MASTACTVA Magazine 9/2018

9 /2018 верасень

• Гукі музыкі ў тэатры лялек • Прамудрасць Ізраіля Басава • Венецыянскі кінафестываль: героі і шэдэўры

16+

Аляксандр Канавалаў. Паланга. Мора. Аргаліт, акрыл, калаж. 2009. На персанальнай выставе «Маргіналіі, або Нататкі на палях» у сценах Нацыянальнага мастацкага музея Аляксандр Канавалаў паказаў свае творы розных гадоў. Калаж – улюбёная аўтарская тэхніка – паглыбляе плоскасць выявы, спрыяе напластаванню сэнсаў, фактур і сімвалаў.

Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы 3 • Арт-да­йджэст 4 • Крэ­атыў­ная індус­трыя На­шы за­меж­ні­кі 6 • Але­ся Бе­ля­вец ЗА ПА­ВЕР­ХНЯЙ І ПАД УПА­КОЎ­КАЙ На­стас­ся Ко­лас пра аксе­ле­ра­цыю і гіб­рыд­насць Агля­ды/рэ­цэн­зіі 10 • Ка­ця­ры­на Іза­фа­та­ва ДА­РО­ГУ АД­УЖАЕ ТОЙ, ХТО ІДЗЕ «Пра­муд­расць збу­да­ва­ла са­бе дом…» Ізра­іля Ба­са­ва ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі 16 • Лю­боў Гаў­ры­люк НАМ НЕ ПА­ТРЭБ­НЫ НО­ВЫ ГЕ­РОЙ Бер­лін­скае бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва 20 • Лю­боў Гаў­ры­люк ЛЕП­ШАЕ МЕС­ЦА Ў БЕР­ЛІ­НЕ Тры вы­ста­вы ў га­ле­рэі С/О © «Мас­тац­тва», 2018.

32—36

Гукі і му­зы­ка ў ля­леч­ных спек­так­лях

­

34

1

­ ­

падпісныя Індэксы 74958, 749582. рознічны кошт — па дамоўленасці.

­

issn 0208-2551

48

і­ е.

­

­ я­

.­

­ я­

е­

­

.

3

змест

мастацтва № 9 (426) Верасень 2018

20­кар­цін,­ма­люн­каў,­ э­лей.­Ку­ра­тар­ка­Віў­ен­ а­ся­ро­дзі­ла­ся­на­неа­­ сі­яніз­ме,­сім­ва­ліз­ме­ час­ці­гру­пы­«На­бі».

ва­пі­су —­ад ува­гі­да­ко­ле­ру­ і­на­зі­ран­няў­за­рэ­аль­нас­цю­ да­падзен­ня­тэх­ніч­на­га­май­ стэр­ства­ў­по­зніх­ра­бо­тах­ аўта­раў.­Ве­не­цы­янская­шко­ ла­ў­пе­ры­яд­Рэ­не­сан­су­вы­ лу­ча­ла­ся­сва­імі­вы­ключ­ны­мі­ ка­ла­рыс­тыч­ны­мі­якас­ця­мі.

●

Трац­ця­коў­цы­на­Крым­скім­ Ва­ле­і­пра­цяг­нец­ца­да­18­ сту­дзе­ня.­Ку­ра­тар­кай­асноў­ на­га­пра­екта­«За­воб­лач­ныя­ ля­сы»­ста­ла­Юка­Ха­сэ­га­ва,­ га­лоў­ная­ку­ра­тар­ка­Му­зея­ су­час­на­га­мас­тац­тва­ў­То­кіа.­ Згод­на­з­яе­кан­цэп­цы­яй,­ лес­з’яўля­ецца­ме­та­фа­рай­ зям­лі­і­ку­ль­тур­ных­ка­ра­нёў,­ у­той­час­як­аб­ло­кі­звя­за­ныя­ з­маг­чы­мас­ця­мі­су­час­ ных­тэх­на­ло­гій­у­аб­ме­не­ інфар­ма­цы­яй­і­зно­сін­без­ меж­аў.­Ся­род­за­про­ша­ных­ зор­ных­удзе­ль­ні­каў­бі­ена­ле­ мож­на­адзна­чыць­спя­вач­ку­ і­мас­тач­ку­Б’ёрк,­якая­прад­ ста­віць­на­вы­ста­ве­сваю­ ві­дэ­аін­ста­ля­цыю­аль­бо­ digital­пра­ект.­

«Мастацтва» № 9 (426)

Лон­дан,­Нью­Ёрк»,­пры­све­ ча­ны­юбі­лею­ўзнік­нен­ня­ мас­тац­ка­га­кі­рун­ку­De­Stijl.­ Му­зей­ва­ло­дае­най­буй­ней­ шай­ка­лек­цы­яй­ра­бот­Пі­та­ Ман­дры­яна —­300­тво­раў,­ якія­і­пла­нуе­па­ка­заць.­ Га­ра­ды,­пе­ра­лі­ча­ныя­ў­наз­ ве,­Ман­дры­ян­лі­чыў­сва­ім­ до­мам,­па­куль­не­пе­ра­ехаў­ у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­жыў­да­ са­май­смер­ці.

Аікса Партэра. Крыніца натхнення. Інсталяцыя.

2017—2018.

●

На першай старонцы вокладкі:

ва­пры­све­ча­ная­зна­ка­мі­та­ му­аген­цтву,­за­сна­ва­на­му­ не­ўза­ба­ве­па­сля­за­кан­чэн­ня­ Дру­гой­сус­вет­най­вай­ны­ та­кі­мі­зна­ка­мі­ты­мі­май­стра­ мі,­як­Ро­берт­Ка­па,­Анры­ Кар­цье­Брэ­сон,­Джордж­ Ро­джар­і­Дэ­від­Сей­мур.­Для­ аген­цтва­бы­ла­ство­ра­ная­ ве­лі­зар­ная­ко­ль­касць­куль­­ та­вых­фа­таг­ра­фій.­У­ро­лі­ арга­ні­за­та­ра­гэ­тай­вы­ста­вы­ вы­сту­піў­Кле­ман­Шэ­ру­з­ Му­зея­су­час­на­га­мас­тац­ тва­Сан­Фран­цыс­ка,­які­ ра­ней­пра­ца­ваў­у­Цэн­тры­ Па­мпі­ду.­Фа­таг­ра­фіі­аген­ц­ тва­бу­дуць­прад­стаў­ле­ны­ў­ тым­вы­гля­дзе,­як­яны­бы­лі­ апуб­лі­ка­ва­ныя­пер­ша­па­чат­ ко­ва —­у­га­зе­тах,­ча­со­пі­сах­і­ мас­тац­кіх­кні­гах.

48 • ЗМІ­ЦЕР КРАЎ­ЧАН­КА. Айдэнтыка нацыі

●

In Design

У­ні­дэр­лан­дскай­ла­ка­цыі­ Foam­пра­хо­дзіць­вы­ста­ва­ ле­ген­дар­на­га­фа­тог­ра­фа­ Гор­да­на­Па­ркса.­Ён­стаў­ пер­шым­рэ­жы­сё­рам­афра­ аме­ры­кан­цам­у­Га­лі­ву­дзе,­ які­зняў­по­ўна­мет­раж­ны­ мас­тац­кі­фі­льм.­Паркс­на­ зы­ваў­сваю­ка­ме­ру­«збро­яй­ вы­ба­ру»­і­праз­фо­та­здым­кі­ звяр­таў­агу­ль­ную­ўва­гу­на­ сег­рэ­га­цыю,­мар­гі­на­лі­за­ цыю,­не­спра­вяд­лі­васць­і­ бед­насць.

41 • Арт-да­йджэст Агляд 42 • Антон Сі­да­рэн­ка Аблога Венецыі «Мостра-2018» — фільмы і людзі

●

Кі­но

Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакой 409, 4 паверх. ­ Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя). ­ www.kimpress.by/mastactva. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 14.09.2018. Фар­ мат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT Sans Narrow». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 695. Заказ 2236. Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва «Бе­ла­рус­кі Дом дру­ку»». 220013, г. Мінск, праспект Не­за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004. E-mail: art_mag@tut.by.

3

37 • Арт-да­йджэст Агляд 38 • Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі СТА­РЫЯ ПЕС­НІ ПРА НАС «Зні­ко­мая на­ту­ра» ў Ма­ла­дзёж­ным тэ­атры і «Ля­ це­лі арэ­лі» ў Го­ме­льс­кім га­рад­скім ма­ла­дзёж­ным тэ­атры In Memoriam 40 • Жа­на Лаш­ке­віч Па­мя­ці Мі­ка­лая Кі­ры­чэн­кі

Рэдакцыя: Га­лоў­ны рэ­дак­тар алена андрэеўна каваленка Намеснік галоўнага рэ­дак­тара Дзмітрый Падбярэзскі, рэдактары аддзелаў Алеся Белявец, Тац­ця­на Му­шын­ская, Жа­на Лаш­ке­віч, Антон сідарэнка, мас­тац­кі рэ­дак­тар вячаслаў ПАЎЛАВЕЦ, літаратурны рэдактар Лідзія НаліўКА, фо­та­ка­рэс­пан­дэнт сяргей ждановіч, на­бор: іна адзі­нец, вёр­стка: акса­на кар­та­шо­ва.

1.­Пол­Фус­ко.­Аген­цтва­ Magnum.­Фа­таг­ра­фія­зроб­ ле­ная­з­жа­лоб­на­га­цяг­ні­ка­ Ро­бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ Ке­нэ­дзі.­1968.

2.­Жан­Мі­шэль­Бас­кія.­Без­ на­звы.­Зме­ша­ная­тэх­ні­ка.­ 1982.

3.­П’ер­Ба­нар.­Лю­дзі­на­ву­лі­ цы.­Алей.­1894.

4.­Піт­Ман­дры­ян.­Пе­ра­мо­га­ бу­гі­ву­гі.­Алей.­1942—1945.

5.­Па­бла­Пі­ка­са.­Ку­па­льш­ чы­цы.­Алей.­1937.

6.­Поль­Сі­нь­як.­Сэн­Тра­пэ.­ Фан­тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895.

7.­Джа­ко­ма­Па­ль­ма­Ста­ рэй­шы.­Парт­рэт­дзяў­чы­ны. Алей.­1520.

8.­Гор­дан­Паркс.­Му­ха­мед­ Алі,­Ма­ямі,­Фло­ры­да.­Фа­та­ гра­фія.­1966.

Тэ­атр

Рэ­д ак­ц ый­н ая рада: На­тал­ля ГА­НУЛ, Свят­ла­на ГУТ­КОЎ­СКАЯ, Ка­ця­ры­на ДУ­ЛА­ВА, Анта­ні­на КАР­ПІ­ЛА­ВА, Аляк­сей ЛЯ­ЛЯЎ­СКІ, Мі­ка­лай ПІ­НІ­ГІН, Ула­дзі­мір РЫ­ЛАТ­КА, Антон СІ­ДА­РЭН­КА, Ры­гор СІТ­НІ­ЦА, Дзміт­рый СУР­СКІ, Ры­чард СМО­ЛЬС­КІ, На­тал­ля ША­РАН­ГО­ВІЧ, Ні­на ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА, Кан­стан­цін ЯСЬ­КОЎ.

Тэ­ма­тыч­ная­вы­ста­ва­«Пі­ка­са­ на­пля­жы»­бу­дзе­па­ка­за­ ная­ў­Ве­не­цыі.­Экс­па­зі­цыя­ вы­бу­да­ва­ная­ва­кол­кар­ці­ны­ Па­бла­Пі­ка­са­«Ку­па­льш­чы­ цы»­(1937)­з­ка­лек­цыі­Пе­гі­ Гу­ген­хайм,­а­сам­пра­ект­ пры­све­ча­ны­тэ­ме­пля­жа­ як­лей­тма­ты­ву­твор­час­ці­ мас­та­ка­пад­час­яго­жыц­ця­ў­ Пра­ван­се.­Сё­ле­та­па­чы­ на­ецца­се­рыя­з­40­вы­стаў­ пра­су­вя­зі­вы­на­ход­ні­ка­ ку­біз­му­з­Між­зем­на­мо­р’ем,­

27 • Арт-да­йджэст Гу­тар­ка ў гры­мёр­цы 28 • Але­на Ба­ла­ба­но­віч Аляк­сандр Ге­лах. ІГРАЦЬ ТУТ І ЦЯПЕР Рэ­цэн­зія 31 • Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі СЕМ КА­ЗАК АД­НА­ГО ВЕ­ЧА­РА Спек­такль «Оле-Лу­кое» ў Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най фі­лар­мо­ніі Тэ­ма 32 • Юлі­ана Шыр­ма ТА­ЯМНІ­ЦЫ ФО­НАС­ФЕ­РЫ Гукі і му­зы­ка ў ля­леч­ным спек­так­лі

Вы­д а­вец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «Ку­ль­ту­ра і мас­тац­тва» Дырэктар Ірына Аляксееўна Слабодзіч Першы намеснік дырэктара Людміла Аляксееўна Крушынская У­Му­ні­цы­па­ль­ным­му­зеі­ў­ Га­азе­да­24­ве­рас­ня­пра­цуе­ пра­ект­«Ад­крыц­цё­Ман­ дры­яна.­Амстэр­дам,­Па­рыж,­

Му­зы­ка

За­с на­ва­л ь­н ік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзеня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Між­на­род­ны­цэнтр­фа­та­ гра­фіі­ў­Нью­Ёрку­па­каз­вае­ «Ма­ні­фест­Magnum».­Вы­ста­

22 • Дзміт­рый Гур­не­віч МІС­ТЫЧ­НЫ САД СТА­РО­ГА КЛЯШ­ТА­РА Экс­па­зі­цыя Ля­во­на Та­ра­сэ­ві­ча ў Му­зеі архі­тэк­ту­ ры ў Вроц­ла­ве 23 • Па­вел Вай­ніц­кі НЕ ТОЛЬКІ АПАКАЛІПСІС «Су­зор’е дзя­цін­ства» Але­ся Ро­дзі­на 24 • Па­вел Вай­ніц­кі БАЛ­ТЫЙ­СКІ РЭ­ЦЭПТ Рыж­скае бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва (RIBOCA)

дан­скай­Barbican­ llery­да­21­ве­рас­ ­зен­ту­юць­спад­чы­ну­ мі­та­га­аме­ры­кан­ска­га­ у­ка­Жа­на­Мі­шэ­ля­ —­гра­фі­ціс­та­(пі­яне­ра­ рска­га­стрыт­арту­ х)­і­ня­ўрым­слі­ва­га­ спрэ­сі­яніс­та.­Да­сва­ёй­ й­смер­ці­ў­27­га­доў­ён­ ў­ства­рыць­бо­льш­за­ ы­ся­чы­ра­бот,­якія­сён­ ­кі­да­ныя­па­пры­ват­ а­лек­цы­ях,­з іх­і­бы­лі­ а­ныя­ка­ля­ста­прац­ э­зен­та­цыі­ў Бар­бі­кан­ ы.­Бас­кі­еўская­«Boom­ al» —­пер­шая­по­ўна­ б­ная­яго­вы­ста­ва­ў­ ­яна­пла­на­ва­ла­ся­як­ саб­лі­вая­рэ­кан­струк­ ер­шай­вы­ста­вы­Бас­кіі,­ дзе­най­у­1981­го­дзе,­ і­па­ча­ла­ся­яго­сус­ я­сла­ва.­Лон­дан­ская­ і­цыя­па­чнец­ца­сё­ле­та­ рас­ня­і­пра­цяг­нец­ца­ сту­дзе­ня­2018.

Змест

ва­«Рэ­не­санс­у­ ыі.­Тры­умф­пры­га­ і­крах­жы­ва­пі­су»­ў­ Ці­сэ­на­Бор­не­мі­сы­ н­туе­май­строў­XVI­ ­дзя,­та­кіх­як­Ты­цы­ ра­не­зэ,­Цін­та­рэ­та­і­ Пра­цы­свед­чаць­пра­ ­цыю­та­га­час­на­га­жы­

нь,­2017

2

S U M M A RY

The September issue of Mastactva magazine greets its readers with the Visual Arts set, which opens with an extensive survey — the Art Digest of foreign art events recommended by Mastactva’s knowledgeable authors (p. 3).

Then follows Creative Industry, where Maryna Gayewskaya, the founder and chairperson of the ABC of Business Youth Association, coordinator of the projects Business Development in Creative Industries for the Prosperity of Belarus and The Voice of Culture, talks about grants in the sphere of culture (p. 4).

The next rubric is Our Foreigners: Alesia Bieliaviets talks with Nastassia Kolas about acceleration and hybridity (Behind the Surface and Under the Packaging, p. 6), then Reviews and Critiques: Katsiaryna Izafatava («Wisdom Has Built Itself a House…» by Izrail Basaw at the National Art Museum, p. 10), Liubow Gawryliuk (the Berlin Biennale of Contemporary Art, p. 16, and three exhibitions at the C/O Gallery, p. 20), Dzmitry Gurnievich (Liavon Tarasievich’s exposition at the Museum of Architecture in Wroclaw, p. 22), Pavel Vainitski (Ales Rodzin’s «The Galaxy of Childhood», p. 23, and the Riga Biennale of Contemporary Art (RIBOCA), p. 24.

After the panorama of Foreign Art Events Digest in its field (p. 27), the Music section presents to its readers an informative Conversation in the Dressing Room: Alena Balabanovich had a sincere talk with the promising young singer Aliaksander Gelakh (Aliaksander Gelakh. To Perfrom Here and Now, p. 28). Then there is Dzmitry Yermalovich-Daschynski’s appraisal of the production of Ole Lukoje at the Belarusian State Philharmonic (Seven Fairy-tales of One Evening, p. 31) and the Theme by Yuliyana Shyrma on the music in a puppet performance (The Mysteries of the Phonosphere, p. 32).

The September Theatre rubric carries a series of materials worthy of attention. First, the reader can see the theatrical Foreign Art Events Digest (p. 37) and then there is Dzmitry YermalovichDaschynski’s review of the productions The Vanishing Location at the Youth Theatre and The Swing was Flying at the Gomel City Youth Theatre (Old Songs about Us, p. 38) and also Zhana Lashkievich’s In Memoriam for Mikalai Kirychenka (p. 40).

After the introductory Foreign Film Art Events Digest (p. 41), the Cinema section offers to the pleasure of its followers an article by Anton Sidarenka, who prepared a review of the 75th Venice Film Festival (p. 42).

The issue is concluded with the In Design rubric, where Alena Kavalenka discusses the leading figures of Belarusian design. In September, it is Zmitsier Krawchanka (p. 48).

Візуальныя мастацтвы

Арт-дайджэст

3

джэн­ні яе Куп­ка пры­маў не­пас­рэд­ ны ўдзел по­руч з іншы­мі па­чы­на­ль­ ні­ка­мі — Кан­дзін­скім і Ма­ле­ві­чам. Вы­ста­ва ра­ней па­каз­ва­ла­ся ў Па­ры­ жы, а вяс­ной 2019 пе­ра­мяс­ціц­ца ў Хе­ль­сін­кі.

З 17 кас­трыч­ні­ка Цэнтр Па­мпі­ду ла­дзіць маш­таб­ную вы­ста­ву «Ку­ бізм» — ка­ля 300 прац і да­ку­мен­ таў, што ілюс­тру­юць гэ­ты мас­тац­кі кі­ру­нак. З грун­тоў­ным ана­лі­зам вы­то­каў — за­хап­лен­не мас­та­коў-на­ ва­та­раў пры­мі­ты­віс­та­мі, а так­са­ма Га­ге­нам і Се­за­нам. Раз­гля­да­юцца ўсе пе­ры­яды ку­біз­му — ад па­чат­ко­ вай ста­дыі, на якую па­ўплы­ваў Се­ зан, да ана­лі­тыч­на­га і гер­ме­тыч­на­га пад­ыхо­ду (1910—1912), што пе­ра­ рас­тае ў бо­льш сін­тэ­тыч­ны ва­ры­янт (1913—1917), з вяр­тан­нем ко­ле­ру і рэ­прэ­зен­та­цыі. Ары­гі­на­ль­насць пра­екта вы­яўля­ецца ў па­стаў­ле­най мэ­це — па­шы­рыць тра­ды­цый­нае ба­чан­не гэ­та­га кі­рун­ ку праз уклю­чэн­не ку­біс­таў дру­го­га

У нью-ёркскім Му­зеі су­час­на­га мас­ тац­тва (MoMA) з 21 кас­трыч­ні­ка па 25 лю­та­га па­ка­жуць вя­лі­кую рэ­ трас­пек­ты­ву аме­ры­кан­ска­га твор­цы Бру­са На­ўма­на «Disappearing Acts». На пра­ця­гу апош­ніх 50 га­доў Брус На­ўман пра­ца­ваў ва ўсіх маж­лі­ вых мас­тац­кіх фор­мах, раз­бу­ра­ ючы межы жан­раў і вы­на­хо­дзя­чы но­выя ў гэ­тым пра­цэ­се. На­прык­лад, у скульп­­ту­ры — зга­да­ем яго вас­ко­ выя злеп­кі і не­она­выя над­пі­сы.

пла­ну, а так­са­ма тых, хто пра­ца­ваў крыш­ку іна­чай, — Ро­берт і Со­ня Дэ­ ла­нэ, Мар­сель Дзю­шан і Фрэн­сіс Пі­ ка­бія. Па 25 лю­та­га 2019 го­да.

Вы­ста­ва ахоп­лі­вае ўсю ка­р’е­ру мас­ та­ка, па­чы­на­ючы з ся­рэ­дзі­ны 1960-х і да гэ­та­га ча­су, і шы­ро­кі ды­япа­зон срод­каў — ад ма­люн­ка, гра­вю­ры, фа­ таг­ра­фіі і ску­льп­ту­ры да плён­кі, нео­ ну і буй­на­маш­таб­ных інста­ля­цый.

З са­ра­ка кар­цін, якія афі­цый­на лі­ чац­ца пра­ца­мі Пі­тэ­ра Брэй­ге­ля Ста­рэй­ша­га, вен­скі Му­зей гіс­то­рыі мас­тац­тва ва­ло­дае два­нац­цац­цю. Гэ­та са­мы буй­ны збор аўта­ра ў све­ це. Тво­ры мас­та­ка, вы­ка­на­ныя на дош­ках, лі­чац­ца крох­кі­мі, та­му вель­­ мі рэ­дка па­кі­да­юць сваё мес­цаз­на­ хо­джан­не, але да 450-й га­да­ві­ны май­стра (2019 го­д) му­зей ла­дзіць сен­са­цый­ную рэ­трас­пек­цыю, да­даў­ шы яшчэ бо­льш за дзя­ся­так ра­бот з іншых збо­раў. Па 13 сту­дзе­ня 2019 го­да.

1. Кан­стан­цін Бран­ку­зі. Га­ла­ва дзі­ця­ці. Дрэ­ва. 1913—1915.

2. Пі­тэр Брэй­гель Ста­рэй­шы. Ва­ві­лон­ская ве­жа (ма­лая). Дош­ка, алей. 1565.

3. Пі­тэр Брэй­гель Ста­рэй­шы. Па­хмур­ны дзень. З цык­лу «Па­ра­ві­ны го­да» Дош­ка, алей. 1565.

4. Ні­ко Пі­рас­ма­ні. Мядзведзіца са сваімі мядзведзянятамі. 1917.

5. Фран­ці­шак Куп­ка. Аўта­пар­трэт. Алей.

1910.

6. Брус На­ўман. «The True Artist Helps the World by Revealing Mystic Truths». Не­он.

1967.

Вен­ская Аль­бер­ці­на з 21 ве­рас­ня па­каз­вае Кло­да Ма­нэ, а з 26 кас­ трыч­ні­ка па 27 сту­дзе­ня — Ні­ко Пі­рас­ма­ні. Ге­ні­яль­на­га са­ма­ву­ка бу­дуць прэ­зен­та­ваць як ад­на­го з ге­ро­яў аван­гар­ду, аўтсай­да­ра-ва­ла­ цу­гу, што па­шы­раў рам­кі мас­тац­тва сва­імі пра­ца­мі і ла­дам жыц­ця.

У На­цы­яна­ль­най га­ле­рэі Пра­гі — рэ­трас­пек­цыя Фран­ціш­ка Куп­кі 1871—1957 га­доў (з 7 ве­рас­ня па 20 сту­дзе­ня). Вы­ста­ва збу­да­ва­на па­вод­ле хра­на­ла­гіч­на­га пры­нцы­пу і падзе­ле­на на тэ­ма­тыч­ныя бло­кі, якія ўва­саб­ля­юць шлях аўта­ра ад сім­ва­ліз­му да аб­страк­цыі, у на­ра­

ВЕРАСень, 2018

4

Крэ­а тыў­н ая індус­т рыя

Пра­гра­ма тран­сгра­ніч­на­га су­пра­цоў­ніц­тва «Поль­шча—Бе­ла­русь—Укра­іна» Ма­ры­на Га­еўская Агу­ль­най мэ­тай пра­гра­мы на 2014—2020 га­ды з’яўля­ецца пад­трым­ка тран­сгра­ніч­ных пра­цэ­саў раз­віц­ця ў па­меж­ных рэ­гі­ёнах Поль­шчы, Бе­ла­ру­ сі і Укра­іны ў ад­па­вед­нас­ці з мэ­та­мі Еўра­пей­ска­га Інстру­мен­та Су­сед­ства, вы­кла­дзе­на­га ў Рэ­гла­мен­ це ЕЗ № 232/2014. Так­са­ма як і аб­едзве па­пя­рэд­нія, Пра­гра­ма на­ кі­ра­ва­ная на поль­скія, укра­інскія, бе­ла­рус­кія па­ меж­ныя рэ­гі­ёны і ад­кры­тая для ўдзе­лу ўсіх не­ка­ мер­цый­ных арга­ні­за­цый з гэ­тых рэ­гі­ёнаў. Агу­ль­ны аб’ём пад­трым­кі з бо­ку Еўра­са­юза, які пла­ну­ецца да фі­нан­са­ван­ня пра­ектаў, скла­дае 5,2 млн еўра. Кож­ны пра­ект мо­жа мер­ка­ваць бю­джэт ад 20 да 60 ты­сяч еўра, пры гэ­тым 10% ад су­мы бю­джэ­ту пра­екта з’яўля­ецца са­ма­фі­нан­са­ван­нем арга­ні­за­цыі, што пад­ае пра­ект. Пра­ект не мо­жа цяг­нуц­ца да­ўжэй за 12 ме­ся­цаў і не па­ві­нен быць на­кі­ра­ва­ны на атры­ман­не пры­быт­ку ці ажыц­цяў­лен­не ка­мер­цый­най дзей­нас­ці. Пра­гра­ма пад­трым­лі­вае ма­ла­бю­джэт­ныя пра­екты, мяр­ку­ючы ў асноў­ным не інвес­ты­цый­ную дзей­насць, а на­ла­джван­не но­вых тран­сгра­ніч­ных кан­так­таў, аб­мен во­пы­там і са­цы­яль­ны­мі іні­цы­яты­ва­мі, звя­за­ны­мі з мясц­овай ку­ль­ту­рай, гіс­та­рыч­най і пры­род­най спад­чы­най. Бу­дуць пад­трым­лі­вац­ца ту­рыс­тыч­ныя і ку­ль­тур­ныя ме­рап­ры­емствы, пра­соў­ван­не і ку­ль­ты­ва­ван­не агу­ль­ных тра­ды­ цый па­меж­ных тэ­ры­то­рый, а так­са­ма тран­сгра­ніч­нае су­пра­цоў­ніц­тва школ, вы­шэй­шых на­ву­ча­ль­ных уста­ноў і гра­мад­скіх арга­ні­за­цый. У рам­ках іні­цы­яты­вы бу­дуць ство­ра­ны спры­яль­ныя ўмо­вы для са­дзей­ні­чан­ня ўза­емным кан­так­там з па­меж­ным на­се­ль­ніц­твам. Пра­екты, на­кі­ра­ва­ныя на раз­віц­цё ку­ль­тур­най раз­на­стай­нас­ці, на­цы­яна­ль­ных мен­шас­цяў і мясц­овых су­по­ль­нас­цяў, так­са­ма мо­гуць атры­маць пад­трым­ку ў рам­ках Пра­гра­мы. Хто мо­ж а пад­а ваць за­я ўку Пра­ект мо­жа быць рэ­алі­за­ва­ны то­ль­кі ў парт­нёр­стве не­ка­мер­цый­ных арга­ні­ за­цый / орга­наў ула­ды з Бе­ла­ру­сі, Поль­шчы, Укра­іны. Пры гэ­тым аб­авяз­ко­вай умо­вай для пра­екта з’яўля­ецца на­яўнасць поль­ска­га парт­нё­ра. Та­кім чы­нам, маг­чы­мыя на­ступ­ныя ва­ры­янты парт­нёр­ства арга­ні­за­цый / орга­наў ула­ды: Поль­шча—Бе­ла­русь—Укра­іна, Поль­шча—Бе­ла­русь, Укра­іна— Поль­шча — з вы­зна­ча­ных Пра­гра­май рэ­гі­ёнаў да­дзе­ных кра­ін. Тэ­ры­то­рыя Пра­гра­мы дзе­ліц­ца на асноў­ную і пры­лег­лую. У Поль­шчы: • суб­рэ­гі­ёны асноў­най тэ­ры­то­рыі: Крос­нен­ска-Пшэ­мыс­льс­кі суб­рэ­гі­ён у Пад­кар­пац­кім ва­явод­стве, Бе­лас­тоц­кі, Лом­жын­скі і Су­вал­кскі ў Пад­ляс­кім ва­явод­стве, Бя­льс­кі і Хел­мска-За­мой­скі суб­рэ­гі­ёны ў Люб­лін­скім ва­явод­стве, Астра­лен­цка-Сяд­лец­кі суб­рэ­гі­ён у Ма­за­вец­кім ва­явод­стве; • пры­лег­лыя рэ­гі­ёны: Жэ­шуў­скі і Тар­наб­жэс­кі ў Пад­кар­пац­кім ва­явод­стве, Пу­лаў­скі і Люб­лін­скі ў Люб­лін­скім ва­явод­стве. У Бе­ла­ру­сі: • асноў­ная тэ­ры­то­рыя: Гро­дзен­ская і Брэс­цкая воб­лас­ці; • пры­лег­лая тэ­ры­то­рыя: Мін­ская воб­ласць (улуч­на з Мін­скам) і Го­ме­льс­кая воб­ласць. «Мастацтва» № 9 (426)

Ва Укра­іне: • асноў­ная тэ­ры­то­рыя: Львоў­ская, Ва­лын­ская, За­кар­пац­кая воб­лас­ці; • пры­лег­лая тэ­ры­то­рыя: Роў­нен­ская, Тэр­но­па­ль­ с­кая, Іва­на-Фран­коў­ская воб­лас­ці. Маг­чы­мае парт­нёр­ства вы­зна­ча­ецца яшчэ на ста­дыі пад­рых­тоў­кі і скла­дан­ня за­яўкі, а так­са­ ма бю­джэ­ту да яе па спе­цы­яль­най фор­ме, пра­ дугле­джа­най кон­кур­сам. Агу­л ь­н ая на­к і­ра­ва­н асць пра­е ктаў Пра­ект сва­імі дзея­ння­мі ахоп­лі­вае ўка­за­ную ў па­пя­рэд­нім пун­кце тэ­ры­то­рыю ці яе час­тку. Маг­чы­мае фі­нан­са­ван­не пра­ектаў па ча­ты­рох тэ­ма­тыч­ных кі­рун­ках, ад­ным з якіх з’яўля­ецца пры­яры­тэт Пра­гра­мы 1. «Пра­ соў­ван­не (Пад­трым­ка) мясц­овай ку­ль­ту­ры і за­ха­ван­не гіс­та­рыч­най спад­чы­ ны», Пры­яры­тэт 1.1 «Пад­трым­ка мясц­овай ку­ль­ту­ры і гіс­та­рыч­най спад­чы­ны»; Пры­яры­тэт 1.2. «Пра­соў­ван­не і за­ха­ван­не пры­род­най спад­чы­ны». Мер­ка­ва­ныя пры­к лад­ныя ме­рап­ры­емствы ў рам­ках Пры­яры­тэ­ту 1.1 «Пад­ трым­ка мясц­овай ку­ль­ту­ры і гіс­та­рыч­най спад­чы­ны»: • су­мес­ныя іні­цы­яты­вы і ме­рап­ры­емствы, якія ты­чац­ца пра­соў­ван­ня і за­ха­ ван­ня мясц­овай ку­ль­ту­ры і гіс­то­рыі; • су­мес­ныя пра­екты па пад­трым­цы, пра­соў­ван­ні і за­ха­ван­ні тра­ды­цый­ных ра­ мёс­тваў і мас­тац­тваў; • су­мес­ныя пра­екты па пра­соў­ван­ні ту­рыс­тыч­ных каш­тоў­нас­цей, спад­чы­ны ў ту­рыс­тыч­най сфе­ры (ве­ла­сі­пед­ныя мар­шру­ты, ад­ука­цый­ныя сцеж­кі і г.д.) раз­ам з да­дат­ко­вай ту­рыс­тыч­най інфрас­трук­ту­рай, не­абход­най для вы­ка­рыс­ тан­ня ку­ль­тур­най спад­чы­ны (інфар­ма­цый­ныя ўка­за­ль­ні­кі, інфрас­трук­ту­ра для лю­дзей з аб­ме­жа­ва­ны­мі маг­чы­мас­ця­мі і г.д.); • су­мес­нае ства­рэн­не ту­рыс­тыч­ных прад­уктаў, якія ста­су­юцца з ме­ра­мі па аба­ро­не ку­ль­тур­най спад­чы­ны; • сты­му­ля­ван­не су­пра­цоў­ніц­тва па­між арга­ні­за­цы­ямі ў сфе­ры гіс­та­рыч­най і ку­ль­тур­най спад­чы­ны (аб­мен леп­шы­мі пра­кты­ка­мі, су­мес­ныя трэ­нін­гі ды іншыя ад­па­вед­ныя ме­рап­ры­емствы); • за­ха­ван­не, аб­аро­на і ад­апта­цыя ці раз­віц­цё ку­ль­тур­най спад­чы­ны ў ту­рыс­ тыч­ных мэ­тах, а так­са­ма ў са­цы­яль­ных, ку­ль­тур­ных, ад­ука­цый­ных і іншых мэ­ тах; • су­мес­нае на­ву­чан­не і аб­мен пер­са­на­лам з мэ­тай па­ве­лі­чэн­ня здо­ль­нас­цей у сфе­ры кі­ра­ван­ня ку­ль­тур­най і гіс­та­рыч­най спад­чы­най, раз­віц­цё су­мес­ных ту­рыс­тыч­ных прад­уктаў і па­слуг, мар­ке­тынг рэ­сур­саў спад­чы­ны на тэ­ры­то­рыі Пра­гра­мы. Мер­ка­ва­ныя пры­к лад­ныя ме­рап­ры­емствы ў рам­ках Пры­яры­тэ­ту 1.2 «Пра­ соў­ван­не і за­ха­ван­не пры­род­най спад­чы­ны»: • су­мес­ныя іні­цы­яты­вы і ме­рап­ры­емствы, якія ты­чац­ца пра­соў­ван­ня і за­ха­ ван­ня пры­род­най спад­чы­ны; • су­мес­нае ства­рэн­не ту­рыс­тыч­ных прад­уктаў у ад­но­сі­нах пра­соў­ван­ня і аб­а­ ро­ны пры­род­най спад­чы­ны; • су­мес­нае раз­віц­цё на­вы­каў і су­пра­цоў­ніц­тва па­між мясц­овы­мі і рэ­гі­яна­ль­ ны­мі орга­на­мі ўла­ды ў сфе­ры ра­цы­яна­ль­на­га вы­ка­рыс­тан­ня пры­род­ных рэ­ сур­саў;

Рэ­ц эн­з ія

• агу­ль­ная рас­пра­цоў­ка тран­сгра­ніч­ных стра­тэ­гій для за­ха­ван­ня і вы­ка­рыс­ тан­ня пры­род­ных аб’ектаў, тэ­ры­то­рый і пей­за­жаў; • сты­му­ля­ван­не су­пра­цоў­ніц­тва па­між уста­но­ва­мі ў сфе­ры ахо­вы пры­род­най спад­чы­ны (аб­мен пе­рад­авым во­пы­там, су­мес­ныя трэ­нін­гі); • су­мес­ныя інвес­ты­цыі ў эка­ла­гіч­ную інфрас­трук­ту­ру, асаб­лі­ва ў сфе­ру ўты­лі­ за­цыі ад­кі­даў, вы­ка­рыс­тан­ня вод­ных рэ­сур­саў з мэ­тай за­ха­ван­ня пры­род­най спад­чы­ны; • за­ха­ван­не, аб­аро­на і ўка­ра­нен­не ці раз­віц­цё пры­род­най спад­чы­ны ў ту­ рыс­тыч­ных, а так­са­ма са­цы­яль­ных, ку­ль­тур­ных, ад­ука­цый­ных і іншых мэ­тах; • су­мес­нае на­ву­чан­не пер­са­на­лу і аб­мен пер­са­на­лам з мэ­тай па­ве­лі­чэн­ня па­ тэн­цы­ялу ў сфе­ры кі­ра­ван­ня пры­род­ны­мі рэ­сур­са­мі, раз­віц­ця су­мес­ных ту­ рыс­тыч­ных прад­уктаў і па­слуг, мар­ке­тынг аб’ектаў ку­ль­тур­най спад­чы­ны на тэ­ры­то­рыі Пра­гра­мы і іншых звя­за­ных з гэ­тым маг­чы­мас­цяў; • бу­даў­ніц­тва, рэ­кан­струк­цыя або ма­дэр­ні­за­цыя інфрас­трук­ту­ры, якая па­вя­ ліч­вае вы­ка­рыс­тан­не пры­род­най спад­чы­ны ў ту­рыз­ме (ве­ла­сі­пед­ныя сцеж­кі, пры­род­ныя мар­шру­ты і г.д.), у тым лі­ку да­дат­ко­вую ту­рыс­тыч­ную інфрас­трук­ ту­ру, каб па­лег­чыць вы­ка­рыс­тан­не пры­род­най спад­чы­ны (на­прык­лад, ве­ла­сі­ пед­ныя стой­кі, ука­за­ль­ні­кі, інфрас­трук­ту­ра для лю­дзей з аб­ме­жа­ва­ны­мі маг­ чы­мас­ця­мі і г.д.).

5

Умо­вы кон­к ур­су Дэд­лайн па пад­ачы за­яўкі — 31 кас­трыч­ні­ка 2018 го­да. Ко­ль­касць за­явак ад ад­ной арга­ні­за­цыі не аб­ме­жа­ва­ная. Арга­ні­за­цыя мо­жа вы­сту­паць ад­на­ча­со­ва як за­яўні­кам, так і парт­нё­рам у іншых пра­ектах. Фор­ма за­яўкі і да­дат­ко­вая інфар­ма­цыя да­ступ­ныя на сай­це www.pbu2020.eu. З на­го­ды свят­ка­ван­ня Дня еўра­пей­ска­га су­пра­цоў­ніц­тва 2018 (ECDay — European Cooperation Day) Пра­гра­ма тран­спа­меж­на­га су­пра­цоў­ніц­тва «Поль­шча—Бе­ла­русь—Укра­ іна» 2014—2020 арга­ні­за­ва­ла між­на­род­ны пле­нэр у За­мос­ці, у якім уз­ялі ўдзел 15 мас­та­ коў з трох кра­ін (4 з Поль­шчы, 6 з Бе­ла­ру­сі, 5 з Укра­іны). Тэ­май пле­нэ­ру ста­ла архі­тэк­ту­ра мес­ца (яе на­зы­ва­юць «Пяр­лі­най Рэ­не­сан­су») як час­тка архі­тэк­тур­най спад­чы­ны па­меж­ най тэ­ры­то­рыі. Пра­цы мас­та­коў вы­ка­на­ны ў тэх­ні­цы су­хой па­стэ­лі і бу­дуць раз­меш­ча­ны ў ка­лен­да­ры Пра­гра­мы на 2019 год.

*Пры пад­рых­тоў­цы арты­ку­ла вы­ка­рыс­та­ны ма­тэ­ры­ялы пра­грам­на­га гі­да «Еўра­пей­скі інстру­мент су­сед­ства. Пра­гра­ма Тран­сгра­ніч­на­га су­ пра­цоў­ніц­тва "Поль­шча—Бе­ла­русь—Укра­іна"» на 2014—2020 гг. (пе­ра­ клад вер­сіі, за­цвер­джа­най СМК 13.12.2016). верасень, 2018

6

На ­ш ы за ­м еж н­ і к­ і

За па­вер­хняй і пад упа­коў­кай На­стас­ся Ко­лас пра аксе­ле­ра­цыю і гіб­рыд­насць

Але­ся Бе­ля­вец У па­чат­ку ве­рас­ня ў но­вай пра­сто­ры га­ле­рэі «Арт-Бе­ла­русь» — ZAL # 2 у Па­ ла­цы мас­тац­тва — ад­кры­ла­ся вы­ста­ва мас­тач­кі На­стас­сі Ко­лас «Пя­рэ­ва­ра­ цень/Shifter». «Я раз­маў­ляю на англа-рус­ка-, ча­сам бе­ла­рус­кай тра­сян­цы, — пі­ша аўтар­ка. — Я пы­та­юся ў па­вет­ра: што ха­ва­ецца за па­вер­хняю рэ­чаў або пад ску­рай?.. Зям­ля, упа­ка­ва­ная ў плас­ты­ка­выя па­ке­ты, мя­няе сваё аб­ліч­ча і ро­біц­ца прад­уктам. Гу­кі пры­бою або цвыр­ку­ноў да­но­сяц­ца з аўды­яма­шы­ны, пры­ста­са­ван­ня ад бяс­сон­ня, па­пу­ляр­на­га ў Аме­ры­цы, якая не мо­жа за­снуць ад стрэ­су, што за­па­ляе яе маз­гі. У сва­ім зна­ка­мі­тым эсэ «Ад­люс­тра­ва­ны Час» Андрэй Тар­коў­скі ка­заў, што пра­ца му­сіць мець пах. І я з ім та­кім чы­нам згод­ная»… «Пя­рэ­ва­ра­цень» ата­ба­рыў­ся ў но­вай за­ле Па­ла­ца мас­тац­тва — і на мо­мант на­ша­га інтэрв’ю па­мяш­кан­не зда­ва­ла­ся пус­тым, хоць ра­бо­та над экс­па­зі­ цы­яй ішла па­ста­янна. Но­выя тэх­на­ло­гіі ўва­хо­дзяць у на­ша жыц­цё ня­бач­ на і хут­ка. На­стас­ся — мас­тач­ка му­ль­ты­ме­ды­яль­ная, пра­цуе з пра­сто­ра­вы­мі

«Мастацтва» № 9 (426)

інста­ля­цы­ямі, ску­льп­ту­рай, ві­дэа-артам, яе твор­чы дос­вед — з ці­ка­вы­мі пе­ ры­пе­ты­ямі бі­ягра­фіі. На­ра­дзі­ла­ся ў Мін­ску, скон­чы­ла тут «Па­рнат», у 1998 го­дзе эміг­ра­ва­ла з ма­ці ў Та­рон­та, дзе пра­цяг­ну­ла ад­ука­цыю ва Уні­вер­сі­тэ­це Ра­ерса­на. Рас­па­ча­ла па­спя­хо­вую кар’еру ў мо­дзе, мяр­ку­ючы, што гэ­та ве­ль­ мі пра­ктыч­ная твор­чая пра­фе­сія. Пра­ца­ва­ла ў Па­ры­жы і Лон­да­не. У 2008 пе­ра­еха­ла ў Нью-Ёрк, рэ­зка змя­ні­ла ко­ла інта­рэ­саў — ста­ла пра­ца­ваць з но­вы­мі мед­ыя. Сён­ня жы­ве ў Та­рон­та, мае сту­пень ба­ка­лаў­ра мас­тац­тва па ды­зай­не мо­ды і ма­гіс­тра вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва па кі­на-ві­дэа (2017, Аспі­ ран­ту­ра Міл­тан Аве­ры). Мы сус­тра­ка­емся ва ўту­ль­ным дво­ры­ку Па­ла­ца мас­тац­тва. Усё тут імклі­ва мя­ня­ецца, ка­вяр­ня, сто­лі­кі на ву­лі­цы, а ста­рая кан­фе­рэнц-за­ла ста­ла не­ча­ ка­на вельмі эрганамічнай вы­ста­вач­най пра­сто­рай. Гэ­та не пер­шая вы­ста­ва На­стас­сі Ко­лас у Мін­ску. У 2015-м тут ад­быў­ся твор­чы дэ­бют — экс­па­зі­цыя пад на­звай «На­ту­ра­ль­ныя пры­чы­ны» бы­ла зла­джа­на ў га­ле­рэі «Ў». На­пя­

На­ш ы за­м еж н­ і­к і рэ­дад­ні но­ва­га па­ка­зу мя­не най­перш ці­ ка­вяць су­вя­зі — тэ­ры­та­ры­яль­ныя і мен­ та­ль­ныя. Як пра­хо­дзі­лі­ся гэ­тыя шля­хі — ад мо­ды да ві­дэа, ад Нью-Ёрка да Та­рон­та?

— За­ймеў­шы пэў­ны по­спех у сфе­ры мо­ ды, я зра­зу­ме­ла, што не ха­чу пра­цяг­ваць пра­ца­ваць тут да­лей, бо, акра­мя ўсве­ дам­лен­ня та­го, што мо­да як індус­трыя да­во­лі так­січ­на ўплы­вае на ўспры­ман­ не ся­бе, свай­го це­ла, мя­не ста­лі бо­льш ці­ка­віць пы­тан­ні фі­ла­со­фіі, звя­за­ныя са ства­рэн­нем эстэ­тыч­най прад­укцыі. Я вы­ра­шы­ла змя­ніць кі­ру­нак і вяр­нуц­ца на­зад — у мас­тац­тва. Гэ­та бы­ло да­во­лі скла­да­на зра­біць у Нью-Ёрку, але я па­ сту­пі­ла ў ма­гіс­тра­ту­ру ў Бард Ка­ледж, ку­ды так­са­ма пры­йшла ву­чыц­ца Тац­ця­на За­мі­роў­ская. Мы бы­лі на роз­ных ад­дзя­лен­нях, але на ад­ным па­то­ку. І ёй бы­ло ве­ль­мі ці­ка­ва ка­му­ні­ка­ваць з ча­ла­ве­кам, які з Бе­ла­ру­сі пры­ехаў да­во­лі да­ўно, а мне бы­ло ве­ль­мі ці­ка­ва па­га­ва­рыць з ча­ла­ве­кам, які пры­ехаў ня­даў­на. Па за­кан­чэн­ні гэ­тай шко­лы я пе­ра­еха­ла ў Та­рон­та. Пры­чы­ны пе­ра­езду — у асноў­ным эка­на­міч­ныя. Але бы­лі і іншыя, звя­за­ныя з па­лі­ты­кай, і я вы­ра­шы­ла, што мне вар­та ся­бе па­ шка­да­ваць і пе­ра­стаць ста­віць пе­рад са­бой то­ль­кі амбі­цый­ныя мэ­ты. Зна­хо­ джан­не ў Нью-Ёрку ў якас­ці мас­та­ка, што ня­даў­на па­мя­няў кі­ру­нак, па­тра­ ба­ва­ла ад мя­не та­ко­га сты­лю жыц­ця, на які я ўжо — у свае 38 га­доў — бы­ла не га­то­вая. Па­ко­ль­кі я пра­йшла праз усе эта­пы эміг­ра­цыі — а гэ­та ўво­гу­ле да­во­лі ня­прос­ты пра­цэс, — ад­чу­ла, што леп­шым ра­шэн­нем для мя­не бу­дзе вяр­нуц­ца ў Ка­на­ду і атры­маць усе са­цы­яль­ныя да­бро­ты, якія пра­па­нуе мне гэ­ты па­шпарт. І я зма­гу ўдзе­ль­ні­чаць у мас­тац­тве ў мес­цы, у пры­нцы­пе, не­да­ лё­кім ад Нью-Ёрка і вы­стаў­ляц­ца інтэр­на­цы­яна­ль­на, у тым лі­ку і ў га­ле­рэ­ях су­сед­няй кра­іны. Да­лей ад цэн­тра — бо­льш спа­кой­нае жыц­цё? Пра­ві­ль­на я зра­зу­ме­ла на­ мер?

— Не зу­сім, бо важ­на ўсве­дам­ляць, што мы ма­ем на ўва­зе, ка­лі га­во­рым: Нью-Ёрк — цэнтр. Гэ­ты цэнтр най­перш ка­мер­цый­ны. Трэ­ба асэн­соў­ваць роз­ ні­цу па­між ЗША, Ка­на­дай, Еўро­пай — і ўсім астат­нім све­там. ЗША сап­раў­ды лі­чыц­ца ад­ной з пер­шых кра­ін све­ту, але па­ўна­вар­тас­нае жыц­цё там ве­ль­мі пра­бле­ма­тыч­нае, гэ­тая кра­іна ў да­дзе­ны мо­мант за­кры­ тая для іміг­ра­цыі, яна ве­ль­мі спе­цы­фіч­на ста­віц­ца да сва­іх мен­шас­цей, у ёй ня­ма бяс­плат­най ахо­вы зда­роў­я, са­цы­яль­най пад­трым­кі і гран­та­вай сіс­тэ­мы для мас­тац­тва, та­кой, якая існуе у Ка­на­дзе і Еўро­пе, на­прык­лад у Гер­ма­ніі ці Шве­цыі. За­тое ў іх ве­ль­мі раз­ві­тая сет­ка ка­мер­цый­ных га­ле­рэй, што звя­за­на з важ­кас­цю эка­на­міч­ных па­зі­цый Нью-Ёрка, іншых індус­трый, якія існу­юць, бо ёсць лю­дзі, ка­то­рыя мо­гуць са­бе да­зво­ліць пад­трым­лі­ваць мас­тац­тва, — ме­цэ­на­ты і ка­лек­цы­яне­ры. Гэ­ты го­рад — мес­ца кан­цэн­тра­цыі. Для мас­та­ка ён ці­ка­вы най­перш та­му, што тут мож­на па­ба­чыць шмат роз­на­га кштал­ту тво­раў і па­ўдзе­ль­ні­чаць у мас­тац­кіх пра­цэ­сах, — у му­зе­ях ці га­ле­рэ­ях, так­са­ ма тут ба­га­та лек­цый і ўво­гу­ле ве­ль­мі на­сы­ча­ная пра­сто­ра. Па­вод­ле на­сы­ ча­нас­ці падзе­ямі дзе­сь­ці на та­кім жа ўзроў­ні зна­хо­дзіц­ца Лон­дан. Бер­лін, на­прык­лад, з гэ­ты­мі га­ра­да­мі не­маг­чы­ма па­ра­ўнаць. Але для вы­твор­час­ці мас­тац­тва Нью-Ёрк з’яўля­ецца не са­мым леп­шым мес­ цам. Бо які сэнс мы ўкла­да­ем у фра­зу «ра­біць мас­тац­тва»? Гэ­ты пра­цэс не азна­чае «прад­аваць». Маг­чы­масць ства­раць — гэ­та най­перш спа­кой­ныя раз­ ва­жан­ні, пра­ца ў сту­дыі, ван­дроў­кі, у тым вы­пад­ку, ка­лі не­абход­на право­­ дзіць не­йкія свае да­сле­да­ван­ні. У та­кой эка­на­міч­най сі­ту­ацыі, якую пра­па­ нуе Нью-Ёрк, пад­обнае мо­гуць са­бе да­зво­ліць то­ль­кі ве­ль­мі ня­мно­гія. Бо гэ­та да­стат­ко­ва стрэ­са­вае мес­ца, каб за­ймац­ца мас­тац­твам. У гэ­тым го­ра­дзе доб­ра апы­нуц­ца, ка­лі твая кар’ера ўжо на ўзлё­це, ты ма­еш ад­па­вед­ныя фі­ нан­са­выя маг­чы­мас­ці, якія да­зва­ля­юць та­бе ўклю­чыц­ца ў гэ­тае жыц­цё на роў­ных умо­вах. Яшчэ да­дам: аме­ры­кан­цы са­мі па са­бе — гэ­та ты­чыц­ца ў тым лі­ку і мо­ла­дзі — да­во­лі за­мкну­тыя, яны ма­ла ван­дру­юць, і гэ­та ўсё эма­

7

цый­на ця­бе ве­ль­мі вы­чэр­пвае. Я не су­ праць скла­да­ных ды­яло­гаў, ад­ука­ван­ня ад­но ад­на­го, але ў не­йкі мо­мант я зра­зу­ ме­ла, што вы­чар­па­ная, што па­сля та­кіх знач­ных пе­ра­мен у кар’еры мне трэ­ба ста­­біль­­нае, не та­кое да­ра­гое мес­ца, дзе мя­не фі­нан­са­ва змо­гуць пад­тры­маць. У 2015-м ва­ша пер­шая пер­са­на­ль­ная вы­ста­ва ад­бы­ла­ся ў Мін­ску, та­ды праз свае тво­ры вы раз­ва­жа­лі пра гіс­то­рыю, якая мо­жа быць сцёр­тай ці зме­не­най но­вы­мі тэх­на­ло­гі­ямі. І ця­пер пры­йшоў час для на­ступ­най экс­па­зі­цыі… «На­ту­ ра­ль­ныя су­вя­зі» і «Пя­рэ­ва­ра­цень» — што іх лу­чыць? Які шлях па­між імі?

— Тое, што звяз­вае ўсю маю пра­кты­ку, я вы­зна­чаю як «цыр­ку­ля­цыя эстэ­ты­кі». А маю на ўва­зе... У на­шым гла­ба­лі­за­ва­ным све­це вы­явы — імі­джы — лёг­ка пе­ра­мяш­ча­юцца праз лю­быя межы. «Інстаг­рам», «Фэй­сбук», рэ­кла­ма, фі­льм, друк — эстэ­ты­ка, якая хут­ка міг­руе і аб­ва­лак­вае… Зна­чэн­ні і асэн­са­ван­ні імі­джаў пры гэ­тым змя­ня­юцца. Мой пер­шы пра­ект быў, ска­жам так, пра нось­­бі­таў гіс­то­рыі праз вы­яву. Па­ча­ло­ся з та­го, што я знай­шла кі­нас­туж­кі ма­ёй ба­бу­лі, якія бы­лі сап­са­ва­ны, але гэ­та па­спры­яла ма­ім раз­ва­гам: што зна­чыць «за­хоў­ваць гіс­то­рыю, за­хоў­ваць архі­вы»… І гэ­та бы­ла хут­чэй вы­ста­ ва пра мі­ну­лыя, су­час­ныя і спе­ку­ля­тыў­ныя бу­ду­чыя ме­та­ды архі­ва. То-бок у экс­па­зі­цыі я па­ка­за­ла гэ­тыя за­ха­ва­ныя ста­рыя фі­ль­мы, но­выя дзі­гі­та­ль­ныя фі­ль­мы, пе­ра­роб­ле­ныя ў ві­дэа, на­рэ­за­ныя ад­па­вед­на з на­шым успры­ман­ нем рэ­аль­нас­ці по­стэм­ці­ві, по­стін­стаг­рам і гэ­так да­лей… Яшчэ я пра­са­чы­ла су­вязь з ма­тэ­ры­яль­нас­цю архі­ваў. Ра­ней фі­ль­мы за­хоў­ва­лі­ся на цэ­лю­ло­зе, на 35-мі­лі­мет­ро­вай стуж­цы. І ня­гле­дзя­чы на тое, што стуж­кі бы­лі за­лі­тыя ва­ дой, сап­са­ва­ныя, я ўсё роў­на змаг­ла за­ха­ваць не­йкую час­тку вы­яў і на­ват гу­ ку. Ка­лі хай-драйв-дыск упа­дзе ў ва­ду сён­ня, то ўсё, не­маг­чы­ма ні­чо­га бу­дзе ўзна­віць. З ад­на­го бо­ку, ад­бы­ва­юцца пра­цэ­сы тэх­на­ла­гіч­на­га па­ска­рэн­ня, але з інша­га — усе су­час­ныя сіс­тэ­мы ста­лі бо­льш за­леж­ныя, на­прык­лад ад элек­трыч­нас­ці, ста­лі бо­льш крох­кія. У мя­не сап­са­ваў­ся но­сь­біт, на якім бы­лі змеш­ча­ны мае пра­цы за тры га­ды, да­вя­ло­ся пры­вез­ці яго ў Бе­ла­русь, і тут мне яго ад­ра­ман­та­ва­лі. Гэ­тая ма­тэ­ры­яль­насць па­чы­нае па­шы­рац­ца. У прын­ цы­пе, я ду­ма­ла пра антра­па­ла­гіч­ныя му­зеі, ка­лі ра­бі­ла са­му інста­ля­цыю 2015-га ў га­ле­рэі «Ў», і гэ­та ад­бі­ла­ся на тым, як бы­ла зла­джа­на эстэ­тыч­ная прэ­зен­та­цыя — з пад­свет­кай. Але мне ха­це­ла­ся прад­ста­віць гэ­тыя ма­тэ­ры­ ялы та­кім чы­нам, каб вы­гля­да­ла, што на іх гля­дзіць не­хта іншы. Ма­ецца на ўва­зе по­гляд не з на­шай сіс­тэ­мы, а з пер­спек­ты­вы чу­жын­ца. І я шу­ка­ла шля­ хі, як прад­ста­віць іншыя ме­та­ды па­мя­ці. Та­му ў экс­па­зі­цыі я змяс­ці­ла бокс з іржаў­чы­най, саб­ра­най з ка­ро­бак, у якіх за­хоў­ва­лі­ся стуж­кі, і яна бы­ла за­пя­ ча­та­на ў сі­лі­ко­не на­заў­сё­ды. У экс­па­зі­цыі так­са­ма дэ­ман­стра­ва­лі­ся зу­бы ма­ ёй ба­бу­лі, што так­са­ма з’яўля­лі­ся ма­ёй спад­чы­най, а мы ве­да­ем: зуб — нось­­ біт знач­най інфар­ма­цыі пра ча­ла­ве­ка. Але гэ­та бы­лі за­ла­тыя зу­бы, на­пэў­на, на іх і за­ста­лі­ся сля­ды, але гэ­та ма­тэ­ры­ял з іншай гіс­то­ры­яй. На­прык­лад, пад­час Дру­гой сус­вет­най вай­ны на­цыс­ты збі­ра­лі за­ла­тыя зу­бы па­мер­лых лю­дзей. Так­са­ма сён­ня ёсць тра­ды­цыя пе­рад­ачы зу­боў у спад­чы­ну, каб з іх па­сля зра­біць не­йкае ўпры­го­жан­не, — гэ­та спе­цы­фіч­ная тра­ды­цыя на­ша­га рэ­гі­ёна. Яшчэ я вы­ка­рыс­та­ла ў экс­па­зі­цыі спе­цы­фіч­ны ма­тэ­ры­ял — бі­яплас­ тык у гер­ме­тыч­ных па­ке­тах, які быў зроб­ле­ны з ма­ла­ка ма­ёй сяб­роў­кі. Зноў жа вяр­тан­не да воб­ра­за ма­ці, да на­ша­га це­ла як но­сь­бі­та гіс­то­рыі ці архі­ва. Тое бы­ла вы­ста­ва пра ме­та­ды архі­ва, а архіў — гэ­та вы­ява, а так­са­ма ма­тэ­ ры­яль­насць, як я па­тлу­ма­чы­ла. І тэ­ма бу­дзе пра­цяг­ну­та тут. У «Пя­рэ­ва­рат­ні»?

— Так. Я ду­ма­ла пра тое, як спа­лу­ча­ецца ку­ль­тур­ная гіб­рыд­насць і вы­ява. Пра­ект змя­ніў­ся пад­час пад­рых­тоў­кі, бо я му­сі­ла ад­рэ­ага­ваць на но­вае мес­ца пра­вя­дзен­ня ра­бо­ты. Я за­ўсё­ды пра­цую не­пас­рэд­на з са­мім мес­цам, пра­га­вор­ваю гіс­то­рыю та­го, як мы апы­ну­лі­ся тут, як ад­бы­ло­ся за­крыц­цё мі­ ну­ла­га па­мяш­кан­ня — пра­сто­ры «Ста­лоў­ка XYZ». верасень, 2018

8

«Мастацтва» № 9 (426)

На­ш ы за­м еж н­ і­к і

9

я не маг­ла не ду­маць і пра па­лі­тыч­ную сі­ту­ацыю, пра бе­жан­цаў і по­стка­ ла­ні­яль­ную гіс­то­рыю, што ты­чыц­ца меж­аў кра­ін, а так­са­ма гра­ніц ча­ла­ве­ ка, які ўдзе­ль­ні­чае ў што­дзён­ных эка­ла­гіч­ных зме­нах. У гэ­тай экс­па­зі­цыі я прад­стаў­лю ві­дэа з зям­лёй і іншы­мі інгрэ­ды­ента­мі. Так­са­ма зям­ля бу­дзе за­па­ка­ва­на ў па­кеты, ме­та­ды ўпа­коў­ван­ня жыц­ця пра­лам­ля­юцца праз гук, праз ма­шы­ны, пры­зна­ча­ныя для сну, для су­па­ка­ення. І гэ­та звя­за­на з аксе­ ле­ра­цы­яй, з ідэ­яй пра­грэ­су, якая ста­віць ча­ла­ве­ка вы­шэй за ўсё і мяр­куе па­ ста­янную тэн­дэн­цыю раз­віц­ця, за­сна­ва­ную на тэх­на­ло­гі­ях. Гэ­та так ці іна­чай уплы­вае на інфар­ма­цый­ны аб­мен, бо мы фі­зіч­на не мо­жам успры­маць той ві­зу­аль­ны па­ток, які ідзе, пе­ра­вы­ша­ючы маг­чы­мас­ці на­ша­га ўспры­ман­ня. І гэ­ты стан вы­чэр­пвае. Ці­ка­ва зга­даць і пра іншыя ку­ль­тур­ныя маг­чы­мас­ці, тое ж на­ша па­ган­ства, з па­ва­гай да пры­ро­ды, да ася­род­дзя… Та­кім чы­нам, вы­ста­ва «Пя­рэ­ва­ра­цень» — най­перш кры­тыч­нае вы­каз­­ ванне… Так, але гэ­та і раз­ва­жан­не, асэн­са­ван­не та­го, дзе я зна­хо­джу­ся са­ма, як я ва ўсім гэ­тым удзе­ль­ні­чаю. На­ко­ль­кі маг­чы­ма ці не­маг­чы­ма ад гэ­та­га ад­дзя­ ліц­ца, я яшчэ не ве­даю, ку­ды ру­шу. Мне ве­ль­мі ці­ка­ва, на­ко­ль­кі мас­так як вы­твор­ца эстэ­ты­кі звя­за­ны з гэ­ты­мі ідэ­ямі і на­ко­ль­кі мы па­він­ны пра­па­ноў­ ваць но­выя эстэ­тыч­ныя ідэі ці мя­няць па­зі­цыю, як гэ­та ра­біць, не апра­на­ючы кас­цюм пра­бле­мы. Ма­ецца на ўва­зе: як не тэ­атра­лі­за­ваць пра­бле­му. Я яшчэ не цал­кам сыш­ла ад гэ­та­га ме­та­ду, я з ім ся­джу, з усі­мі гэ­ты­мі зна­ход­ка­мі, і про­ста спра­бую зра­зу­мець, як ра­біць пра­цу да­лей. Вы пад­крэс­лі­ва­еце вы­бар «бед­ных» ма­тэ­ры­ялаў для сва­іх пра­ектаў. Гэта ўсвя­дом­ле­нае ра­шэн­не ці бо­льш не­абход­насць?

— Гэ­та ці­ка­вая тэ­ма, рас­па­ча­тая ў ся­рэ­дзі­не 2000-х Хі­то Стэй­эрлам, фі­ло­са­ фам з Гер­ма­ніі, у эсэ «Бед­ны імідж». У ім раз­ва­жа­ецца пра тое, як рас­паў­сю­ джва­юцца ма­тэ­ры­ялы, што та­кое джэй-бэк — гэ­та тая са­мая лёг­кая вы­ява, якую мож­на хут­ка пе­ра­сы­лаць, але ка­лі яе зра­біць бо­ль­шай, яна пік­се­лю­ ецца. І та­кія вы­явы мы мо­жам час ад ча­су сус­трэць на бе­ла­рус­кіх ву­лі­цах, хоць яны мо­гуць з’яўляц­ца ў лю­бых кра­інах. Але ёсць ідэ­ал — high definition но­вых но­сь­бі­таў, якія зноў жа звя­за­ны з аксе­ле­ра­цы­яй. То-бок бед­ны ма­ тэ­ры­ял — гэ­та, з ад­на­го бо­ку, мая па­зі­цыя, але ў пэў­най сту­пе­ні і мая рэ­ аль­насць. Ад­нак, на­прык­лад, атрым­лі­ва­ючы не­йкі грант, я маг­ла б зра­біць што­сь­ці мен­шае, але бо­льш да­ска­на­лае — па­вод­ле са­мых апош­ніх тэх­на­ло­ гій. Ды вы­ка­рыс­тан­не най­леп­ша­га тэх­ніч­на­га вы­на­ход­ніц­тва не ста­но­віц­ца са­ма­мэ­тай, пе­рад­авыя тэх­на­ло­гіі пры­хо­дзяць у маё жыц­цё праз ві­дэа, дзе я вы­ка­рыс­тоў­ваю са­мую су­час­ную ка­ме­ру, але не раб­лю вы­сіл­каў на тое, каб вы­ява гля­дзе­ла­ся глян­ца­ва. Мне пад­аба­ецца не­пра­фе­сій­ная вы­ява, бо мне пад­аба­ецца эстэ­ты­ка бо­льш хут­кая, яна бо­льш аса­біс­тая. Гэ­та тое, што я раб­лю як мас­так: да інста­ля­цыі стаў­лю­ся як да жы­ва­пі­су — і за­вяр­шаю яе на мес­цы. Ка­лі мес­ца — гэ­та кан­ва, то я на­но­шу на яе ўзор. Фраг­мен­ты выставы «Пя­рэ­ва­ра­цень».

Мес­цаз­на­хо­джан­не гэ­тай вы­ста­вы і фраг­мен­ты інтэр’ера з той га­ле­рэі, які пра­цяг­вае ван­дра­ваць раз­ам з на­мі, — ра­шот­кі, дэ­ка­ра­тыў­нае аздаб­лен­ не, — ста­нуць час­ткай вы­ста­вы, а ма­тыў гэ­тых ра­шо­так бу­дзе па­ўто­ра­ны ў но­вай экс­па­зі­цыі. То-бок вы пры­еха­лі з ад­ным кан­цэп­там, але ён тран­сфар­ма­ваў­ся пад уз­ дзе­яннем та­го, што «Ста­лоў­ка» за­кры­ла­ся?

— Так, гэ­ты ма­тыў увасобіўся ў новым праекце, бо я ду­ма­ла пра эстэ­ты­ку ўпа­коў­кі — упа­коў­ван­ня на­ша­га жыц­ця. Па­чы­на­ючы з та­го, як мы жы­вём, у якім акру­жэн­ні, і за­кан­чва­ючы тым, як мы ся­бе прад­стаў­ля­ем на інды­ві­ ду­аль­ным уз­роў­ні — праз вы­яву. Я звя­за­ла гэ­та з тым, што мы ўпа­коў­ва­ем на­ша ася­род­дзе і ў рэ­шце рэшт упа­коў­ва­ем зям­лю. І ўсё бо­льш ад­да­ля­емся ад ася­род­дзя. Ці­ка­вая кні­га «The Artificial Kingdom: A Treasury of the Kitsch Experience» Се­лес­ты Алал­кі­агі, аўтар­ка ў 1990-я на­пі­са­ла пра ўплыў по­стін­ дус­тры­яль­на­га эфек­ту на эстэ­ты­ку. Будуючы штуч­ныя ўкрыцці і шкля­ныя па­ ла­цы, мы па­ча­лі ад­да­ляц­ца ад пры­ро­ды і ў той жа час — яе эстэ­ты­за­ваць. З’яўля­юцца ме­та­ліч­ныя ра­шот­кі ў фор­ме ліс­то­ты, кве­так, але гэ­тыя кан­струк­ цыі нас аб­ара­ня­юць ад са­мо­га рэ­сур­су, ад кры­ні­цы. Рых­ту­ючы гэ­ты пра­ект, верасень, 2018

10

Рэ­ц эн­з ія

Да­ро­гу ад­ужае той, хто ідзе « Пра­муд­расць збу­да­ва­ла са­бе дом...» Ізра­іля Ба­са­ва ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі Ка­ця­ры­на Іза­фа­та­ва Юбі­лей­ная вы­ста­ва — гэ­та не то­ль­кі « рэ­трас­пек­тыў­ная спра­ваз­да­ча » з усіх ста­дый эва­ лю­цыі твор­ча­га шля­ху мас­та­ка, дэ­ман­стра­цыя яго най­бо­льш знач­ных ра­бот, ідэй, воб ­ ра­заў. У знач­най сту­пе­ні, асаб­лі­ва гэ­та ты­чыц­ца май­строў, што за­йма­юць у гіс­то­рыі мас­тац­кай ку­ль­ту­ры мес­ца не зу­сім да­клад­нае, ро­ля та­кой вы­ста­вы — у акту­алі­за­цыі іх твор­час­ці, у за­пра­шэн­ні да ды­яло­гу но­ва­га па­ка­лен­ня гле­да­чоў і, на­рэш­це, у ства­ рэн­ні інстру­мен­та­ль­най вер­сіі для мед­ыя, бо імі­джы ства­ра­юцца мед­ыя. У да­чы­нен­ні да Ізра­іля Ба­са­ва, чыя рэ­трас­пек­тыў­ная вы­ста­ва пад на­звай « Пра­муд­расць збу­да­ва­ла са­бе дом...» ад­кры­ла­ся ў вы­ста­вач­ных за­лах На­цы­яна­ль­на­га мас­тац­ка­га му­зея, гэ­та тым бо­льш надзён­на. «Мастацтва» № 9 (426)

Рэ­ц эн­з ія

11

верасень, 2018

12

Рэ­ц эн­з ія

Ня­ма ні­якай ра­цыі раз­ва­жаць пра тое, на­ко­ль­кі апраў­да­на пры­ліч­ваць гэ­та­ га май­стра да най­буй­ней­шых мас­та­коў Бе­ла­ру­сі ХХ ста­год­дзя: Ізра­іля Ба­са­ва мож­на раз­гля­даць як кла­сі­ка бе­ла­рус­ка­га жы­ва­пі­су. Ад­нак яго імя вя­до­ма ў Бе­ла­ру­сі да крыў­дна­га ма­ла, а спад­чы­на — і праз не­ка­ль­кі дзя­сят­каў га­доў па­сля яго смер­ці — не му­зе­ефі­ка­ва­на ў на­леж­ным аб’­ёме ў бе­ла­рус­кіх збо­рах. Ві­ной та­му цэ­лы «бу­кет» пры­чын, якія ўжо не раз бы­лі арты­ку­ля­ва­ны да­след­ чы­ка­мі яго твор­час­ці. Тут і сціп­ласць аўта­ра, і ўздым анты­се­мі­тыз­му ў са­вец­кім гра­мад­стве 1970-х, і аўтар­скі «фар­ма­лізм», а да­клад­ней — апе­ра­джа­ль­ныя па ча­се жы­ва­піс­на-плас­тыч­ныя на­ва­цыі. Ні­якія знеш­нія аб­ста­ві­ны не пе­ра­шко­дзі­лі твор­цу за­ймац­ца по­шу­ка­мі ся­бе сап­раў­дна­га. Ня­гле­дзя­чы на тое, што мно­гія яго пра­грам­ныя пра­цы ў 1970— 1980-х не вы­стаў­ля­лі­ся, мас­так упар­та і за­хоп­ле­на пра­цяг­ваў пі­саць «не­па­ жа­да­ныя» па­лот­ны. Ён ад­но­ль­ка­ва рэ­зка дыс­тан­цы­яваў­ся і ад са­цы­яль­най ды­дак­ты­кі, фа­ль­шы­вай ры­то­ры­кі афі­цы­ёзу, і ад са­цар­таў­скіх стра­тэ­гій, што дэ­кан­стру­ява­лі са­вец­кую эстэ­ты­ку і сім­во­лі­ку. «Ці­хі» нон­кан­фар­мізм Ба­са­ва вы­явіў­ся ва ўсве­дам­лен­ні экзіс­тэн­цы­яль­на­га змес­ту як плас­тыч­най пра­бле­мы. То­ль­кі веч­ныя ісці­ны ста­лі яго ба­за­вы­мі каш­тоў­нас­ця­мі. Ізра­іль Ба­саў быў яркім па­сля­доў­ні­кам экзіс­тэн­цы­яль­най тра­ды­цыі еўра­пей­ ска­га мас­тац­тва ХХ ста­год­дзя. Агу­ль­нае, што лу­чыць гэ­та­га аўта­ра з еўра­ пей­скім дос­ве­дам ад экс­прэ­сі­яніз­му і ку­біз­му да мас­та­коў інфар­мэль Жа­на Фот­рые і Жа­на Дзю­бю­фе, — ці­ка­васць да экзіс­тэн­цыі па­кут­най ча­ла­ве­чай асо­бы, да быц­цё­вых га­ры­зон­таў яе існа­ван­ня. Ураж­вае, як на­ту­ра­ль­на і глы­ бо­ка ўпі­са­ны яго на­ро­бак у воб­раз­ную струк­ту­ру і пра­бле­ма­ты­ку ку­ль­ту­ры ХХ ста­год­дзя. Ён сін­тэ­зуе ў са­бе і змес­та­выя, і плас­тыч­ныя аспек­ты мас­тац­ тва гэ­та­га пе­ры­яду. Па ад­чу­ван­нях без­аба­рон­нас­ці ча­ла­ве­чай асу­джа­нас­ці яго твор­часць зблі­жа­ецца з экс­прэ­сі­яніз­мам, ён вя­дзе шмат­знач­ны ды­ялог і з ку­біс­та­мі па­чат­ку ста­год­дзя, і з май­стра­мі ме­та­фі­зіч­на­га жы­ва­пі­су, але за­хоў­ вае пры гэ­тым улас­ную інта­на­цыю. Не­вы­пад­ко­ва ў свой час мас­тац­тваз­наў­ца Ла­ры­са Фін­ке­льш­тэйн, вы­зна­ча­ючы плас­тыч­ную спе­цы­фі­ку мас­тац­тва Ба­са­ва, акрэс­лі­ла яе як «ку­біс­тыч­ны экс­прэ­сі­янізм». Звы­чай­на да­след­чы­кі мар­кі­ра­ ва­лі Ба­са­ва як мас­та­ка-нон­кан­фар­міс­та, ад­нак твор­ца быў да­лё­кі ад па­фа­су ба­ра­ць­бы з сац­рэ­аліз­мам вя­до­мы­мі ме­та­да­мі і срод­ка­мі: ква­тэр­ны­мі вы­ста­ ва­мі, рэ­зкі­мі вы­сту­па­мі ў Са­юзе мас­та­коў, вы­яўле­най тэн­дэн­цы­яй са­цы­ялі­за­ цыі мас­тац­тва... Фак­ту­ра па­лат­на і фар­бы, ко­ле­ра­выя спа­лу­чэн­ні і мас­тац­кая якасць зна­чы­лі для Ізра­іля Ба­са­ва не­па­раў­на­ль­на бо­льш, чым ба­ра­ць­ба з да­ктры­най сац­рэ­аліз­му са­цар­таў­скі­мі стра­тэ­гі­ямі або знеш­ні­мі вы­сту­па­мі, бо то­ль­кі не­ка­ль­кі раз­оў мас­так ад­ва­жыў­ся на­пі­саць жа­лас­ныя ліс­ты ў Мі­ніс­тэр­ ства ку­ль­ту­ры СССР. Раз­гля­да­ючы сён­ня твор­часць Ба­са­ва ў кан­тэк­сце по­ст­ ма­дэр­ніс­цкай пра­бле­ма­ты­кі, хо­чац­ца вы­ка­рыс­таць па­ра­дак­са­ль­нае ў сва­ім спа­лу­чэн­ні су­пра­ць­лег­лас­цей пан­яцце «андэг­раў­ндны кла­сі­цызм». Пры ўсёй ува­зе да фар­ма­ль­най струк­ту­ры воб­ра­за і плас­тыч­ных экс­пе­ры­мен­таў, Ізра­іль Ба­саў вы­гля­дае бо­льш чым кла­січ­на — і жан­ра­ва, і све­та­пог­ляд­на. У жан­ра­вым рэ­пер­ту­ары па­лот­наў мас­та­ка пе­ра­ва­жа­юць ба­за­выя — пей­заж і парт­рэт. Па­ ка­за­ль­ная і ўстой­лі­васць аб­іра­ных мас­та­ком воб­раз­ных ма­ты­ваў — Дом, Дрэ­ ва, Ча­ла­век. У скраз­ных сім­ва­лах кла­січ­на­га мас­тац­тва ён зна­хо­дзіць асно­вы спас­ці­жэн­ня і па­бу­до­вы бу­ду­чы­ні: сваю мас­та­коў­скую струк­ту­ру све­та­бу­до­вы. Ка­лі га­ва­рыць пра гэ­та­га аўта­ра як пра кла­сі­ка, вар­та адзна­чыць яшчэ адзін «Мастацтва» № 9 (426)

ве­ль­мі важ­ны мо­мант, звя­за­ны са скру­пу­лёз­най пад­рых­тоў­чай пра­пра­цоў­кай фор­маў і воб­ра­заў у эцю­дах і эскі­зах, што ад­па­вя­дае кла­січ­най ака­дэ­міч­най пра­кты­цы. Усе га­лоў­ныя пра­цы Ба­са­ва — «Та­нец», «У да­ро­зе», «Бег», «Чыр­ во­ны пей­заж» — спа­чат­ку з’я­ві­лі­ся ў гра­фіч­ных арку­шах. Так пі­са­лі­ся вя­лі­кія вы­ста­вач­ныя па­лот­ны ва ўсіх ака­дэ­міч­ных шко­лах. Кла­січ­насць Ба­са­ва пра­яўля­ецца і ў ста­лас­ці ад­ной­чы зной­дзе­ных воб­ра­заў, жан­раў і ма­ты­ваў. Усё сваё твор­чае жыц­цё ён быў пры­хі­ль­ні­кам жан­ру га­рад­ ско­га пей­за­жу, ства­рыў­шы ўлас­ны да­клад­ны «пей­заж­ны» код, ме­на­ві­та яму ўлас­ці­вае «рэ­чы­ва мас­тац­тва». Як бо­ль­шасць вы­пус­кні­коў Мін­ска­га мас­тац­ка­га ву­чы­ліш­ча, Ізра­іль Ба­саў на сві­тан­ку сва­ёй твор­час­ці пра­йшоў ста­дыю «га­рад­ско­га пле­нэ­рыз­му». У ран­ніх пей­за­жах мас­так ува­саб­ляў та­паг­ра­фіч­на вя­до­мыя мес­цы Мін­ска, за­хоў­ваў да­ку­мен­та­ль­насць вы­яўлен­ня рэ­ча­існас­ці і вер­насць на­тур­ным ура­жан­ням. У іх яшчэ не раз­бу­ра­на кла­січ­нае ўяў­лен­не аб ко­ле­ры і пры­сут­ні­чае моц­ны ўплыў ака­дэ­міч­най шко­лы, але ўжо ад­чу­ва­ецца май­стар са сва­ім інды­ві­ду­

аль­ным по­чыр­кам, што вы­яві­ла­ся і ў вы­ба­ры ма­ты­ву, які не зво­дзіц­ца да кра­ язнаў­чай за­хоп­ле­нас­ці, і ў дэ­ка­ра­тыў­нас­ці агу­ль­на­га ра­шэн­ня кар­ці­ны. Ба­саў не пі­саў тра­ды­цый­ныя «цэн­тра­выя» ві­ды і архі­тэк­тур­ныя сла­ву­тас­ці — Плош­чу Пе­ра­мо­гі, Ле­нін­скі пра­спект, Пры­вак­за­ль­ную плош­чу. Яго ўжо та­ды пры­цяг­ва­ лі глы­бін­ныя, унут­ра­ныя асно­вы ўспры­ман­ня го­ра­да — цес­ныя два­ры, пус­тын­ ныя за­кут­кі, да­мы, што пры­ціс­ну­лі­ся адзін да ад­на­го, дым­ныя за­вод­скія тру­бы, да­хі. Ся­род леп­шых тво­раў гэ­та­га пе­ры­яду — «Дом з чыр­во­ным да­хам» (1966), «Зя­лё­ны Мінск» (1960), «Го­рад» (1967), «Ву­лі­ца Чыр­во­на­армей­ская» (1967). У ран­ніх пей­за­жах ня­цяж­ка па­знаць і вод­гу­кі «фа­ль­ка­ніз­му» і «се­за­ніз­му», у цэ­лым «фран­цу­зіс­та­га га­рад­ско­га жы­ва­пі­су» з яго фак­тур­нас­цю і рэ­зкас­цю

Рэ­ц эн­з ія жы­ва­піс­ных плос­кас­цей, які ве­ль­мі па­ўплы­ваў на мас­та­коў у іх імкнен­ні пе­ра­ адо­лець пра­ма­лі­ней­ную апа­вя­да­ль­насць жы­ва­пі­су ра­ней­шых дзе­ся­ці­год­дзяў. Тут па­чы­на­ецца шлях да гус­то­га жы­ва­піс­на­га рэ­ль­ефу, да пе­ра­тва­рэн­ня кан­ крэт­на­га на­тур­на­га ма­ты­ву да ўсе­агу­ль­най фор­мы го­ра­да. Яны — увер­цю­ра да «ме­та­фі­зіч­ных» па­бу­доў яго па­зней­шых ра­бот. З ча­сам на­тур­ны ма­тыў пе­ра­стае за­да­ва­ль­няць мас­та­ка, і Ізра­іль Ба­саў па­ чы­нае ўва­саб­ляць умоў­ную, не­кан­крэт­ную га­рад­скую пра­сто­ру, а прад­ме­ты трак­та­ваць як зна­кі ўні­вер­са­ль­най рэ­аль­нас­ці. У яго га­ра­дах 1970-х за­хоў­ ва­ецца ўяў­лен­не пра тра­ды­цый­ны пей­заж: ёсць зям­ля, да­мы, не­ба і лі­нія га­ ры­зон­ту, але ўсё пры­ве­дзе­на да ад­чу­ван­ня сут­нас­ных ха­рак­та­рыс­тык мес­ца і ча­су. Ён ства­рае архе­ты­піч­ны воб­раз го­ра­да, без імя і без ад­ра­са, го­ра­да на­огул. Вы­бар го­ра­да як га­лоў­най тэ­мы сва­ёй твор­час­ці шмат у чым звя­за­ны з падзе­ ямі Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны. На­ро­джа­ны ён, не­сум­нен­на, атмас­фе­рай аку­ па­ва­ных га­ра­доў з іх пус­тэ­ль­ны­мі ву­лі­ца­мі і не­йкім не­ўлас­ці­вым ра­ней­шым га­ра­дам здран­цвен­нем. Ад­чу­ван­не пры­від­на­га го­ра­да, што пе­ра­блы­таў быц­цё і ня­быт, рэ­аль­нае і фан­тас­тыч­нае, ува­соб­ле­на ва «Успа­мі­не» (1968), на­пі­са­ным як рэ­кві­ем род­на­му Мсціс­ла­ўлю, які мас­так раз­ам з ся­м’ёй хут­ка па­кі­нуў у лі­пе­ні 1941 го­да. Змроч­ная га­ма на­ра­джае ад­чу­ван­не хо­ла­ду, ад­чаю і без­ вы­ход­нас­ці. І раз­ам з тым, уз­арва­ная се­раб­рыс­тым асляп­ля­ль­ным вы­бліс­кам, яна на­паў­няе па­лат­но ўзнёс­лай і на­ват кас­міч­най пры­га­жос­цю, ураў­на­ва­жа­ най гар­мо­ніяй фар­ма­ль­на­га ла­ду кар­ці­ны. Тры­во­га ўно­сіць гар­мо­нію ў са­му тры­во­гу. На­пру­жа­ным унут­ра­ным жыц­цём жы­ве го­рад і ў па­лат­не «Да­мы і дрэ­вы» (1972). Пе­рад на­мі афар­ба­ва­ная чор­ным ко­ле­рам адзі­но­кая по­стаць, што блу­кае ся­род змроч­ных да­моў-ка­ро­бак. Гэ­та і мас­тац­кая рэ­флек­сія на па­збаў­ ле­ны пра­змер­нас­цей са­вец­кі архі­тэк­тур­ны лан­дшафт, на стан­дар­ты­за­ва­ную блоч­ную за­бу­до­ву 1960—1970-х, і ка­на­та­цыя экзіс­тэн­цы­яль­на­га го­ра­да ХХ ста­год­дзя як дра­ма­тыч­на­га ася­род­дзя, як тур­мы, дзе ча­ла­век ма­лы і са­мот­ны. Іро­нія і на­пру­жа­насць уз­мац­ня­юцца кан­трас­ным су­па­стаў­лен­нем фі­яле­та­ва­га і зя­лё­на­га і ў бо­ль­шай сту­пе­ні ма­сі­ва­мі чор­на­га ко­ле­ру. Ба­саў уз­мац­няе ро­ лю па­вер­хні, да­ся­гае ўра­жан­ня фі­зіч­най ця­лес­нас­ці, ушчы­ль­ня­ючы фак­ту­ру да та­кой сту­пе­ні, што жы­ва­піс­ны пласт на­бы­вае ад­чу­ва­ль­ную таў­шчы­ню, на­ кшталт ніз­ка­га ба­рэ­ль­ефа. Ура­чыс­тас­цю ла­ду воб­ра­за, не­па­хіс­нас­цю архі­тэк­тур­ных фор­маў веч­на­га го­ ра­да на­поў­не­ны па­лот­ны «Вя­лі­кі го­рад», «За­ла­ты го­рад», «Рыт­мы го­ра­да». Пра­сто­ра ў іх арга­ні­за­ва­на з да­па­мо­гай да­моў-бло­каў, рыт­міч­на па­ўта­ра­ль­ ных, як за­мо­ва, як ма­літ­ва, як ры­ту­ал. За­да­ешся пы­тан­нем: дзе гэ­та ўсё ад­ бы­ва­ецца? У лан­дшаф­тах Біб­лей­ска­га Усхо­ду, у яго пус­ты­нях і вы­дзеў­ба­ных у ска­лах ка­мен­ных га­ра­дах? У ла­бі­рын­тах Ва­ві­ло­на або ззян­ні ня­бес­на­га Іе­ру­са­лі­ма? Ясна ад­но: па­мяць аб лан­дшаф­це на­цы­яна­ль­на­га ста­наў­лен­ня, сін­тэ­за­ва­ная з плас­тыч­ны­мі да­сяг­нен­ня­мі ма­дэр­ніз­му, вы­яўля­ецца тут як у агу­ль­най эма­цый­най та­на­ль­нас­ці, так і ў ка­ла­рыс­тыч­ных пе­ра­ва­гах мас­та­ка. Гэ­тыя га­ра­ды — унут­ра­ная, псі­ха­ла­гіч­ная, экзіс­тэн­цый­ная та­паг­ра­фія мас­та­ка. А так­са­ма яшчэ ад­но па­цвер­джан­не: го­рад для Ба­са­ва не то­ль­кі фун­кцыя, а лан­дшафт гіс­то­рыі і фі­ла­со­фія жыц­ця. Гэ­та пра­сто­ра, у якой, як у па­лім­псес­це, пра­свеч­вае па­мяць гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­ная і асо­бас­на-бі­ягра­фіч­ная, экзіс­тэн­ цый­ная і мас­тац­ка-эстэ­тыч­ная. У іх пе­ра­мя­ша­лі­ся сак­ра­ль­нае і пра­фан­нае, што­дзён­нае і ве­ліч­нае, лю­боў і дра­ма, адзі­но­та і надзея. Іншай воб­раз­най да­мі­нан­тай твор­час­ці Ізра­іля Ба­са­ва з’яўля­ецца ча­ла­век. Пра­ктыч­на ў кож­ным яго го­ра­дзе ёсць лю­дзі, а да­клад­ней спе­цы­фіч­ныя ба­ саў­скія по­ста­ці, сі­лу­эты жан­чын і муж­чын, свя­тых і дзя­цей, му­зы­каў і пад­арож­ ні­каў, якія на­пру­жа­на ўслу­хоў­ва­юцца ў та­ямні­цу тран­сцэн­дэн­тна­га і вя­дуць свой ды­ялог з архі­тэк­ту­рай. Тут гэ­так жа, як і ў пей­за­жы, мас­так да­лё­кі ад пе­ рад­ачы фі­зі­ягна­міч­ных асаб­лі­вас­цей сва­іх пер­са­на­жаў. Як і ў пей­за­жы, яго «воб­ра­зы» на­сы­ча­юцца «бы­цій­ным» сэн­сам, ува­саб­ля­ючы кан­цэн­тра­цыю ду­хоў­на­га пе­ра­жы­ван­ня. Ме­на­ві­та та­му то­ль­кі за рэ­дкім вы­клю­чэн­нем, ка­ лі мас­так ад­люс­троў­вае бліз­кіх яму лю­дзей, яго парт­рэт­ныя вы­явы да­лё­кія ад ма­люн­ка кан­крэт­най ма­дэ­лі. Гэ­та і зу­сім не парт­рэ­ты, а эма­цый­ныя ста­ны, раз­ва­жан­ні аб дра­ма­тыч­ных ба­ках ча­ла­ве­ча­га жыц­ця: пра цяж­кас­ці і не­вя­ до­мас­ці шля­ху твор­цы ў «Мас­та­ку»; пра не­па­дзе­ль­насць лю­бо­ві і дра­мы ў «Рас­стан­ні. 1941»; пра без­вы­ход­насць і адзі­но­ту «Аку­па­цыі».

13

На­ват у сва­ім аўта­пар­трэ­це Ба­саў вы­сту­пае не то­ль­кі як пэў­ны пер­са­наж, але як чу­лы ба­ро­метр свай­го ча­су, пры­адчы­ня­ючы ўваж­лі­ва­му гле­да­чу свет мнос­тва сва­іх су­час­ні­каў па­ка­лен­ня «after the Second World War». У су­ро­вым і за­ся­ро­джа­ным по­гля­дзе мас­та­ка, пра­сяк­ну­тым ве­дан­нем і муд­рас­цю, не­звы­ чай­на арга­ніч­на злу­чы­лі­ся кан­крэт­нае і ўсе­агу­ль­нае, муж­насць і стой­касць, ге­ ра­ічнасць і страх, сум і надзея. У са­мім жы­ва­пі­се аўта­пар­трэ­та ёсць ба­ра­ць­ба: чор­ныя, фі­яле­та­выя, зе­ле­на­ва­тыя ад­цен­ні злу­ча­юцца ў на­пру­жа­ным са­юзе. Аб­вос­тра­ная ўва­га да экзіс­тэн­цы­яль­ных пра­блем ча­ла­ве­ча­га быц­ця ў твор­ час­ці Ба­са­ва вы­яўле­на ў са­мім фар­ба­вым рэ­чы­ве. Усе эле­мен­ты фор­мы «Дзяў­ чын­кі з ге­та» (1967) пад­па­рад­ка­ва­ныя вы­ра­зу тры­вож­на­га све­та­адчу­ван­ня: лі­ніі жор­стка пад­крэс­ле­ны, жы­ва­піс­ная па­вер­хня ру­ха­ецца, ні­бы ўздрыг­вае, твар, вы­све­ча­ны вы­бліс­ка­мі бя­ліл, ззяе не­йкім та­гас­вет­ным свят­лом. Гэ­ты воб­раз вос­тра­га тра­гіз­му быц­ця — рэ­флек­сія пра лёс за­гі­ну­лых у вай­ ну зем­ля­коў. Дзяў­чы­на са спы­не­ным по­зір­кам і скрыў­ле­ным у гры­ма­се бо­лю ро­там — як тра­гіч­ны сіг­нал, як крык, як па­ве­дам­лен­не пра не­шта страш­нае і без­вы­ход­нае. За знеш­няй ста­тыч­нас­цю пра­чыт­ва­ецца ча­ла­век, чый ра­ней­шы твар ужо сцёр­ты. Вер­насць Ба­са­ва яго мас­тац­кай стра­тэ­гіі, якую ў цэ­лым мож­на на­зваць антра­ па­ла­гіч­най, вы­зна­чы­ла пры­хі­ль­насць аўта­ра да экзіс­тэн­цы­яль­най кан­цэп­цыі парт­рэ­та/воб­ра­за на доў­гія га­ды. Ад­нак па­ста­янства тэ­мы зу­сім не азна­чае ня­змен­нас­ці яе рас­пра­цоў­кі. За­хоў­ва­ючы­ся дзе­ся­ці­год­дзя­мі, плас­тыч­ныя ра­ шэн­ні яго пер­са­на­жаў у роз­ныя пе­ры­яды твор­час­ці мя­ня­юцца. Ка­нец 1980-х адзна­ча­ны ства­рэн­нем се­рыі жы­ва­піс­ных ра­бот, што ста­лі сво­еа­саб­лі­вай «ві­ зіт­най кар­ткай» Ба­са­ва, іх мож­на аб’­яднаць пад умоў­най на­звай «Ідэ­ягра­фія». Пра­цяг­ва­ючы свой плас­тыч­ны экс­пе­ры­мент, мас­так пры­хо­дзіць да вос­тра інды­ві­ду­алі­за­ва­най вы­яўлен­чай зна­ка­вас­ці, да «го­лай» гра­фіч­най струк­ту­ры. У яго твор­час­ці з’яў­ля­ецца фор­му­ла: пра­сто­ра — лі­нія — ко­лер. верасень, 2018

14

Рэ­ц эн­з ія

Пер­са­на­жы і прад­ме­ты, акрэс­ле­ныя гнут­кім і на­пру­жа­ным чор­ным кон­ту­рам, губ­ля­юць сваю кан­крэт­насць і на­блі­жа­юцца да вы­яў-зна­каў, зблі­жа­юцца з воб­ра­за­мі арха­ікі. Па­чуц­цё­выя ма­ду­ля­цыі ка­ла­ры­ту змя­няе ла­ка­ль­ны зна­ ка­вы ко­лер, ка­ла­рыс­тыч­ная га­ма ста­но­віц­ца бо­льш экс­прэ­сіў­най, кам­па­зі­цыі бу­ду­юцца на кан­трас­тах ярка­га і цём­на­га, на­пру­жа­ных спа­лу­чэн­нях жоў­та­га, чор­на­га і чыр­во­на­га, па­кі­да­ючы моц­нае па­чуц­цё сціс­ну­тай энер­гіі. Ды­на­мі­ку і на­пру­жан­не ўзмац­няе і лі­нія, да яе з гэ­та­га ча­су пе­ра­хо­дзіць вя­ду­чая ро­ля ў фор­маў­тва­рэн­ні. Ба­саў зна­хо­дзіць га­лоў­ны лі­ней­на-рыт­міч­ны мо­дуль, які арга­ні­зоў­вае мно­гія яго кам­па­зі­цыі, — на­пру­жа­ную зіг­за­га­па­доб­ную ры­су. Ад­сюль пе­рад­усім рыт­міч­ная фор­ма яго апош­ніх ра­бот. Ма­ты­вы гэ­та­га пе­ры­яду на рэ­дкасць не­шмат­слоў­ныя: фі­гур­ка ча­ла­ве­ка, што бя­жыць па да­ро­зе або ля­ціць у пра­сто­ры, спя­вае або тан­цуе; у якас­ці асаб­ «Мастацтва» № 9 (426)

лі­вых ге­ро­яў з’яў­ля­юцца «двое» — яны гу­та­раць, ідуць, сус­тра­ка­юцца, тлу­ ма­чац­ца. Ад­нак у про­стых, спрош­ча­ных да іе­рог­лі­фа ма­ты­вах за­хоў­ва­ецца ра­ней­шая ві­та­ль­ная энер­ге­ты­ка пі­сь­ма, пан­ую­чая ро­ля ўлас­на жы­ва­піс­ных срод­каў уз­дзе­яння. Плас­тыч­ны «дра­ма­тызм» ста­но­віц­ца на­ступ­ствам гуш­ чы­ні фар­ба­ва­га за­ме­су, кан­тра­пун­кта кан­трас­ных ко­ле­раў і вос­трай рыт­мі­ кі кам­па­зі­цыі, лі­та­ра­ль­на ўва­саб­ля­ючы сло­вы Фрэн­сі­са Бэ­ка­на аб тым, што «сю­жэт не па­ві­нен кры­чаць гуч­ней, чым фар­бы». Ме­на­ві­та шмат­стай­насць жы­ва­піс­най па­вер­хні, звон­кае ад на­пру­жан­ня фак­тур­на­га фар­ба­ва­га плас­та па­лат­но, сім­ва­ліч­насць ка­ла­ры­ту ства­ра­юць скла­да­нае ў про­стым. Зда­ва­ла­ся б, гра­ніч­на аб­стра­га­ва­ныя пус­тын­ныя ма­ нах­ром­ныя фо­ны рас­кры­ва­юць сім­ва­ліч­ную ро­лю ко­ле­ру ў аўтар­скай воб­ раз­най сіс­тэ­ме. Ад­арва­ны ад гле­ба­вых ка­ра­нёў, мас­так, які на­ра­дзіў­ся ў ры­се

Рэ­ц эн­з ія

15

асе­лас­ці, у сва­іх ка­ла­рыс­тыч­ных пе­ра­ва­гах інту­ітыў­на ўзы­хо­дзіць да ко­ле­раў лан­дшаф­ту біб­лей­ска­га Усхо­ду. Се­ман­ты­ка жоў­та­га тут звяз­ва­ецца са спё­кай пус­ты­ні, з зо­ла­там Каў­чэ­га За­па­ве­ту, ззян­нем за­ла­ціс­та­га пяс­ча­ні­ку і іскрыс­ та­га вап­ня­ку архі­тэк­ту­ры. Вя­до­ма, тут ма­юць мес­ца і аса­цы­яцыі з па­за­ло­ча­ ны­мі фо­на­мі аб­ра­зоў, з за­ла­ціс­тым со­неч­ным свя­чэн­нем, з квет­ка­мі энер­гіі агню, улас­ці­вай зям­но­му па­чат­ку. Аб’­ектыў­нас­цю і кан­крэт­нас­цю вы­лу­ча­юцца і воб­раз­ныя плас­тыч­ныя фор­мы мас­та­ка. Па­ра­докс ба­саў­скай ідэ­ягра­фіі ў тым, што пры ад­сут­нас­ці пад­абен­ства і на­тур­ных вы­яў прад­ме­таў і воб­ра­заў у іх ёсць дзіў­ная жыц­цё­вая пра­ўда. Да­клад­насць пе­рад­ачы веч­на­га бе­гу па за­мкнё­ным ко­ле, цяж­ка­га по­шу­ку ўлас­на­га шля­ху ў пра­цы «Бег» да­ся­га­ецца да­клад­нас­цю пе­рад­ачы ста­ну ру­ху/ста­ты­кі рыт­міч­на-жы­ва­піс­ны­мі срод­ка­ мі. Трох­кут­ныя кан­струк­цыі за­дня­га пла­ну, якія сім­ва­лі­зу­юць ці то лес, ці то го­рад, пад­па­рад­ка­ва­ныя адзі­на­му пруг­ка­му і вос­тра­му рыт­му. Ад­нак плаў­ны аб­рыс жа­но­чай по­ста­ці, акрэс­ле­най чор­ным гнут­кім кон­ту­рам, як бы рас­

Апош­ні твор­чы пе­ры­яд Ізра­іля Ба­са­ва даў у мясц­овым бе­ла­рус­кім кан­тэк­сце, ма­быць, най­бо­льш ары­гі­на­ль­ную сты­ля­вую па­ра­лель з еўра-атлан­тыч­най хва­ляй но­вай фі­гу­ра­тыў­нас­ці: аме­ры­кан­скім гра­фі­тыз­мам з тан­цу­ючы­мі ча­ ла­веч­ка­мі Кі­та Ха­рын­га і іта­ль­янскім тран­са­ван­гар­дам Энца Кукі, Фран­чэс­ка Кле­мен­тэ ды іншых. На­пру­жа­ны по­шук улас­на­га шля­ху і пад­вя­дзен­ня вы­ні­ каў ішоў па­ра­ле­ль­на з агу­ль­на­еўра­пей­скім мас­тац­ка-эстэ­тыч­ным по­шу­кам. І ця­пер ві­да­воч­на, што, ру­ха­ючы­ся са­ма­стой­на, ад­га­ро­джва­ючы­ся ад знеш­ ня­га, за­ста­ючы­ся аб­са­лют­на сум­лен­ным і інды­фе­рэн­тным да пра­віл гу­ль­ні са­вец­ка­га мэй­нстры­му, ён не ад­ышоў у ня­быт, але рэ­акту­алі­за­ваў­ся ў кан­ тэк­сце надзён­най сцэ­ны кан­ца 1980-х — па­чат­ку 1990-х, на­браў сваю акту­ аль­насць у 2000-х, каб па­ма­ла­дзець сён­ня. Та­кая ло­гі­ка раз­віц­ця мас­тац­ка­га пра­цэ­су: не­за­пат­ра­ба­ва­ныя ў са­вец­кі час, «ад­кла­дзе­ныя» мас­тац­кім пра­цэ­ сам на доў­гія га­ды май­стры за­йма­юць сваё па­чэс­нае мес­ца ў інтэг­ра­ль­най гіс­то­рыі бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва ХХ ста­год­дзя.

тва­рае ды­на­мі­ку ў са­бе, спры­яе ад­чу­ван­ню вон­ка­ва­га здран­цвен­ня. Увесь рух ні­бы саб­ра­ны ўнут­ры: уся­рэ­дзі­не нас, і мы шу­ка­ем сэнс у гэ­тым бе­гу па за­мкнё­ным ко­ле. Ба­саў­ская плас­тыч­ная пра­ста­та да­ся­гае сва­ёй вы­шэй­шай кроп­кі ў «Чыр­во­ным пей­за­жы» — эскіз­ным па фор­ме экс­пром­це, бліс­ку­чым і за­вер­ша­ным да ўзроў­ню «вя­лі­кай фор­мы». Мас­так сціс­кае пра­сто­ру свай­го све­ту да зіг­за­гу, зна­хо­дзя­чы фор­му­лу лі­мі­та­вай кан­цэн­тра­цыі і не­чу­ва­най пра­ста­ты. Ма­лю­нак-кар­ды­ягра­ма ў сва­ім чыр­во­ным элек­трыч­ным раз­ра­ дзе — гэ­та ку­ль­мі­на­цый­ны знак, ме­та­фа­ра не­мі­ну­чай сус­трэ­чы жыц­ця і смер­ ці і раз­ам з тым — не­ўмі­ру­час­ці ду­ху і не­су­пын­нас­ці біц­ця пу­ль­су Сус­ве­ту. Дра­ма­тыч­насць кан­трас­на­га ўза­ема­дзе­яння чыр­во­на­га з не менш моц­ным жоў­тым гу­чыць як фі­ла­соф­скі гімн, стро­гі і ўра­чыс­ты — як фу­га ўлю­бё­на­га Ба­ха.

1. Фрагмент экспазіцыі.

2. Ізраіль Басаў. Фатаграфія. 1935.

3. Леанід Шчамялёў. Партрэт Ізраіля Басава. Аловак. 1963.

4. Чырвоны пейзаж. Алей. 1993. З калекцыі сям'і мастака.

5. Дзве жанчыны. Алей. 1993. З калекцыі сям'і мастака.

6. Тройца. Алей. 1979. З калекцыі сям'і мастака.

7. Дрэва ля возера. Алей. 1990. З калекцыі сям'і мастака.

8. Рытмы горада. Алей. 1974. З калекцыі сям'і мастака.

9. Няміга. Алей. 1968. З калекцыі сям'і мастака.

10. Светлая раніца. Алей. 1970. Уласнасць Полацкага музея-запаведніка.

11. Гарадская ўскраіна. Алей. 1967. Уласнасць Нацыянальнага мастацкага музея.

12. Дзяўчына ў чырвоным. Алей. 1988—1989. З калекцыі сям'і мастака. верасень, 2018

16

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Нам не па­трэб­ны но­вы ге­рой Бер­лін­скае бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва Лю­боў Гаў­ры­люк Д ля 10- га бі­ена­ле ку­ра­тар­ская ка­ман­да пад кі­раў­ніц­твам Га­бі Нгко­ба ( ПАР ) за­пра­сі­ла 46 мас­та­коў з афры­кан­скі­мі ка­ра­ня­мі, дзе­ля та­го каб ад­мо­віц­ца ад іе­рар­хій, пад­тры ­ маць са­ма­за­ха­ван­не сла­бых без вы­ра­та­ва­ль­ні­каў і іх подзві­гаў. «Са­мае ма­ла­дое бі­ена­ле» азна­чае, што... Яно яшчэ не на­за­па­сі­ла шлей­фу з клі­шэ і прад­ка­за­ль­ных ра­шэн­няў. Ад­нак не па­збег­ла та­та­ль­най уні­фі­ка­цыі, і ця­пе­раш­няе на­зва­ла­ся ўжо ББ10. Яно тэх­на­ла­гіч­нае па вы­зна­чэн­ні, бо на­ра­дзі­ла­ся ў эпо­ху пе­ра­мо­гі інтэр­нэ­ту. Цэн­ тэ­нi­ялы ве­даць не ве­да­юць, як жыць без га­джэ­таў, і кро­ку не сту­пяць без ад­мыс­ло­вай пры­ла­ды. «Мастацтва» № 9 (426)

Бер­лін­скае бі­ена­ле на­ра­дзі­ла­ся ў 1998 го­дзе. На хва­лі пе­ра­тва­рэн­ня Бер­лі­на і ўсе­агу­ль­най лю­бо­ві да яго змя­ні­ла­ся і арт-ася­род­дзе, ад­ужэ­ла і за­пат­ра­ба­ ва­ла сцэ­ны. У ад­роз­нен­не ад мі­ну­ла­га бі­ена­ле пад дэ­ві­зам «Па­ра­док­сы су­час­на­га све­ту» з аме­ры­кан­скай ку­ра­тар­скай гру­пай DIS, ББ10 у бо­ль­шай сту­пе­ні вы­бу­да­ва­ на па па­лі­тыч­ных век­та­рах. Па­вод­ле ідэі рас­ійска­га мас­та­ка і ку­ра­та­ра Ана­ то­ля Асма­лоў­ска­га, су­час­нае мас­тац­тва па­лі­тыч­нае та­му, што пуб­ліч­нае. Гэ­та зна­чыць па­лі­тыч­нае па вы­зна­чэн­ні, і гэ­та, вя­до­ма, пы­тан­не дыс­ку­сій­нае. Але яно — мас­тац­тва — сап­раў­ды не бра­ла ўро­каў пус­тэ­ль­ніц­тва, ка­лі мець на ўва­ зе су­час­нае вір­ту­аль­нае ася­род­дзе, і яно не ве­дае ні­якіх ве­жаў са сла­но­вай кос­ці. Яго скла­да­на рэ­прэ­са­ваць, ка­лі то­ль­кі не вы­цяг­нуць ка­бель з раз­еткі. На­конт ма­лой вя­до­мас­ці сва­іх аўта­раў ку­ра­та­ры ББ10 тлу­ма­чаць: што зна­ чыць «не­вя­до­мыя»? Са­бе яны вя­до­мыя, нам вя­до­мыя, вось за­раз і вы знаём­ це­ся.

Агляд

17

аб­апі­ра­ецца кан­цэп­цыя: гэ­та тра­гіч­ ныя «Feelings», не­паў­тор­нае вы­ка­ нан­не на джаз-фес­ты­ва­лі ў Ман­тро (1976), з шэп­там, па­ўза­мі, ад­чай­ным ва­ка­лам. Гэ­та так го­ра­ча, што на ад­ ных спе­вах мож­на бы­ло па­бу­да­ваць усю інста­ля­цыю, а аўтар пад­лу­чае і ра­ман Бэ­сi Хэд «Пы­тан­не ўла­ды». У Сі­мон ёсць яшчэ ад­но «Feeling Good», і са­ма яе пер­со­на, яе аса­біс­ тае зна­ёмства з Мар­ці­нам Лю­тэ­рам Кін­гам і ба­ра­ць­ба за пра­вы чар­на­ с­ку­рых аме­ры­кан­цаў — без­умоў­на, най­важ­ней­шы для кан­цэп­цыі кан­ тэкст. І да­рэ­чы, Ні­на Сі­мон ужо са­ праў­ды зор­ка. Яшчэ ад­на га­ра­чая гіс­то­рыя — «Бар для мас­тур­ба­цыі» ад Фабіяна Фалернас. Так, ме­на­ві­та так. Ён на­ват пе­ра­соў­ны, і на­ват з пра­гра­май лек­ цый і аб­мер­ка­ван­няў. Ку­ра­тар пі­ша пра так­ты­ль­ныя пра­кты­кi, не кан­ крэ­ты­зу­ючы, але сам бар цал­кам рэ­ аль­ны, са стой­кай, му­зы­кай, сім­во­лі­ кай, бар­до­вым плю­шам і г.д. Яшчэ і пад­абен­ства сцэ­ны ёсць, з гу­ль­нёй у тэк­стыль, у ма­тэ­ры­ялы з на­мё­кам на інтым­насць. Тут мы сус­тра­ка­ем дзве пра­бле­мы як мі­ні­мум: бі­ена­ле, зроб­ле­нае без ге­рояаўта­ра, без зо­рак, ста­ла для Бер­лі­на ка­мер­ным. Пры ве­лі­зар­най ко­ль­кас­ці ту­рыс­таў на пля­цоў­ках ня­шмат лю­дзей, і на­ват у га­тэ­лях Мі­тэ (цэн­тра­ль­ны ра­ён) пра бі­ена­ле ні­чо­га не ве­да­юць. Пра­ктыч­на ня­ма афіш у го­ра­дзе, ася­ род­дзе без ге­ра­ізму за­ста­ло­ся ася­род­дзем для сва­іх. Да­лей. Што ад­бы­ва­ецца з ка­тэ­го­ры­яй фор­мы (чы­тай «май­стэр­ства») у гэ­тай сі­ту­ацыі? Ці не за­над­та вуч­нёў­скія пра­цы прад­стаў­ле­ны ў Ака­дэ­міі мас­тац­ тваў, у Цэн­тры мас­тац­тва і ўрба­ніс­ты­кі ZK/U, у Інсты­ту­це су­час­на­га мас­тац­тва КW? Рас­ійскі кры­тык Акса­на Чвя­кi­на ад­каз­вае на гэ­тае пы­тан­не сцвяр­джаль­­ на, але на­ват ка­лі i так, мя­не за­да­ва­ль­няе та­кі стан рэ­чаў. Як ні дзіў­на гэ­та гу­чыць, я ста­ві­ла на мес­ца мас­та­коў з афры­кан­скім бэк­граў­ндам бе­ла­рус­кіх ка­лег і ўяў­ля­ла, як яны ву­чы­лі­ся б, які ла­ка­ль­ны кан­тэкст пры­ўнес­лі ў агу­ль­ ную па­вес­тку, ці змаг­лі б пе­ра­адо­лець па­рог не­вя­до­мас­ці? Па­куль у мя­не ня­ ма ад­ка­заў, адзна­чым то­ль­кі, што по­стка­ла­ні­ялізм, па сло­вах су­ку­ра­тар­кі Івет Му­тум­ба, пе­ра­адо­ль­ваць ніх­то і не збі­раў­ся: «Мы ста­вім пад пы­тан­не лю­быя вы­зна­чэн­ні», мас­та­кі жы­вуць у еўра­пей­скіх кра­інах і, як усе цэн­тэ­нi­ялы, во­ль­ ныя ад «мес­тач­ко­вых» пры­хі­ль­нас­цяў. Без ге­ра­ізму, без подзві­гаў і пад’­ёмаў на вяр­шы­ню. І ад­да­мо на­леж­нае Га­бі Нгко­ба: яна сфар­му­ля­ва­ла ці­ка­вую і вы­раз­ную су­час­ную кан­цэп­цыю. У го­ра­дзе 38°, інста­ля­цы­ям го­ра­ча Ку­ра­та­рам мо і не па­трэб­ныя ге­роі, але мы сап­раў­ды су­пер­мэ­ны — гля­дзець усё ў та­кую спя­ко­ту! Пе­рад­усім гэ­та ты­чыц­ца вя­лі­кіх пра­ектаў. ...Вось ка­лі ка­жуць «збі­раю ся­бе па ка­вал­ках...», што ма­ецца на ўва­зе? Пры­ маю за­бой­ную вер­сію Дынеа Сэшы Бопэйн: спа­чат­ку гэ­та цаг­лi­ны, ка­ло­ны, якія ўпа­лі, па­пер­чы­на з на­пі­са­ным ад ру­кі тэк­стам. Тут жа вёд­ры і сло­ікі з чым­сь­ці бу­даў­ні­чым. Ві­дэа з ле­сам (пры­ві­тан­не Кос­цю Се­лі­ха­на­ву з пра­ектам «Ра­монт») плюс спе­вы Ні­ны Сі­мон. Плюс ві­дэа з рас­по­ве­дам і гру­ба злеп­ле­ нае ў вы­ні­ку Не­шта. Сло­вам, увесь цо­ка­ль­ны па­верх KW. І гэ­та пра­ўда, усё так і ёсць. Мо­жа быць, ледзь-ледзь пе­ра­бі­рае з па­фа­сам чыр­во­нае свят­ло, за­лі­ва­ючы ўсю пра­сто­ру. Але та­кія «Feelings» — ад­на з цэн­ тра­ль­ных інста­ля­цый бі­ена­ле. Спе­цы­яль­на па­слу­ха­ла Ні­ну Сі­мон, на якую

Ужо звык­лая кры­ты­ка за­ліш­ня­га спа­жы­ван­ня і па фор­ме ста­ла рэ­плі­кай: інста­ля­цыя Оска­ра Му­ры­ла з мяш­ка­мі ці то адзен­ня, ці то ад­кі­даў стом­ле­на кан­ста­туе фак­ты. Пад вя­лі­кім дрэ­вам у дво­ры­ку Ака­дэ­міі мас­тац­тваў так­са­ма бы­ло го­ра­ча, але са­ма пра­ца «Ка­лек­тыў­ная зго­да» на­га­да­ла Ібра­хі­ма Ма­ха­ма (Га­на) з за­ка­ муф­ля­ва­ным ка­ва­вы­мі мяш­ка­мі бу­дын­кам — гэ­та бы­ло вы­каз­ван­не аб пе­ра­ сы­ча­нас­ці і ўра­чыс­тас­ці сус­вет­на­га ган­длю на ле­таш­няй documenta 14. Ды і ў Ве­не­цыі япон­скі па­ві­ль­ён па­ка­заў не­шта пад­обнае, але бо­льш вы­на­ход­лі­ва. Мож­на па­спра­ба­ваць уба­чыць ня­бач­нае Яскра­вы пры­клад кан­цэп­ту­аль­на­га пад­ыхо­ду — «Спро­ба на­ма­ля­ваць ад­лег­ ласць ад Сан-Ху­ана да Бер­лі­на». Рэ­алі­за­ва­на яна, на дум­ку аўта­ра То­ні Круз Па­бон, на 0,138%, па­ко­ль­кі ад­лег­ласць па­між га­ра­да­мі 7 681 км. Вось ні­ко­лі верасень, 2018

18

Рэ­ц эн­з ія Агляд

не ска­жаш ні­чо­га та­ко­га аб алоў­ка­вых лі­ні­ях на сця­не і на пад­ло­зе, якія на­ гад­ва­юць штрых-код. Эфект ад­да­ле­нас­ці мо і пры­сут­ні­чае, але гэ­та ха­лод­ная ад­лег­ласць без па­чуц­цё­вас­ці, а ёсць жа пры­кла­ды лі­та­ра­ль­на пра­ніз­лі­выя. Пры­клад­на так жа па­бу­да­ва­на інста­ля­цыя Оквуі Акпак­ва­сі­лі: на­пэў­на, са­ма ідэя пры­са­ро­міць муж­чын у «Sitting on a Men’s Head» ве­ль­мі ці­ка­вая, але гля­дач атрым­лі­вае пра­стор­ны, спа­кой­ны інтэ­р’ер, пры­зна­ча­ны як бы для дыс­ку­сіі (а ў пры­нцы­пе, для ча­го за­ўгод­на). Жан­чы­ны маг­лі па­во­дзіць ся­бе агрэ­сіў­на і на­ват раз­бу­рыць дом муж­чы­ны, а маг­лі спя­ваць і тан­чыць. У чым ві­на­ва­ты муж­чы­на? Па-роз­на­му: па­крыў­дзіў, здра­дзіў, збіў, скраў. Усе гра­хі бу­дзён­ныя, але пуб­ліч­насць пра­кты­кі ўма­цоў­ва­ла ў тра­ды­цый­ным гра­мад­ стве ўсход­няй Ні­ге­рыі са­лі­дар­насць і пра­вы жан­чын. Што са­мо па са­бе па­ ка­за­ль­на. А вось «Па­шы­ра­нае» (Джу­лія Фі­ліпс) з вы­ду­ма­ны­мі мед­ыцын­скі­мі інстру­мен­ та­мі па­кі­дае та­ямні­цу та­го, што ад­бы­ва­ецца не­рас­кры­тым. І гэ­тую за­гад­ка­ васць вя­дзе да мак­сі­му­му Са­ра Хак з «Рэ­ча­мі, якія ніх­то не за­ўва­жае, але якія мя­ня­юць усё». Пер­шая се­рыя вы­ка­на­на ў метале і ке­ра­мі­цы, дру­гая — з да­ па­мо­гай ма­люн­ка. Аб­едзве ві­зу­аль­на пе­ра­ка­наў­чыя, ка­мер­ныя і за­ста­юцца вы­дат­ны­мі ад­кры­ты­мі пы­тан­ня­мі. З гіс­то­рыі архе­ало­гіі і жы­ва­пі­су Ці­ка­ва, што ад­сы­лак да ўмоў­на мі­ну­ла­га ў ку­ра­та­раў і мас­та­коў ББ10 амаль не на­зі­ра­ла­ся. З тэх­ніч­ных пры­чын я не ўба­чы­ла ўсе ча­ты­ры пля­цоў­кі, але ні­якіх га­ла­соў з мі­ну­ла­га, пры­ві­даў, мі­фа­ло­гій ды іншых ла­мен­та­цый не заў­ ва­жы­ла. «Мастацтва» № 9 (426)

За­тое ад­на гіс­то­рыя за­мя­ня­ла са­бой увесь маг­чы­мы на­бор. Ка­ля ўва­хо­ду ў Ака­дэ­мію мас­тац­тваў гле­да­чоў сус­тра­кае фраг­мент Па­ла­ца Сан-Су­сі ў Мi­ло­це на Га­іці, па­бу­да­ва­ны (1810—1813) ка­ра­лём Анры ў на­ту­ра­ль­ную ве­лі­чы­ню. Ба­юся ду­маць аб аўтэн­тыч­нас­ці, па­ко­ль­кі га­вор­ка ідзе ўсё ж пра по­мнік. Але сэн­са­вая су­вязь з лет­нім па­ла­цам Сан-Су­сі (1745—1747) прус­ка­га ка­ра­ля Фрыд­ры­ха ў Па­тсда­ме ку­ра­та­ра­мі пра­пі­са­на і слу­жыць свай­го ро­ду ка­на­лам між­ча­са­вай ка­му­ні­ка­цыі. З пун­кту гле­джан­ня афры­кан­скіх ка­ра­нёў аўта­раў гэ­та так­са­ма пра­цуе: счыт­ва­ецца сва­яцтва, па­хо­джан­не ўсіх удзе­ль­ні­каў. Рэ­ плі­ка по­мні­ка, ду­маю, доб­рая ідэя, а ў на­шым вы­пад­ку моц ка­мен­ных му­роў, рос­піс, аркі, раз­мяш­чэн­не са­мо­га аб’­екта ў пра­сто­ры — усё пад­крэс­лі­ва­ла яго знач­насць і ўраж­ва­ла, як і бы­ло за­ду­ма­на. На­ват сто­лі­кі ка­вяр­ні по­бач не зні­жа­лі гра­дус пі­етэ­ту. У па­ра­ўнан­ні з па­ла­ца­вай сця­ной фо­та­зды­мак ба­ць­коў-за­сна­ва­ль­ні­каў у Інсты­ту­це KW вы­гля­дае сціп­лым архіў­ным на­па­мін­кам, хоць на­сам­рэч ме­на­ ві­та гэ­тая ка­ман­да да­ла старт інсты­ту­цыі. Пра гэ­та не за­бы­ва­юць зга­даць усе кры­ты­кі, з удзяч­нас­цю пад­крэс­лі­ва­ючы, што ме­на­ві­та тут бы­ла пра­па­на­ва­ная асно­ва для су­час­най кан­фі­гу­ра­цыі арт-поля. Жы­ва­піс­ныя ра­бо­ты, на дум­ку ку­ра­та­раў, так­са­ма трэ­ба ад­нес­ці да зва­ро­таў да мас­тац­ка­га дос­ве­ду мі­ну­ла­га. На­пэў­на, тут па­він­на ста­яць пы­тан­не аб рэ­ сур­се жы­ва­піс­на­га май­стэр­ства і шко­ле, якой у мно­гіх мас­та­коў, маг­чы­ма, ня­ ма. Тым не менш пра­цы, ад­абра­ныя для пра­екта, цал­кам су­час­ныя па змес­це, ві­зу­аль­на яны ве­ль­мі да­па­ма­га­лі экс­па­зі­цыі: акцэн­та­ва­най фор­май і ўра­жан­ ня­мі, кан­трас­там з алоў­ка­вы­мi, інстру­мен­та­ль­ны­мі ды iншы­мі артэ­фак­та­мі. У рам­ках жы­ва­піс­най тра­ды­цыі я б адзна­чы­ла не­ўра­тыч­ны, у еўра­пей­скім

Рэ­цАгляд эн­з ія

19

клю­чы, «Час рэ­флек­сіі» Цьеры Усу і «Трып­ціх» Поршы Зваваэры са сля­да­мі экза­ты­за­цii, ад якой так дыс­тан­цы­ява­лі­ся ку­ра­та­ры. І яшчэ «Так шмат ма­раў» і «Ча­му ты гля­дзіш?» Лубэйна Хімід — спро­бу звяр­нуц­ца да сім­ва­ліч­на­га ця­ лес­на­га дос­ве­ду без эро­ты­кі і якой бы там ні бы­ло экс­плу­ата­цыі. Ве­лі­зар­нае па­лат­но з 100 фраг­мен­таў Ларэны Гуціерас Камэха «Хто тут ге­ роі?» зво­дзіць фі­гу­ра­тыў­насць да зна­ка, а ў вы­ні­ку мы ба­чым кам­па­зі­цыю са сты­лі­за­ва­ных сця­гоў. Гэ­та, вя­до­ма, не­існу­ючыя сця­гі, але кан­цэп­ту­аль­на аўтар жор­стка пры­вяз­ва­ецца да асноў­най ідэі бі­ена­ле: ну і хто тут пе­ра­мож­ ца, хто са­мы роў­ны ся­род роў­ных? Пра­ца ве­ль­мі дэ­ка­ра­тыў­ная, яе хо­чац­ца раз­гля­даць, як архіў, і ўспры­маць воб­раз­на, як жы­ва­піс. У па­ра­ўнан­ні з менш эфек­тны­мі аб’екта­мі яна сап­раў­ды ві­зу­аль­на вы­лу­ча­ецца, а так на­праў­ду гэ­та ўсё ж пра ге­ро­яў: хто яны, якія, ці мо­жам мы рас­паз­наць іх? Не­ча­ка­ны амаж да мі­ну­ла­га Ён па­ўстаў у мя­не: у 2009 го­дзе ме­на­ві­та ў Бер­лін­скай Ака­дэ­міі мас­тац­тваў ад­бы­ла­ся пер­шая вы­ста­ва вя­лі­ка­га між­на­род­на­га пра­екта «1989—2009. Змен­лi­вы свет — Ад­люс­тра­ва­ны час». Па­зней яна бы­ла пры­ве­зе­на ў Мiнск: уся гэ­тая фа­таг­ра­фіч­ная пан­ара­ма ад Інсты­ту­та Гё­тэ збі­ра­ла­ся ў бы­лой Усход­ няй Еўро­пе і Гер­ма­ніі і бы­ла па­ка­за­на ў кра­інах-удзе­ль­ні­цах. Ігар Саў­чан­ка прад­стаў­ляў Бе­ла­русь се­ры­ямі «Уні­ка­ты» і «11 ад­біт­каў» з тэк­ста­мі Дзміт­рыя Ка­ра­ля і Ка­ця­ры­ны Ке­ніг­сберг. Аль­бом па­служ­лі­ва на­гад­вае пра экс­па­зі­цыю ў Му­зеі су­час­на­га вы­яўлен­ча­ га мас­тац­тва: за­пом­ні­лі­ся, вя­до­ма, Вік­тар Ма­руш­чан­ка (Укра­іна), Ула­дзі­мір Куп­ры­янаў (РФ), Аляў­ці­на Ка­хi­дзэ (Укра­іна). Та­ды ку­ра­та­ры на­стой­ва­лі, што зруй­на­ва­ная са­вец­кая эпо­ха, «пе­ра­ме­ны не мо­гуць быць апі­са­ны то­ль­кі ў ка­ тэ­го­ры­ях па­лі­ты­кі, эка­но­мі­кі і сіс­тэм­ных струк­тур­ных пе­ра­ўтва­рэн­няў. Гэ­тыя пе­ра­ме­ны вар­та перш за ўсё раз­умець як ку­ль­тур­ны фе­но­мен» (д-р КлаўсДзі­тэр Лэ­ман). Амаль праз 10 га­доў мы су­адно­сім ды­на­мі­ку ў на­шай час­тцы све­ту з ты­мі пра­цэ­са­мі, што да­сле­дуе ББ10, і на­зі­ра­ем два роз­ныя дыс­кур­сы. У той жа час іх не­ль­га аб­мяр­коў­ваць як то­ль­кі ла­ка­ль­ныя тран­сфар­ма­цыі, гла­ба­ль­ныя на­ступ­ствы ві­да­воч­ныя: акра­мя падзей па­лі­ты­кі і эка­но­мі­кі, ад­ кры­ты дос­туп да іншых ку­ль­тур, ідзе по­шук улас­най ідэн­тыч­нас­ці па ўсё но­ вых век­та­рах, вы­хо­дзіць на вя­ду­чыя па­зі­цыі ўрба­ніс­ты­ка, г.д. Вер­нем­ся ў гэ­тым кан­тэк­сце да фа­таг­ра­фіі: на жаль, у пра­сто­ры ББ10 яе не так шмат. Па сут­нас­ці гэ­та архіў­ныя ка­лек­цыі Ліз Джонсон Артур: «Чор­ны па­вет­ра­ны шар» і «Сем ана­ла­га­вых фа­таг­ра­фій» (90-х і па­зней). Яшчэ ад­на кан­цэпт «Нам не па­трэб­ны но­вы ге­рой» на­огул бы­ло б ці­ка­ва і ка­рыс­на раз­ гле­дзець з пун­кту гле­джан­ня фе­мі­ніз­му. За­мест за­к лю­чэн­ня Як гэ­та бы­вае на вя­лі­кіх між­на­род­ных фо­ру­мах, у мя­не ад­бы­ло­ся мі­ма­лёт­нае зна­ёмства з дзяў­чы­най з Ка­на­ды. У пры­ват­нас­ці, мы за­га­ва­ры­лі пра энер­ге­ ты­ку і маг­чы­мас­ці Бер­лі­на. Су­раз­моў­ні­ца вы­ву­чае тут фла­рыс­ты­ку. Ня­ўжо не знай­шло­ся спры­яль­на­га мес­ца блі­жэй да до­ма? Што яе ча­кае ў бу­ду­чым? Не­йкія кан­крэт­ныя ад­ка­зы ў яе да­клад­на ёсць, але мя­не ці­ка­ві­ла пра­ява ідэн­тыч­нас­ці. Гэ­тая са­мая ідэн­тыч­насць ма­ёй но­вай зна­ёмай бы­ла то­ль­кі асо­ бас­най і ве­ль­мі шчы­рай. Ні кра­іна ці мо­ва, ні ра­мяс­тво, мас­тац­тва ці бу­ду­чая пра­ца не пе­ра­ва­жа­лі над інды­ві­ду­аль­ны­мі ры­са­мі, над пра­вам вы­ба­ру. На пер­шы по­гляд, вя­до­ма, дзяў­чы­на не­сла іх цал­кам во­ль­на. ...І сап­раў­ды, хто тут ге­рой? Той, хто едзе на іншы край све­ту, та­му што гэ­та ці­ка­ва, ці гля­дзіць у асляп­ля­ль­ную спя­ко­ту су­час­нае мас­тац­тва ад вы­хад­цаў з Афры­кі — з той жа пры­чы­ны? Ка­лі ўсё бу­дзе без экс­тры­му, то і мы спра­вім­ся без ге­ро­яў. се­рыя 2018 го­да «Муж­чы­ны і дрэ­вы» зня­та ў Лон­да­не, па во­пы­це аўта­ра, не са­мім пры­язным го­ра­дзе ў Еўро­пе. Як лю­бы архіў, фа­таг­ра­фіі хо­чац­ца раз­гле­дзець пад­ра­бяз­ней, але па кан­тэн­це і ві­зу­аль­на здым­кі сас­ту­па­юць су­се­дзям. На­паў­праз­рыс­ты но­сь­біт (па­пе­ра) пра­ктыч­на дэ­ма­тэ­ры­ялi­зуе фа­ таг­ра­фію, ства­рае аб’­ект з пер­ша­па­чат­ко­вых ты­па­ла­гіч­ных лі­ній. У той жа час фа­таг­ра­фіч­ныя вы­явы ў сі­лу спе­цы­фі­кі жан­ру пад­трым­лі­ва­юць агу­ль­ны дыс­курс ця­лес­нас­ці, які ад­чу­ва­ецца пра­ктыч­на ва ўсіх экс­па­зі­цы­ях. Мяр­кую,

1. Цьеры Усу. Час рэфлексii. Папера, змешаная тэхнiка. 2018.

2. Фрагмент Палаца Сан-Сусi ў Мiлоце (Гаiцi). Iнсталяцыя. 2018.

3. Лубэйна Хімід. Так шмат мараў. Папера, акрыл. 2018.

4. Дынеа Сэшы Бопэйп. Feelings. Iнсталяцыя. Цэгла, святло, гук, вiдэа. 2018.

5. Ларэна Гуціерас Камэха. Хто тут герой? Акрыл. 2015—2016.

6. Фабіян Фалерыас. Бар для мастурбацыi. Iнсталяцыя. 2018.

7. Джулiя Фiлiпс. Пашыранае. Глазураваная кераміка, метал, латунныя вінты. 2017. верасень, 2018

20

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Леп­шае мес­ца ў Бер­лі­не Тры вы­ста­вы ў галерэі С/о

Лю­боў Гаў­ры­люк Гэ­тым ле­там Вiм Вен­дэрс, Стэ­фа­ні Ма­ша­мер і « The Polaroid Project » у C/O Berlin Foundation бы­лі для мя­не вы­ра­та­ва­ль­ным па­вет­рам, ха­лод­най ва­дой, інтэ­лек­ту­аль­ным на­пру­жан­нем і ўце­хай. Нi­чо­га мы не ве­да­ем пра ка­хан­не Па­чну са Стэ­фа­ні Ма­ша­мер і яе «Not just your face honey». Гэ­та бліс­ку­чая гіс­то­рыя за­ка­ха­нас­ці ча­ла­ ве­ка на імя Трой, які маў­чыць, але па­зней, пас­ ля ня­доў­гай сус­трэ­чы з дзяў­чы­най, пі­ша ёй ліст. Дзяў­чы­най бы­ла на­ша фа­тог­раф­ка: яна атрым­лі­ вае ліст Троя і та­кім чы­нам вы­ка­рыс­тоў­вае тэкст, што кож­ныя 2-3 сло­вы пе­ра­тва­рае ў фа­таг­ра­фіі, пе­ра­но­ся­чы ў ма­люн­кi сціп­ласць, эмо­цыi, надзеі ма­ла­до­га ча­ла­ве­ка. Ні­бы кры­ху за­блы­та­на, але на­сам­рэч про­ста: Стэ­фа­ні раз­маў­ляе з на­мі ад яго імя. Сім­бі­ёз атрым­лі­ва­ецца не­ве­ра­год­ны! Ча­сам на­ра­ка­юць, што фа­таг­ра­фія ні­чо­га не пе­рад­ае, мо­жа, за кад­рам то­ль­кі не­шта ёсць. А ча­сам: «Нi­я­ кi­мi сло­ва­мi не пе­рад­аць, як...» У Стэ­фа­ні ўсё чы­ та­ецца: пры­сва­енне тэк­сту і ві­зу­аль­нае пры­знан­ не ад імя яго аўта­ра. Пра­ект аб’­ядноў­вае фа­таг­ра­фіі з кар­та­мі Google Map, ві­дэа і ка­ла­жа­мi — па сло­вах аўтар­кi, ка­ рыс­та­ючы­ся роз­ны­мі мед­ыя, яна імкнец­ца ад­ крыць на­шы ўяў­лен­ні пра ся­бе, ад­чу­ван­не ілю­зій і праў­ды, сту­пе­ні бяс­пе­кі, кан­троль і са­ма­кан­троль, ідэн­тыч­насць і яе рас­тва­рэн­не. Атры­маў­ся пра­ект ро­дам з да­ку­мен­та­цыі, з на­ра­ты­ву. Але з веч­ным пы­тан­нем аб сут­нас­ці рэ­аль­на­га і ўяў­на­га. Мож­на па­зай­здрос­ціць уз­роў­ню кон­кур­су C/O Berlin Talent Award 2018, ка­лі Стэ­фа­ні ста­ла яго пе­ра­мож­цай. Гэ­та не то­ль­кі прыз у 7000 еўра, але і го­нар пра­вя­дзен­ня пер­са­на­ль­най вы­ста­вы ў С/О, пуб­лі­ка­цыя ў вы­да­вец­тве Spector Book і спе­цы­ яль­ны тэкст ад арт-кры­ты­ка, так­са­ма пры­зё­ра го­да. «Мастацтва» № 9 (426)

Стэ­фа­ні Ма­ша­мер — ма­ла­дая фа­тог­раф­ка з Ве­ны, ужо адзна­ча­ная ўзна­га­ро­да­мi і пуб­лі­ка­цы­ямі. Яе кры­тык — Андрэ­ас Пры­нцыг з дос­ве­дам пра­цы ў Мюн­стэ­ры 2017-га. Як вам та­кі фар­мат уз­на­га­ро­ джан­ня пе­ра­мож­цаў? Ка­ме­ра, якая да­га­ня­ла час Ад дэ­мак­ра­тыч­най гіс­то­рыі пра ка­хан­не да па­ ра­ду зна­ка­мі­тас­цяў — адзін крок, то-бок па­верх у га­ле­рэі С/О. І адзін «пуск» ма­ле­нь­кай фа­таг­ра­фіч­ най ма­шын­кi, што за­ва­ява­ла свет у паслява­енным XX ста­год­дзi. Пра гэ­та — яшчэ ад­на вы­ста­ва га­ле­ рэі, «The Polaroid Project». Пра па­рад мож­на бы­ло б не ду­маць, ка­лі б не кан­цэпт Polaroid: хут­кія і сап­раў­дныя, без умя­шан­ня, кад­ры. Без хіт­ры­каў у цём­ным па­коі, без не­га­ты­ваў. Мак­сі­ма­ль­на маг­ чы­мая імпра­ві­за­цыя і дос­ве­ды з тэх­на­ло­гі­яй для фа­тог­ра­фаў; кам­пак­тная спан­тан­ная здым­ка для ма­са­ва­га ка­рыс­та­ль­ні­ка. І вы­со­кая якасць. Аліў­ера Тас­ка­ні зды­маў Эндзі Уор­ха­ла, а Уор­хал — ся­бе і Жан-Мі­шэ­ля Бас­кія, На­бу­ёсi Ара­кi — Лэ­дзі Га­гу, Пе­тэр Лін­дбэрг — Кат­рын Дэ­нёў і Дэ­ві­да Боўі. У экс­па­зі­цыі ёсць кад­ры Ро­бер­та Раў­шэн­бер­га, Хе­ль­му­та Нью­та­на, Ро­бер­та Мэп­лтор­па і сек­вен­ цыі Дэ­ві­да Хок­нi. І Улай так­са­ма ра­біў сэл­фi. І Х’ю Ло­ры рэ­кла­ма­ваў Polaroid. Як ба­чым, не то­ль­кі фа­тог­ра­фы, але і мас­та­кі экс­ пе­ры­мен­та­ва­лі з па­ля­ро­iдам дзя­ку­ючы Пра­гра­ме пад­трым­кі: ім бяс­плат­на да­ва­лі фо­та­ма­тэ­ры­ялы, ка­ме­ры і сту­дыю, дзе мож­на бы­ло ў пра­мым сэн­ се ўлез­ці ў кан­струк­цыю апа­ра­та. Каб атры­маць пэў­ныя збоі і ска­жэн­ні, да­даць атра­мант, фар­бы

і на­ват кроў, не­шта аб­рэ­заць, а по­тым злу­чыць у ка­лаж (Пі­тэр Бэрд, Джон Рэ­йтар, Ган­на і Бер­нард Блюм). Арт-ка­лек­цыi па­ля­ро­ідных ад­біт­каў ця­пер за­хоў­ ва­юцца ў Еўро­пе (Ве­на) і Аме­ры­цы, вы­стаў­ля­юцца ў му­зе­ях, прад­аюц­ца на аўкцы­ёнах. Ма­ле­нь­кія кад­ры, ад­га­лос­кі 1970—80-х, па­зна­ва­ль­ныя воб­ ра­зы вя­до­мых лю­дзей. З пры­хо­дам ліч­ба­вай эры Polaroid сы­шоў, але вяр­та­ецца: пер­шая пра­цэ­ду­ра бан­круц­тва ад­бы­ ла­ся ў 2001 го­дзе, а па­сля се­рыі про­да­жаў і пе­ ра­про­да­жаў па­ча­лі­ся (2008) спро­бы рэ­брэн­дын­гу кам­па­ніі як Impossible Project і Polaroid Originals. Па-ра­ней­ша­му ёсць па­ва­га да фе­но­ме­ну Polaroid, жы­ве на­ста­ль­гія па ана­ла­га­вай фа­таг­ра­фіі. Як і ў ра­ней­шыя га­ды, мар­ка ад­чу­ва­ль­ная да іна­ва­цый і вы­пус­кае кі­шэн­ныя фо­та­прын­та­ры, ліч­ба­выя апа­ра­ты з маг­чы­мас­цю дру­ку не­вя­лі­кіх здым­каў, дзі­ця­чыя план­шэ­ты, мі­ні-ка­ме­ры для спар­тсме­наў. Не­ка­ль­кі віт­рын вы­ста­вы ад­да­дзе­ны роз­ным ма­ дэ­лям ка­ме­ры, ма­тэ­ры­ялам, аксе­су­арам і ўпа­коў­ кам роз­ных га­доў — гэ­та так­са­ма прад­мет па­кла­ нен­ня фа­на­таў. «Імгнен­ныя ма­люн­кі» да­ўжы­нёй у жыц­цё Ні­вод­ная з вы­стаў не губ­ля­ецца на фо­не вя­лі­ка­га і пры­го­жа­га Ві­ма Вен­дэр­са. Ні­вод­ная не дае пра ся­бе за­быць: ні све­жасць по­гля­ду Стэ­фа­ні Ма­ша­ мер, ні ку­ль­тур­ны пласт, звя­за­ны з сап­раў­днас­цю Polaroid Project. Але Вім Вен­дэрс з яго ўлас­ным кан­цэп­там ча­су і пра­сто­ры — вы­ста­ва №1 гэ­та­га се­зо­на.

Рэ­цАгляд эн­з ія

Се­рыя бы­ла па­ча­тая ў 1973 го­дзе, ка­лі па­сля за­ фік­са­ва­на­га ка­ме­рай ты­по­ва­га аме­ры­кан­ска­га сня­дан­ку Вен­дэрс вы­пра­віў­ся ў да­ро­гу — і гэ­ та быў пер­шы дзень «Алі­сы ў га­ра­дах» (1974).

Polaroid так­са­ма пры­сут­ні­чаў у гэ­тым пад­арож­жы, да­да­ючы ў гіс­то­рыю чыс­та фа­таг­ра­фіч­ную тэ­му.

Але пер­шы раз у сваім жыцці Вім Вен­дэрс уз­яў у ру­кі ка­ме­ру ў шэсць га­доў — гэ­та быў пад­ару­нак сыну ад ба­ць­кі. І да­лей хут­кія ад­біт­кі ста­лі асноў­ ным мед­ыя, інстру­мен­там пад­рых­тоў­кі фі­ль­ма, аўта­бі­ягра­фі­яй, ві­зу­аль­ным дзён­ні­кам і спо­са­бам упус­ціць гле­да­ча ў сваё вуз­кае ко­ла — по­гля­даў,

21

раз­ва­жан­няў, скры­жа­ван­няў фо­та- і кі­на­ма­тэ­ры­ ялаў. Зрэш­ты, Вен­дэрс ва ўсіх пра­ектах па­зна­ецца як аўтар: ла­ка­ніч­ны, iншас­ка­за­ль­ны і па­гру­жа­ны ў свае дум­кі. Ты­ся­чы ўні­ка­ль­ных кад­раў, зроб­ле­ных у Еўро­пе і Аме­ры­цы, ста­лі ка­лек­цы­яй, і хоць на фо­та­здым­ках Вен­дэр­са рэ­дка сус­трэ­неш лю­дзей, ся­род пер­са­на­жаў гэ­тай скла­да­най гіс­то­рыі мы ба­ чым ка­лег і сяб­роў: Эні Лей­ба­вiц, вы­біт­на­га апе­ра­ та­ра Ро­бі Мю­ле­ра, рэ­жы­сё­ра і акцё­ра Дэ­ні­са Хо­пе­ ра, пі­сь­мен­ні­ка Пе­тэ­ра Хан­дке. А на пер­шым пла­не за­ўсё­ды ня­бач­ная пер­со­на аўта­ра, здзіў­ле­на­га ван­дроў­ні­ка ў аб­сур­дным і ця­ку­чым ча­се. Ад­сут­ нае пры­трым­лі­ван­не ча­су і сі­ту­ацыі, маг­чы­ма, ёсць ключ да асаб­лі­вай інта­на­цыі Ві­ма Вен­дэр­са — і ў кі­но, і ў фа­таг­ра­фіі яна вы­лу­чае гэ­та­га рэ­жы­сё­ра. Ня­ма сэн­су прад­стаў­ляць яго тут, ад­ну з са­мых моц­ных по­ста­цяў у су­час­ным ня­мец­кім мас­тац­тве, у пры­ват­нас­ці ў кі­не­ма­тог­ра­фе. У гэ­тым пра­екце пе­рад на­мі не дзеяч мас­тац­тва, а інту­ітыў­ны Вен­ дэрс, ад­кры­ты з най­бо­ль­шай энер­гі­яй у ві­дэ­ааў­ та­пар­трэ­тах, бо­льш ад­ста­ро­не­ны — у пей­заж­ных фо­та­здым­ках. Ня­гле­дзя­чы на ха­лод­насць, гля­дач пра­цяг­вае шу­каць у Вен­дэр­са сха­ва­ную па­чуц­цё­ васць, бо, як ні па­ра­дак­са­ль­на, «Імгнен­ныя ма­люн­ кі» на­ле­жаць да вы­стаў-пе­ра­жы­ван­няў.

1. Экспазiцыя выставы Вiма Вендэрса «Sofort Bilder».

2. Экспазiцыя выставы Стэфанi Машамер «Not just your face honey».

3. Эндзi Уорхал у праекце «The Polaroid Project». верасень, 2018

22

Рэ­ц эн­з ія

Міс­тыч­ны сад ста­ро­га кляш­та­ра Экс­па­зі­цыя Ля­во­на Та­ра­сэ­ві­ча ў Му­зеі архі­тэк­ту­ры ў Вроц­ла­ве Дзміт­рый Гур­не­віч

Экс­па­зі­цыя Ля­во­на Та­ра­сэ­ві­ча ў Му­зеі архі­тэк­ту­ры. Вроц­лаў. Фо­та: прэс-ма­тэ­ры­ялы Му­зея архі­тэк­ту­ры.

Му­зей архі­тэк­ту­ры ў Вроц­ла­ве — адзі­ны ў Поль­шчы, што цал­кам пры­све­ча­ ны архі­тэк­ту­ры. Вы­ста­ва Ля­во­на Та­ра­сэ­ві­ча, што аха­пі­ла як інтэр’ер бу­дын­ ка, так і яго экс­тэр’ер, а ме­на­ві­та ўнут­ра­ны двор, скла­да­ла­ся з трох час­так. Пер­шая час­тка — кла­січ­ная экс­па­зі­цыя ў му­зеі, у якой дэ­ман­стра­ва­лі­ся яго кар­ці­ны на па­лат­не і тво­ры на па­пе­ры. Ра­бо­ты для вы­ста­вы ўзя­лі з фон­даў На­цы­яна­ль­на­га му­зея, вар­шаў­скай Zachęta і бе­лас­тоц­кай га­ле­рэі Arsenal, з пры­ват­ных ка­лек­цый. Дру­гая і трэ­цяя час­ткі вы­ста­вы — інста­ля­цыя і ад­апта­цыя му­зей­на­га са­ду. Му­зей архі­тэк­ту­ры, дзе пра­хо­дзі­ла вы­ста­ва, ра­ней быў бер­нар­дын­скім кляш­та­рам. Пер­ша­па­чат­ко­вая фун­кцыя бу­дын­ка на­тхні­ла Та­ра­сэ­ві­ча на экс­ пе­ры­мент. У мес­цы, дзе не­ка­лі ста­яў алтар, аўтар уста­ля­ваў драў­ля­ную скры­ ню, з якой вы­ця­ка­ла чыр­во­ная фар­ба. Яна пе­ра­лі­ва­ла­ся і цяк­ла ў апсі­ду. У апсі­дзе раз­мяс­ці­лі­ся 12 шчы­тоў, пад­клю­ча­ных да элек­трыч­нас­ці, яны свя­ці­ лі­ся чыр­во­ным ко­ле­рам. Праз ка­лі­дор усё гэ­тае жы­ва­піс­нае ча­раў­ніц­тва пе­ ра­лі­ва­ла­ся ў рай­скі сад, дзе ка­лі­сь­ці ад­па­чы­ва­лі і ма­лі­лі­ся ма­на­хі. Да­рож­кі «Мастацтва» № 9 (426)

са­ду ста­лі су­цэ­ль­ным жы­ва­піс­ным па­лат­ном для мас­та­ка, іх ко­ле­ры пе­ра­хо­ дзі­лі з ад­на­го ў іншы, але фун­кцы­яна­ль­насць за­ха­ва­ла­ся, па іх мож­на ха­дзіць, і гэ­ты мас­тац­кі твор — роз­на­ка­ля­ро­вы кляш­тар­ны сад — за­ста­нец­ца ў му­зеі. «Я па­каз­ваю пры­ро­ду з як ма­га бо­ль­шай до­ляй сін­тэ­зу — праз су­час­ны жы­ва­ піс. Мае пра­цы ма­юць ха­рак­тар су­зі­ран­ня. Мы, мас­та­кі, якія вы­йшлі з Вя­лі­ка­га Княс­тва Лі­тоў­ска­га, за­ўсё­ды бы­лі моц­ныя сі­лай ко­ле­ру і ду­хоў­нас­цю. Та­му мой стыль да­во­лі на­ту­ра­ль­ны для на­шых аб­ша­раў. У Поль­шчы, на­прык­лад, жы­ва­піс сім­ва­ліч­ны, ад­чу­ва­ецца вя­лі­кі ўплыў ка­та­ліц­тва, кан­флік­ты з Бер­ лі­нам і Мас­квой. У ма­іх пра­цах гэ­та­га ня­ма», — тлу­ма­чыць Ля­вон Та­ра­сэ­віч. А што ёсць? «У бе­ла­рус­кай мо­ве ёсць цу­доў­ны вы­раз — вы­яўлен­чае мас­тац­ тва. Бо мас­так то­ль­кі вы­яўляе, а дум­кі па­ўста­юць у гра­ма­дзе, дзе жы­ве ча­ла­ век. Гля­нь­це, што ра­бі­лі Рот­ка, Ша­гал, Ма­ле­віч. Гэ­та моц­на ад­роз­ні­ва­ецца ад та­го, што мы мо­жам па­ба­чыць у той жа Поль­шчы. У нас бо­льш міс­ты­цыз­му, сін­тэ­зу, за­дум­лі­вас­ці, чым у цэн­тры Еўро­пы». Падрыхтавала Алеся Белявец.

Рэ­ц эн­з ія

23

Не толькі апакаліпсіс « Су­зор’е дзя­цін­ства » Але­ся Ро­дзі­на Гэ­тая не­звы­чай­ная вы­ста­ва АДБЫЛАСЯ з 13 лі­пе­ня па 13 ве­рас­ня ў но­вым і аб­са­лют­на не­ты­по­вым мес­цы на артма­пе Мін­ска. Се­рыя не­вя­ліч­кіх жы­ва­піс­ных па­лот­наў вя­до­ма­га бе­ла­рус­ка­га мас­та­ка- ма­ну­мен­та­ліс­та Але­ся Ро­дзі­на раз­мяс­ці­ла­ся на сце­нах доў­га­га ка­лі­до­ра, што вя­дзе да ста­ліч­най сту­дыі гу­ка­за­пі­су Soundmixer.by. Па­вел Вай­ніц­кі Ро­дзін — не­па­руш­ная ска­ла ў ві­рах ту­тэй­ша­га мас­тац­тва. Ад Мін­ска да Бер­лі­на яго­ныя тво­ры і дзеі за­да­юць вы­со­ кую план­ку гля­дац­ка­му ўспры­ман­ню на пра­ця­гу апош­ніх дзе­ся­ці­год­дзяў. У жы­ва­пі­се Ро­дзі­на зда­ецца, што ме­на­ ві­та ма­ну­мен­та­ль­насць па­лот­наў — га­лоў­ны чын­нік іх звыш­моц­на­га ўздзе­яння. Але пе­рад на­мі — вы­ста­ва не­вя­ліч­кіх кар­цін. Бо­льш за тое, амаль усе яны па­збаў­ле­ны «гла­ба­ль­нас­ці» змес­ту. Па­вод­ле са­мо­га мас­та­ка, ён на­ўмыс­на пра­ца­ваў у гэт­кім дзі­ця­чым сты­лі, каб кры­ху ад­па­чыць ад апа­ка­ліп­тыч­най змроч­нас­ці сва­іх вя­лі­кіх тво­раў, якія мы доб­ра ве­да­ем. А вось ма­ле­нь­кія ба­чым упер­шы­ню — бо яны яшчэ ні­дзе і ні­ко­лі не экс­па­на­ва­лі­ся. Ад­нак гэ­та тая ж тэх­ні­ка, той жа аўтар­скі ва­ры­янт экзіс­ тэн­цы­яль­на­га пу­анты­ліз­му. Тыя ж та­та­ль­насць і па­сля­доў­ насць у пра­пра­цоў­цы ўсёй жы­ва­піс­най па­вер­хні — ажно да апош­ня­га мі­лі­мет­ра. Гэ­та ўлас­на ро­дзін­скі асэн­са­ва­ны жы­ва­піс, на­бры­ня­лы віб­ру­ючай энер­гі­яй фак­тур. Мы ба­чым: маш­таб не­істот­ны. Ро­дзін за­ста­ецца Ро­дзі­ ным — яго ма­ле­нь­кія па­лот­ны ззя­юць тым жа міс­тыч­ным свят­лом, рас­па­вя­да­ючы нам пра тое, што не­маг­чы­ма змяс­ціць у кай­да­ны сло­ваў… Вы­ста­ва — час­тка пра­екта «Ад­кры­тая май­стэр­ня» сту­дыі гу­ка­вой по­ствыт­вор­час­ці кі­но і ані­ма­цыі Soundmixer.by. Па­вод­ле за­сна­ва­ль­ні­ка сту­дыі Яўге­на Ра­го­зі­на, асноў­ная мэ­та — «пры­цяг­нен­не ўва­гі кі­на- і тэ­атра­ль­най су­по­ль­ нас­ці да су­час­на­га ві­зу­ль­на­га і пер­фар­ма­тыў­на­га мас­ тац­тва, да­сле­да­ван­не і інтэг­ра­цыя мо­ваў і пра­ктык роз­ ных ві­даў су­час­на­га мас­тац­тва, а так­са­ма са­дзей­ні­чан­не рэ­алі­за­цыі інтэр­дыс­цып­лі­нар­ных пра­ектаў — вы­ста­вач­ ных і ад­ука­цый­ных». Акра­мя вы­стаў — а гэ­тая, да­рэ­чы, дру­гая па лі­ку, пер­шай бы­ла фо­та­выс­та­ва Аляк­сан­дры Ка­нон­чан­ка ку­ра­тар­ства Ган­ны Ба­біч, — тут пра­во­дзяц­ца май­стар-кла­сы па гу­ку ў кі­но і су­час­ным мас­тац­тве. На­ту­ра­ль­на, асноў­ныя на­вед­ва­ль­ні­кі пля­цоў­кі — удзель­­ ні­кі кі­на- і ані­ма­цый­най вы­твор­час­ці, дзея­чы му­зыч­ най індус­трыі, што пе­ра­тва­рае пра­ект у ка­му­ні­ка­тыў­ны лан­цу­жок па­між не­ка­ль­кі­мі твор­чы­мі су­по­ль­нас­ця­мі Бе­ла­ру­сі. Але на­зва вы­зна­чае ад­кры­ты фар­мат падзей: на­сы­ча­нас­ці і шмат­люд­нас­ці ад­крыц­ця вы­ста­вы Ро­дзі­ на маг­лі па­зай­здрос­ціць вя­ду­чыя арт-пля­цоў­кі. Пры­тым што, на­пэў­на, гэ­та са­мая ма­ле­нь­кая вы­ста­вач­ная пра­сто­ ра кра­іны. Па­жа­да­ем год­на­му пра­екту да­лей­ша­га раз­віц­ця, а ма­ ле­нь­кай га­ле­рэі без на­звы — но­вых сур’ёзных вы­стаўпадзей. верасень, 2018

24

Агляд

Бал­тый­скі рэ­цэпт Рыж­скае бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва ( RIBOCA )

Па­вел Вай­ніц­кі Як вы­гля­дае кла­січ­ны рэ­цэпт ства­рэн­ня сап­раў­дна­га бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва? Ве­ль­мі про­ста: у мес­ца, дзе пла­ ну­ецца яго зра­біць, змяш­ча­еце доб­ра­га ку­ра­та­ра, там жа пад­бі­ра­еце пры­дат­ныя ла­ка­цыі для вы­стаў і да­лей ла­дзі­це інфар­ма­цый­ную кам­па­нію, каб пры­цяг­нуць ува­гу ла­ка­ль­най гра­мад­скас­ці ды інтэр­на­цы­яна­ль­на­га арт- све­ту. Рых­ ту­ючы бі­ена­ле, не за­бы­вай­це шчод­ра кан­тэк­сту­алі­за­ваць мес­ца яго пра­вя­дзен­ня — праз зва­рот не то­ль­кі да рэ­гі­я ­ на­ль­­ных, але і да на­цы­яна­ль­ных і на­ват тран­сна­цы­яна­ль­ных пра­блем. Сус­вет­на вя­до­мы га­лоў­ны ку­ра­тар — клю­ч а­вы інгрэ­ды­ент бі­ена­ль­най стра­вы. Па­жа­да­на, каб гэ­та бы­ла вы­біт­ная асо­ба з між­на­род­ным дос­ве­дам пра­цы над вя­лі ­ кі­мі пра­екта­мі і ўлас­най « абоймай » мас­та­коў. У бі­ена­ль­ных вы­ста­вах яны па­він­ны доб­ра пе­ра­мя­шац­ца з мясц­овы­мі аўта­ра­мі, дзя­ку­ючы ча­му апош­нія бу­дуць вы­гля­даць бо­льш ад­па­вед­ны­мі вы­со­ка­му інтэр­на­цы­яна­ль­на­му ўзроў­ню. Ка­лі ўсе склад­ні­кі пра­ві­ль­на пад­абра­ныя, па­він­на атры­мац­ца падзея вы­бу­хо­ва­га кштал­ту, здо­ль­ная не то­ль­кі за­ці ­ ка­віць « ту­тэй­шых », але і пры­ва­біць на­тоў­пы арт-ту­рыс­таў. Важ­на да­даць ад­ука­цый­ную пра­гра­му, бо га­лоў­нае ў бі­ена­ ле, як гэ­та ні дзіў­на, не вы­ста­вы, а дыс­ку­сій­ная пра­сто­ра, якая мо­жа па­шы­рац­ца за кошт не да­тыч­ных да мас­тац­тва су­по­ль­нас­цяў. На­зі­раць уда­лае ўва­саб­лен­не ўся­го вы­шэй­пе­ра­лі­ча­на­га мож­на бы­ло на Пер­ шым Рыж­скім бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва (RIBOCA) — па­ча­так ка­ля­бал­тый­ ска­га «вя­лі­ка­га пра­екта» атры­маў­ся ве­ль­мі пе­ра­ка­наў­чым! Доб­рыя вы­ста­вы на ўсіх ва­сь­мі га­рад­скіх ла­ка­цы­ях (ад сап­раў­дна­га по­рта ды іншых буй­ных джэн­тры­фі­ка­ва­ных мясц­ін да бо­льш інтым­ных ква­тэр­на-ка­вяр­не­вых ва­ры­ янтаў), вы­ключ­на пра­фе­сій­ная рэ­прэ­зен­та­цыя тво­раў — экс­па­зі­цый­ная і ў вы­дат­ным ка­та­ло­гу-на­ві­га­та­ры на трох мо­вах. Яшчэ ад­ука­цый­ная, кі­на- і па­ блік-арт-пра­гра­мы. І, зра­зу­ме­ла, за ўсім гэ­тым ха­рас­твом — зор­ны ку­ра­тар, Ка­ця­ры­на Грэ­гас (вя­до­мая нам най­перш па «Speech Matters», да­цкі­м па­віль­­ ёне 54-га Ве­не­цы­янска­га бі­ена­ле, што атры­маў моц­ны інтэр­на­цы­яна­ль­ны рэ­за­нанс) на ча­ле мо­ла­дзе­вай ка­ман­ды. Якас­ны пра­ект та­ко­га ўзроў­ню па­тра­буе вя­лі­кіх фі­нан­са­вых укла­дан­няў — дзе­ля іх аку­му­ля­цыі ў 2016 го­дзе быў ство­ра­ны ад­па­вед­ны Фонд Рыж­ска­ га бі­ена­ле, які за­ймаў­ся яго пад­рых­тоў­кай. Па­вод­ле за­сна­ва­ль­ні­цы фон­ду і

«Мастацтва» № 9 (426)

ка­мі­са­ра бі­ена­ле Агніі Мір­га­род­скай, га­лоў­ная мэ­та но­вай бал­тый­скай артпадзеі — «па­шы­рыць мас­тац­кія ка­му­ні­ка­цыі па­між кра­іна­мі Бал­тыі і све­там, зра­біў­шы но­вую пля­цоў­ку для інтэ­лек­ту­аль­на­га і мас­тац­ка­га аб­ме­ну ў рэ­гі­ ёне». Ці атры­ма­ла­ся — па­ка­жа час і на­ступ­ныя кро­кі пра­екта. Тэ­ма сё­лет­няй RIBOCA — «Гэ­та бы­ло на­заў­жды, па­куль не скон­чы­ла­ся» — каль­куе на­зву вя­до­май кні­гі Аляк­сея Юрча­ка, пры­све­ча­най (ні­бы­та не­спа­ дзя­ва­на­му) зы­хо­ду са­цы­яліз­му. Але рыж­скае бі­ена­ле не толькі пра бя­гу­чыя зме­ны на по­стса­вец­кіх аб­ша­рах. Як адзна­чае Ка­ця­ры­на Грэ­гас у агу­ль­на­ пра­ектнай кан­цэп­цыі, па­ра­дак­са­ль­ны сло­ган «мож­на раз­гля­даць як моц­ную ме­та­фа­ру на­шай эпо­хі». Гэ­та хут­чэй раз­ва­жан­не пра зме­ны — тэх­на­ла­гіч­ ныя, са­цы­яль­ныя, па­лі­тыч­ныя — зме­ны ўво­гу­ле. Пра нас як за­клад­ні­каў гі­ пе­р­імклі­вых тран­сфар­ма­цый пра­сто­ры на­ша­га існа­ван­ня, якіх, не спы­таў­шы да­зволу, за­ха­пі­ла бу­ду­чы­ня. Ка­лі­зіі па­між бу­ду­чым, што ўжо на­ста­ла, і мі­ну­ лым, якое яшчэ тут, яскра­ва ілюс­труе са­мая вя­лі­кая экс­па­зі­цыя бі­ена­ле —

Агляд

25

1. Маартэн Вандэн Эйндэ. Pinpointing Progress. Выстава ў раёне Андрэйсайла. 2018.

2. Экспазіцыі RIBOCA ў раёне Андрэйсайла.

3. Марк Дзіон. Экскурсія ў цёмны музей. Фрагмент. Выстава ў будынку былога біялагічнага факультэта Латвійскага ўніверсітэта. 2018.

4. Маартэн Вандэн Эйндэ. Homo Stupidus Stupidus. Выстава ў будынку былога біялагічнага факультэта Латвійскага ўніверсітэта. 2009.

верасень, 2018

26

Рэ­ц эн­з ія Агляд

у бу­дын­ку бы­ло­га бі­яла­гіч­на­га фа­ку­ль­тэ­та Лат­вій­ска­га ўні­вер­сі­тэ­та. Су­час­ нае мас­тац­тва ўвар­ва­ла­ся ў амаль не­кра­ну­тыя інтэр’еры лек­то­ры­яў, схо­вішч і ла­ба­ра­то­рый, за­кі­ну­тых ні­бы­та па­сля тэх­на­ген­най ка­тас­тро­фы, над­аўшы ім тры­вож­най атмас­фе­ры. Пра­хо­дзя­чы па­кой за па­ко­ем, мы ста­но­вім­ся свед­ка­мі дзіў­ных экс­пе­ры­мен­таў і ў асоб­ных з іх на­ват вы­му­ша­ны пры­ няць удзел. Тут мож­на сус­трэць фік­тыў­ныя вы­кап­ні ці са­ма­стой­на знай­сці сап­раў­дныя, на свае во­чы па­ба­чыць моц­ныя элек­трыч­ныя раз­ра­ды па­між са­да­ві­ной і па­бы­ваць унут­ры глы­бы льду, што рас­тае. Па­вод­ле пад­обных пры­нцы­паў — інтэр­вен­цыя мас­тац­тва ў энтра­пію мі­ну­лай ка­рыс­нас­ці — бу­ ду­ецца вы­ста­ва на на­ступ­най бі­ена­ль­най ла­ка­цыі, бы­лой тэк­сты­ль­най фаб­ ры­цы «Ба­ль­ша­віч­ка». Пер­лі­най з’яўля­ецца ве­ль­мі пе­ра­ка­наў­чая сі­му­ля­цыя ляс­ной са­ма­гон­най стан­цыі, май­стэр­скі вы­ка­на­ная Ро­бер­там Кус­мі­роў­скі (IGRA, 2018). Не­ка­лі квіт­не­ючы парт­овы ра­ён Андрэй­сай­ла, які імклі­вы на­ступ бу­ду­чы­ні ўвёў у дэп­рэ­сіў­нае за­няд­бан­не, час­тко­ва рэ­ані­ма­ва­ны пад­час пра­цы бі­ена­ ле. Пус­тыя скла­ды, пры­лег­лыя да іх тэ­ры­то­рыі і двух­па­вяр­хо­вы ста­ры ка­ра­ бель на во­дах Да­ўга­вы пры­ста­са­ва­ныя для дэ­ман­стра­цыі тво­раў мас­тац­тва. «Мастацтва» № 9 (426)

Ці­ка­ва, што на ўсіх трох ла­ка­цы­ях вы­лу­ча­юцца пра­цы Ма­артэ­на Ван­дэн Эйндэ, бе­ль­гій­ска­га мас­та­ка, які пе­ра­ка­наў­ча і прад­мет­на інтэр­прэ­туе не­заў­важ­ ныя па­ра­дак­са­ль­нас­ці су­час­нас­ці. Што яшчэ? Му­зей-ква­тэ­ра Крыс­та­па Мор­бер­га, дзе на кан­трас­це з бур­жу­ азнас­цю інтэр’ераў саб­ра­ныя мас­тац­кія вы­каз­ван­ні вос­трай па­лі­тыч­най тэ­ма­ты­кі. Да­рэ­чы, ме­на­ві­та тут прад­стаў­ле­ны адзі­ны бе­ла­рус­кі ўдзе­ль­нік RIBOCA — фа­тог­раф Андрэй Лян­ке­віч. Sporta2 — арт-квар­тал і вы­ста­вач­ныя пра­сто­ры на мес­цы зна­най кан­ды­тар­скай фаб­ры­кі «Лай­ма», дзе рэ­прэ­зен­ та­ва­ныя мас­та­коў­скія раз­ва­гі пра па­ска­рэн­не. Zuzeum — су­аднос­на, бы­лая кор­ка­вая фаб­ры­ка — і ця­пе­раш­ні цэнтр су­час­на­га мас­тац­тва, за­сна­ва­ны сям’ёй Зу­занс, вя­до­мых у Лат­віі ка­лек­цы­яне­раў і ме­цэ­на­таў. Тут га­вор­ка ідзе пра пры­ста­са­ва­насць (ці не­прыс­та­са­ва­насць) ча­ла­ве­чай псі­хі­кі да зме­наў. Зда­ецца, са­мі бі­ена­ль­ныя ла­ка­цыі вы­дат­на ілюс­тру­юць яго дэ­віз… Пе­ра­каз­ваць мас­тац­тва не­маг­чы­ма, на яго трэ­ба гля­дзець. Ры­га по­бач, а якас­ная і на­сы­ча­ная падзея еўра­пей­ска­га ўзроў­ню сап­раў­ды вар­тая на­ вед­ван­ня. Вы­ста­вы Рыж­ска­га бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва бу­дуць ад­кры­тыя да 28 кас­трыч­ні­ка.

­ ў­ с­

а­

­ а­

Уся кас­трыч­ніц­кая афі­ша Рым­скай опе­ры за­ня­тая па­ка­за­мі дзвюх прэ­ м’ер. Гэ­та «Ча­ра­дзей­ная флей­та» і «Вя­сел­ле Фі­га­ра» Мо­цар­та. Пер­шую з іх ста­віць Ба­ры Кос­кі, аўстра­лій­скі тэ­атра­ль­ны рэ­жы­сёр, які апош­нім ча­сам пра­цуе пе­ра­важ­на ў Гер­ма­ніі. З 2012 го­да ён га­лоў­ны рэ­жы­сёр бер­лін­скай «Ко­мі­шэ опер». Два га­ды та­му дэ­бю­та­ваў на Бай­рой­цкім фэс­це не­ча­ка­най інтэр­прэ­та­цы­яй опе­ры «Нюр­нбер­гскія мей­стар­зін­ ге­ры». Што да­ты­чыць дру­гой на­звы, дык улас­ную вер­сію «Вя­сел­ля Фі­га­ра» пра­па­нуе Грэм Вік, вя­до­мы англій­скі рэ­жы­сёр, мас­тац­кі кі­раў­нік Бір­мін­ гем­скай опе­ры. Ён ста­віць спек­так­лі на са­мых буй­ных сцэ­нах — «Ла Ска­ла», «Ко­вент-Гар­ден», «Мет­ ра­по­лі­тэн», Вен­ская і Англій­ская опе­ра, пра­цуе для Глай­ндбар­нска­га і Зальц­­бур­гска­га фес­ты­ва­ляў, а так­ са­ма Арэ­ны дзі Ве­ро­на. Парт­ыю Фі­га­ра ўва­со­біць ба­ры­ тон Андрэй Жы­лі­хоў­скі, но­вая ўзы­хо­дзя­чая зор­ка. Ён на­ра­дзіў­ся ў Мал­да­віі, з’яў­ля­ецца са­ліс­там опер­ най тру­пы Вя­лі­ка­га тэ­атра Рас­іі, але вы­сту­пае ў якас­ці са­ліс­та так­са­ма ў Ва­шын­гтон­скай опе­ры. У ньюёркскай «Мет­ра­по­лі­тэн» па­чне спя­ваць у 2019 го­дзе і бу­дзе за­ня­ты ў «Ба­ге­ме» Пу­чы­ні і тым са­мым «Се­ві­льс­кім цы­ру­ль­ні­ку». Рым­ская опе­ра ўзра­дуе юных ме­ла­ма­наў

еі­ е.

Штутгарцкая дзяржаўная опера ў кастрычніку прапануе меламанам «Папялушку» Расіні, «Смерць у Венецыі» Брытэна, «Пікавую даму» Чайкоўскага, «Тоску» Пучыні, «Вяселле Фігара» Моцарта. У трэцяй дэкадзе кастрычніка анансаваная прэм'ера «Гензель і Грэтэль» Хумпердзінка. Яе рэжысёрам павінен зрабіцца Кірыл Сярэбранікаў. Ці выпусцяць да таго часу расійскія ўлады пастаноўшчыка, які знаходзіцца пад хатнім арыштам, ці ён будзе кіраваць працэсам дыстанцыйна, на адлегласці, пакуль сказаць немагчыма. У лістападзе некаторыя назвы на штутгарцкай афішы будуць паўтарацца — «Папялушка», «Мадам Батэрфляй», «Вяселле Фігара». «Дон Жуан». У будынку камернага тэатра пакажуць оперу «Бенджамін» Джыёна Антоні Дзярунгса.

­

ў­ я­

а.­

,­ ыя­

е­ у­ ­

і­

­ 5.

­

3

музыка

Арт-дайджэст

так­са­ма і прэ­м’е­рай «Пры­го­ды Пі­но­ кіа» кам­па­зі­тар­кі Лю­чыі Ран­ке­ці.

«Тру­ба­дур» Вер­дзі. Кас­трыч­ніц­кая афі­ша тру­пы Ла Фе­ні­чэ ў Ве­не­цыі бо­льш раз­на­стай­ная. Тут су­сед­

27

опе­ра свят­куе 350 га­доў і 30 га­доў яе дру­гой сцэ­не — Бас­тыль. Пры кан­цы кас­трыч­ні­ка тру­па па­ка­ жа прэ­м’е­ру «Бе­ра­ні­кі», са­чы­нен­ня швей­цар­ска­га кам­па­зі­та­ра Мі­ка­эля Жа­рэ­ля. Асно­вай спек­так­ля, які ідзе па­ўта­ры га­дзі­ны без антрак­ту, з’яў­ля­ецца кла­січ­ны твор фран­цуз­ скай лі­та­ра­ту­ры, тра­ге­дыя Рас­іна «Бе­ра­ні­ка». Рэ­жы­сё­рам вы­сту­піць Клаўс Гут, му­зыч­ным кі­раў­ні­ком — Фі­ліп Жор­дан. Га­лоў­ную парт­ыю пра­спя­вае ка­над­скае сап­ра­на Бар­ ба­ра Ха­ні­ган, Ты­та — да­цкі ва­ка­ліст Бо Скоў­хус. Гэ­та бу­дзе сус­вет­ная прэ­м’е­ра. У Жэ­неў­скім Вя­лі­кім тэ­атры кас­трыч­нік про­йдзе пад зна­кам «Опе­ры жаб­ра­коў» (ба­лад­ны твор на ліб­рэ­та Джо­на Гея) і «Ба­ры­са

Га­ду­но­ва» Му­сар­гска­га. Ся­род вы­ка­ наў­цаў апош­ня­га са­чы­нен­ня шмат рус­ка­моў­ных спе­ва­коў: Мі­ха­іл Пят­ рэн­ка, Аляк­сей Ці­ха­мі­раў, Алег Бу­да­ рац­кі і інш. Са­чы­нен­не Му­сар­гска­га да­мі­нуе і на ліс­та­па­даў­скай афі­шы тэ­атра. Акра­мя та­го, на ёй за­яўле­ны кан­цэрт іта­ль­янска­га ба­са-ба­ры­то­ на Лу­кі Пі­за­ро­ні і поль­ска­га тэ­на­ра Пят­ра Бэ­ча­лы.

Па­ці­ка­вім­ся, што ад­бы­ва­ецца ў іншых іта­ль­янскіх опер­ных тэ­атрах. На кас­трыч­ніц­кай афі­шы Тэ­атра Кар­ла Фе­лі­чэ ў Ге­нуі да­мі­нуе мю­зікл «Аме­ры­ка­нец у Па­ры­жы» Джор­джа Гер­шві­на. Ка­ра­леў­скі тэ­атр Рэ­джыа ў Ту­ры­не ўзра­дуе ме­ла­ма­наў то­ль­кі па­ка­зам опе­ры

ні­ча­юць дзве на­звы: «Тра­ві­ята» Вер­дзі і дзве па­ста­ноў­кі, пры­ мер­ка­ва­ныя да 150-год­дзя з дня смер­ці Джа­акі­на Рас­іні, — «Се­ віль­с­кі цы­ру­ль­нік» і «Се­мі­ра­мі­да». Се­зон 2018—2019 бу­дзе для Грандапе­ра двой­чы юбі­лей­ным. Са­ма

Ека­ця­рын­бур­гскі тэ­атр опе­ры і ба­ле­та ў дру­гім ме­ся­цы во­се­ні прэ­ зен­туе прэ­м’е­ры двух спек­так­ляў: «Ча­ра­дзей­най флей­ты» Мо­цар­та і «Ту­ран­дот» Пу­чы­ні. Ды­ры­жо­рампаста­ноў­шчы­кам вы­сту­пае Олі­вер фон Дох­на­ньі.

1. «Нюр­нбер­гскія мей­стар­зін­ге­ры». Рэ­ жы­сёр Ба­ры Кос­кі. Бай­рой­цкі фес­ты­валь.

2. Андрэй Жа­лі­хоў­скі ў опе­ры «Се­ві­льс­кі цы­ру­ль­нік».

3. Лу­ка Пі­за­ро­ні ў опе­ры «Вя­сел­ле Фі­га­ра». веРАСЕнь, 2018

28

Гу та р к а ў г р ы­м ёр ­ц ы

Аляк­сандр Ге­лах. Іграць тут і ця­пер

«Мастацтва» № 9 (426)

Гу тарк а ў гры ­м ё р­ц ы Д ля ма­л а­д о­га артыс­та юбі­л ей­н ы, 85- ы се­зон род­н а­га Вя­л і­к а­га тэ­атра стаў сап­раў­д ы зна­к а­вым. У снеж­н і 2017- га Аляк­с андр Ге­л ах атры­м аў III прэ ­ мію Мін­с ка­га між­н а­род­н а­га Ка­л яд­н а­га кон­к ур­су ва­к а­л іс­таў. У кра­с а­ві­к у 2018- га ў опе­ры Джа­к а­м а Пу ­ч ы­н і « Ба­ге­м а », па­с таў­л е­н ай вя­д о­м ым рэ­ж ы­с ё ­ рам Аляк­с ан­д рам Ці­тэ­л ем, бе­л а­рус­к і тэ­н ар вы­д ат­на вы­к а­н аў ад­н у з га­л оў­ ных парт­ый — Ру­д о­л ь­фа. А ў кан­ц ы мая пры­й шла чар­го­вая ра­д ас­н ая вес­тка: Аляк­с андр Ге­л ах стаў ула­д а­л ь­н і­к ам гранд- прэ­м іі Спе­ц ы­я ль­н а­га фон­д у прэ ­ зі­д эн­та Рэ­с пуб­лі­к і Бе­л а­русь па пад­трым­ц ы та­л е­н а­ві­тай мо­л а­д зі. Але­на Ба­ла­ба­но­віч « Му­зы­ка ўва мне з дзя­цін­ства » Вы не ад­ной­чы ка­за­лі, што на­ват у дзя­цін­стве бы­лі надзі­ва му­зы­ка­ль­ным.

— Ко­ль­кі ся­бе па­мя­таю, сто­ль­кі спя­ваю. Яшчэ ў дзі­ця­чым сад­ку ба­ць­кам ка­за­лі: «Хлоп­чык у вас та­ле­на­ві­ты! Аб­авяз­ко­ва ад­да­вай­це яго ў му­зыч­ ную шко­лу!» А ся­м’я ў мя­не з му­зы­кай не звя­за­ная. Я пер­шы артыст. Не ўпэў­не­ны, што апош­ні. (Усмі­ ха­ецца.) З дзя­цін­ства ігра на лю­бым інстру­мен­це не вы­клі­ка­ла ў мя­не скла­да­нас­цяў. Дзя­ду­леў гар­ мо­нік, ба­ян, фар­тэ­пі­яна аль­бо гі­та­ра — якую за­ў­ год­на ме­ло­дыю мог пад­абраць на слых. Эстрад­ным ва­ка­лам па­чаў за­ймац­ца... у пяць га­доў. Так! Ба­ць­кі яшчэ да шко­лы за­пі­са­лі мя­не ў Цэнтр дзі­ця­чай твор­час­ці. Па­мя­таю, ся­м’я ве­ль­мі ра­да­ва­ ла­ся, ка­лі я ўпер­шы­ню з’яв­ іў­ся на мясц­овым тэ­ле­ ба­чан­ні, у Коб­ры­не, з пес­няй «Об­ла­ка, бе­лог­ри­вые ло­шад­ки...». Ма­быць, і ця­пер ні­чо­га не змя­ні­ла­ся. Дзя­ду­лі і ба­бу­лі да гэ­та­га ча­су, ка­лі ве­да­юць, што іх унук па­ві­нен з’я­віц­ца ў той ці іншай пе­рад­ачы, з не­цяр­пен­нем ча­ка­юць яе вы­ха­ду. Ды і на­огул род­ныя, без­умоў­на, га­на­рац­ца, што я — артыст Вя­ лі­ка­га тэ­атра Бе­ла­ру­сі! У тыя за­ла­тыя шко­ль­ныя га­ды ўсе дзі­ця­чыя кон­ кур­сы, вы­ступ­лен­ні, га­рад­скія кан­цэр­ты бы­лі вашы…

— Так, вы­сту­паў актыў­на. (Смя­ецца.) Тэ­ле­ві­зій­ныя кон­кур­сы «Су­зо­р’е надзей», «Усе мы ро­дам з дзя­ цін­ства» пра­хо­дзі­лі і ў Брэс­це, і ў Мін­ску. І я ўвесь час у іх удзе­ль­ні­чаў. Ну і, вя­до­ма, Дні го­ра­да, свя­ты, шко­ль­ныя кан­цэр­ты... Па­ра­ле­ль­на ха­дзіў у му­зыч­ ную шко­лу — ву­чыў­ся іграць на ба­яне. Не ска­заў бы, што гэ­та бы­ло маё ра­шэн­не. Ма­ма спы­та­ла: «Бу­дзеш за­ймац­ца?» — я па­га­дзіў­ся. Да та­го ж мой дзя­дзь­ка ў свой час ву­чыў­ся іграць на ба­яне, вось у спад­чы­ну мне му­зыч­ны інстру­мент і да­стаў­ся. Ці­ка­ ва, ака­за­ла­ся, мы з Тэа, Юрам Ваш­чу­ком (ця­пер — па­пу­ляр­ны спя­вак, му­зы­кант, тэ­ле­вя­ду­чы. — А.Б.), за­йма­лі­ся ў ад­на­го пед­аго­га. Ды і по­тым з Юрам мы не раз сус­тра­ка­лі­ся на гас­тро­лях. Я, на­ту­ра­ль­ на, спя­ваў у хо­ры, спа­чат­ку ў шко­ль­ным, по­тым ва ўзор­ным. У 12 га­доў ад­бы­лі­ся мае пер­шыя гас­тро­ лі ў Еўро­пу — мы па­еха­лі ў Швей­ца­рыю. Эмо­цый бы­ло шмат! Уя­ві­це: упер­шы­ню за мя­жой, бо­льш за тое — у та­кой дзі­вос­най кра­іне! Дзя­ку­ючы на­ша­ му хор­май­стру сап­раў­ды су­р’ёз­на за­йма­лі­ся, та­му і пры­ма­лі нас за­ўсё­ды доб­ра. І ўсё-та­кі бо­льш ура­ жан­няў за­ста­ло­ся не ад вы­ступ­лен­няў, а ме­на­ві­та ад гэ­тай гор­най кра­іны, якая ні­бы сыш­ла з кар­цін.

Ну а со­ль­ная ва­ша ка­р’е­ра, мож­на ска­заць, па­ ча­ла­ся ў 13 га­доў, ка­лі вы за­ва­ява­лі Гран-пры Х Між­на­род­на­га фес­ты­ва­лю ду­хоў­най му­зы­кі ў Поль­шчы, у го­ра­дзе Бох­ня?

— Гэ­та быў пер­шы ў ма­ім жыц­ці кон­курс та­ко­га маш­та­бу. Я спя­ваў «Ave Maria» Шу­бер­та і «Анёл» Вар­ла­ма­ва. А на ўру­чэн­ні ўзна­га­род эмо­цыі про­ста за­шка­ль­ва­лі. Бо він­ша­ваў мя­не сам бур­га­містр!.. Дзя­ку­ючы гэ­тай пе­ра­мо­зе ў мя­не з’яв­ і­ла­ся маг­чы­ масць стаць лаў­рэ­атам Спе­цы­яль­на­га фон­ду прэ­зі­ дэн­та Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь па пад­трым­цы та­ле­на­ві­ тай мо­ла­дзі, ча­му, вя­до­ма, я быў не­вы­каз­на ра­ды. З ба­ры­то­на ў тэ­на­ры Му­зыч­ную ад­ука­цыю вы пра­цяг­ва­лі ўжо ў Брэс­ цкім ка­ле­джы.

— Без­умоў­на, па­сту­паць ха­цеў на ва­ка­ль­нае ад­дзя­ лен­не, але ўзрост не да­зва­ляў: ту­ды бра­лі хлоп­цаў то­ль­кі па­сля му­та­цыі го­ла­су. А ў мя­не лом­ка го­ла­су то­ль­кі-то­ль­кі па­чы­на­ла­ся. Але я з лёг­кас­цю вы­тры­ маў вы­пра­ба­ван­ні на спе­цы­яль­насць «Інстру­мен­ та­ль­нае вы­ка­на­ль­ніц­тва» — і пра­цяг­нуў ву­чыц­ца мас­тац­тву ігры на ба­яне. Ба­ян у мя­не да гэ­та­га ча­су ста­іць у гры­мёр­цы тэ­атра — час­ця­ком яго бя­ру і іграю. Асаб­лі­ва пад­аба­ецца пес­ня «Чар­наб­ро­вая ка­зач­ка» — ме­на­ві­та з ёй вы­пус­каў­ся з ка­ле­джа. Вя­сё­лы твор! (Усмі­ха­ецца.) І ўсё ж та­кі ма­ры стаць са­ліс­там вас не па­кі­да­лі...

— Так, на 4-м кур­се ка­ле­джа я па­чаў за­ймац­ца з пед­аго­гам па ва­ка­ле. Спа­чат­ку ве­ль­мі бе­раж­лі­ва, бо ўсё ж та­кі не­ка­ль­кі га­доў не спя­ваў. А ка­лі па­ чаў рас­пя­вац­ца, у го­ла­се за­гу­ча­лі ніз­кія аб­ерто­ны, маг­чы­ма, ме­на­ві­та та­му мя­не за­пі­са­лі «ў ба­ры­то­ ны». Якраз з пра­гра­май для ба­ры­то­на я і па­ехаў у Мінск — на пра­слу­хоў­ван­не ў Ака­дэ­мію му­зы­кі на пад­рых­тоў­чае ва­ка­ль­нае ад­дзя­лен­не. Так атры­ма­ла­ся, што тра­піў я да свай­го бу­ду­ча­га пед­аго­га — Эду­арда Пе­ла­гей­чан­кі (на­род­ны артыст РСФСР, ула­да­ль­нік Дзяр­жаў­най прэ­міі Рэс­ пуб­лі­кі Бе­ла­русь, у 1985—2006 га­дах — са­ліст бе­ ла­рус­ка­га Вя­лі­ка­га тэ­атра, ця­пер да­цэнт ка­фед­ры спе­ваў Ака­дэ­міі му­зы­кі. — А.Б.). Эду­ард Іва­на­віч і ска­заў: «У вас доб­ры го­лас, пры­язджай­це — па­сту­ пай­це, то­ль­кі пра­гра­му пры­йдзец­ца пад­рых­та­ваць іншую. Вы ж чыс­тай ва­ды тэ­нар!..» Ужо та­ды ду­ма­лі пра опе­ру?

— Аб­са­лют­на не! І ў дум­ках не бы­ло. Ха­це­ла­ся про­ ста пра­цяг­ваць ву­чыц­ца спя­ваць. А ўжо на пер­шым кур­се пад­рых­тоў­ча­га ад­дзя­лен­ня ў Ака­дэ­міі му­зы­ кі мне па­ра­ілі пра­йсці пра­слу­хоў­ван­не ў Му­зыч­ ным тэ­атры. 15 сту­дзе­ня 2009-га я стаў артыс­там

29

хо­ру гэ­та­га ка­лек­ты­ву. А праз тры га­ды — са­ліс­там. З гэ­та­га, ма­быць, і па­ча­ла­ся мая твор­чая ка­р’е­ра. Ка­лі пры­язджаў сю­ды шко­ль­ні­кам — з усім кла­сам гля­дзець па­ста­ноў­кі, — і не мер­ка­ваў, што ка­лі­сь­ці бу­ду тут пра­ца­ваць. Му­зыч­ны тэ­атр стаў для мя­не цу­доў­най стар­та­вай пля­цоў­кай, я тут шмат ча­му на­ву­чыў­ся як артыст. Ка­лек­тыў быў на дзі­ва друж­ны — сап­раў­дная твор­ чая ся­м’я. Мне за­ўсё­ды да­па­ма­га­лі, да­ва­лі слуш­ныя па­ра­ды і рэ­ка­мен­да­цыі, я за­ўжды ад­чу­ваў ка­ла­­ саль­­ную пад­трым­ку ка­лег. Ча­му­сь­ці да спек­так­ляў з рэ­пер­ту­ару Му­зыч­на­га тэ­атра пры­ня­та да­да­ваць сло­ва «лёг­кі». Па­вер­це, не та­кі гэ­та лёг­кі жанр. Тут не­абход­ны сім­бі­ёз ва­ка­ль­ных і сцэ­ніч­ных да­дзе­ ных, а спя­ваць — у скач­ках, кас­ка­дах, ру­хах, тан­ цах — не так ужо і про­ста. Род­ныя, на­пэў­на, пры­язджа­лі ўба­чыць вас на сцэ­не тэ­атра...

— Вя­до­ма! Якраз на ўлю­бё­ную маю апе­рэ­ту Штра­ уса «Ля­ту­чая мыш», у гэ­тым спек­так­лі я спя­ваў Альф­рэ­да. Ім бы­ло, без­умоў­на, пры­емна і ра­дас­на ба­чыць мя­не на сцэ­не Му­зыч­на­га, бо яны і пад­у­ маць не маг­лі, што так скла­дзец­ца мой лёс — я бу­ ду артыс­там. Так, з бо­ку бліз­кіх і род­ных я за­ўсё­ды ад­чу­ваў не­ве­ра­год­ную пад­трым­ку. Хоць у Вя­лі­кім тэ­атры яшчэ не бы­лі — ні­як не да­едуць. Але ў гэ­тым се­зо­не іх ча­каю! Ма­ры здзяй­сня­юцца! Як вы вы­ра­шы­лі пры­йсці з Му­зыч­на­га ў Вя­лі­кі?

— Ве­лі­зар­ную ро­лю ў гэ­тым ад­ыграў мой пед­агог Эду­ард Іва­на­віч Пе­ла­гей­чан­ка. Ён увесь час па­ў­ та­раў, што я па­ві­нен па­спра­ба­ваць свае сі­лы на сцэ­не Вя­лі­ка­га тэ­атра — імкнуц­ца да бо­ль­ша­га. І я ра­шыў­ся — пра­йшоў пра­слу­хоў­ван­не і тра­піў у гру­пу ста­жо­раў, а по­тым, ка­лі ўжо скон­чыў Ака­дэ­ мію му­зы­кі, мя­не пры­ня­лі са­ліс­там у Вя­лі­кі тэ­атр. Шчас­лі­вы, што скла­ла­ся ме­на­ві­та так. Ад­чу­ваю: я на сва­ім мес­цы. Усё, за што ні бя­ру­ся, раб­лю з вя­ лі­кім за­да­ва­ль­нен­нем. А з якой парт­ыі па­ча­ла­ся пра­ца ў тэ­атры?

— У па­чат­ку трэ­цяй дзеі ў опе­ры Пу­чы­ні «Ту­ран­ дот» з’яў­ля­юцца вяш­ча­ль­ні­кі — вось ад­ным з іх я і быў. З гэ­та­га вы­ха­ду на пяць хві­лін усё і па­ча­ло­ся. Хва­ля­ваў­ся? Ну вя­до­ма! І ця­пер лёг­кае хва­ля­ван­ не пе­рад сцэ­най не па­кі­дае мя­не — і гэ­та на­рма­ль­ на. Без яго, на­пэў­на, і не­маг­чы­ма ўя­віць пра­фе­сію артыс­та. По­тым бы­лі ро­лі Ва­дэ­мо­на ў «Іа­лан­це» Чай­ коў­ска­га, Лы­ка­ва ў «Цар­скай ня­вес­це» Рым­ска­ га-Кор­са­ка­ва, Ма­ль­ка­ль­ма ў «Мак­бэ­це» Вер­дзі. А пры кан­цы мі­ну­ла­га се­зо­на вам па­шчас­ці­ла па­пра­ца­ваць з Аляк­сан­драм Ці­тэ­лем — у опе­ры Пу­чы­ні «Ба­ге­ма» вы вы­ка­на­лі парт­ыю па­эта Ру­ до­ль­фа.

— Пра­ца­ваць з рэ­жы­сё­рам та­ко­га ўзроў­ню — гэ­ та вя­лі­кі во­пыт і вя­лі­кае шчас­це! Аляк­сандр Ба­ ры­са­віч па­тра­ба­ваў за­ймац­ца воб­ра­зам ве­ль­мі дбай­на — тур­ба­вац­ца пра кож­ную дэ­таль, кож­ную дро­бязь, кож­ны рух. У яго па­ста­ноў­цы трэ­ба іграць тут і ця­пер — іна­чай не­ль­га! Зда­ва­ла­ся б, што тут верасень, 2018

30

Гу та р к а ў г р ы­м ёр ­ц ы

скла­да­на­га: жыць на сцэ­не? І ўсё ж да­сяг­нуць та­ ко­га ста­ну не за­ўсё­ды лёг­ка. Та­му не спы­ня­юся і пра­цяг­ваю пра­ца­ваць над рол­лю, «вы­пі­лоў­ваю» яе. Ад­чу­ваю, Ру­до­льф — мая парт­ыя. Бо­льш за тое: гэ­тая ро­ля бы­ла ма­ёй пра­фе­сій­най ма­рай! На­ват і не ду­маў, што яна ажыц­ця­віц­ца так ра­на! Час­та на мно­гіх кан­цэр­тных пля­цоў­ках мож­на ба­чыць трыа тэ­на­раў бе­ла­рус­ка­га Вя­лі­ка­га — Аляк­сан­дра Ге­ла­ха, Аляк­сан­дра Міх­ню­ка і Вік­ та­ра Мен­дзе­ле­ва. Вы і ў жыц­ці сяб­ру­еце?

— Так! Мы ву­чы­лі­ся на ад­ным кур­се ў Ака­дэ­міі му­зы­кі, а ў тэ­атры на­ша друж­ба то­ль­кі ўма­ца­ва­ла­ ся. На­ват ска­заў бы: ця­пер у нас скла­лі­ся цёп­лыя бра­тэр­скія зно­сі­ны. А тое, што нас раз­ам за­пра­ша­ юць вы­сту­паць на ме­рап­ры­емствах са­ма­га роз­на­ га ўзроў­ню, то­ль­кі аб’­ядноў­вае яшчэ бо­льш. Ка­лі трэ­ба з’е­хаць, на­прык­лад, на кон­курс, за­ўсё­ды мож­на пад­ысці да хлоп­цаў і па­пра­сіць за­мя­ніць у той ці іншай парт­ыі.

Вы бы­лі га­то­выя да та­го, што ста­не­це ўла­да­ль­ ні­кам гранд-прэ­міі Спе­цы­яль­на­га фон­ду Прэ­зі­ дэн­та Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь па пад­трым­цы та­ле­ на­ві­тай мо­ла­дзі?

— З ад­на­го бо­ку, я сам збі­раў усе не­абход­ныя да­ку­ мен­ты для гэ­тай прэ­міі. З інша­га — не быў упэў­не­ ны на ўсе сто пра­цэн­таў, што яе атры­маю. Але праз па­ўго­да ча­кан­ня раз­даў­ся зва­нок: «Аляк­сандр, він­шу­ем!» Ці мож­на быць га­то­вым да та­ко­га па­ ва­ро­ту?.. Ска­жу шчы­ра: гэ­та ра­дас­на і пры­емна, але ў пер­ шую чар­гу га­на­ро­ва і не­ве­ра­год­на ад­каз­на. Так, я імкну­ся, як і ра­ней, ка­лі вы­хо­джу на сцэ­ну, якас­ на вы­кон­ваць сваю пра­цу. А та­кая вы­со­кая ўзна­ га­ро­да — вы­дат­ны сты­мул да да­лей­шых твор­чых здзяй­снен­няў. Яна ні­бы пад­га­няе ця­бе да ўдзе­лу ў но­вых пра­ектах, па­ста­ноў­ках і кон­кур­сах.

1. Аляк­сандр Ге­лах.

2. Ула­да­ль­нік III прэ­міі Мін­ска­га між­на­род­на­га Ка­ляд­на­га кон­кур­су ва­ка­ліс­таў.

3. У парт­ыі Ма­ль­ка­ль­ма. «Мак­бэт» Джу­зэ­пэ Вер­дзі.

4. Аляк­сандр Ге­лах (Ру­до­льф), Ган­на На­лбан­дзянц (Мі­мі). «Ба­ге­ма» Джа­ка­ма Пу­чы­ні. Фо­та Па­ўла Ба­са (1, 3, 4) і Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва (2). «Мастацтва» № 9 (426)

Рэ­ц эн­з ія

Сем ка­зак ад­на­го ве­ча­ра Му­зыч­ны спек­такль « Оле - Лу­кое » па каз­цы Ган­са Хрыс­ці­яна Андэр­са­на ў Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най фі­лар­мо­ніі Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі Но­вы тэ­атра­ль­ны во­пыт ансам­бля са­ліс­таў «Кла­сік-Аван­гард» (мас­тац­кі кі­раў­нік Ула­дзі­мір Бай­даў) на сцэ­не Ма­лой за­лы імя Шыр­мы Бел­ дзяр­жфі­лар­мо­ніі ад­кры­вае гле­да­чам іра­ніч­ны і ме­та­фа­рыч­ны свет вя­лі­ка­га ка­зач­ні­ка Андэр­са­ на. Сем ка­зак, якія рас­па­вёў ча­раў­нік Оле-Лу­кое хлоп­чы­ку Яль­ма­ру, за­пра­ша­юць ад­пра­віц­ца ў не­ ве­ра­год­нае пад­арож­жа і за­ду­мац­ца пра да­бро і зло, чу­ласць і аб­ыя­ка­васць, а так­са­ма твор­часць як вы­шэй­шую каш­тоў­насць жыц­ця. Му­зыч­нае ра­шэн­не спек­так­ля, пра­па­на­ва­нае Свят­ла­най Ку­дзі­най, скла­лі са­чы­нен­ні кам­па­зі­та­ раў XIX—XX ста­год­дзяў, якія му­зы­кан­ты ансам­бля да­ўно ха­це­лі сыг­раць, з гэ­та­га вы­ні­кае іх за­хоп­ле­ насць і за­ка­ха­насць у ма­тэ­ры­ял . У каз­цы гу­чаць «Ка­лы­хан­ка» з кі­на­фі­ль­ма «Цырк» Іса­ака Ду­на­ еўска­га, асоб­ныя час­ткі сю­іты «Сві­на­пас» Ба­ры­са Чай­коў­ска­га, ме­ну­эт з «Сю­іты ў ста­ра­даў­нім сты­ лі» і «Па­лёт» з кі­на­фі­ль­ма «Каз­ка пад­арож­жаў» Альф­рэ­да Шніт­ке, фраг­мен­ты ба­ле­та «Ка­нёк-Гар­ бу­нок» Ра­дзі­во­на Шчад­ры­на, цык­ла «За­ма­лёў­кі» Ва­ле­рыя Гаў­ры­лі­на, мю­зiк­ла «Вес­тсай­дская гіс­ то­рыя» Ле­анар­да Бер­нстай­на, «Гу­ма­рэс­ка» Пят­ра Чай­коў­ска­га, фар­тэ­пі­яннай п’е­сы «На вы­зда­раў­

31

да­зва­ляе ба­чыць у прэ­м’ер­ным спек­так­лі ў пер­ спек­ты­ве і ра­дыё­пас­та­ноў­ку. Ма­тэ­ры­яль­ны свет сцэ­ніч­най пра­сто­ры тэх­на­ла­ гіч­ны, вы­на­ход­лі­вы і шмат­фун­кцый­ны: двух’ярус­ ны ло­жак Яль­ма­ра пе­ра­тва­ра­ецца ў па­рус­нік, ка­мо­да — у зор­нае не­ба, ку­ды вя­дзе ча­роў­ная лес­ві­ца, а сі­лу­эты асоб­ных пер­са­на­жаў і прад­ме­ таў вы­гля­да­юць як ды­зай­нер­скія handmade-су­ве­ ні­ры і пра­па­ноў­ва­юць ма­ле­нь­ка­му гле­да­чу кры­ху па­фан­та­за­ваць (мас­тач­ка Іры­на Бу­ка­та). Са­мае важ­нае мес­ца ў сцэ­наг­ра­фіі ад­во­дзіц­ца ві­дэ­акан­тэн­ту (рэ­жы­сёр­ка Лё­ля Архіп­ца­ва, апе­ра­ тар Дзя­ніс Мік­ла­шэў­скі). Пра­екцый­ны экран пры­ мае фор­му смар­тфо­на, рас­чы­не­на­га акна, ажы­лай кар­ці­ны. А пі­сь­мен­на пад­абра­ныя ілюс­тра­цыі і ані­ма­цыя — яркія і вы­яўлен­чыя, як з дзі­ця­чых мульт­се­ры­ялаў. Гэ­та ро­біць пра­сто­ра­вае, прад­ мет­нае і ка­ла­рыс­тыч­нае на­паў­нен­не спек­так­ля бліз­кім і зра­зу­ме­лым су­час­на­му дзі­цён­ку, але пры гэ­тым яго склад­ні­кі не пра­цу­юць па пры­нцы­пе про­ста­га ка­пі­яван­ня і па­зна­ван­ня. Бе­ла­рус­кі тэ­атр у сва­іх вы­то­ках і ў час пра­фе­ сій­на­га ста­наў­лен­ня на­цы­яна­ль­на­га тэ­атра ў ХХ ста­год­дзі — му­зыч­на-дра­ма­тыч­ны. У не­па­рыў­най су­вя­зі з ім фар­ма­ва­ла­ся і айчын­ная кам­па­зі­тар­ ская шко­ла. Та­му цал­кам на­ту­ра­ль­на, што су­час­ ныя му­зы­кан­ты ў по­шу­ку но­вых твор­чых і асвет­ ніц­кіх форм звяр­та­юцца да тэ­атра­ль­ных жан­раў. І зна­хо­дзяць не­звы­чай­ны сцэ­ніч­ны фар­мат, аль­ тэр­на­тыў­ны не­ка­лі тра­ды­цый­на­му, а ця­пер ма­ла за­пат­ра­ба­ва­на­му аб­ане­мен­тна­му цык­лу кан­цэр­ таў кштал­ту «кам­па­зі­та­ры — дзе­цям». «Оле-Лу­кое». Сцэ­ны са спек­так­ля. Фо­та Ка­ця­ры­ны Іван­цо­вай.

лен­не Ары­нуш­кі» Арва Пяр­та. Усе тво­ры або не­ пас­рэд­на ад­ра­са­ва­ныя юна­му слу­ха­чу, або зра­зу­ ме­лыя яму. А сін­тэз му­зы­кі і тэ­атра­ль­на­га дзея­ння дае дзі­ця­ці ча­роў­ны ключ да све­ту мас­тац­тва. Кі­ру­ючы­ся пры­нцы­па­мі «ад­кры­та­га тэ­атра», Ігар Пят­роў, рэ­жы­сёр-па­ста­ноў­шчык спек­так­ля, аўтар сцэ­ніч­най ад­апта­цыі, вы­ка­наў­ца ро­лі ка­зач­ні­ка (а зна­чыць, час­тко­ва і са­мо­га Андэр­са­на), ад­кры­ вае ў са­ліс­тах «Кла­сік-Аван­гар­да» та­лент дра­ма­ тыч­ных артыс­таў, пра­па­ноў­ва­ючы кож­на­му з іх не­ка­ль­кі ро­ляў. Ся­род най­бо­льш уда­лых воб­ра­ заў — імпу­ль­сіў­ны і са­ма­ўпэў­не­ны індый­скі пе­ вень (Сяр­гей Ма­хаў); ку­ры­ца, якая ўяў­ляе Да­нію ве­ль­мі пад­обнай да Бе­ла­ру­сі (Свят­ла­на Ку­дзі­на); ня­ня, што з ду­шэў­ным цяп­лом і пяш­чо­тай дэк­ла­ муе Яль­ма­ру пе­се­нь­ку (Во­ль­га Сяр­ге­ева); ля­леч­ны ду­эт, які на­гад­вае эле­ган­тныя фі­гур­кі на вя­се­ль­ ным тор­це (Ра­ман Жда­но­віч і Анге­лі­на Шыб­ко). Артыст-чы­та­ль­нік Ігар Пят­роў во­дзіць ля­ль­ку Яль­ ма­ра, іграе ва ўмо­вах прад­мет­на­га тэ­атра, спя­вае, амаль як у брад­вей­скім мю­зік­ле. У інсцэ­ні­за­цы­ях і экра­ні­за­цы­ях для дзя­цей у на­шым і мі­ну­лым ста­год­дзях Андэр­сан знач­на адап­та­ва­ны. Ства­ра­ль­ні­кі спек­так­ля «Оле-Лу­кое» ўваж­лі­ва вы­ву­чы­лі каз­кі ў рус­кім пе­ра­кла­дзе Ган­ ны Ган­зен. Та­кі пад­ыход да сцэ­ніч­на­га ма­тэ­ры­ялу верасень, 2018

32

Рэ­ц эн­з ія Тэма

Та­ямні­цы фо­нас­фе­ры гукі і Му­зы­ка ў ля­леч­ныХ спек­так­лях

Юлі­ана Шыр­ма На­п ры­к ан­ц ы ХХ ста­год ­д зя дзя­к у­ю чы раз­віц­ц ю іна­ва­ц ый­н ых тэх­на­ ло­гій му­зы­к у роз­ных сты­л яў і кам­п а­зі­та­раў мог па­с лу­хаць кож­н ы ча­л а­век ва ўсіх кра­і нах і кан­ты­н ен­тах. Па­с ля та­го як яе рас­п аў­с ю ­ джван­н е стра­ц і­л а аб­ме­ж а­ва­н асць, рас­і йскі му­зы­к аз­наў­ц а Мі­ха­і л Та­ра­к а­н аў звяр­нуў­с я да пы­тан­н яў яе ўздзе­я ння на лю­д зей і ў гэ­тым кан­тэк­с це пра­п а­н а­ваў пан­я цце « фо­н ас­фе­ра ».

«Мастацтва» № 9 (426)

Тэма

33

Па­зней у сва­іх по­шу­ках но­вых форм і срод­каў вы­раз­нас­ці, у імкнен­ні ад­ люс­тра­ваць су­час­насць гу­ка­во­га ася­род­дзя кам­па­зі­та­ры па­ча­лі пры­ўно­ сіць ры­сы шу­му ва ўлас­ныя му­зыч­ныя кам­па­зі­цыі, а рэ­жы­сё­ры, на­адва­рот, уз­ба­га­чаць па­бы­то­выя шу­мы рыт­міч­най склад­нас­цю. У гэ­тай пе­ра­емнас­ці ўся гу­ка­вая па­літ­ра на­ва­ко­ль­най пра­сто­ры ўжо ўспры­ма­ла­ся як адзі­ны твор. І сён­ня, раз­гля­да­ючы кі­на­мас­тац­тва, да­след­чы­ца Анта­ні­на Кар­пі­ла­ва вы­зна­чае му­зы­ку як склад­нік фо­нас­фе­ры. Яна існуе ў сін­тэ­зе з га­вор­кай, шу­мам, спец­эфек­та­мі і ці­шы­нёй. Вы­ка­рыс­тан­не гэ­тых склад­ні­каў у кі­но і тэ­ атры ад­роз­ні­ва­ецца то­ль­кі спо­са­бам гу­каз­да­быц­ця. Ка­лі фо­нас­фе­ра фі­ль­ма прад­стаў­ле­на ў вы­гля­дзе за­пі­су і яе гу­чан­не на­гад­вае ме­ха­ніч­ны пра­цэс, то ў спек­так­лі яна аб’ядноў­вае жы­вое вы­ка­нан­не і за­піс. Пра­йгра­ван­не ў гэ­тым вы­пад­ку ад­бы­ва­ецца тут і ця­пер, што ро­біць фо­нас­фе­ру кож­на­га спек­так­ля не­паў­тор­най і бо­льш ураз­лі­вай. На су­час­ным эта­пе тэ­атр ля­лек у Бе­ла­ру­сі мае най­бо­льш яскра­вую і інды­ві­ ду­аль­ную гу­ка­вую мо­ву. Сён­ня ў арсе­на­ле рэ­жы­сё­ра ёсць му­зыч­ныя інстру­ мен­ты, рэ­кві­зіт, акцё­ры і іх га­ла­сы, сцэ­наг­ра­фія. Знай­сці пры­нцып іх гар­ ма­ніч­най па­бу­до­вы — га­лоў­ная мэ­та ў фар­мі­ра­ван­ні му­зыч­на­га ма­тэ­ры­ялу спек­так­ля. Ад­мет­насць кож­най па­ста­ноў­цы над­ае пра­ца рэ­жы­сё­ра з пэў­ным

«Фаўст», дык існуе опе­ра, існуе дра­ма, а спек­такль на­ра­джа­ецца на скры­ жа­ван­ні гэ­тых двух тво­раў. Або, скажам, «Пі­ка­вая да­ма»: у Пуш­кі­на сваё ба­чан­не, у Чай­коў­ска­га — сваё. Ка­лі су­тык­нуць аўта­раў, то атрым­лі­ва­ецца но­вы, зу­сім іншы твор. На мой по­гляд, гэ­тыя два жан­ры здо­ль­ныя ўзба­га­ціць адзін ад­на­го. Без­умоў­на, дра­ма­тур­гія — знач­ны склад­нік, кан­ва па­ста­ноў­кі. Але спек­такль на­бы­вае ўні­ка­ль­ныя фар­бы дзя­ку­ючы му­зы­цы вя­лі­кіх кам­ па­зі­та­раў. Але ў «Пі­ка­вай да­ме» вы кам­бі­ну­еце аб­ра­ны му­зыч­ны ма­тэ­ры­ял опер­ на­га жан­ру з урыў­ка­мі тво­раў кам­па­зі­та­раў роз­ных эпох. Які пры­нцып ад­бо­ру ну­ма­роў з опер? Вы звяр­та­еце­ся да ана­лі­зу са­чы­нен­няў му­зыч­ ны­мі кры­ты­ка­мі?

— Му­зыч­ны ма­тэ­ры­ял ад­бі­раю сам. Я пра­ся­дзеў ме­сяц ка­ля экра­на, ка­лі ад­бы­ва­ла­ся па­ста­ноў­ка на­шай «Пі­ка­вай да­мы». Пра­гляд­ваў ва­ры­янты ад Мет­ра­по­лі­тан-опе­ра да Вя­лі­ка­га тэ­атра Рас­іі. Так­са­ма за­кра­нуў гіс­та­рыч­ныя за­пі­сы: хто лепш спя­вае. Звяр­таў ува­гу на вы­маў­лен­не. Пер­ша­па­чат­ко­ва ве­даў, што гра­фі­ня па­він­на спя­ваць, што сцэ­на ля Зім­няй ка­наў­кі бу­дзе дэ­ман­стра­тыў­най, як быц­цам з ма­ле­нь­ка­га му­зыч­на­га тэ­атры­ка. Кры­ху па­з­ ней з’яві­ла­ся ра­шэн­не: Гер­ман за­мест та­го, каб да­маў­ляц­ца са ста­рой, бу­дзе

кам­па­зі­та­рам. Рас­па­вес­ці пра сак­рэ­ты арга­ніч­на­га спа­лу­чэн­ня ўсіх эле­мен­ таў фо­нас­фе­ры на пры­кла­дзе сва­іх спек­так­ляў па­га­дзі­лі­ся Алег Жуг­жда і Ігар Ка­за­коў, га­лоў­ныя рэ­жы­сё­ры двух аб­лас­ных тэ­атраў ля­лек — Гро­дзен­ ска­га і Ма­гі­лёў­ска­га.

вы­кон­ваць сваю зна­ка­мі­тую арыю «От­ве­ть­те мне, ска­жи­те». У вы­ні­ку арыю спя­ва­юць тры Гер­ма­ны, кож­ны ў сва­ім ха­рак­та­ры азар­тна­га гу­ль­ца, і ўсе яны кі­да­юцца на бед­ную ба­бу­ль­ку. Ад­на­ча­со­ва ста­но­віц­ца і смеш­на, і жу­дас­на. У пра­цэ­се ад­бо­ру кам­па­зі­цый што для вас пер­шас­нае: му­зыч­на-кры­тыч­ ны ана­ліз тво­раў, да якіх звяр­та­еце­ся, ці па­чуц­цё­вая асно­ва?

— Гэ­та ўся­го то­ль­кі маё эмпі­рыч­нае ўспры­ман­не. Што­сь­ці мне пад­аба­ецца, што­сь­ці ўяў­ля­ецца скла­да­ным. Я ве­ль­мі люб­лю ме­ла­дыч­ную му­зы­ку. Джа­ка­ ма Пу­чы­ні, Джу­зэ­пэ Вер­дзі — не­звы­чай­най пры­га­жос­ці ме­ло­дыі. Спек­такль «Вій» (2011) пра­сяк­ну­ты ме­ло­ды­кай укра­інскіх на­род­ных пе­ сень. У пра­цы над па­ста­ноў­кай вы зна­ёмі­лі­ся з роз­ны­мі ві­да­мі аб­ра­ных пе­сень?

— Тут я су­мяш­чаў на­яўныя ва­ры­янты, каб не стра­ціць сэн­са­вай на­груз­кі фальк­ло­ру. На­прык­лад, вы­хад бур­са­коў: пес­ня пер­ша­па­чат­ко­ва бы­ла мі­ нор­най. Але мне ха­це­ла­ся на­сы­ціць яе ру­хам і я па­пра­сіў кам­па­зі­та­ра пе­ра­ пі­саць яе ў ма­жо­ры. Або пес­ня, якую вы­кон­ва­юць на па­ха­ван­ні, па сут­нас­ці, з’яўля­ецца вя­се­ль­най. Але тут так­са­ма істот­ны мо­мант: вя­се­ль­ныя і па­ха­ва­ ль­ныя на­род­ныя пес­ні ве­ль­мі пад­обныя. Гэ­ты спек­такль уяў­ляе з ся­бе яскра­вы пры­к лад вы­ка­рыс­тан­ня гу­каў роз­ най пры­ро­ды: ёсць за­пі­сы, му­зыч­нае су­пра­ва­джэн­не, агуч­ван­не акцё­ра­ мі, шу­ма­выя эфек­ты, са­ма га­вор­ка. Ідэя звяр­нуц­ца да ўсёй па­літ­ры гу­каў з’яв­ і­ла­ся пер­ша­па­чат­ко­ва ці ўзнік­ла ў пра­цэ­се ства­рэн­ня?

— Пер­ша­па­чат­ко­ва. Бы­ло ве­лі­зар­нае за­да­ва­ль­нен­не пра­ца­ваць над гэ­тым спек­так­лем: су­мяш­чэн­не жы­во­га і мік­ра­фо­на­ва­га го­ла­су, на­плас­та­ван­не пе­ сень, аб­рыў­кі тэк­стаў, му­зыч­ны склад­нік...

Алег Жуг­ж да: « Тэ­атр д ля мя­н е ёсць му­зы­к а…» Алег, ва­шы ра­бо­ты на­сы­ча­ны му­зы­кай са­мых роз­ных форм і на­прам­каў. Гу­ка­вая па­літ­ра па­ста­но­вак пры­цяг­вае не­ча­ка­ны­мі ра­шэн­ня­мі яе вы­ка­ рыс­тан­ня. Якім чы­нам ад­бы­ва­ецца па­бу­до­ва му­зыч­на­га і шу­ма­во­га ма­ тэ­ры­ялу?

— Тэ­атр для мя­не ёсць му­зы­ка, бо кож­ны спек­такль мае свой унут­ра­ны гу­ка­ вы ма­тэ­ры­ял. Яго па­бу­до­ва не мо­жа мець якой-не­будзь кан­крэт­най схе­мы. Хут­чэй за ўсё, гэ­та ад­бы­ва­ецца на­ступ­ным чы­нам: на пер­шым эта­пе звяр­ та­юся да та­го, што пра­пі­са­на ў са­мой дра­ма­тур­гіі; дру­гі этап і ёсць му­зы­ ка-сфе­ра, якая дае эма­цый­ную афар­боў­ку і па­чуц­цё­вую на­груз­ку кож­най сцэ­ны; трэ­ці этап — гэ­та вы­ка­рыс­тан­не кан­тра­пун­кта, што ад­ця­няе сі­ту­ацыю і да­зва­ляе ўзмац­ніць дра­ма­тызм сцэ­ны за кошт му­зыч­на­га кан­трас­ту. У сва­іх па­ста­ноў­ках вы звяр­та­еце­ся не то­ль­кі да лі­та­ра­тур­най пер­шак­ры­ ні­цы, але і да опер. У пры­ват­нас­ці, гэ­та спек­так­лі «Пі­ка­вая да­ма» (2010) і «Фаўст» (2013). Які ўплыў мае дра­ма­тур­гія на ва­шы ўяў­лен­ні пра му­ зыч­ны ма­тэ­ры­ял бу­ду­чай па­ста­ноў­кі?

— Ве­ль­мі люб­лю су­меж­ныя жан­ры мас­тац­тва: ба­лет, опе­ру, дра­ма­тыч­ ны тэ­атр. Ка­лі ка­заць пра па­ста­ноў­кі на мі­фа­ла­гіч­ныя сю­жэ­ты, на­прык­лад

верасень, 2018

34

Тэма

Якія ма­ты­вы скі­роў­ва­юць вас да ўзба­га­чэн­ня му­зыч­най кан­вы гу­ка­мі іншай пры­ро­ды? Гэ­та можа быць ігра на ка­пе­лю­шы, стук, воп­лес­кі.

— На­ва­ко­ль­ная пра­сто­ра бес­пе­ра­пын­на гу­чыць. На сцэ­не па­жа­да­на ра­біць ад­бор гу­каў, не­абход­ных для ства­рэн­ня пэў­на­га воб­ра­за. Кож­ны гук па­ві­нен быць асэн­са­ва­ным. Ён за­дае рытм сцэ­ны, а ча­сам з’яў­ля­ецца і яе ра­шэн­нем. На­прык­лад, за­скры­пе­лі мас­ні­цы, раз­бі­ла­ся шкло, крык­ну­ла птуш­ка. Ёсць ню­ансы, ка­лі пра­цу­еш з вер­ша­ва­ным ма­тэ­ры­ялам, як пра­ві­ла ма­на­тон­ным. Каб яго акту­алі­за­ваць, не­абход­на зра­зу­мець яго му­зыч­насць (дзе ён гу­чыць на­пеў­на, дзе — ці­ха, дзе мож­на зра­біць crescendo). Так вы­бу­доў­ва­ецца і акцёр­ская гу­ка­вая па­літ­ра. Тут вар­та асаб­лі­вую ўва­гу над­аць рыт­му кож­най сцэ­ны: пе­ра­тры­маў па­ўзу — усё пра­па­ла, а не­дат­ры­маў — не вы­йшла тое, ча­го б ха­це­ла­ся. Асаб­лі­вас­ці га­вор­кі акцё­раў у ва­шых па­ста­ноў­ках вы­зна­чае по­чырк рэ­ жы­сё­ра ці гэ­та вы­нік по­шу­каў са­міх вы­ка­наў­цаў? Якая до­ля ва­шай рэ­жы­ сёр­скай інтэр­прэ­та­цыі?

— Пер­ша­па­чат­ко­ва — гэ­та сва­бо­да. Але што не­абход­на? Нам трэ­ба даць гле­ да­чу эмо­цыю. На­ту­ра­ль­на, я па­чы­наю аб­мя­жоў­ваць і на­кі­роў­ваць акцё­ра, каб да­сяг­нуць не­абход­на­га ў за­да­дзе­най сцэ­не.

пра­цу кож­на­га кам­па­зі­та­ра. Але з ця­гам ча­су на­ву­чыў­ся ім да­вя­раць і на­ват пры­слу­хоў­вац­ца. За­пі­сы шу­ма­вых эфек­таў з’яўля­юцца вы­ні­кам ва­ша­га пад­бо­ру ці вы звяр­ та­еце­ся з та­кім кло­па­там да гу­ка­рэ­жы­сё­раў, кам­па­зі­та­раў?

— Як пра­ві­ла, звяр­та­юся да гу­ка­рэ­жы­сё­раў, але кан­тра­люю пра­цэс ад­бо­ ру. Для мя­не зна­ка­вым эфек­там з’яўля­ецца гук шкла, якое раз­бі­ва­ецца. Па­мя­таю, пад­час май­го артыс­тыч­на­га юнац­тва ства­ра­ла­ся фа­наг­ра­ма для спек­так­ля «Ма­ле­нь­кі прынц», і там быў па­трэб­ны пад­обны гук. Та­ды яшчэ ў інтэр­нэ­це не існа­ва­ла вя­лі­кіх фа­на­тэк. І мы пра­ца­ва­лі над за­пі­сам у сту­дыі, што зна­хо­дзі­ла­ся ў Па­ла­цы ку­ль­ту­ры чы­гу­нач­ні­каў. Бра­лі шкло і раз­бі­ва­ лі. Але ўсё аказ­ва­ла­ся не тое. Та­ды зра­бі­лі так: ка­ва­лак шкла, сто­ячы на лес­віч­ным пра­лё­це, бі­лі аб пру­ты лес­ві­цы, і па­куль яно ля­це­ла, ішоў за­піс. Атрым­лі­ваў­ся ве­ль­мі рас­цяг­ну­ты гук. Я за­ха­ваў гэ­ты за­піс і до­сыць час­та вы­ка­рыс­тоў­ваю ў сва­іх па­ста­ноў­ках. «Па­эма без слоў» (2002) — яскра­вы пры­к лад вы­ка­рыс­тан­ня ба­га­тай па­ літ­ры фо­нас­фе­ры, але за вы­к лю­чэн­нем сло­ва. Эма­цый­ная афар­боў­ка гу­каў, якія пра­маў­ля­юць артыс­ты ў са­мым па­чат­ку, — гэ­та акцёр­скае ра­ шэн­не або ва­ша?

У багатым арсе­на­ле прафесійнага тэатральнага рэ­жы­сё­ра ёсць мност­ ва срод­каў вы­раз­нас­ці. Ад­нак з рэ­алі­за­цы­яй за­ду­ма­най гу­ка­вой па­літ­ ры наў­прост звя­за­на плас­ты­ка. Ці зда­ра­лася ў вашай практыцы так, што плас­ты­ка пер­шас­ная, і яна дык­туе, якая па­він­на быць му­зы­ка той ці іншай сцэ­ны?

— Перш чым уз­яцца за спек­такль, я чую, як бу­дзе гу­чаць сцэ­на. Гэ­та час­тко­ва і вы­зна­чае му­зыч­ны ма­тэ­ры­ял. На­прык­лад, каб на­пі­саць ліб­рэ­та да дзі­ця­ чай опе­ры «Чыр­во­ны кап­ту­рок» (2011), мне спат­рэ­бі­ла­ся не­як улад­ка­ваць вер­ша­ва­ны па­мер. Звяр­нуў­ся да ўрыў­каў з вя­до­мых сус­вет­ных опер, каб вы­зна­чыць, пад якую му­зы­ку пі­саць тэкст. Па­вел Кан­дру­се­віч ства­рыў по­ тым аўтар­скую му­зы­ку. Але я за­га­дзя ве­даў, што ду­эт дзяў­чын­кі і Ба­бу­лі з воў­ча­га бру­ха — гэ­та пе­ра­асэн­са­ва­ная апош­няя сцэ­на з «Аі­ды» (за­ключ­ны ду­эт Ра­да­мэ­са і Аі­ды). У вас ёсць твор­чы во­пыт пра­цы з роз­ны­мі кам­па­зі­та­ра­мі. Як зна­хо­дзі­це агу­ль­нае ва ўспры­ман­ні дра­ма­тур­гіч­на­га ма­тэ­ры­ялу? Ці існу­юць кры­тэ­ рыі для вы­зна­чэн­ня — з кім зруч­на пра­ца­ваць?

— Як пра­ві­ла, з кім пра­цу­еш, з тым акурат і зруч­на знай­сці агу­ль­ныя кроп­ кі су­да­кра­нан­ня. Скла­да­ней, на­прык­лад, з Па­ўлам Кан­дру­се­ві­чам, та­му што ста­сун­кі ад­бы­ва­юцца то­ль­кі праз інтэр­нэт. Сё­ле­та мы за­йма­лі­ся па­ста­ноў­кай «Са­ла­меі» Оска­ра Уай­ль­да ў Арэн­бур­гскім аб­лас­ным тэ­атры ля­лек, прэм’ера ад­бы­ла­ся пры кан­цы мая. Шу­ка­лі асноў­ныя тэ­мы. Тое, што ён да­сы­лаў, я чуў зу­сім іна­чай. Та­му да­во­дзі­ла­ся зна­хо­дзіць ана­ла­гі, каб за­ры­ента­ваць яго. З гро­дзен­скім кам­па­зі­та­рам Ві­та­лём Ля­во­на­вым знач­на пра­сцей: ён по­бач. Ад­нос­на су­пра­цоў­ніц­тва. Ра­ней бы­ло скла­да­на, бо я жор­стка кан­тра­ля­ваў

— «Гу-та-та! Гу-ля-ля!» — гэ­та адзі­ныя «сло­вы», якія за­ста­лі­ся ад тэк­сту па­ эмы Ку­па­лы «Сон на кур­га­не», па ма­ты­вах якой быў ство­ра­ны спек­такль. Эма­цый­ная афар­боў­ка на­ле­жыць мне. Сло­вы гу­чаць то­ль­кі ў фі­на­ле: гэ­та за­піс пра­мо­вы Ку­па­лы на ад­ным са з’ездаў са­вец­кіх пі­сь­мен­ні­каў, зва­рот да мо­ла­дзі. На жаль, не знай­шло­ся іншых за­пі­саў яго го­ла­су. Ад­мо­ва ад сло­ва бы­ла на­ўмыс­най. На пра­ця­гу ўсёй па­ста­ноў­кі гля­дач жы­ве ў све­це гу­каў. Гэ­та ро­біць бо­льш знач­ным фі­нал. Ці пра­піс­ва­ла­ся гу­ка­вая па­літ­ра і му­зы­ка «Па­эмы без слоў» за­га­дзя?

— Не. Гэ­та быў пра­цэс. Аўтар­ства му­зы­кі на­ле­жыць Па­ўлу Кан­дру­се­ві­чу, які на­пі­саў яе да­ўно да спек­так­ля «Зя­зю­ль­ка» Ма­гі­лёў­ска­га тэ­атра ля­лек. Гэ­тая па­ста­ноў­ка ўжо да­ўно не ідзе. Мне бы­ло шка­да тую му­зы­ку. Я звяр­нуў­ся да яе і су­мяс­ціў з кам­па­зі­цы­ямі Май­кла Най­ма­на з кі­на­фі­ль­ма «Пі­яні­на», а так­ са­ма вы­ка­рыс­таў на­род­ныя пес­ні ў жы­вым вы­ка­нан­ні. На­прык­лад, «Вяс­ня­ нач­ку». Му­зы­ка Па­ўла Кан­дру­се­ві­ча з’яві­ла­ся імпу­ль­сам да по­шу­ку дра­ма­тур­гіі бу­ду­чай па­ста­ноў­кі?

— Хут­чэй не. Яна про­ста жы­ла ў пад­свя­до­мас­ці і ча­ка­ла свай­го ча­су. Фо­нас­фе­ра, як і яе склад­нік — му­зы­ка, на­сы­ча­на па­ўза­мі. А што ў ва­шых спек­так­лях уяў­ляе з ся­бе ці­шы­ня?

— Пры­га­даю рэ­плі­ку з ра­ма­на «Тэ­атр» Уі­ль­яма Са­мер­сэ­та Мо­эма: «Уз­яў паўзу — тры­май!» Ці­шы­ня знач­на бо­льш моц­ная, чым крык. Ці­шы­ня — гэ­та час для асэн­са­ван­ня. Яна за­ўсё­ды вы­зна­чае са­мыя важ­ныя мо­ман­ты сю­жэ­та. Ці ёсць у вас пэў­ная хра­на­ло­гія зва­ро­ту да прад­стаў­ні­коў па­ста­но­вач­най гру­пы, ка­лі пла­ну­еце ства­рэн­не спек­так­ля?

«Мастацтва» № 9 (426)

Тэма

35

— Гэ­та ве­ль­мі гнут­кі мо­мант. Хут­чэй за ўсё, ты звяр­та­ешся да кож­на­га асоб­на, да­еш ім ма­тэ­ры­ял, ка­жаш, ча­го хо­чаш. А по­тым вы­зна­ча­еш, з ча­го па­чы­наць. Ці бы­лі ў ва­шай пра­кты­цы вы­пад­кі, ка­лі на за­вяр­ша­ль­най ста­дыі па­ста­ ноў­кі вы ад­маў­ля­лі­ся ад ство­ра­на­га му­зыч­на­га ма­тэ­ры­ялу на ка­рысць зу­сім су­пра­ць­лег­ла­га?

— Бы­лі, вя­до­ма. Але рэ­дка. Для мя­не му­зыч­ны склад­нік ве­ль­мі знач­ны, та­му што ча­сам сцэ­ны я стаў­лю так, як ха­рэ­ограф ства­рае ба­лет. Бо ад­штур­хоў­ва­ юся ад му­зы­кі. Яна вы­зна­чае рытм, рух ге­роя . Бо­льш за ўсё не пад­аба­ецца, ка­лі ў спек­так­лі мік­шы­ру­юць фраг­мент му­зы­кі. Гэ­та не­маг­чы­ма! Му­зы­ка мае та­кое ж пра­ва зна­хо­дзіц­ца на сцэ­не. Ка­лі яна гу­чыць, зна­чыць, мы па­він­ны чуць і яе, і акцё­ра. Якая ро­ля і мес­ца му­зы­кі ў па­літ­ры срод­каў вы­раз­нас­ці рэ­жы­сё­ра?

— Ка­лі я вы­ву­чаў рэ­жы­су­ру ў Санкт-Пе­цяр­бур­гу, май­стар май­го кур­са Мі­ка­ лай На­ву­маў ска­заў: «Улі­чы­це, му­зы­ка — гэ­та пя­ць­дзя­сят пра­цэн­таў вы­раз­ нас­ці спек­так­ля. Бу­дзь­це асця­рож­ныя!» Яна па­він­на быць та­кім жа ма­гут­ ным срод­кам вы­раз­нас­ці, як і акцёр. Зы­хо­дзя­чы з уся­го вы­шэй­ска­за­на­га, ці мож­на сцвяр­джаць, што ства­ра­ль­ ні­кам фо­нас­фе­ры спек­так­ля з’яўля­ецца рэ­жы­сёр?

У да­дзе­най сі­ту­ацыі мае зна­чэн­не, што я ха­чу атры­маць. Тут, вя­до­ма, лепш, ка­лі бу­дуць не­йкія рэ­фе­рэн­сы для на­ступ­най пра­цы з кам­па­зі­та­рам. Гэ­та так­са­ма ве­ль­мі скла­да­ны пра­цэс. З кож­ным кам­па­зі­та­рам па-роз­на­му. З ад­ным, напрыклад, пра­цу­ем па прын­ цы­пе: «Пра­чы­та­ем п’е­су — падзе­лім­ся ўра­жан­ня­мі». По­тым мы аб­мяр­коў­ ва­ем, у якіх тэм­брах ба­чым бу­ду­чы спек­такль і што ў ім зна­чыць му­зы­ка. Па та­кім пры­нцы­пе мы пра­ца­ва­лі з Яго­рам За­бе­ла­вым над ства­рэн­нем «Гам­ле­та» (2013). Ён чы­таў п’е­су, вы­лу­чаў эмо­цыі, якія ўзні­ка­лі ад тэк­сту, і спра­ба­ваў іх вы­ка­заць у му­зы­цы. То­ль­кі па­сля гэ­та­га ад­бы­ва­ла­ся су­мес­нае аб­мер­ка­ван­не. З Аляк­сан­драм Літ­ві­ноў­скім, ка­лі пра­ца­ва­лі над спек­так­лем «На дне» (2016), усё атры­ма­ла­ся на­адва­рот. Ішлі не ад тэк­сту, а ад воб­ра­заў му­зы­ кі. Я ста­віў мэ­ту — ства­рыць асноў­ны лей­тма­тыў, воб­раз свін­цо­ва­га не­ба, ні­бы­та над га­ло­ва­мі за­мест не­ба бе­тон. І то­ль­кі зрэд­ку яго «пра­шы­ва­юць» пра­ме­нь­чы­кі со­нца. Як час­та вы ка­рыс­та­еце­ся сіс­тэ­май лей­тма­ты­ваў?

— Як пра­ві­ла, час­та. У спек­так­лі «Сі­няя-сі­няя» (2016) пры­нцып апа­вя­дан­ня гіс­то­рыі ма­за­ічны, не­сю­жэт­ны. Але, тым не менш, тут так­са­ма вы­ка­рыс­тоў­

— На­пэў­на, так. Ён, вя­до­ма, не аўтар му­зы­кі да па­ста­ноў­кі. Але то­ль­кі ён ка­арды­нуе пра­цу кам­па­зі­та­ра, то­ль­кі ён ве­дае, якім чы­нам яна пра­гу­чыць — жы­вое вы­ка­нан­не, за­піс. То­ль­кі ён чуе, што не­абход­на, каб гэ­ты спек­такль ажыў.

ва­юцца амаль што лей­тма­тыў­ныя або ка­ля­лей­тма­тыў­ныя ха­рак­та­рыс­ты­кі. Ёсць вы­раз­на вы­бу­да­ва­ныя тры тэ­мы. Вы цал­кам да­вя­ра­еце му­зыч­нае афар­млен­не кам­па­зі­та­ру або шу­ка­еце са­мі ма­тэ­ры­ял ва ўжо існу­ючых кам­па­зі­цы­ях?

— І так, і так. Я кам­бі­ную. Мне пад­аба­ецца пра­ца­ваць з кам­па­зі­та­рам. Але ў гэ­тым ёсць свая скла­да­насць. Не ў па­ста­ноў­цы за­дач, не ў аб­мер­ка­ван­ ні. Са­мае скла­да­нае ў эты­цы. Мы лю­дзі роз­ныя і па-роз­на­му раз­уме­ем тое, што па­він­на атры­мац­ца. Ве­ль­мі час­та кам­па­зі­тар за ад­ну тэ­му пра­жы­вае ка­ва­лак жыц­ця, ён ка­жа: «Вось тое, што ты пра­сіў». А я ка­жу: «За­над­та шмат інстру­мен­таў. Мне трэ­ба про­ста «блым-блым» зра­біць». Ён ад­каз­вае: «Як? Тут жа «ды-ды-ды-дым»». Я на­стой­ваю: «Трэ­ба «блым-блым»». На­огул я люб­лю пра­ца­ваць з кам­па­зі­та­ра­мі. Су­пра­цоў­ні­чаў з Аляк­сан­драм Літ­ві­ноў­скім, Ві­та­лём Ля­во­на­вым, Ле­ані­дам Па­ўлён­кам, Яго­рам За­бе­ла­вым, Свят­ла­най Бень, Аляк­сан­драм Да­нь­шо­вым, Аляк­сан­драм Ба­лем. Яны ўсе роз­ныя і ці­ка­выя. У кож­на­га ёсць свой стыль. Пры­бліз­ная раз­умею, хто з іх у якім на­прам­ку пра­цуе, што ім бліз­ка. Мож­на на­пі­саць лю­бую му­зы­ку, але важ­на, каб яна бы­ла арга­ніч­ная і для спек­так­ля, і для са­мо­га аўта­ра. Зы­хо­ дзя­чы з гэ­та­га ўзні­кае пры­нцып: адзін спек­такль ро­бім з пэў­ным кам­па­зі­та­ рам, на­ступ­ны — з іншым. У якой сту­пе­ні для вас важ­ная пры­ро­да гу­ку ў агу­ль­най цэ­лас­нас­ці па­ ста­ноў­кі?

— Для мя­не вя­лі­кае зна­чэн­не мае сэнс вы­ка­рыс­тан­ня. Не раз­умею, ка­лі му­ зы­ка вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца «не­як так». Для мя­не яна сап­раў­ды та­кі ж пер­са­ наж, як і ўсё астат­нія. Му­зы­ка — гэ­та дзей­ная асо­ба, а не про­ста гук. Дзе­сь­ці

Ігар Ка­за­к оў: « Му­зы­к а — гэ­та дзей­н ая асо­ба…» Тэ­атр — сін­тэ­тыч­ны від мас­тац­тва, які ні­ко­лі не спы­няе сва­іх экс­пе­ры­ мен­таў. І ка­лі з’яўля­юцца но­выя тэх­ніч­ныя да­сяг­нен­ні, тэ­атр ро­біць іх сва­імі склад­ні­ка­мі. Той жа пра­цэс ад­бы­ва­ецца і з фо­нас­фе­рай. Яе пры­ро­ да вы­к ла­дан­ня гу­ка­во­га ма­тэ­ры­ялу бо­льш ба­га­тая, чым у кі­на­мас­тац­тве. Пры­нцы­пы арга­ніч­на­га «ман­та­жу» шу­му і музыкі за­ўжды вы­к лі­ка­юць ці­ка­васць. Ігар Аляк­сан­дра­віч, як вы ўяў­ля­еце або чу­еце фо­нас­фе­ру бу­ду­ча­га спек­ так­ля на эта­пе зна­ёмства з аб­ра­най дра­ма­тур­гі­яй?

— За­ўсё­ды па-роз­на­му. Ад­но ма­гу ска­заць: я не уяў­ляю свае спек­так­лі без му­зы­кі. Та­му што ве­ль­мі час­та ў ма­іх па­ста­ноў­ках воб­раз спек­так­ля на­ра­ джа­ецца дзя­ку­ючы му­зы­цы. Ці існуе для вас фун­кцы­яна­ль­ны падзел гу­ка­во­га му­зыч­на­га ма­тэ­ры­ялу?

— Для мя­не му­зы­ка мае вя­лі­кае зна­чэн­не і ў па­ўся­дзён­ным жыц­ці. Я падзя­ ляю яе на фо­на­вую, спар­тыў­ную і г.д. У за­леж­нас­ці ад вы­ка­рыс­тан­ня ў жыц­ цё­вых пра­цэ­сах. У да­чы­нен­ні да спек­так­ляў ня­ма не­йка­га да­клад­на­га ад­на­ знач­на­га ад­ка­зу. Я шмат слу­хаю му­зыч­на­га ма­тэ­ры­ялу: га­то­ва­га ці та­го, які зна­хо­дзіц­ца ў пра­цэ­се ства­рэн­ня, роз­ных урыў­каў.

верасень, 2018

36

Тэма

яна мо­жа быць фо­нам, дзе­сь­ці — за­сло­най, лей­тма­ты­вам. Але яна за­ўсё­ ды з’яўля­ецца важ­ным зна­кам. Траш­чот­ка ў спек­так­лі «Сі­няя-сі­няя» — гэ­та знак, які ў кож­на­га вы­клі­кае сваю аса­цы­яцыю. Для мя­не му­зы­ка — гэ­та эма­ цый­ныя і сэн­са­выя мас­ты, што аб’ядноў­ва­юць кам­па­зі­цыю па­ста­ноў­кі. Ка­лі ўзні­кае гук, пэў­на­га ро­ду пра­йгра­ван­не, зна­чыць, ён не­абход­ны ме­на­ві­та ў да­дзе­ны мо­мант і па­ві­нен быць ме­на­ві­та та­кім. Зва­рот да на­род­ных пе­сень, у пры­ват­нас­ці да ка­лы­хан­кі «Спі, сы­но­чак мі­ле­нь­кі» ў спек­так­лі «Сі­няя-сі­няя», — гэ­та інтэр­прэ­та­цыя ва­шых акцё­ раў, архіў­ны за­піс фа­льк­лор­ных экс­пе­ды­цый або про­ста пес­ня, зной­дзе­ ная ў інтэр­нэ­це?

— Про­ста зной­дзе­ны за­піс, які апы­нуў­ся ў па­трэб­ным мес­цы і дае не­абход­ ную эмо­цыю. У тым спек­так­лі гук траш­чо­так вы б ад­нес­лі да якой са склад­ні­каў фо­нас­ фе­ры — эфект, шум, му­зы­ка?

— Не ма­гу кан­крэ­ты­за­ваць і ад­нес­ці да не­йкай час­ткі. Гэ­та не шум і не эфект. Гэ­та ля­леч­ныя ма­шы­ны, якія ездзяць і гу­чаць сва­ім ля­леч­ным го­ла­сам. Гэ­та эле­мент са сва­імі сэн­са­вы­мі аса­цы­яцы­ямі: на­род­ны інстру­мент, які пад­час вы­ка­рыс­тан­ня ў сцэ­не вы­клі­кае но­вую эмо­цыю.

Му­зы­ка ма­ты­ва­ва­ла да по­шу­ку дра­ма­тур­гіі бу­ду­ча­га спек­так­ля?

— Рэ­жы­сёр за­ўсё­ды зна­хо­дзіц­ца ў по­шу­ку ма­тэ­ры­ялу для па­ста­ноў­кі, у по­ шу­ку дра­ма­тур­гіі. А му­зы­ка, што ўра­зі­ла, да­па­ма­гае хут­чэй вы­зна­чыць яго. Яна ча­кае сва­йго часу. Якую ро­лю вы ад­во­дзі­це ці­шы­ні ў агу­ль­най кан­ве спек­так­ля?

— Пер­шая дзея «Гам­ле­та» — арэ­лі. Уз­ні­кае мнос­тва пы­тан­няў: «Гэ­та тра­ге­дыя ці ка­ме­дыя? Гам­лет — ён хто: псіх, зма­гар, бун­тар?» Ты гэ­та­га не раз­уме­еш да сцэ­ны з Гер­тру­дай, з ма­ці. На­ту­ра­ль­на, ці­шы­ня ад­каз­вае на ўсе пы­тан­ ні: што яго тур­ба­ва­ла, што яго раз­драж­ня­ла, што ён ха­цеў змя­ніць у гэ­тым све­це, як ён ста­віц­ца да ася­род­дзя і кан­крэт­на да ма­ці. Тут ні­чо­га не мо­жа быць, акра­мя ці­шы­ні. Яна «да­ігры­вае» ўсё астат­няе. Так на па­чат­ку дру­гой дзеі склад­ва­ецца цал­кам увесь пазл, ты раз­уме­еш, што гэ­та бы­ло. Ці­шы­ня шмат­знач­ная. Па­сля та­кой «раз­рыў­най» сцэ­ны ўсве­дам­ля­еш: трэ­ба про­ста ся­дзець і маў­чаць. Усе сэн­сы ця­бе да­га­ня­юць. Гэ­та глы­ток зра­зу­мен­ня... Як вы ства­ра­еце гар­мо­нію па­між склад­ні­ка­мі фо­нас­фе­ры спек­так­ля?

— Тут па­він­на быць свая дра­ма­тур­гія. Ча­сам гэ­тая дра­ма­тур­гія мо­жа быць ве­ль­мі мі­ні­ма­ліс­тыч­най. Тры нот­кі — фо­на­вы ўвод, яшчэ тры пра­цу­юць як анты­тэ­за, по­тым тры гу­кі, што ілюс­тру­юць сі­ту­ацыю...

Як вы пра­цу­еце з акцё­ра­мі над ства­рэн­нем гу­ка­во­га ла­ду пер­са­на­жа?

— За­ўсё­ды па-роз­на­му: ча­сам трэ­ба ісці ад тэх­ніч­най за­да­чы, ча­сам — ад інды­ві­ду­аль­нас­ці акцё­ра. Не аб­іраць адзін пад­ыход да кан­крэт­на­га вы­ка­ наў­цы, а вы­ка­рыс­тоў­ваць роз­ныя ме­та­ды. Зда­ра­ецца, ка­ва­ла­чак ро­лі па­тра­ буе рас­крыц­ця інды­ві­ду­аль­нас­ці, а ўжо ў на­ступ­ны мо­мант я іду на не­йкую жор­сткую пра­ва­ка­цыю. У па­ста­ноў­цы «На дне» акцё­ру не­абход­на лі­чыц­ца з ля­ль­кай, та­му што яна ўяў­ляе час­тку яго це­ла. Як уплы­вае плас­ты­ка на фар­ма­ван­не маў­лен­ ча­га воб­ра­за? Што пер­шас­нае: плас­ты­ка або га­вор­ка?

— Па-роз­на­му. Але кан­крэт­на ў гэ­тым спек­так­лі ў пер­шай дзеі за­да­ча бы­ла та­кая, каб ста­яў брэх: лю­дзі гар­ла­па­няць, ніх­то з іх ад­но ад­на­го не чуе. Я не ха­цеў па­каз­ваць інды­ві­ду­аль­нас­ці. Гэ­та бы­ла пры­нцы­по­вая рэ­жы­сёр­ская мэ­ та: ства­рыць пад ад­ным да­хам па­цу­коў­нік, дзе лю­дзі не да­юць ні­ко­му жыць. І плас­ты­ка, і га­вор­ка пра­ца­ва­лі на ад­ну за­да­чу, да­па­ма­га­ючы ад­но ад­на­му. Як ад­бы­ва­ецца пра­цэс сін­тэ­зу гу­каў роз­най пры­ро­ды?

— Ёсць роз­ныя эта­пы. Ка­лі му­зы­ка то­ль­кі ства­ра­ецца — гэ­та ад­но. Дру­гі этап — ка­лі спек­такль па­чы­нае жыць сва­ім жыц­цём. Рап­там не ха­пае ры­ пен­ня дзвя­рэй. Ці, на­прык­лад, му­зы­ка ство­ра­на да спек­так­ля кам­па­зі­та­рам, але які-не­будзь пэў­ны фраг­мент мне не­абход­на ўзяць збо­ку. Та­му што трэ­ба. Ці ёсць які-не­будзь пры­нцып ад­бо­ру за­пі­саў эфек­таў для па­ста­ноў­кі?

— Я час­цей пра­цую з кам­па­зі­та­ра­мі. Але ёсць ве­ль­мі шмат рэ­чаў, якія за­хоў­ ва­юцца ў архі­ве. І ча­сам ста­но­вяц­ца не­абход­ны­мі. Я ве­даю, што гэ­тая тэ­ма ве­ль­мі кру­тая, але па­куль для яе ня­ма ад­па­вед­на­га спек­так­ля. Зда­ра­ла­ся так, што ідэі вы­рас­та­лі з му­зы­кі.

Ці існу­юць якія-не­будзь за­пі­сы ўсёй па­літ­ры фо­нас­фе­ры ва­шых па­ста­ но­вак?

— Спек­такль — гэ­та і ёсць га­то­вы ва­ры­янт пра­пі­са­най фо­нас­фе­ры. Якая ро­ля і мес­ца му­зы­кі, шу­му, гу­каў у па­літ­ры срод­каў вы­раз­нас­ці рэ­ жы­сё­ра?

— Тэ­атр ля­лек не рас­па­вя­дае, а па­каз­вае. І для мя­не аса­біс­та му­зы­ка важ­ная на­сто­ль­кі, на­ко­ль­кі важ­ным з’яўля­ецца сам па­каз. Гэ­та ве­ль­мі знач­ны інстру­ мент, ён мо­жа як ства­рыць, так і раз­бу­рыць лі­та­ра­ль­на ўсё.

«Мастацтва» № 9 (426)

спек­так ­л і Але­га Жуг­ж ды.

1—3. «Фаўст».

4. «Пі­ка­вая да­ма».

5. «Чыр­во­ны кап­ту­рок».

6. «Вій». спек­так ­л і Іга­ра Ка­за­к о­ва.

7. «Сі­няя-сі­няя».

8. «Гам­лет».

9. «На дне». Фо­та Сяр­гея Жда­но­ві­ча (1—3, 8), Яўге­ніі На­лец­кай (7) і з архі­ва рэ­жы­сё­раў.

Арт-дайджэст

З 1 па 11 кас­трыч­ні­ка Тэ­атра­ль­ны цэнтр «На Страс­тном» (Мас­ква) пры­ме адзі­нац­ца­ты фес­ты­валь мо­нас­пек­так­ляў Solo; пра­гра­му з адзі­нац­ца­ці мо­нас­пек­так­ляў у роў­

на, «Апош­ні клоўн на зям­лі», дзе спа­лу­чы­лі­ся клаў­на­да, пан­та­мі­ма, та­нец і ві­дэ­аін­ста­ля­цыя. У лі­ку гас­цей-зо­рак — іта­ль­янскі артыст і рэ­жы­сёр Ра­бер­та Ла­ці­ні, пры­хі­ль­ нік сцэ­ніч­ных пе­ра­ўтва­рэн­няў, які

­ ў­ с­

а­

­ а­

еі­ е.

ма­ле­нь­кія дво­ры­кі. Ад­мыс­ло­ва для Гіс­та­рыч­на­га му­зея рэ­жы­сёр Алег Ха­паў ства­рыў спек­такль-ба­дзял­ ку «Я на мя­жы ця­бе. Ты на мя­жы мя­не» на пад­ста­ве ліс­та­ван­ня ча­соў Дру­гой сус­вет­най вай­ны артыс­ таў (му­жа і жон­кі) Ча­ля­бін­ска­га тэ­атра ля­лек. У пра­сто­ры му­зей­на­ га дэ­бар­ка­дэ­ра ад­бу­дзец­ца твор рэ­жы­сё­ра Але­га Іва­но­ва «Ча­ла­век з Пад­ольс­ка» па­вод­ле на­шу­ме­лай п’есы Дзміт­рыя Да­ні­ла­ва. Рэ­жы­сёр Мі­кі­та Зо­лін і артыс­ты Азёр­ска­га тэ­атра дра­мы і ка­ме­дыі «Наш дом» рых­ту­юць вер­ба­цім пра гіс­то­рыю свай­го за­кры­та­га го­ра­да «Збор­ ная СССР». Не­за­леж­ны ка­лек­тыў з Пер­мі «Бо­ль­шая стир­ка», ство­ра­ны Дзміт­ры­ем За­ба­лоц­кіх, пра­па­нуе спек­такль «Тех­ни­ка мо­ло­де­жи» па­вод­ле… тэк­стаў пра свет­лую ка­ му­ніс­тыч­ную бу­ду­чы­ню ад­на­ймен­ на­га ча­со­пі­са за пе­ры­яд з 1930-х па 1990-я. Сё­лет­няя афі­ша фес­ты­ва­лю ад­люс­троў­вае адзін з важ­ных трэн­ даў су­час­на­га тэ­атра — асэн­са­ван­не са­вец­кай мі­нуў­шчы­ны.

­

З 17 ве­рас­ня па 10 кас­трыч­ні­ка ў Ча­ля­бін­ску (Рас­ія) аб­веш­ча­ны Чац­вёр­ты фес­ты­валь су­час­на­га мас­тац­тва «Дэ­бар­ка­дэр». Яго­ная мэ­та — аб’яднаць прад­стаў­ні­коў су­час­на­га мас­тац­тва ў га­лі­не кі­но, жы­ва­пі­су, па­эзіі ды тэ­атра. Ства­ра­ ль­нік пра­екта, ды­рэк­тар Дзяр­жаў­ на­га гіс­та­рыч­на­га му­зея Па­ўднё­ ва­га Ура­ла Ула­дзі­мір Баг­да­ноў­скі тлу­ма­чыць, што для ўдзе­ль­ні­каў «Дэ­бар­ка­дэр» (па­вод­ле ана­ло­гіі з му­зей­ным дэ­бар­ка­дэ­рам — пра­ сто­раю, дзе за­хоў­ва­юць вы­ста­вач­ ныя аб’екты на­пя­рэ­дад­ні па­ка­зу) зро­біц­ца сво­еа­саб­лі­вым пе­ра­хо­дам на но­вы ўзро­вень твор­чае кар’еры. Пры­кла­дам, для па­ка­зу спек­так­ляў вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца пад­крэс­ле­на му­ зей­ная пра­сто­ра — за­лы, пе­ра­хо­ды,

ў­ я­

а.­

,­ ыя­

е­ у­ ­

і­

­ 5.

­

3

т э ат р

37

Ке­ран­галь пра пе­ра­сад­ку сэр­ца і На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра Люк­сем­бур­га з па­ста­ноў­каю па­вод­ле апо­вес­ці Гео­рга Бюх­не­ра «Ленц».

5 кас­трыч­ні­ка Тэ­атр ля­лек імя Сяр­гея Аб­раз­цо­ва (Мас­ква) рас­ пач­не Між­на­род­ны фес­ты­валь «Аб­раз­цоў­фэст»-2018, пры­све­ ча­ны Го­ду ку­ль­ту­ры ў Сад­руж­нас­ці Не­за­леж­ных Дзяр­жаў. Удзе­ль­ні­ка­мі зро­бяц­ца са­мыя вя­до­мыя ля­леч­ныя тэ­атры кра­ін СНД са спек­так­ля­мі буй­но­га, ма­ло­га і ка­мер­на­га фар­ ма­ту. Ча­ты­ры бе­ла­рус­кія па­ка­зы раз­мяр­ку­юцца на­ступ­ным чы­нам: 8 кас­трыч­ні­ка Ма­гі­лёў­скі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек па­ка­жа спек­такль па­ вод­ле Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча «Сі­ няя-сі­няя», 9 кас­трыч­ні­ка Гро­дзен­скі аб­лас­ны ля­леч­ны тэ­атр — «Чэ­хаў.

Чай­ка», 10 кас­трыч­ні­ка Дзяр­жаў­ны тэ­атр ля­лек з Мін­ска — «Пан­сі­ён Belvedere», 11 кас­трыч­ні­ка Брэс­цкі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек — «Мой та­та — птах». У пра­гра­ме фэс­ту прад­угле­ джа­ны май­стар-кла­сы і «круг­лыя ста­лы». Фес­ты­валь « Дэ­бар­ка­д эр —2018», Ча­л я­бінск.

1. «Шпа­лі­каў». Тэ­атра­ль­ная плат­фор­ма «У цэн­тры» (Ека­ця­рын­бург, Рас­ія). Фо­та Лю­бо­ві Ка­ба­лі­най, з сай­та yeltsin.ru/affair/shpalikov.

най сту­пе­ні скла­да­юць прад­стаў­ні­кі най­буй­ней­шых еўра­пей­скіх тэ­атраў і аван­гар­дная тэ­атра­ль­ная мо­ладзь Рас­іі — пры­кла­дам, «Бля­ша­ны ба­ ра­бан» Бер­лі­нер ансам­бля аль­бо па­ста­ноў­ка Анто­на Ад­сін­ска­га, вуч­ня зна­ка­мі­та­га Вя­час­ла­ва Па­лу­ні­

сыг­рае спек­такль «Пес­ня пес­няў» па­вод­ле Біб­ліі. З лі­ку пры­емных не­ча­ка­нас­цяў — пры­езд прад­стаў­ ні­коў На­цы­яна­ль­на­га дра­ма­тыч­на­га цэн­тра На­рман­дыі і го­ра­да Ру­ана з мо­нас­пек­так­лем «Ра­па­ра­ваць жы­вых» па­вод­ле ра­ма­на Мей­ліс дэ

Фес­ты­валь мо­н ас­п ек­так ­л яў SOLO, Мас­к ва.

2. «Сонм». Май­стэр­ня Брус­ні­кі­на (Мас­ква, Рас­ія).

3. «Ленц». На­цы­яна­ль­ны тэ­атр Люк­сем­ бур­га.

4. «Апош­ні клоўн на зямлі». Тэ­атр DEREVO (Санкт-Пе­цяр­бург — Дрэз­дэн). Фо­та з сай­та nastrastnom.ru. верасень, 2018

38

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Ста­рыя пес­ні пра нас « Зні­ко­мая на­ту­ра » Але­ны Іса­евай у Дзяр­жаў­ным ма­ла­дзёж­ным тэ­атры ( Мінск ) і « Ля­це­лі арэ­лі » Кан­стан­ці­на Сце­шы­ка ў Го­ме­льс­кім га­рад­скім ма­ла­дзёж­ным тэ­атры Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі Не­магчыма не за­ўва­жыць пі­ль­ную ці­ка­васць, якую сён­ня вы­клі­кае ку­ль­тур­ны кан­тэкст 1980-х — ад вяр­тан­ня кі­рун­каў мо­ды да тэ­ле­ві­зій­ных шоу кшталту «Дыс­ка­тэ­ка 80-х» аль­бо се­ры­яла «Вась­­мі­ дзя­ся­тыя» ў Рас­іі. На ста­ласць тых, хто двац­ца­ці­га­ до­вым слу­хаў са­вец­кі панк-рок ці тан­чыў у пра­він­ цый­ных да­мах ку­ль­ту­ры пад міг­цен­не люс­тра­но­га дыс­ка­ша­ра, пры­паў рос­кід Са­вец­ка­га Са­юза, хвац­ кія 1990-я, не адзін дэ­фолт, а так­са­ма су­час­ныя са­цы­яль­ныя і пен­сій­ныя рэ­фор­мы. Не вы­пад­ко­ва, ма­быць, і тое, што ад­ра­зу два мо­ла­дзе­выя тэ­атры кра­іны прад­ста­ві­лі ра­бо­ты (ве­ль­мі роз­ныя, але толькі на пер­шы по­гляд), якія аб’­ядноў­вае спро­ба ку­ль­тур­най дэ­ка­доў­кі па­ка­лен­ня 1980-х, му­зыч­надра­ма­тыч­ная пры­ро­да і рэ­жы­сёр­ская інтэр­прэ­та­ цыя вер­ба­ці­му па за­ко­нах псі­ха­ла­гіч­на­га рэ­аліз­му. Пер­ша­па­чат­ко­ва п’е­са «Двор як зні­ко­мая на­ту­ра» бы­ла ство­ра­на рас­ійскім дра­ма­тур­гам Але­най Іса­ евай для сту­дыі «SounDrama» Ула­дзі­мі­ра Пан­ко­ ва. Пра сва­іх ге­ро­яў аўтар­ка за­ўва­жа­ла: «Я про­ста люб­лю ўсіх гэ­тых лю­дзей, і мне ха­це­ла­ся на­пі­саць пра іх, каб яны за­ста­лі­ся…» Тэкст Іса­евай мае моц­ную му­зыч­ную пры­ро­ду. У спек­так­лі Ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра «Зні­ко­мая на­ту­ «Мастацтва» № 9 (426)

ра» (па­ста­ноў­ка Тац­ця­ны Аксён­кі­най і Кан­стан­ці­ на Мі­ха­лен­кі) гу­чыць мнос­тва пе­сень і тэм: «Boys» Саб­ры­ны, «Алёш­ка­ва ка­хан­не» ВІА «Ве­сё­лые ре­ бя­та», «Ба­юся здац­ца не­ра­зум­ным…» аўта­ра-вы­ ка­наў­цы і артыс­та тэ­атра Анто­на Ма­ку­хі… Ка­лі Саш­ка-Пе­лі­кан (Яўген Іўко­віч) вяр­та­ецца ў Мас­ кву па­сля шмат­лі­кіх га­доў эміг­ра­цыі і сус­тра­кае па­ста­ле­лае «пер­шае ка­хан­не» Надзь­ку (На­тал­ля Аніш­чан­ка), яны на два га­ла­сы спя­ва­юць ма­ла­вя­ до­мую пес­ню «Зі­мо­вы дзень» з рэ­пер­ту­ару гру­ пы «Вос­кре­се­нье». На вя­лі­кі жаль, імя му­зыч­на­га афар­мі­це­ля Мі­ха­іла Ко­ра­не­ва на­ват не па­зна­ча­на ў пра­грам­цы му­зыч­на-дра­ма­тыч­на­га спек­так­ля! Сцэ­наг­ра­фія Во­ль­гі Гры­ца­евай ха­рак­та­ры­зу­ецца пад­крэс­ле­най аске­тыч­нас­цю і цёп­лы­мі ад­цен­ня­ мі драў­ня­най фак­ту­ры. Ста­рое су­ро­вае дрэ­ва ў цэн­тры сцэ­ніч­на­га ко­ла вы­сту­пае зна­кам ка­ра­ нёў, па­хо­джан­ня, са­вец­кай мен­та­ль­нас­ці. Уда­лыя сцэ­ніч­ныя гар­ні­ту­ры вы­лу­чае стры­ма­насць і гіс­ та­рыч­ная да­клад­насць, што не за­ўсё­ды ўлас­ці­ва ра­бо­там мас­тач­кі Вік­то­рыі Ця-Сен. Но­вае па­ка­лен­не ста­ліч­на­га Ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра іграе юных пер­са­на­жаў — ці то сва­іх раў­на­лет­каў, ці тых, кім яны яшчэ зу­сім ня­даў­на бы­лі: ма­ла­дых Саш­ку (Сяр­гей Ха­дзь­коў) і Надзь­ку (Во­ль­га Ра­ік), сяс­тру Саш­кі Юлю (Лі­за­ве­та Іль­еўская), Рус­ла­

на (Ры­гор Жу­раў­лёў) і Та­ню (Ва­ле­рыя Млы­нар), Ру­до­га з ня­шчас­най ся­м’і (Антон Ма­ку­ха), Ген­ку (Ана­толь Ла­гу­цен­каў), за яко­га Надзь­ка вы­йдзе за­муж па­сля ад’­езду Саш­кі. Дзе­ці мо­гуць і па­біц­ца з «но­ве­нь­кім» у два­ры, каб яго «ўпі­саць», мо­гуць і лям­пу з тэ­ле­ві­за­ра вы­кру­ціць, каб вы­на­ход­лі­ва падза­ра­біць. Але ко­ль­кі ў іх да­бры­ні, шчы­рас­ці і ве­ры ў сцэ­не з вы­дат­ным, ва­ка­ль­на да­ска­на­лым ха­ра­вым ну­ма­рам «Наш край», што пе­ра­кі­нец­ца сном ве­тэ­ра­на пра па­мят­ную і важ­ную сус­трэ­чу са шко­ль­ні­ка­мі на­пя­рэ­дад­ні 9 мая. Ча­роў­ным ду­этам ка­міч­ных ста­рых ста­но­вяц­ца ба­ба Зоя (Ган­на Лаў­хі­на) і дзед Лё­ня (Юрый Шэ­ лан­коў). Артыс­ты па-май­стэр­ску вы­зна­ча­юць унут­ ра­ны свет і фі­зіч­ную пры­ро­ду лю­дзей ста­ла­га ве­ку. Улю­бё­нец дам ба­ль­за­каў­ска­га ўзрос­ту, артыс­тыч­ ны і му­зыч­ны Аляк­сандр Па­шке­віч, у сваю чар­гу, не­ча­ка­на для гля­дзе­ль­най за­лы ста­но­віц­ца ка­ры­ ка­тур­ным са­вец­кім алка­го­лі­кам — стэ­рэ­атып­ным пер­са­на­жам са­вец­ка­га са­ты­рыч­на­га кі­на­ча­со­пі­са «Фи­тиль». Асоб­ныя сцэ­ны спек­так­ля ўспры­ма­юцца са­ма­ стой­ны­мі эпі­зо­да­мі, вы­бу­да­ва­ны­мі па ман­таж­ ным пры­нцы­пе і пад­па­рад­ка­ва­ны­мі пер­ша­му пла­ну дзея­ння. Ге­роі ча­сам гі­пер­ба­лі­за­ва­ныя, а ча­сам тра­фа­рэт­ныя, але гэ­та маг­чы­ма ў гіс­то­

Агляд

рыі, якая паў­стае з успа­мі­наў Пе­лі­ка­на, сці­ра­ючы ка­тэ­го­рыю ча­су. Тац­ця­на Аксён­кі­на — рэ­жы­сёр­ка з рэ­дкім та­лен­там ства­рэн­ня гіс­та­рыч­ных па­лот­ наў са­вец­кай эпо­хі (зга­да­ем по­спех ме­лад­ра­мы «Са­ня, Ва­ня, з імі Ры­мас» Ула­дзі­мі­ра Гур­кі­на). Яна цу­доў­на збі­рае і вы­шту­коў­вае акцёр­скі ансамбль, рас­пра­цоў­вае ха­рак­та­ры пер­са­на­жаў, на­блі­жа­ ючы іх да жыц­ця і па­кі­да­ючы пра­сто­ру для па­ эзіі па­мя­ці: вось так лю­біў ка­заць чый­сь­ці ба­ць­ка, чыясь­ці ма­ма так­са­ма фар­ба­ва­ла во­чы це­ня­мі сма­раг­да­ва­га ад­цен­ня, а не­чая цё­тух­на ра­бі­ла та­кую са­мую фры­зу­ру… Фі­нал, дзе гу­чыць пес­ня «Аўстра­лія — мая дзі­вос­ ная вы­спа…» (аўта­ры — Зоя Яшчан­ка і Алег За­ лі­ва­ка), то­ль­кі па­цвяр­джае, што ў ча­кан­ні шчас­ця, у імкнен­ні да ідэ­алу мы не мя­ня­емся. У ажыў­ле­най гу­тар­цы з доб­рым сме­хам і дзі­ця­чы­мі ўспа­мі­на­мі юнац­касць па­чы­нае апо­вед, а ста­ласць ні­бы­та за­ вяр­шае: за спі­най юна­га Саш­кі ўзні­кае ста­лы Саш­ ка-Аўстра­лі­ец, на пле­чы юнай Надзь­кі кла­дзе ру­кі ста­лая Надзея. Фі­нал, ад­кры­ты хва­лі ча­су, якая ўсё змы­вае на сва­ім шля­ху, па­зна­ча­ны шмат­кро­п’ем, веч­ным пра­ця­гам, які сцвяр­джае пад­абен­ства ча­ ла­ве­чых лё­саў і эпох. У на­мі­на­ва­ным на На­цы­яна­ль­ную тэ­атра­ль­ную прэ­мію спек­так­лі Го­ме­льс­ка­га ма­ла­дзёж­на­га

39

тэ­атра «Ля­це­лі арэ­лі» па ад­на­ймен­най п’е­се бе­ ла­рус­ка­га дра­ма­тур­га Кан­стан­ці­на Сце­шы­ка (рэ­ жы­сёр Дзя­ніс Па­ршын, мас­так Юрый Са­ла­мо­наў) аўды­яві­зу­аль­ным лей­тма­ты­вам ста­но­віц­ца му­зы­ ка панк-рок-гру­пы «Граж­дан­ская об­оро­на», за­дае на­строй, рытм і ка­ла­рыс­ты­ку. Па­ста­но­вач­ны жанр «тра­гіч­ная ка­ме­дыя» ўяў­ляе з ся­бе то­ль­кі мар­ке­ тын­га­вы ход — ня­гле­дзя­чы на не­ка­то­рую іра­ніч­ насць, ка­ме­дыі тут ня­ма і быць не мо­жа. Суб­ку­ль­тур­ная эстэ­ты­ка спек­так­ля мае на ўва­ зе су­час­ных і бы­лых пры­хі­ль­ні­каў «Граж­дан­ской обо­ро­ны» і яе фран­тмэ­на Яго­ра Ле­та­ва. Ся­рэд­ нес­та­тыс­тыч­на­му бе­ла­рус­ка­му пад­лет­ку, не за­

Спек­такль на­бы­вае ад­на­знач­насць і стро­гі па­фас чор­на­га дзі­ця­ча­га гу­ма­ру. Але за­смя­яцца мож­на, хі­ба аб­стра­гу­ючы­ся ад акцёр­скай ігры. Якраз іро­ ніі бра­куе артыс­там, бо гіс­то­рыя — пра брыд­кіх (та­му што аўтэн­тыч­на пры­ўкрас­ных) «ма­ле­нь­кіх лю­дзей», та­кіх са­мых, як у Да­ста­еўска­га і Го­га­ля, Фе­лі­ні і Му­ра­та­вай, прад­стаў­ле­ных у іншым гіс­та­ рыч­ным кан­тэк­сце і іншай эстэ­ты­цы. На­роў­ні з вы­ка­наў­цам га­лоў­най ро­лі леп­шая акцёр­ская ра­бо­та ў Лі­за­ве­ты Астра­ха­вай — артыс­ ткі вы­со­кай пра­фе­сій­нас­ці, з рэ­дкай сён­ня ку­ль­ту­ рай сцэ­ніч­на­га сло­ва. Яна вы­кон­вае ро­лі ўсіх ста­ лых ка­бет у жыц­ці Ста­са, і той дзі­віц­ца іх дзіў­на­му

хоп­ле­на­му панк-ро­кам, яна мо­жа пад­ацца чу­жой ці зу­сім не­зра­зу­ме­лай. З пры­чы­ны надзвы­чай­най пэў­нас­ці гля­дац­ка­га ад­ра­су жыц­цё па­ста­ноў­кі ва ўмо­вах аб­лас­но­га го­ра­да мо­жа зра­біц­ца ад­мет­ ным, але ка­рот­кім. Ад­нак са­ма мэ­та за­ва­біць у тэ­ атр тых, хто ім ні­ко­лі не ці­ка­віў­ся і не за­хап­ляў­ся, у вы­шэй­шай сту­пе­ні вы­са­ка­род­ная і су­час­ная. Дзея­нне сцэн­тра­ва­на ва­кол жыц­цё­ва­га све­ту Ста­ са (Дзміт­рый По­пчан­ка) — муж­чы­ны за трыц­цаць пяць, раз­ві­то­га і эру­дзі­ра­ва­на­га, у пэў­най сту­пе­ні надзе­ле­на­га ўнут­ра­най во­ляй. Ён не сва­бод­ны ад па­кла­нен­ня ку­мі­рам юнац­тва і не здо­леў да­ра­ ваць свай­му ба­ць­ку — жор­стка­му, эга­цэн­трыч­на­ му, а ця­пер пры­ку­та­му да лож­ка. Ста­са­ва «га­тыч­ ная Ла­лі­та» Ксю­ша (Свят­ла­на Жу­ка­ва) пад­адзе­на скрозь пры­зму яго­на­га све­таў­спры­ман­ня і не са­ ма­дас­тат­ко­вая. Сцэ­ніч­ны апо­вед ад­на­ча­со­ва пэў­ны і сцвяр­джаль­­ ны, пла­кат­ны і вы­зна­ча­ны, як ма­тэ­ма­тыч­ная фор­ му­ла ці не­цэн­зур­нае сло­ва, — іх пі­шуць бе­лым ме­лам на чор­най шко­ль­най дош­цы. Над­пі­сы і ма­ люн­кі сім­ва­лі­зу­юць са­цы­яль­ныя цэт­лі­кі, што ле­ пяц­ца на кож­на­га з нас (у фі­на­ле сло­ва «овощ» на фа­нер­ным муж­чын­скім сі­лу­эце сці­ра­ецца і за­ста­ ецца про­ста «та­та», а двух­сэн­соў­нае ска­ра­чэн­не «Гр. Об.» за­мя­ня­ецца сло­вам «Жыц­цё!»).

пад­абен­ству (сцяр­воз­ная жон­ка Яна, роз­на­ха­рак­ тар­ныя ся­дзел­кі ў до­ме для лю­дзей ста­ла­га ве­ку, бу­фет­ні­ца, ма­ці Ксю­шы). Ма­быць, га­лоў­ны па­сыл спек­так­ля звер­ну­ты ўсё ж не да пад­лет­каў, а да іх ба­ць­коў: пра­бле­ма ўнут­ра­най адзі­но­ты, ад­сут­нас­ ці ды­яло­гу па­між род­ны­мі лю­дзь­мі (эпі­зод, дзе, раз­маў­ля­ючы са Ста­сам ля да­ччы­най тру­ны, Ксю­ шына ма­ці ўсцяг­вае са­бе на га­ла­ву вяд­ро). Тэ­атр пад­крэс­ле­на імкнец­ца злу­чыць дзея­нне з рэ­аль­нас­цю, та­му пы­тан­не пра яго­ную пра­ў­ дзі­васць на­ват не па­ўстае. Ці вы­жыў бы па­сля юнац­кіх так­сі­ка­ман­скіх экс­пе­ры­мен­таў пер­са­наж Дзміт­рыя По­пчан­кі ў XXI ста­год­дзі? Ці тры­ма­ла б спі­ну на­стру­не­най і вы­прас­та­най са­ма­ўпэў­не­ ная ге­ра­іня На­тал­лі Аніш­чан­ка?.. Гэ­тыя пы­тан­ні да гле­да­чоў — прад­стаў­ні­коў па­ка­лен­ня 1980-х і іхніх дзя­цей, тых са­мых, якім ад­ра­са­ва­ны сцэ­ніч­ ныя тво­ры мо­ла­дзе­вых тэ­атраў з ад­люс­тра­ван­нем юнац­тва ўлас­ных ба­ць­коў. Мо ме­на­ві­та ў гэ­тым — ды­ялог па­ка­лен­няў, на які спа­дзя­юцца тэ­атры?

1. «Ля­це­лі арэ­лі». Го­ме­льс­кі га­рад­скі ма­ла­дзёж­ны тэ­атр.

2. «Зні­ко­мая на­ту­ра». Дзяр­жаў­ны ма­ла­дзёж­ны тэ­атр (Мінск). Фо­та Яўге­на Чар­няў­ска­га і Яўге­на Лу­ка­чу­ка. верасень, 2018

40

Рэ­цMemoriam In эн­з ія

Ча­ла­век стом­ле­ны, ча­ла­век жар­таў­лі­вы Па­мя­ці Мі­ка­лая Кі­ры­чэн­кі

Жа­на Лаш­ке­віч Ко­лісь пра свае ро­лі зна­ка­мі­тая ку­па­лаў­ская актры­са за­свед­чы­ла: «Ка­ра­леў я не ігра­ла», бо вы­гляд, тэм­пе­ра­мент, ма­не­ры… Іграць ка­ра­лёў вар­та бы­ло б яе ма­ла­дзей­ша­му парт­нё­ру Мі­ка­ лаю Кі­ры­чэн­ку. Зда­ва­ла­ся, для яго пры­зна­чаў­ ся ўвесь тэ­атра­ль­ны пан­тэ­он Чэ­ха­ва або Шэк­ спі­ра — але артыст сыг­раў то­ль­кі Са­лё­на­га ды (не­ча­ка­на!) Фір­са і Хар­лам­пія Спі­ры­до­на­ві­ча Дым­бу («Тры сяс­тры», «С.В. па­вод­ле “Віш­нё­ва­га са­ду”» і «Вя­сел­ле»), а яшчэ Па­ло­нія ў «Гам­ле­це» ды Бан­ка ў «Мак­бэ­це». Вы­тан­ча­на-не­рво­вы, іра­ніч­ны, аб­ая­ль­ны, да­лі­ кат­ны, ён ва­ло­даў той ад­мет­най аса­бо­вай пры­ ця­га­ль­нас­цю, якой пад­на­ча­ль­ва­ецца — ды што там, ска­ра­ецца! — ці не кож­ная ро­ля. Ве­ра­год­на, ро­ля ка­ра­ля Ягай­лы так­са­ма не зду­жа­ла су­пра­ ціў­ляц­ца, ка­лі ў 1997 го­дзе спек­такль «Князь Ві­ таўт» ледзь па­трап­ляў спа­то­ліць ажы­ятаж­ны по­ пыт бе­ла­ру­саў на ўлас­ную гіс­то­рыю. Дра­ма­тург Аляк­сей Ду­да­раў, па-свой­му да­свед­ча­ны ў апра­ цоў­ках Шэк­спі­ра, і рэ­жы­сёр Ва­ле­рый Ра­еўскі, па-свой­му за­ры­ента­ва­ны ў па­ста­ноў­ках Шэк­спі­ ра, зла­дзі­лі на ку­па­лаў­скай сцэ­не ды­ялог да­ра­ гіх нам це­няў; вы­да­ва­ла на тое, што спек­так­лю

спа­да­рож­ні­чаў рэ­дкі твор­чы по­спех. Але ўжо ў п’есе Аляк­сея Ду­да­ра­ва най­леп­шы з усіх ба­коў князь Ві­таўт за­ўваж­на сас­ту­паў не­ра­ман­тыч­на­му, дзей­сна­му, пра­гна­му да пе­ра­ўтва­рэн­няў кня­зю Ягай­лу — над­араў­ся якраз той вы­па­дак, ка­лі вы­ ка­наў­ца так зва­най ста­ноў­чай ро­лі па­прос­ту не зду­жаў бы яе без ад­мыс­ло­вай пад­трым­кі (чы­тай­ це — сас­туп­кі) парт­нё­ра ў ро­лі не ста­ноў­чай. Але ж сас­туп­ка му­сі­ла быць не­ві­да­воч­най, пад­па­рад­ка­ ва­най ло­гі­цы раз­віц­ця пер­са­на­жа — і Кі­ры­чэн­ка за­ча­піў­ся за Ягай­ла­ву на­бож­насць: вус­ны бяз­гуч­ на ва­ру­шы­лі­ся, па­ль­цы ні­бы­та шу­ка­лі ру­жа­нец, а на­мац­ва­лі ці кін­жа­ла­вы трон­кі, ці дзяр­жа­ль­на ме­ча… ды зброя за­ста­ва­ла­ся ў по­хвах. Су­пра­цьс­та­янне Ві­таў­та і Ягай­лы ўва­саб­ля­ла­ся артыс­та­ мі і як ры­цар­скае спа­бор­ніц­тва, і як су­пер­ніц­тва дзяр­жаў­ных асоб, і — па­сту­по­ва — як меж­аван­ не двух сус­ве­таў (ледзь ад­кры­тых на­шчад­ка­мі, але да сён­ня не вы­ву­ча­ных). Па­сля міт­рэн­гаў ды зма­ган­няў бра­тэр­скія да­чы­нен­ні вы­зна­чыў Ягай­ ла — як… стом­ле­насць. А ў вы­ні­ку — пра­гу раў­на­ ва­гі, мі­ру ледзь не лю­бой ца­ной, бо, па­браў­шы­ся з ка­ра­ле­вай Ядві­гаю, да­лу­чыў да свай­го све­таг­ля­ду асвет­ніц­тва (то ахвяр­нае, то ва­яўні­чае). «Але за ім, ба­чы­це, не абы-які ўні­вер­сі­тэт па­ўстаў!» — пуб­ліч­на да­во­дзіў Кі­ры­чэн­ка свае сім­па­тыі да «со­ра­му на­цыі», ку­ды за­лу­чы­ла яго­на­га пер­са­на­ жа глядацкае анке­та­ван­не. …А тым ча­сам на ма­лой сцэ­не тэ­атра, што мес­ ці­ла­ся рых­тык на­суп­раць гіс­та­рыч­на­га бу­дын­ка ў бы­лым кі­на­тэ­атры «На­ві­ны дня», за­меш­ваў­ся, збі­раў­ся, на­стой­ваў­ся спек­такль ад­цяг­не­ны, цал­ кам ад­арва­ны ад ака­дэ­міч­на­га ста­ту­су пер­шай дра­ма­тыч­най цэ­ны кра­іны, кан­чат­ко­ва пры­ ма­ючы на­зоў «Кры­ва­вая Мэ­ры». Рэ­жы­са­ра­ваў артыст Аляк­сандр Гар­цу­еў, са­чы­ня­лі артыс­ты Дзміт­рый Бой­ка, Зоя Бе­лах­вос­цік і Мі­ка­лай Кі­ры­ чэн­ка — гэт­кую плынь свя­до­мас­ці з не­ве­ра­год­най па­чуц­цё­вай ло­гі­кай. Як мі­мад­ра­му ды ба­лет, але

з рэ­плі­ка­мі, якія па­сту­по­ва скла­да­лі­ся ў да­сціп­ ны па­ра­дый­ны тэкст. Гэ­ты тэкст пра­га­вор­ваў­ся то пе­ра­бо­ль­ша­на вы­раз­на ды гуч­на, то па­фас­на, то крык­лі­ва-істэ­рыч­на. Сцэ­ну і пер­са­на­жаў апра­ну­лі ў чор­нае, а ру­хі апош­ніх зра­бі­лі пад­крэс­ле­ны­мі — за­па­во­ле­ны­мі, за­вос­тра­ны­мі, быц­цам на тва­рах — мас­кі, чый вы­раз не мя­ня­ецца, і спа­дзя­вац­ца мож­на хі­ба на плас­ты­ку це­лаў: Джон за­быў­ся, што ка­хае Мэ­ры, але па­мя­тае — не­шта ў іх бы­ло; Мэ­ры за­бы­ла­ся, што ка­хае Джо­на, але па­мя­тае — бы­ло не­як інакш… Пе­рад­усім Зоя Бе­лах­вос­цік (Мэ­ры) і Мі­ка­лай Кі­ ры­чэн­ка (Джон) вы­лу­ча­лі тое, што са­мыя бліз­кія лю­дзі ад­но пе­рад ад­ным са­мыя без­аба­рон­ныя: ча­го то­ль­кі не на­га­во­раць, ча­го то­ль­кі не пры­га­ да­юць! Але са­мае важ­нае зга­даць ані­як не вы­па­ да­ла, хоць яны так ста­ра­лі­ся. А яшчэ па­між іх увесь час лез Аўтар з аб­ліч­чам Аляк­сан­дра Гар­цу­ева, пра­ва­ка­ваў трыз­нен­не, штур­хаў ра­біць глуп­ствы ды ўвесь час вяр­таў у мі­ну­лае — да мар­ско­га бе­ ра­га, да хва­ляў, з якіх Джон вы­нес Мэ­ры і не­шта ёй ска­заў. Адзі­на важ­нае. Тое, што тры­ма­ла іх раз­ам так доў­га… І што ра­біў Кі­ры­чэн­ка? Лі­та­ра­ль­на ціс­нуў успа­мі­ ны з уся­го, што трап­ля­ла­ся пад ру­ку, на­ват апра­на­ хі раз­гля­даў на свят­ло, ча­сам за­зі­раў пад крэс­лы або ў тва­ры гле­да­чам — з вы­прас­та­най спі­най і ка­ра­леў­скім вы­ра­зам на тва­ры. Фі­зіч­ныя дзея­нні пер­са­на­жа прад­стаў­ля­лі су­час­ні­ка, які ста­міў­ся на­сто­ль­кі, што за­быў­ся, дзе ён і што ён та­кое. Пра яго­на­га «ча­ла­ве­ка стом­ле­на­га» да­вя­ло­ся раз­маў­ ляць на не­ка­ль­кіх фес­ты­ва­ль­ных аб­мер­ка­ван­ нях — ну і пра тое, як яго ра­та­ва­ла ка­бе­та, хоць да­ўно маг­ла б… не ра­та­ваць. Как­тэйль на­меш­ваў­ ся аж да кры­ва­вых гля­дац­кіх па­чуц­цяў: кры­ты­кі раз­ва­жа­лі пра ана­то­мію ня­на­віс­ці, фрэй­дыс­цкія ма­ты­вы, а па­ста­ноў­ка на­ра­дзі­ла­ся з та­го, што артыс­ты ха­це­лі прад­ста­віць «ча­ла­ве­ка жар­таў­лі­ ва­га»… Мі­ка­лай Кі­ры­чэн­ка ў ро­лі Ягай­лы. Фо­та з архі­ва аўта­ра.

«Мастацтва» № 9 (426)

­

­ ­

11 кас­трыч­ні­ка ад­бу­дзец­ца рус­ ка­моў­ная прэ­м’е­ра стуж­кі «Ло­ра» («Loro») іта­ль­янска­га рэ­жы­сё­ра Па­ ола Са­арэн­ці­на. Яна рас­па­вя­дае пра вя­до­ма­га па­лі­ты­ка, бы­ло­га прэ­м’ермі­ніс­тра Іта­ліі Сі­ль­віа Бер­лус­ко­ні. Са­мо­га мед­ыя­маг­на­та сыг­раў акцёр То­ні Сер­ві­ла, вя­до­мы гле­да­чу па

­

З 11 па 21 кас­трыч­ні­ка ў Інды­яна­па­ лі­се (ЗША, штат Інды­яна) у двац­цаць сё­мы раз про­йдзе між­на­род­ны Heartland Film Festival. Фэст пра­ па­нуе ад­ра­зу два кон­кур­сы. Пер­шы кан­цэн­тру­ецца на стуж­ках, якія бы­лі вы­лу­ча­ны на прэ­мію Аме­ры­кан­скай кі­на­ака­дэ­міі за да­ку­мен­та­ль­ныя ка­рот­ка­мет­раж­ныя кар­ці­ны і ў на­мі­ на­цыі «Леп­шы фі­льм на за­меж­най мо­ве». Гэ­тыя ра­бо­ты ад­бі­ра­юцца ў пра­гра­му Крэй­гам Прэй­та­рам, фес­ ты­ва­ль­ным ды­рэк­та­рам яшчэ ад­на­го кі­на­фо­ру­му — у Палм-Спрынгс. Дру­гі кон­курс скла­да­ецца з так зва­ных не­за­леж­ных аме­ры­кан­скіх сту­жак, ігра­вых і да­ку­мен­та­ль­ных. Фэст пра­па­нуе шэ­раг сус­трэч са ства­ра­ль­ ні­ка­мі і дае маг­чы­масць ама­та­рам і пра­фе­сі­яна­лам ад­крыць для ся­бе ў кі­но но­выя і ма­ла­дыя імё­ны.

і­ е.

11 кас­тыч­ні­ка ў рус­ка­моў­ны пра­кат вы­хо­дзіць стуж­ка Гас­па­ра Наэ «Экс­таз» («Climax»). Яе сус­вет­ная прэ­м’е­ра ад­бы­ла­ся сё­ле­та ў маі на фес­ты­ва­лі ў Ка­нах. Гле­да­чы адзна­ ча­юць пэў­ную лёг­касць і эма­цый­ную пра­ста­ту фі­ль­ма ў па­ра­ўнан­ні з па­ пя­рэд­ні­мі стуж­ка­мі рэ­жы­сё­ра. Кры­ ты­кі сцвяр­джа­юць, што пры здым­ках Гас­пар Наэ на­тхняў­ся пра­ца­мі Лу­іса Бу­ню­эля і Да­рыа Арджэн­та, а так­са­ ма ра­бо­та­мі фран­цуз­ска-ру­мын­ска­ га фі­ло­са­фа-экзіс­тэн­цы­яліс­та Эмі­ля Ча­ра­на. «Экс­таз» рас­па­вя­дае пра адзін з ве­ча­роў гру­пы вы­ка­наў­цаў су­час­ных тан­цаў. Ро­лі вы­ка­на­лі не зна­ёмыя шы­ро­кай пуб­лі­цы фран­ цуз­скія акцё­ры. Амаль уся кар­ці­на ство­ра­на ме­та­дам імпра­ві­за­цыі.

­

­ я­

.­

­ я­

е­

­

.

3

Арт-дайджэст

Кіно

стуж­цы Са­арэн­ці­на «Зні­ка­ючая пры­ га­жосць». Ме­на­ві­та з-за вы­твор­час­ці «Ло­ра» рэ­жы­сёр за­тры­маў па­ча­так пра­цы над дру­гім се­зо­нам на­шу­ме­ ла­га се­ры­яла «Ма­ла­ды Па­па».

18 кас­трыч­ні­ка ў рус­ка­моў­ны пра­кат вы­хо­дзіць «За­хад со­нца» вен­гер­ ска­га рэ­жы­сё­ра Лас­ла Не­ме­ша. Па­ пя­рэд­ні фі­льм Не­ме­ша «Сын Са­ула» стаў ад­ным з га­лоў­ных ад­крыц­цяў у аўтар­скім кі­но ў 2015 го­дзе. Падзеі

41

гэ­та­га, бу­дзе па­ка­за­ная пан­ара­ма кі­на­на­ві­нак з уся­го све­ту. Уз­на­ чаль­­вае фес­ты­валь у Ва­ль­яда­лі­дзе кі­нак­ры­тык Хаў­ер Анку­ла. Між­на­род­ны кі­на­фес­ты­валь у Да­ ху­ку (Ірак) з 20 па 27 кас­трыч­ні­ка ў пер­шы раз пра­па­нуе не то­ль­кі ба­ га­ты вы­бар кі­нас­ту­жак з уся­го све­ту, але па­ста­віць са­бе за мэ­ту да­па­ма­ гаць кур­дска­му кі­но знай­сці сваё мес­ца ў сус­вет­ным кі­на­лан­дшаф­це. Га­лоў­ным на фэс­це пла­ну­ецца кон­ курс фі­ль­маў, зня­тых або на зям­лі, дзе жы­вуць кур­ды, або з удзе­лам кур­дскіх кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў. Вен­скі між­на­род­ны кі­на­фес­ты­валь, або Ві­ена­ле, як яго ўжо пры­звы­ча­ ілі­ся на­зы­ваць у све­це кі­но, про­йдзе з 25 кас­трыч­ні­ка па 8 ліс­та­па­да.

З 12 па 21 кас­трыч­ні­ка ў Вар­ша­ве ад­бу­дзец­ца трыц­цаць чац­вёр­ты Вар­шаў­скі між­на­род­ны кі­на­фес­ ты­валь. Гэ­ты фо­рум мае га­на­ро­вы ста­тус кла­са «А» і ўклю­чае ігра­вую ды да­ку­мен­та­ль­ную пра­гра­мы. Ку­ ра­тар Вар­шаў­ска­га МКФ кі­нак­ры­тык Стэ­фан Лаў­дэн у чар­го­вы раз пра­ па­нуе скан­цэн­тра­вац­ца на ма­ла­дым еўра­пей­скім кі­но і са­мых но­вых стуж­ках з Поль­шчы.

«За­ха­ду со­нца» ад­бы­ва­юцца ў Бу­да­ пеш­це пе­рад па­чат­кам Пер­шай сус­ вет­най вай­ны. Прэ­м’е­ра стуж­кі бы­ла 3 ве­рас­ня ў кон­кур­снай пра­гра­ме Ве­не­цы­янска­га МКФ. З 20 па 27 кас­трыч­ні­ка ў Ва­ль­яд­ а­лі­ дзе ў шэс­ць­дзе­сят трэ­ці раз про­йдзе Semana Internacional de Cine de Valladolid. Адзін са ста­рэй­шых кі­на­ фэс­таў Еўро­пы, як за­ўсё­ды, пра­па­нуе надзвы­чай по­ўную пад­бор­ку на­вей­ ша­га ігра­во­га іспа­на- ды парт­уга­ла­ моў­на­га кі­но ў сва­ёй кон­кур­снай ды па­за­кон­кур­с­най пра­гра­мах. Апра­ча

Па­сля тра­гіч­най і за­ўчас­най гі­бе­лі яго арт-ды­рэк­та­ра Ган­са Гур­ша, фо­рум уз­на­ча­лі­ла Эва Сан­дзёрдзь. Як і ра­ней, пра­гра­ма Ві­ена­ле бу­дзе скла­дац­ца з па­ка­заў ма­ла­до­га і не­ ка­мер­цый­на­га кі­но, што пе­ра­важ­на ства­ра­ецца не­за­леж­на ад буй­но­га сі­не­ма­біз­нэ­су. На­вед­ва­ль­ні­каў фэс­ту ча­ка­юць як ад­мыс­ло­выя пра­гра­мы з прэ­м’е­ра­мі з уся­го све­ту, так і рэ­ трас­пек­ты­вы, ад­па­вед­ныя пра­гля­ды ў го­нар той ці іншай асо­бы або з’яв­ ы кі­на­мас­тац­тва. Вя­до­мы ра­ней як DOK Leipzig, фес­ты­валь да­ку­мен­та­ль­ных і ані­ ма­цый­ных фі­ль­маў быў за­сна­ва­ны ў 1955 го­дзе. З 29 кас­трыч­ні­ка па 4 ліс­та­па­да ён про­йдзе ў шэс­ць­ дзе­сят пер­шы раз. Фэст пра­па­нуе ве­лі­зар­ны вы­бар сту­жак па аб­одвух сва­іх кі­рун­ках, а так­са­ма по­ўны агляд ня­мец­кіх да­ку­мен­та­ль­ных і не­ігра­вых фі­ль­маў за апош­ні час.

1. Кадр са стужкі «Захад сонца» Ласла Немеша.

2. Кадр са стужкі «Экстаз» Гаспара Наэ. верасень, 2018

42

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Аб­ло­га Ве­не­цыі « Мос­тра-2018» — фі­ль­мы і лю­дзі

Антон Сі­да­рэн­ка ...Вер­та­лё­ты бес­пе­ра­пын­на кру­жы­лі над зна­ка­мі­тым ве­не­цы­янскім вос­тра­вам Лі­до. Па­са­жы­раў, якія сы­хо­дзі­лі з ва­па­рэ­та, ля бу­дын­ку ка­зі­но сус­тра­ка­лі ўзбро­еныя аўта­ма­та­мі ка­ра­бі­не­ры ды за­сло­ны з па­лі­цы­янта­мі роз­на­га га­тун­ку. Пе­рад ад­га­ро­джа­ным чыр­во­ным ды­ван­ком За­лы Гран­дэ гар­ца­ва­лі два вер­шні­кі ў па­ра­днай фор­ме. Да­дай­це сю­ды яшчэ шмат­лі­кіх па­жар­ных ды су­пра­цоў­ні­каў іта­ль ­ янска­га Чыр­во­на­га Кры­жа — і вы атры­ма­еце хі­ба то­ль­кі кры­шач­ку ўра­жан­ня ад ве­ча­ра ад­крыц­ця 75- га Ве­не­цы­янска­га між­на­род­на­га кі­на­фес­ты­ва­лю. Зрэш­ты, надзей­ная ахо­ва пры­сут­ні­ча­ла ўсе 10 дзён ме­рап­ры­емства — су­час­ны свет, зда­ецца, трэ­ба ахоў­ваць ад са­мо­га са­бе. Але са­мая надзей­ная ахо­ва, як вя­до­ма, па­трэб­на са­мо­му мас­тац­тву кі­но — ад на­сту­пу но­вых срод­каў мед­ыя, ад пра­змер­най ка­ мер­цы­ялі­за­цыі ці, на­адва­рот, ад надзвы­чай­на­га ўхі­лу ў элі­тар­насць.

«Мастацтва» № 9 (426)

Рэ­цАгляд эн­з ія

43

верасень, 2018

44

Агляд

Шмат­лі­кія кон­кур­сныя ды па­за­кон­кур­сныя кі­нап­раг­ра­мы сё­лет­няй Мос­тры, зда­ецца, шчас­лі­ва па­збег­лі не­абход­нас­ці ў пра­змер­най ахо­ве. Пра­гра­ма фес­ты­ва­лю бы­ла ад­ной з са­мых ці­ка­вых і раз­на­стай­ных за апош­нія га­ды. У ёй шчас­лі­ва спа­лу­чы­лі­ся як Вя­лі­кі Га­лі­вуд у не са­мых гор­шых сва­іх пра­явах, так і ра­ды­ка­ль­ныя аўтар­скія жэс­ты, по­шу­кі ма­ла­дых ды стуж­кі з кра­ін, якія пры­ня­та лі­чыць экза­тыч­ны­мі. Та­му звы­чай­ны для кі­на­фес­ты­ва­ляў та­ко­га ўзроў­ню ажы­ятаж, ты­ся­чы акрэ­ дыта­ва­ных жур­на­ліс­таў і прад­стаў­ні­коў кі­на­індус­трыі, ама­та­раў з усіх кан­ цоў Іта­ліі ды іншых кра­ін вы­гля­да­лі ў кан­тэк­сце сё­лет­ніх па­ка­заў аб­са­лют­на слуш­на. За­сло­ны ды тур­ні­ке­ты, вер­шні­кі, на­тоў­пы фа­на­таў ды па­па­ра­цы — усё на­гад­ва­ла кад­ры з не­йкай стуж­кі, маг­чы­ма, з фе­лі­ні­еўска­га «Са­лод­ка­га жыц­ця» або «Во­сем з па­ло­вай». Сё­ле­та ў Ве­не­цыі кі­но вяр­та­ла­ся ў ча­сы бы­ лой сла­вы не то­ль­кі на сло­вах, але і на спра­ве. Зрэш­ты, Ве­не­цыі ў гэ­тым го­дзе ўда­ло­ся аб­ысці сва­іх ста­лых кан­ку­рэн­таў — Ка­ны ды Бер­лін. Тое ста­ла маг­чы­ма па­сля бай­ко­ту апош­ні­мі сту­жак, фі­нан­ са­ва­ных буй­ны­мі гла­ба­ль­ны­мі анлайн-кі­на­тэ­атра­мі. Гэт­кім чы­нам у га­лоў­ны кон­курс Ве­не­цыі па­тра­пі­лі фі­ль­мы Аль­фон­са Ку­аро­на ды Ёрга­са Лан­ці­ма­са, кар­ці­на кла­сі­ка бры­тан­ска­га кі­но Май­ка Лі, но­вы доў­га­ча­ка­ны твор Кар­ла­са Рэ­йга­да­са. Вы­ра­шы­лі вы­ка­рыс­таць Ве­не­цы­янскі МКФ як прэ­м’ер­ную пля­цоў­ ку для сва­іх пра­ектаў Дэ­м’ен Ша­зель ды бра­ты Ко­эны. Але і на га­лі­вуд­скае кі­но роз­на­га га­тун­ку Ве­не­цыя не за­бы­ла­ся. Ко­ль­касць гуч­ных імё­наў ага­лом­ шва­ла. Да чыр­во­на­га ды­ван­ка бы­ло пра­ктыч­на не пра­біц­ца. На прэс-кан­ фе­рэн­цыю аўта­раў най­бо­льш нашумелых прэ­м’ер трэ­ба бы­ло пры­хо­дзіць за­га­дзя. Фес­ты­ва­ль­ны вір кі­пеў ад уз­ыхо­ду да за­хо­ду, і рэ­йса­выя цеп­ла­хо­ ды-ва­па­рэ­та з ад­мыс­ло­вай сім­во­лі­кай вы­строй­ва­лі­ся ў чар­гу, каб да­вез­ці ад пры­ста­ні ля плош­чы Сан-Мар­ка да Лі­до ўсіх жа­да­ючых. Сем­дзе­сят пя­ты фес­ты­валь ві­да­воч­на атры­маў­ся. « Як з’я­ва мас­тац­тва » Пра тое, што фі­гу­ра аўта­ра ў кі­но, та­го са­ма­га Auteur, аб якім ста­лі голасна га­ ва­рыць у 1950-я, па­сту­по­ва сы­хо­дзіць, вя­до­ма, зда­ецца, усім. Індус­тры­яль­ны «Мастацтва» № 9 (426)

пад­ыход, ка­лі на­ват зна­ныя па­ста­ноў­шчы­кі-экс­пе­ры­мен­та­та­ры вы­ка­рыс­тоў­ ва­юць стан­дар­тныя ра­шэн­ні, усё час­цей да­мі­нуе на­ват на фес­ты­ва­лях кла­са «А». У кон­кур­снай пра­гра­ме Ве­не­цы­янска­га фес­ты­ва­лю да па­ўна­вар­тас­ных, бес­кам­пра­міс­ных і дзе­сь­ці бяз­лі­тас­ных да гле­да­ча аўтар­скіх вы­каз­ван­няў асаб­лі­ва бы­лі на­блі­жа­ны ўся­го дзве пра­цы. «Наш час» мек­сі­кан­ца Кар­ла­са Рэ­йга­да­са, як і па­пя­рэд­нія стуж­кі гэ­та­га рэ­ жы­сё­ра, уклю­чае ў ся­бе цэ­лы сус­вет. Рэ­йга­дас, ві­да­воч­на, успры­мае маг­чы­ масць зды­маць кі­но як доб­рую на­го­ду для са­ма­рэф­лек­сіі. У цу­доў­най, не­па­ раў­­наль­­най пра­сто­ры но­вай кар­ці­ны ён пра­па­нуе гле­да­чу са­мыя інтым­ныя мо­ман­ты свай­го жыц­ця, бо сам са сва­ёй жон­кай і ман­та­жо­рам На­та­лі­яй Ло­пез надзвы­чай ярка і ў шэ­ра­гу эпі­зо­даў ве­ль­мі шчы­ра і ад­кры­та вы­кон­ вае га­лоў­ныя ро­лі. Сю­жэт аб ня­прос­тых ад­но­сі­нах ся­мей­най па­ры фак­тыч­на ха­ва­ецца ся­род не­ве­ра­год­ных пей­за­жаў мек­сі­кан­скай пры­ро­ды (бліскучая па та­лен­це пра­ца апе­ра­та­ра Ды­ега Гар­сія) і но­ра­ваў экза­тыч­на­га для во­ка еўра­пей­ца ран­ча, дзе га­ду­юць быч­коў для мясц­овай раз­на­від­нас­ці ка­ры­ды. Падзеі стуж­кі, ві­даць, раз­меш­ча­ны ў хра­на­ла­гіч­най па­сля­доў­нас­ці, хоць эма­ цый­на кар­ці­на па­бу­да­ва­на яўна не­лі­ней­на, як і свя­до­масць кож­на­га з нас. Рэ­йга­дас пра­па­нуе не звы­чай­ную для кі­но кніж­ку з ілюс­тра­цы­ямі, якія пе­ра­ гор­тва­юць на экра­не, а ве­ль­мі шы­ро­кую пра­сто­ру для пры­кла­дан­ня раз­ваг ды эмо­цый кож­на­га гле­да­ча. «Наш час» зроб­ле­ны так глы­бо­ка, што, зда­ецца, уз­дзей­ні­чае аб­са­лют­на на ўсе рэ­цэп­та­ры і па­чуц­ці. Стуж­ка — ма­ле­нь­кае жыц­ цё, пе­ра­жы­тае раз­ам з аўта­рам у гля­дзе­ль­най за­лі. Аўтар гэ­тых рад­коў па­ста­ віў бы яе на пер­шае мес­ца ся­род іншых у кон­кур­снай пра­гра­ме. Дру­гой моц­най аўтар­скай пра­цай стаў «За­хад со­нца» Лас­ла Не­ме­ша. Са­ра­ ка­адна­га­до­вы вен­гер­скі рэ­жы­сёр прад­ста­віў у Ве­не­цыі то­ль­кі дру­гую сваю по­ўна­мет­раж­ную стуж­ку, ку­ды бо­льш скла­да­ную ды бес­кам­пра­міс­ную ў мас­ тац­кім пла­не за «Сы­на Са­ула», з якой ён тры­умфа­ль­на вы­сту­піў у Ка­нах тры га­ды та­му. «За­хад» — ве­ль­мі скла­да­нае, ма­дэр­ніс­цкае вы­каз­ван­не на дзве з па­ло­вай га­дзі­ны, дзе фор­ма яўна спа­бор­ні­чае са змес­там. Падзеі кар­ці­ны ад­бы­ва­юцца ў Бу­да­пеш­це на­пя­рэ­дад­ні Пер­шай сус­вет­най вай­ны. Але, як і ў стуж­цы Рэ­йга­да­са, га­лоў­нае тут не сю­жэт. Лас­ла Не­меш ідзе яшчэ да­лей у жа­дан­ні пе­рад­аць най­перш аса­біс­тыя ад­чу­ван­ні і эмо­цыі ад за­яўле­най тэ­мы.

Агляд Як і ў яго пер­шай стуж­цы, гля­дач на­зі­рае за падзе­ямі — пад­арож­жам ма­ла­дой дзяў­чы­ны па вен­гер­скай ста­лі­цы ў по­шу­ках раз­гад­кі ся­мей­най гіс­то­рыі — з да­па­мо­гай пры­ёму суб’ектыў­най ка­ме­ры. Пры­чым бо­ль­шая час­тка за­дня­га пла­на пад­аец­ца апе­ра­та­рам Ма­ці­яшам Эрдэ­лем у рас­фо­ку­се. Та­кім чы­нам рэ­жы­сёр вы­ра­шае аб­са­лют­на пра­ктыч­нае пы­тан­не па ад­на­ўлен­ні ў кад­ры ма­тэ­ры­яль­на­га ася­род­дзя вен­гер­скай ста­лі­цы сто­га­до­вай да­ўні­ны. У не­чым гэ­тая стуж­ка Не­ме­ша на­гад­вае ста­лую твор­часць Аляк­сея Гер­ма­ на ста­рэй­ша­га. Але мож­на з упэў­не­нас­цю ска­заць, што яна аб­са­лют­на ары­ гі­наль­­ная, а сам Не­меш — ці не адзі­ны буй­ны аўтар сус­вет­на­га ўзроў­ню, імя яко­га пра­гу­ча­ла ў 2010-я. Па­ка­за­ль­на, аб­едзве кар­ці­ны бы­лі пра­ігна­ра­ва­ны пра­фе­сій­ным жу­ры га­лоў­ на­га кон­кур­су на ча­ле з мек­сі­кан­цам Гі­ль­ерма Дэль То­ра. Што ты­чыц­ца Лас­ла Не­ме­ша, то яго стуж­ка бы­ла ўга­на­ра­ва­на пры­зам жу­ры FIPRESCI — прад­ стаў­ні­ка­мі між­на­род­най су­по­ль­нас­ці кі­нак­ры­ты­каў. Рэ­йга­дас з’е­хаў з Ве­не­ цыі без ані­якіх уз­на­га­род — упер­шы­ню за доў­гі час ён не атры­маў ні­чо­га на фес­ты­ва­лі кла­са «А». Леп­ша­га до­ка­зу зы­хо­ду фі­гу­ры Аўта­ра з вя­лі­ка­га кі­но, пе­ра­ход яго да ста­ну мар­гі­на­лаў і спе­цы­ялі­за­ва­ных кі­на­фо­ру­маў і знай­сці не­ль­га. Спа­дзя­емся, ад­нак, зы­ход гэ­ты ча­со­вы. Тры­умфа­та­рам юбі­лей­на­га фес­ты­ва­лю стаў яшчэ адзін мек­сі­ка­нец, Аль­фон­са Ку­арон. Яго стуж­ка «Рым» бы­ла па­ка­за­на яшчэ ў пер­шы кон­кур­сны дзень і пра­тры­ма­ла­ся на пер­шых рад­ках да са­ма­га фі­на­лу ва ўсіх трох рэ­йтын­гах: іта­ль­янскай і між­на­род­най прэ­сы, а так­са­ма ў рэ­йтын­гу мясц­овых гле­да­чоў. Аль­фон­са Ку­арон у сва­ім жыц­ці з лёг­кас­цю пе­ра­хо­дзіў ад аўтар­ска­га кі­но, зня­та­га на ра­дзі­ме («І тваю ма­ці так­са­ма»), да га­лі­вуд­скіх інтэр­на­цы­я­наль­­ ных блак­бас­та­раў («Га­ры По­тэр і вя­зень Азка­ба­на», «Дзі­ця ча­ла­ве­чае», «Гра­ ві­та­цыя»). «Рым», на­рэш­це, уваб­раў у ся­бе як пры­кме­ты бес­кам­пра­міс­на­га аўтар­ска­га пад­ыхо­ду, так і доб­ра зра­зу­ме­лую гла­ба­лі­за­ва­най аўды­то­рыі фор­му. Рэ­жы­сёр атры­маў га­лоў­ны ў Ве­не­цыі прыз «За­ла­ты леў» за леп­шую стуж­ку не да­рма: яго фі­льм амаль без­да­кор­ны ва ўсіх сва­іх эле­мен­тах. Ку­арон зняў

45

ме­на­ві­та аўтар­скае кі­но, бо сам вы­сту­піў не то­ль­кі ў ро­лі аўта­ра сцэ­на­рыя, але і апе­ра­та­ра і мас­та­ка-па­ста­ноў­шчы­ка. Чор­на-бе­лы «Рым» пе­ра­но­сіць нас у ча­сы дзя­цін­ства рэ­жы­сё­ра, 1970—71 га­ды, у за­мож­ны квар­тал Ме­хі­ка Colonia Roma, ад­сюль і на­зва стуж­кі. Ста­ран­на пад­абра­ныя дэ­та­лі, ігра пра­фе­сій­ных і не­пра­фе­сій­ных акцё­раў, вы­ве­ра­ныя ру­хі кі­на­ка­ме­ры, якая раз за раз­ам пан­ара­мі­руе ўздоўж без­да­ кор­на вы­бу­да­ва­ных мі­зан­сцэн. Ка­лі стуж­ка Рэ­йга­да­са — гэ­та па­эзія, а Не­ ме­ша — ма­дэр­ніс­цкая про­за, то Ку­арон пра­па­на­ваў фес­ты­ва­ль­най пуб­лі­цы доб­ры рэ­аліс­тыч­ны ра­ман, ад­на­ча­со­ва ці­ка­вы і пра­ўдзі­вы, без звы­чай­ных жан­ра­вых штам­паў. У гіс­та­рыч­н ым ра­к ур­се Гіс­та­рыч­ная асно­ва ля­жыць у асно­ве мнос­тва па­ка­за­ных у Ве­не­цыі сту­жак. Ад­ной з са­мых ча­ка­ных бы­ла «Фа­ва­рыт­ка» Ёрга­са Лан­ці­ма­са, грэ­час­ка­га рэ­ жы­сё­ра, які ўжо трэ­ці па лі­ку пра­ект ства­рае ў англа­моў­ным ася­род­ку. Стуж­ка атры­ма­ла Гран-пры жу­ры «Ся­рэб­ра­ны леў», дру­гі па знач­нас­ці на фес­ты­ва­лі. Ува­га да яе бы­ла пры­цяг­ну­та яшчэ і вы­ка­наў­ца­мі га­лоў­ных ро­ляў — су­свет­ ны­мі зор­ка­мі Эмай Стоўн, Рэ­йчал Вайс, Алі­ві­яй Кол­ман. Апош­няя за роль ка­ ра­ле­вы Ган­ны атры­ма­ла ў Ве­не­цыі Ку­бак Ва­ль­пі — прыз за леп­шую жа­но­чую ро­лю. Вя­до­мы кан­цэп­ту­аль­ны­мі, па­фас­ны­мі ды шмат­сэн­соў­ны­мі тво­ра­мі Ёргас Лан­ці­мас на гэ­ты раз вы­пус­ціў ве­ль­мі жы­вую гіс­то­рыю, што, не­сум­нен­на, ста­не ад­ным з ка­са­вых лі­да­раў се­зо­на. Пры гэ­тым рэ­жы­сёр здо­леў не здра­ дзіць са­мо­му са­бе — у «Фа­ва­рыт­цы» ёсць і кан­цэп­ту­аль­насць, і моц­ная інтэ­ лек­ту­аль­ная асно­ва, і фі­ла­соф­скае гу­чан­не. Зня­тая ў Вя­лі­каб­ры­та­ніі стуж­ка бы­ла за­ду­ма­на ці не во­сем га­доў та­му, і які рэ­жы­сёр Лан­ці­мас сап­раў­дны — гэ­ты ці той, яко­га мы ба­чы­лі ў «Лоб­ста­ры» або «За­бой­стве свяш­чэн­на­га але­ ня», — так і за­ста­ло­ся па­куль не­вя­до­мым. «Фа­ва­рыт­ка» мае аб­са­лют­нае по­стма­дэр­ніс­цкае гу­чан­не, яна пра­сяк­ну­та гу­ ма­рам і не дае гле­да­чу су­па­кою ні­вод­най хві­лі­ны. Пры­тым стуж­ка ідзе ўся­го

верасень, 2018

46

Агляд

дзве га­дзі­ны, што ро­біць яе ад­ным з са­мых ка­рот­кіх з кон­кур­сных фі­ль­маў. Так, трэ­ба адзна­чыць ня­звык­лую пра­цяг­ласць кон­кур­сных сту­жак сё­лет­ня­га фэс­ту. Ліч­ба­выя тэх­на­ло­гіі, ві­даць, доб­ра спры­ялі па­ве­лі­чэн­ню хро­на­мет­ра­ жу фі­ль­маў. Са­май доў­гай, бо­льш за тры га­дзі­ны, ста­ла яшчэ ад­на кар­ці­на на гіс­та­рыч­ную тэ­ма­ты­ку — «Твор без аўтар­ства» Фла­ры­яна Хен­ке­ля фон До­нер­смар­ка. Гэ­ты ня­мец­кі рэ­жы­сёр адзі­нац­цаць год та­му атры­маў «Оскар» за сваю анты­та­та­лі­тар­ную дра­му «Жыц­цё іншых». На гэ­ты раз ён ізноў па­ спра­ба­ваў пра­са­чыць за лё­сам лю­дзей, якія па­тра­пі­лі ў па­стку та­та­лі­тар­най дзяр­жа­вы і гра­мад­ства. Пра­ўда, па­спра­ба­ваў зра­біць гэ­та ў сты­лі, што на­ гад­вае аб се­ры­яль­най прад­укцыі. Стуж­ка До­нер­смар­ка сап­раў­ды лепш бы гля­дзе­ла­ся на тэ­ле­ві­зій­ным экра­не. Пе­ры­пе­тыі жыц­ця ма­ла­до­га ня­мец­ка­га мас­та­ка, які ад­чуў на са­бе і сва­ім ба­чан­ні све­ту цяж­касць і гіт­ле­раў­ска­га, і са­вец­ка­га рэжы­­му, а по­тым не­вы­нос­насць вы­ба­ру сва­бод­на­га гра­мад­ства, пад­аюц­ца рэ­жы­сё­рам у за­над­та ме­лад­ра­ма­тыч­ным клю­чы. Унес­ці ў свой но­вы фі­льм эле­мен­ты ме­лад­ра­мы спра­ба­ваў і ко­ліш­ні тры­ умфа­тар Ве­не­цыі з яго «Ла-ла Лэн­дам» Дэ­м’ен Ша­зел. У «Ча­ла­ве­ку на Ме­ся­ цы» аме­ры­кан­скі рэ­жы­сёр пе­ра­но­сіць нас у ча­сы так зва­най біт­вы за кос­мас і рас­каз­вае гіс­то­рыю зна­ка­мі­та­га астра­наў­та Ні­ла Армстран­га, уклю­чыў­шы ў яе не то­ль­кі сцэ­ны кас­міч­ных па­лё­таў ды на­зем­ных трэ­ні­ро­вак, але і сцэ­ны з аса­біс­та­га жыц­ця га­лоў­на­га ге­роя, ад­но­сін з жон­кай. Стуж­ку Ша­зе­ла мож­на на­зваць га­лі­вуд­скай у са­мым леп­шым сэн­се гэ­та­га сло­ва. Ве­ль­мі доб­ра ство­ ра­ная з тэх­ніч­на­га пун­кту гле­джан­ня, з цу­доў­на па­бу­да­ва­ным ма­тэ­ры­яль­ным ася­род­кам шас­ці­дзя­ся­тых га­доў мі­ну­ла­га ста­год­дзя і ве­ль­мі якас­най ігрой Ра­ яна Гос­лін­га, кар­ці­на не­здар­ма бы­ла па­стаў­ле­на ад­кры­ваць пра­гра­му 75-га Ве­не­цы­янска­га фес­ты­ва­лю. Па сут­нас­ці, «Ча­ла­век на Ме­ся­цы» стаў рэ­кан­стру­кы­яй падзей аме­ры­кан­скай кас­міч­най пра­гра­мы. Гіс­та­рыч­най мож­на на­зваць і «22 лі­пе­ня», дра­му бры­ тан­ска­га рэ­жы­сё­ра По­ла Грын­гра­са. Гэ­та так­са­ма рэ­кан­струк­цыя — ужо іншых падзей, якія ад­но­сяц­ца да на­вей­шай гіс­то­рыі. Ства­ра­ль­ні­кі кар­ці­ны па­спра­ ба­ва­лі пе­ра­нес­ці на экран тра­ге­дыю на на­рвеж­скім вос­тра­ве Утоя 2011 го­да і яе на­ступ­ствы для дэ­мак­ра­тыч­най су­по­ль­нас­ці. Сё­ле­та гэ­та ўжо дру­гая стуж­ ка, дзе рас­па­вя­да­ецца аб тэ­ра­рыс­тыч­ным акце Андэр­са Брей­ві­ка. Пер­шай бы­ла на­рвеж­ская кар­ці­на «Утоя. 22 лі­пе­ня», якую прэ­зен­та­ва­лі гэ­тым лю­тым на фес­ты­ва­лі ў Бер­лі­не. Уз­ні­кае ўра­жан­не, што за­ход­няе гра­мад­ства яшчэ не па­зба­ві­ла­ся ад ма­ра­ль­най траў­мы, на­не­се­най гэ­ты­мі падзе­ямі. І стуж­ка Грын­гра­са па­він­на да­па­маг­чы па­збыц­ца яе, пе­ра­жыў­шы і асэн­са­ваў­шы ўсё на­но­ва. На фо­не ра­бот Ша­зе­ла і Грын­гра­са «Пе­тэр­лоа» бры­тан­ска­га ве­тэ­ра­на Май­ка Лі вы­гля­дае ку­ды бо­льш глы­бей­шым ды аб’­ёмным. Так­са­ма рэ­кан­струк­цыя, ве­ль­мі маш­таб­ная і да­ска­на­лая па ўсіх па­ра­мет­рах, дэ­ман­струе падзеі 1819 го­да ў Ман­чэс­та­ры, ка­лі дзя­сят­кі ты­сяч про­стых лю­дзей саб­ра­лі­ся раз­ам, каб вы­сту­піць за свае га­ран­та­ва­ныя за­ко­на­мі пра­вы, і бы­лі жор­стка раз­агна­ны вой­ска­мі. У вы­ні­ку падзея ўвай­шла ў бры­тан­скую гіс­то­рыю як «Ман­чэс­тар­ ская бой­ня». Майк Лі за­ўсё­ды быў твор­цам, які пры­трым­лі­ваў­ся ле­вых па­ зі­цый у мас­тац­тве. У «Пе­тэр­лоа» ён не здра­джвае са­мо­му са­бе — фі­льм па­ збаў­ле­ны па­фа­су, але, у ад­роз­нен­не ад іншых гіс­та­рыч­ных рэ­кан­струк­цый у кі­но, стуж­ка да­зва­ляе ра­біць пэў­ныя вы­ва­ды, пе­ра­но­сіць падзеі двух­сот­га­до­ вай да­ўні­ны на дзень сён­няш­ні. Най­ноў­шай гіс­то­рыі ЗША бы­ла пры­све­ча­на ра­бо­та Брэ­дзі Кор­бе­та «Го­лас Люкс» (Vox Lux) з На­та­лі По­ртман у ро­лі па­пу­ляр­най спя­вач­кі Се­лес­ты. Пра­ лог кар­ці­ны ад­бы­ва­ецца ў 1999 го­дзе, фі­нал — у 2017. Брэ­дзі Кор­бет — адзін з тых но­вых аме­ры­кан­скіх аўта­раў, якія спра­бу­юць раз­маў­ляць у га­лі­вуд­скім кі­но су­р’ёз­ным то­нам. Праз гіс­то­рыю ста­наў­лен­ня поп-зор­кі ён па­спра­ба­ваў даць эма­цый­ны парт­рэт ду­хоў­на­му ды ідэй­на­му кры­зі­су ў ЗША на па­чат­ку ХХІ ста­год­дзя. Стуж­ку не­ль­га на­зваць пра­ры­вам у кі­не­ма­таг­ра­фіч­ным мас­тац­тве, але ары­гі­на­ль­насць аўтар­ска­га пад­ыхо­ду га­ран­ту­юць ёй мес­ца ме­на­ві­та на фес­ты­ва­ль­ным экра­не. Яшчэ ад­но па­глыб­лен­не ў гіс­то­рыю ў кон­кур­снай пра­гра­ме «Ве­не­цыя-75» ад­бы­ва­ецца ў «Рэ­ва­лю­цыі на Кап­ры» іта­ль­янска­га рэ­жы­сё­ра Ма­рыа Мар­то­ні. Як і Лас­ла Не­меш, ства­ра­ль­ні­кі стуж­кі спра­бу­юць знай­сці пры­чы­ны ка­тас­ троф ХХ ста­год­дзя ў са­мым яго па­чат­ку. У фі­ль­ме Мар­то­ні падзеі раз­гор­тва­ юцца на фо­не не­ве­ра­год­ных па пры­га­жос­ці пей­за­жаў зна­ка­мі­та­га вос­тра­ва «Мастацтва» № 9 (426)

Кап­ры, дзе збі­ра­юцца пры­хі­ль­ні­кі роз­ных по­гля­даў, што ста­нуць асноў­ны­мі ў на­ступ­ныя дзе­ся­ці­год­дзі — ад мар­ксіз­му да псі­ха­дэ­ліч­на­га спо­са­бу раз­умен­ ня све­ту. Да глы­бі­ні і ўзроў­ню аўтар­скай рас­пра­цоў­кі Не­ме­ша Мар­то­ні не да­цяг­вае, яго стуж­ка за­ста­ецца пры­го­жай, ці­ка­вай, але ўся­го то­ль­кі ад­ной з ша­ра­го­вых кар­цін з пра­гра­мы фес­ты­ва­лю. У трэн­д зе вес­тэрн У кон­кур­се Ве­не­цы­янска­га фес­ты­ва­лю, як і ў мі­ну­лыя га­ды, бы­ло шмат філь­­ маў, якія мож­на з пэў­най да­клад­нас­цю ад­нес­ці да жан­ра­вых. Што ха­рак­тэр­ на, гэ­та ні­як не сап­са­ва­ла агу­ль­на­га ўра­жан­ня ад пра­гра­мы, а, на­адва­рот, уно­сі­ла сваю до­лю інтры­гі. Ці­ка­ва: ве­ль­мі па­пу­ляр­ным ся­род фес­ты­ва­ль­ных жан­раў стаў вес­тэрн ды яго ві­ды. На­прык­лад, «Са­ла­вей» аўстра­лій­кі Джэ­ні­фер Кент атры­маў­ся моц­ным тры­ ле­рам так­са­ма на гіс­та­рыч­най асно­ве. Рэ­жы­сёр­цы ўда­ло­ся пе­ра­нес­ці вес­тэрн з Аме­ры­кі ў свае род­ныя аб­ша­ры. Падзеі «Са­лаў­я» ад­бы­ва­юцца ў пер­шай па­ ло­ве ХІХ ста­год­дзя на Тас­ма­ніі. За­мест каў­бо­яў і па­ся­лен­цаў тут дзей­ні­ча­юць англій­скія сал­да­ты і ка­ла­ніс­ты, за­мест індзей­цаў — прад­стаў­ні­кі ка­рэн­ных на­ро­даў. Вя­до­мая па ку­ль­та­вым фі­ль­ме жа­хаў «Ба­ба­дук» Джэ­ні­фер Кент і тут не шка­дуе не­рваў гле­да­ча: яе но­вая стуж­ка пе­ра­поў­не­на жор­сткі­мі, на­ ту­ра­ліс­тыч­ны­мі сцэ­на­мі, але на­сам­рэч з’яў­ля­ецца яркім ма­ні­фес­там су­праць гвал­ту моц­ных над сла­бей­шы­мі. Ва ўзбу­джа­най апош­ні­мі га­лі­вуд­скі­мі скан­да­ла­мі атмас­фе­ры фес­ты­ва­лю «Са­ла­вей» бо­ль­шас­цю аўды­то­рыі быў успры­ня­ты як фе­мі­ніс­тыч­ны ма­ні­фест. Не ва ўсіх гле­да­чоў ён вы­клі­каў ста­ноў­чыя эмо­цыі. На фі­на­ль­ных ціт­рах пра­ гля­ду для прэ­сы раз­да­лі­ся не­за­да­во­ле­ныя вок­лі­чы і на­ват аб­ра­зы ў ад­рас рэ­жы­сёр­кі. Трэ­ба адзна­чыць, што арга­ні­за­та­ры хут­ка на­вя­лі па­ра­дак і тут жа па­зба­ві­лі акрэ­ды­та­цыі най­бо­льш актыў­на­га па­ру­ша­ль­ні­ка эты­ке­ту. Жу­ры не маг­ло не адзна­чыць стуж­ку Джэ­ні­фер Кент у та­кой сі­ту­ацыі. Рэ­жы­ сёр­ка атры­ма­ла спе­цы­яль­ны прыз жу­ры, а ма­ла­дая актры­са Бай­ка­лі Га­нам­ бар, якая вы­ка­на­ла эпі­за­дыч­ную ро­лю, — прыз за леп­шы акцёр­скі дэ­бют імя Мар­чэ­ла Мас­тра­яні. Яшчэ ад­ным доў­га­ча­ка­ным вес­тэр­нам ста­ла ка­ме­дыя Іта­на і Джо­эла Ко­энаў «Ба­ла­да пра Бас­та­ра Скраг­са». Стуж­ка фак­тыч­на з’яў­ля­ецца аль­ма­на­хам — шэсць гіс­то­рый пра па­ка­ра­ль­ні­каў Дзі­ка­га За­ха­ду па­він­ны бы­лі стаць тэ­ле­ ві­зій­ным се­ры­ялам з роз­ны­мі па­ста­ноў­шчы­ка­мі, але ў вы­ні­ку ста­лі чар­го­вай аўтар­скай пра­цай зна­ка­мі­тых бра­тоў-рэ­жы­сё­раў. Ад­сюль і ве­ль­мі роз­нае гу­чан­не і ўзро­вень кож­най з час­так фі­ль­ма. Ка­лі не­йкія з іх сап­раў­ды прэ­ тэн­ду­юць на за­вер­ша­насць і мас­тац­кую да­ска­на­ласць, то іншыя вы­гля­да­юць не­аба­вяз­ко­вы­мі. У вы­ні­ку «Ба­ла­да пра Бас­та­ра Скраг­са» атры­ма­ла прыз за леп­шы сцэ­на­рый, хоць сцэ­нар­най вы­кштал­цо­нас­ці і агу­ль­най кан­цэп­ту­аль­ нас­ці стуж­цы якраз і не ха­пае. Трэ­цім вес­тэр­нам сё­ле­та ў Ве­не­цыі ста­лі «Бра­ты Сіс­тэрс» фран­цуз­ска­га рэ­ жы­сё­ра Жа­ка Адзі­яра. Гэ­тую стуж­ку ён па­спя­хо­ва зняў у га­лі­вуд­скіх умо­вах на англій­скай мо­ве з аме­ры­кан­скі­мі зор­ка­мі — Джей­кам Джы­лен­хо­лам, Джо­ нам Сі Рэ­йлі, Ха­акі­нам Фе­нік­сам. Як і «Са­ла­вей», як і «Ба­ла­да пра Бас­та­ ра Скраг­са», «Бра­ты Сі­стэрс» — анты­вес­тэрн. Дэ­ка­ра­цыі Дзі­ка­га За­ха­ду тут то­ль­кі фон і пад­ста­ва для бо­льш глы­бо­кіх вы­сноў. Адзі­яру ўда­ло­ся зняць ве­ль­мі якас­ную псі­ха­ла­гіч­ную дра­му пра ўза­ема­адно­сі­ны сва­якоў, у якой, дзе­ля ві­до­віш­чнас­ці, знай­шло­ся мес­ца ха­рак­тэр­ным кі­не­ма­таг­ра­фіч­ным атрак­цы­ёнам. Трэ­ба адзна­чыць, фі­льм зроб­ле­ны па ра­ма­не ка­над­ска­га пі­сь­мен­ні­ка Па­тры­ка Дэ­ві­та. І гэ­та яшчэ адзін аргу­мент на ка­рысць вя­лі­кай лі­та­ра­тур­най фор­мы як асно­вы для па­спя­хо­вых кі­не­ма­таг­ра­фіч­ных тво­раў. Жу­ры, як і пуб­лі­цы, стуж­ка Адзі­яра ве­ль­мі спа­да­ба­ла­ся, і яно ўзна­га­ро­дзі­ла фран­цу­за «Ся­рэб­ра­ным ільвом» за леп­шую рэ­жы­су­ру. У пра­сто­ры жан­ру, пра­ўда, спе­цы­фіч­на­га, усход­ня­га, пра­цуе так­са­ма і куль­­ та­вы япон­скі рэ­жы­сёр Сі­нья Цу­ка­мо­та. Яго імя на па­чат­ко­вых ціт­рах зал на прэс-пра­гля­дзе сус­трэў моц­най ава­цы­яй. «За­бой­ства» не рас­ча­ра­ва­ла вер­ ных пры­хі­ль­ні­каў твор­час­ці Цу­ка­мо­та, які ў сва­ёй твор­час­ці ўзняў жанр са­му­рай­ска­га ды кры­мі­на­ль­на­га тры­ле­ра ка­тэ­го­рыі В да ўзроў­ню вы­со­ка­ га фес­ты­ва­ль­на­га мас­тац­тва. Но­вая стуж­ка Цу­ка­мо­та мае ўсе пры­кме­ты ад­ мыс­ло­ва­га жан­ру — падзеі раз­гор­тва­юцца ў япон­скай вёс­цы ся­рэ­дзі­ны ХІХ

Агляд ста­год­дзя. Га­лоў­ны ге­рой, ма­ла­ды са­му­рай, вы­му­ша­ны па хо­ду дзеі не то­ль­кі зма­гац­ца за сваё жыц­цё і год­насць, але і вы­ра­шаць пы­тан­ні вы­шэй­ша­га ма­ ра­ль­на­га га­тун­ку. Зня­та «За­бой­ства» ў мі­ні­ма­ліс­тыч­най, ве­ль­мі ды­на­міч­най ма­не­ры на тан­ную ліч­ба­вую ка­ме­ру, та­му яе эстэ­ты­ка вы­гля­дае све­жай ды ве­ль­мі не­звы­чай­най, што не­ве­ра­год­на ўзру­шы­ла фес­ты­ва­ль­ную пуб­лі­ку, але жу­ры стужку ні­як не адзна­чы­ла. Да жан­ра­вых экс­пе­ры­мен­таў трэ­ба ад­нес­ці і ня­ўда­лую спро­бу іта­ль­янца Лу­кі Гуа­да­ньі­на зра­біць ры­мейк ку­ль­та­вай «Сус­пі­рыі» Да­рыя Арджэн­та. Спро­ба па­гу­ляць з сэн­са­мі і зор­ны ка­лек­тыў акто­рак, упры­гож­ван­нем яко­га ста­ла Ты­ль­да Су­інтан, а так­са­ма вя­лі­кі бю­джэт не да­па­маг­лі ня­даў­ня­му тры­умфа­ та­ру «Оска­ра» зра­біць ці­ка­вае і не пус­тое кі­но. Но­вая «Сус­пі­рыя» спра­буе інтры­га­ваць да­дат­ко­вы­мі сэн­са­мі і па­лі­тыч­ны­мі алю­зі­ямі, ад­нак як ві­до­віш­ча рас­па­да­ецца на асоб­ныя час­ткі ды сю­жэт­ныя лі­ніі. Ува­гі за­слу­гоў­вае то­ль­кі му­зы­ка, якую на­пі­саў да стуж­кі лі­дар гру­пы Radiohead Том Ёрк. Зрэш­ты, ме­ на­ві­та яна і па­кі­не «Сус­пі­рыю» Лу­кі Гуа­да­ньі­на ў гіс­то­рыі кі­но. Су­тык­н ен­н е з рэ­а ль­н ас­ц ю На ўсіх афі­шах і про­ма-ма­тэ­ры­ялах пад­крэс­лі­ва­ла­ся, што Ве­не­цы­янскі кі­на­ фес­ты­валь — то­ль­кі час­тка буй­но­га ме­рап­ры­емства: Ве­не­цы­янскага бі­ена­ле. Сё­ле­та ў са­мой Ве­не­цыі, най­перш у ком­плек­се Арсе­на­ла, га­рад­скім па­рку Жар­дзі­ні, а так­са­ма ў дзя­сят­ках па­ві­ль­ёнаў па ўсім го­ра­дзе ад­бы­ва­ла­ся яго архі­тэк­тур­ная час­тка. У ад­роз­нен­не ад бо­ль­шас­ці аўта­раў кон­кур­сных сту­ жак, удзе­ль­ні­кі бі­ена­ле не ба­ялі­ся быць ары­гі­на­ль­ны­мі, прад­ста­віў­шы свой кан­цэпт раз­віц­ця све­ту. Свет хут­ка змя­ня­ецца, і нам не­паз­беж­на да­вя­дзец­ца мя­няц­ца раз­ам з ім. Пра не­па­ра­зу­мен­ні ў су­тык­нен­ні з но­вы­мі вы­клі­ка­мі рас­каз­ва­ла стуж­ка Аліў­е Аса­яса «Двай­ныя жыц­ці». Гэ­тая ве­ль­мі фран­цуз­ская, раз­моў­ная стуж­ка ў лёг­ кай фор­ме дэ­ман­струе раз­губ­ле­насць інтэ­лек­ту­аль­ных еўра­пей­скіх ко­лаў ад сі­ту­ацыі, ка­лі іх звык­лае ста­но­віш­ча па­чы­нае па­тро­ху змя­няц­ца. Пе­ра­ва­га фі­ль­ма Аса­яса ў тым, што рэ­жы­сёр не ма­люе не­йкіх апа­ка­ліп­тыч­ных пей­ за­жаў. «Двай­ныя жыц­ці» не вы­хо­дзяць за межы інтэ­лек­ту­аль­най са­ма­іро­ніі, але пры­му­ша­юць за­ду­мац­ца. Жу­ль­ет Бі­нош у гэ­тым фі­ль­ме вы­ка­на­ла бліс­ ку­чую ро­лю. Ме­на­ві­та з-за вы­ка­на­ль­ніц­ка­га май­стэр­ства Уі­ль­яма Дэ­фо за­ста­нец­ца ў гіс­то­ рыі кар­ці­на «Ля бра­мы веч­нас­ці» Джу­лі­яна Шна­бе­ля. Дэ­фо ў фі­ль­ме Шна­бе­ ля іграе са­мо­га Він­сэн­та Ван Го­га ў арльс­кі пе­ры­яд яго жыц­ця. На пры­кла­дзе рэ­акцыі мясц­овых жы­ха­роў на не­зра­зу­ме­ла­га ім су­час­на­га мас­та­ка аўта­ры стуж­кі так­са­ма ро­бяць сво­еа­саб­лі­вую спро­бу па­ка­заць су­тык­нен­не гра­мад­ ства з бу­ду­чыняй у вы­гля­дзе ўзо­раў на­ва­тар­ска­га мас­тац­тва. Ня­гле­дзя­чы на пэў­ныя твор­чыя зна­ход­кі, фі­ль­му за­мі­нае пэў­ны па­фас і ба­на­ль­насць ды­яло­ гаў, аўта­ры якіх, ві­даць, не чы­та­лі пра Ван Го­га ні­чо­га, апра­ча энцык­ла­пе­дыі ў інтэр­нэ­це. Фі­льм, тым не менш, атры­маў не­ве­ра­год­на ста­ноў­чыя вод­гу­кі ў аме­ры­кан­скай, у пер­шую чар­гу, прэ­се, а Уі­ль­ям Дэ­фо — Ку­бак Ва­ль­пі за леп­ шую муж­чын­скую ро­лю. Да­рэ­чы, прыз за сваю ігру за­слу­гоў­ваў рас­ійскі акцёр Яўге­ній Цы­га­ноў у стуж­цы На­тал­лі Чу­па­вай і Аляк­сея Мяр­ку­ла­ва «Ча­ла­век, які здзі­віў усіх». Фільм ішоў у дру­гой па зна­чэн­ні кон­кур­снай пра­гра­ме «Га­ры­зон­ты» і вы­ клі­каў не­адназ­нач­нае стаў­лен­не ве­не­цы­янскай пуб­лі­кі. Між тым рэ­жы­сё­рам уда­ло­ся зняць ве­ль­мі ёмкае вы­каз­ ван­не пра тую са­мую пра­бле­му — су­тык­нен­не гра­мад­ства з чым­сь­ці не­вя­до­мым і ня­звык­лым. «Ча­ла­век, які здзі­віў усіх» — экзіс­тэн­цы­яль­ ная дра­ма вы­со­ка­га ўзроў­ню, адзін з леп­шых рус­ка­моў­ных фі­ль­маў гэ­ та­га го­да. Жу­ры адзна­чы­ла яго, уз­ на­га­ро­дзіў­шы пры­зам за леп­шую жа­но­чую ро­лю цу­доў­ную актры­су На­тал­лю Куд­ра­шо­ву, хоць адзна­ кі за­слу­гоў­вае акцёр­скі ансамбль стуж­кі цал­кам.

47

На­зад у мі­н у­л ае Год та­му ў Ве­не­цыі упер­шы­ню пра­во­дзіў­ся кон­курс Venice Classic, у якім удзе­ль­ні­ча­лі ад­рэс­таў­ра­ва­ныя стуж­кі — шэ­дэў­ры сус­вет­на­га кі­но мі­ну­ла­га ча­су. Ацэ­нь­ва­ла іх жу­ры з 25 сту­дэн­таў іта­ль­янскіх уні­вер­сі­тэ­таў, што аб­ра­ ла пе­ра­мож­цам кар­ці­ну Эле­ма Клі­ма­ва «Ідзі і гля­дзі», ство­ра­ную ў Бе­ла­ру­сі. Сё­ле­та сім­ва­ліч­ная бе­ла­рус­кая пры­сут­насць у Venice Classic бы­ла адзна­ча­на кар­ці­най Ла­ры­сы Ша­пі­ць­ка «Уз­ыхо­джан­не» па апо­вес­ці Ва­сі­ля Бы­ка­ва «Сот­ ні­каў». А вось дзень сён­няш­ні прад­стаў­ляў ура­джэ­нец Ба­ра­на­віч Сяр­гей Лаз­ні­ца, зор­ка су­час­на­га аўтар­ска­га кі­не­ма­тог­ра­фа. Па­сля Бер­лі­на і Ка­наў, дзе ён па­ ка­заў свае но­выя стуж­кі, Ве­не­цыю ча­ка­ла прэ­м’е­ра яшчэ ад­на­го фі­ль­ма — ман­таж­най да­ку­мен­та­ліс­ты­кі «Пра­цэс». Ён быў зман­та­ва­ны са сту­жак, зня­тых дзе­ля спе­цы­яль­на­га пра­па­ган­дыс­цка­га фі­ль­ма пра так зва­ны «пра­цэс Пра­ мпар­тыі» 1930 го­да. Ра­бо­та Сяр­гея Лаз­ні­цы — дос­вед ка­лек­тыў­най рэ­флек­сіі над за­ста­рэ­лы­мі гра­мад­скі­мі ком­плек­са­мі ў гля­дзе­ль­най за­ле. Двух­га­дзін­ная ман­таж­ная стуж­ка з ге­ні­яль­най пра­цай бе­ла­рус­ка­га гу­ка­рэ­жы­сё­ра Ула­дзі­ мі­ра Га­лаў­ніц­ка­га дае маг­чы­масць угле­дзец­ца ў тва­ры ахвяр гран­ды­ёзна­га та­та­лі­тар­на­га ме­ха­ніз­ма. Лаз­ні­ца дэ­ман­струе фе­но­мен дву­дум­ства як спо­ саб ка­лек­тыў­на­га са­ма­раз­бу­рэн­ня на­цыі. «Пра­цэс» зроб­ле­ны, як і за­ўсё­ды ў Лаз­ні­цы, без па­фа­су і ліш­ніх эмо­цый. І апош­няя ака­ліч­насць ураж­вае мац­ней за ўсё. У па­за­кон­кур­снай пра­гра­ме, дзе і быў прад­стаў­ле­ны «Пра­цэс», бы­ло яшчэ не­ка­ль­кі да­ку­мен­та­ль­ных сту­жак, у тым лі­ку ві­до­віш­чны атрак­цы­ён Вік­та­ра Ка­са­коў­ска­га «Аква­рэ­лія» і чар­го­вы антра­па­ла­гіч­ны экс­курс кла­сі­ка да­ку­ мен­та­ліс­ты­кі Фрэ­дэ­ры­ка Уай­зма­на ў жыц­цё про­стых аме­ры­кан­цаў «Ман­ро­ вія. Інды­яна». Усе яны, як і фі­льм Сяр­гея Лаз­ні­цы, бы­лі прад­стаў­ле­ны ў га­ лоў­най гля­дзе­ль­най за­ле фес­ты­ва­ль­на­га па­ла­цу. Тэн­дэн­цыя, ві­да­воч­ная па пра­гра­мах ды іншых кі­на­фо­ру­маў кла­са «А»: аўтар­ская да­ку­мен­та­ліс­ты­ка на­сту­пае на пят­кі за­сты­ла­му ў сва­іх фор­мах ігра­во­му кі­но. Рэ­аль­насць спра­ буе пра­рвац­ца на вя­лі­кі экран праз кар­до­ны ды ага­ро­джы. Мінск—Ве­не­цыя—Мінск 1. «Суспірыя» Лукі Гуаданьіна.

2. «22 ліпеня» Пола Грынграса.

3. «Рэвалюцыя на Капры» Марыа Мартоні.

4. «Петэрлоа» Майка Лі .

5. «Захад сонца» Ласла Немеша.

6. «Балада пра Бастара Скрагса» Ітана і Джоэла Коэнаў.

7. «Праца без аўтара» Фларыяна Хенкеля фон Донэрсмарка.

8. Уільям Дэфо ў «Ля брамы вечнасці» Джуліяна Шнабеля.

9. Альфонса Куарон на здымках стужкі «Рым».

10. Ітан і Джоэл Коэны.

11. Тыльда Суінтан.

12. Карлас Рэйгадас.

13. Сяргей Лазніца.

14. Афіцыйны постар 75-га Венецыянскага кінафестывалю.

Ілюс­тра­цыі прад­астаў­ле­ны прэс-служ­бай Ве­не­цы­янска­га МКФ.

верасень, 2018

48

In Design

Зміцер Краўчанка. Айдэнтыка нацыі Нарадзіўся ў Барысаве ў 1985 г. Навучаўся ў Мінскім дзяржаўным мастацкім кале­ джы імя А.К. Глебава, скончыў факультэт дызайну і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (кафедра графічнага дызайну) БДАМ. Яркі ўдзельнік фестывалю беларускамоўнай рэкламы ADNAK!, пераможца конкурсу Young Creatives Belarus і ўдзельнік 6-га Міжнароднага фестывалю рэкламы «Канскія львы» ў 2014 г. Сфера творчых інтарэсаў: графічны дызайн, вэб-дызайн, ілюстрацыя, дызайн персанажаў, мультыплікацыя, стварэнне аркадных гульняў. У асяродку маладых айчынных дызайнераў нячаста трапляецца сапраўдная цікавасць да нацыянальнай гісторыі і культуры. Шырокай аўдыторыі імя Змітра стала вядома дзякуючы яго дыпломнаму праекту – смеламу і маштабнаму замаху стварыць айдэнтыку для беларускіх гарадоў. Далучыўся дызайнер і да чароўнай скрыні «Мовабокс» — комплекснага праекта, закліканага папулярызаваць сучасную беларускую літаратуру. У мяне ёсць татуіроўка, ёй ужо больш за дзесяць гадоў, гэта складаны малюнак, састаўлены з перапляцення арнаментаў і салярных сімвалаў. Некаторыя кажуць: «Нейкая ў цябе татуха нямодная». Мне шкада людзей, якія жывуць трэндамі, яны падаюцца абмежаванымі. Адказваю звычайна: «Ну, ты ідзі свае дзіцячыя здымкі спалі…» Выява адлюстроўвае неабходны этап сталення, гэта добры напамін, адкуль я выйшаў, куды і навошта іду. Беларуская культура дапамагла мне зразумець мой менталітэт, зразумець, кім я ёсць, чаго ад сябе чакаць, а чаго не. Наша праблема ў тым, што мы ахвотна прымяраем чужыя ідэнтычнасці, намагаючыся знайсці сваю. У кожнай нацыі ўласны шлях. Трэба кіравацца не «Мы ўнікальны па-свойму і лепшыя за вас», а «Мы ўнікальны пасвойму і роўныя вам». Да дыпломнай па стварэнні брэндаў для беларускіх гарадоў сёння стаўлюся як да канцэпцыі, што патрабуе шліфоўкі. «Дарослы» дызайн, які мае на ўвазе працу ў агенцтве на замову, накладвае вялікую колькасць абмежаванняў. А ў Акадэміі я мог паспрабаваць увесь набор атры«Мастацтва» № 9 (426)

маных падчас навучання «скілоў» і вольна гуляў з плямамі, фактурамі, святлом. За аснову браў гарадскі герб, вывучаў гісторыю і легенды месца, праводзіў аналіз і спрабаваў зрабіць спрашчэнне, рэдукцыю, ператварыць гербавы малюнак у знак. Штосьці атрымалася больш паспяховым, штосьці менш. Сёння я дакладна не спрабаваў бы ахапіць неахопнае і не браў у працу адразу трыццаць гарадоў, працаваў бы больш суха і стрымана. Сярод любімых праектаў адзначу супольны з маёй жонкай Янай Герасімовіч – серыю плакатаў «Стваральнікі гісторыі» для Беларуска-польскага конкурсу графічных праектаў «Мы», куратарам якога выступаў Міхал Анемпадыстаў. Трэба было стварыць візуальныя вобразы, якія маглі б асацыявацца з краінай і несці аўтарскі мэсэдж як для свайго, гэтак і для замежнага гледача. Стылізаваныя выявы Тадэвуша Касцюшкі, Казіміра Семяновіча, Льва Сапегі, Напалеона Орды, Максіма Багдановіча мы размясцілі на постарах, цішотках, нават на гарадскіх аўтобусах, спалучылі гістарычны кантэкст і сучасную форму. Дарэчы, праект спадабаўся польскім сябрам журы, і мы з Янай паехалі на двухтыднёвую стажыроўку ў варшаўскай студыі Эдгара Бака. У нейкі момант я ўсвядоміў, што перастаў чытаць беларускую літаратуру, бо не мог знайсці, на каго з сучасных аўтараў звярнуць увагу. І тут прыдаўся ўдзел у праекце Movabox, ініцыяваны мабільным аператарам, які вядомы сваёй падтрымкай беларускай мовы і культуры. Першапачатковы спіс аўтараў быў вялікі, але ў выніку засталіся чатыры вельмі розныя пісьменнікі – на любы густ: Людміла Рублеўская, Альгерд Бахарэвіч, Віктар Жыбуль, Андрусь Горват. І для кожнага мы шукалі індывідуальную стылістыку і падачу. Падпісчыкі атрымлівалі скрыню – бокс, у якім была не толькі кніжка, але і розныя цікавосткі, што дапамагалі лепш зразумець сутнасць і атмасферу твора. Мая цікаўнасць да, так бы мовіць, нацыянальна ангажаваных праектаў прыпала ў асноўным на гады навучання ў Акадэміі і невялікі тэрмін пасля яе заканчэння, але сёння я зноў вярнуўся да тэмы. Зараз мы працуем з сябрамі над мабільным дадаткам Movacup — гульнёй, якая дасць магчымасць карыстальнікам паўдзельнічаць у інтэлектуальных спаборніцтвах ды прадэманстраваць валоданне ведамі з беларускай гісторыі, мовы, культуры і нават спорту. Гульнявыя паядынкі будуць праходзіць у дэкарацыях футбольна-

га матчу, які нібыта адбываецца ў часы ВКЛ і Рэчы Паспалітай. «Трэнерамі» каманд стануць прадстаўнікі старажытных магнацкіх родаў. Мяркуецца, што цяга да перамогі над супернікам вышэйшага рэйтынгу паспрыяе жаданню даведацца пра гісторыю і культуру нашай краіны крыху больш, чым ведае сярэдні беларус. Мне падабаецца працаваць у камандзе, адзінота прыгнятае. Люблю абмяркоўваць задачы і вырашаць праблему калектыўна. І гэта не пера­ шка­джае прасоўваць свае ідэі, сваё бачанне, я рэа­лізую толькі тыя праекты, дзе маю магчымасць максімальна ўплываць на іх канцэпцыю, візуальнае ўвасабленне. Ёсць людзі, якія знайшлі сябе і шчыруюць у адной стылістыцы. Зайздрошчу ім, але сам так працаваць не магу: больш чым два праекты запар — робіцца нудна. Цікава спазнаваць і спрабаваць новае. Я мог бы набіваць руку і дасканаліцца ў нечым адным, але мне больш даспадобы эксперымент. Сёння гэта графіка, заўтра — анімацыя. Сёння — жывапісныя прыёмы, заўтра – сухі канструктывізм. Самае складанае ў прафесіі — працаваць з кліентамі, якія не ведаюць, чаго хочуць, але ім гэта чамусьці патрэбна. А галоўны вораг дызайнера — час: ёсць цікавыя праекты, для душы, так бы мовіць, але складана выдзеліць на іх нават паўгадзіны, таму шмат ідэй сыходзіць у стол. Нядаўна я ўсвядоміў, што закрыўся працай ад свету, які мяне атачае. Зразумеў у нейкі момант, што не магу расслабляцца, страціў сувязь з прыродай і гармоніяй. Той гармоніяй, якой немагчыма кіраваць, але можна толькі натхняцца. Дыяфрагма ў фотаапараце рэгулюе паток святла, што трапляе ў аб’ектыў. Мне трэба, каб такая «дыяфрагма» ўва мне была максімальна раскрытая. Ты нібыта распранаешся, агаляешся, і ў безабароннасці, без панцыра, убіраеш і насычаешся гэтым светам і святлом. Ёсць такі панятак, як сацыяльная адказнасць дызайну, ці этыка дызайну. Добры дызайнер не можа быць абыякавым, жаданне зрабіць свет лепшым — частка прафесійнай этыкі. Апошнім часам у мяне выклікаюць непрыязнасць рознага кшталту конкурсы на званне лепшага дызайнера ці лепшы дызайн-праект, увогуле адмоўна стаўлюся да канкурэнцыі, калі ідзе размова пра сацыяльныя праекты. Мы працуем у соцыуме і дзеля ягонага дабрабыту, і кожны дызайнер, на мой погляд, павінен мець місію, ставіцца да сваёй працы як да дзейнасці, якая дапамагае рабіць свет лепшым — рабіць так, каб пакаленню пажылых лю­ дзей было прасцей і лягчэй, дапамагаць людзям з абмежаванымі магчымасцямі... Дызайнеры не павінны канкураваць, хто лепш зробіць пандусы ці пад’ёмнікі, а проста рабіць гэта. Трэба падключаць свае пачуцці, жыць і насалоджвацца момантам, а не знаходзіцца ўвесь час у стане барацьбы. Для мяне на дадзеным этапе галоўнае — даваць. Атрымліваць — не так істотна. Падрыхтавала Алена Каваленка.

1. Максім Багдановіч. З праекта «Стваральнікі гісторыі». 2012.

2. «Miensk/Minsk. Асноўныя элементы ідэнтыфікацыі». Дыпломны праект. 2013.

3. Праект Movabox. 2014.

4. Праект Movacup. 2018.

50

Рэ­ц эн­з ія

Cтыпендыяльная праграма Міністра культуры і нацыянальнай спадчыны Рэспублікі Польшча Нацыянальны цэнтр культуры ў Варшаве абвяшчае набор на XVIII конкурс (на 2019 год) стыпендыяльнай праграмы Міністра культуры і нацыянальнай спадчыны Рэспублікі Польшча «Gaude Polonia». Праграма «Gaude Polonia» прызначана для маладых творцаў і перакладчыкаў з краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Курс навучання ў Польшчы пачнецца 1 лютага і будзе доўжыцца да 31 ліпеня 2019 года. Набор удзельнікаў ажыццяўляецца на конкурснай аснове. Кандыдаты павінны валодаць польскай мовай на базавым узроўні. Заяўкі прымаюцца да 15 кастрычніка 2018 года. Неабходныя дакументы: • заяўка на атрыманне стыпендыі; • мінімум 2 рэкамендацыі ад вядомых у абранай галіне дзейнасці творцаў; • партфоліа ў папяровым ці электронным выглядзе. Заяву на ўдзел можна падаць праз Польскі інстытут у Мінску (Мінск, вул. Валадарскага, 6) або непасрэдна ў Нацыянальны цэнтр культуры ў Варшаве (01-231 Варшава, вул. Плоцка, 13). Падрабязная інфармацыя аб Праграме, умовах удзелу і бланкі анкет ­ на старонцы: https://www.nck.pl/dotacje-i-stypendia/stypendia/programy/gaude-polonia/ dokumenty. Дадатковую інфармацыю можна атрымаць у Нацыянальным цэнтры культуры ў Варшаве (тэл. +4822 3509530, e-mail: bberdychowska@nck.pl), а таксама ў Польскім інстытуце ў Мінску (тэл. +37517 2006378, 2009581).

«Мастацтва» № 9 (426)