роў­ка­мі­сій­пэў­ныя­ ві­дэ­авер­сіі.­Ка­вал­ка­мі­і­ху­це­нь­ка.­Ка­лі­не­гля­дзеў­«жыў­цом»,­дык­ не­ зра­зу­ме­еш,­ пра­ што­ раз­мо­ва.­Та­му­ не­ка­то­рыя­ па­ста­ноў­кі­ за­ ста­юцца­па­за­раз­гля­дам­жу­ры. На­ша­прэ­мія­на­ра­джа­ла­ся­па­ўзо­ры­рас­ійскай­«За­ла­той­мас­кі».­ Але­ ў­ Рас­іі­ ве­лі­зар­ная­ ко­ль­касць­ тэ­атраў­ дра­ма­тыч­ных,­ ля­леч­ ных,­ му­зыч­ных.­ Там­ існу­юць­ пад­раз­дзе­лы­ «спек­такль­ вя­лі­кай­ фор­мы»,­«спек­такль­ма­лой­фор­мы».­У­нас­ня­ма­пад­обна­га­ма­сі­ву.­ Та­му­ па­ста­но­вак,­ вы­лу­ча­ных­ у­ сфе­ры­ му­зыч­на­га­ мас­тац­тва,­ па­ він­на­ быць­ бо­льш.­ На­ жаль,­ не­ ўдзе­ль­ні­ча­ла­ тру­па­ «Тэ­ры­то­рыя­ мю­зік­ла».­Маг­чы­ма,­лі­чыць­не­пат­рэб­ным­ці­не­акту­аль­ным?­Шка­ да,­апош­нім­ча­сам­не­як­згу­біў­ся­Ма­ла­дзе­чан­скі­му­зыч­ны­ма­ла­ дзёж­ны­тэ­атр. Не­ка­лі,­ пад­час­ пер­шай­ прэ­міі,­ кры­ты­кі­ друж­на­ аб­ура­лі­ся,­ маў­ ляў,­ не­ль­га­ раз­гля­даць­ у­ ад­ным­ спі­се­ опе­ру­ і­ ля­ль­кі.­ Сап­раў­ды,­ маг­чы­мас­ці­ і­ маш­та­бы­ ў­ іх­ роз­ныя.­ Слуш­на,­ ка­лі­ роз­ныя­ жан­ры­ раз­вя­лі­па­роз­ных­сек­цы­ях.­Але­што­атрым­лі­ва­ецца?­У­раз­дзе­ле­ «опе­ра»­зма­га­юцца­тры­па­ста­ноў­кі.­У­раз­дзе­ле­«ба­лет»­дзве.­І­вы­ ходзіць,­што­ро­ля­жу­ры­ў­да­дзе­ным­вы­пад­ку —­вы­ра­шыць,­якая­з­ двзюх­трох­прац­ад­на­го­і­та­го­ж­ка­лек­ты­ву­атры­мае­пры­знан­не­ як­пра­фе­сій­ная­за­ва­ёва,­а­так­са­ма­ўхва­лу­і­сур’ёзную­фі­нан­са­вую­ пад­трым­ку.­Ка­лі­сь­ці­на­сцэ­не­ку­па­лаў­ска­га­тэ­атра­ішоў­спек­такль­ «Што­той­сал­дат,­што­гэ­ты»­па­вод­ле­Брэх­та.­Гэ­тую­на­зву­(як­дум­ку­ і­ідэю)­я­не­ад­ной­чы­згад­ва­ла­ў­час­пра­гля­даў. Ка­лі­ яшчэ­ не­ аб­вяс­ці­лі­ імё­ны­ пе­ра­мож­цаў,­ кры­тык­ Надзея­ Бун­ цэ­віч­ вы­ка­за­ла­ шмат­ у­ чым­ слуш­ную­ дум­ку:­ па­ста­ноў­кі­ ўлас­на­ Му­зыч­на­га­тэ­атра­(бы­лой­муз­ка­ме­дыі)­і­Тэ­атра­опе­ры­і­ба­ле­та­па­ сут­нас­ці­ трэ­ба­ аб’яднаць­ у­ ад­ну­ ка­тэ­го­рыю —­ «Леп­шы­ му­зыч­ны­ спек­такль».­ Бо­ гэ­та­ твор­чая­ прад­укцыя­ ме­на­ві­та­ му­зыч­на­га­ тэ­ атра.­У­ шы­ро­кім­ сэн­се.­ Ка­лі­ ў­ свой­ час­ Інсты­тут­ мас­тац­тва­знаў­ ства­ На­цы­яна­ль­най­ Ака­дэ­міі­ на­вук­ вы­да­ваў­ кні­гі­ па­ гіс­то­рыі­ мас­тац­тва,­ дык­ не­ка­ль­кі­ та­моў­ да­сле­да­ван­няў­ так­ і­ на­зы­ва­лі­ ся —­«Бе­ла­рус­кі­му­зыч­ны­тэ­атр».­А­ў­іх­ана­лі­за­ва­лі­ся­і­опе­ра,­і­ба­ лет,­і­муз­ка­ме­дыя.­Цу­доў­на­раз­умею:­кі­раў­ніц­тва­тэ­атраў­з­та­кой­ фар­му­лёў­кай­ні­ко­лі­не­па­го­дзіц­ца.­Бо­за­мест­трох­прэ­мій­па­2,5­ ты­сяч­ до­ла­раў­ атры­ма­ецца­ ад­на.­ А­ пры­ ця­пе­раш­нім­ рас­кла­дзе­ ёсць­уз­на­га­ро­да­опе­ры,­ба­ле­ту,­мю­зік­лу.­Усе­шчас­лі­выя!­Аркестр,­ туш!­ Зра­зу­ме­ла,­ фі­нан­са­вай­ пад­трым­кі­ ні­ко­лі­ за­шмат­ не­ бы­вае.­ Але­не­ль­га­не­зга­даць:­ся­род­дра­ма­тыч­ных­па­ста­но­вак­у­фі­на­ле­ фі­гу­ра­ва­ла­ ажно­ 8­ спек­так­ляў.­ І­ гэ­та­ бы­лі­ спек­так­лі­ роз­ных­ ка­ лек­ты­ваў.­Кан­ку­рэн­цыя!­Му­зыч­ны­тэ­атр­(у­шы­ро­кім­сэн­се)­у­нас­ зна­хо­дзіц­ца­ ў­ пры­ві­ле­ява­ным­ ста­но­віш­чы.­ І­ на­ўрад­ ці­ за­хо­ча­ з­ ім­раз­ві­тац­ца. На­цы­яна­ль­ная­тэ­атра­ль­ная­прэ­мія­сты­му­люе­і­на­тхняе,­асаб­лі­ва­ аб­лас­ныя­тру­пы.­Але­ці­ад­люс­троў­вае,­ці­га­на­руе­яна­леп­шых­вы­ ка­наў­цаў­ і­ леп­шыя­ па­ста­ноў­кі?­У­ тым,­ што­ да­ты­чыць­ артыс­тыч­ ных,­вы­ка­наў­чых­за­ва­ёў, —­так.­У­ацэн­ках­спек­так­ляў —­не­зу­сім. Яшчэ­раз­зга­даю­«За­ла­тую­мас­ку».­Сён­ня­гэ­та­брэнд,­раз­гор­ну­тая­ струк­ту­ра,­на­пра­ца­ва­ны­во­пыт,­за­на­звай —­тра­ды­цыі­і­аўта­ры­тэт.­ Мы­ж,­як­за­ўжды,­да­га­ня­ем.­Што­па­ро­біш?!­Бу­дзем­пе­ра­ймаць­во­ пыт.­Маг­чы­ма,­ка­лі­сь­ці­і­здо­ле­ем...

«Царская нявеста». Сцэна са спектак ля. Фота­Дзмітрыя­Рудэнкі.

25

К І Н О ­•­А Г Л Я Д

« ЛIС­ТА­П А­Д ЗIК »:­ ШТО­І­ЯК­ГЛЯ­Д ЗЕ­Л І­ДЗЕ­Ц І Кон­курс­сту­жак­для­дзя­цей­і­юнац­тва Любоў Гаўрылюк Б Е З У М ОЎ Н А, Г Э ТА І Н В Е С Т Ы Ц Ы Я Ў РА З В І Ц Ц Ё, У Н А Ш У А ГУ Л Ь Н У Ю Б У ДУ Ч Ы Н Ю. ГУ Ч Ы Ц Ь З А Л І Ш Н Е П А ФАС Н А, АЛ Е П АТЛ У М А Ч У: У С В Е Ц Е П РА КТ Ы Ч Н А Н Е З А СТА Л О С Я ФА Р М АТ У Д З І Ц Я Ч А ГА К І Н О, Д А Я КО ГА П Р Ы З В Ы Ч А І Л А С Я Б Е ­ Л А РУС КА Я І П О СТСА В Е Ц КА Я П У Б Л І КА, ТА М У З Н А Й С Ц І Я КАС Н А Е М АС ТА Ц Т В А, Я КО Е Б Н А В У Ч А Л А І В Ы ХОЎ В А Л А Ю Н А ГА ГЛ Е Д А Ч А, В Е Л Ь М І С К Л А Д А Н А. Д Ы РЭ К Ц Ы Я « Л I С ТА П А Д А » РО Б І Ц Ь Г Э ТА, З Б І РА Ю Ч Ы Н Е В Я Л І Ч КУ Ю, АЛ Е Э КС­ К Л Ю З І Ў Н У Ю — Н А Ф О Н Е КО М І К САЎ І С Е Р Ы Я Л АЎ — П РА Г РА М У. Н А КА ГО Ж РА З Л І Ч А Н А СУ Ч АС Н А Е Д З І Ц Я Ч А Е К І Н О? Я К Я ГО Т РЭ Б А ГЛ Я Д З Е Ц Ь? Пра дзяцей? Мае­сум­не­вы­раз­ве­яла,­але­то­ль­кі­час­тко­ва,­Эмі­лія­Мі­ра­Га­ві­яра­ ва­(Чэ­хія),­стар­шы­ня­жу­ры­«Лiс­та­па­дзi­ка».­Яна­пра­па­на­ва­ла­іншы­ пункт­ад­лі­ку:­«Су­час­нае­дзі­ця­чае­кі­но­па­він­на­ка­заць­пра­тое,­што­ мы­страч­ва­ем, —­сям’ю.­Страч­ва­ем­па­ўсюль­у­све­це.­І­гэ­та­га­лоў­ нае».­ І­ да­да­ла:­ «Дзе­ці­ не­ мо­гуць­ зра­зу­мець­ жыц­цё­ да­рос­лых,­ а­ нам­скла­да­на­зра­зу­мець­іх­свет».­Мне­пад­ало­ся­ці­ка­вым­раз­гле­ дзець­кон­курс­і­яго­ныя­вы­ні­кі­на­гэ­тых­дзвюх­лі­ні­ях­рас­паз­нан­ня. Пра сям’ю і дом Які­мі­па­ўста­юць­сем’і­ў­тво­рах­дзі­ця­чай­пра­гра­мы? У­Мік­ро­ба­і­Бен­зі­на­(ад­на­ймен­ная­стуж­ка­пе­ра­маг­ла­ў­на­мі­на­цыі­ «Леп­шы­фі­льм»)­ба­ць­кі­зна­хо­дзяц­ца­ўба­ку­ад­дзі­ця­чых­пра­блем,­ але­яны —­ба­ць­кі —­ёсць.­Ёсць­і­бра­ты.­У­пры­нцы­пе,­гэ­та­на­рма­ тыў­ныя­сем’і,­хоць­і­цяж­кас­цей­у­іх­ніх­то­не­ад­мя­няў.­Сям’я­Бен­зі­ на­бо­льш­жор­сткая­ў­са­цы­яль­ным­пла­не­і­дае­хлоп­чы­ку­бо­ль­шую­ сва­бо­ду,­ён­і­рас­це­са­ма­стой­ней­шым.­Мік­роб­не­ад­чу­вае­та­ко­га­ ціс­ку,­але­гэ­та­не­ра­туе­яго­ад­не­рвоз­на­га­і­ад­на­ча­со­ва­без­уваж­ лі­ва­га­кан­тро­лю. Фран­цуз­скі­ рэ­жы­сёр­ Мі­шэль­ Ган­дры,­ пра­ яко­га­ з­ пры­ды­хан­нем­ га­во­раць­ па­сля­ «Веч­на­га­ ззян­ня­ чыс­та­га­ роз­уму»­ (2004)­ і­ прэ­ міі­Аме­ры­кан­скай­кі­на­ака­дэ­міі­за­леп­шы­сцэ­нар­(і­на­ват­леп­шы­ фільм­ 2000­х),­ прад­пры­мае­ дзіў­ны­ па­ тры­ві­яль­нас­ці­ сю­жэт­ны­ ход:­у­по­шу­ках­во­лі­дзе­ці­сы­хо­дзяць­з­до­му.­Ты­ся­чу­раз­оў­мы­ба­ чы­лі­не­шта­пад­обнае,­але­ў­Ган­дры­ўсё­не­так­про­ста —­дом­яны­ за­бі­ра­юць­з­са­бой.­З­ме­та­ла­ло­му­збі­ра­юць­аўта­ма­біль­у­вы­гля­дзе­ ха­ты,­едуць,­пры­пы­ня­юцца­на­ад­па­чы­нак,­ха­ва­юцца­ў­ім­у­вы­пад­ ку­ па­гро­зы­ і­ ахоў­ва­юць­ яго­ пры­ не­абход­нас­ці.­ На­ват­ квет­ка­вы­ гар­шчок­ пры­сут­ні­чае­ на­ пад­ва­кон­ні.­ Як­ слі­мак­ аль­бо­ ча­ра­па­ха,­ яны­но­сяць­свой­дом­з­са­бой…­Дом­без­да­рос­лых,­без­аб­авяз­каў,­ без­ аб­ме­жа­ван­няў.­Але­ з­ ад­кры­тас­цю­ све­ту.­ З­ без­аба­рон­нас­цю.­ У вы­ні­ку­ў­бо­льш­дэ­мак­ра­тыч­най­сям’і­Мік­ро­ба­ўце­ка­ча­не­ка­ра­ юць,­а­вось­Бен­зі­на­на­кі­роў­ва­юць­да­бра­та­ў­Грэ­нобль.­Хлоп­чы­кі­ рас­ста­юцца,­але­Мік­роб­ужо­га­то­вы­ад­ка­заць­крыў­дзі­це­лям­сяб­ ра,­і­пад­обна,­што­з­рэ­пу­та­цы­яй­ці­хо­ні­мож­на­раз­ві­тац­ца. У­ фі­ль­ме­ вы­раз­на­ гу­чыць­тэ­ма­ ця­лес­нас­ці­ і­ пер­шай­ за­ка­ха­нас­ ці,­ але­ не­ сэк­су­аль­нас­ці­ як­ та­кой.­ Гэ­та­ аб­умо­ві­ла­ аб­ме­жа­ван­не­ «16+»,­і,­па­ма­ім­ад­чу­ван­ні,­кі­но­сап­раў­ды­ад­ра­са­ва­на­пад­лет­кам.­ Але­з­ва­сь­мі­па­зі­цый­гля­дац­ка­га­га­ла­са­ван­ня­стуж­ка­за­ня­ла­толь­ кі­сё­мае­мес­ца.­То­бок­трэ­ба­раз­умець,­што­гля­дач­не­ад­чуў­ся­ мей­на­хат­ня­га­па­слан­ня­аўта­ра.­Дзе­ля­спра­вяд­лі­вас­ці­адзна­чым:­ апуб­лі­ка­ва­ны­ рэ­йтынг­ мо­жа­ ўтрым­лі­ваць­ агрэ­хі,­ ка­лі­ ён­ не­ быў­ зроб­ле­ны­па­вод­ле­пад­ра­бяз­на­рас­пра­ца­ва­най­ме­то­ды­кі.

26

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

Пра свет дарослых Стуж­ка­ «На­ ўзроў­ні­ ва­чэй»­ (рэ­жы­сё­ры­ Эві­ Гол­дбру­нэр­ і­ Ёа­хім­ Да­ль­хопф)­атры­ма­ла­дзве­да­во­лі­год­ныя­ўзна­га­ро­ды —­прыз­за­ «Леп­шую­пра­цу­да­рос­ла­га­акцё­ра­ў­дзі­ця­чым­фі­ль­ме»­(Джор­дан­ Прэн­ціс)­ і­ Спе­цы­яль­ны­ прыз­ жу­ры.­ У­ по­ўна­мет­раж­ным­ дэ­бю­це­ рэ­жы­сёр­ска­га­ду­эта­ёсць­і­дзі­ця­чыя,­і­да­рос­лыя­пра­бле­мы,­пры­ ват­ныя­і­гра­мад­скія­ста­сун­кі,­і­тое­са­мае­«вак­но­ў­свет»,­пра­якое­ мы­раз­маў­ля­лі­з­Бар­ба­рай­Ла­рэй­дэ­Ла­шар’ер,­ві­цэ­прэ­зі­дэн­ткай­ ФІП­РЭ­СІ.­ Ба­на­ль­нае­ вы­каз­ван­не­ пра­ кі­но,­ па­ сло­вах­ Бар­ба­ры,­ вы­яві­ла­ся­ жыц­цяз­до­ль­ным:­ бо­льш­ за­ 70­ між­на­род­ных­ кі­на­фес­ ты­ва­ляў,­ з­ іх­ 46 —­ асноў­ных.­ Гэ­та­ на­сам­рэч­ «вак­но­ ў­ свет»:­ для­ па­зна­ван­ня­ся­бе,­су­се­дзяў­і­да­лё­кіх,­зу­сім­не­зна­ёмых­жыц­цё­вых­ рэ­алій. Мін­скія­гле­да­чы­ўба­чы­лі­ў­ад­ной­стуж­цы­і­ня­мец­кі­дзі­ця­чы­дом,­ дзе­па­ра­дкі,­як­мож­на­зра­зу­мець,­зу­сім­не­на­ша­га­кштал­ту,­і­бер­ лін­скую­ка­ман­ду­па­грэб­лі­з­усім­спар­то­вым­анту­ра­жам.­З­энту­ зіязмам­дэ­бю­тан­таў­рэ­жы­сё­ры­па­ка­за­лі­жыц­цё­асо­бы­ве­ль­мі­ма­­ ле­нь­­ка­га­рос­ту —­ка­руз­лі­ка,­ка­лі­тое­ка­рэк­тная­на­зва.­У­нас­ён­быў­ бы­мар­гі­на­лам,­але­ў­фі­ль­ме­гэ­та­ча­ла­век­за­бяс­пе­ча­ны,­у­мі­ну­лым­ яго­ ка­ха­ла­ пры­го­жая­ жан­чы­на­ стан­дар­тна­га­ рос­ту.­Адзі­нац­ца­ці­ га­до­ва­му­Мі­шы­не­зра­зу­мець­ра­ман­тыч­ных­ста­сун­каў­за­гі­ну­лай­ ма­ці­з­роз­ны­мі­муж­чы­на­мі —­улас­на­ка­жу­чы,­тут­і­да­рос­ла­му­гле­ да­чу­не­ўсё­зра­зу­ме­ла.­Але­гэ­та­і­не­пат­рэб­на:­по­шук­ба­ць­кі,­не­ пры­ман­не­ба­ць­кі,­ад­мо­ва­ад­яшчэ­ад­на­го,­бо­льш­пра­ўда­па­доб­на­ га,­прэ­тэн­дэн­та,­ста­сун­кі­з­га­рад­скі­мі­дзе­ць­мі­і­ў­вы­ні­ку­на­быц­цё­

сям’і­да­рос­лым­і­дзі­цём­ад­на­го­рос­ту —­тут­і­без­та­го­ёсць­пра­што­ пад­умаць.­Кан­такт­«на­ўзроў­ні­ва­чэй»­у­на­шым­вы­пад­ку —­ве­ль­ мі­вы­со­кі­ўзро­вень­да­ве­ру.­Да­ге­ро­яў,­да­не­стан­дар­тнай­сі­ту­ацыі.­ І,­ хо­чац­ца­ спа­дзя­вац­ца,­ урок­ ашчад­на­га­ стаў­лен­ня­ да­ та­го,­ хто­ ад­роз­ні­ва­ецца­ад­бо­ль­шас­ці —­лё­сам,­знеш­нас­цю,­ла­дам­жыц­ця.­ Гэ­та,­ка­неш­не,­стуж­ка­для­дзя­цей­пра­свет­ба­ць­коў,­з­іх­за­блы­та­ ны­мі­і­ча­сам­аб­сур­дны­мі­пра­бле­ма­мі,­ад­якіх­ні­ку­ды­не­сха­вац­ца.­ «Ты­ж­раз­уме­еш,­мы­не­мо­жам­быць­сям’ёй», —­ка­за­ла­ў­свой­час­ ма­ці­Мі­шы­яго­на­му­ба­ць­ку.­ Пра будучыню Яшчэ­адзін­ду­эт­хлоп­чы­каў —­у­фі­ль­ме­«Ма­ле­нь­кія­муж­чы­ны»­(рэ­ жы­сёр­Айра­Сакс).­Стуж­ка­за­ста­ла­ся­без­уз­на­га­род:­па­пры­знан­ні­ Эмі­ліі­Мі­ры­Га­ві­яра­вай,­на­ўрад­ці­дзе­ці­ўспры­ма­юць­асаб­лі­вас­ці­ дзе­ла­во­га­аме­ры­кан­ска­га­жыц­ця.­ Але­я­на­мес­цы­арга­ні­за­та­раў­усё­роў­на­па­ка­за­ла­б­гэ­ты­фільм,­ на­ват­у­па­ра­дку­экс­пе­ры­мен­ту.­Фі­нан­са­выя­пра­бле­мы­ве­ль­мі­хут­ ка­за­кра­нуць­на­шых­дзя­цей,­ка­лі­ўжо­не­за­кра­ну­лі.­Про­ста­ў­да­ дзе­ным­ вы­пад­ку­ гэ­та­ Нью­Ёрк,­ жыц­цё­ ся­рэд­ня­га­ кла­са,­ і­ сю­жэт­ па­бу­да­ва­ны­ва­кол­не­ру­хо­мас­ці:­сям’я —­яшчэ­раз­сям’я! —­Джэй­ка­ пры­му­шае­сям’ю­То­ні­ад­мо­віц­ца­ад­арэн­ды­кра­мы.­Сяб­ры­пра­тэс­ ту­юць,­як­мо­гуць,­але­ў­вы­ні­ку­раз­рыў­не­паз­беж­ны.­Да­рос­лая­гіс­ то­рыя­са­смер­цю­дзя­ду­лі,­са­спад­чы­най­і­г.д.­уры­ва­ецца­ў­дзі­ця­ чую.­Не­паз­беж­насць —­у­свет­на­іўнас­ці,­бес­тур­бот­нас­ці.­Тон­касць­ ад­но­сі­наў­да­рос­лых,­дзя­цей,­не­пап­раў­насць­страт,­мо­жа­быць,­не­ ве­ль­мі­счыт­ва­юць­дзе­ці,­але­Айра­Сакс —­адзін­з­лі­да­раў­не­за­леж­ на­га­аме­ры­кан­ска­га­кі­но,­і­мне­ці­ка­выя­яго­ныя­пра­цы. Аляк­сан­дра­ Ма­ка­рэ­віч,­ па­моч­ні­ца­ ды­рэк­та­ра­ пра­грам­ ігра­во­га­ кі­но­Іга­ра­Сук­ма­на­ва,­якая­вя­ла­«Ліс­та­па­дзік»­у­«Пі­яне­ры»,­ускос­ на­пад­тры­ма­ла­мой­пункт­гле­джан­ня:­«Мы­на­ма­га­лі­ся­вы­бі­раць­ не­фі­ль­мы­пры­го­ды­з­па­го­ня­мі­і­фо­ку­са­мі,­а­кар­ці­ны­пра­ста­лен­ не,­пра­бле­мы,­з­які­мі­су­ты­ка­юцца­дзе­ці­ў­да­рос­лым­све­це.­Та­му­ фі­ль­мы­ зня­тыя­ без­ па­блаж­лі­вас­ці,­ з­ па­ва­гай­ да­ ма­лых.­ На­зі­ра­ ючы­за­ге­ро­ямі­сту­жак,­за­тым,­як­яны­пры­ма­юць­ра­шэн­ні,­ім­бу­ дзе­ляг­чэй­раз­абрац­ца­ў­сва­ім­жыц­ці». «Я хачу жыць» «Жа­лей­ка»,­ рэ­жы­сёр­скі­ дэ­бют­ Элі­зы­ Пят­ко­вай­ у­ мас­тац­кім­ кі­но­ і­ пер­шая­ акцёр­ская­ пра­цы­ Ган­ны­ Ма­но­ла­вай,­ якая­ прад­ста­ві­ла­ фі­льм­у­Мін­ску,­атры­маў­дып­лом­«За­май­стэр­ства­рэ­жы­су­ры­і­вы­ тан­ча­насць­кі­на­мо­вы»­і­апош­нюю,­во­сь­мую­па­зі­цыю­ў­гля­дац­кіх­ пе­ра­ва­гах.­ Яшчэ­ ад­на­ ага­вор­ка­ ад­нос­на­ рэ­йтын­гу:­ склад­ аўды­ то­рыі­не­паз­беж­на­ўплы­вае­на­ацэн­кі,­і,­най­бо­льш­ве­ра­год­на,­на­ кож­ным­се­ансе­ён­быў­ад­во­ль­ны.­Ча­го­ж­не­зра­зу­меў­наш­ад­во­ль­ ны­гля­дач­16+­на­«Жа­лей­цы»?­Акра­мя­кі­на­мо­вы.­Ге­ра­іня­су­муе­з­

на­го­ды­смер­ці­ба­ць­кі­не­менш­за­да­рос­лых,­але­не­па­га­джа­ецца­ пры­трым­лі­вац­ца­ знеш­ніх­ ка­но­наў­ жа­ло­бы.­ Дум­кі­ пра­ смерць­ пры­хо­дзі­лі­да­яе­і­ра­ней,­але­вы­йсце­ба­чы­ла­ся­то­ль­кі­адзі­нае,­і­ яно­зра­зу­ме­лае:­«Я­ха­чу­жыць».­Ні­чо­га­не­на­ту­ра­ль­на­га­сям­нац­ца­ ці­га­до­вая­дзяў­чы­на­не­ро­біць:­сус­тра­ка­ецца­з­сяб­ра­мі,­да­па­ма­гае­ ся­мей­ні­кам,­і­яе­чор­ная­стуж­ка —­мак­сі­мум,­на­які­яна­здо­ль­ная,­ вы­кон­ва­ючы­тра­ды­цый­ную­жа­ло­бу.­Але­вось­па­йсці­з­вёс­кі,­сыс­ці­ ад­не­пры­ман­ня,­бо­вы­тры­маць­яго­пад­ле­так­не­ў­ста­не, —­учы­нак.­ На­жаль,­гэ­та­раз­рыў­з­сям’ёй,­з­ка­ра­ня­мі —­бу­дзем­спа­дзя­вац­ца,­ што­ не­ кан­чат­ко­вы.­Хоць­ па­пра­ка­юць­ дзяў­чын­ку­ ў­ бяз­душ­нас­ці,­ раз­бэш­ча­нас­ці,­і­яе­гэ­та­ба­лю­ча­ра­ніць. Ча­му­мне­зда­ецца,­што­фі­льм­пра­тое,­як­скла­да­на­пры­маць­ра­ шэн­ні?­ Я­ пра­па­на­ва­ла­ б­ гэ­тую­ фар­му­лёў­ку­ як­ пад­агу­ль­ня­ючую:­ і сям’я,­ і­ пе­ра­жы­ван­ні­ ста­ле­юча­га­ дзі­ця­ці,­ і­ пра­екцыя­ для­ дзя­ цей —­усё­гэ­та­тут­ёсць.­Не­зра­зу­меў­гля­дач —­зна­чыць,­не­зра­зу­ меў.­У­рэ­шце­рэшт,­межы­«пад­аба­ецца»­і­«не­пад­аба­ецца»­ад­роз­ ні­ва­юцца­ў­га­ла­са­ван­ні­ўся­го­на­1,352­ба­лы. Фі­льм­га­на­ра­ва­ны­Спе­цы­яль­ным­згад­ван­нем­жу­ры­кон­кур­су­«Па­ ка­лен­не­ 14+»­ на­ МКФ­ у­ Бер­лі­не­ і­ Гран­пры­ за­ леп­шы­ фі­льм­ у­ кон­кур­се­ дэ­бю­таў­ МКФ­ у­ Са­фіі.­Та­му­ да­ кі­на­мо­вы­ пуб­лі­ка­ яшчэ­ пад­цяг­нец­ца,­а­пра­бле­ма­ты­ку,­мяр­кую,­ста­рэй­шыя­зра­зу­ме­лі­вы­ дат­на.

1. «Мікроб і Бензін». Кадр з фільма. 2015. Францыя.

2. «На ўзроўні вачэй». Кадр з фільма. 2015. Германія.

3. «Маленькія мужчыны». Кадр з фільма. 2015. ЗША—Грэцыя.

4. «Жалейка». Кадр з фільма. 2016. Германія—Балгарыя.

27

К І Н О ­ •­ А Г Л Я Д

РЭ­А БІ­Л І­ТА­Ц ЫЯ­ЖАН­Р У

Фес­ты­валь­аўстрый­ска­га­кі­но­ў­Мін­ску Дар’я Амяльковіч Мі­ха­эль­ Ха­не­ке­ і­Уль­рых­ Зайдль —­ імё­ны­ рэ­жы­сё­раў,­ якія­ ўзні­ ка­юць,­ка­лі­за­хо­дзіць­га­вор­ка­пра­аўстрый­скі­кі­не­ма­тог­раф.­Між­ тым­су­час­нае­кі­но­Аўстрыі­мо­жа­па­хва­ліц­ца­не­то­ль­кі­тво­ра­мі­гэ­ тых­ты­ту­ла­ва­ных­май­строў­і­моц­най­шко­лай­кі­на­экспе­ры­мен­таў,­ але­і­жан­ра­вы­мі­фі­ль­ма­мі,­здо­ль­ны­мі­ў­са­май­не­ча­ка­най­ма­не­ры­ рас­па­вес­ці­ пра­ кра­іну­ з­ ба­га­тым­ мі­ну­лым.­ Аку­рат­ та­кая­ маг­чы­ масць­ бы­ла­ прад­астаў­ле­на­ бе­ла­рус­ка­му­ гле­да­чу­ на­ Фес­ты­ва­лі­ аўстрый­ска­га­кі­но,­які­ла­дзіў­ся­ў­меж­ах­Аўстрый­ска­га­ку­ль­тур­на­ га­се­зо­на­ў­ста­ліч­ным­кі­на­тэ­атры­«Пе­ра­мо­га». Пра­гра­му­ скла­лі­ пяць­ сту­жак:­ тра­гі­ка­ме­дыя­ Па­ўля­ Ха­ра­та­ра­ «Індыя»,­ вя­до­мы­ хіт­ 2000­х­ «Вы­ха­ва­ль­ні­кі»­ Ган­са­ Вай­нгар­тне­ ра,­ ка­ме­дый­ны­ хо­рар­ Дэ­ві­да­ Ру­ма­ «Вам­пір­ на­ ку­шэт­цы»,­ кры­ мі­на­ль­нае­дра­ме­дыя­«Веч­нае­жыц­цё»­Во­льф­ган­га­Мер­нбер­ге­ра­ і­све­жая­«каз­ка­ста­лен­ня»­Хе­рар­да­Алі­ва­рэ­са­і­От­ма­ра­Пен­ке­ра­ «Бра­ты­вет­ру».­ На­ пры­к ла­дзе­ гэ­тай­ пад­бор­кі­ (пе­ра­важ­на­ ка­ме­дый­ з­ роз­ны­мі­ жан­ра­вы­мі­да­меш­ка­мі)­аўстрый­скае­кі­но­рас­кры­вае­ся­бе­як­кі­ не­ма­тог­раф­гля­дац­кі­і­ві­до­віш­чны.­Тым­не­менш­та­кі­склад­нік­зу­ сім­не­пе­ра­шка­джае­пе­ра­лі­ча­ным­вы­шэй­кар­ці­нам­рас­па­вя­даць­ пра­ тое,­ як­ па­чу­ва­ецца­ вя­до­мая­ кра­іна­спад­ка­емні­ца­ слын­най­ Аўстра­Вен­гер­скай­імпе­рыі­ў­су­час­ныя­дні.­ Смех як зброя супраць смерці Як­пры­знаў­ся­аўтар­цы­«Мас­тац­тва»­Паўль­Ха­ра­тар,­рэ­жы­сёр­са­ май­ка­са­вай­за­апош­нія­дзе­ся­ці­год­дзі­ў­Аўстрыі­стуж­кі­«Індыя»,­ аўстрый­цы —­на­род­са­сво­еа­саб­лі­вым­па­чуц­цём­гу­ма­ру.­Яны­лю­ бяць­смя­яцца­шмат­з­ча­го —­ула­ды,­сэк­су,­дрэн­на­га­сэр­ві­су,­але­ў­ гэ­ты­раз­ма­іты­шэ­раг­трап­ляе­і­та­кая­да­во­лі­та­бу­ява­ная­для­пуб­ ліч­на­га­ аб­мер­ка­ван­ня­ тэ­ма,­ як­ смерць.­ «Не­ ве­даю,­ з­ чым­ гэ­ты­ звя­за­на,­ мо­жа­ быць,­ свай­го­ кштал­ту­ аб­аро­на­ ад­ яе, —­ ка­жа­ рэ­ жы­сёр, —­але­пад­обны­гу­мар­у­нас­ве­ль­мі­па­пу­ляр­ны».­Не­ве­ра­ год­ны­по­спех­«Індыі»­ў­су­айчын­ні­каў­Паўль­тлу­ма­чыць­у­тым­лі­ку­ і­маг­чы­мас­цю­па­смя­яцца­з­та­го,­што­не­ль­га­змя­ніць.­«У­ад­на­го­з­ ге­ро­яў­ма­ёй­кар­ці­ны­вы­яўля­ецца­не­вы­леч­ная­хва­ро­ба,­але­сяб­ ры­пер­са­на­жы­ не­ ве­да­юць,­ як­ га­ва­рыць­ пра­тое, —­ ка­жа­ рэ­жы­ сёр. —­І­ва­ўжы­так­ідзе­чор­ны­гу­мар».­­«Індыя» —­гэ­та­экра­ні­за­цыя­

28

М А С Т А Ц Т В А­•­ С Н Е Ж А Н Ь ­ 2016

п’есы­ стэндап­акцё­раў­ Ёзэ­фа­ Ха­дэ­ра­ і­ Альф­рэ­да­ Дор­фе­ра,­ што­ рас­па­чы­на­ецца­як­кан­флікт­двух­ла­даў­жыц­ця­і­тран­сфар­му­ецца­ ў­гіс­то­рыю­сяб­роў­ства.­На­жаль,­за­кан­чва­ецца­яна­смер­цю­ад­на­го­ з­ге­ро­яў,­да­даў­шы­гля­дац­ка­му­во­пы­ту­яшчэ­до­зу­пе­ра­жы­ван­няў,­ ды­япа­зон­якіх­у­кар­ці­не­да­во­лі­шы­ро­кі.­А­га­лоў­нае,­вы­кры­ва­юцца­ і­вы­свеч­ва­юцца­яны­з­да­па­мо­гай­сме­ху.­Лай­фхак­ад­Па­ўля­Ха­ра­ та­ра —­зна­хо­дзіць­апо­ру­ў­ча­ла­ве­чых­ста­сун­ках,­жар­та­ваць­і­кла­ па­ціц­ца­ пра­ сва­іх­ сяб­роў.­ Спа­лу­чыў­шы­ ў­ кар­ці­не­ не­ка­ль­кі­ жан­ раў —­роўд­му­ві,­ка­ме­дыю,­тра­ге­дыю­ды­трош­кі­са­ты­ры­(гіс­то­рыя­ сяб­роў­ства­ад­бы­ва­ецца­на­фо­не­інспек­цыі­пра­він­цый­ных­ма­тэ­ ляў), —­рэ­жы­сёр­вы­кры­вае­ад­мет­нас­ці­аўстрый­ска­га­мен­та­лі­тэ­ту­ праз­сво­еа­саб­лі­вы,­жар­стка­ва­ты­гу­мар,­але­тое­не­за­мі­нае­па­ка­ заць­сен­ты­мен­та­ль­насць­і­пэў­ную­мяк­касць­ха­рак­та­раў­га­лоў­ных­ ге­ро­яў.­ Ба­дай,­ ме­на­ві­та­ та­кім­ і­ мож­на­ па­зна­чыць­ на­цы­яна­ль­ны­ ха­рак­тар,­ што­ спа­лу­чае­ інтэ­лі­ген­тнасць­ і­ пед­антыч­насць­ ад­на­го­ з­пер­са­на­жаў­з­бру­та­ль­най­упар­тас­цю,­не­да­лё­кас­цю­і­да­бры­нёй­ дру­го­га. Смех як лекі ад траўмаў Жан­ра­вае­ кі­но­тым­ і­ ці­ка­вае,­ што­ да­дае­ не­ча­ка­ныя­ інта­на­цыі­ ў­ раз­ва­жан­ні­ на­ зна­ёмыя­ тэ­мы.­ Та­кім­ пры­кла­дам­ ста­но­віц­ца­ ка­ ме­дый­ны­хо­рар­«Вам­пір­на­ку­шэт­цы»­з­То­бі­ясам­Ма­рэ­ці,­зор­кай­ су­час­на­га­ аўстрый­ска­га­ кі­не­ма­тог­ра­фа.­ Іншы­ кан­тэкст­ да­зва­ляе­ па­смя­яцца­не­то­ль­кі­са­смер­ці,­але­і­з­жыц­ця­па­сля­яе.­ 1932 год.­Ве­на.­Граф­Ге­за­фон­Кёз­нём,­вам­пір­«са­ста­жам»,­зна­ хо­дзіць­ад­па­чы­нак­ад­шэ­рых­буд­няў­на­се­ансах­псі­ха­ана­лі­ты­ка.­ Рэ­жы­сёр­кар­ці­ны­Дэ­від­Рум­ства­рае­кі­но­з­са­мых­што­ні­на­ёсць­ брэн­да­вых­ інгрэ­ды­ентаў —­ вам­пі­ры,­ псі­ха­ана­ліз,­ Ве­на.­ І­ ро­біць­ тое­ў­та­кім­клю­чы,­што­не­зга­даць­эпо­ху­Штраў­са­не­маг­чы­ма.­Га­ вор­ка­тут­ пра­тра­ды­цыю­ му­зыч­ных­ спек­так­ляў,­ апе­рэ­ты­ і­ ад­па­ вед­ную­атмас­фе­ру­за­йма­ль­ных­кан­флік­таў­і­пе­ра­соў­ван­няў.­Але­ мож­на­над­аць­гэ­тай­ча­роў­най­ка­ме­дыі­і­глы­бін­ны­сэнс:­ма­ты­вы­ на­ста­ль­гіі­па­ча­сах­Аўстра­Вен­гер­скай­імпе­рыі­ды­бы­лой­ве­лі­чы­ і­бляс­ку­імпе­ра­тар­скіх­ды­нас­тый­ува­со­бі­лі­ся­ў­та­кую­муд­ра­ге­ліс­ тую­фор­му,­як­«Вам­пір­на­ку­шэт­цы».­Пер­шая­сус­вет­ная­вай­на —­ гла­ба­ль­ная­ ка­тас­тро­фа —­ пе­ра­йна­чы­ла­ ма­пу­ Еўро­пы,­ і­ вя­до­мая­

дзяр­жа­ва,­у­межы­якой­да­1918­го­да­ўва­хо­дзі­ла­і­Тран­сі­ль­ва­нія,­ пе­ра­ста­ла­існа­ваць.­Аўстрыя­ахвот­на­прэ­тэн­дуе­на­ру­мын­скі­эпас­ як­час­тку­су­мес­на­га­мі­ну­ла­га,­а­вам­пір —­цал­кам­амбі­ва­лен­тная­ фі­гу­ра,­каб­па­зна­чыць­смерць­і­ўвас­кра­шэн­не­аўстрый­скай­куль­ ту­ры.­Маг­чы­ма,­но­вае­ка­хан­не­здо­ль­нае­ажы­віць­гра­фа­фон­Кёз­ нё­ма,­ су­час­ні­ка­ вя­лі­кіх­ эпох,­ і­ пры­мі­рыць­ з­ улас­ным­ ста­но­віш­ чам?­ Амаль­ ка­зач­ная­ хо­рар­ка­ме­дыя —­ да­сціп­ны­ фар­мат,­ каб­ па­гу­ляць­з­та­кі­мі­сэн­са­мі.­ Слаўныя 1970­я? Ад­жыц­ця­веч­на­га —­да­«Веч­на­га­жыц­ця»­Во­льф­ган­га­Мер­нбер­ ге­ра.­Ад­жар­таў­над­вам­пі­ра­мі,­якія­за­ха­ва­лі­ся­ў­спад­чы­ну­з­не­ за­быў­ных­ча­соў, —­да­кры­мі­на­ль­най­дра­мы­з­эле­мен­та­мі­аб­сур­ ду.­Ад­па­чат­ку­ХХ­ста­год­дзя —­да­па­чат­ку­на­ступ­на­га.­У­дра­ме­дыі­ Мер­нбер­ге­ра,­ што­ за­рэ­ка­мен­да­ваў­ ся­бе­ на­пры­кан­цы­ ну­ля­вых­ Не­паз­беж­ны­ў­та­кіх­умо­вах­рас­кол­ад­на­дум­цаў­анар­хіс­таў,­які­ў­ стуж­цы,­ на­га­даю,­ ад­бы­ва­ецца­ з­за­ пра­блем­ у­ аса­біс­тых­ ста­сун­ ках,­па­спя­хо­ва­пе­ра­адо­ль­ва­ецца.­Дог­ма­ге­ро­яў­«вы­ха­ва­ль­ні­каў»­ важ­ней­шая­за­«дзяў­чы­ну».­Рэ­ва­лю­цый­ныя­ідэі­1968­га,­спа­чы­лыя­ ў­ста­бі­ль­ныя­для­Еўро­пы­га­ды,­атрым­лі­ва­юць­пе­ра­ра­джэн­не­ў­ма­ ла­дых­роз­умах­2000­х.­Сён­ня­«Вы­ха­ва­ль­ні­кі»­вы­гля­да­юць­па­пя­ рэ­джан­нем,­ якое­ спраў­дзі­ла­ся.­ Кры­зіс,­ што­ аха­піў­ Еўро­пу, —­ як­ рас­пла­та­за­сна­бізм­і­не­да­ль­на­бач­насць.

Happy­працяг І­за­вяр­ша­юць­пра­гра­му­«Бра­ты­вет­ру»,­шчы­ры­спа­дзеў­на­ад­ра­ джэн­не —­кра­іны­і­лю­дзей.­Гіс­то­рыя­сяб­роў­ства­хлоп­чы­ка­і­арла —­ як­гіс­то­рыя­ста­лен­ня­і­тэ­ра­піі­ў­шы­коў­ных­дэ­ка­ра­цы­ях­Аль­пій­скіх­ гор.­ Ка­нал­ «National­ Geographic»­ мог­ бы­ па­зай­здрос­ціць­ та­кім­ здым­кам,­але­стуж­ка­Хе­рар­да­Алі­ва­рэ­са­і­От­ма­ра­Пен­ке­ра­не­аб­ мя­жоў­ва­ецца­ад­но­жы­ва­піс­ны­мі­кра­яві­да­мі­і­ўдзе­лам­у­ёй­між­на­ хвац­кай­ кры­мі­на­ль­най­ ка­ме­ды­яй­ «Мяс­нік»,­ раз­бор­кі­ і­ за­бой­ ствы­ існу­юць­ не­ як­ экшан­ дзе­ля­ экша­ну,­ а­ як­ пра­цяг­ дзіў­най­ і­ тра­гіч­най­гіс­то­рыі­ў­мі­ну­лым.­У­«Веч­ным­жыц­ці»­тым­са­мым­«шкі­ ле­там­ у­ ша­фе»­ ста­но­вяц­ца­ не­ гла­ба­ль­ныя­ вой­ны,­ а­ не­да­рэч­нае­ ра­ба­ван­не­ ў­ 1970­х,­ ча­се­ рос­кві­ту­ сэк­су­аль­най­ рэ­ва­лю­цыі,­ ру­ху­ ма­та­цык­ліс­таў­«outlaw»­і­пра­тэс­тных­на­стро­яў.­У­гэ­ты­час,­«пры­ ця­га­ль­насць­ яко­га­ лю­бяць­ пе­ра­бо­льш­ваць»­ (па­ сло­вах­ га­лоў­на­ га­ге­роя),­ра­ба­ван­не­бан­ка­вы­гля­да­ла­спра­вай­аван­тур­най.­«Мы­ зра­бі­лі­ гэ­та­ про­ста­ дзе­ля­ та­го,­ каб­ па­ка­заць,­ што­ мы­ ні­чо­га­ не­ ба­імся, —­ка­жа­ён. —­Мы­ха­це­лі­про­ста­за­ра­біць­гро­шай­і­па­ехаць­ на­мо­ра­ў­Югас­ла­вію».­1970­я —­час­спа­дзе­ваў­і­ма­ла­дос­ці­ге­ро­яў­ і­час­не­да­рэч­най­ка­тас­тро­фы,­з­вы­ні­ка­мі­якой­да­во­дзіц­ца­жыць­ сён­ня.­Рэ­жы­сёр­па­май­стэр­ску­жан­глюе­жан­ра­мі,­раз­бу­рае­шаб­ ло­ны­і­пе­ра­хо­дзіць­ад­дра­мы­кры­мі­на­ль­най­да­экзіс­тэн­цы­яль­най.­ Ці­ка­ва,­ге­роі­анта­га­ніс­ты­мо­гуць­знай­сці­па­ра­зу­мен­не:­не­ўсё­мі­ ну­лае­аказ­ва­ецца­та­кім­дрэн­ным,­ды­ёсць­сёе­тое,­за­што­мож­на­ за­ча­піц­ца­ў­ця­пе­раш­нім.­ Папярэджанне, якое спраўдзілася «Вы­ха­ва­ль­ні­кі»­Ган­са­Вай­нгар­тне­ра,­ня­мец­ка­аўстрый­скі­хіт­2004­ го­да,­ так­са­ма­ пе­ра­асэн­соў­вае­ падзеі­ дру­гой­ па­ло­вы­ ХХ­ ста­год­ дзя.­І­ка­лі­ста­рэй­шае­па­ка­лен­не­на­пры­кла­дзе­«Веч­на­га­жыц­ця»­ вы­ра­шае­ кан­флік­ты­ па­між­ са­бой­ у­ кры­мі­на­ль­ным­ ду­ху,­ то­ ма­ ла­дая­ ге­не­ра­цыя­ ў­ фі­ль­ме­ Вай­нгар­тне­ра­ ба­чыць­ во­ра­гаў­ у­ тых­ са­мых­ бур­жуа,­ што­ ка­лі­сь­ці­ зма­га­лі­ся­ за­ сва­бо­ду,­ а­ сён­ня­ ста­лі­ па­бор­ні­ка­мі­сіс­тэ­мы.­Пры­шчэп­ка­су­праць­«плас­тма­са­вых»­дзял­ коў —­увар­ван­не­на­іх­тэ­ры­то­рыю.­Без­край­нас­цей,­але­з­дэ­ман­ стра­цы­яй:­кан­троль­ба­га­це­яў­над­іх­улас­нас­цю­цал­кам­умоў­ны.­

род­най­зор­кі­Жа­на­Рэ­но,­а­за­клі­кае­да­да­ра­ван­ня­і­па­ра­зу­мен­ня.­ Вы­пес­та­ваць­арла­як­улас­ны­ха­рак­тар­і­го­нар —­аўстрый­скае­ся­ мей­нае­кі­но­здо­ль­нае­на­ства­рэн­не­пры­го­жай­ме­та­фа­ры­па­лё­ту.­ Ве­ра­ ў­ свае­ сі­лы­ і­ пе­ра­ра­джэн­не­ па­сля­ здзей­сне­ных­ па­мы­лак,­ не­па­ра­зу­мен­няў­і­бед.

1. «Індыя». Кадр з фільма. 1993.

2. «Вампір на кушэтцы». Кадр з фільма. 2014.

3. «Вечнае жыццё». Кадр з фільма. 2015.

4. «Выхавальнікі». Кадр з фільма. 2004.

5. «Браты ветру». Кадр з фільма. 2016.

29

В І З УА Л Ь Н Ы Я М А С ТА ЦТ В Ы • А Г Л Я Д

ПА­Ў ТОР ПРО­Й ДЗЕ­Н А­ГА

Тры­ена­ле ДПМ у Па­ла­цы мас­тац­тва Ма­ры­на Эрэн­бург Кры­ху прэ­тэн­цы­ёзная на­зва трэ­ця­га тры­ е­на­ле «FACTUM EST FACTUM» («Што зроб­ле­на, то зроб­ле­на») до­сыць вы­раз­на ад­люс­троў­вае стан, у якім зна­хо­дзіц­ца сён­ня бе­ла­рус­кае дэ­ка­ра­тыў­на-пры­к лад­ ное мас­­тац­тва. Так што ж змя­ні­ла­ся ў ім за мі­ну­лыя тры га­ды? Вы­ні­кам «Бе­лар­тдэ­ко-2013» пры­све­ча­ ны мой арты­кул «Тра­ды­цыі без на­ва­тар­ ства?» («Мас­тац­тва» №1, 2014), та­му ці­ка­ ва па­раў­наць экс­па­зі­цыі двух тры­ена­ле. Сё­лет­няя вы­ста­ва бы­ла до­сыць прад­стаў­ ні­чай: гэ­тым раз­ам у ёй удзе­ль­ні­ча­ла на­ шмат бо­льш мас­та­коў, ад дэ­бю­тан­таў да вя­до­мых май­строў, што дае вы­зна­ча­ны зрэз айчын­на­га ДПМ. У рам­ках тры­ена­ле бы­лі так­са­ма па­ка­за­ны юбі­лей­ная вы­ста­ ва ке­ра­мі­кі На­тал­лі Яўглеў­скай і кан­цэп­ту­ аль­ныя пра­екты ў пад­трым­ку іні­цы­яты­вы ААН пад ку­ра­тар­ствам Іры­ны Куз­ня­цо­вай. Мас­тац­кі і тэх­ніч­ны ўзро­вень прад­стаў­ле­ ных сё­ле­та тво­раў быў да­во­лі вы­со­кі, што ка­жа пра бо­льш стро­гi ад­бор: пра­ктыч­на не на­зі­ра­ла­ся ві­да­воч­на сла­бых і кі­ча­вых прац. Вер­хні па­верх Па­ла­ца мас­тац­тва быў падзе­ле­ны пе­ра­га­род­ка­мі на бло­кі, у якіх вы­стаў­ля­лі­ся і тэк­стыль, і ке­ра­мі­ка, і шкло, згар­ма­ні­за­ва­ныя па ко­ле­ры і фор­ме. Асоб­ныя ра­бо­ты дэ­ман­стра­ва­лі­ся на пад­ стаў­ках на сва­бод­най пра­сто­ры за­лы. За кошт гэ­та­га экс­па­зі­цыя вы­гля­да­ла бо­льш струк­ту­ра­ва­най, чым на мі­ну­лым тры­ена­ ле, хоць та­кі пад­ыход вы­явіў і пра­бле­мы.

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

Праз не­ка­то­рую сты­ліс­тыч­ную ад­на­стай­ насць тэк­сты­лю, пра які по­йдзе га­вор­ка да­лей, вы­ста­ва пе­ра­тва­ра­ла­ся ў блу­кан­не па ла­бі­рын­це да­во­лі ад­на­ты­по­вых прац, за­мі­на­ючы ў на­леж­най ме­ры аца­ніць са­ праў­ды вар­тас­ныя тво­ры. Да­вя­ло­ся пры­й­ сці на вы­ста­ву двой­чы, каб склас­ці цэ­ль­ нае ўра­жан­не. На жаль, і сё­ле­та мы не ўба­чы­лі нi ку­ра­ тар­скай дум­кі, ні кан­цэп­ту­аль­на­га аб­рам­ лен­ня экс­па­зі­цыі, бо кан­ста­та­ван­не фак­ ту, на­ту­ра­ль­на, не мо­жа прэ­тэн­да­ваць на зван­не кан­цэп­цыі. Гэ­та асаб­лі­ва кі­да­ла­ся ў во­чы на фо­не раз­меш­ча­най по­бач III Бі­ ена­ле «Па­сту­лат» Бе­ла­рус­ка­га са­юза ды­ зай­не­раў, што ме­ла, апроч агу­ль­най тэ­мы, ку­ль­тур­ную пра­гра­му з кан­цэр­та­мі, пер­ фор­ман­са­мі, лек­цы­ямі. Мож­на пры­вес­ці ў пры­к лад і I Ура­льс­кае тры­ена­ле ДПМ, якое пра­хо­дзі­ла пра­ктыч­на ў той жа час у Ека­ ця­рын­бур­гу, — ве­ль­мі сур’ёзнае ме­рап­ры­ емства між­на­род­на­га маш­та­бу з вя­лі­кай ко­ль­кас­цю дып­ло­маў і на­мі­на­цый, пер­са­ на­ль­ных вы­стаў, на­ву­ко­вай кан­фе­рэн­цы­ яй пры пад­вя­дзен­ні вы­ні­каў. Ня­гле­дзя­чы на да­во­лі па­фас­ны тэкст прэс-рэ­лі­за, на на­шым тры­ена­ле ад­сут­ні­ча­лі не то­ль­кі пра­гра­ма пра­цы вы­ста­вы, інфар­ма­цый­ нае су­пра­ва­джэн­не і рэ­за­нанс у прэ­се, але на­ват і эты­кет­кі на мно­гіх экс­па­на­тах. По­руч з не­ка­то­ры­мі пра­ца­мі ля­жа­лі на­пі­ са­ныя ад ру­кі па­пер­кі, і гэ­та праз ты­дзень па­сля ад­крыц­ця. Вы­ста­ва, па­зі­цы­яна­ва­ная

як кон­курс, па фак­це пра­ктыч­на не ме­ ла на­мі­на­цый і дып­ло­маў. Вя­до­ма, ніх­то не зды­мае ві­ны за пад­обныя не­да­хо­пы з пра­цаў­ні­коў Па­ла­ца мас­тац­тва і кі­раў­ ніц­тва БСМ як арга­ні­за­та­раў, ад­нак ці не з’яўля­ецца свед­чан­не пад­обнай не­па­ва­гі не то­ль­кі да гле­да­чоў, але і да са­міх ся­бе пэў­ным сім­пто­мам? За­да­дзім­ся пы­тан­нем: чым, акра­мя ад­бо­ру ра­бот, за­йма­ецца ве­ ль­мі прад­стаў­ні­чы па скла­дзе аргка­мі­тэт? У бе­ла­рус­ка­га ўжыт­ко­ва­га мас­тац­тва ёсць усе маг­чы­мас­ці для акту­алі­за­цыі вы­ста­ вач­на­га пра­цэ­су — уз­ро­вень ад­ука­цыі, шмат у чым стра­ча­ны на по­стса­вец­кай пра­сто­ры, та­ле­на­ві­тыя май­стры тэк­сты­лю, ке­ра­мі­кі і шкла, ма­са да­ступ­най інфар­ма­ цыі. Ня­ма ад­на­го — іні­цы­яты­вы. І жа­дан­ня ра­біць што­сь­ці іншае, апроч як жа­ліц­ца на на­яўныя пра­бле­мы і ча­каць іх ча­роў­на­га вы­ра­шэн­ня. У экс­па­зі­цыі так­са­ма бы­лі прад­стаў­ле­ны пра­цы з дрэ­ва, ме­та­лу, ску­ры і іх спа­лу­ чэн­няў, дэ­ка­ра­тыў­ны рос­піс па тка­ні­не (Пётр Ку­зь­міч, Мі­ка­лай Ку­зь­міч, Ула­дзі­ мір Ста­ль­ма­хоў, На­тал­ля Да­вы­до­віч, Яўген Ры­жоў, Эмі­лія Фо­кі­на і іншыя). Ад­нак мае сэнс пад­ра­бяз­ней спы­ніц­ца на мас­тац­кім тэк­сты­лі, які за­ймаў вя­лі­кую час­тку экс­па­ зі­цыі, бо пра­цэ­сы, што ад­бы­ва­юцца ў ім, ха­рак­тэр­ныя і для іншых ві­даў пры­клад­ ных мас­тац­тваў. Ад­ной з асаб­лі­вас­цей на­шай тэк­сты­ль­най шко­лы за­ўсё­ды з’яўля­ла­ся за­ха­ван­не на­

цы­яна­ль­ных і кла­січ­ных тра­ды­цый. Та­му та­кой пры­кмет­най ста­ла по­ўная ад­сут­ насць на вы­ста­ве сю­жэт­на-тэ­ма­тыч­на­га фі­гур­на­га га­бе­ле­на і ві­да­воч­ная пе­ра­ары­ ента­цыя бо­ль­шас­ці мас­та­коў на ка­мер­ныя тво­ры для інтэр’еру (хоць та­кіх у гэ­ты раз бы­ло ня­шмат), а так­са­ма на фар­ма­твор­ часць у чыс­тым вы­гля­дзе з пе­ра­ва­гай да­ во­лі пад­обных «су­час­ных» плас­тыч­ных фор­маў, што ўзы­хо­дзяць яшчэ да ча­соў Баў­хаў­за. Знач­ная час­тка ра­бот зу­сім роз­ ных аўта­раў вы­зна­ча­ецца схе­ма­тыз­мам, ад­на­стай­ны­мі пля­ма­мі, па­ло­са­мі і ге­амет­ рыч­ны­мі фі­гу­ра­мі, якія ван­дру­юць з пра­цы ў пра­цу. У не­чым гэ­та мож­на па­тлу­ма­чыць стра­тай ма­тэ­ры­яль­най ба­зы, за­каз­ных тэм і за­пат­ра­ба­ван­ня на скла­да­ныя па сэн­ сах маш­таб­ныя аб’екты, але пра­ктыч­нае знік­нен­не та­ко­га спо­са­бу твор­ча­га мыс­ лен­ня не мо­жа не вы­к лі­каць шка­да­ван­ні. Са­вец­кі сю­жэт­ны га­бе­лен вы­лу­чаў­ся вы­ со­кай якас­цю вы­ка­нан­ня і змес­ту і мо­жа быць пе­ра­асэн­са­ва­ны ў су­час­ных мас­тац­ кіх пра­кты­ках. На­прык­лад, у Мас­кве гэ­ты

від ткац­тва пе­ра­жы­вае сап­раў­днае ад­ра­ джэн­не. Да­стат­ко­ва ўспом­ніць ра­бо­ты та­ кіх вя­до­мых май­строў су­час­най шпа­ле­ры, як Сяр­гей Га­він ці Андрэй Ма­дзе­кін, што па­сля­доў­на раз­ві­ва­юць ме­на­ві­та сю­жэт­ на-тэ­ма­тыч­ны кі­ру­нак з да­клад­ным ад­бо­ рам вы­раз­ных срод­каў, пра­фе­сі­яна­ліз­мам, іна­ва­цы­ямі пра­сто­ра­ва-плас­тыч­ных воб­ ра­заў і ўсвя­дом­ле­ным раз­умен­нем спе­цы­ фі­кі ма­тэ­ры­ялу. У на­шым мас­тац­тве да­ўно на­спе­ла вост­ рая па­трэ­ба ў аб­наў­лен­ні плас­тыч­най і сты­ліс­тыч­най па­ра­дыг­мы ДПМ. Не­ль­га бяс­кон­ца за­ймац­ца са­ма­паў­то­ра­мі і цы­ та­ван­нем фор­маў і вы­яў, пе­ра­тва­ра­ючы іх у штам­пы і пры гэ­тым на­зы­ва­ючы тра­ ды­цы­яй. З інша­га бо­ку — но­вая мо­ва не мае на ўва­зе без­абліч­на­га «асу­час­ні­ван­ ня» ў вы­гля­дзе фар­ма­ль­ных экзер­сі­саў. Сён­ня ва ўсім све­це по­шук іншых шля­хоў раз­віц­ця звя­за­ны з асэн­са­ван­нем на­цы­ яна­ль­най ку­ль­ту­ры (і асі­мі­ля­цы­яй іншых ку­ль­тур). У га­бе­ле­не ад­ыход ад тра­ды­цыі мае не ве­ль­мі мно­га ва­ры­янтаў. Гэ­та ад­мо­ ва ад пра­ма­ву­го­ль­най і плос­кай фор­мы; пра­сто­ра­выя кам­па­зі­цыі; вы­ка­рыс­тан­не і злу­чэн­не раз­ма­ітых, у тым лі­ку ня­ткац­кіх, тэх­нік; аб’­яднан­не ткац­тва з іншы­мі ві­да­ мі мас­тац­тва. Ад­нак усе маг­чы­мыя ва­ры­ янты ўжо апра­ба­ва­лі­ся ра­ней у роз­ных кра­інах і рэ­гі­ёнах, у пры­ват­нас­ці ў Вен­ грыі, Поль­шчы, Пры­бал­ты­цы ў 60—90-я га­ды ХХ ста­год­дзя. На да­дзе­ны мо­мант у гэ­тых кі­рун­ках ня­ма сап­раў­дных пра­ры­ ваў і ўда­лых на­ва­цый. Маг­чы­ма, усё ж га­ лоў­нае — інды­ві­ду­аль­ны по­чырк твор­цы, адзін­ства пры­ёмаў і змес­ту, а не сту­пень тэх­ніч­най на­віз­ны як са­ма­мэ­та. Су­час­ны га­бе­лен ва ўсёй яго раз­на­стай­нас­ці цал­ кам здо­ль­ны пе­рад­аваць скла­да­ныя эмо­

цыі, з’явы і акту­аль­ныя пан­яцці і пры гэ­тым быць вы­тка­ным з ужы­ван­нем тра­ды­цый­ ных воў­ны і ба­воў­ны па­вод­ле ста­ра­даў­ніх тэх­на­ло­гій. У рам­ках тры­ена­ле-2016, на мой по­гляд, вы­лу­ча­лі­ся ра­бо­ты не­вя­лі­кай ко­ль­кас­ці мас­та­коў, пе­ра­важ­на ста­рэй­ша­ га па­ка­лен­ня, якія ма­юць улас­ную ма­не­ру, вы­ка­рыс­тоў­ва­юць тра­ды­цыю не як дог­му ды па-роз­на­му яе інтэр­прэ­ту­юць. Ся­род прац мас­та­коў кла­січ­на­га глад­ка­га ткац­тва мож­на адзна­чыць тон­кі па ад­чу­ван­ні ко­ле­ раў па­ліп­ціх «Ча­ты­ры сты­хіі» Ла­ры­сы Гус­ та­вай; трып­ціх «Сло­ва за­ста­нец­ца» Га­лі­ны Кры­ваб­лоц­кай, дзе злу­чэн­не мо­ду­ль­най сіс­тэ­мы на­род­на­га ткац­тва з ма­ляў­ні­чы­мі пе­ра­хо­да­мі ко­ле­раў і то­наў з упле­це­ны­ мі ў іх лі­та­ра­мі ства­ра­юць ёміс­ты воб­раз; па­этыч­ныя «Ка­са­чы» Люд­мі­лы Пу­цей­ка; па­бу­да­ва­ныя на пе­ра­асэн­са­ван­ні аўтэн­ тыч­ных тэх­нік і арна­мен­ты­кі, гра­фіч­ныя па пад­ыхо­дзе тво­ры Алы Не­па­чы­ло­віч і Га­лі­ ны Сі­вер­ца­вай. Кан­цэп­ту­аль­ны і экс­пе­ры­мен­та­ль­ны тэк­ стыль у Бе­ла­ру­сі — з’ява но­вая, зна­хо­дзіц­ца ў раз­віц­ці. За­да­чы яго — ства­рэн­не дэ­ка­ ра­тыў­ных ці кан­цэп­ту­аль­ных мас­тац­кіх струк­тур, а не про­ста ўты­лі­тар­на­га прад­ ме­ту. Бе­ла­рус­кім «tapisserie» на да­дзе­ным эта­пе не ха­пае гнут­кас­ці і шы­ры­ні плас­ тыч­ных шу­кан­няў, мас­тац­ка­га сін­тэ­зу. Хоць мно­гія аўта­ры дэ­ман­стру­юць ці­ка­васць да струк­тур­ных, тэх­ніч­ных і дэ­ка­ра­тыў­ных маг­чы­мас­цяў роз­ных ма­тэ­ры­ялаў, ад­нак гэ­ тыя экс­пе­ры­мен­ты вы­гля­да­юць час­та про­ ста прэ­тэн­цы­ёзна, асаб­лі­ва ка­лі май­стры прэ­тэн­ду­юць на вы­яўлен­не ў тэк­сты­ль­най плас­ты­цы фі­ла­соф­скіх праб­лем. Ся­род тво­ раў экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га кі­рун­ку хо­чац­ца адзна­чыць тыя, у якіх кан­цэп­цыя бы­ла пе­ ра­ка­наў­ча пад­адзе­на праз сін­тэз раз­на­ стай­ных мас­тац­кіх ме­та­даў. Ары­гі­­наль­­най за­ду­май, вы­яўле­най ве­ль­мі про­сты­мі срод­ ка­мі, пры­цяг­ва­ла інста­ля­цыя вя­до­май ві­ цеб­скай твор­цы Свят­ла­ны Ба­ран­коў­скай «Та­та­ва ша­фа»; не­звы­чай­най аўтар­скай тэх­ні­кай «вя­роў­кап­лас­ты­кі» за­пом­ні­ла­ ся пра­ца Ма­рыі Раз­умо­віч «Пла­не­ты»; інтэр­прэ­та­цы­яй на­цы­яна­ль­най ко­ле­ра­вай і арна­мен­та­ль­най сім­во­лі­кі ў кам­бі­на­цыі роз­ных ма­тэ­ры­ялаў за­ха­пі­ла інста­ля­цыя Анас­та­сіі Ба­лыш «Чыр­во­ная спад­чы­на». Ці­ка­вую «тэк­стыль­­ную ску­льп­ту­ру» — дып­ лом­ны пра­ект «Лі­нія лё­су» — прад­ста­ві­ла Хрыс­ці­на Вы­соц­кая. Ад­крыц­цём для мя­не ста­лі пра­цы Во­ль­гі Рэд­ні­кі­най «Да­рож­ныя на­тат­кі» і «Ван­дроў­ні­кі», у якіх не­ча­ка­нае злу­чэн­не кар­цін­най ра­мы, глад­ка­га ткацт­ ва, ня­тка­ных ма­тэ­ры­ялаў і пры­ёмаў, рыт­ міч­ны і ды­на­міч­ны рух фор­маў не то­ль­кі над­ава­лі плос­кас­ці пра­сто­ра­вае вы­мя­рэн­ не, але і ства­ра­лі вы­раз­насць вы­яў.

31

Як і на мі­ну­лым тры­ена­ле, рас­ча­ра­ва­лі не­ шмат­лі­кія тво­ры ба­ты­ку, пры тым што гэ­ты від жы­ва­пі­су па тка­ні­не з яго раз­на­стай­ ны­мі тэх­ніч­ны­мі і воб­раз­ны­мі маг­чы­мас­ ця­мі здо­ль­ны быць не то­ль­кі дэ­ка­ра­тыў­ ным, але ма­ну­мен­та­ль­ным і фі­ла­соф­скім. На­прык­лад, у рас­ійскім ба­ты­ку, які раз­ві­ ваў­ся на той жа са­май асно­ве, ёсць та­кія май­стры, як Іры­на Тра­фі­ма­ва, Іван Хар­ чэн­ка, Тац­ця­на Шы­хе­ра­ва, што ства­ра­юць у гэ­тай тэх­ні­цы скла­да­ныя, шмат­фі­гур­ныя ра­бо­ты. Тэ­ма­тыч­нае і сю­жэт­нае ко­ла гэ­та­га ві­ду ДПМ у нас па­куль не ідзе да­лей са­ мых про­стых аб­страк­тных і квет­ка­вых ма­ ты­ваў, бліз­кіх да са­лон­най «гус­таў­шчы­ны». Без­да­кор­на вы­ка­на­ныя і згар­ма­ні­за­ва­ныя па ко­ле­ры тэк­сты­ль­ныя ма­за­ікі Ве­ры Блін­ цо­вай і Лю­бо­ві Кі­ры­ла­вай з’яўля­юцца, па сут­нас­ці, па­ўто­рам. Мас­тац­кі ля­мец, но­вы для Бе­ла­ру­сі кі­ру­нак, ве­ль­мі па­пу­ляр­ны ў све­це, пра­ўда, бо­льш у ама­та­раў, чым у пра­фе­сій­ных май­строў. На сён­ня ў ім, акра­мя кла­січ­ных тэх­нік ва­лен­ня, існуе шмат не­звы­чай­ных тэх­на­ла­гіч­ных пры­ ёмаў. Вы­ка­рыс­тан­не ма­шын­ных рад­коў і

руч­ных шыў­коў, ткац­тва воў­най для ва­лен­ ня, спа­лу­чэн­не ва­лен­ня з ла­пі­ка­мі, ску­рай, рад­ком, да­дат­ко­вым фар­ба­ван­нем дае ба­ га­тыя маг­чы­мас­ці і не­звы­чай­ныя фак­ту­ры. Плён­ны вы­нік ма­юць за­па­зы­чан­ні і сін­тэз з на­род­ны­мі тра­ды­цы­ямі. Ад­нак усе гэ­тыя на­ва­цыі — ніш­то без за­ду­мы, ідэі, мас­тац­ ка­га воб­ра­за. На жаль, та­кі кі­ру­нак у на­ шым ДПМ мож­на акрэс­ліць то­ль­кі не­каль­­ кі­мі сло­ва­мі: сум­на па фор­ме і ко­ле­ры, тэх­ніч­на не­вы­на­ход­лі­ва. Ма­гу адзна­чыць ад­но ня­кеп­скую тэк­сты­ль­ную інста­ля­цыю Ма­рыі Ба­ры­сен­ка «Блюз», якая спа­да­ба­ ла­ся кам­бі­на­цы­яй лям­цу, вы­шыў­кі, рос­пі­су і аплі­ка­цыі, але да ўзроў­ню кан­цэп­ту­аль­ най, плас­тыч­най ці тэх­ніч­най на­віз­ны яна ві­да­воч­на не да­цяг­вае. Як і ў тэк­сты­лі, у бе­ла­рус­кай ке­ра­мі­цы ўзрас­тае ці­ка­васць да плас­тыч­най са­ма­ дас­тат­ко­вас­ці, не звя­за­най з уты­лі­тар­ны­ мі фун­кцы­ямі. На фар­ма­ван­не акту­аль­най сты­ліс­ты­кі ке­ра­мі­кі ўплы­ва­юць як са­мі тэх­ні­кі гэ­та­га ста­ра­жыт­на­га ві­ду твор­час­ 32

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

ці, так і су­час­нае прад­мет­нае ася­род­дзе, а так­са­ма роз­ныя сты­лі і плы­ні най­ноў­ ша­га мас­тац­тва (мі­ні­ма­лізм, сюр­рэ­алізм, аб­страк­цыя, поп-арт і іншыя). На­прык­лад, у ке­ра­мап­лас­ты­цы кі­раў­ні­ка ўні­ка­ль­на­га для на­шай кра­іны між­на­род­на­га пле­нэ­ру «Арт-Жы­жаль» Ва­ле­рыя Кал­ты­гі­на фа­льк­ лор­ная ўмоў­насць на­род­най ля­ль­кі спа­ лу­ча­ецца з эле­мен­та­мі гра­тэс­ку і аб­страк­ тны­мі фор­ма­мі. Па­вод­ле яго мер­ка­ван­ня, сён­ня бе­ла­рус­кая ке­ра­мі­ка ад­чу­вае вос­ тры не­да­хоп кры­ты­каў і мас­тац­тваз­наў­цаў, здо­ль­ных асэн­са­ваць і сіс­тэ­ма­ты­за­ваць

зме­ны. По­бач з кам­па­зі­цый­най па­лі­ва­ най ску­льп­ту­рай па­эты­ка-ра­ман­тыч­на­га (На­тал­ля Яўглеў­ская, Та­ма­ра Ку­ра­чыц­кая), сю­жэт­на-аса­цы­ятыў­на­га (Ва­лян­ці­на Іва­нь­ ко­ва, Ва­лян­цін Пры­ешкін, Фа­іна Ха­ме­ніч) кі­рун­каў бы­ло шмат тво­раў, адзна­ча­ных ва­бай да архе­ты­паў як пер­ша­воб­ра­заў ку­ль­ту­ры, да про­стых фор­маў, арха­ічных уз­ораў (Ган­на Чэ­пе­ле­ва, Антон Ці­ха­на­вец, Арцём Ма­чу­льс­кі, Мак­сім Кал­ты­гін, Во­ль­ га Ся­маш­ка, Та­ма­ра Ва­сюк...). Дэ­ка­ра­ван­не па­вер­хні стэ­кам, арха­ічная арна­мен­ты­ка,

са­ляр­ныя зна­кі спа­лу­ча­юцца з ага­лен­нем вя­лі­ка­ша­мот­най струк­ту­ры, глян­ца­ван­нем, па­лі­ван­ня­мі, дым­лен­нем. Мно­гія аўта­ры экс­пе­ры­мен­ту­юць з іншы­мі ма­тэ­ры­яла­ мі — дрэ­вам, шклом, плас­ты­кам, вы­ка­рыс­ тоў­ва­юць фо­та i дэ­коль (Іры­на Шчас­ная). Не­звы­чай­ны па воб­раз­ным ува­саб­лен­ні аб’ект з плас­ты­ку і люс­тра­но­га шкла прад­ ста­віў Іван Ха­ме­ніч («На­кцюрн»). Мас­тац­кае шкло вы­лу­ча­ла­ся вы­яўлен­ ча-плас­тыч­ны­мі зна­ход­ка­мі, за­сна­ва­ны­мі на роз­ных фі­зіч­ных якас­цях ма­тэ­ры­ялу як кры­ні­цы фор­маў­тва­рэн­ня. З без­да­кор­ ны­мі кла­січ­ны­мі фор­ма­мі глад­ка­га шкла пры­зна­ных май­стрынь Тац­ця­ны Ма­лы­ша­ вай і Во­ль­гі Са­зы­кі­най кан­трас­та­ва­лі мі­ ні­ма­ліс­тыч­ныя аб’екты Ган­ны Аляк­сей­чык («Штыль»), вос­трыя, як аскеп­кі лё­ду, вы­ тан­ча­ныя ску­льп­ту­ры з тон­кіх ліс­тоў шкла Жан­ны Ма­ро­за­вай («Лад­дзя» і «Па­па­рацьквет­ка»). Ця­ку­часць рас­плаў­ле­на­га шкла ста­ла­ся асно­вай мас­тац­кай воб­раз­нас­ці ў Па­лі­ны Пра­хар­чук, Анас­та­сіі Ка­лін­скай, злу­чы­ла­ся ва ўза­ема­дзе­янні з ме­та­лам у Ве­ра­ні­кі Віт­коў­скай («Во­сень на шкле»). Сён­ня ў све­це ці­ка­васць да дэ­ка­ра­тыў­на­ га мас­тац­тва, да ру­кат­вор­час­ці як ні­ко­лі вя­лі­кая. Ад­крыц­ці ў воб­лас­ці тэх­на­ло­гій, актыў­нае ўка­ра­нен­не мед­ыйных маг­чы­ мас­цей, інфар­ма­цый­нае на­сы­чэн­не да­юць мнос­тва ідэй і срод­каў для іна­ва­цый як твор­цам, так і экс­па­зі­цы­яне­рам. У раз­віц­ ці дэ­ка­ра­тыў­на­га мас­тац­тва (і бе­ла­рус­кае не вы­клю­чэн­не) доб­ра вя­до­мы сво­еа­саб­ лі­вы «эфект ад­штур­хван­ня», што да­па­ма­ гае пе­ра­адо­лець уплыў па­пя­рэд­ня­га сты­ ліс­тыч­на­га пе­ры­яду, уні­фі­ка­цыю фор­маў і гус­таў. Але, з інша­га бо­ку, ме­на­ві­та тра­ды­ цыі, у якіх на­за­паш­ва­ецца дос­вед не­ка­ль­ кіх па­ка­лен­няў, і ства­ра­юць той уз­ро­вень раз­віц­ця, ад­куль па­чы­на­юцца на­ва­тар­скія по­шу­кі, ня­хай па­куль не да­ска­на­лыя ў сва­ ім ува­саб­лен­ні.

1. Хрыс­ці­на Вы­соц­кая. Лі­нія лё­су. Тэк­стыль, зме­ша­ная тэх­ні­ка. 2016. На сцяне: Анастасія Балыш. Чырвоная спадчына. Змешаная тэхніка.

2016.

2. Га­лі­на Кры­ваб­лоц­кая. Сло­ва за­ста­нец­ца. Трып­ціх. Ткац­тва. 2016.

3. Ве­ра­ні­ка Віт­коў­ская. Во­сень на шкле. Шкло, ме­тал, рос­піс. 2016.

4. Жан­на Ма­ро­за­ва. Пра­нік­нен­не. Шкло, зме­ша­ ная тэх­ні­ка. 2016.

5. Во­ль­га Рэд­ні­кі­на. Ван­дроў­ні­кі. Фрагмент. Тэк­ стыль, зме­ша­ная тэх­ні­ка. 2016.

6. Вік­то­рыя Ква­шэ­віч. Сё­му­ха. Вы­бар­нае ткац­ тва, воў­на, дрэ­ва. 2016.

7. Алена Чэпелева. Бабарый. Зме­ша­ная тэх­ні­ка.

2016. Фо­та: Ма­ры­на Эрэн­бург, Во­ль­га Рэд­ні­кі­на.

В І З УА Л Ь Н Ы Я М А С ТА ЦТ В Ы • Р Э Ц Э Н З І Я

З ВА­Т Ы­К А­Н А — У МІНСК

«Свет ня­бес­ны на зям­лі» ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі Аляк­сей Ха­ды­ка

Вы­ста­ва бе­ла­рус­кіх аб­ра­зоў і ўжыт­ко­ва­га цар­коў­на­га мас­ тац­тва — па­шы­ра­ны ва­ры­янт экс­па­зі­цыі, што з 18 мая па 25 лі­пе­ня дэ­ман­стра­ва­ла­ся ў за­лах му­зе­яў Ва­ты­ка­на. Па­ этыч­ную на­зву пры­ду­маў су­ пра­цоў­нік ад­дзе­ла Аляк­сандр Яра­шэ­віч, для яко­га, на жаль, гэ­ты пра­ект стаў­ся апош­нім. Рас­каз­вае ку­ра­тар аб­одвух падзей, у Ры­ме і ў Мін­ску, мас­ тац­тваз­наў­ца і кі­раў­ні­ца ад­ дзе­ла Але­на Кар­пен­ка.

— Ідэя пры­вез­ці бе­ла­рус­кія аб­ра­зы ў Ва­ты­кан уз­нік­ла ў ды­рэк­та­ра Ула­дзі­мі­ра Пра­ кап­цо­ва га­ды 3-4 та­му на­зад. У Ва­ты­кан­скай Пі­на­ка­тэ­цы мы па­ка­за­лі 33 тво­ры ХVІ—ХІХ ста­год­дзяў з фон­даў на­ша­га му­зея і два аб­ра­зы су­час­на­га іка­на­піс­ца Андрэя Жа­ра­ва з май­стэр­ні Мін­ска­га епар­хі­яль­ на­га ўпраў­лен­ня. Ужо та­ды бы­ ло вы­ра­ша­на прад­ста­віць тую ж экс­па­зі­цыю ў па­шы­ра­ным скла­дзе ў на­шай ста­лі­цы. Мін­ скі пра­ект «Свет ня­бес­ны на зям­лі» скла­да­ецца з не­ка­ль­кіх час­так. Ад­на з іх — тво­ры ХVІ— ХХ ста­год­дзяў з на­шых ка­лек­ цый. Дру­гая — рэ­стаў­ра­цый­ная час­тка, 18 мас­тац­кіх аб’ектаў у пра­цэ­се ад­на­ўлен­ня, над які­мі

апош­ні год пра­ца­ва­лі рэ­стаў­ ра­та­ры му­зея (у вы­ні­ку су­пра­ цоў­ніц­тва з’яві­ла­ся маг­чы­масць атры­маць для іх ста­жы­роў­кі ў Ры­ме). Трэ­цяя час­тка — 16 ра­ бот су­час­ных іка­на­піс­цаў з май­стэр­няў Ку­цей­на (Орша), Са­бо­ра Усіх Свя­тых і Епар­хі­ яль­на­га ўпраў­лен­ня ў Мін­ску. Ся­род тво­раў з на­шых фон­даў ёсць по­мні­кі, што дэ­ман­стру­ юцца ўпер­шы­ню: апос­та­льс­ кі чын з кас­цё­ла св. Бры­гі­ты (Грод­на) ся­рэ­дзі­ны ХVІІ ста­год­ дзя, а так­са­ма ўні­ка­ль­ны арнат з фраг­мен­там тка­на­га по­яса га­ра­дзен­скай ма­ну­фак­ту­ры Анто­нія Ты­зен­гаў­за. Упер­шы­ню па­каз­ва­ем на­прас­то­ль­ны крыж 1636 го­да з да­рчым над­пі­сам з Не­ка­сец­ка Мін­скай воб­лас­ ці. На­яўнасць пры­вяз­кі экс­па­ на­таў да кан­крэт­ных асоб або кар­па­ра­цый — ад­мет­ная ры­са пад­бо­ру прац на вы­ста­ву. На­ прас­то­ль­ны крыж 1806 го­да ахвя­ра­ва­ны ў слуц­кую Мі­хай­ лаў­скую цар­кву. На­рэш­це, шэ­ дэўр з іка­нас­та­са Жы­ро­віц­кай цар­квы — воб­раз Жы­ро­віц­кай Бо­жай ма­ці, які з’явіў­ся на дрэ­ ве, з біс­ку­па­мі пе­рад ёй, фак­ тыч­на не іко­на, а па сты­ліс­ ты­цы ўжо алтар­ная кар­ці­на, з над­пі­са­мі ла­ці­ні­цай, а ўні­зе —

кі­ры­лі­цай (за «ад­пуш­чэн­не гра­хоў» ахвя­ра­даў­цаў аб­ра­за ў храм). Маг­чы­ма ўпер­шы­ню мы экс­па­ ну­ем раз­ам ком­плек­сы тво­раў роз­ных кан­фе­сій — пра­вас­лаў­ най, ка­та­ліц­кай, уні­яцкай, што асаб­лі­ва ўра­зі­ла на­шых ка­лег у Ва­ты­ка­не. Ці цяж­ка бы­ло да­мо­віц­ца на пра­вя­дзен­не вы­ста­вы ў ста­ рэй­шым у све­це Ва­ты­кан­скім му­зеі?

— Ве­ль­мі. Ва­ты­кан уво­гу­ле не пра­кты­куе пры­маць экс­па­на­ ты з іншых ка­лек­цый. Пе­рад на­мі ў Ры­ме спра­ба­ва­лі вы­ ста­віць тво­ры спе­цы­яліс­ты з Ярас­лаў­ска­га му­зея, але яны атры­ма­лі па­мяш­кан­ні ў го­ра­ дзе, па-за меж­амі Ва­ты­ка­на. Кі­ева-Пя­чэр­скі му­зей-за­па­ вед­нік (Лаў­ра) су­тык­нуў­ся з пра­бле­май вя­лі­кіх стра­хо­вак і бяс­пе­кі. Нам уда­ло­ся раз­мяс­ ціць аб­ра­зы не­пас­рэд­на ў Ва­ ты­кан­скіх му­зе­ях, дзе­ля ча­го з па­ста­яннай экс­па­зі­цыі з віт­ рын зня­лі іка­на­піс­ныя ўзо­ры рым­скай ка­лек­цыі. Мы бы­лі аб­ме­жа­ва­ныя па­ме­рам тых віт­ рын, і ўда­ло­ся па­ка­заць толь­кі аб­ра­зы вы­шы­нёй не бо­лей за 60 сан­ты­мет­раў. Та­му ўвесь спектр і раз­на­стай­насць бе­ла­ рус­ка­га мас­тац­тва прад­ста­віць бы­ло цяж­ка, але мы пад­абра­лі най­леп­шыя экс­па­на­ты з маг­ чы­мых. Вы­стаў­ле­ныя на пры­го­ жым зя­лё­ным фо­не ў якас­ных віт­ры­нах, на­шыя мас­тац­кія шэ­ дэў­ры, ка­лі мер­ка­ваць па кні­зе вод­гу­каў, вы­клі­ка­лі ў Ры­ме лі­ та­ра­ль­на фу­рор. На мой по­гляд, вы­ключ­най мас­тац­кай якас­цю вы­зна­ча­ юцца ме­на­ві­та тво­ры з Жы­ ро­віц­ка­га іка­нас­та­са. Мо­жа­це рас­ка­заць пра іх?

— Так, гэ­тыя сем аб­ра­зоў — апра­ча воб­ра­за Бо­жай Ма­ці — фі­гу­ры пра­ро­каў і апос­та­лаў, па­ка­за­ных па чац­вё­ра і па­ра­ мі, тра­пі­лі да нас у ка­лек­цыю ў

2009 го­дзе на­ма­ган­ня­мі Аляк­ сан­дра Яра­шэ­ві­ча. Гас­па­да­ ры ма­нас­ты­ра дэ­ман­та­ва­лі ў 2005-м гэ­ты ўні­ка­ль­ны іка­нас­ тас, за­мя­ніў­шы яго су­час­ны­мі ша­ра­го­вы­мі пра­ца­мі ў пра­ вас­лаў­ным рус­кім сты­лі. Тое, што Аляк­сандр Ад­ама­віч у той час рых­та­ваў кні­гу «Жы­ро­віц­ кі Свя­та-Успен­скі ма­нас­тыр» (Мінск, 2006), па­спры­яла та­му, каб шэ­дэў­ры апы­ну­лі­ся не на смет­ні­ку, а ў му­зеі. З да­па­мо­ гай вар­шаў­ска­га да­след­ні­ка Вой­це­ха Ба­бер­ска­га ў ма­нас­ тыр­скіх архі­вах, за­ха­ва­ных у Ві­лен­скім уні­вер­сі­тэ­це, знай­ шоў­ся кан­тракт 1732—1733 га­доў са сні­ца­ра­мі-ста­ля­ра­мі, якія ра­бі­лі разь­бу іка­нас­та­са, — Пят­ром Пра­лус­кім і Фран­ціш­ кам Пры­туц­кім. Спа­дзя­юся, да­лей­шыя по­шу­кі да­зво­ляць вы­свет­ліць і імё­ны жы­ва­піс­цаў. *** На за­кан­чэн­не рас­па­вя­дзем чы­та­чам вя­лі­кі сак­рэт. Пе­рад ад­крыц­цём мін­скай вы­ста­вы ад­бы­ла­ся прэс-кан­фе­рэн­цыя, дзе пры­сут­ні­чаў прад­стаў­нік Ва­ты­кан­скіх му­зе­яў, за­ха­ва­ль­ нік ад­дзе­ла ві­зан­тый­ска­га і ся­ рэд­ня­веч­на­га мас­тац­тва Гві­да Кар­ні­ні. На на­ша пы­тан­не, ці га­то­вы Ва­ты­кан да сус­трэч­ных кро­каў у вы­ста­вач­ным аб­ме­не з Мін­скам, сі­нь­ёр Кар­ні­ні за­ це­міў, што ён не ўпаў­на­ва­жа­ны вы­ра­шаць пад­обныя пы­тан­ ні. Ад­нак у на­шай пры­ват­най гу­тар­цы Але­на Кар­пен­ка па­ ве­да­мі­ла: пе­ра­мо­вы вя­дуц­ца, і мож­на з ча­сам ча­каць пры­ езду ў На­цы­яна­ль­ны мас­тац­ кі не­ка­ль­кіх аб­ра­зоў, тво­раў ужыт­ко­ва­га мас­тац­тва і кар­ цін з рым­скіх збо­раў. Да та­го ж на­ла­джа­нае су­пра­цоў­ніц­тва мо­жа па­слу­жыць да­дат­ко­вым фак­та­рам і на па­лі­тыч­ным уз­ роў­ні, на­блі­жа­ючы ві­зіт Па­пы Рым­ска­га ў Бе­ла­русь. Экс­па­на­ты вы­ста­вы.

33

В І З УА Л Ь Н Ы Я М А С ТА ЦТ В Ы • А Г Л Я Д

ВЁС­К А Ў ГО­РА­Д ЗЕ

Вы­ста­ва «Поль­шча — кра­іна фа­льк­ло­ру?» у На­цы­яна­ль­най га­ле­рэі мас­тац­тваў «За­хэн­та», Варшава Па­вел Вай­ніц­кі Ча­сам па­шчас­ціць па­ба­чыць чый­сь­ці доб­ры дос­вед — ні­бы­ та пе­ра­ско­чыць праз не­ка­ль­кі пры­сту­пак не­та­роп­кіх раз­ваг без улас­ных вы­сіл­каў і страт. Так, ліс­та­па­даў­скі ві­зіт у вар­шаў­скую «За­хэн­ту» па­ра­да­ваў вы­ста­вай «Поль­шча — кра­іна фа­льк­ло­ ру?» — кры­тыч­ным да­сле­да­ван­нем па­ва­енна­га поль­ска­га на­род­ на­га мас­тац­тва як ідэ­ала­гіч­най і эстэ­тыч­най пры­ла­ды са­вец­кай пра­па­ган­ды, у тым лі­ку — срод­ку ўні­фі­ка­цыі ку­ль­ту­ры на­огул і ру­ ра­лі­за­цыі га­рад­ской ку­ль­ту­ры ў пры­ват­нас­ці. Пры ўсім гэ­тым яно за­ста­ецца ці­ка­вей­шым ку­ль­тур­ным фе­но­ме­нам, што па­ўплы­ваў і пра­цяг­вае ўплы­ваць на поль­скія мас­тац­тва, архі­тэк­ту­ру, ды­зайн і па­ўся­дзён­насць. Спра­ецы­ру­ем гэ­ты ня­звык­лы дыс­курс на айчын­ ную сі­ту­ацыю — атры­ма­ем вы­дат­ныя ра­кур­сы, каб ясна ўба­чыць і ка­ра­ні на­ша­га «аграг­ла­му­ру», і скла­да­нас­ці су­час­ных по­шу­ каў фа­льк­ла­ры­за­ва­ных на­цы­яна­ль­ных ры­саў у мас­тац­тве. Уз­ня­ тыя вы­ста­вай з су­сед­няй ста­лі­цы тэ­мы вы­к люч­на зла­ба­дзён­ныя для Бе­ла­ру­сі, ад­нак... за­ста­ецца то­ль­кі па-доб­ра­му за­йздрос­ціць поль­скім ка­ле­гам, здо­ль­ным на та­кую якас­ную і сво­еча­со­вую мас­тац­кую рэ­флек­сію. Бо­льш за со­тню экс­па­на­таў у вы­кштал­цо­на-ня­зму­ша­най экс­па­ зі­цыі — ад пла­ка­та і ма­ну­мен­та­ль­най(!) ску­льп­ту­ры да ві­дэа і гу­ка­во­га ды­зай­ну. Вя­лі­кі аб’ём зруч­на прад­стаў­ле­най да­ку­мен­ та­цыі — мі­ні­мум не­абход­най інфар­ма­цыі для па­вяр­хоў­на­га хут­ ка­га агля­ду і шмат маг­чы­мас­цяў да па­глыб­ле­на­га кан­так­ту: стой і ўваж­лі­ва чы­тай-слу­хай-раз­гля­дай. Пяць тэ­ма­тыч­ных за­лаў — кож­ ная вы­клі­кае пэў­нае айчын­нае дэ­жа­вю, бо ў тым ці іншым вы­ гля­дзе ўзня­тыя пра­бле­мы існу­юць і ў Бе­ла­ру­сі. Вы­ста­ва су­пра­ва­

джа­ецца цык­лам тэ­ма­тыч­ных лек­цый і аб­мер­ка­ван­няў, а так­са­ма кі­нап­раг­ля­да­мі поль­скіх фі­ль­маў ад­па­вед­най тэ­ма­ты­кі, пад­рых­ та­ва­ных На­цы­яна­ль­ным кі­на­архі­вам Поль­шчы. Ка­мен­ту­ючы кан­цэп­цыю вы­ста­вы, ку­ра­тар­ка Ёан­на Корд’як ка­жа пра на­род­нае мас­тац­тва і «на­род­насць» як рэ­прэ­зен­та­цыю вёс­кі ў го­ра­дзе і пры гэ­тым істот­най лі­чыць га­рад­скую да­мі­на­тыў­насць, бо ме­на­ві­та ў го­ра­дзе вы­ра­ша­ла­ся, што «на­род­нае», а што не. Па­вод­ле яе сло­ваў, вы­ста­ва най­перш пры­зва­ная рас­крыць «тэ­ му інсты­ту­цы­яна­лі­за­цыі і цэн­тра­лі­за­цыі на­род­на­га мас­тац­тва», а так­са­ма, як вы­ні­кае з на­звы, скан­цэн­тра­вац­ца на ме­ха­ніз­мах ства­рэн­ня экс­пар­тна­га імі­джу Поль­шчы ў якас­ці «кра­іны фа­льк­ ло­ру». У пер­шай і са­май вя­лі­кай за­ле пад тэ­ма­тыч­най на­звай «Тан­ца­ ва­ль­ны ка­ра­год» пе­ра­ка­на­ль­на ўва­соб­ле­на ве­ль­мі эфек­тыў­ная по­ства­енная звяз­ка на­род­нас­ці і пра­па­ган­ды. Па­сля 1945 го­да сац­рэ­алізм — па агу­ль­на­са­вец­кіх шаб­ло­нах — стаў­ся адзі­ным афі­ цый­ным сты­лем Поль­скай на­род­най рэ­спуб­лі­кі. Вя­до­мае сцвяр­ джэн­не яе пер­ша­га кі­раў­ні­ка Ба­ляс­ла­ва Бе­ру­та: «Усё, што ёсць вя­ лі­ка­га ў мас­тац­тве, па­хо­дзіць з на­род­на­га мас­тац­тва» — вя­до­ма, не­вы­пад­ко­вае, бо ка­му­ніс­тыч­ны рэ­жым аб­апі­раў­ся на ся­лян­скую бо­ль­шасць Поль­шчы і ары­ента­цыя мас­тац­тва на фа­льк­лор бы­ла зму­ша­най і не­паз­беж­най. «Фа­льк­ла­ры­за­цыя» ста­ла для но­ва­га рэ­жы­му важ­най пры­ла­дай кан­тро­лю і су­вя­зі этніч­ных і са­цы­яль­ ных роз­нас­цей. Гла­ба­ль­на ж гэ­та быў асноў­ны эле­мент па­лі­ты­кі Са­вец­ка­га Са­юза ў да­чы­нен­ні кра­ін яго сфе­ры ўплы­ву. У меж­ах «ка­му­ніс­тыч­най еднас­ці» ку­ль­тур­ныя раз­на­стай­нас­ці «бра­тэр­

скіх на­ро­даў» з «бра­тэр­скіх» жа кра­ін і рэ­спуб­лік бы­лі фак­тыч­на рэ­ду­ка­ва­ныя да экзо­ты­кі і фа­льк­ло­ру. Афі­цый­на і ма­са­ва пад­ трым­лі­ва­лі­ся на­цы­яна­ль­ныя та­нец і строй — са­мыя бяс­крыў­дныя пра­явы на­цы­яна­ль­на­га. Цал­кам зра­зу­ме­лыя ма­ну­мен­та­ль­насць, пра­змер­насць і ў той жа час не­йкая бляк­ласць экс­па­зі­цый­най ры­то­ры­кі за­лы. Над усім лу­на­юць не­ка­ль­кі ве­лі­чэз­ных ві­дэа, што фік­су­юць ма­са­выя свя­ты і гу­лян­ні — з па­ра­на­іда­ль­на бяс­кон­цай мі­тус­нёй на­тоў­паў і на­цы­яна­ль­ных стро­яў. По­бач, уні­зе, — тыя ж строі, ма­ну­мен­та­лі­за­ва­ныя ў бе­лых гіп­са­вых ску­льп­ту­рах. Тут жа кра­на­ль­на пад­абра­ная ка­лек­цыя фо­та, пры­нтаў, глі­ня­ ных ца­цак, па­пя­ро­вых вы­дан­ няў (ма­ецца на­ват антык­вар­ ны «Атлас поль­скіх на­род­ных стро­яў») і іншай ка­ля­тан­ца­ва­ ль­на-на­род­най ме­ма­ра­бі­ліі. А ся­род пла­ка­таў — той са­мы, «На­ве­дай Поль­шчу — кра­іну фа­льк­ло­ру», ство­ра­ны ў 1956 го­дзе Ры­тай Ва­ль­тэр-Лам­ніц­ кай, што змеш­ча­ны на афі­шы вы­ста­вы. На ім вы­ява тан­цу­ ючай па­ры ў на­цы­яна­ль­ных кас­цю­мах — спад­ні­ца тан­цор­кі скла­да­ецца ў кар­ту Рэ­спуб­лі­кі Поль­шча. «Вёс­ка ў го­ра­дзе» — на­зва дру­гой вы­ста­вач­най за­лы, дзе рас­па­вя­да­ецца аб ма­са­вай па­ ва­еннай міг­ра­цыі з пе­ры­фе­ рыі ў га­ра­ды, па імклі­вас­ці і маш­та­бах ве­ль­мі пад­обнай да айчын­най. Па вы­зна­чэн­ні ку­ра­ тар­кі, «з ад­на­го бо­ку, фальк­лор на­са­джаў­ся і па­лі­тыч­на экс­ плу­ата­ваў­ся; з інша­га — на­ту­ра­ль­ныя ўмо­вы яго раз­віц­ця бы­лі раз­бу­ра­ныя, а фа­льк­лор­ныя тра­ды­цыі ідэн­ты­фі­ка­ва­лі­ся з ана­ хра­ніз­мам і за­ба­бо­на­мі». Вы­ні­кам штуч­на­га, ска­жо­на­га раз­віц­ця ў га­рад­скіх умо­вах ста­ла ства­рэн­не кі­ча­вай — у кла­січ­ным вы­зна­ чэн­ні Клі­мен­та Грын­бер­га — вер­сіі на­род­на­га мас­тац­тва. Ся­род адзна­ча­ных Грын­бер­гам у эсэ «Аван­гард і кіч» (1939) ха­рак­тэр­ ных асаб­лі­вас­цяў ку­ль­ту­ры кі­чу — сі­му­ля­тыў­насць, апа­вя­да­ль­ насць, вы­ка­рыс­тан­не штам­паў. Усе пе­ра­лі­ча­ныя якас­ці, у бо­ль­шай ці мен­шай сту­пе­ні, пры­сут­ні­ча­лі ў прад­стаў­ле­най прад­укцыі «Цэ­ пе­ліі» — агу­ль­на­по­льс­кай арга­ні­за­цыі, пад эгі­дай якой ла­ка­ль­ныя на­род­ныя май­стры да­гэ­туль вы­раб­ля­юць і рас­паў­сю­джва­юць ульт­ра­на­род­ныя інтэр’ерныя рэ­чы і су­ве­ні­ры. Акра­мя цэ­пе­лі­ еўскіх драў­ля­ных крэс­лаў, за­ла змяш­ча­е да­ку­мен­та­цыю бу­даў­ ніц­тва «До­ма се­ля­ні­на» ў Вар­ша­ве, чый ма­дэр­ніс­цкі ды­зайн і дэ­ кор рас­пра­ца­ва­ныя Баг­да­нам Пнеў­скім. Ме­на­ві­та кан­траст па­між там­тэй­шым «са­вец­кім ма­дэр­ніз­мам» і «на­род­на-ўрба­ніс­тыч­ным» мас­тац­твам, якім ён на­поў­не­ны, вы­яўляе не­йкую не­на­ту­ра­ль­ насць і ка­ры­ка­тур­насць апош­ня­га. Трэ­цяя час­тка вы­ста­вы «Во­кам этног­ра­фа» — рэ­ха шы­ро­ка­га фрон­ту буй­на­маш­таб­ных этнаг­ра­фіч­ных да­сле­да­ван­няў, пра­ве­ дзе­ных у Поль­шчы ў па­сля­ва­енныя га­ды. Фі­нан­са­ва­ныя дзяр­жа­ вай па­ля­выя экс­пе­ды­цыі да­зво­лі­лі склас­ці збо­ры этнаг­ра­фіч­ных му­зе­яў, важ­кія ка­лек­цыі на­род­на­га мас­тац­тва, грун­тоў­ныя ка­та­ ло­гі і атла­сы. Пра­бле­ма ў тым, што да­сле­да­ван­ні тра­ды­цый­най ку­ль­ту­ры су­па­лі з тра­гіч­ны­мі пра­цэ­са­мі яе знік­нен­ня. Але вы­ра­

та­ван­нем этнаг­ра­фіч­най спад­чы­ны за­кла­па­ці­лі­ся твор­цы звон­ ку. У 1950-я і 1960-я бы­лі арга­ні­за­ва­ныя экс­кур­сіі для мас­та­коў і ды­зай­не­раў на пе­ры­фе­рыю, што да­ло штур­шок за­сва­енню і інтэр­прэ­та­цыі на­род­ных тра­ды­цый ву­чо­ны­мі і пра­фе­сі­яна­ла­мі ад мас­тац­тва. Вы­дат­най экс­па­зі­цый­най ілюс­тра­цы­яй су­пра­цоў­ ніц­тва пра­фе­сі­йных мастакоў і сель­скіх су­по­ль­нас­цяў вы­сту­па­ юць ды­ва­ны, вы­ка­на­ныя на Бе­лас­точ­чы­не мясц­овы­мі май­стра­мі пад кі­раў­ніц­твам мас­тач­кі Эле­ано­ры Плю­ты­ньс­кай. Яе па­мкнен­ні бы­лі, на­пэў­на, ідэ­аліс­тыч­ны­ мі: па­леп­шыць густ ту­тэй­шых і за­ха­ваць — шля­хам прад­а­ стаў­лен­ня пра­ві­ль­ных пры­к­ ла­даў — ла­ка­ль­ныя тра­ды­цыі ткац­тва. І сап­раў­ды, прад­стаў­ ле­ныя кі­лі­мы — пры­ўкрас­ныя. Але ці не за­ліш­не пра­ві­ль­ныя і пра­фе­сій­на вы­ка­на­ныя? Най­менш пы­тан­няў вы­клі­кае на­ступ­ны тэ­ма­тыч­ны блок пад умоў­най на­звай «Іншыя». Тут рэ­кан­стру­ява­ная час­тка зна­ка­мі­тай вы­ста­вы «Іншыя. Ад Ні­кі­фа­ра да Глав­ацкай» ку­ра­тар­ства зна­на­га да­след­ чы­ка Аляк­сан­дра Яцкоў­ска­га, што тры­умфа­ль­на пра­йшла ў той жа «За­хэн­це» ў 1965 го­дзе. Ку­ра­тар­ка апе­люе да іншас­ці на­род­ных мас­та­коў — не­пра­фе­сі­яна­лаў, на­івіс­таў, фры­каў і аўтсай­да­раў. Тым не менш іх вы­дат­ныя тво­ ры, па­ка­за­ныя ў экс­па­зі­цыі, не­маг­чы­ма ад­нес­ці да не­й­ кай мас­тац­кай пе­ры­фе­рыі. Мы за­хап­ля­емся пад­обным уз­роў­нем шчы­рас­ці ў вы­ка­нан­ні на­шых май­строў — пры­га­да­ем ня­даў­нюю вы­ста­ву Мі­ка­лая Та­ра­сю­ка ў мін­скім Му­зеі су­час­на­ га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва. Па­ліх­ром­ная, збо­ль­ша­га драў­ля­ная скульп­ту­ра, пе­ра­ка­на­ль­на і пра­фе­сій­на экс­па­на­ва­ная ў вя­ду­чай арт-інсты­ту­цыі кра­іны, не па­кі­да­е сум­не­ваў, што пе­рад на­мі са­ праў­днае вы­со­кае мас­тац­тва. Апош­нюю час­тку «Су­час­насць — вяр­тан­не да вы­то­каў» ад за­ліш­ няй дэк­ла­ра­тыў­нас­ці ра­туе му­зы­ка, якая да­е но­вае аб­страк­тнае вы­мя­рэн­не дыс­кур­су, што да­йшоў да ла­гіч­на­га за­вяр­шэн­ня. По­ бач з (да­во­лі па­ра­дак­са­ль­ны­мі) цы­та­та­мі аб сут­нас­ці на­род­на­га мас­тац­тва на сце­нах па­мяш­кан­ня па­каз­ва­юцца ке­ра­міч­ныя збан­ кі з «су­час­ны­мі» інтэр­прэ­та­цы­ямі на­род­ных ма­ты­ваў. Гэ­та пра­цы Анто­нія Ке­на­ра і яго сту­дэн­таў з Дзяр­жаў­на­га лі­цэя вы­яўлен­чых мас­тац­тваў За­ка­па­нэ — на­ўмыс­на ці не, але га­ды ства­рэн­ня ў эты­ ке­та­жы ад­сут­ні­ча­юць. Пад­аец­ца, ня­ма сэн­су пры­вяз­ваць вы­ста­ву да на­шых бе­ла­рус­кіх пра­блем: ад­па­вед­ныя па­ра­ле­лі і так уз­ні­ка­юць у кож­най яе за­ ле. Ве­ль­мі ха­це­ла­ся б па­ба­чыць — ча­му б і не ў вы­гля­дзе доб­ рай вы­ста­вы? — айчын­ны пра­цяг вы­раз­на за­да­дзе­ных су­се­дзя­мі пы­тан­няў. Ту­тэй­шыя пы­тан­ні пад­обныя да поль­скіх, але ма­юць, безу­моў­на, сваю спе­цы­фі­ку. Спа­дзя­юся, пры­йдзе час іх агу­чыць на на­шых улас­ных, не менш ці­ка­вых і на­тхня­ль­ных пры­кла­дах.

1, 2. Фраг­мен­ты экс­па­зі­цыі «Поль­шча — кра­іна фа­льк­ло­ру?» у «За­хэн­це». Вар­ша­ва. 10 кас­трыч­ні­ка 2016 — 1 сту­дзе­ня 2017. Фота аўтара.

35

В І ­З У ­А Л Ь ­Н Ы Я М А С ­Т А Ц ­Т В Ы • Р Э Ц Э Н З І Я

МІС­Т ЫЧ­Н ЫЯ АКЦЭН­Т Ы ГІС­Т О­Р ЫІ

«Млы­ны Ча­су» Вік­та­ра Ня­мцо­ва ў Мас­тац­кай га­ле­рэі Мі­ха­іла Са­віц­ка­га Ба­рыс Крэ­пак

Ба­ры­саў-Зем­бін, па якой цяг­нуц­ца ваз­кі і рэ­шткі ка­ва­ле­рыі ба­ ро­на Мар­се­ле­на дэ Мар­бо. А спра­ва, на ўзгор­ку, пад фран­цуз­скім сця­гам, на ка­ні — ледзь пры­кмет­ны, стом­ле­ны імпе­ра­тар са сва­імі па­плеч­ні­ка­мі. Дык вось, гэ­ты ахоп­ле­ны агнём бе­ла­рус­кі млын — сім­вал кан­ца вя­лі­кай арміі вя­лі­ка­га На­па­ле­она... Ёсць яшчэ ад­на сво­еа­саб­лі­вая фун­кцыя млы­ноў, што не­пас­рэд­ на ты­чыц­ца ку­ль­тур­най па­мя­ці бе­ла­рус­ка­га на­ро­да. Як свед­чан­не та­лен­ту і вы­на­ход­лі­вас­ці мясц­овых май­строў, як пры­клад уме­ла­ га вы­ка­рыс­тан­ня сіл пры­ро­ды ў пра­ктыч­ных мэ­тах, ад­рэс­таў­ра­ ва­ныя млы­ны, на дум­ку мас­та­ка, па­він­ны за­няць па­чэс­нае мес­ца і ў жыц­ці су­час­на­га гра­мад­ства. Ду­хоў­ная і ма­тэ­ры­яль­ная каш­ тоў­насць та­кіх збу­да­ван­няў бу­дзе то­ль­кі па­вы­шац­ца. Як і хра­мы, яны вы­ра­ша­лі пра­бле­му арга­ні­за­цыі пра­сто­ры, га­лоў­ных кам­па­ зі­цый­ных акцэн­таў вяс­ко­ва­га ася­род­дзя. Іх раз­мяш­чэн­не не вы­ пад­ко­вае. Па­гля­дзі­це, як у шэ­ра­гу па­лот­наў Ня­мцо­ва вер­ты­ка­ль­ ныя кам­па­зі­цыі ўры­ва­юцца ў па­вет­ра­ныя ня­бес­ныя пра­сто­ры, каб іх су­зі­ра­лі лю­дзі-пра­цаў­ні­кі, — та­кім чы­нам яны вы­кон­ва­юць яд­наль­­ныя фун­кцыі. У твор­час­ці Ня­мцо­ва мож­на знай­сці мно­гае: і фі­гу­ра­тыў­ныя кар­ці­ны, пры­све­ча­ныя Вя­лі­кай Айчын­най вай­не («Парт­ызан­скі аэ­рад­ром», «Хро­ні­ка Пе­ра­мо­гі», «На Вя­лі­кую зям­лю»), і парт­рэ­ ты дзея­чаў на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­ры, і на­тур­ныя эцю­ды, вы­ка­на­ ныя але­ем і акры­лам на роз­ных рэ­спуб­лі­кан­скіх і між­на­род­ных пле­нэ­рах, і ча­роў­ныя ма­люн­кі. Я ўжо не ка­жу пра яго вы­дат­ныя пра­цы ў га­лі­не ма­ну­мен­та­ль­на­га мас­тац­тва (віт­ра­жы, ма­за­ікі і га­ бе­ле­ны), якія сён­ня ўпры­гож­ва­юць шэ­раг буй­ных дзяр­жаў­ных і гра­мад­скіх бу­дын­каў. Але ўлас­на «млы­на­вы» пей­заж у на­роб­ку май­стра сён­ня за­ймае га­лоў­нае мес­ца, хоць і ў гэ­ты не­звы­чай­ны Вы­ста­ва не то­ль­кі за­свед­чы­ла ста­ласць жы­ва­піс­ца, але і пад­су­ма­ ва­ла скла­да­ныя, раз­ма­ітыя і ары­гі­на­ль­ныя воб­раз­на-плас­тыч­ныя по­шу­кі май­стра. Для Вік­та­ра Ня­мцо­ва жыц­цё і твор­часць — ад­но і тое ж: на­строй і ду­шэў­ны стан аўта­ра за­ўсё­ды ад­па­вя­да­юць яго­ным па­лот­нам. Ён з той па­ро­ды мас­та­коў, для яко­га на пер­шым мес­цы — ды­ялог з гле­да­чом, што па­сля та­кой «раз­мо­вы» мо­жа змя­ніць сваё стаў­ лен­не да на­ва­ко­ль­на­га све­ту і той зям­лі, дзе жы­ве. А гэ­та да­ра­го­га каш­туе. Я гля­джу на жы­ва­піс­ныя млы­ны Ня­мцо­ва, якія ў экс­па­зі­цыі бы­лі га­лоў­ным акцэн­там, і ду­маю вось пра што. Сён­ня гэ­тыя ўні­ка­ль­ ныя млы­ны ў Бе­ла­ру­сі аца­ле­лі час­тко­ва, не­ка­то­рыя з іх вя­до­мыя да­лё­ка за меж­амі сва­іх рэ­гі­ёнаў. Як пра­ві­ла, яны бы­лі звя­за­ны з дзіў­ны­мі, ча­сам міс­тыч­ны­мі, ле­ген­дар­ны­мі гіс­то­ры­ямі з жыц­ ця мясц­овых жы­ха­роў, з са­цы­яль­ны­мі і ва­енны­мі ка­так­ліз­ма­мі. Вось, на­прык­лад, кар­ці­на Ня­мцо­ва «1812 год. Вёс­ка За­ніў­кі», якая мне асаб­лі­ва пад­аба­ецца. Тая са­мая вё­сач­ка ў двух кі­ла­мет­рах ад Бе­ра­зі­ны, дзе 27—29 ліс­та­па­да 1812 го­да зна­хо­дзі­ла­ся Га­лоў­ная штаб-ква­тэ­ра На­па­ле­она і дзе, па ўспа­мі­нах бліз­кіх да імпе­ра­та­ ра лю­дзей — ба­ро­на Ага­то­на Фэ­на, штаб­но­га інспек­та­ра Поля Дэ­ нье, ге­не­ра­лаў Жор­жа Шам­брэ і Фі­лі­па Поля дэ Се­гю­ра, — быц­цам бы пры ад­ступ­лен­ні бы­лі сха­ва­ны мас­коў­скія тра­феі Ба­на­пар­та. Мас­так па­ка­заў ста­ры вят­рак у агні і тую са­мую зі­мо­вую да­ро­гу 36

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

жанр ён ча­сам арга­ніч­на ўво­дзіць роз­ныя атры­бу­ты ся­лян­ска­га по­бы­ту. Ды ме­на­ві­та ў та­кім пей­за­жы твор­ца да­ся­гае злу­чэн­ня пра­ніз­лі­вай спа­вя­да­ль­нас­ці з рас­крыц­цём сут­нас­ці тых мясц­ін пры­ро­ды, дзе млын прад­стаў­ляе аб­агу­ле­ны воб­раз мі­ну­ла­га ча­су. Ня­мцоў ста­віц­ца да на­ту­ры, як ску­льп­тар да не­апра­ца­ва­най кам­ лы­гі мар­му­ру: ён ска­рыс­тоў­вае яе ў якас­ці пер­шас­на­га ма­тэ­ры­

ялу кам­па­зі­цый. Кож­ны эле­мент яго пей­за­жаў мае свой рэ­аль­ны пра­та­тып: ска­жам, млы­ны ў вёс­ках Га­ль­ша­ны, Мар­ка­ва, Троп­шы, Да­мат­ка­на­ві­чы, Па­брэз­зе, Тур’я, Вол­ма, — аль­бо збор­ныя воб­ра­ зы млы­ноў (дып­ці­хі «На­ра­джэн­не ле­ген­ды» і «Апош­ні пра­мень», трып­ціх «Фан­тас­ты­ка млы­ноў»). Але, па-пер­шае, усім дэ­та­лям твор­ца над­ае за­вер­ша­ную фор­му, якая вы­зва­ле­на ад вы­пад­ко­ва­ га і атрым­лі­вае ў кож­ным вы­пад­ку сваё ўва­саб­лен­не, сваё на­блі­ жэн­не да мас­та­коў­скай за­дум­кі. Па-дру­гое, усе дэ­та­лі аб’­ядна­ны і скла­да­юць арга­ніч­нае цэ­лае — не то­ль­кі ў сэн­се плас­тыч­най вы­ ве­ра­нас­ці аб’­ёмных і пра­сто­ра­вых уз­ае­ма­адно­сін, але і як улас­ ны свет май­стра, як за­кон­ча­нае сты­лё­вае адзін­ства. Мас­так умее вес­ці гу­тар­ку з той пры­ро­дай, сэр­цам якой з’яўля­юцца ме­на­ві­та млы­ны, умее спас­ці­гаць яе муд­ра­ге­ліс­тыя та­ямні­цы, улоў­лі­ваць най­тан­чэй­шы стан. Ад­сюль — унут­ра­нае ба­гац­це і знач­насць не то­ль­кі леп­шых кам­па­зі­цый­ных па­лот­наў, але і на­тур­ных ад­на­се­ ансных эцю­даў, раз­на­стай­ных па на­строі ды эма­цый­най вы­раз­ нас­ці.

У мя­не та­кое ўра­жан­не, што Ня­мцоў ве­дае ўсё пра бе­ла­рус­кія млы­ны: і пра драў­ля­ныя вет­ра­ныя, зна­ныя ў Бе­ла­ру­сі з XVI ста­год­ дзя, і пра млы­ны так зва­на­га «каз­ло­ва­га ты­пу» (увесь кор­пус на па­вет­ры па­ва­роч­ваў­ся раз­ам з кры­ла­мі); пра млы­ны шат­ро­выя, дзе кру­ці­ла­ся ад вет­ру то­ль­кі вер­хняя час­тка, і пра драў­ля­ныя ва­ дзя­ныя млы­ны, якія ста­ві­лі­ся на бар­жах ці плы­тах, — сап­раў­дныя по­мні­кі на­род­най архі­тэк­ту­ры, і на­ват адзін­ка­выя му­ра­ва­ныя вет­ра­кі. Гля­джу на па­лот­ны мас­та­ка і так­са­ма ду­маю, як і аўтар: вось бы за­ха­ваць і ад­на­віць гэ­тыя млы­ны, па­куль яны яшчэ зу­сім не знік­лі, не за­гі­ну­лі на на­шай зям­лі. Хі­ба яны не маг­лі б стаць ад­ной з на­шых цу­доў­ных ві­зі­то­вак? Хі­ба не ра­ду­юць во­ка ўжо ад­рэс­таў­ра­ва­ныя ці хоць бы час­тко­ва за­ха­ва­ныя млы­ны, ска­жам, у вёс­ках Рось, Іўе, Два­рыш­чы, Пяс­кі, Зе­ль­ва, Ага­род­ні­кі, На­ва­пол­ ле, Па­ла­неч­ка, Аль­ша­ны... Не вы­пад­ко­ва ж млы­ны як архі­тэк­тур­ ныя шэ­дэў­ры так на­тхня­лі твор­цаў са­мых роз­ных эпох і кра­ін. Пра «гіс­та­рыч­ны» па­яды­нак Дон Кі­хо­та з вет­ра­ка­мі я ні­чо­га ка­ заць не бу­ду, бо ён — ня­ўда­лы для Ры­ца­ра Са­мот­на­га воб­ра­за — і так сус­вет­на вя­до­мы. Ад­нак у су­вя­зі з на­шай сён­няш­няй га­вор­ кай пры­га­даю менш рас­паў­сю­джа­ную каз­ку Андэр­се­на «Вет­ра­вы млын». Вось яе ма­ле­нь­кі фраг­мент з ма­на­ло­гам вет­ра­ка: «Я — істо­та, якая мыс­ліць і так доб­ра ўпа­рад­ка­ва­на, што про­ста лю­ба. У гру­дзях у мя­не вы­дат­ны жа­рон, а на га­ла­ве, пад ка­пе­лю­шом, ча­ты­ры кры­лы. У пту­шак жа ўся­го па два кры­лы, і яны ця­га­юць іх на спі­не! Ва­кол жы­ва­та ў мя­не цэ­лая га­ле­рэя, а ў ніж­няй част­ цы — жы­лое па­мяш­кан­не. Там жы­вуць мае дум­кі...» Так­са­ма і ў Ня­мцо­ва: у яго кра­яві­дах па-сап­раў­дна­му жы­вуць і тра­пят­лі­выя, усхва­ля­ва­ныя мыс­лі, і шчы­рая лю­боў да той зям­лі, якая зра­бі­ла яго мас­та­ком, і ў той жа час ад­чу­ва­ецца шчым­лі­вае шка­да­ван­ не, што гэ­тая ду­хоў­на-гіс­та­рыч­ная і эстэ­тыч­ная пры­га­жосць мо­жа быць на­заў­сё­ды стра­ча­на... Ка­неш­не, Ня­мцоў шмат пра­цуе і над чыс­та лі­рыч­ны­мі па­лот­на­ мі, у якіх гу­чыць то спа­кой­ная, раз­дум­лі­вая інта­на­цыя («Во­се­ньс­кі ма­тыў», «Млеч­ны шлях», «Со­нца ку­па­ецца ў кроп­лях расы», «Вяр­ ба пры­та­мі­ла­ся»), то рап­там з’яўля­ецца бур­ная экс­прэ­сія, ды­на­ міч­ная ко­ле­ра­му­зы­ка, як у «Але­го­рыі тры­во­гі». Ра­ман­тык па на­ту­ ры, Вік­тар Ня­мцоў не пры­хі­ль­нік аб­страк­тных мас­тац­кіх сім­ва­лаў, раз­умо­вых але­го­рый і скла­да­ных по­стма­дэр­но­вых ме­та­фар. Яго ра­ман­тызм, ра­ман­тызм ду­ху і ду­шы, убі­рае ў ся­бе свет­лую на­ сталь­­гію і «цеп­лат­вор­насць» успры­ман­ня той ка­ра­нё­вай пры­род­ най рэ­аль­нас­ці, якая, на жаль, у на­шы тэх­на­ген­ныя ча­сы ад­ыхо­ дзіць у ня­быт. «Ка­лі я пі­шу пей­заж, — ка­жа мас­так, — ня­рэд­ка да­даю, па­вя­ліч­ ваю або па­мян­шаю асоб­ныя яго дэ­та­лі, але тое не вы­праў­лен­не “па­мы­лак пры­ро­ды” — гэ­та про­ста па­трэб­на мне для ўма­ца­ван­ня май­го твор­ча­га ўспры­ман­ня. Та­го па­тра­буе мая дум­ка, маё — не сва­во­ль­нае! — успры­ман­не све­ту... А што ты­чыц­ца ма­іх млы­ноў, то мне ха­це­ла­ся не сто­ль­кі зра­біць гіс­та­рыч­ную рэ­кан­струк­цыю, ко­ль­кі пе­рад­аць эма­цый­на-ка­ла­рыс­тыч­ны, воб­раз­ны бок ха­рак­ тэр­на­га рэ­гі­яна­ль­на­га пей­за­жу з млы­нам». У па­чат­ку ве­рас­ня за­слу­жа­ны дзеяч мас­тац­тваў Бе­ла­ру­сі, пра­фе­ сар Вік­тар Вік­та­ра­віч Ня­мцоў ад­свят­ка­ваў свае 75-год­дзе. Што ж, па­жа­да­ем яму но­вых твор­чых ажыц­цяў­лен­няў і по­спе­хаў у пед­а­ га­гіч­най дзей­нас­ці!

1. Млын Ча­су. ДВП, акрыл. 2013.

2. Але­го­рыя тры­во­гі. Алей. 1986.

3. Пры­лу­кі. Ва­дзя­ны млын гра­фа Чап­ска­га. Алей. 2013.

4. Без назвы. Акрыл. 2016.

37

В І ­З У ­А Л Ь ­Н Ы Я М А С ­Т А Ц ­Т В Ы • П А Р Т Ф О Л І А

У ПРА­С ТО­Р Ы АД­В ЕЧ­Н А­ГА

Твор­часць Дар’і Су­ма­ра­вай-Ко­пач Тац­ця­на Мар­ка­вец-Га­ран­ская «...Пі­шу як пі­шац­ца, і тое, што хо­чац­ца пі­ саць. Не пі­шу тое, што мне не пры­емна, так рэ­лак­сую са­ма і да­па­ма­гаю рэ­лак­са­вацць іншым», — ка­жа Да­р’я Су­ма­ра­ва-Ко­пач пра ўлас­ны жы­ва­піс. Яе кар­ці­ны пра­чыт­ ва­юцца як тво­ры-ба­ла­ды. У кож­ным разе не важ­на, што вы­йшла з-пад пэн­дзля — на­цюр­морт, парт­рэт або тэ­ма­тыч­ная кар­ ці­на. У яе пра­цах су­ціш­ва­ецца ха­да ча­су, а воб­ра­зы фар­муе су­зі­ран­не мас­тач­кі ся­бе ў пра­сто­ры ад­веч­ных ісцін і вы­со­кіх прыя­ ры­тэ­таў. Та­кіх як пра­ўда жыц­ця, ха­рас­тво пры­ро­ды, ве­ліч ма­ця­рын­ства. Па­бы­то­вая мі­тус­ня, бег жыц­цё­вых падзе­яў, ка­так­ ліз­мы су­час­нас­ці — усё за­ста­ецца «па-за кад­рам», ка­лі яна сам-на­сам з пэн­дзля­мі і фар­ба­мі ў ці­шы май­стэр­ні, у сла­ву­тым «слуп­ку до­ма мас­та­коў» на ву­лі­цы Сур­га­ на­ва ў Мін­ску. У гэ­тай май­стэр­ні пра­цуе ўся ды­нас­тыя — Да­ша, Ка­ця­ры­на, іх та­та Ва­сіль Фё­да­ра­віч Су­ма­раў, кож­ны ў свой час або дзень тыд­ня. Так вы­ра­шы­лі раз­ам, каб не за­мі­наць ад­но ад­на­му. Пра­сто­ра тут «на­мо­ле­ная»... Ба­ць­ка ся­мей­ства, праў­ да, бо­ль­шасць ча­су пра­цуе на пле­нэ­ры, на ле­ціш­чы ў Астра­шыц­кім Га­рад­ку, дзе ба­зу­юцца лет­нія рэ­зі­дэн­цыі мно­гіх бе­ ла­рус­кіх аўта­раў. Дый са­ма Дар’я ба­віць там з сям’ёй кож­нае ле­та. Гэ­та яе «за­ла­ты» час, бо, як яна сцвяр­джае, без на­ту­ры ня­ ма нат­хнен­ня. Асця­рож­на за­пыт­ваю: «А як вы бу­ду­еце ста­сун­кі з ба­ць­кам-мас­та­ ком?» У ад­каз чую, што без та­та­вых па­ра­ даў амаль не аб­ыхо­дзіц­ца, але пе­ра­важ­на та­ды, ка­лі кар­ці­на ўжо за­вер­ша­ная. Ва­сіль Фё­да­ра­віч хва­ліць кож­ны чар­го­вы твор да­чкі і пры гэ­тым не за­бы­вае да­даць: «На­ ступ­ная кар­ці­на бу­дзе леп­шай». Ад­но­сі­ны, та­кім чы­нам, за­ста­юцца пед­ага­гіч­ны­мі. Ка­лі сёс­тры Дар’я і Ка­ця бы­лі зу­сім ма­лы­ мі, іх уво­дзі­на­мі ў твор­часць за­йма­ла­ся ма­ма. Атры­маў­шы пляц пад ле­ціш­ча, сям’я ма­руд­на за­йма­ла­ся яго ўпа­рад­ка­ван­нем. «Та­та на пра­цы, а мы з ма­лы­мі доч­ка­мі шы­бу­ем у лес, у поле, на рэ­чку... Збі­ра­ем зёл­кі, ро­бім бу­ке­ты, што на­ват вы­сах­лы­мі, ужо ўзім­ку, це­шы­лі во­ка, упры­гож­ва­лі ся­ мей­нае жыт­ло, — ка­жа На­тал­ля Іва­наў­на Су­ма­ра­ва. — Дзяў­ча­ты вы­рас­лі на пры­ро­ дзе. Ста­рэй­шая Дар’я ў дзі­ця­чых гу­ль­нях і за­нят­ках за­ўсё­ды бы­ла лі­да­рам, ма­лод­шая Ка­ця цяг­ну­ла­ся за ёй, імкну­ла­ся не сас­ту­ паць. Гэ­так і ў ма­ля­ван­ні, да яко­га ма­лы­мі 38

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

яны да­лу­чы­лі­ся на­ту­ра­ль­на, без та­та­ва­га ўплы­ву, бо той увесь час быў моц­на за­ня­ ты ў сла­ву­тай сту­дыі, што ства­рыў у Мін­ ску пры Па­ла­цы ку­ль­ту­ры на Кам­во­ль­ным кам­бі­на­це. У ёй, як вя­до­ма, Су­ма­раў вы­га­ да­ваў не ад­но па­ка­лен­не ця­пер вя­до­мых бе­ла­рус­кіх мас­та­коў. Ка­ця і Да­ша вы­зна­ ча­лі­ся пра­ца­ві­тас­цю і ўлю­бё­нас­цю ў ма­ ля­ван­не. Ка­лі ж я ўба­чы­ла, што ў іх “пра­

рэз­ва­ецца” што­сь­ці на­сам­рэч па-мас­тац­ку вар­тас­нае, уз­яла ма­ле­нь­кіх за руч­кі і па­вя­ ла да ба­ць­кі ў яго сту­дыю». Ва­сіль Фё­да­ра­ віч ухва­ліў па­чат­ко­выя мас­тац­кія опу­сы і стаў сур’ёзна за­ймац­ца твор­чым вы­ха­ван­ нем да­чок. Пры­му­шаць да пра­цы не бы­ло па­трэ­бы, да­стат­ко­ва раз­умна і па­сля­доў­на скі­роў­ваць твор­чы імпэт. У вы­ні­ку Дар’я і Ка­ця­ры­на бы­лі доб­ра пад­рых­та­ва­ныя для

па­ступ­лен­ня спа­чат­ку ў ка­ледж мас­тац­т­ ваў імя Ахрэм­чы­ка, да­лей — у Бе­ла­рус­кую дзяр­жаў­ную ака­дэ­мію мас­тац­тваў. На за­кан­чэн­не ка­ле­джа Дар’я на­пі­са­ла дып­лом­ную кар­ці­ну «Ма­літ­ва». Гэ­та да­во­лі скла­да­ная, шмат­фі­гур­ная кам­па­зі­цыя-сю­ жэт хра­ма­вай ма­літ­вы. «Усё про­ста, — тлу­ ма­чыць Да­ша, — за­ўсё­ды лі­чы­ла і лі­чу ся­бе вер­ні­цай, так­са­ма як і мой муж, Вік­тар Ко­ пач. Мы вен­ча­ныя. Усе нашы трое дзя­цей наведвалі ня­дзе­ль­ную школ­ку». Па­ча­так твор­чай дзей­нас­ці Дар’і звя­за­ны з по­шу­ка­мі ў тэ­ма­тыч­най кар­ці­не і парт­ рэт­ным мас­тац­тве. Яна аўтар­ка шэ­ра­гу

тэ­ма­тыч­ных кам­па­зі­цый. Гэ­та «Ле­ген­да» — дзе, апра­ча ад­мет­на­га сю­жэ­та ўклен­ча­на­ га ў ма­літ­ве Хрыс­та, ураж­вае фан­тас­ма­га­ рыч­нае на­чное асвят­лен­не ўсёй пра­сто­ры, пад­обна да ме­ся­цо­вых ма­ля­ва­нак з за­м­ ка­мі Язэ­па Драз­до­ві­ча. По­ўнае сім­во­лі­кі па­лат­но «Пе­ра­ход» і кар­ці­на пра са­мот­ на­га ван­дроў­ні­ка —«Шлях» (1998), дзе ад­ чу­ва­ль­ныя ці то фі­зіч­ныя, ці ме­та­фі­зіч­ныя ста­ны-пе­ра­хо­ды ча­ла­ве­ка з цем­ры ў свят­ ло і на­адва­рот... Дар’я яскра­ва пра­яўля­ла і та­лент парт­рэ­ тыс­ткі. Адзін за ад­ным мас­тач­ка ства­рае шмат­лі­кія жы­ва­піс­ныя парт­рэ­ты і вір­

ту­озныя, са­ма­дас­тат­ко­выя па інды­ві­ду­ аль­на-ха­рак­тар­най мас­тац­кай вар­тас­ці парт­рэт­ныя ма­люн­кі. Алоў­ка­вы парт­рэт мат­чы­най сяс­тры по­ўны ўнут­ра­най ды­на­ мі­кі і на­пру­гі. Не менш вы­раз­ны парт­рэт сяб­ра сям’і Су­ма­ра­вых, бе­ла­рус­ка­га мас­та­ ка ста­рэй­ша­га па­ка­лен­ня Кі­ма Шас­тоў­ска­ га. Гэ­та воб­раз ча­ла­ве­ка з моц­ным ха­рак­ та­рам і лі­рыч­ным ла­дам мыс­лен­ня. Раз­на­стай­ныя мас­тац­кія по­шу­кі ві­да­воч­на бы­лі на­блі­жэн­нем да тэ­мы жан­чы­ны, жан­ чы­ны-ма­ці. Рас­па­ча­ла­ся гэ­тая лі­нія сю­жэ­та­ мі пра ка­хан­не на­па­чат­ку 2000-х. «Ліст» — па­ўна­вар­тас­ная тэ­ма­тыч­ная кам­па­зі­цыя, дзе ко­ле­ра­выя кан­трас­ты ства­ра­юць дух та­ямні­час­ці, дзе ра­ман­ты­за­ва­ная по­стаць дзяў­чы­ны ў пры­го­жай да­ўгой су­кен­цы — бы пры­від з цу­доў­най каз­кі. З іншых вя­до­мых прац гэ­та­га кі­рун­ку вы­со­кім маг­не­тыз­мам надзе­ле­на жы­ва­піс­ная кам­па­зі­цыя «Свет­ лая ра­ні­ца». Гэ­та сво­еа­саб­лі­вы аўта­пар­т­ рэт мас­тач­кі, по­ўны ха­рас­тва ўра­жан­няў і эмо­цый. На­сы­ча­на ўнут­ра­ным свя­чэн­нем тэ­ма­тыч­ная кар­ці­на «Свет­лы дзень». Там, дзе апо­вед пра дзя­цей і па­чуц­ці ма­ця­ рын­ства, у мас­тач­кі — усё то­ль­кі свет­лае, то­ль­кі цёп­лае, то­ль­кі ра­дас­нае. І яно та­кое на­ту­ра­ль­нае і ўсе­аб’ёмнае, ні­бы гэ­та і не ­ру­кат­вор­ны сю­жэт Дар’і Су­ма­ра­вай-Ко­пач, а кар­цін­ка з жыц­ця. Пад­обнае ўра­жан­не я ад­чу­ва­ла, ка­лі пер­шы раз па­ба­чы­ла «Ма­хі на бал­ко­не» Гоі. Яна экс­па­на­ва­ла­ся ад­на ў не­вя­лі­кай вы­ста­вач­най за­ле і пра­ме­ні­ла не­звы­чай­нае свят­ло і віб­ра­цыю ко­ле­раў. Дар’я — мас­тач­ка вя­до­мая ў кра­іне, пра­ вя­ла шэ­раг пер­са­на­ль­ных вы­стаў, удзель­­ ні­ча­ла ў між­на­род­ных пле­нэ­рах, ад­нак твор­чая гра­ма­да ўспры­мае яе пе­ра­важ­на як май­стры­ню квет­ка­ва­га на­цюр­мор­та. Спра­бую знай­сці ад­каз... Мас­тач­цы-кве­тач­ні­цы — збо­ль­ша­га так мож­на ха­рак­та­ры­за­ваць на­ро­бак Дар’і Су­ ма­ра­вай-Ко­пач апош­ня­га дзя­сят­ку год — скла­да­на быць ары­гі­на­ль­най і за­й­мець улас­ны твар. Як гэ­та ёй уда­ецца, ды не то­ль­кі ў кан­тэк­сце твор­час­ці ма­ла­до­га па­ ка­лен­ня кра­іны, але і ў ася­род­ку кла­сі­каў айчын­на­га жы­ва­пі­су ХХ — па­чат­ку ХХІ ста­ год­дзяў, пы­тан­не не з про­стых. Квет­ка­выя на­цюр­мор­ты Дар’і вы­раз­на ад­роз­ні­ва­ юцца ад прэ­зен­та­тыў­на-этніч­ных на­цюр­ мор­таў Ула­дзі­мі­ра Ха­да­ро­ві­ча, эле­ган­т­ ных свец­кіх бу­ке­таў Ле­ані­да Шча­мя­лё­ва, імпрэ­сі­яніс­тыч­ных кам­па­зі­цый Ма­рыі Іса­ёнак, ура­чыс­та-ве­ліч­ных кве­так Свят­ла­ ны Кат­ко­вай, этна­са­цы­яль­ных па­ста­но­вак Ула­дзі­мі­ра Ко­жу­ха — пры­кла­ды сты­ліс­тыч­ ных і сэн­са­ва-тэ­ма­тыч­ных ад­роз­нен­няў мож­на пры­во­дзіць да бяс­кон­цас­ці, усе яны ма­юць ві­да­воч­ныя ад­мет­нас­ці гэ­тых не­су­ па­дзен­няў. Пэў­нае су­гуч­ча мож­на ўба­чыць 39

з квет­ка­вы­мі бу­ке­та­мі ма­ла­дзе­чан­скай мас­тач­кі мі­ну­ла­га ста­год­дзя Ядві­гі Ра­дзя­ лоў­скай. Тая ж уз­ру­ша­ная пра­нік­нё­насць воб­ра­за­мі, вы­тан­ча­ная па­эзія ка­ла­рыс­ты­ кі і кам­па­зі­цый­на-пля­ма­вых вы­ра­шэн­няў і... пры­сут­насць не­спас­ці­галь­­на­га арыс­ так­ра­тыз­му ў інтэр­прэ­та­цы­ях про­ста­га. Пры гэ­тым «квет­ка­выя сус­ве­ты» аб­едзвюх мас­та­чак бліз­кія ў пер­шую чар­гу ду­хоў­на. Ма­быць, пэў­ным аб­агаў­лен­нем све­ту пры­ ро­ды, да­лі­кат­нас­цю до­ты­каў і пра­нік­нен­ ня ў яго, вы­со­кай унут­ра­на-спру­жын­най энер­ге­ты­кай па­чуц­ця, вы­ка­за­на­га яскра­ ва-інды­ві­ду­аль­на ў кож­най кам­па­зі­цыі. А яшчэ не­ве­ра­год­най тон­кас­цю і ку­ль­ту­ рай жы­ва­пі­су. «Я ве­ль­мі люб­лю квет­кі, — рас­па­вя­дае Дар’я, — з аса­ло­дай іх збі­раю ў бу­ке­ты, по­тым з за­да­ва­ль­нен­нем пі­шу. Асаб­лі­ ва — ва­лош­кі. Мне зда­ецца, квет­кі лю­біць кож­ная жан­чы­на. Для мя­не ж гэ­та са­ма­ каш­тоў­ная з’ява пры­ро­ды. Да та­го ж кве­ тач­ны свет на­тхняе на твор­часць і моц­на ўзды­мае на­строй». Да­ша да­тклі­ва падзя­ ляе іх па ві­дах: «Па­ля­выя квет­кі бо­льш пяш­чот­ныя і існу­юць як бы са­мі ў са­бе, у сва­ім унут­ра­ным сус­ве­це. Та­му яны бо­ лей без­аба­рон­ныя. Са­до­выя ж — ура­чыс­ тыя, прэ­зен­та­бе­ль­ныя, эфек­тныя. У гэ­тым іх аса­бо­вая пры­ваб­насць. Але яны як бы вы­хва­ля­юцца сва­ім ха­рас­твом, і гэ­та так­ са­ма ад­мет­насць». Упа­да­баць тыя ці іншыя квет­кі для чар­го­ва­га на­цюр­мор­та — то­ль­кі ма­лая час­тка пра­цы над кар­ці­най. Бо­льш скла­да­на склас­ці ад­мыс­ло­вую, ары­гі­на­ль­ ную бу­кет­ную кам­па­зі­цыю. Ня­рэд­ка да яе да­лу­ча­юцца ся­мей­ныя — ма­ці, сяс­тра, та­ та. Усе з ра­дас­цю, а з най­бо­ль­шым імпэ­там Ва­сіль Фё­да­ра­віч, бо ён у гэ­тым надзвы­ чай­ны май­стар. Ні­бы­та мас­тач­цы пра­па­ну­ ецца на но­вым эма­цый­ным уз­роў­ні спа­ 40

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

знаць і за­сво­іць чар­го­вы ўрок ха­рас­тва. Тут трэ­ба быць асця­рож­ным і аку­рат­ным, каб не па­ру­шыць та­ямні­цу і гар­мо­нію энер­гіі ко­ле­раў, вы­тан­ча­най плас­ты­кі лі­ній у іх спля­цен­нях і ўза­емас­па­лу­чэн­нях. Як ні дзіў­на, на­стра­ёвас­цю, фа­бу­лай вы­ яўлен­чай мо­вы кве­тач­ныя сю­жэ­ты ў твор­ час­ці Дар’і да­во­лі раз­на­стай­ныя. Ёсць ко­ле­ ра­ва шчы­ль­ныя, энер­ге­тыч­ныя — з яскра­ва вы­ра­жа­ны­мі дэ­ка­ра­тыў­ны­мі тэн­дэн­цы­ямі жы­ва­пі­су: «Ка­ра­год» (2004), «Бэз. Вяс­ на» (2013), «Квет­кі ле­та» (2008), «Пі­во­ні» (2013), «Свя­точ­ны на­строй» (2013), «Ка­ лей­дас­коп» (2013), «Лі­леі» (2013), «Лет­ні на­строй» (2013), «Ве­ра­сень» (2013), «Бэз» (2013). За­ўсё­ды гэ­та на­цюр­мор­ты з са­до­ вых кве­так. І тут пры­гад­ваю, як мас­тач­ка ка­за­ла, што квет­кі са­мі «дык­ту­юць», як іх

пі­саць, як рас­стаў­ляць па бу­ке­тах. І па­вод­ ле Да­шы­най ха­рак­та­рыс­ты­цы са­до­ва­га ха­рас­тва, гэ­тым прад­стаў­ні­цам пры­ро­ ды бо­лей улас­ці­ва са­ма­лю­ба­ван­не і вы­ хва­лен­не сва­ёй вы­раз­най пры­га­жос­цю. Ад­сюль і фар­бы — яркія, зыч­ныя — та­кія, што ад­ра­зу за­ва­лод­ва­юць пра­сто­рай. Але ні­ко­лі і ў гэ­тым шэ­ра­гу кар­цін не сус­трэ­ нем стра­ка­тас­ці і збян­тэ­жа­най кам­па­зі­цыі ды плас­ты­кі мо­вы. Як за­ўсё­ды ў твор­час­ці мас­тач­кі, тут пан­уе эле­ган­тная ко­ле­ра­вая пра­мо­ва, кры­ху пры­глу­ша­ная, не вы­стаў­ ле­ная па­пе­ра­дзе па­чуц­цё­вас­ці, са­ма­дас­ тат­ко­вас­ці. Ся­род ад­мет­ных прац кар­ці­на «Antik» (2013). Тэ­ма шэ­дэў­раў антыч­нас­ ці — ку­ль­та­вая ў мас­тац­тве Су­ма­ра­вых. Яе шту­дзі­ра­ва­лі, ёю за­хап­ля­лі­ся, ад яе ад­штур­хоў­ва­лі­ся ў твор­чых по­шу­ках. Не пра­мі­ну­ла гэ­та­га шля­ху і Дар’я. Яе пра­ца вы­тан­ча­на і не­на­вяз­лі­ва ад­сы­лае нас да ўзо­раў антыч­нас­ці, што вы­сту­па­юць мі­ла­ гуч­ным фо­нам для ма­ты­ваў рэ­аль­нас­ці, на­стро­яў сён­няш­ня­га дня ў воб­ра­зах ла­ зы ві­наг­ра­ду і бу­ке­ці­ка со­неч­на-яскра­ вых кве­так у ба­ка­ле. Мас­тач­ка пра­па­нуе гле­да­чу сво­еа­саб­лі­вую пры­тчу пра пра­ўду і ўро­кі жыц­ця, пра ад­веч­ныя ісці­ны. Ка­лі ўгля­дзец­ца, мы за­ўва­жым на пер­шым пла­ не раз­гор­ну­тую кні­гу. Яна ні­бы і не­прык­ мет­ная, не кі­да­ецца ў во­чы. Тым не менш яе пры­сут­насць пра мно­гае свед­чыць. Мы па­чы­на­ем раз­умець, што на яе ста­рон­ках тэк­сты пра антыч­насць, пра ве­лі­зар­ныя зда­быт­кі вя­лі­кай ку­ль­ту­ры, на грун­це якой па­ўста­ла цы­ві­лі­за­цыя. Ка­ва­лак ба­рэ­ль­ефа антыч­най плас­ты­кі на за­днім пла­не кам­ па­зі­цыі — ні­бы сон з да­лё­кай мі­нуў­шчы­ ны. На­ват сім­ва­ліч­ная га­лін­ка ві­наг­рад­най

ла­зы, што пе­ра­ся­кае кам­па­зі­цыю па дыя­ га­на­лі, не мае сап­раў­днай энер­гіі. То­ль­ кі пыр­скі ко­ле­раў кве­так у ба­ка­ле по­бач, яркія і жыц­ця­дай­ныя, свед­чаць: жыц­цё пра­цяг­ва­ецца. Іншая «раз­мо­ва ко­ле­раў» — у сю­жэ­тах з па­ля­вы­мі крас­ка­мі. Там па­ўсюд­на пяш­чо­ та, апо­вед пра ча­роў­насць — тое, ча­го не спаз­наць роз­умам, то­ль­кі сэр­цам... Тон­кая і муд­ра­ге­ліс­тая віб­ра­цыя стром­кіх лі­ній і со­неч­на-зі­хат­лі­вых па­мкнен­няў свят­ла і ко­ле­раў, якія бліз­кія ру­хам шчым­лі­вых, час­та ледзь улоў­ных лі­рыч­ных на­стро­яў

ча­ла­ве­чай ду­шы... Гэ­та пра­цы ня­даў­ня­га ча­су: «Чэр­вень», «На­цюр­морт з гры­ба­мі і слі­ма­ка­мі», «Квет­кі», «Пер­шыя квет­кі», «Ва­лош­кі», «Лет­няя ма­ль­ва», «Рах­ма­ныя квет­кі». Крас­кі з кар­цін Дар’і ўва­саб­ля­юць шы­ры­ню яе ду­хоў­ных па­мкнен­няў. У ка­ ра­леў­стве іх ча­раў­ніц­тва ёй во­ль­на ды­ ха­ецца і доб­ра са­ма­па­чу­ва­ецца. З гэ­тых па­лот­наў пра­ме­ніц­ца аса­біс­тая фі­ла­со­фія жыц­ця. Улю­бё­ныя ва­лош­кі пра­ніз­лі­вай зыч­нас­цю сі­не­чы ўзба­га­ча­юць ко­ле­ра­ вую му­зы­ку ба­га­тых бу­ке­таў, рас­стаў­ля­юць акцэн­ты, пры­ўно­сяць нот­ку апты­міз­му. Яны

са­ма­дас­тат­ко­ва і па­ўна­вар­тас­на існу­юць і ў інды­ві­ду­аль­ных бу­ке­тах, дзе на­гад­ва­ юць вы­бух за­хап­лен­ня і пяш­чо­ты ад­на­час­ на. Не ад­ной­чы мас­тач­ка па­ўта­ра­ла гэ­ты сю­жэт, які ў пэў­ным сэн­се мож­на на­зваць сім­ва­лам яе ду­шы або твор­чым брэн­дам ад­ной з яскра­вых прад­стаў­ніц ды­нас­тыі Су­ма­ра­вых — Дар’і Су­ма­ра­вай-Ко­пач. Лёг­ка за­ўва­жыць, што мно­гія тво­ры, на­ цюр­мор­ты ці кра­яві­ды мас­тач­ка па­зна­ чае по­ра­мі го­да. Кас­трыч­нік, ве­ра­сень, чэр­вень... Ве­ра­год­на, у гэ­тай фор­ме мас­ тац­ка­га са­ма­вы­яўлен­ня Да­ша най­бо­лей на­блі­жа­на ад­люс­троў­вае тон­кія віб­ра­ цыі ка­ла­ры­таў се­зон­ных ста­наў пры­ро­ ды. Асця­рож­ныя, чул­лі­выя на­зі­ран­ні за іх пе­ра­па­да­мі, пе­ра­лі­ва­мі, пе­ра­хо­да­мі ўва­ саб­ля­юцца на па­лот­нах «Над воз­ерам», «По­ўня», «Кас­трыч­нік», «Пер­шая зе­ля­ні­ на», «Вяс­на ў Ло­шыц­кім па­рку», «Кас­трыч­ нік». Ко­ле­ра­ва-плас­тыч­ныя ўва­саб­лен­ні вы­раз­ныя, ад­мет­ныя, ха­рак­тар­ныя. Хто яшчэ ў мас­тац­тве Бе­ла­ру­сі гэ­так уваж­лі­ва і ад­мет­на люс­тра­ваў пе­ра­хо­ды пры­ро­ды? Ка­неш­не ж, кла­сік Бя­лы­ніц­кі-Бі­ру­ля. Тут яму ня­ма роў­ных. Ві­таль Цвір­ка — ма­эстра жы­ва­пі­су мог ува­со­біць і не­паў­тор­ную ка­ ла­рыс­ты­ку та­го ці інша­га рэ­гі­ёна кра­іны. У гэ­ты па­чэс­ны шэ­раг ка­ла­рыс­таў ста­но­ віц­ца і Дар’я. Кра­явід­ныя пра­цы не са­мая вя­лі­кая дзя­лян­ка яе мас­тац­кай дзей­нас­ці, але ве­ль­мі пер­спек­тыў­ная. Кра­явід, на­цюр­морт, парт­рэт, тэ­ма­тыч­ны твор — па­ўсюль са­ма­вы­яўлен­не праз пе­ ра­жы­тае і ад­чу­тае, уз­ятае не­пас­рэд­на з жыц­ця і пры­ро­ды, у якой вы­рас­ла, з якой уваб­ра­ла ў свя­до­масць кас­ма­го­нію бе­ла­ ру­са, бліз­кую твор­час­ці сла­ву­тай інсіт­ні­цы Але­не Кіш. Дар’я да­ўно ад­кры­ла для ся­бе фе­но­мен гэ­тай на­род­най мас­тач­кі і за­ча­ ра­ва­ла­ся ёю на ўсё жыц­цё, а ў 1996 го­дзе на­пі­са­ла кар­ці­ну «Пры­свя­чэн­не Але­не Кіш». Сціп­лая па па­ме­рах кам­па­зі­цыя дзіў­ ным чы­нам суб­лі­ма­ва­ла ў са­бе мі­фа­ла­ге­му жыц­ця і твор­час­ці на­род­най май­стры­ні. На тыя ча­сы яшчэ зу­сім юная Да­ша Су­ма­ра­ва рас­паз­на­ла ўні­ка­ль­ную фор­му­лу май­стэр­ ства сва­ёй ге­ра­іні і са­ма, праз вер­насць Бос­ка­му Па­клі­кан­ню, пад­оўжы­ла ня­прос­ ты шлях, по­ўны шчы­рас­ці і ад­кры­тас­ці.

1. Лет­няя ма­ль­ва. Алей. 2016.

2. Свет­лы дзень. Алей. 2000.

3. Ра­ні­ца. Алей. 2002.

4. Antik. Алей. 2013.

5. Кастрычнік. Алей. 2008.

6. Нацюрморт з грыбамі і слімакамі. Алей.

2013.

7. Тумановы край. Алей. 2000.

41

В І ­З У ­А Л Ь ­Н Ы Я М А С ­Т А Ц ­Т В Ы • К У Л Ь Т У Р Н Ы П Л А С Т

АТЛАН­Т Ы­Д А ВІК­ТА­РА ШМА­ТА­В А

(1936—2006)

Тац­ця­на Мар­ка­вец-Га­ран­ская Як ад да­ты на­ра­джэн­ня, так і ад дня смер­ці 2016-ы для Вік­та­ра Шма­та­ва юбі­лей­ны. Мас­так мог пра­жыць і да 80-год­дзя, якое спра­віў бы ця­пер, каб не стра­ціў зда­роў­е ў Чар­но­бы­льс­кай зо­не і за­ўчас­на не за­гі­нуў. У за­ха­ван­ ні спад­чы­ны на­ву­ко­вец і мас­так ба­чыў сваё па­к лі­кан­не: у шмат­ лі­кіх па­ездках ра­та­ваў ма­тэ­ры­ яль­ныя тво­ры і рэ­чы мас­тац­кай вар­тас­ці, ува­саб­ляў кар­ці­ны на­род­на­га бед­ства ў шмат­лі­кіх жы­ва­піс­ных па­лот­нах і ста­ран­ на вёў дзён­ні­ка­выя за­пі­сы на­ зі­ран­няў і ўра­жан­няў. Пер­шая па­ездка ў зо­ну ад­бы­ла­ся ў 1986-м. На­па­чат­ку гэ­та бы­ла экс­пе­ды­ цыя гру­пы бе­ла­рус­кіх мас­та­коў па Бра­гін­скім ра­ёне, па вы­ні­ках на­пі­са­ны дзя­сят­кі кар­цін, пе­рад­адзе­ных Бра­гін­ска­му рай­вы­кан­ ка­му. З гэ­тай ка­лек­цыі праз год на ба­зе Бра­гін­ска­га гіс­та­рыч­на­га му­зея бы­ла ство­ра­на экс­па­зі­цыя, пры­све­ча­ная Чар­но­бы­лю, якая не губ­ляе акту­аль­нас­ці і сён­ня. Яна па­паў­ня­ецца, мя­няе аб­ліч­ ча і за­ўсё­ды по­ўная на­вед­ні­каў. У да­лей­шым Вік­тар Фё­да­ра­віч на ча­ле су­пра­цоў­ні­каў Му­зея ста­ра­жыт­на­бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры, якім кі­ра­ваў з 1991-га, іні­цы­яваў і здзей­сніў шэ­раг экс­пе­ды­цый (па дзве-тры ў год) у вёс­кі 30-кі­ла­мет­ро­вай Чар­но­бы­льс­кай зо­ны з мэ­тай вы­яўлен­ня вы­со­ка­мас­тац­кіх экс­па­на­таў этнаг­ра­фіі і на­ род­най ку­ль­ту­ры, арга­ні­зоў­ваў іх дэ­зак­ты­ва­цыю, да­стаў­ку ў Мінск і рэ­стаў­ра­цыю і, што не менш важ­на, аб­авяз­ко­вае ўвя­дзен­не ў на­ву­ко­вы аб­арот праз да­к ла­ды на кан­фе­рэн­цы­ях, ад­мыс­ло­выя ма­наг­ра­фіі і пуб­лі­ка­цыі. З вы­се­ле­ных вё­сак Ма­гі­лёў­шчы­ны і Го­ ме­льш­чы­ны амаль на ад­ным энту­зі­язме і без ад­па­вед­ных умоў вы­во­зі­лі­ся по­мні­кі, мно­гім з якіх ня­ма ца­ны. Гэ­тая маш­таб­ная, ме­та­дыч­на аб­грун­та­ва­ная ра­бо­та не ад­ра­зу за­ўваж­ная, бо вы­ ні­кі яе пра­яўля­юцца па­сту­по­ва: «з-пад по­пе­лу» вы­ра­та­ва­ны цэ­ лы пласт уні­ка­ль­най ку­ль­ту­ры. З вы­ве­зе­ных экс­па­на­таў па­ўстаў «Чар­но­быль­с­кі фонд», а на яго тры­ва­лым пад­мур­ку — но­вы ад­ дзел ака­дэ­міч­на­га му­зея, на­зва­ны «По­мні­кі ку­ль­ту­ры і на­род­на­ га мас­тац­тва Чар­но­бы­льс­кай зо­ны», дзе раз­мяс­ці­ла­ся бо­лей за 600 артэ­фак­таў. У арты­ку­ле пра гэ­тую дзей­насць у «Гіс­та­рыч­ным ча­со­пі­се» (№4, 1997) Вік­тар Фё­да­ра­віч пры­во­дзіць фраг­мен­ты дзён­ні­ка­вых за­пі­саў: «5 чэр­ве­ня 1991 го­да, Бра­гін. Ужо два дні, як мы, М. Ме­ль­ні­каў, Ю. Піс­кун і А. Ха­ды­ка, у зо­не… Да­сле­да­ва­лі вёс­кі Ясень, Пу­чын, Жэр­днае, Ва­зок і іншыя… Пра­ца­ваць ня­лёг­ка: спё­ ка, пыл, бу­р’ян, кра­пі­ва ды ка­люч­кі ля кі­ну­тых хат вы­шэй га­ла­вы. Ра­ды­яцыя ў асоб­ных вёс­ках пе­ра­вы­шае на­рма­ль­ны фон у ты­ся­чы раз­оў. Збі­ра­ем то­ль­кі най­бо­льш мас­тац­кія, ары­гі­на­ль­ныя рэ­чы… Па­сту­по­ва вы­пра­ца­ва­лі ме­то­ды­ку пра­цы… У Бра­гін­скую гас­ці­ні­цу вяр­та­емся по­зна ўве­ча­ры… Так па­чы­на­ла­ся на­ша Чар­но­бы­льс­кая Па­мпея».

42

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

Да­сле­да­ван­нем Чар­но­бы­ля Шма­таў цал­кам пад­на­ча­ль­вае ўлас­ ную жы­ва­піс­ную твор­часць. Гэ­тая тэ­ма ме­ла для яго і аса­біс­тае зна­чэн­не, бо Вік­тар Фё­да­ра­віч па­хо­дзіў з га­рад­ско­га па­сёл­ка Ка­ ма­рын, што пры­мы­кае да зо­ны. У вы­ні­ку з’яўля­ецца вя­лі­кая се­ рыя жы­ва­піс­ных па­лот­наў, якую ён дзіў­ным чы­нам спа­лу­чае з му­ зей­ным этнаг­ра­фіч­ным ма­тэ­ры­ялам у агу­ль­ную кан­цэп­ту­аль­ную вы­ста­ву пад на­звай «Па­літ­ра Чар­но­бы­ля». Пад­обных пры­кла­даў су­мяш­чэн­ня тво­раў су­час­на­га мас­тац­тва з му­зей­най этнаг­ра­фіч­ най экс­па­на­ту­рай гіс­то­рыя яшчэ не ве­да­ла. Спа­чат­ку не­ка­то­рых гэ­та за­сму­ча­ла, здзіў­ля­ла, бян­тэ­жы­ла. Але аб’ектыў­ная ло­гі­ка свед­чыць на ка­рысць шма­таў­скай ідэі: воб­раз лан­дшаф­ту, на­ту­ ра­ль­на­га ася­род­ка існа­ван­ня тво­ра мас­тац­тва да­па­ма­гае гле­да­чу ўвай­сці ў кан­тэкст, у інсіт­ную атмас­фе­ру ўні­ка­ль­най ста­ра­жыт­най ку­ль­ту­ры. У су­вя­зі з гэ­тым пры­га­даў­ся пры­клад су­час­на­га мас­ тац­тва Англіі. Адзі­нац­цаць кі­ла­мет­раў на по­ўнач ад Лі­вер­пу­ля, у мяс­тэч­ку Крос­блі, на уз­бя­рэж­най пляж­най па­ла­се пра­цяг­лас­цю ка­ля трох кі­ла­мет­раў да­ўжы­нёй і на кі­ла­метр у бок мо­ра бры­ тан­скі май­стар Энта­ні Гор­млі ства­рыў уні­ка­ль­ную пра­сто­ра­вую кам­па­зі­цыю з со­тні бе­тон­ных ску­льп­тур, ідэн­тыч­ных по­ста­цям ча­ ла­ве­чых асоб у на­ту­ра­ль­ную ве­лі­чы­ню. У ча­сы мар­скіх пры­лі­ваў ко­піі лю­дзей зда­ля, ад­на за дру­гой, зні­ка­юць у мар­скіх хва­лях,

а з ад­лі­вам на­ноў з’яўля­юцца. Так мас­так імкнуў­ся да­вес­ці, што мы не­ад’ем­ная час­тка пры­ро­ды, на­ра­джа­емся і зні­ка­ем у ёй жа. І пра­цэс гэ­ты бяс­кон­цы. Вы­ста­ва «Па­літ­ра Чар­но­бы­ля» свед­чыць пра тое са­мае. Ася­ро­дак жыц­ця і дзей­нас­ці ча­ла­ве­ка ўва­соб­ле­ны фар­ба­мі, на па­лат­не, ча­сам — у ме­та­фі­зіч­най ры­то­ры­цы. А по­бач рэ­чы — іка­на­піс, руч­ні­кі, разь­ба па дрэ­ве, ке­ра­мі­ка, уз­оры тра­ды­ цый­на­га на­род­на­га адзен­ня, — што з па­ка­лен­ня ў па­ка­лен­не ўва­ саб­ля­лі ку­ль­ту­ру і мен­та­лі­тэт на­ро­да, яко­му ра­ды­яцыя па­гра­жае та­та­ль­ным зніш­чэн­нем. Ве­ра­год­на, кан­цэп­цыя экс­па­зі­цыі Шма­ та­ва больш глы­бо­кая і кра­са­моў­ная ў па­ра­ўнан­ні са шмат­кі­ла­ мет­ро­вай пра­сто­ра­вай кам­па­зі­цыяй яго англій­ска­га ка­ле­гі Энта­ні

Гор­млі. Я за­пра­ша­ла па­гля­дзець экс­па­зі­цыю Вік­та­ра Шма­та­ва, асэн­са­ваць і падзя­ліц­ца ўра­ жан­нем сту­дэн­таў-мас­тац­тва­ знаў­цаў. Не­ка­ль­кі цы­та­таў… «Вы­стаў­ка “Па­літ­ра Чар­но­бы­ ля” ад­на­час­на за­хап­ляе вы­со­ кай мо­вай шэ­дэў­раў мас­тац­кай ку­ль­ту­ры бе­ла­рус­ка­га Па­лес­ся і па­ра­ле­ль­на — тра­гіч­на-жах­лі­ вая ў апо­ве­дзе пра смя­рот­ную ка­тас­тро­фу, якую ўжо не­маг­чы­ ма вы­пра­віць. Ка­тас­тро­фу, што для мно­гіх па­ка­лен­няў лю­дзей з за­бру­джа­ных тэ­ры­то­рый па­ ру­шы­ла свет­лы воб­раз дзя­цін­ ства, зруй­на­ва­ла са­мую ідэю вяр­тан­ня ў ба­ць­коў­скую ха­ту, па­кла­нен­ня дзя­дам, ідэ­ал ува­ саб­лен­ня ма­лой ра­дзі­мы-аб­я­ рэ­га, каш­тоў­на­га для кож­на­га ча­ла­ве­ка. Бо на мес­цы ра­дзі­ ма­га краю скрозь па­чвар­ства і пус­тэ­ча». «Пры­йшла бя­да і пан­ішчы­ла жыц­ці, лё­сы, гіс­то­рыю… Рап­тоў­ на, без да­зво­лу, без су­да і след­ ства». «Боль мож­на на ўсё жыц­цё за­ ха­ваць у сэр­цы, а мож­на вы­ плес­нуць фар­ба­мі і воб­ра­за­мі на па­лот­ны кар­ці­наў, каб пе­ра­ сце­раг­чы ча­ла­вец­тва». У вя­лі­кай се­рыі, якая на­ліч­вае бо­лей за со­тню па­лот­наў, ува­ соб­ле­на мас­тац­кая хро­ні­ка чар­но­бы­льс­кай бя­ды і падзей у пра­цэ­се і па­сля пе­ра­ся­лен­ ня з за­бру­джа­ных тэ­ры­то­рый. Не­ка­то­рыя з іх — жы­ва­піс­ныя рэ­пар­та­жы, дзе да­клад­на вы­ пі­са­ны кра­явід, вы­ве­ра­ная кан­ крэ­ты­кай кам­па­зі­цыя. З пер­ша­ га по­гля­ду та­кой успры­ма­ецца кар­ці­на «Раз­ві­тан­не». Па­чаў­шы пра­ні­кац­ца сю­жэ­там, раз­уме­ем, што тут вы­яўле­на тра­ге­дыя — не­па­мер­ны боль вы­му­ша­на­га раз­ві­тан­ня ча­ла­ве­ка з зям­лёй ба­ць­коў і дзя­доў. Яшчэ бо­лей энер­гіі воб­раз­нас­ці і сім­во­лі­кі аса­цы­яцый у рэ­пар­таж­ным па­ лат­не з на­ту­ры «Студ­ня». Пе­ра­крэс­ле­нае лі­ні­яй га­ры­зон­ту жыц­ цё вё­сач­кі, дзе на пер­шым пла­не буй­ны бур’ян, а за га­ры­зон­там на­паў­раз­ва­ле­ныя ха­ці­ны, на мя­жы ко­ліш­ня­га по­бы­ту ча­ла­ве­ка і ха­осу смер­ці бяз­во­ль­на за­віс у пра­сто­ры ця­пер ні­ко­му не па­трэб­ ны ка­ло­дзеж­ны жу­ра­вель. З рэ­пар­таж­ных па сты­ліс­ты­цы кар­цін — кам­па­зі­цыя «Да­ро­га». У ёй і ко­ліш­ні шлях праз вёс­ку, які не­ка­лі быў «ра­кой жыц­ця», і па­хі­ле­ныя слу­пы лі­ніі элек­тра­пе­ра­дач, і апус­це­лыя хат­кі з пра­ва­ле­ны­мі вач­ні­ца­мі вок­наў. Пу­кі ня­ко­ша­най тра­вы пра­бі­ва­юцца аб­апал і па­ся­рэ­дзі­не да­ро­гі. А над усім гэ­тым бяз­лад­дзем сты­хій — па­гроз­лі­вае, са свін­цо­вы­мі пе­ра­лі­ва­мі не­ба.

43

ла­ру­сі», — пі­са­ла мас­тац­тваз­наў­ца Ва­лян­ці­на Тры­гу­бо­віч. На вя­лі­ кім па па­ме­рах па­лат­не, ад ні­зу да вер­ху кар­ці­ны ва ўвесь рост па­ўстае жан­чы­на. Яна ўзвы­ша­ецца над га­ры­зон­там, над па­ля­мі і ля­са­мі, сё­ла­мі, га­ра­да­мі і мяс­тэч­ка­мі. Агор­ну­тая хус­ткай, ка­бе­та ве­ліч­на і год­на кро­чыць па зям­лі, за­ста­ючы­ся вы­шэй за лю­бую не­па­го­ду і ві­ху­ры аб­ло­каў. Яе раз­ме­ра­ная, спа­кой­ная і ўпэў­не­ная ха­да ўся­ляе па­чуц­ці не­па­руш­нас­ці спа­кою і бяс­пе­кі, упэў­не­нас­ці ў за­ўтраш­нім дні і пра­гі жыц­ця… Та­кой мас­так ба­чыў бу­ду­чы­ню род­на­га краю — свет­лай і не­па­руш­най. Твор у пэў­ным сэн­се стаў сім­ва­лам жы­ва­піс­най твор­час­ці Вік­та­ра Фё­да­ра­ві­ча, па­каз­ваў­ ся на мно­гіх айчын­ных і за­меж­ных вы­ста­вах і з 2002 го­да зна­ хо­дзіц­ца ў па­ста­яннай экс­па­зі­цыі ў Еўра­пар­ла­мен­це (Бру­сель). Воб­ра­зы бе­ла­рус­кіх ма­ця­рок пе­ра­хо­дзяць у Шма­та­ва з кар­ці­ны

За гэ­ты­мі воб­ра­за­мі, што спа­ра­джа­юць су­м і го­ры­ч, бяз­меж­ная энер­гія ад­чаю ча­ла­ве­ка, які на­заў­сё­ды за­стаў­ся без мі­ну­ла­га і бу­ ду­чы­ні. Гэ­тыя па­лот­ны Шма­та­ва, што глы­бо­ка эма­цый­на і ад­мет­ на люс­тру­юць шы­ро­ка­маш­таб­ную тра­ге­дыю бе­ла­рус­ка­га на­ро­да, вы­клі­ка­юць аса­цы­яцыі з ана­ла­гіч­ны­мі тво­ра­мі па ма­гу­це мас­тац­ ка­га пра­нік­нен­ня ў з’я­вы апа­ка­ліп­січ­ных тра­ге­дый у іншых ку­тах пла­не­ты. Ад­люс­тра­ва­ныя ге­ні­ем май­строў роз­ных цы­ві­лі­за­цый, яны ідэн­тыч­ныя па сі­ле ўздзе­яння на гле­да­ча і ве­лі­чы ўва­саб­ лен­няў ка­тас­троф. Да пры­к ла­ду, «Апош­ні дзень Пам­пеі» Бру­ло­ ва і «Гер­ні­ка» Пі­ка­са. Тво­ры, што пра­гу­ча­лі энер­гі­яй пра­тэс­ту су­ праць та­та­ль­ных бед­стваў, пад­обныя да рэ­пар­таж­ных сю­жэ­таў з гіс­то­рыі Чар­но­бы­льс­кай тра­ге­дыі Вік­та­ра Шма­та­ва. Той жа на­пал страс­цей і ад­чаю. Тая ж не­прад­ка­за­ль­насць зніш­ча­ль­най пры­род­ най сты­хіі, якая ў Бру­ло­ва ўва­со­бі­ла­ся ў дэ­ма­ніч­ным сва­во­льс­тве вул­ка­на, у Пі­ка­са — у ад­на­час­на аб­ры­ну­тай на мір­ны го­рад зніш­ ча­ль­най ва­еннай сты­хіі. Але пры­ве­дзе­ныя пры­к ла­ды за­меж­ных ува­саб­лен­няў маш­таб­ных тра­ге­дый дзе­сь­ці грэш­ныя за­ліш­нім пра­гма­тыз­мам па­ка­зу сты­хій. На­зва­ныя твор­цы ні­бы асце­ра­га­лі­ ся вы­йсці за межы вы­со­кіх ры­саў пра­фе­сі­яна­ліз­му і аўта­ры­тэ­ту ўлас­най сус­вет­най сла­ву­тас­ці. Шма­таў пра гэ­та і бліз­ка не ду­маў. Ён ірваў ду­шу і па-жы­во­му вы­к ла­даў­ся. Гэ­та ўздзей­ні­чае, пра­бі­вае то­кам, па­кі­дае моц­ныя і не­за­быў­ныя ўра­жан­ні. І дзе той Мунк са сва­ім «Кры­кам»! Бе­ла­рус­кі мас­так яго «пе­ра­кры­чаў». У іншых кар­ці­нах се­рыі пер­шас­ныя сім­во­лі­ка аса­цы­яцый і фі­ла­ соф­скіх раз­ваг. Дэ­та­лі тут сас­ту­па­юць мес­ца гла­ба­ль­най энер­гіі зна­ка­вых сіс­тэм з шэ­ра­гу пан­яццяў «род», «на­род», «ра­дзі­ма». У не­пас­рэд­най су­вя­зі з імі — ма­гут­ныя воб­ра­зы жан­чы­ны-ма­ ці. «Шма­таў­скі парт­рэт “Ма­ці” (1979—1994 га­ды) ста­іць у шэ­ра­ гу най­леп­шых жы­ва­піс­ных тво­раў, пры­све­ча­ных гэ­тай тэ­ме. Гэ­та эпіч­ны воб­раз жан­чы­ны, які за­ста­нец­ца ў гіс­то­рыі мас­тац­тва Бе­ 44

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

ў кар­ці­ну. Гэ­та і сціп­лы аб­ра­зок жан­чы­ны на фо­не рам­кі з ся­мей­ ны­мі фо­та­здым­ка­мі — кар­ці­на «Ма­ці» (1978), і да­во­лі маш­таб­ ны вер­ты­ка­ль­ны твор з ма­ці, што ся­дзіць у пра­ёме дзвя­рэй ха­ты, ад­хі­ліў­шы­ся на хві­лі­ну ад пе­ра­бі­ран­ня бу­ль­бы на па­сеў, — «Ве­ чар» (1978), і па­пра­ду­ха за ткац­кім стан­ком — «Ткал­ля» (1978). Эма­цый­най воб­раз­нас­цю вы­лу­ча­ецца кар­ці­на «Мат­чын аб­раз» (1900—1991), дзе па по­лі ды бур’яне ўздоўж па­ва­ле­на­га пло­та, усё да­лей ад не­бяс­печ­най зо­ны ра­ды­яцыі ру­шыць ста­лая ка­бе­ та, пры­ціс­ка­ючы да гру­дзей аку­рат­на агор­ну­ты руч­ні­ком хат­ні аб­раз. Най­бо­лей яскра­вае, шмат­кроць па­ўто­ра­нае ў 1990—1993 га­дах па­лат­но «Лёс»: жан­чы­на-ма­ці, якую ён ма­люе на тле акон­ на­га пра­ёма з вы­бі­ты­мі шы­ба­мі. Тра­ды­цый­ныя вы­явы га­луб­коў на ака­ні­цах тут ужо стра­ці­лі сваю аб­ярэж­ную моц, ста­лі анты­ по­дам бяс­пе­кі і ха­рас­тва. Жу­дас­ці ўра­жан­ням да­дае моц­ны кан­ траст бя­лют­кіх ліш­тваў з чор­най без­дан­ню пра­сто­ры апус­це­ла­га до­ма, жыц­цё і по­быт у якім ужо ніш­то і ніх­то не аб­аро­ніць. То­ль­кі ге­ра­іня кар­ці­ны, апош­няя жы­хар­ка ка­лі­сь­ці ўту­ль­най вёс­кі, ні­як не мо­жа раз­ві­тац­ца з мі­ну­лым, га­то­вая за­гі­нуць по­бач з ро­да­вым гняз­дом не­ка­ль­кіх па­ка­лен­няў ся­м’і. Ад­ным з ха­рак­тэр­ных воб­ ра­заў чар­но­бы­льс­кай се­рыі жы­ва­пі­су Шма­та­ва па­ўста­юць пры­ да­рож­ныя і над­ма­гі­ль­ныя, агор­ну­тыя шмат­лі­кі­мі бе­лы­мі і ба­га­та арна­мен­та­ва­ны­мі руч­ні­ка­мі па­лес­кія кры­жы. Праз увесь на­ро­бак май­стра ве­ліч іх ува­саб­лен­ня, вар­тасць і па­тэн­цы­ял мас­тац­кай вы­раз­нас­ці мож­на па­ра­ўнаць хі­ба з ім жа ство­ра­ным ма­ну­мен­ та­ль­ным воб­ра­зам Ма­ці-Ра­дзі­мы. У кар­ці­не «Па­лес­се» (1992) Вік­ тар Фё­да­ра­віч гар­ма­ніч­на злу­чае дзве да­мі­нан­ты ўлас­на­га жы­

ва­пі­су і гэ­тым да­лу­чае пра­цу да шэ­ра­гу леп­шых сва­іх зда­быт­каў. Вік­тар Шма­таў падзя­ляў улас­ную твор­часць на два асноў­ныя пе­ ры­яды: адзін звя­за­ны з ува­саб­лен­нем Па­лес­ся да Чар­но­бы­ля, дру­гі — Па­лес­се па­сля Чар­но­бы­ля. Усё жыц­цё пра­цу­ючы над ад­ ной рэ­гі­яна­ль­най тэ­май і ад­каз­на ўсве­дам­ля­ючы ся­бе мас­та­ком Па­лес­ся, ён га­на­рыў­ся тым, што бя­да не за­кры­ла яму да­ро­гу да ба­ць­каў­шчы­ны. За кож­ным па­лат­ном у Шма­та­ва свая гіс­то­рыя пра род­ны край, пра Айчы­ну і яе тра­ды­цыі. Але гэ­ты шлях аб­а­ зна­чыў­ся не ад­ра­зу. За­няў­шы­ся мас­тац­тваз­наў­ствам, ён вы­ву­чаў ры­сы на­цы­яна­ль­най мас­тац­кай ку­ль­ту­ры, пры­свя­ціў­шы іх да­сле­ да­ван­ням тэ­арэ­тыч­ныя пра­цы. Кан­ды­дац­кую ды­сер­та­цыю аб­а­ ра­ніў па тэ­ме «Бе­ла­рус­кая са­ты­рыч­ная гра­фі­ка 1945—1965 гг.», док­тар­скую — «Мас­тац­тва бе­ла­рус­кіх ста­рад­ру­каў ХVI-ХVIII ста­ год­дзяў». Асоб­ную вар­тасць і зна­чэн­не для Бе­ла­ру­сі мае яго дзей­насць па вы­ву­чэн­ні мас­тац­тва кніг Фран­цыс­ка Ска­ры­ны, а так­са­ма ма­наг­ра­фіі пра твор­часць па­чы­на­ль­ні­каў бе­ла­рус­кай мас­тац­кай шко­лы — Язэ­па Драз­до­ві­ча, Мі­ха­ся Фі­лі­по­ві­ча, Пёт­ры Сер­гі­еві­ча, Але­сі Па­сля­до­віч і іншых май­строў, ка­го на­тхня­лі са­ ма­быт­ны по­быт на­ша­га на­ро­да і яго дра­ма­тыч­ная гіс­то­рыя, на­ цы­яна­ль­ныя тра­ды­цыі і фа­льк­лор. Шма­таў быў пе­ра­ка­на­ны, што «іх тво­ры — свед­чан­не та­го, што ў кож­на­га на­ро­да свае ўлю­бё­ныя ко­ле­ры, рыт­мы, не­паў­тор­нае ба­чан­не і ад­чу­ван­не, свой аса­біс­ ты шлях у мас­тац­тве». Мас­так і док­тар мас­тац­тваз­наў­ства Вік­тар Фё­да­ра­віч Шма­таў адзін з пер­шых у 1993 го­дзе быў уз­на­га­ро­ джа­ны мед­алём Фран­цыс­ка Ска­ры­ны, а ў 1995-м — за шмат­лі­кія да­сле­да­ван­ні твор­час­ці Ска­ры­ны — стаў лаў­рэ­атам Дзяр­жаў­най прэ­міі. Яго Ска­ры­ні­яна — важ­кі на­бы­так у да­сле­да­ван­нях эпо­хі Рэ­не­сан­су і ро­лі ў ёй пер­шад­ру­ка­ра. Шма­таў з 1963 го­да — актыў­ ны удзель­­ні­к вы­стаў, а з 1971-га —сяб­ра Бе­ла­рус­ка­га са­юза мас­ та­коў, аўта­р вя­до­мых па­лот­наў стан­ко­ва­га жы­ва­пі­су. У па­чат­ку 1990-х ад­бы­лі­ся яго пер­шыя пер­са­на­ль­ныя вы­ста­вы, спа­чат­ку ў Мін­ску, а ў 1995-м — у Фран­цыі. Чар­но­бы­льс­кія экс­па­зі­цыі з удзе­ лам тво­раў Вік­та­ра Фё­да­ра­ві­ча пра­йшлі ў 1990-м у Аме­ры­цы, у 1993-м — у Гер­ма­ніі. У 2006 го­дзе май­стар за­ўчас­на па­кі­нуў гэ­ты свет, па­спеў­шы адзна­чыць ся­мі­дзе­ся­ці­га­до­вы юбі­лей маш­таб­най улас­най экс­па­ зі­цы­яй у На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі. Па­сля шэ­ра­гу інсу­ль­таў Шма­та­ву ўжо цяж­ка бы­ло га­ва­рыць. Але тры­маў­ся ён ба­дзё­ра і год­на по­бач з леп­шы­мі сва­імі кар­ці­на­мі, гэ­так сім­ва­ліч­на і пры­ го­жа раз­ві­таў­шы­ся з сяб­ра­мі і па­плеч­ні­ка­мі. Яго ка­ле­га мас­тац­ тваз­наў­ца і мас­так Мі­хась Ра­ма­нюк не­ка­лі пі­саў, што для мно­гіх твор­цаў і ад­на­дум­цаў гэ­та быў шчы­ры па­ва­дыр да каш­тоў­нас­цяў гіс­то­рыі і ку­ль­ту­ры. Па­ва­дыр і ахвяр­нік — не злі­чыць тыя га­дзі­ны і дні, што пра­вёў ён у Чар­но­бы­льс­кай зо­не, у рэ­гі­ёнах род­на­га Па­лес­ся, ра­ту­ючы артэ­фак­ты ма­тэ­ры­яль­най і ду­хоў­най ку­ль­ту­ры, за­на­тоў­ва­ючы ў жы­ва­піс­ных па­лот­нах зы­хо­дзя­чую ў ня­быт пры­ га­жосць. Руч­ні­кі на кры­жах у кар­ці­нах, ні­бы жа­лоб­ны крык птуш­ кі над рас­кі­да­ным гняз­дом, лу­на­юць з тво­ра ў твор са­ма­быт­на­га мас­та­ка, за­ка­ха­на­га ў род­ны край. Па­лот­ны Вік­та­ра Шма­та­ва за­хоў­ва­юцца ў сям’і мас­та­ка, у фон­ дах На­цы­яна­ль­на­га мас­тац­ка­га му­зея Бе­ла­ру­сі, Бе­ла­рус­ка­га са­ юза мас­та­коў, Ма­гі­лёў­ска­га му­зея імя Мас­ле­ні­ка­ва, у Бра­гін­скім і На­раў­лян­скім му­зе­ях, а тэ­арэ­тыч­ныя рас­пра­цоў­кі і на­ву­ко­выя ве­ды — у шмат­лі­кіх арты­ку­лах і ма­наг­ра­фі­ях.

1. Аўта­пар­трэт. Алей. 1973.

2. Хлеб і пес­ня. Алей. 1974— 2002.

3. Да­ро­га. Алей. 1994.

4. Поле. Алей. 2006.

5. Адна не бядна. Алей. 1992.

6. Раз­ві­тан­не. Алей. 1990.

7. Цві­це бэз. Алей. 1998.

8. Лёс. Алей. 1990—1993.

9. Па­лес­се. Алей. 1992.

45

З М Е С Т Ч А ­С О ­П І ­С А « М А С ­Т А Ц ­Т В А » З А 2 016 Г О Д

М -АГЛЯ­Д А­Л Ь­Н ІК ВАР­НАС Саў­люс. Х — 2; ГУТ­КОЎ­СКАЯ Свят­ла­на. VІІ — 2; ЗА­РЫЦ­КІ Эду­ард.

VІІІ — 2; КАР­ПІ­ЛА­ВА Анта­ні­на. ІХ — 2; ЛУ­КА­ШЭ­ВІЧ Юрый. ІІ — 2; СІ­ДА­РЭН­ КА Антон. VІ — 2; СІТ­НІ­ЦА Ры­гор. V — 2; СМО­ЛЬС­КІ Ры­чард. ІІІ —3; СУР­СКІ Дзміт­рый. ХІ — 2; ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА Ні­на.

IV — 2; ХА­РЭЎ­СКІ Сяр­гей. І — 3. ВЫ­Я ЎЛЕН­Ч АЕ І ДЭ­К А­РА­Т ЫЎ­Н АПРЫ­К ЛАД­Н ОЕ МАС­ТАЦ­Т ВА, ДЫЗАЙН, АРХІ­Т ЭК­Т У­РА АКУ­НЕ­ВІЧ Во­ль­га. Збор тво­раў Юдэ­ ля Пэ­на ў Ві­цеб­скім мас­тац­кім му­зеі.

VІІІ — 48. БА­ЖЭ­НА­ВА Во­ль­га. Інта­на­цыя гра­фі­ кі. VІІІ — 42; Стыль гуш­чы­ні. Ге­надзь Ко­зел аб пра­сто­ры ва­кол тво­ра і жыц­ця. ХІ — 40. БАГ­ДА­НА­ВА Га­лі­на. Уро­кі гіс­то­рыі. «Час маг­на­таў» у га­ле­рэі Рэ­спуб­лі­ кан­ска­га тэ­атра бе­ла­рус­кай дра­ма­ тур­гіі. ІІ — 30. БЕ­ЛЯ­ВЕЦ Але­ся. Апош­нім ча­сам. ІІ — 5, IV — 4, V — 5, ІХ — 4, Х — 5; Ко­лер і яго свят­ло. Мац­вей Ба­саў пра по­шук са­ма­быт­нас­ці. І — 34; «Вяр­тан­не» Ма­ры­ны Ба­цю­ко­вай. Му­зей су­час­ на­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва. ІІ — 31; Мас­так — ку­ра­тар — кры­тык: ба­ланс інта­рэ­саў. «Круг­лы стол». ІІІ — 35; Ры­са як сіс­тэ­ма. Леў Алі­маў. ІІІ — 40; Па­чат­ко­вая, ся­рэд­няя, вы­шэй­шая: не спы­няй­це­ся! IV — 36; Вік­тар Ко­пач. Ідэі для ван­дро­вак. IV — 40; Та­му што… аб’ект. Усе­бе­ла­рус­кі арт-фэст у Па­ла­цы мас­тац­тва. VІ — 30; Вя­зь­ба брон­за­вай ніт­кі. Іры­на Хаў­ска (Шве­ цыя). ІХ — 40. БЕМ­БЕЛЬ Тац­ця­на. Ад не­вя­до­ма­га да не­бы­ва­ла­га. «Сма­га ко­ле­ру» Вя­ час­ла­ва Клі­мен­кі ў га­ле­рэі «TUT.BY».

VI — 37. БЛА­ГУ­ЦІН Ге­надзь. Пра­екцыі і па­ гру­жэн­ні. Ула­дзі­мір Руб­цоў (1936— 2010). ІІ — 40; Го­рад успа­мі­наў. Аб­ рам Раб­кін. (1925—2013). ІІ — 44; Быць у сва­ім ча­се. Вы­ста­ва Ся­мё­на Аб­ра­ма­ва ў Баб­руй­скім мас­тац­кім му­зеі. ХІ — 35. ВАЙ­НІЦ­КІ Па­вел. Вар­ша­ва — Мінск: дзве па­ра­ле­ль­ныя гіс­то­рыі. І — 40; Энвай­ран­мент-арт і сац­рэ­алізм.

«Quercus. Мар­гі­на­ліі да Ула­дзі­мі­ра На­бо­ка­ва» ў Ме­ма­ры­яль­ным му­зеімай­стэр­ні За­іра Азгу­ра. ІІІ — 32; Рэ­ кві­ем па… IV — 46; Ску­льп­ту­ра па­сля тра­ды­цыі. «Плю­ха»: ку­ра­тар­скі стэй­ тмент. VІ — 32; Гіс­то­рыя па-за вы­ явай. Вы­ста­ва Ма­ры­ны Ба­цю­ко­вай у му­зеі Янкі Ку­па­лы. ІХ — 34; Вёс­ка ў го­ра­дзе. «Поль­шча — кра­іна фа­льк­ ло­ру?» у га­ле­рэі «За­хэн­та», Вар­ша­ва. ХІІ — 34. ВА­СІ­ЛЕЎ­СКІ Пёт­ра. Па­ра­ле­ль­ны свет у кан­тэк­сце рэ­ча­існас­ці. Вы­ста­ва Ана­то­ля Кон­цу­ба ў га­ле­рэі «Мас­тац­ тва». IV — 34; Ка­лі дбаць пра пер­ спек­ты­ву… IV — 38; Ся­мей­ны аль­бом з до­ма пад знос. «Жыц­цё цу­доў­нае» Ва­лян­ці­на Гу­ба­ра­ва ў На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў. VІ — 36. ГАЎ­РЫ­ЛЮК Лю­боў. Ма­ла­дыя і яшчэ ма­ла­дзей­шыя: час тран­сфар­ма­цый. Кон­курс «Пра­Фо­та-2015». І — 30; Ло­ шыц­кі Genius loci. ІІ — 32; Стан Сі­лас.

46

Пра­ва смя­яцца. VІ — 38; Этна­ку­ль­ тур­ны дос­вед Ма­ры­ны Ба­цю­ко­вай.

VІ — 42; Пра «кры­ла­тыя ра­ке­ты» і «кill(ed) for peace». VІІ — 38; Фа­та­ г­ра­фія, архі­тэк­ту­ра і ўра­чыс­тасць не­фар­ма­ль­нас­ці. VІІІ — 38; За­йсці з дру­го­га бо­ку. «Ні­чо­га та­ко­га, гэ­ та про­ста мас­тац­тва» ў га­ле­рэі «Ў». ІХ — 38. ГА­РА­ЧАЯ На­тал­ля. Гу­ль­ня ў бі­сер. І — 6, ІІІ — 6, VІІ — 5; Кніж­ная па­лі­ ца. І — 8, ІІ — 7, IV — 7, V — 7, ІХ — 7; Інструк­цыя па вы­жы­ван­ні. І — 7, ІІ — 6, ІІІ — 7, IV — 6, V — 6, VІ — 7, VІІ — 7, ІХ — 6, Х — 7; «Каў­чэг» Рус­ла­на Ваш­ке­ві­ча — вы­ста­ва ад­на­го тво­ра ў Лі­та­ра­тур­ным му­зеі Пет­ру­ся Броў­ кі. І — 33; CTRL + S «Zakroma 2015». ІІ — 28; Гэ­ты ка­нал пра­слу­хоў­ва­ецца. «Ка­нал Ку­ль­ту­ра» Рус­ла­на Ваш­ке­ ві­ча ў га­ле­рэі «Дом кар­цін». V — 38; Пра япон­цаў, ге­да­нізм і мас­тац­тва. «Ха­на­ма­ці і на­ва­ль­ніч­ныя аб­ло­кі» Але­сі Жыт­ке­віч у «Ў»-ба­ры. VІІ — 31; Ана­там і я. VІІ — 34. ГАР­ДА Фе­лікс. Па­ву­чыц­ца ў дзя­цей. Аб­аро­на дып­ло­маў у Ака­дэ­міі мас­ тац­тваў. VІІ — 32; Як га­рыць агонь. «Ке­ра­мі­ка но­чы» ў На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў. ХІ — 38. ГО­МА­НА­ВА Во­ль­га. Збор тво­раў Мак­ сі­ма Пет­ру­ля ў ка­лек­цыі Рэ­йнга­ль­да Вюр­та. ХІ — 48. КА­ВА­ЛЕН­КА Але­на. Пе­ра­соў­нае «Мас­тац­тва» ў Смі­ла­ві­чах. ХІ — 3. КАН­ДРА­ЦЕН­КА Тац­ця­на. Што агу­ль­ на­га па­між мо­вай мас­тац­тва і мо­вай пчол? «Усё бы­ло па-інша­му» ў На­цы­ яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­ тваў. V — 40; Не­бяс­печ­ны на­ма­дызм. «Ад­ва­рот­ны рух» Іга­ра Ці­шы­на ў га­ ле­рэі «А&V». ХІ — 32. КЛІП Во­ль­га. «Арт-Ба­зель». Амбі­ цыі ў ва­рун­ках эка­но­міі. VІІІ — 32; Трэн­ды і за­йцы рас­ійска­га жы­ва­пі­су.

«New paint.ru» ў «До­ме кар­цін». ІХ — 33; Су­час­ная мі­фа­ло­гія. Па вы­ні­ках пле­нэ­ру «З Але­най Кіш у сэр­цы». ХІ — 36. КРЭ­ПАК Ба­рыс. Міс­тыч­ныя акцэн­ты гіс­то­рыі. «Млы­ны ча­су» Вік­та­ра Ням­ цо­ва ў Мас­тац­кай га­ле­рэі Мі­ха­іла Са­віц­ка­га. ХІІ — 36. ЛЫ­СЕН­КА Ла­ры­са. Твор сус­тра­ка­ ецца з по­зір­кам. «Ага» Аляк­сан­дра Ка­на­ва­ла­ва ў По­ла­цкай мас­тац­кай га­ле­рэі. І — 32. МАР­КА­ВЕЦ-ГА­РАН­СКАЯ Тац­ця­на. Імпрэ­сіі За­слаў­я. Вік­тар Мар­ка­вец (1947—2013). V — 44; У пра­сто­ры ад­ веч­на­га. Твор­часць Дар’і Су­ма­ра­вайКо­пач. ХІІ — 38; Атлан­ты­да Вік­та­ра Шма­та­ва. ХІІ — 42. ПАД­БЯ­РЭЗ­СКІ Дзміт­рый. Кан­стан­цін Кук­со. За­ча­піць не­паў­тор­нае. ІІ — 36. РО­ПАТ Во­ль­га. «Фор­ма спа­лу­чэн­ня C2N». IV — 35; Гіс­то­рыі-згад­кі. «Ме­та­ фор­ма» Дзміт­рыя Ага­на­ва ў арт-гас­ цёў­ні «Вы­со­кае мес­та». V — 39. РЫБ­ЧЫН­СКАЯ Во­ль­га. Ка­му­ні­ка­цыя і про­ці­пас­таў­лен­не. «Art in process. Гру­па “МЕМ” і сяб­ры» ў На­цы­яна­ль­ ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў.

IV — 32; Дос­ве­ды ві­зу­алі­за­цыі рэ­ аль­нас­цей. Вы­ста­ва-інтэр­вен­цыя Кан­стан­ці­на Се­лі­ха­на­ва ў Ме­ма­ры­ яль­ным му­зеі-май­стэр­ні За­іра Азгу­ ра. ІХ — 36.

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

СА­ЛА­ДУ­ХІ­НА Во­ль­га. Ка­лі це­ла пе­ра­ кі­да­ецца ду­шой. VІІ — 37. СВІ­РЫН Ілля. На па­чат­ку но­ва­га цык­ ла. 30-ы фес­ты­валь «Дах». Х — 40. СКАБ­ЛО Але­на. «Імпра­ві­за­цыя» ў вы­ста­вач­най за­ле Ма­ла­дзе­чан­ска­ га дзяр­жаў­на­га му­зыч­на­га ка­ле­джа імя М.К.Агін­ска­га. І — 33. СЯ­ЛІЦ­КАЯ-ТКА­ЧО­ВА Ксе­нія. «Са­ ды Се­мі­ра­мі­ды». Але­на Шле­гель у На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў. ІІ — 31; «Ася­род­дзе пра­ жы­ван­ня» На­тал­лі До­раш. Га­ле­рэя «TUT.BY». IV — 35. ФІН­КЕ­ЛЬШ­ТЭЙН Ла­ры­са. Амаль дэ­ тэк­тыў­ная гіс­то­рыя. Х — 43. ХА­ДЫ­КА Аляк­сей. Свет­лае пад­арож­ жа па Мін­ску. Вы­ста­ва Ба­ры­са Арак­ чэ­ева ў Мас­тац­кай га­ле­рэі Мі­ха­іла Са­віц­ка­га. ІХ — 32; З Ва­ты­ка­на — у Мінск. «Свет ня­бес­ны на зям­лі» ў На­ цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі. ХІІ — 33, Збор му­зыч­ных інстру­мен­таў Аляк­сея Ста­віц­ка­га. ХІІ — 48. ШТЭРН Ба­рыс. По­мнік Янку Ку­па­лу ў Ашдо­дзе. І — 33. ШУ­НЕЙ­КА Яўген. «Са­юз ка­хан­ня і твор­час­ці». Вы­ста­вач­ная за­ла Дзяр­ жаў­на­га лі­та­ра­тур­на­га му­зея Янкі Ку­па­лы. ІІ — 31. ЭРЭН­БУРГ Ма­ры­на. Упа­рад­ка­ван­не сты­хіі. VІІ — 40; Па­ўтор про­йдзе­на­га. Тры­ена­ле ДПМ у Па­ла­цы мас­тац­тва. ХІІ — 30. ЯНКОЎ­СКІ Андрэй. Гра­фіч­ныя меды­ та­цыі. «Miniprint Та­лін — Мінск 2016» у га­ле­рэі «Уні­вер­сі­тэт ку­ль­ту­ры». ІІІ — 33; Ба­ланс пры­ро­ды і гіс­то­рыі. Вы­ ста­ва Зу­за­ны Граўс Ру­даў­скай «Да­ кра­нан­не Сла­ва­кіі. Ма­лю­нак. Аб’ект. Каш­тоў­нас­ці» ў га­ле­рэі «Уні­вер­сі­тэт ку­ль­ту­ры». Х — 42. ТЭ­АТР АЛІ­СЕЙ­ЧЫК Га­лі­на. 2+3=2. ХІІ — 22. ГА­ЛАК Ула­дзі­мір. У «Цэн­тры» падзей. Фес­ты­валь айчын­ных экс­пе­ры­мен­ та­ль­ных тэ­атраў. IV — 27; Ку­ль­ту­ра па­ра­зу­мен­ня і рух на­сус­трач. Фо­рум ву­ліч­ных тэ­атраў. V — 22; Асаб­лі­выя лю­дзі. Звы­чай­ныя ро­лі. Між­на­род­ны фес­ты­валь асаб­лі­вых тэ­атраў «Крок на­сус­трач». VІІ — 24; Ка­зач­нае шчас­ це. ІІ Фес­ты­валь ка­зак, тэ­атра і кніг «Ка­зач­ны джэм». ХІ — 19. ГА­НУЛ На­тал­ля. Экзіс­тэн­цый­ная энта­ма­ло­гія. Х — 26. ЗА­МСКІ Аляк­сей. Між аўта­рам і ма­ тэ­ры­ялам. «Інтэрв’ю з ве­дзь­ма­мі» Бе­ла­рус­ка­га дзяр­жаў­на­га тэ­атра ля­ лек. VІ — 27; Па па­вер­хні па­лат­на. Х — 27; Цар­ства це­няў. Х — 28; Ві­зіт ста­рой мас­кі. Х — 29. ЕРМА­ЛО­ВІЧ-ДА­ШЧЫН­СКІ Дзміт­рый. Флірт на пер­спек­ты­ву. «Друж­ная ся­ мей­ка» па­вод­ле Мар­ка Ка­ма­ле­ці ў Тэ­атры імя Уршу­лі Ра­дзі­віл. І — 29; Кры­зіс з жа­но­чым аб­ліч­чам. «Са­ша, вы­кінь смец­це!» На­тал­лі Ва­раж­біт у Бе­ла­рус­кім дзяр­жаў­ным ма­ла­дзёж­ ным тэ­атры. ІІІ — 18; «Фан­та­зія на тэ­му» як су­аўтар­ства. Рэ­жы­сёр­ская дра­ма­тур­гія ў рэ­пер­ту­ары Го­ме­льс­ ка­га га­рад­ско­га ма­ла­дзёж­на­га тэ­ атра. ІІІ — 20; Жа­хі па­тры­ярха. «Дзе­ ці Ва­ню­шы­на» Сяр­гея Най­дзё­на­ва ў Бе­ла­рус­кім ма­ла­дзёж­ным тэ­атры.

VІІІ — 20; Мо­на тэ­атра­ль­най надзеі.

«Та­ямні­чае на­чное за­бой­ства са­ба­ кі» Мар­ка Хэ­да­на і «Сад» па­вод­ле Анто­на Чэ­ха­ва ў тэ­атра­ль­ным пра­ екце Андрэя Саў­чан­кі. ІХ — 24; Мроі­ ва свя­то­га ве­ча­ра. ІХ — 29; Бе­лае воб­ла­ка ты­ра­на. «Чын­гіс­хан» «Жас­ тар Тэ­атры» на ХХІ Між­на­род­ным тэ­ атра­ль­ным фес­ты­ва­лі «Бе­лая ве­жа». Х — 31. ЛАШ­КЕ­ВІЧ Жа­на. Падзей­ны шэ­раг. І — 6, ІІ — 5, ІІІ — 6, IV— 5, V — 4, VІ — 5, VІІ — 4, VІІІ — 4, ІХ — 5, Х — 6; Па­між не­бам і зям­лёй. «Птуш­кі» Арыс­та­фа­ на ў Бе­ла­рус­кім дзяр­жаў­ным тэ­атры ля­лек. І — 24; Ра­до­віш­ча ра­дас­ці. «Два­нац­ца­тая ноч» Уі­ль­яма Шэк­ спі­ра ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя М.Гор­ка­га. І — 26; Хто та­кія Брык і Шу­ся? ІІ — 22; Не­ве­ра­год­нае па­ўстае ві­да­воч­ным. ІІІ — 23; Ці бу­дзе тэ­атру шчас­це? «Лэ­дзі на дзень» Але­га Да­ ні­ла­ва ў На­цы­яна­ль­ным дра­ма­тыч­ ным тэ­атры імя М.Гор­ка­га. IV — 26; Кры­ты­кі. Рэ­аль­нае ба­гац­це кра­іны.

IV — 28; Шчод­рае дрэ­ва тэ­атра. VІ — 18; Пад­няц­ца да пра­ўды свя­той. «На дне» Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек. VІ — 23; І аб­ыя­ка­васць да жыц­ця. «Дзе ад­сту­па­ецца ка­хан­ не…» у Го­ме­льс­кім га­рад­скім ма­ла­ дзёж­ным тэ­атры. VІІ — 20; Зо­ла­там па акса­мі­це. «Ка­лі б ве­даць…» у Но­ вым дра­ма­тыч­ным тэ­атры. VІІ — 22; Ку­фар без дна. «Бе­ла­рус­кія ва­дэ­ві­ лі» бра­тоў Да­лец­кіх і Мі­ха­ся Ча­ро­та ў Бе­ла­рус­кім рэ­спуб­лі­кан­скім тэ­атры юна­га гле­да­ча. ІХ — 27; «Нам ня­ма ча­су быць шчас­лі­вы­мі…». «Без­на­ зоў­ная зор­ка» Мі­хая Се­бас­ць­яна ў Го­ме­льс­кім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры. Х — 30. МАС­КВІН Андрэй. Звяр­нуц­ца і вяр­ нуц­ца да ся­бе. Між­на­род­ны тэ­ат­ раль­­ны фо­рум «М.арт. кан­такт». IV — 22; Та­та­ль­ная гу­ль­ня. V — 30. МА­ТУ­СЕ­ВІЧ Аляк­сандр. З інтры­гай і без яе. V — 28. МУ­ШЫН­СКАЯ Тац­ця­на. Што той пе­ ра­мож­ца, што гэ­ты?.. ХІІ — 24. НА­ЛІЎ­КА Лі­да. Хлеб для дра­пеж­най птуш­кі. ХІ — 22. ПАН­КРА­ТА­ВА На­стас­ся. Перш як кі­ нуц­ца з га­ры. «Два­яжэ­нец» Арту­ра Мі­ле­ра ў Дзяр­жаў­ным ма­ла­дзёж­ным тэ­атры. V — 21. ПА­РФІ­ЯНО­ВІЧ Але­на. Ад­чу­ван­не надзвы­чай­най важ­нас­ці. Спец­пра­ ект «Тэ­атр у тур­ме». ІХ — 26. ПЕ­ПЯ­ЛЯ­ЕЎ Ва­лян­цін. Ша­ба­ны бач­ ныя з ад­лег­лас­ці. Су­час­ная бе­ла­рус­ кая про­за на сцэ­не На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы. І — 28; Анёл пры ўва­хо­дзе ў жыц­цё. «Бе­лы анёл з чор­ны­мі кры­ла­мі» Дзі­яны Ба­лы­ка ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Яку­ба Ко­ла­са. ІІ — 18; Не­за­вер­ша­нае-не­ пра­моў­ле­нае. «Дзве ду­шы» па­вод­ле Мак­сі­ма Га­рэц­ка­га ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Янкі Ку­па­лы. V — 24; Як ва­вёр­кі ў ко­ле. «Fable (Бай­ка)» Го­­ мель­ск­ а­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек.

VІ — 25; Пе­лі­ка­на­ва па­слу­га. «Пе­лі­ кан» Аўгус­та Стрын­дбер­га ў Рэ­спуб­ лі­кан­скім тэ­атры бе­ла­рус­кай дра­ма­ тур­гіі. VІІІ — 21. ПЯТ­РОЎ Сяр­гей. «Анты­го­на» — light, аль­бо Бунт без дай пры­чы­ны. Но­вая вер­сія п’есы Жа­на Ануя на Ка­мер­най

сцэ­не Ку­па­лаў­ска­га. ІІ — 19; Да­ма без са­бач­кі. IV — 25; Усе са­ба­кі трап­ ля­юць у рай. «Каш­тан­ка» па­вод­ле Анто­на Чэ­ха­ва Ека­ця­рын­бур­гска­га тэ­атра юна­га гле­да­ча. V — 23. РА­ХАН­СКІ Ігар. За­нда­жы і мі­ра­жы, аль­бо як пры­са­бе­чыць спад­чы­ ну. Інтэ­рак­тыў­нае прад­стаў­лен­не ў Ашмя­нях. Х — 32. СМО­ЛЬС­КАЯ Крыс­ці­на. Тэ­ры­то­рыя мас­тац­кай сва­бо­ды. VІ — 28; Ге­на versus Лон­дан. «Лон­дан» у Ма­гі­лёў­ скім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры імя В.Ду­ні­на-Мар­цін­ке­ві­ча. VІІ — 18; П’еса як спо­саб змя­ніць ся­бе. І Кон­ курс-фес­ты­валь су­час­най бе­ла­рус­ кай дра­ма­тур­гіі «WriteBox». VІІІ — 22; Не play, але game. Між­на­род­ная пра­ гра­ма VI Фо­ру­му «ТЭ­АРТ». ХІ — 16; За­па­вет са­ма­стой­нас­ці. «Ска­ры­на» Мі­ка­лая Руд­коў­ска­га ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры. ХІ — 25. СМО­Л ЬС­К І Ры­чард. Без скан­да­лаў і сен­са­цый. ХІІ — 19. СТУ­ПІН­СКІ Ула­дзі­мір. Пад аб­ло­ка­ мі. «Ка­лі я зраб­лю­ся воб­ла­кам» па­ вод­ле Яну­ша Кор­ча­ка ў Го­ме­льс­кім дзяр­жаў­ным тэ­атры ля­лек. V — 20; За ка­хан­нем — у іншы свет. «Ра­мэа і Джу­ль­ета» ў Го­ме­льс­кім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры. VІІ — 19; Бес­ па­мыл­ко­вая ка­ме­дыя. Гас­тро­лі Чар­ ні­гаў­ска­га аб­лас­но­га ака­дэ­міч­на­га му­зыч­на-дра­ма­тыч­на­га тэ­атра імя Та­ра­са Шаў­чэн­кі ў Го­ме­лі. ІХ — 28; Чу­жа­ні­ца па ча­се і кры­ві. «Інша­зе­ мец» па­вод­ле п’есы Жа­на Ануя «Ка­ лом­ба» ў Го­ме­льс­кім га­рад­скім ма­ла­ дзёж­ным тэ­атры. ХІ — 27. СУ­РАЖ Аляк­сандр. У кі­рун­ку Арто. «Умка» па­вод­ле Юрыя Якаў­ле­ва ў Ві­ цеб­скім аб­лас­ным тэ­атры «Ля­ль­ка».

VІІІ — 18. ТРА­ВІ­НА Іры­на. Шчым­лі­вая год­насць ле­ген­ды. «…Чу­ваць хі­ба гу­чан­не па­ ла­нэ­зу» Іга­ра Со­ні­на ў Но­вым дра­ма­ тыч­ным тэ­атры. ІІІ — 22. ХА­ДЫ­КА Аляк­сей. З Джы­ма­вым шчас­цем. ІХ — 30. ШЭ­ЛЕСТ Ве­ра. Асаб­лі­выя лю­дзі. Звы­ чай­ныя ро­лі. ХІІ Між­на­род­ны фес­ты­ валь асаб­лі­вых тэ­атраў «Не­пра­тап­та­ ны шлях» у Брэс­це. VІІ — 25. ЯРМА­ЛІН­СКАЯ Ве­ра­ні­ка. Шкі­цы Стру­мі­лы. Вы­ста­ва «Тэ­атра­лія» ў На­ цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­ тац­тваў. ІІІ — 19; Тэкст кла­сі­ка да­чуць аб­авяз­ко­ва. IV — 24. ЯРО­МІ­НА Ка­ця­ры­на. Віф­ле­емская зор­ка ў на­шых «ня­бё­сах». Фес­ты­ валь бат­ле­ек і ля­леч­ных тэ­атраў. ІІ — 20; Жыц­цё як атру­та. «Опі­ум» Ві­та­ля Ка­ра­лё­ва. V — 26; Шчас­це Чыр­во­най Евы. «Фро» Брэс­цка­га тэ­атра ля­лек.

VІ — 26; Да­чны тэ­атр Кос­ці Трап­лё­ва. «Чай­ка» Анто­на Чэ­ха­ва ў Гро­дзен­ скім аб­лас­ным тэ­атры ля­лек. VІІІ — 16; На­го­да для ра­дас­ці? Між­на­род­ ны фес­ты­валь «Divadelna Nitra» ў Сла­ва­кіі. ХІ — 20; Юрась Брат­чык — су­пер­зор­ка. ХІ — 24. МУ­З Ы­К А, ХА­Р Э­А ГРА­Ф ІЯ АНДРЭ­ЕВА Юлія. Ад па­пу­ляр­нас­ці да эстэц­тва. ХІ Між­на­род­ны фес­ты­валь Юрыя Баш­ме­та. ХІ — 8.

АЛА­ДА­ВА Ра­дас­ла­ва, ГА­НУЛ На­тал­ ля. Іта­ль­янскія жар­сці ў бе­ла­рус­кім інтэр’еры. І — 10. АРУ­ЦЮ­НА­ВА На­тал­ля, ГА­НУЛ На­тал­ ля. У фран­ка-бе­ла­рус­кай та­на­ль­нас­ ці. V — 10. БЕ­РАС­ЦЕНЬ Свят­ла­на. Му­зыч­ная гра­ фі­ка. Но­вы аркестр «Ме­та­мар­фо­за». ІІ — 10. БРЫ­ЛОН Во­ль­га. По­бач з сал­да­та­мі кро­чы­лі му­зы. V — 16. БУН­ЦЭ­ВІЧ Надзея. Шпа­цыр ды на­ ву­ка? XXV Між­на­род­ны фес­ты­валь мас­тац­тваў «Сла­вян­скі ба­зар у Ві­ цеб­ску». VІІІ — 14. ВАЙ­ТКЕ­ВІЧ Вя­час­лаў. Му­зы­кай му­ зы­ку пра­ўдзіць. Х — 18. ГА­НУЛ На­тал­ля. Пры­на­шэн­не Бет­хо­ ве­ну. Пер­шы фо­рум кла­січ­най му­ зы­кі ў Го­ме­лі. ІІ — 12; Тра­ман­та­на. Бах. Куз­ня­цоў. ІІІ — 12; Мас­тац­тва чы­тан­ня Шэк­спі­ра. «Мак­бет» Джу­ зэ­пэ Вер­дзі ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры опе­ры і ба­ле­та. IV — 14; Бе­ду­інкі з кас­та­нь­ета­мі. VІІ — 8; Уста­ля­ваць аб­ наў­лен­не?.. «Вя­сел­ле Фі­га­ра» ў Вя­лі­ кім тэ­атры. ІХ — 8; Па за­ко­не сі­нэр­гіі. «Хэш­тэг Ансамбль» у Бе­ла­рус­кай фі­ лар­мо­ніі. ХІІ — 16. ГУ­ДЗЕЙ-КАШ­ТА­ЛЬ­ЯН Ве­ра. Во­ль­га Пад­гай­ская. Су­час­ны кам­па­зі­тар і па­ра­ход. Х — 14. ГУТ­КОЎ­СКАЯ Свят­ла­на. Та­нец трох кан­ты­нен­таў. VIII Між­на­род­ны фес­ ты­валь ха­рэ­агра­фіч­на­га мас­тац­тва «Со­жскі ка­ра­год». Х — 8. ЕРМА­КО­ВІЧ Але­на. Кан­стан­цін Ге­ ро­нік. Ге­роі га­рэз­лі­выя і ад­моў­ныя.

VІІ — 11. ІНА­ЗЕМ­ЦАЎ Вя­час­лаў. Усвя­до­міць не­абход­насць ру­ху. ІІІ — 8. КА­ВА­ЛЕН­КА Але­на. La vie en musique.

V 2.0. V — 11. ЛІ­СА­ВА Але­на. Concerto для чэм­ пі­ёна. ІІІ — 17; Му­зы­ка ма­ла­дос­ці.

V — 9; Іне­са Ба­дзя­ка. Што­га­дзі­ны з му­зы­кай. V — 13. МАР­ЦІ­НО­ВІЧ Дзя­ніс. Вір­ту­аль­ны фільм пра апе­рэ­ту. «Баль у “Са­воі”» ў Му­зыч­ным тэ­атры. VІ — 10. МА­ТУ­СЕ­ВІЧ Аляк­сандр. Мо­да на Вайн­бер­га. Прэм’еры опер «Па­са­ жыр­ка» і «Іды­ёт». Х — 12. МДЫ­ВА­НІ Ма­ры­на. Це­ла ў пра­сто­ры. ІІІ — 11; Мі­сі­янер цым­ба­ль­най ку­ль­ ту­ры. VІ — 16. МІ­ЛЬ­ТО Аляк­сандр. «Усе да­ро­гі вя­лі ту­ды…». З гіс­то­рыі леп­шай му­зыч­най шко­лы кра­іны. Час­тка пер­шая. ІХ — 14; Час­тка дру­гая. Х — 21. МІ­ЛЬ­ТО Іры­на. Жы­вы го­лас. І — 20; Гар­та­ючы ся­мей­ны аль­бом. З гіс­то­ рыі хо­ру На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра опе­ ры і ба­ле­та. ІІ — 14. МУ­ШЫН­СКАЯ Тац­ця­на. На ба­лі. І — 4, Тан­цы. ІІ — 3, Фес­ты­ва­лі. ІІІ — 4, Прэм’еры. IV — 3, Гас­тро­лі. V — 3, Фес­ты­валь. VІ — 4, Му­зыч­нае ле­та.

VІІ — 4, Прэм’еры. VІІІ — 4, Но­вы се­ зон. ІХ — 4, Ба­лет­ныя свя­ты. Х — 4, Юбі­леі. ХІ — 5; Мін­скія мей­стар­зін­ ге­ры. І — 14; Пра што пяе ду­ша? ІІІ — 14; Ка­ця­ры­на Алей­нік. Ле­ту­цен­ні­ца і рэ­аліс­тка. IV — 11; Сім­ва­лы Ка­та­ло­ ніі. IV — 18; Су­лад­дзе га­ла­соў і душ.

V — 8; І «Па­ча­так», і пра­цяг. Пра­екты Бе­ла­рус­кай ха­рэ­агра­фіч­най гім­на­зііка­ле­джа. VІ — 9; Егі­пец­кая фе­ерыя?

Не то­ль­кі… VІІ — 9; Скан­ды­наў­ская ма­за­іка. VІІ — 14; Шэсць тан­цаў ва­ кол ка­хан­ня і смер­ці. VІІІ — 6; Ксе­ нія Аўся­нік. Ад Жар-птуш­кі да Мед­эі.

VІІІ — 8; Ві­до­віш­ча, каш­тоў­нае пі­ ярам. ХІ — 14; Ад ра­ман­саў да джа­за. Юбі­лей­ны пра­ект «Се­рэ­на­ды». ХІІ — 15; «Па­лес­кая сю­іта» па той бок Атлан­ты­кі. ХІІ — 17. ПАД­БЯ­РЭЗ­СКІ Дзміт­рый. Аса­біс­ты ка­бі­нет. І — 4, ІІ — 2, ІІІ — 3, IV — 3, V — 3, VІ — 3, VІІ — 3, VІІІ — 3, ІХ —3, Х — 3, ХІ — 4, ХІІ — 3; Пра­слу­ха­нае. І — 9, VІІ — 6, ХІ — 7; «Jazz-time»: га­ дзін­нік пуш­ча­ны. VІ Кон­курс дзі­ця­ чай эстрад­най і джа­за­вай му­зы­кі ў Са­лі­гор­ску. VІ — 12. РА­МА­НЮК Во­ль­га. Тры­умфа­ль­ныя дзі­во­сы Кур’яна. Аўтар­скі ве­чар кам­ па­зі­та­ра ў Бел­дзяр­жфі­лар­мо­ніі. ХІ — 12. СА­ВІЦ­КАЯ Во­ль­га. Вя­час­лаў Оку­неў. У опе­ры, ба­ле­це і мю­зік­ле. І — 16; Па­чуц­цё­васць і эро­ты­ка. IV — 8. СВІ­РЫН Ілля. Аль­тэр­на­ты­ва зма­ган­ ню з вет­ра­ка­мі. ІІ — 8. ТЭ­АДА­РО­ВІЧ Тац­ця­на. Дзміт­рый Ка­ пі­лаў. Раз­ня­во­ле­ны і не­прад­ка­за­ль­ ны. ІХ — 11. УЛА­НОЎ­СКАЯ Свят­ла­на. Да­сле­да­ ван­не ру­ху. Аўтар­скі ве­чар Сяр­гея Мі­ке­ля «Ана­то­мія тан­ца». VІ — 8; Contemporary dance. Па­між тэ­оры­яй і пра­кты­кай. ІХ — 18; Па­між мэй­н­ стры­мам і аўтар­скім по­шу­кам. ХХІХ Між­на­род­ны фес­ты­валь су­час­най ха­ рэ­агра­фіі ў Ві­цеб­ску. ХІІ — 8. УРУБ­ЛЕЎ­СКАЯ Іры­на. Кла­сік са Смар­гон­шчы­ны. Да 140-год­дзя Ме­ чыс­ла­ва Кар­ло­ві­ча. ХІІ — 14. ЧУР­КО Юлія. Лу­нан­не над без­дан­ню.

VІІІ — 10. ШЭМ­БЕ­РА­ВА Аляк­сан­дра. Двай­ны парт­рэт у рэ­трас­пек­цыі. VІ — 14. МАС­ТАЦ­К АЕ ФО­ТА АМЯ­ЛЬ­КО­ВІЧ Дар’я. Ві­до­віш­ча сэн­ саў. VІІІ — 34. БЕМ­БЕЛЬ Тац­ця­на. Ва­ле­рый Вяд­рэн­ ка. Фо­та­плас­ты­ка — для тых, ка­му важ­ныя сэн­сы. VI — 39. ГАЎ­РЫ­ЛЮК Лю­боў. Фо­та­рам­кі. І — 5, ІІ — 4, ІІІ — 5, IV — 5, V — 5, VІ — 6, VІІ — 5, VІІІ — 5, ІХ — 5, Х — 5, ХІ — 5; Цэн­ тры і ўскра­іны. «Ме­сяц фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску». Х — 34. РЫБ­ЧЫН­СКАЯ Во­ль­га. Пра­ект «Фін­ ская фа­таг­ра­фія». Вы­ста­ва Юсі Аал­ та ў На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў. VІ — 34. КІ­Н О АГА­ФО­НА­ВА На­тал­ля. Во­ль­га Да­ шук. Інту­іцыя, дос­вед, май­стэр­ства.

VІІІ — 26. АМЯ­ЛЬ­КО­ВІЧ Дар’я. Рэ­абі­лі­та­цыя жан­ру. Фес­ты­валь аўстрый­ска­га кі­но ў Мін­ску. ХІІ — 28. ГАЎ­РЫ­ЛЮК Лю­боў. Ад аб­вяш­чэн­ня да мас­тац­тва. Фес­ты­валь «Ча­ла­ве­ чая год­насць, роў­насць і спра­вяд­лі­ васць» у Мін­ску. ІІ — 26; Дэ­ні Ка­тэ: «Мя­дзве­дзі ў тва­ёй га­ла­ве». ХІ — 30; «Ліс­та­па­дзік»: што і як гля­дзе­лі дзе­ці. Кон­курс сту­жак для дзя­цей і юнац­тва. ХІІ — 26. КАР­ПІ­ЛА­ВА Анта­ні­на. «Ле­та­піс» кі­

но і ле­та­піс кра­іны. ІІІ — 24; Ві­цеб­скі кос­мас Ша­га­ла. «Марк Ша­гал. Па­ча­ так» Але­ны Пят­ке­віч. V — 32. КАС­ЦЮ­КО­ВІЧ Ма­рыя. Алег Аўдзе­еў. Ча­раў­нік, які спы­няе імгнен­ні. VІІ — 28. МЯ­ДЗВЕ­ДЗЕ­ВА Лі­на. Сі­не­ма­дай­ вінг. V Фес­ты­валь ка­рот­ка­га мет­ра «Cinema Perpetuum Mobile». V — 36. СІ­ДА­РЭН­КА Антон. Ге­роі ліч­ба­вай рэ­ва­лю­цыі. ІІ — 24; Інта­на­цыя. ІІІ — 28; Так да­лё­ка, так бліз­ка. Фес­ты­ валь «Па­ўноч­нае ззян­не». V — 34; Не­бяс­печ­ны ме­тад. Direct cinema і но­вая бе­ла­рус­кая да­ку­мен­та­ліс­ты­ка.

VІІІ — 24; «Ліс­та­пад-2016». То­ль­кі па ка­хан­ні. ХХІ­ІІ Мін­скі між­на­род­ны кі­ на­фес­ты­валь. ХІ — 28. СУШ­КО Ка­ця­ры­на. Ад тво­ра мас­тац­ тва да аўды­яві­зу­аль­на­га прад­укту.

VІІІ — 29. СЦЯЖ­КО На­тал­ля. Хро­ні­кі мін­ска­га ге­та. ІІІ — 30. ГІС­Т О­Р ЫЯ МАС­ТАЦ­Т ВА БА­ЖЭ­НА­ВА Во­ль­га. Збі­ра­ль­ні­ца. Да 90-год­дзя Во­ль­гі Це­раш­ча­та­вай, за­ сна­ва­ль­ні­цы Му­зея ста­ра­жыт­на­бе­ла­ рус­кай ку­ль­ту­ры. ІХ — 45. ВА­СІ­ЛЕ­ВІЧ Ула­дзі­мір. Кан­стан­цін Тыш­ке­віч. Не­пе­рак­ла­дзе­нае. VІІІ — 44. ВЫ­ДРО­НАК Юрый. За­гад­ка ма­гіч­най «стра­лы». VІ — 44. ГАН­ЧА­РУК Ігар. У зям­ных воб­ра­зах. Іта­ль­янскія гра­вю­ры ХІХ ста­год­дзя з гро­дзен­скай ка­лек­цыі. VІ — 46; Гро­ дзен­скі дзяр­жаў­ны му­зей гіс­то­рыі рэ­лі­гіі. VІІ — 48. ЛІТ­ВІ­НА­ВА Тац­ця­на. Збор ба­та­ль­ на­га жы­ва­пі­су ХІХ ста­год­дзя му­зея Го­­мельс­ка­га па­ла­ца­ва-па­рка­ва­га ансам­бля. VІ — 48. ЛЫ­СЕН­КА Ла­ры­са. Збор вы­яўлен­ ча­га мас­тац­тва На­цы­яна­ль­на­га По­ла­цка­га гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­на­га му­зея-за­па­вед­ні­ка. IV — 48; Збор вы­ яўлен­ча­га мас­тац­тва На­цы­яна­ль­на­ га По­ла­цка­га гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­на­га му­зея-за­па­вед­ні­ка. ХХ ста­год­дзе.

V — 48. ПА­ЛКАЎ­НІ­ЧЭН­КА Мі­ка­лай. За­гад­ ка­вы Босх. Іка­на­ла­гіч­ныя на­тат­кі. Х — 46. РА­ДЗІ­ВО­НАЎ Аляк­сей. Ро­берт Ге­нін (1884—1941) са збо­ру Аляк­сея Ра­ дзі­во­на­ва (Санкт-Пе­цяр­бург). Х — 48. СЫ­СО­ЕВА Лю­боў. На­цы­яна­ль­ны мас­ тац­кі му­зей. Ка­лек­цыя іка­на­пі­су Бе­ ла­ру­сі XV — па­чат­ку ХІХ ста­год­дзя. ІІ — 48. УСА­ВА Надзея. Сем мі­фаў пра Ха­іма Су­ці­на. І — 44; Мод­ны ге­ній: па­ра­ док­сы лё­су. ІІІ — 44; На­цы­яна­ль­ны мас­тац­кі му­зей. Збор мас­тац­тва Бе­ ла­ру­сі ХІХ — па­чат­ку ХХ ста­год­дзя. ІІІ — 48; Яўсей Май­се­енка — мас­так з Бе­ла­ру­сі. VІІ — 43. ХА­ДЫ­КА Аляк­сей. Ген­рых Ва­луа, Рэч Па­спа­лі­тая і гіс­то­рыя мо­ды. ХІ — 44. Збор музычных інструментаў Аляк­ сея Ставіцкага. ХІІ — 48. ЯРА­ШЭ­ВІЧ Аляк­сандр. На­цы­яна­ль­ны мас­тац­кі му­зей. Ка­лек­цыя ску­льп­тур і разь­бы XVII—XVIII ста­год­дзяў. І — 48; Му­зей ста­ра­жыт­на­бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры. ІХ — 48.

47

S U M M А RY

The December issue of Mastactva traditionally opens with a comprehensive and thorough summing up report from all the fronts of the Belarusian cultural map.

The results of the year 2016 are presented by all the magazine’s regular reviewers, well-known critics and scholars of art (p. 2).

The first thematic rubric is Choreography.

Sviatlana Ulanowskaya offers an extensive analytical review of the 29th International Festival of Contemporary Choreography in Vitsiebsk (Between the Mainstream and Author’s Search, p. 8).

The December Music rubric has come up with a wide array of interesting and useful articles: Iryna Urublewskaya (For Miechyslaw Karlovich’s 140th anniversary, p. 14), Tattsiana Mushynskaya (The anniversary project of «Serenada», p. 15), Natallia Ganul (Hashtag Ensemble at the Belarusian Philharmonic, p. 16). The theme of the rubric is «Belarusian Music in Caracas» — Tattsiana Ivanova had a talk with our young but already well known composer Kanstantsin Yaskow who, in the far-away Venezuela, directed the Caracas National Symphony Orchestra’s programme which included works of exclusively Belarusian authors (‘The Palessie Suite’ on the Other Side of the Atlantic, p. 17).

The following Theatre rubric in December is dedicated to a weighty topic: the IV National Theatre Award. Rychard Smolski (Without Scandals and Sensations, p. 19); Galina Aliseichyk (2 + 3 = 2, p. 22); Tattsiana Mushynskaya (One Winner or Another?.., p. 24).

The Film rubric is also rich in events and reflections. Liubow Gawryliuk looks at this year’s competition of children’s and young people’s films (Listapadzik: What and How Children Watched, p. 26). Darya Amialkovich considers the Festival of Austrian Film in Minsk (Rehabilitation of the Genre, p. 28).

The December Visual Arts rubric is a generous source of joy for all their amateurs. The current exhibitions have been reviewed and appraised by: Maryna Erenburg (the DAA Triennale at the Palace of Arts, p. 30), Aliaxey Khadyka (Heavenly Light on Earth at the National Art Museum, p. 33), Pavel Vainitsky (Poland — a County of Folklore? at the Zachęta Gallery in Warsaw, p. 34), Barys Krepak (Viktar Niamtsow’s The Mills of Time at the Mikhail Savitski Gallery, p. 36).

The Portfolio rubric carries material prepared by Tattsiana MarkavietsGaranskaya (In the Space of the Eternal. The Art of Darya Sumarava-Kopach, p. 38).

In the Cultural Layer rubric, Tattsiana Markaviets-Garanskaya analyzes artistic heritage of Viktar Shmataw (Viktar Shmataw’s Atlantis, p. 42).

The publication is concluded with the Collections rubric — a virtual journey in search of unique works of Belarusian art.

In December, Aliaxey Khadyka discusses Aliaxey Stavitski’s collection of musical instruments (p. 48).

48

М А С Т А Ц Т В А • С Н Е Ж А Н Ь 2016

КАЛЕКЦЫЯ

Збор му­зыч­ных інстру­мен­таў Аляк­сея Ста­віц­ка­га Аляк­сей Ха­ды­ка На тэ­ры­то­рыі бы­ло­га СССР ня­ма хі­ба ні­вод­ най сям’і, чые про­дкі не па­цяр­пе­лі б ад рэ­ прэ­сій ці вой­наў. Але най­бо­льш моц­ныя ду­ хам на­шчад­кі вы­жы­лі, за­хоў­ва­ючы па­мяць не то­ль­кі пра сва­іх дзя­доў і ба­ць­коў, але і пра ку­ль­ту­ру — ма­тэ­ры­яль­ны і не­ма­тэ­ры­ яль­ны кан­цэн­трат ду­хоў­нас­ці. Пад­обны лёс і ў сям’і Аляк­сея Ста­віц­ка­га, ад­на­го з трох буй­ней­шых у Рас­іі ка­лек­цы­яне­раў ста­ра­ даў­ніх фар­тэ­пі­яна і пі­яні­на і адзі­на­га рэ­ стаў­ра­та­ра та­кіх інстру­мен­таў. Пра яго рас­ стра­ля­на­га ў 1936 го­дзе дзе­да, што пры­ехаў у Мас­кву з Вар­ша­вы, і рэ­прэ­са­ва­ную ба­бу­ лю мож­на пра­чы­таць на інтэр­нэт-ста­рон­цы istpamyat.ru, дзе змеш­ча­ны ўспа­мі­ны яго ма­ці, якая рас­ла ў дзі­ця­чым до­ме для дзе­ так «во­ра­гаў на­ро­да» на Вол­зе, у ся­ле Рэ­ шма ка­ля Кі­неш­мы. Прад­ме­ты за­хап­лен­ня май­стра, му­зыч­ныя інстру­мен­ты, так­са­ма гі­ну­лі ад рэ­прэ­сій ба­ль­ ша­ві­коў. Ста­ра­даў­няя фаб­ры­ка рас­ійскіх ра­яляў «Шро­дэр», якой 27 снеж­ня 2016 споў­ ніц­ца 200 год (два ўзо­ры вы­твор­час­ці яе ад­рэс­таў­ра­ваў Ста­віц­кі), па­сля пе­ра­ва­ро­ту 1917-га бы­ла зніш­ча­на і пе­ра­пра­фі­ля­ва­на на вы­раб... ба­ла­ла­ек. Гіс­то­рыя, год­ная бул­га­ каў­ска­га пя­ра. Па­чы­на­ла­ся ка­лек­цыя (на сён­ня 60 ра­яляў і 10 фа­но) з сяб­роў­ства з яшчэ дву­ма ка­ лек­цы­яне­ра­мі інстру­мен­таў: на­род­ным артыс­там Рас­іі і дэ­ка­нам фа­ку­ль­тэ­та ста­ра­даў­ ніх інстру­мен­таў Мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі Аляк­се­ем Лю­бі­ма­вым і пі­яніс­там Пят­ром Айду — з 2006 го­да. А май­стэр­ня па рэ­стаў­ра­цыі пра­цуе з 1990-га. Не­ка­то­рыя рэ­чы трап­ ля­лі ў ру­кі Ста­віц­ка­га лі­та­ра­ль­на са смет­ні­цы. На­прык­лад, ра­яль, які зды­маў­ся ў фі­ль­ме «Вол­га, Вол­га», але з пры­чы­ны «ста­рэн­ня» быў вы­кі­ну­ты з «Мас­фі­ль­ма» са зго­ды Шах­на­ за­ра­ва. Пры­йшлі ў ка­лек­цыю ра­ялі Му­сар­гска­га, Ойстра­ха... На ад­ноў­ле­ных інстру­мен­ тах з 2011 го­да вы­кон­ва­ецца му­зы­ка на кон­кур­се Чай­коў­ска­га, юбі­лей­ных фес­ты­ва­лях у го­нар вы­дат­ных кам­па­зі­та­раў. Ад раз­на­стай­нас­ці вя­до­мых фірм у сап­раў­дна­га ама­та­ра му­зы­кі і да­ўні­ны мо­жа па­йсці кру­гам га­ла­ва. Тут яшчэ адзін уні­кат: пе­цяр­бур­гскі інстру­ мент Deiderichs Freres 1848 го­да (фір­ма за­сна­ва­на ў 1810-м), тры Stainway мя­жы ХІХ і ХХ ста­год­дзя, ад­ноў­ле­ныя, чый аўкцый­ны кошт па­чы­на­ецца з па­ло­вы мі­ль­ёна еўра, «мю­ль­ба­хі», «блют­не­ры», «бе­ке­ры», «бех­штэй­ны» той жа да­ўні­ны. Му­зы­ку на іх вы­кон­ ва­лі зна­ныя рас­ійскія твор­цы. І вось што дзіў­на: па­куль ка­лек­цыі не зна­хо­дзіц­ца мес­ца ў рас­ійскіх му­зе­ях («дзе ж мы зной­дзем сто­ль­кі мес­ца ва­ша­му...»), ча­сам і да­бра­чын­ныя вы­сту­пы зры­ва­юцца. Як сар­ваў­ся ў гэ­тым ме­ся­цы кан­цэрт у мас­коў­скім му­зеі Цвя­та­евай у го­нар 200-год­дзя фаб­ры­кі «Шро­дэр». Пра­ўда, знай­шла­ся аль­тэр­на­ты­ва ў вы­гля­дзе ма­ лой за­лы Мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі... У па­чат­ку ве­рас­ня, шу­ка­ючы вы­йсця са ста­но­віш­ча, ка­лек­цы­янер звяр­нуў­ся ў бе­ла­рус­ кае Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры: каб у го­нар сап­раў­дна­га рас­ійска-бе­ла­рус­ка­га сяб­роў­ства ў сфе­ры вы­со­ка­га мас­тац­тва пе­рад­аць ка­лек­цыю ў доў­га­тэр­мі­но­вы шмат­га­до­вы дэ­па­зіт у на­шу кра­іну. Мож­на ў За­лес­се Агін­скіх. А яшчэ лепш — у асоб­ны му­зей у ста­лі­цы, і па­жа­ да­на з май­стэр­няй па рэ­стаў­ра­цыі інстру­мен­таў, дзе б ма­эстра мог на­ву­чаць сва­іх на­ ступ­ні­каў. Яшчэ лепш — з дос­ту­пам да сту­дыі гу­ка­за­пі­су. І ў да­да­так — з маг­чы­мас­цю для свай­го сяб­ра Аляк­сея Лю­бі­ма­ва пры­язджаць у Мінск і чы­таць спец­курс па ста­ра­даў­ніх інстру­мен­тах у Ака­дэ­міі му­зы­кі, а для вы­дат­ных рас­ійскіх (і не то­ль­кі) вы­ка­наў­цаў — на гас­тро­лі ў Бе­ла­русь. Мі­ніс­тэр­ства ад­рэ­ага­ва­ла ста­ноў­ча: сап­раў­ды, та­кія ра­ялі і фа­но вы­ка­рыс­тоў­ва­лі­ся — той жа «Шро­дэр» — і ў бе­ла­рус­кіх арыс­так­ра­тыч­ных му­зыч­ных са­ ло­нах. Спра­ва за не­вя­лі­кім: знай­сці ад­па­вед­нае па­мяш­кан­не і срод­кі на ажыц­цяў­лен­не год­най іні­цы­яты­вы. А па­слу­хаць гу­чан­не ка­лек­цыі мож­на на ка­на­ле YouTube. Пе­цяр­бур­гскі раяль Deiderichs Freres 1848 го­да.

Аліна Куніцына. Сярэдняе жаданне. Бронза, медзь. 2015—2016. Выстава сучаснага аўстрыйскага мастацтва «Вугал гледжання». Нацыянальны цэнтр сучасных мастацтваў.

I S S N 0208-2551

ПАДПІСНЫЯ ІНДЭКСЫ 74958, 749582. РОЗНІЧНЫ КОШТ — ПА ДАМОЎЛЕНАСЦІ.