Mastactva Special Vol.1

2

В і ­з у а­ л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Дз я­с я­т ы я

«Ка­лі не­шта ро­біш у мас­тац­тве — усё мо­жа ад­быц­ца» У гэ­тым пы­тан­не і ёсць: як пра­йшло дзе­ся­ці­год­дзе? Ці з’я­ві­ла­ся но­вая фор­ма ў бе­ла­рус­кім мас­тац­тве? Ці з’я­ві­лі­ся но­выя прэ­зен­та­цый­ныя фор­мы, што вы­ра­ша­ юць тыя тэ­мы, якія хва­лю­юць увесь свет?

Во­ль­га Рыб­чын­ская

Ц

і мож­на ка­заць пра істот­ныя тран­сфар­ма­цыі, зру­хі або пе­ра­за­пуск бе­ ла­рус­ка­га су­час­на­га мас­тац­тва за мі­ну­лае дзе­ся­ці­год­дзе? Ці бач­ныя не­йкія зме­ны, у тым лі­ку і для шы­ро­кай аўды­то­рыі? На па­чат­ку 2010-х не­ка­то­рыя з ма­іх ка­лег у рам­ках пра­екта «Ра­ды­ус ну­ля. Анта­ло­гія арт-ну­ля­ вых» вы­каз­ва­лі ад­нос­на апты­міс­тыч­ныя пра­гно­зы ў да­чы­нен­ні да бе­лар­ту. Што збы­ло­ся і з які­мі па­зі­тыў­ны­мі на­быт­ка­мі мы сус­трэ­нем чар­го­вую дэ­ка­ ду? А якія надзеі і спа­дзя­ван­ні не спраў­дзі­лі­ся? Гэ­тыя пы­тан­ні ста­лі асно­вай для раз­мо­вы з Андрэ­ем Ду­рэй­кам, мас­та­ком, ку­ ра­та­рам, аўта­рам се­рыі лек­цый па ня­мец­кім і бе­ла­рус­кім мас­тац­тве. Андрэй Ду­рэй­ка актыў­на вы­стаў­ля­ецца ў кра­інах Еўро­пы. Вя­дзе хро­ні­ку па­ дзей акту­аль­на­га айчын­на­га мас­тац­тва за мя­жой для аль­ма­на­ха «pARTisan». Збі­рае архіў бе­ла­рус­ка­га су­час­на­га арту. Удзе­ль­нік гру­пы «Revision». У кан­ цы 1980-х і ў 1990-я за­ймаў­ся акцы­яніз­мам і пер­фор­ман­сам. У 1992 го­дзе, пад­час арга­ні­за­цыі анты­ака­дэ­міч­най вы­ста­вы «Уро­кі ня­доб­ра­га мас­тац­т­ ва» (Мінск, Па­лац мас­тац­тва, ку­ра­тар Ігар Ці­шын), вы­клю­ча­ны з ма­ну­мен­ та­ль­на­га ад­дзя­лен­ня Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі. Ку­ра­тар і арга­ні­за­тар шэ­ра­гу ка­лек­тыў­ных вы­стаў у Мін­ску: «Liebschaft» (Па­лац мас­тац­тва, 1994), «Дом друж­бы на­ро­даў» (Бе­ла­рус­кае та­ва­рыс­тва друж­бы з за­меж­ны­мі кра­іна­мі, 1995) і «Todesschaft» (га­ле­рэя «Шос­тая лі­нія», 1997). Па­сля аб­веш­ча­най на вы­ста­ве «Todesschaft» «эва­ку­ацыі» вы­язджае за мя­жу. У 1998-м ажыц­цяў­ ляе сваю апош­нюю акцыю, пры­све­ча­ную се­ку­ля­ры­за­цыі мас­тац­тва. З 1998 го­да жы­ве і пра­цуе ў Дзю­се­ль­дор­фе, Гер­ма­нія, раз­ам з Мак­сі­мам Ты­мі­нь­ко ку­ры­руе буй­ныя вы­ста­вы: «ZBOR. Рух бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва», Кі­еў, 2016, Фонд іза­ля­цыі; «ZBOR In Progress», Мінск, 2018, Га­ле­рэя «Ў». З 2014 го­да з’яў­ля­ецца ўдзе­ль­ні­кам экс­пер­тнай ра­ды рэ­сур­су ZBOR (інфар­ма­цыя ўзя­тая­ з kalektar.org/i/andrei-dureika). У якас­ці прэ­амбу­лы да раз­мо­вы па­тлу­ма­чу, ча­му, на мой по­гляд, важ­на ра­біць ана­лі­тыч­ную раз­мет­ку па дзе­ся­ці­год­дзях — пад­во­дзіць вы­ні­кі. Гэ­та

«Мастацтва» № 5(446)

1. ZBOR. Рух бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Фраг­мент экс­па­зі­цыі. 2016. Ган­на Са­ка­ло­ва. «Чор­на-бе­ла-чор­ны. Ма­ні­фест», ві­дэа. 2012. Справа: Сяргей Шабохін. Арт-тэрарызм. Ад партызанства да арт-актывізму. Інсталяцыя. 2011–2016.

2. Ігар Ці­шын. «Что де­лать?». Гра­фіч­ная інста­ля­цыя. 2017. Му­зей­ны цэнтр «Пло­щадь Ми­ра». Крас­на­ярск.

3. Андрэй­Ду­рэй­ка. DusselNarrDummkopfBlo dianTrottelNashornka ferMaroneTo lpelLu mmelOlgo tzeGauchGa ucheTor». На­сцен­ны рос­піс. 2017.

ArtBeatBrut, Kultur-Bahnhof Gerresheim. Дзю­се­ль­дорф, Гер­ма­нія.

маг­чы­масць пра­явіць зме­ны, арты­ку­ля­ваць іх і, хоць бы фраг­мен­тар­на, пра­ана­лі­за­ваць, раз­абраў­шы на тэн­дэн­цыі. Я ду­маю, што та­кі ана­ліз так­ са­ма з’яў­ля­ецца сво­еа­саб­лі­вым ска­не­рам га­тоў­нас­ці поля су­час­на­га мас­ тац­тва стаць пра­сто­рай, у якой мож­на вес­ці важ­ныя са­цы­яль­ныя, па­лі­тыч­ ныя і ку­ль­ту­ра­ла­гіч­ныя дыс­ку­сіі. Та­кім чы­нам, ка­лі 2000-я апаз­на­юцца праз ме­та­фа­ру ну­ля, то як мож­на аца­ніць 2010-я?

— Мае апты­міс­тыч­ныя пра­гно­зы спраў­дзі­лі­ся то­ль­кі час­тко­ва, бо, з ад­на­го бо­ку, та­кой мас­тац­кай актыў­нас­ці, як у гэ­тым дзе­ся­ці­год­дзі, яшчэ не бы­ло, з інша­га — мне зда­ва­ла­ся, мы бу­дзем бо­льш удзе­ль­ні­чаць у буй­ных інтэр­на­ цы­яна­ль­ных пра­ектах. Хоць та­кія аўта­ры, як На­пруш­кі­на, Каш­ка­раў, Дом­ніч, Саў­чан­ка, Ці­шын, рэ­алі­за­ва­лі­ся ў гэ­тым кі­рун­ку. Я ба­чу пра­бле­му інтэр­на­ цы­яна­ль­най ка­му­ні­ка­цыі, якую скла­да­на на­ла­дзіць пры ад­сут­нас­ці шко­лы, да­след­чых цэн­траў і му­зе­яў су­час­на­га мас­тац­тва. Па­він­на існа­ваць рэ­гі­я­ наль­­на-ла­ка­ль­ная сет­ка, якая пра­яўля­ла б актыў­насць і за мя­жой. Зноў жа на­ша пра­бле­ма з інсты­ту­там ку­ра­тар­ства, яго ўка­ра­нен­нем у між­на­род­ных струк­ту­рах, сім­по­зі­умах, кан­фе­рэн­цы­ях. І то­ль­кі по­тым га­вор­ку мож­на вес­ці пра акту­аль­насць са­міх мас­тац­кіх пра­ектаў. Ма­ла вар­тас­ных мед­ыя, тое, што ёсць, не­дас­тат­ко­ва і не­інтэр­на­цы­яна­лі­за­ва­на. Мы не мо­жам раз­гля­даць пра­цэ­сы ў Бе­ла­ру­сі па-за сус­вет­ным кан­тэк­стам. Як і па-за па­лі­тыч­ным. У нас цэн­тра­лі­за­ва­ная дзяр­жа­ва, та­му бо­ль­шасць пы­ тан­няў мож­на бы­ло б пе­ра­адра­соў­ваць ёй. Гэ­та і па­бу­до­ва Му­зея су­час­на­га мас­тац­тва, і шэ­раг не­рэ­алі­за­ва­ных пра­ектаў. Та­му што за­яўкі, у тым лі­ку пры­ ват­ныя, за гэ­тыя дзе­сяць га­доў бы­лі, а га­лоў­нае — на­спеў агу­ль­на­на­цы­я­наль­­ ны за­пыт. Уз­нік­лі рэ­гі­яна­ль­ныя іні­цы­яты­вы ў Брэс­це, Ві­цеб­ску, Го­ме­лі, Грод­не. На­ват з’яў­лен­не цэн­тра УНО­ВІ­Са (Му­зей гіс­то­рыі Ві­цеб­ска­га на­род­на­га мас­тац­ка­ га ву­чы­ліш­ча), да яко­га я ве­ль­мі кры­тыч­на стаў­лю­ся, усё роў­на лепш, чым ніш­то. Быў шэ­раг сво­еча­со­вых іні­цы­ятыў, той жа M21, KALEKTAR / ZBOR па

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Дз я­с я­т ы я

ства­рэн­ні рэ­прэ­зен­та­тыў­на­га збо­ру най­ноў­ша­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Яны до­сыць па­спя­хо­выя, не аб­са­лют­ная ўда­ча, ад­нак гэ­та доб­ры пры­клад пра­ екта, які рэ­алі­за­ваў­ся не то­ль­кі ў вы­гля­дзе інтэр­нэт-плат­фор­мы (kalektar.org), але і вы­стаў у блі­жэй­шым за­меж­жы: у Поль­шчы і Укра­іне, а по­тым і ў Мін­ску. Гэ­та бы­ла спро­ба фун­да­мен­та­ль­на апі­саць бе­ла­рус­кую арт-сі­ту­ацыю за га­ды не­за­леж­нас­ці, вы­явіў­шы важ­ныя трэн­ды. Ма­гу па­мы­ляц­ца, але та­кой ко­ль­ кас­ці ма­тэ­ры­ялаў па гіс­то­рыі мас­тац­тва Бе­ла­ру­сі я не па­мя­таю за апош­нія трыц­цаць га­доў. Дзя­ку­ючы за­да­дзе­на­му маш­та­бу па­ўстаў шы­ро­кі спектр па­ зі­тыў­ных і кры­тыч­ных дыс­ку­сій. Але ці ма­гу я ка­заць, што ёсць ві­да­воч­ны па­зі­тыў­ны трэнд? Не. Мая па­зі­цыя за­ста­ецца кры­тыч­най у ад­но­сі­нах да сі­ту­ацыі, якая скла­ла­ся, асаб­лі­ва ў ад­но­ сі­нах да не­існу­юча­га му­зея су­час­на­га мас­тац­тва. Пра што мы га­во­рым шмат га­доў за­пар: без ра­ды­ка­ль­ных інсты­ту­цый­ных рэ­фор­маў не­маг­чы­ма ні­чо­га. Інсты­ту ц ­ ый­ная пе ­ра ­заг руз ­ ­ка ? Існа­ван­не су­час­на­га мас­тац­тва без інсты­ту­цый да­во­лі пра­блем­нае, на пры­к ла­дзе Бе­ла­ру­сі мы ба­чым гэ­та­му па­цвяр­джэн­не. Увесь ме­ха­нізм пра­бук­соў­вае. Ад­на­ча­со­ва мы на­зі­ра­ем, што мно­гія га­ле­рэі аль­бо ўво­гу­ле спы­ня­юць сваю дзей­насць, аль­бо здзяй­сня­юць свой жыц­цё­вы цыкл або з па­ўзай, або са зме­най фар­ма­ту (пе­ра­ход у анлайн-рэ­сурс або на іншую пля­цоў­ку). Хоць, трэ­ба адзна­чыць, так вы­яўля­юцца і ве­ль­мі ці­ка­выя не­ кан­вен­цы­яна­ль­ныя фор­мы ўза­ема­дзе­яння як унут­ры арту, так і з па­тэн­ цый­ным спа­жыў­цом-гле­да­чом. Зра­зу­ме­ла, гэ­та вуз­ка­сег­мен­та­ва­ныя ўтва­ рэн­ні, тым не менш яны дэ­ман­стру­юць сваю эфек­тыў­насць.

— На­прык­лад, арт-пра­сто­ра «Ста­лоў­ка XYZ», якая пра­існа­ва­ла да­во­лі ка­рот­кі пе­ры­яд, але вы­ста­вы бы­лі не менш кан­ку­рэн­таз­до­ль­ныя і гуч­ныя, чым, ска­ жам, у га­ле­рэі «Ў». Там быў зной­дзе­ны ка­рэк­тны ба­ланс на мя­жы сус­вет­на­га трэн­ду, пры гэ­тым не бы­ло тан­най спе­ку­ля­цыі на ген­дар­ных пы­тан­нях, та­ко­га «ба­на­на­ва­га мас­тац­тва», як мы на­зы­ва­ем. Тое, што гэ­та не змаг­ло пра­існа­ ваць да­ўжэй, — на­рма­ль­на. Так і ў за­ход­нім све­це: амаль 90% но­ва­адкры­тых га­ле­рэй на пра­ця­гу пя­ці га­доў спы­ня­юць дзей­насць. Спа­да­юць энту­зі­язм і актыў­насць, вы­чэр­пва­юцца фі­нан­сы, не трэ­ба з гэ­та­га ра­біць тра­ге­дыю. Але ў бе­ла­рус­кім арт-лан­дшаф­це гэ­та бо­льш за­ўваж­на і ад­чу­ва­ль­на.

— Я про­ста па­ра­ўноў­ваю, што пры­йшло ў дзя­ся­тых, але не бы­ло ў ну­ля­вых. На­ прык­лад, ка­лек­цыя Бел­газ­прам­бан­ка. У нас не бы­ло збо­ру бе­ла­рус­ка­га ма­дэр­ ніз­му, сён­ня ёсць. Які ён — гэ­та іх спра­ва. Тая ж інсты­ту­цыя пад­трым­лі­вае «Во­­ сень­с­кі са­лон». Са­лон — агід­нае сло­ва. Ну не­ль­га ў ХХІ ста­год­дзі ары­ента­вац­ца на ХІХ. Ма­дэр­ніс­ты ла­жа­лі гэ­ты ўвесь са­лон, а яны бя­руць струх­ле­лую ка­ль­ку. Маг­чы­ма, гэ­та не­як асвя­жае ўяў­лен­не пра мясц­овы арт-ры­нак. Я да гэ­та­га стаў­ лю­ся ве­ль­мі кры­тыч­на, але доб­ра, што ёсць поле для кры­ты­кі, поле на­пру­жан­ ня. Зноў жа з’яў­лен­не «Ок16» ці там «Верха», «ЦЭХа», «МФМ Бю­ро», «Кры­лаў ха­ло­па», «Кап­та­ру­наў»... Гэ­та за­свед­чвае рух, які ад­быў­ся за гэ­тыя га­ды. Сён­ня спра­цоў­вае ме­та­мар­фо­за пе­ра­гор­тван­ня: увесь свет за­крыў­ся, а Бе­ла­ русь — са­мая ад­кры­тая кра­іна. Гэ­та не­шта фе­на­ме­на­ль­нае! З гэ­тым мас­тац­ тва, вя­до­ма, бу­дзе пра­ца­ваць, бо траў­ма з’яў­ля­ецца для арту ру­ха­ві­ком. Так што я ба­чу ўсё не так пе­сі­міс­тыч­на, мо­жа, та­му, што я жы­ву ў іншым мес­цы і на бе­ла­рус­кую сі­ту­ацыю гля­джу шы­ро­ка. Мож­на ка­заць пра ста­ноў­чыя зру­хі, ка­лі фар­мат існа­ван­ня і актыў­нас­ці ва­ р’і­ру­ецца ад знеш­ніх спры­яль­ных або агрэ­сіў­ных умоў. Але ча­го не ха­пае для бо­льш пры­кмет­ных змен?

3

— Дзей­насць Арту­ра Клі­на­ва — пры­клад та­кой кла­січ­най парт­ызан­скай стра­ тэ­гіі, якая кож­ны раз то­піц­ца, але зноў вы­плы­вае: ён пра­цуе то як мас­так, то як рэ­дак­тар, то як лі­та­ра­тар. Або з гэ­тым фан­тас­тыч­ным пра­ектам у Кап­ та­ру­нах: са­цы­яль­ная плас­ты­ка, лан­дшаф­тная архі­тэк­ту­ра, агра­ку­ль­тур­пра­ект, як за­ўгод­на мож­на на­зваць. Гэ­та па­каз­вае, што ёсць па­зі­тыў­ныя зме­ны. Вя­ до­ма, іх не­дас­тат­ко­ва, тут ёсць ча­му па­ву­чыц­ца ў той жа Укра­іны, Гру­зіі, дзе бо­льш пу­ль­су­ючае поле. У Бал­кан. Нам не ха­пае ка­му­ні­ка­цый­ных стра­тэ­гій. Мы ад­дзе­ле­ны ад ку­ра­тар­ска­га не­твор­кін­гу, та­му што ад­сут­ні­чае ла­ка­ль­ны. У лю­бой еўра­пей­скай кра­іне, не важ­на, ба­га­тай або бед­най, ёсць інсты­ту­цыі. Зра­зу­ме­ла, лю­бы за­меж­ны ку­ра­тар, які пры­язджае ў кра­іну, ідзе ў інсты­ту­ цыю, ён не шу­кае пад пло­там, пад мос­там. А ў нас ён на­ты­ка­ецца на не­йкія дзіў­ныя ад­мі­ніс­тра­цый­ныя пе­ра­шко­ды. То­ль­кі праз інды­ві­ду­аль­ныя стра­тэ­гіі атрым­лі­ва­ецца вы­ра­шаць пра­бле­мы. Та­му што бе­ла­рус­кае мас­тац­тва ёсць, ёсць і спе­цы­яліс­ты. Мо­ні­ка Шэў­чык, на­прык­лад, якая ве­дае на­шае мас­тац­тва лепш за сва­іх бе­ла­рус­кіх ка­лег і якая ўвесь час дэ­ман­струе яго. Але гэ­та асоб­ ныя пер­со­ны, іх ня­шмат. Та­му мы і кры­ты­ку­ем на­шу інсты­ту­цый­ную па­зі­цыю, бо ў яе свой ад­мыс­ло­вы шлях. Скла­да­ецца кар­ці­на, у якой інсты­ту­цы­яна­ль­ная раз­мет­ка ве­ль­мі ды­на­міч­ ная, усё до­сыць хут­ка змя­ня­ецца, не­шта з’яў­ля­ецца, іншае — зні­кае. Ад­бы­ ва­ецца не­йкі пра­цэс. Ад­нак па­ўна­вар­тас­най арт-інсты­ту­цыі, як, на­прык­ лад, му­зей су­час­на­га мас­тац­тва, не з’яві­ла­ся. На­адва­рот. Амаль 10 га­доў та­му ў ад­ным з інтэр­в’ю Мо­ні­ка Шэў­чык, ды­рэк­тар­ка га­ле­рэі «Арсе­нал» у Бе­лас­то­ку, ка­за­ла аб пра­бле­ме ў по­шу­ку інсты­ту­цый­ных парт­нё­раў у Бе­ ла­ру­сі, што «ня­ма з кім пра­ца­ваць... Бо ме­на­ві­та га­ле­рэя або му­зей ства­ ра­юць ад­па­вед­ныя ўмо­вы для мас­та­коў, уста­лёў­ва­юць кан­так­ты і раз­ві­ва­ юць агу­ль­нае ўза­ема­дзе­янне». У 2020-м мы акту­алі­зу­ем гэ­тую пра­бле­му на но­вым уз­роў­ні. І яшчэ адзін не­ма­ла­важ­ны фак­тар, на які звяр­тае ўва­гу вя­до­мы бе­ла­рус­кі мас­так Ля­вон Та­ра­сэ­віч: «Для раз­віц­ця ку­ль­ту­ры ні­ко­ лі не бу­дзе ад­ной пра­гра­мы, па­він­на быць скры­жа­ван­не інтэ­лек­ту і эка­ но­мі­кі». Зра­зу­ме­ла, фі­нан­са­вае пы­тан­не не вы­зна­чае і не вы­ра­шае ўсе праб­ле­мы, ад­нак яно ад­чу­ва­ль­нае. Маг­чы­ма, та­му так ня­шмат змя­ні­ла­ся за апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі.

— Гэ­та шма­туз­роў­не­выя не­да­хо­пы, дзе гро­шы так­са­ма важ­ныя, тут скла­да­на не па­га­дзіц­ца з та­кім мер­ка­ван­нем Та­ра­сэ­ві­ча, але ка­лі мы вер­нем­ся ў ча­сы пе­ра­бу­до­вы, 1980—1990-я, то сён­ня та­кой эка­на­міч­най дэс­та­бі­лі­за­цыі, ка­ лап­су ня­ма. Але та­ды бы­ло ад­кры­тае мыс­лен­не ў інсты­ту­цы­ях, што змаг­ло спа­ра­дзіць цэ­лы падзей­ны пласт. Вя­до­ма, фі­нан­сы — важ­ная рэч, але аспект ад­кры­тас­ці і не­пра­фан­най свя­до­мас­ці для мас­тац­тва важ­ней­шы за фі­нан­сы, бо мас­так і без гро­шай за­ста­ецца мас­та­ком. Зноў жа сён­ня мы ба­чым не­ка­ль­ кі ўзроў­няў дэ­фі­цы­ту: на­прык­лад, па­сля 1990-х у афі­цый­ных інсты­ту­тах сіс­ тэ­ма ра­ды­ка­ль­на не змя­ні­ла­ся. Мы ма­ем поле ад­кры­та­га ўнут­ра­на­га аб­мер­ ка­ван­ня, але яно не ста­ла шы­ро­кім, не ўвай­шло ні ў прэ­су, ні на тэ­ле­ба­чан­не. Ты ка­жаш, што тут мае мес­ца не­йкі пра­грам­ны збой. Атрым­лі­ва­ецца, ёсць на­мі­на­ль­на вуз­ка сег­мен­та­ва­нае ася­род­дзе са сва­імі ўнут­ра­ны­мі су­вя­ зя­мі і ма­дэ­ля­мі ўза­ема­адно­сін. Але важ­нае пы­тан­не: як гэ­тае арт-поле ўза­ема­дзей­ні­чае з гле­да­чом, з бе­ла­рус­кім гра­мад­ствам, на­ко­ль­кі яно бач­ нае і на­ко­ль­кі са­мо гра­мад­ства ад­чу­ва­ль­нае да яго па­слан­няў? Што гэ­тае ася­род­дзе фар­муе? Важ­ная і ад­ука­цыя. Ня­даў­няя мая су­раз­моў­ца Ірэ­на Па­пі­ашві­лі, не­за­леж­ная ку­ра­тар­ка, дэ­кан і за­сна­ва­ль­ні­ца Шко­лы вы­яўлен­ ча­га мас­тац­тва, архі­тэк­ту­ры і ды­зай­ну ў Сва­бод­ным уні­вер­сі­тэ­це Тбі­лі­сі, вяр­нуў­шы­ся ў Гру­зію па за­пра­шэн­ні Мі­ніс­тра ку­ль­ту­ры ўзна­ча­ліць Ака­ май, 2020

4

В і ­з у а­ л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Дз я­с я­т ы я

дэ­мію мас­тац­тваў, вы­ра­шы­ла ўсё ж за­сна­ваць аль­тэр­на­тыў­ную ака­дэ­міі плат­фор­му для мас­тац­кай ад­ука­цыі.

— Мы ідзём у рэ­чыш­чы 75-га­до­вай тра­ды­цыі, гру­зі­ны з ёй па­рва­лі і апош­нія 10-15 га­доў ру­ха­юцца ў іншым кі­рун­ку, сва­іх кон­тра­ген­таў у іх ха­пае па ўсім све­це. Між­на­род­нае прад­стаў­лен­не гру­зін­ска­га мас­тац­тва пры­нцы­по­ва ад­ роз­ні­ва­ецца ад на­шай сі­ту­ацыі. Атрым­лі­ва­ецца, што з аль­тэр­на­ты­вай вя­лі­кая пра­бле­ма...

— Аль­тэр­на­ты­ва па­він­на быць. Ка­лі ўзга­даць, які быў УНО­ВІС і за які жабрац­­кі бю­джэт існа­ва­ла шко­ла Ша­га­ла... Па вы­ні­ках ста­год­дзя пра­цяг­ва­ецца раз­ мо­ва пра гэ­ты «хляў­чук», які ста­вяць на ўзро­вень Баў­хаў­зу і ўся­го астат­ня­ га. Пы­тан­не — ча­му, у чым роз­ні­ца? Роз­ні­ца — у га­ло­вах, у лю­дзях і ідэ­ях. Не гро­шы з’яў­ля­юцца вы­зна­ча­ль­ным фак­та­рам. Гро­шы — ба­зіс для раз­віц­ця лю­бо­га мас­тац­тва, як і фар­бы — ма­тэ­ры­ял. Ёсць дзяр­жа­вы з сі­ту­ацы­ямі бо­льш жорст­кі­мі, чым у Бе­ла­ру­сі, але ў іх ёсць уяў­лен­не аб пра­грэ­се. На­прык­лад, у нас, у Бе­ла­ру­сі, я шмат раз­оў за­да­ваў гэ­тае пы­тан­не мно­гім лю­дзям: ёсць IT-сфе­ра, індас­тры­ял з эка­на­міч­ны­мі іль­го­та­мі, з аку­му­ля­ва­ны­мі рэ­сур­са­мі, ні­бы­та са­мыя пра­грэ­сіў­ныя ў тэх­на­ла­гіч­ным пла­не, а як яны вы­яўля­юць ся­бе, што яны ве­ша­юць на сце­ны, дзе іх «іко­ны», дзе іх «сця­гі»? Як гэ­тых лю­дзей уцяг­нуць у сфе­ру мас­тац­тва? Зра­зу­ме­ла, тут смя­юцца над ака­дэ­мі­ямі, на­ват над Дзю­се­ль­дор­фскай, та­му бу­ду­юць мед­ыяш­ко­лы, уз­ні­ка­юць не­йкія па­ра­ ле­ль­ныя струк­ту­ры. А ў нас што? Ну яны пры­йдуць і што? Што яны мо­гуць ка­заць, пра што, з кім? Для іх гэ­та ка­мен­ны век. Мы ма­ем про­рву. Уз­ні­кае пы­тан­не: дзе гэ­тыя лю­дзі, да­рад­цы, экс­пер­ты, якія па­він­ны бы­лі рас­ тлу­ма­чыць, што час па­ўстаць не мед­ыя­ды­зай­ну, не афар­млен­ню, але мас­ тац­тву. Я пра тое, што, ка­лі ў нас ёсць пра­су­ну­тыя тэх­на­ло­гіі, Бе­ла­русь мо­жа гэ­тым па­хва­ліц­ца, увя­дзі­це кур­сы пра­гра­ма­ван­ня, фі­зі­кі, бі­ятэх­на­ло­гіі, раз­ гля­дай­це бу­ду­чы­ню. Бія-арт — сён­няш­няя тэ­ма, яна на­кры­ла ўвесь свет. Ко­ль­ кі мас­та­коў тут ёсць, якія га­то­выя з ёй аўта­ры­тэт­на пра­ца­ваць і раз­бі­ра­юцца ў ма­ле­ку­ляр­най фі­зі­цы, ві­ру­са­ло­гіі? Якія змо­гуць ства­рыць кар­ці­ну но­ва­га быц­ця. У гэ­тым пы­тан­не і ёсць: як пра­йшло дзе­ся­ці­год­дзе? Ці з’я­ві­ла­ся но­вая фор­ма ў бе­ла­рус­кім мас­тац­тве? Ці з’я­ві­лі­ся но­выя прэ­зен­та­цый­ныя фор­мы, што вы­ра­ша­юць тыя тэ­мы, якія хва­лю­юць увесь свет? Гэ­та важ­нае пы­тан­ не, і яно ад­кры­тае для ўсіх: інсты­ту­цый, мі­ніс­тэр­стваў, ча­со­пі­са і для шко­лы. І то­ль­кі та­ды, маг­чы­ма, з’я­вяц­ца воб­ра­зы су­час­нас­ці. Мы ка­жам не пра фу­ту­ рыс­тыч­нае, а пра пра­ўду жыц­ця. Але ча­му пра­бук­соў­вае Бе­ла­русь? Пы­тан­не гла­ба­ль­най «пра­ўды» за­ста­ецца са­мым надзён­ным. Та­му што гэ­та пер­шае пы­тан­не мас­тац­тва! Як да­клад­на пра­вес­ці лі­нію: як я ба­чу, як я ду­маю, як ма­гу, ча­му я ма­гу і што ма­гу, ці ве­ру на­стаў­ні­ку, ці ве­ру са­бе. Гэ­та важ­ная фун­да­мен­та­ль­ная ўста­ноў­ка, якая ўвесь час вы­сліз­гвае з поля зро­ку. Фэйккан­структ кла­дзец­ца на­ват на гэ­ты IT-індас­тры­ял, бо яны за­ня­тыя тан­чы­ка­мі, на­прык­лад. Увесь свет ім пляс­кае ў лад­кі, і гэ­та доб­ра, але трэ­ба раз­умець, што гу­ль­ні — гэ­та аспект уцё­каў ад рэ­аль­нас­ці, у мно­гіх сва­іх пра­явах, ня­шмат гу­ль­няў, якія дзей­ні­ча­юць на роў­ных з рэ­аль­нас­цю. І гэ­тае пы­тан­не маг­ло быць ве­ль­мі важ­нае: як су­па­ста­віць штуч­нае і су­час­насць? Гэ­та і ёсць, улас­на, пы­тан­не мас­тац­тва. Са свай­го бо­ку ма­гу ска­заць, што апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі сап­раў­ды ёсць ад­чу­ван­не, што склад­ва­юцца і ма­ні­фес­ту­юцца як унут­ры арт-ася­род­дзя, так і за яго меж­амі не­йкія фэй­ка­выя кан­струк­ты, яны ве­ль­мі жы­ву­чыя і ў кож­ным дзе­ся­ці­год­дзі як быц­цам вы­чэр­пва­юць ся­бе, але зноў па­ўта­ ра­юцца. Акра­мя та­го, ма­руд­на склад­ва­ецца ўза­ема­дзе­янне з гля­дац­кай аўды­то­ры­яй, маг­чы­ма, яна па­паў­ня­ецца і ма­ла­дзее, але ўсё ж па­куль за­ ста­ецца не­шмат­лі­кай. Маг­чы­ма, за­пыт на су­час­насць, апаз­на­ван­не ся­бе ў па­то­ку ча­су па­куль не акту­аль­ныя? З пры­чы­ны ці ад­сут­нас­ці са­цы­яль­на­га за­ка­зу ў не­йкім уз­ае­ма­на­кі­ра­ва­ным пра­цэ­се не вы­твор­час­ці / не спа­жы­ ван­ня рэ­флек­сіі на су­час­насць, на по­шук гэ­тай са­май гла­ба­ль­най пра­ўды? Маг­чы­ма, су­час­нае мас­тац­тва тут ня­бач­нае з шэ­ра­гу пры­чын, якія мы ўжо аб­га­вор­ва­лі, і вы­ка­рыс­тоў­вае не­ка­рэк­тную стра­тэ­гію.

— Гэ­та не зу­сім так, не еха­ла б 700 ты­сяч што­год у Еўро­пу (па­вод­ле афі­цый­ най ста­тыс­ты­кі 700 000 гра­ма­дзян Бе­ла­ру­сі што­год атрым­лі­ва­юць шэн­ген­ скія ві­зы), не лез­лі б у інтэр­нэт і г.д. Бо лю­дзі, якія атры­ма­лі ві­зы, едуць у Поль­шчу, Чэ­хію, Літ­ву, ідуць у му­зеі і га­ле­рэі і ба­чаць тое, што ў Мінск яшчэ га­доў пяць не пры­вя­зуць. Я не па­ста­янны жы­хар Бе­ла­ру­сі, але ба­чу: бе­ла­рус­ «Мастацтва» № 5(446)

кае гра­мад­ства ды­на­міч­нае па сут­нас­ці, еўра­пей­скае ў асно­ве. Да­стат­ко­ва з’ез­дзіць ку­ды за­ўгод­на, хоць у Па­ўднё­вую Аме­ры­ку, хоць у Афры­ку, каб зра­ зу­мець, на­ко­ль­кі мы еўра­пей­цы. Ад­нак ад­на­ча­со­ва ў Бе­ла­ру­сі, якая не мае пра­мо­га да­чы­нен­ня да Ле­ні­на, адзна­ча­ецца ў ліс­та­па­дзе дзень рус­кай кас­ трыч­ніц­кай рэ­ва­лю­цыі. Ка­лі ка­му-не­будзь на За­ха­дзе га­во­рыш пра гэ­та, лю­ дзі не раз­уме­юць: як? Як у не­за­леж­най кра­іне мо­жа та­кое быць? Та­ды ча­му не адзна­ча­юць Фран­цуз­скую рэ­ва­лю­цыю? Яна ста­рэй­шая, бо­льш важ­ная для гіс­то­рыі, да­ла нам Ле­ду, Да­ві­да, Дэ­лак­руа, кла­сі­цызм, на­ват ампір.

« Но­вае Ся­рэд ­ня веч ­ ­ча », мас­та ­коў ­скія так ­т ы­кі , фэйк і да­мі ­ну ­ю чыя стра­тэ ­гіі дзя ­ся ­т ых Ве­ль­мі важ­нае пы­тан­не, якое ўвесь час вяр­та­ецца і зда­ецца за­ўсё­ды акту­ аль­ным: пра­бле­ма кад­раў, лю­дзей, якія на мес­цах ды­вер­сі­фі­ку­юць па­ няц­ці, ве­ды і, вя­до­ма, пэў­ныя фун­да­мен­та­ль­ныя да­ктры­ны. У да­чы­нен­ні да прад­укту су­час­на­га мас­тац­тва ў нас час­та пра­цуе без­аль­тэр­на­тыў­ная па­зі­цыя: пад­аба­ецца — не пад­аба­ецца. У ад­ным з інтэр­в’ю ты ка­заў, што «Гле­баў­скае ву­чы­ліш­ча кан­ца 1990-х — гэ­та бы­ла фун­да­мен­та­ль­ная асно­ ва для цэ­ла­га па­ка­лен­ня, на жаль, іншым па­шан­ца­ва­ла менш». Дзе сён­ня ажыц­цяў­ля­ецца та­ко­га кштал­ту ідэй­ная раз­мет­ка?

— Мы пад­ыхо­дзім да пы­тан­ня, акту­аль­на­га для ўся­го све­ту, якое не­ка­лі акрэс­ліў Умбер­та Эка: ці не жы­вём мы ў тэх­ніч­на раз­ві­тым Ся­рэд­ня­веч­чы («Но­вае Ся­рэд­ня­веч­ча»)? Ці не з’яўля­ецца ўся гэ­тая гіс­то­рыя з пан­дэ­мі­яй і ме­ры ба­ра­ць­бы з ёй фор­май но­вай фе­ада­лі­за­цыі? Мо­жа, гэ­та ма­дэль ста­ наў­лен­ня но­вых фе­ада­ль­ных дзяр­жаў? А што ў нас ка­нон пры­га­жос­ці? «Чар­ ка і шквар­ка» ці ўвесь гэ­ты но­вы а-ля рус? Ён з’яў­ля­ецца кар­ці­най бе­ла­рус­кай што­дзён­нас­ці? Хто­сь­ці ска­жа, маў­ляў, гэ­та та­му, што ў лю­дзей кан­сер­ва­тыў­ны по­гляд на рэ­чы. Я ж пе­ра­ка­наў­ся ў іншым: на жаль, мы не ма­ем сап­раў­дна­га кан­сер­ва­тыз­му, арта­дак­са­ль­най да­гма­ты­кі, яна ся­бе пра­яўля­ла б па-інша­му. Мы жы­вём у фэй­ка­вай рэ­аль­нас­ці, у мас­тац­тве так­са­ма. Возь­мем, на­прык­ лад, Андрэя Аста­шо­ва: фі­нан­са­ва ста­бі­ль­ны мас­так, ча­ла­век-інсты­ту­цыя, ёсць улас­ная ака­дэ­мія, улас­ная прэ­мія. І ўзні­кае пы­тан­не: што мас­тац­тваз­наў­цыасвет­ні­кі па­він­ны га­ва­рыць пра яго мас­тац­тва? Ка­лі пры­хо­дзіш у Па­лац на вы­ста­вы ску­льп­та­раў — там 80% аста­шоў­скіх пе­ра­йма­ль­ні­каў. Я знай­шоў уся­го дзве рэ­аліс­тыч­ныя ску­льп­ту­ры, якія да­ва­лі іншае ўяў­лен­не пра фор­му. На чым грун­ту­ецца тра­ды­цыя гэ­та­га бе­ла­рус­ка­га ака­дэ­міч­на­га дэ­ка­ра­тыў­ на­га сюр­рэ­аліз­му? Ча­му да­мі­нуе гэ­тая дзіў­ная за­хоп­ле­насць ман­гай? Ча­му пад­ыма­юцца та­кія тэ­мы? Яны свя­до­ма вы­бі­ра­юць сваю лі­нію, і з імі трэ­ба бы­ло б вес­ці раз­мо­ву. Тут мы на­ткнём­ся на ча­ла­ве­чы фак­тар, бо псі­ха­ла­гіч­ ныя аспек­ты аказ­ва­юцца важ­ней­шы­мі за да­ктры­на­ль­ныя, ідэй­ныя... Фрэйд пе­ра­ма­гае Мар­кса. Ка­лі ка­заць пра па­ка­лен­ні і ўплы­вы... Ві­да­воч­на, ве­ль­мі скла­да­на пе­ра­ аца­ніць ро­лю ася­род­дзя, асаб­лі­ва для раз­віц­ця твор­чай асо­бы. І ка­лі ў 1980—90-я лі­да­раў мер­ка­ван­няў мож­на бы­ло ад­шу­каць у ту­соў­ках, інсты­ ту­цы­ях, сіс­тэ­ме ад­ука­цыі, то што мож­на ка­заць пра 2010-я? Зноў жа я ба­

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Дз я­с я­т ы я

5

чу па­ўта­ра­ль­ную з дзе­ся­ці­год­дзя ў дзе­ся­ці­год­дзе сі­ту­ацыю, ка­лі ў асноў­ ным мас­та­кі пра­яўля­юць іні­цы­яты­ву і слу­жаць свай­го ро­ду ру­ха­ві­ка­мі і пра­вад­ні­ка­мі па­зі­тыў­ных змен зні­зу. На па­чат­ку 2010-х гэ­та іні­цы­яты­вы Ваш­ке­ві­ча, у кан­цы дэ­ка­ды мы аб­мяр­коў­ва­ем плат­фор­му KALEKTAR і вы­ ста­вы ZBOR у трох рэ­дак­цы­ях. Ка­лі ўзгад­ваць да­лё­кія 1990-я, то гэ­та бу­ дуць бо­льш раз­на­стай­ныя так­ты­кі, у тым лі­ку за­меж­ных ку­ра­та­раў, Эўла­ліі Да­ма­ноў­скай, на­прык­лад.

— Я ду­маю, гэ­та бы­лі эпі­за­дыч­ныя пер­са­на­ль­ныя інта­рэ­сы асоб­ных ку­ра­та­ раў. Мы так і не ўвай­шлі ў еўра­пей­скую сет­ку — адзі­ная з еўра­пей­скіх кра­ін. Ні разу ні­вод­ны бе­ла­рус­кі мас­так не быў прад­стаў­ле­ны на буй­ных між­на­ род­ных вы­ста­вах: на «Да­ку­мен­це», «Ма­ні­фес­це», ні ў асноў­ным пра­екце Ве­ не­цы­янска­га бі­ена­ле. Гэ­та свед­чыць пра сла­басць інсты­ту­та ку­ра­тар­ства, не інтэг­ра­ва­на­га ў еўра­пей­скую сцэ­ну.

інтэр­на­цы­яна­ль­на­га інтэр­нэт-рэ­сур­су. Але 2014 год стаў шмат у чым дэ­шыф­ ра­та­рам гэ­та­га тэр­мі­на, асаб­лі­ва ў ле­вым рус­кім по­лі, ад­нак са­мі пра­кты­кі акты­віз­му не знік­лі, што, улас­на, і па­ка­за­лі ў апош­нія пяць га­доў Ваш­ке­віч, Пуш­кін, Тал­стоў, «Пра­цуй бо­льш! Ад­па­чы­вай бо­льш!», Шос­так... Важ­ны і іншы бе­ла­рус­кі мас­тац­ка-са­цы­яль­ны во­пыт, на­прык­лад бер­лін­скі. Бы­ло б ці­ка­ва па­ра­змаў­ляць з Аляк­сан­драм Ка­ма­ро­вым, які вя­дзе арт-рэ­зі­дэн­цыю ABA / Air Berlin Alexanderplatz (www.airberlinalexanderplatz.de). Як на­огул атры­ма­ ла­ся па­спя­хо­ва арга­ні­за­ваць гэ­тую мас­тац­ка-да­след­чую іні­цы­яты­ву, на якіх прын­­цы­пах? Які аспект акты­віз­му рэ­алі­за­ва­ны ў мас­тац­ка-са­цы­яль­ным клу­бе Neue Nachbarschaft // Moabit (www.neuenachbarschaft.de), што ўзнік з іні­цыя­ ты­вы Ма­ры­ны На­пруш­кі­най?

Іні­ц ы­ят ы­в ы, на­кі ­ра ва ­ ­н ыя ў бу­ду ­ч ы­н ю, якія ўза­ема ­дзе й­ні ча ­ ­ю ць з мі­ну ­л ым: вы­клі ­кі для кр ы­т ы­каў і экс­пер ­тна й су­по л ­ ь­нас ­ці

— Тыя, хто ду­ма­юць пра бу­ду­чы­ню, у яе трап­ля­юць. А ўсе астат­нія, хто хо­чуць у мі­ну­лае, трап­ля­юць у ніш­то. Та­му што ка­лі ме­ха­ніз­мы бу­ду­чы­ні — гэ­та рэ­ аль­насць, то па­воз­кі ча­су — фан­та­зіі. Але тут па­куль не атрым­лі­ва­ецца раз­абрац­ца з бя­гу­чы­мі па­вес­тка­мі: гэ­ та і ідэй­ныя ка­арды­на­ты, і пы­тан­ні ідэн­тыч­нас­ці (хто мы, хто я), і іншае. Мас­тац­тва ж з’яў­ля­ецца тым рэ­сур­сам, які, ад­каз­ва­ючы на гла­ба­ль­ныя і ла­ка­ль­ныя вы­к лі­кі, фар­муе но­выя ве­ды, сэн­сы, пра­яўляе но­выя ты­пы ўза­ ема­адно­сін у со­цы­уме. У вы­ні­ку, збі­ра­ючы кан­тэк­сту­аль­ныя не­да­хо­пы, мы не ка­рыс­та­емся пе­ра­ва­га­мі?

— Ёсць та­кая поль­ская пры­маў­ка, мне яна ве­ль­мі пад­аба­ецца: jest tylko jedna prawda, i nie ma żadnej innej — ёсць то­ль­кі ад­на пра­ўда, і ні­якай іншай. Ні­якай іншай не трэ­ба пры­дум­ляць. Ка­лі ча­ла­век кі­ру­ецца пра­ўдай, яна мо­жа быць зман­лі­вай, ча­ла­век мо­жа па­мы­ляц­ца, — гэ­та не зна­чыць, што Пі­ка­со ства­рыў пра­ўдзі­вы твор, але ба­чыш яго лі­нію — ве­рыш ёй. Лі­ніі, на­ват не кар­ці­не. Мы ж атры­ма­лі ў спад­чы­ну та­ва­рыс­тва жу­дас­на­га фа­ль­шу. Вы­рас­ла цэ­лае не­звы­чай­на цы­ніч­нае па­ка­лен­не. І цы­нізм ста­но­віц­ца амаль на­цы­яна­ль­най стра­тэ­гі­яй, што, на жаль, ад­па­вя­дае бе­ла­рус­кай ма­са­вай рэ­аль­нас­ці. Для мя­ не цы­нізм — гэ­та вы­да­ван­не свай­го не­га­тыў­на­га во­пы­ту за пра­ві­ла. У бу­ду­чы­ню ляг­чэй ува­хо­дзіць, ка­лі з мі­ну­лым во­пы­там бо­льш-менш ра­ за­бра­лі­ся. Сён­ня я ба­чу пра­бле­му ў не­маг­чы­мас­ці асэн­са­ваць мі­ну­лыя дзе­ ся­ці­год­дзі як ёміш­ча пе­ра­емна­га на­ра­ты­ву — за­над­та шмат гіс­та­рыч­ных раз­ры­ваў. Ма­быць, сваю гіс­то­рыю вар­та раз­гля­даць як склад­нік з роз­ных пра­цэ­саў, не аб­авяз­ко­ва звя­за­ных у адзін лан­цу­жок, але якія ўклад­ва­ юцца ў роз­ныя ма­дэ­лі, іх ужо мож­на па­ра­ўноў­ваць і ана­лі­за­ваць. Ця­пер у бо­ль­шай сту­пе­ні гіс­то­рыя існуе не ў фак­тах, а ў мер­ка­ван­нях, што ро­біць мі­ну­лае не­дак­лад­ным, рас­тва­ра­ючы ўяў­лен­ні пра важ­ныя падзеі, збі­ва­ ючы акцэн­ты, што, у сваю чар­гу, ро­біць у вы­ні­ку гэ­тую гіс­то­рыю надзвы­чай суб’­ектыў­най. У ад­ным з вы­сту­паў (лек­цыя ў Кі­еве, 2015) ты пры­во­дзіў мер­ка­ван­не Ка­ця­ры­ны Дзё­гаць, якая ка­за­ла, што бе­ла­ру­сы па­він­ны пры­ ду­маць не­йкую мі­фа­ло­гію ста­наў­лен­ня ма­дэр­ніс­цка­га мас­тац­тва.

— Нам пра­па­ну­юць вы­бу­доў­ваць мі­фы, фэйк, а ў нас і так ёсць ко­зы­ры ў ру­ ках — у нас УНО­ВІС. І гэ­та па­він­на быць на па­вер­хні, сця­гам, ло­зун­гам. У нас да­стат­ко­ва доб­рых мас­та­коў і лю­дзей, якія вы­ра­шы­лі свае пра­фе­сій­ныя і жыц­цё­выя пы­тан­ні і не па­ку­ту­юць. Але ні­вод­ны з іх не вы­кла­дае, не чы­тае лек­цыі ў на­ву­ча­ль­ных уста­но­вах, ні­ко­га з іх не за­пра­ша­юць. Ад­но з пы­тан­ няў, уз­ня­тае ў 2000-х, за­пус­ці­ла лан­цу­го­вую рэ­акцыю: мас­та­кі, якія жы­вуць за мя­жой, ста­лі вы­стаў­ляц­ца ў Бе­ла­ру­сі, і не то­ль­кі ў га­ле­рэі «Ў», — Эве­лі­на Дом­ніч і Дзміт­рый Ге­ль­фанд у га­ле­рэі «Уні­вер­сі­тэт ку­ль­ту­ры», Ігар Ці­шын у «А&V», Ігар Каш­ку­рэ­віч у «Alla prima». Мно­гія пла­ны да 2020-га па­ру­шы­лі­ся: Та­ра­сэ­віч, Грак, Ва­ку­ль­чык па­він­ны бы­лі арга­ні­зоў­ваць вы­ста­вы. Доб­ры год быў за­пла­на­ва­ны для Бе­ла­ру­сі! На не­йкія рэ­чы я гля­джу апты­міс­тыч­на, бо не­маг­чы­ма зу­сім па­га­сіць вы­клік цы­ві­лі­за­цыі і імкнен­ні лю­дзей. З аса­біс­та­га дос­ве­ду ве­даю: хто мог ска­заць, што ўпа­дзе Бер­лін­ская сця­на, ка­лі мы бу­да­ва­лі ба­ры­ка­ды ў ву­чы­ліш­чы? Та­ды бы­ла ве­ра на­іўна­га: ка­лі не­шта ро­біш у мас­тац­тве — усё мо­жа ад­быц­ца. Гэ­та ўсё фе­на­ме­на­ль­ная сі­ла, мац­ней­шая за на­шы ўяў­лен­ні!

Плат­фор­ма KALEKTAR — а ў ра­ду гэ­та­га рэ­сур­су ўва­хо­дзіш і ты — ста­ла пра­сто­рай для «спро­бы ства­рэн­ня ка­лек­цыі най­ноў­ша­га бе­ла­рус­ка­га мас­ тац­тва». У ад­ным з тэк­стаў за­сна­ва­ль­ні­кі Сяр­гей Ша­бо­хін і Сяр­гей Кі­руш­ чан­ка га­ва­ры­лі так­са­ма пра «фар­му­ля­ван­не но­вых пры­нцы­паў і пад­ыхо­ даў да пра­бле­ма­ты­кі ства­рэн­ня су­час­най ка­лек­цыі, якая маг­ла ўваб­раць у ся­бе ўсю раз­на­стай­насць мас­тац­кіх пра­ктык...» і г.д. На твой по­гляд, у чым за­к лю­ча­юцца гэ­тыя но­выя пад­ыхо­ды і пры­нцы­пы? Якія дыс­кур­сы пе­ра­ва­жа­юць унут­ры пра­екта і г.д. Ты ж раз­уме­еш, што пры ад­сут­нас­ці аль­тэр­на­тыў гэ­тай іні­цы­яты­ве (ня­хай яна доў­га­тэр­мі­но­вая аль­бо ка­рот­ ка­тэр­мі­но­вая) ува­га да яе ў разы ўзрас­тае. Так­са­ма важ­на раз­умець, якім чы­нам «кан­стру­юец­ца» гэ­ты архіў. Які стан яго сён­ня? Пра­ект на па­ўзе?

— На сён­няш­ні дзень ня­ма фі­нан­са­ва­га рэ­сур­су. Гэ­та ад­на з пры­чын. А са­мая га­лоў­ная з іх — за­то­ча­насць на асо­бу рэ­дак­та­ра, Сяр­гея Ша­бо­хі­на, у пер­шую чар­гу мас­та­ка. Гэ­та за­ўсё­ды так бы­вае, што та­ле­на­ві­тыя іні­цы­ятыў­ныя лю­ дзі ад­на­ча­со­ва за­йма­юцца мно­гім. Трэ­цяя пра­бле­ма — пра­ца з тэк­ста­мі, шэ­ раг тэк­стаў не на­пі­са­ны да гэ­та­га ча­су, тут ужо ад­каз­насць тых аўта­раў, якія ўзя­лі­ся за іх. Та­му ма­тэ­ры­ялы і аб­наў­лен­ні мы раз­мяш­ча­ем па­сту­по­ва. Яшчэ ад­на — зга­сан­не энту­зі­язму ка­лек­тыў­ных уз­ае­ма­дзе­янняў. Мак­сім Ты­мі­нь­ко, па­мя­та­ючы яшчэ з ча­соў фу­ту­рыс­таў, што «му­зей — гэ­та мо­гіл­кі», пра­па­на­ ваў вір­ту­аль­ную ма­дэль. І ме­на­ві­та ён па­ста­віў пы­тан­не пра му­зей бу­ду­чы­ні. У тым па­ўстае роз­ні­ца ў пры­нцы­пах арга­ні­за­цыі як архі­ва, так і рэ­аль­най пра­сто­ры, ка­лі вес­ці ідэю да рэ­алі­за­цыі. Мы лі­чым гэ­тую за­да­чу стра­тэ­гіч­най, бо ка­лі ў на­ступ­ным дзе­ся­ці­год­дзі ў нас не з’я­віц­ца му­зея су­час­на­га мас­тац­т­ ва, то Бе­ла­русь кан­чат­ко­ва за­ста­нец­ца пра­він­цы­яй. Дос­вед інд ы­ві ­ду ­аліс цкіх стра ­ ­тэ ­гі й Амаль 10 га­доў та­му ў ад­ным са сва­іх вы­сту­паў ты ка­заў, што бе­ла­рус­кае су­час­нае мас­тац­тва са ста­ну парт­ызан­ска­га пе­ра­йшло ў стан за­к лад­ні­каў. Ці акту­аль­нае гэ­тае ад­чу­ван­не сён­ня? Тут мож­на бы­ло б яшчэ па­зна­чыць аўтар­скі пра­ект дзя­ся­тых — анлайн-плат­фор­му Art Aktivist Сяр­гея Ша­бо­ хі­на, якой ён ма­ні­фес­та­ваў пе­ра­ход з «парт­ызан­скіх пра­ктык» да «актыў­ най стра­тэ­гіі». На твой по­гляд, гэ­та бы­ла агу­ль­ная тэн­дэн­цыя аль­бо суб’­ ектыў­ная па­зі­цыя гру­пы мас­та­коў? З пры­пы­нен­нем пра­цы гэ­та­га парт­ала спы­ніў­ся пе­ра­ход да арт-акты­віз­му? Сён­ня што з’яў­ля­ецца тэн­дэн­цы­яй: парт­ызан­ства, арт-акты­візм аль­бо за­к лад­ніц­тва? Аль­бо гэ­та па­зі­цыі, якія вы­рас­лі ў стра­тэ­гіі асоб­ных твор­цаў?

— Усе гэ­тыя па­зі­цыі ад­на ад­ной не су­пя­рэ­чыць, па­ка­жы­це мне пе­ра­мож­цаў. У нас уво­гу­ле ве­ль­мі ма­ла актыў­ных мас­та­коў, якія пра­цу­юць, ска­жам, з праб­ ле­май ме­на­ві­та акту­аль­нас­ці, з раз­умен­нем пы­тан­ня, што ёсць мас­тацт­ва, а не на­огул твор­часць. Па сут­нас­ці, гэ­та не­ка­ль­кі со­тняў ча­ла­век па ўсёй кра­ іне. І гэ­та не­вя­лі­кі пра­цэнт да кво­ты, якая існуе ў Еўро­пе. Ка­лі мы возь­мем, да пры­кла­ду, Га­лан­дыю, то атры­ма­ем не­су­пас­таў­ныя ліч­бы. Ша­бо­хін быў до­ сыць пра­зор­лі­вы, ка­лі арга­ні­за­ваў Art Aktivist, гэ­та бы­ла вы­дат­ная за­яўка для

Пра­екц ыя су­час ­нас ­ці

май, 2020