MASTACTVA Magazine 2/2019

2 /2019 люты

• Андрэй Лянкевіч пра культурны кампост • «Песня песняў»: чорная меса кахання • Цясляр vs Цэслер

16+

Знакаміты берлінскі мастацкі калектыў Slavs and Tatars («Славяне і татары») упершыню выстаўляецца ў Беларусі – у галерэі сучаснага мастацтва «Ў». Усе экспанаты выставы – вынік грунтоўных навуковых даследаванняў і палявога збору інфармацыі. Яны адбіраліся і дапасоўваліся пры ўдзеле беларускіх мастакоў, што працавалі ў майстэрні Slavs and Tatars у Берліне ўвосень 2018 года пры падтрымцы Інстытута Гётэ. Праект Love Me, Love Me Not: Changed names даследуе змены ў назвах гарадоў пад уплывам складанай гісторыі розных рэгіёнаў.

Slavs and Tatars. Love Me, Love Me Not (Belarus, Dziaržynsk). Люстэрка, алюмініевая рама, акрыл. 2019.

­

1

8

14 16 Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы 3 • Арт-да­йджэст Крэ­атыў­ная індус­трыя 4 • Ма­ры­на Га­еўская СТАЖЫРОЎКІ Ў РЭ­ЗІ­ДЭН­ЦЫЯХ 6 • майстар-клас ЛІЛІЯ НІШЧЫК. КЕРАМІКА «Стан рэ­чаў» з Лю­бай Гаў­ры­люк 8 • АНДРЭЙ ЛЯНКЕВІЧ. КЛУБ ЭЛІТАРНАГА МАСТАЦТВА ЗГАРЭЎ На­шы за­меж­ні­кі 12 • Але­ся Бе­ля­вец ВАЛЕРЫЙ МАРТЫНЧЫК Агляды, рэцэнзіі 16 • Кацярына Ізафатава ПАРТРЭТ У МУЗЕЙНЫМ ФАРМАЦЕ «Сучаснікі ХХ. Стагоддзе беларускага партрэта» ў НММ 100-годдзе Баўхауза 22 • Ала Пігальская БАЎХАЎЗ І ПОЗНІ САВЕЦКІ МАДЭРНІЗМ: ПРЫКРАЯ НЯЧУЛАСЦЬ © «Мас­тац­тва», 2019.

41 «Ураджай» на Камернай сцэне Купалаўскага тэатра

­ ­

­

і­ е.

­

­ я­

.­

­ я­

е­

­

.

3

змест

мастацтва № 2 (431) Люты 2019

ва­пры­све­ча­ная­зна­ка­мі­та­ му­аген­цтву,­за­сна­ва­на­му­ не­ўза­ба­ве­па­сля­за­кан­чэн­ня­ Дру­гой­сус­вет­най­вай­ны­ та­кі­мі­зна­ка­мі­ты­мі­май­стра­ мі,­як­Ро­берт­Ка­па,­Анры­ Кар­цье­Брэ­сон,­Джордж­ Ро­джар­і­Дэ­від­Сей­мур.­Для­ аген­цтва­бы­ла­ство­ра­ная­ ве­лі­зар­ная­ко­ль­касць­куль­­ та­вых­фа­таг­ра­фій.­У­ро­лі­ арга­ні­за­та­ра­гэ­тай­вы­ста­вы­ вы­сту­піў­Кле­ман­Шэ­ру­з­ Му­зея­су­час­на­га­мас­тац­ тва­Сан­Фран­цыс­ка,­які­ ра­ней­пра­ца­ваў­у­Цэн­тры­ Па­мпі­ду.­Фа­таг­ра­фіі­аген­ц­ тва­бу­дуць­прад­стаў­ле­ны­ў­ тым­вы­гля­дзе,­як­яны­бы­лі­ апуб­лі­ка­ва­ныя­пер­ша­па­чат­ ко­ва —­у­га­зе­тах,­ча­со­пі­сах­і­ мас­тац­кіх­кні­гах.

●

Лон­дан,­Нью­Ёрк»,­пры­све­ ча­ны­юбі­лею­ўзнік­нен­ня­ мас­тац­ка­га­кі­рун­ку­De­Stijl.­ Му­зей­ва­ло­дае­най­буй­ней­ шай­ка­лек­цы­яй­ра­бот­Пі­та­ Ман­дры­яна —­300­тво­раў,­ якія­і­пла­нуе­па­ка­заць.­ Га­ра­ды,­пе­ра­лі­ча­ныя­ў­наз­ ве,­Ман­дры­ян­лі­чыў­сва­ім­ до­мам,­па­куль­не­пе­ра­ехаў­ у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­жыў­да­ са­май­смер­ці.

●

Тэ­ма­тыч­ная­вы­ста­ва­«Пі­ка­са­ на­пля­жы»­бу­дзе­па­ка­за­ ная­ў­Ве­не­цыі.­Экс­па­зі­цыя­ вы­бу­да­ва­ная­ва­кол­кар­ці­ны­ Па­бла­Пі­ка­са­«Ку­па­льш­чы­ цы»­(1937)­з­ка­лек­цыі­Пе­гі­ Гу­ген­хайм,­а­сам­пра­ект­ пры­све­ча­ны­тэ­ме­пля­жа­ як­лей­тма­ты­ву­твор­час­ці­ мас­та­ка­пад­час­яго­жыц­ця­ў­ Пра­ван­се.­Сё­ле­та­па­чы­ на­ецца­се­рыя­з­40­вы­стаў­ пра­су­вя­зі­вы­на­ход­ні­ка­ ку­біз­му­з­Між­зем­на­мо­р’ем,­

Рэдакцыя: Галоўны рэ­дак­тар алена андрэеўна каваленка Намеснік галоўнага рэ­дак­тара Дзмітрый Падбярэзскі, рэдактары аддзелаў Алеся Белявец, Тац­ця­на Му­шын­ская, Жа­на Лаш­ке­віч, Антон сідарэнка, мас­тац­кі рэ­дак­тар вячаслаў ПАЎЛАВЕЦ, літаратурны рэдактар Лідзія НаліўКА, фо­та­ка­рэс­пан­дэнт сяргей ждановіч, на­бор: іна адзі­нец, вёр­стка: акса­на кар­та­шо­ва.

Трац­ця­коў­цы­на­Крым­скім­ Ва­ле­і­пра­цяг­нец­ца­да­18­ сту­дзе­ня.­Ку­ра­тар­кай­асноў­ на­га­пра­екта­«За­воб­лач­ныя­ ля­сы»­ста­ла­Юка­Ха­сэ­га­ва,­ га­лоў­ная­ку­ра­тар­ка­Му­зея­ су­час­на­га­мас­тац­тва­ў­То­кіа.­ Згод­на­з­яе­кан­цэп­цы­яй,­ лес­з’яўля­ецца­ме­та­фа­рай­ зям­лі­і­ку­ль­тур­ных­ка­ра­нёў,­ у­той­час­як­аб­ло­кі­звя­за­ныя­ з­маг­чы­мас­ця­мі­су­час­ ных­тэх­на­ло­гій­у­аб­ме­не­ інфар­ма­цы­яй­і­зно­сін­без­ меж­аў.­Ся­род­за­про­ша­ных­ зор­ных­удзе­ль­ні­каў­бі­ена­ле­ мож­на­адзна­чыць­спя­вач­ку­ і­мас­тач­ку­Б’ёрк,­якая­прад­ ста­віць­на­вы­ста­ве­сваю­ ві­дэ­аін­ста­ля­цыю­аль­бо­ digital­пра­ект.­

1.­Пол­Фус­ко.­Аген­цтва­ Magnum.­Фа­таг­ра­фія­зроб­ ле­ная­з­жа­лоб­на­га­цяг­ні­ка­ Ро­бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ Ке­нэ­дзі.­1968.

2.­Жан­Мі­шэль­Бас­кія.­Без­ на­звы.­Зме­ша­ная­тэх­ні­ка.­ 1982.

3.­П’ер­Ба­нар.­Лю­дзі­на­ву­лі­ цы.­Алей.­1894.

4.­Піт­Ман­дры­ян.­Пе­ра­мо­га­ бу­гі­ву­гі.­Алей.­1942—1945.

5.­Па­бла­Пі­ка­са.­Ку­па­льш­ чы­цы.­Алей.­1937.

6.­Поль­Сі­нь­як.­Сэн­Тра­пэ.­ Фан­тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895.

7.­Джа­ко­ма­Па­ль­ма­Ста­ рэй­шы.­Парт­рэт­дзяў­чы­ны. Алей.­1520.

8.­Гор­дан­Паркс.­Му­ха­мед­ Алі,­Ма­ямі,­Фло­ры­да.­Фа­та­ гра­фія.­1966.

Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакой 409, 4 паверх. ­ Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя). ­ www.kimpress.by/mastactva. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 14.02.2019. Фармат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT Sans Narrow». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.выд. арк. 10,1. Ты­раж 687. Заказ 386. Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва «Бе­ла­рус­кі Дом дру­ку»». 220013, г. Мінск, праспект Не­за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004. ­ E-mail: art_mag@tut.by.

SUMMARY

Кі­но 43 • Арт-да­йджэст Агляд 44 • Антаніна Карпілава 90 ХВІЛІН БЕЛАРУСКАЙ АНІМАЦЫІ, АБО ПЛАН ВЫКАНАНЫ — ШТО ДАЛЕЙ?

In Design 48 • Але­на Ка­ва­лен­ка ДЗМІТРЫЙ САЛОК. ДОМ, ЯКІ ПАБУДАВАЎ KOLLAS

На першай старонцы вокладкі:

Марына Вярэніч.

Everything. Пластык, оракал, аўтарская тэхніка.

2018.

120­кар­цін,­ма­люн­каў,­ рэ­лей.­Ку­ра­тар­ка­Віў­ен­ за­ся­ро­дзі­ла­ся­на­неа­­ э­сі­яніз­ме,­сім­ва­ліз­ме­ р­час­ці­гру­пы­«На­бі».

ва­пі­су —­ад ува­гі­да­ко­ле­ру­ і­на­зі­ран­няў­за­рэ­аль­нас­цю­ да­падзен­ня­тэх­ніч­на­га­май­ стэр­ства­ў­по­зніх­ра­бо­тах­ аўта­раў.­Ве­не­цы­янская­шко­ ла­ў­пе­ры­яд­Рэ­не­сан­су­вы­ лу­ча­ла­ся­сва­імі­вы­ключ­ны­мі­ ка­ла­рыс­тыч­ны­мі­якас­ця­мі.

●

●

Рэ­д ак­ц ый­н ая рада: На­тал­ля ГА­НУЛ, Свят­ла­на ГУТ­КОЎ­СКАЯ, Ка­ця­ры­на ДУ­ЛА­ВА, Анта­ні­на КАР­ПІ­ЛА­ВА, Аляк­сей ЛЯ­ЛЯЎ­СКІ, Мі­ка­лай ПІ­НІ­ГІН, Ула­дзі­мір РЫ­ЛАТ­КА, Антон СІ­ДА­РЭН­КА, Ры­гор СІТ­НІ­ЦА, Дзміт­рый СУР­СКІ, Ры­чард СМО­ЛЬС­КІ, На­тал­ля ША­РАН­ГО­ВІЧ, Ні­на ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА, Кан­стан­цін ЯСЬ­КОЎ.

3

37 • Арт-да­йджэст Агляды, рэцэнзіі «Песня песняў» у «Ок16» 39 • Кацярына Яроміна ЯК СМЕРЦЬ — МОЦНАЕ 40 • Дзмітрый Ермаловіч-Дашчынскі ВІЗУАЛЬНАЯ ПАЭЗІЯ 41 • Лізавета Каліверда СКРЫНЯ БЕЗ ДНА «Ураджай» на Камернай сцэне Купалаўскага тэатра 42 • Кацярына Яроміна СВЯТЛО «НЯБЁСАЎ» Фестываль батлейкавых і лялечных тэатраў

Вы­д а­вец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «Ку­ль­ту­ра і мас­тац­тва» Дырэктар Ірына Аляксееўна Слабодзіч Першы намеснік дырэктара Людміла Аляксееўна Крушынская У­Му­ні­цы­па­ль­ным­му­зеі­ў­ Га­азе­да­24­ве­рас­ня­пра­цуе­ пра­ект­«Ад­крыц­цё­Ман­ дры­яна.­Амстэр­дам,­Па­рыж,­

Тэ­атр

Між­на­род­ны­цэнтр­фа­та­ гра­фіі­ў­Нью­Ёрку­па­каз­вае­ «Ма­ні­фест­Magnum».­Вы­ста­

25 • Арт-да­йджэст У грымёрцы 26 • Алена Балабановіч АНЁЛЫ І ДЭМАНЫ АНДРЭЯ ВАЛЕНЦІЯ Тэма Філарманічныя праекты «Уінфілд» і «Жоўтыя зоркі» 29 • Наталля Ганул ВЕЦЕР УІНФІЛД 30 • Наталля Ганул ЗОРКІ ЖЫЦЦЯ Культурны пласт 32 • Ірына Мільто, Аляксандр Мільто ЧАЛАВЕК-ЭПОХА 36 • Асабісты кабінет Дзмітрыя Падбярэзскага

У­ні­дэр­лан­дскай­ла­ка­цыі­ Foam­пра­хо­дзіць­вы­ста­ва­ ле­ген­дар­на­га­фа­тог­ра­фа­ Гор­да­на­Па­ркса.­Ён­стаў­ пер­шым­рэ­жы­сё­рам­афра­ аме­ры­кан­цам­у­Га­лі­ву­дзе,­ які­зняў­по­ўна­мет­раж­ны­ мас­тац­кі­фі­льм.­Паркс­на­ зы­ваў­сваю­ка­ме­ру­«збро­яй­ вы­ба­ру»­і­праз­фо­та­здым­кі­ звяр­таў­агу­ль­ную­ўва­гу­на­ сег­рэ­га­цыю,­мар­гі­на­лі­за­ цыю,­не­спра­вяд­лі­васць­і­ бед­насць.

За­с на­ва­ль­н ік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзеня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая.

Му­зы­ка

«Мастацтва» № 2 (431)

­дан­скай­Barbican­ allery­да­21­ве­рас­ э­зен­ту­юць­спад­чы­ну­ а­мі­та­га­аме­ры­кан­ска­га­ ву­ка­Жа­на­Мі­шэ­ля­ я —­гра­фі­ціс­та­(пі­яне­ра­ ёрска­га­стрыт­арту­ ­х)­і­ня­ўрым­слі­ва­га­ к­спрэ­сі­яніс­та.­Да­сва­ёй­ яй­смер­ці­ў­27­га­доў­ён­ еў­ства­рыць­бо­льш­за­ ы­ся­чы­ра­бот,­якія­сён­ с­кі­да­ныя­па­пры­ват­ ка­лек­цы­ях,­з іх­і­бы­лі­ ра­ныя­ка­ля­ста­прац­ рэ­зен­та­цыі­ў Бар­бі­кан­ ры.­Бас­кі­еўская­«Boom­ eal» —­пер­шая­по­ўна­ аб­ная­яго­вы­ста­ва­ў­ і,­яна­пла­на­ва­ла­ся­як­ а­саб­лі­вая­рэ­кан­струк­ пер­шай­вы­ста­вы­Бас­кіі,­ е­дзе­най­у­1981­го­дзе,­ о­і­па­ча­ла­ся­яго­сус­ ая­сла­ва.­Лон­дан­ская­ а­зі­цыя­па­чнец­ца­сё­ле­та­ ­рас­ня­і­пра­цяг­нец­ца­ 8­сту­дзе­ня­2018.

Змест

а­ва­«Рэ­не­санс­у­ цыі.­Тры­умф­пры­га­ і­і­крах­жы­ва­пі­су»­ў­ і­Ці­сэ­на­Бор­не­мі­сы­ ен­туе­май­строў­XVI­ д­дзя,­та­кіх­як­Ты­цы­ е­ра­не­зэ,­Цін­та­рэ­та­і­ ­Пра­цы­свед­чаць­пра­ ю­цыю­та­га­час­на­га­жы­

ень,­2017

2

The second 2019 issue of Mastactva magazine greets its readers with the Visual Arts set, which opens with Art Digest — an extensive survey of notable foreign art events recommended by Mastactva’s knowledgeable authors (p. 3).

Then follows Creative Industry, where Maryna Gayewskaya, the founder and chairperson of the ABC of Business Youth Association, coordinator of the projects Business Development in Creative Industries for the Prosperity of Belarus and The Voice of Culture, talks about creation and development of one’s own business in the sphere of culture (p. 4).

There are also a number of other materials in the set. We restart the Master Class to make a ceramic teapot with Liliya Nischyk (p. 6). Next in the Visual Arts rubric comes the State of the Art with Liuba Gawryliuk: in February, she offers to the readers a substantial dialogue with photographer Andrey Liankievich (p. 8). Our Foreigners in February presents Alesia Bieliaviets’ talk with Valery Martynchyk, a remarkable Belarusian artist who lives in London (p. 12). Reviews are by Katsiaryna Izafatava (Contemporaries of the 20th Century. Centenary of the Belarusian Portrait at the NAM, p. 16). We also begin celebrating the remarkable event of the world art field — The 100th Anniversary of the Bauhaus: Ala Pigalskaya (THE BAUHAUS AND LATE SOVIET MODERNISM: ANNOYING INSENSIBILITY p. 22).

After the panorama of Foreign Art Events Digest in its field (p. 25), the Music section introduces the following: In the Dressing Room, Aliona Balabanovich talked to Andrey Valentsiy (ANDREY VALENTSIY’S ANGELS AND DEMONS, p. 26). The Theme of the musical February is the Philharmonic projects Winfield and Yellow Stars given a comprehensive and detailed discussion by Natallia Ganul (p. 29). The Cultural Layer from Iryna and Aliaksander Milto is dedicated to Anatol Bagatyrow (AN EPOCH OF A MAN, p. 32). At the end of the rubric, we traditionally visit Dzmitry Padbiarezski’s Personal Office (p. 36).

The February Theatre rubric carries a series of materials worthy of attention. First, the reader can see Foreign Theatre Art Events Digest (p. 37) and then follow Reviews and Critiques by Katsiaryna Yaromina and Dzmitry Yermalovich-Daschynski (The Song of Songs at the OK 16, p. 39 and p. 40), Lizavieta Kalivierda (Harvest at the Kupala Theatre, p. 41), Katsiaryna Yaromina (The Niabiosy 5th International Christmas Festival of Batleika and Puppet Shows, p. 42).

After the introductory Foreign Cinema Events Art Digest (p. 43), the Cinema section offers to the pleasure of its followers Antanina Karpilava’s article — an animation review (p. 44).

The issue is concluded with the In Design rubric, whose hero in February is Dzmitry Salok (DZMITRY SALOK. THE HOUSE THAT KOLLAS BUILT, p. 48).

Візуальныя мастацтвы

Вы­ста­ва Бру­са На­ўма­на (ула­да­ль­ні­ка дзвюх уз­на­га­род «За­ла­то­га льва» на Ве­не­цы­янскім бі­ена­ле) Disappearing Acts у Му­зеі су­час­на­га мас­тац­тва (MoMA PS1) у Нью-Ёрку прад­стаў­ляе рэ­трас­пек­ты­ву аме­ры­кан­ска­га твор­ цы (нар. 1941) за 20 га­доў. Вы­ста­ва, якая пе­ра­еха­ла з Ба­зе­ля, ахоп­лі­ вае кар’еру мас­та­ка, па­чы­на­ючы з 1960-х, і дэ­ман­струе яго ва­ло­дан­не шы­ро­кім спек­трам мед­ыу­маў — ад ма­ля­ван­ня, дру­ку, фа­таг­ра­фіі і скульп­­ту­ры да спек­так­ля, кі­но, не­ону і гі­ган­цкіх інста­ля­цый. На­зва — Disappearing Acts, то-бок акты, якія зні­ка­юць, — рас­кры­вае стра­тэ­гію мас­та­ка, як праз лі­та­раль­­ ныя, так і ме­та­фа­рыч­ныя дзея­нні, на­кі­ра­ва­ныя на вы­да­лен­не, ад­хі­лен­ не, пры­хоў­ван­не. Це­лы фраг­мен­ та­ва­ныя, га­ла­сы гу­чаць не­вя­до­ма ад­куль, цэн­тры па­кі­ну­тыя пус­ты­мі. Да 25 лю­та­га.

З 10 са­ка­ві­ка ў На­цы­яна­ль­най га­ле­рэі мас­тац­тваў у Ва­шын­гто­ не адзна­чаць 500-год­дзе з дня на­ра­джэн­ня Яко­па Ра­бус­ці, бо­льш вя­до­ма­га як Цін­та­рэ­та. Свя­та кры­ ху пры­паз­ні­ла­ся, бо яго род­ная Ве­ не­цыя дэ­ман­стра­ва­ла дзве вя­лі­кія вы­ста­вы, ра­бо­ты з якіх і па­ка­жуць у ЗША. Да 7 лі­пе­ня.

Арт-дайджэст

Му­зеі све­ту спра­ча­юцца за тво­ры Леа­нар­да да Він­чы. Бо ў 2019-м спаў­ня­ецца 500 га­доў з дня смер­ці мас­та­ка, і да гэ­тай да­ты бу­дуць пры­ мер­ка­ва­ныя вы­ста­вы ў Па­ры­жы, Лон­ да­не, Фла­рэн­цыі, Кра­ка­ве ды іншых га­ра­дах. Рас­па­чаў арт-ма­ра­фон Му­зей

амаль за 31 млн до­ла­раў на аўкцы­ёне ў 1994 го­дзе. У Іта­ліі за­пла­на­ва­ны дзя­сят­кі вы­стаў і ку­ль­тур­ных падзей. У Мі­ла­не ў Ка­ ра­леў­скім па­ла­цы про­йдуць тры вы­ ста­вы. «Цу­доў­ны свет пры­ро­ды» (з 5 са­ка­ві­ка па 7 лі­пе­ня) пра ад­но­сі­ны Ле­анар­да і пры­ро­ды Лам­бар­дыі XVI ста­год­дзя. У пе­ры­яд з мая па жні­вень тут жа прад­ста­вяць інста­ля­цыі Studio Azzurro, пры­све­ча­ныя су­час­ні­куэнцык­ла­пе­дыс­ту Ле­анар­да. У экс­па­зі­ цыі «Аб­ед Ле­анар­да для Фран­цыс­ка I: шэ­дэўр з шоў­ку і срэб­ра» га­лоў­ным экс­па­на­там ста­не га­бе­лен з му­зея Ва­ ты­ка­на, на якім ува­соб­ле­на ад­на з са­ мых ран­ніх ко­пій «Таемнай вя­чэ­ры». У Ры­ме вяс­ной у вы­ста­вач­най за­ле Scuderie del Quirinale про­йдзе га­лоў­ ная іта­ль­янская вы­ста­ва Ле­анар­да,

Тэй­ла­ра ў ні­дэр­лан­дскім Гар­ле­ме яшчэ 5 кас­трыч­ні­ка 2018 го­да. З пры­ чы­ны ран­ня­га стар­ту інсты­ту­цыя, якая не ва­ло­дае ні ад­ной пра­цай Ле­анар­ да, змаг­ла вы­пі­саць ка­ля трыц­ца­ці яго ма­люн­каў. Га­ле­рэя Уфі­цы ў Фла­рэн­цыі зра­бі­ла вы­ста­ву на асно­ве Лес­тэр­ска­ га ко­дэк­са, па­зы­ча­на­га Бі­лам Гей­тсам. За­сна­ва­ль­нік Microsoft ку­піў ру­ка­піс

дзе бу­дуць раз­гля­дац­ца су­вя­зі па­між інжы­не­ры­яй, тэх­на­ло­гі­ямі і мас­тац­т­ вам у пе­ры­яд па­між ча­тыр­нац­ца­тым і шас­нац­ца­тым ста­год­дзя­мі. Най­буй­ней­шая рэ­трас­пек­ты­ва Ле­анар­да да Він­чы ад­кры­ецца ў па­рыж­скім Луў­ры во­сен­ню 2019 го­да. Ку­ра­та­ры па­ста­ві­лі пе­рад са­бой амбі­цый­ную мэ­ту — саб­раць най­бо­ль­ шую ко­ль­касць ра­бот мас­та­ка. Раз­ам з «Мо­най Лі­зай» уста­но­ва ва­ло­дае ча­тыр­ма іншы­мі тво­ра­мі, пры­зна­ ны­мі кар­ці­на­мі май­стра (уся­го іх на­ліч­ва­ецца ка­ля 15). Му­зей так­са­ма зна­хо­дзіц­ца ў пры­ві­ле­ява­ным ста­ но­віш­чы — ён мо­жа ­па­зы­чыць пра­цу «Збаў­ца све­ту», прад­адзе­ную за 450 млн до­ла­раў год та­му, якая па­сту­ пі­ла ў фонд Луў­ра Абу-Да­бі. Два­нац­цаць шоу Ле­анар­да ад­кры­ва­ юцца ад­на­ча­со­ва ў Вя­лі­каб­ры­та­ніі.

144 ма­люн­кі з Ка­ра­леў­скай ка­лек­цыі па­кі­да­юць Він­дзор­скі за­мак для се­рыі ад­на­ча­со­вых вы­стаў, па 12 ра­бот для 12 бры­тан­скіх пля­цо­вак, пе­рад буй­ ны­мі вы­ста­ва­мі ў Ка­ра­леў­скай га­ле­рэі ў Лон­да­не ў маі (200 ма­люн­каў) і ў

Бер­лін­ская кар­цін­ная га­ле­рэя з 1 са­ка­ві­ка пра­па­нуе су­мес­ную вы­ ста­ву Андрэа Ман­тэ­ньі і Джа­ва­ні Бе­лі­ні, што да­сле­дуе ўза­емаў­плы­вы двух клю­ча­вых май­строў ран­ня­га Ад­ра­джэн­ня. Ад­на з пе­ра­ваг экс­па­зі­ цыі — маг­чы­масць уба­чыць у ад­ным мес­цы знач­ную ко­ль­касць па­лот­наў Ман­тэ­ньі, рас­кі­да­ных па роз­ных му­зе­ях. Да 30 чэр­ве­ня.

3

Хо­лі­руд-хаўс у Эдын­бур­гу ў ліс­та­па­ дзе (80 ма­люн­каў). Мэ­та ў тым, каб да­сяг­нуць мак­сі­ма­ль­най аўды­то­рыі. Лон­дан­ская га­ле­рэя Serpentine з 19 па 24 лю­та­га прад­ста­віць пер­шы ў гіс­то­рыі пер­фор­манс у зме­ша­най рэ­аль­нас­ці аўтар­ства Ма­ры­ны Аб­ ра­ма­віч The Life («Жыц­цё») — вір­ ту­аль­ную Аб­ра­ма­віч мож­на бу­дзе пра­йграць у кан­крэт­ным кан­тэк­сце ў лю­бым пун­кце све­ту, што мае ад­па­ вед­нае аб­ста­ля­ван­не. Пер­фор­манс ства­ра­ецца су­мес­на з аме­ры­ка­ на-бры­тан­скай сту­ды­яй Tin Drum. Змеша­ная рэ­аль­насць аб’­ядноў­вае да­поў­не­ную рэ­аль­насць і да­поў­не­ ную вір­ту­аль­насць для ства­рэн­ня но­вых ася­род­дзяў і ві­зу­алі­за­цыі, дзе ў рэ­жы­ме рэ­аль­на­га ча­су мож­на на­ зі­раць як фі­зіч­ныя, так і вір­ту­аль­ныя аб’­екты. Пры ўва­хо­дзе ў га­ле­рэю на­вед­ва­ль­ні­кам бу­дуць прад­а­ стаў­ле­ны аку­ля­ры Magic Leap On.

У ад­роз­нен­не ад вір­ту­аль­най рэ­аль­ нас­ці, зме­ша­ная да­зво­ліць га­ле­рэі ды іншым на­вед­ва­ль­ні­кам быць бач­ны­мі ў пра­цэ­се пер­фор­ман­су. Са­ма Аб­ра­ма­віч ска­за­ла: «Упер­шы­ ню надзеў­шы гэ­тыя аку­ля­ры, я атры­ ма­ла шок — ад­чу­ван­не, што я тут і не тут ад­на­ча­со­ва. Дзіў­на, я зма­гу пры­сут­ні­чаць у лю­бым пун­кце пла­не­ты. Гэ­та пер­шы вы­па­дак, ка­лі мас­так вы­ка­рыс­тоў­вае пад­обную тэх­на­ло­гію для пер­фор­ман­су, але гэ­ты экс­пе­ры­мент — то­ль­кі па­ча­так. Я спа­дзя­юся, што іншыя мас­та­кі ру­шаць услед за мной і пра­цяг­нуць пра­клад­ваць шлях зме­ша­най рэ­аль­ нас­ці як ві­ду мас­тац­тва».

1. Брус На­ўман. Human Nature/Life Death/Knows Doesn’t Know. Не­он. 1983.

2. Цін­та­рэ­та. Аўта­пар­трэт. Алей. Ка­ля 1588.

3. Ле­анар­да да Він­чы. Збаў­ца све­ту. Алей.

1500.

4. Афі­ша да пер­фор­ман­су Ма­ры­ны Аб­ра­ма­віч. люты, 2019

4

Крэ­а тыў­н ая індус­т рыя

Ста­жы­роў­кі ў рэ­зі­дэн­цы­ях Ма­ры­на Га­еўская Рэ­зі­д эн­ц ыя Kaunas Photography 2019 ( Каў­нас, Літ­ва ) kaunasgallery.lt/en/news/call-forphotography-residency-2019

Пра­гра­м а Forecast д ля мас­та­к оў і пра­кты­к аў ( Бер­лін, Гер­ма­нія ) forecast-platform.com Між­на­род­ная плат­фор­ма для на­ва­тар­ скіх ідэй Forecast у чац­вёр­ты раз аб­ вяш­чае сваю пра­гра­му, пры­зна­ча­ную для мас­та­коў, ды­зай­не­раў і крэ­атыў­ ных асоб, што пра­цу­юць ва ўсіх сфе­ рах твор­час­ці, з лю­бых кра­ін. Мож­на па­да­ваць за­яўкі на пра­екты, якія вы­ ра­ша­юць пы­тан­ні, да­тыч­ныя бу­ду­чы­ні і та­го, што мы мо­жам зра­біць, каб актыў­на на яе ўплы­ваць.

18 кан­ды­да­таў і кандыдатак прад­ста­вяць свае ідэі на фо­ру­ме Forecast у Бер­лі­ не, які ад­бу­дзец­ца 1—7 лі­пе­ня 2019 го­да. Ка­лі вам бу­дзе пра­па­на­ва­на пад­аць ва­шу кан­цэп­цыю на фо­ру­ме Forecast у Бер­лі­не ў лі­пе­ні 2019-га, Forecast па­ крые ва­шы вы­дат­кі на пра­жы­ван­не і па­ездкі, а так­са­ма прад­аста­віць інфрас­ тру­кту­ру і мес­ца для прэ­зен­та­цыі пра­екта ў парт­нёр­скім інсты­ту­це пра­гра­мы Radialsystem. На на­быц­цё ма­тэ­ры­ялаў, не­абход­ных для прэ­зен­та­цыі, вы­дзя­ля­ ецца бю­джэт па­ме­рам да 800 еўра. Сё­ле­та Forecast за­пра­сіў шэсць на­стаў­ні­каў з роз­ных кра­ін све­ту, кож­ны з якіх да­сяг­нуў да­ска­на­лас­ці ў сва­ёй сфе­ры. Гэ­та: • ві­зу­аль­ная мас­тач­ка Кэн­дзіс Брайтц (ПАР), на­пра­мак «Ру­хо­мыя вы­явы»; • мас­так і інтэр­нэт-акты­віст Па­ола Чы­рыё (Іта­лія), на­пра­мак «Па­шы­ра­нае дак’юмен­та­ры»; • кам­па­зі­тар­ка, ві­ялан­чэ­ліс­тка, імпра­ві­за­тар­ка Ак’юнг Лі (Па­ўднё­вая Ка­рэя— ЗША), на­пра­мак «Ва­ша му­зыч­ная ДНК»; • ка­ры­ка­ту­рыст Андэрс Ні­ль­сэн (ЗША), на­пра­мак Ink Paper Thought; • прадзю­сар і ра­дыё­рэ­пар­цёр Джо Рыч­ман (ЗША), на­пра­мак «Гіс­то­рыя ў гу­ку»; • кан­цэп­ту­аль­ны ды­зай­нер Ержы Сей­мур (Гер­ма­нія—Вя­лі­каб­ры­та­нія), на­пра­ мак «Акты­візм у ды­зай­не». Па за­вяр­шэн­ні фо­ру­му мен­та­ры аб­яруць шэсць пад­апеч­ных пра­ектаў — кож­ны ў сва­ёй воб­лас­ці — для Фес­ты­ва­лю Forecast, які про­йдзе з 30 са­ка­ві­ка па 5 кра­са­ві­ка 2020 го­да. У да­да­так да па­ста­янных кан­су­ль­та­цый са сва­ім мен­та­рам і аб­мер­ка­ван­ня раз­віц­ця пра­екта на пра­ця­гу дзе­вя­ці ме­ся­цаў гэ­ты пе­ры­яд бу­ дзе так­са­ма ўклю­чаць і се­мі­нар адзін на адзін з на­стаў­ні­кам у ад­ной з шас­ці ўста­ноў-парт­нё­раў. Ка­лі ва­ша пра­па­но­ва бу­дзе аб­ра­на для дэ­ман­стра­цыі на Фес­ты­ва­лі, вы атры­ ма­еце ўзна­га­ро­ду мас­та­ка і вы­твор­чы бю­джэт на рэ­алі­за­цыю ва­ша­га пра­екта ў па­ме­ры 18 000 еўра. Вы так­са­ма атры­ма­еце маг­чы­масць вы­ка­рыс­тоў­ваць аб­ста­ля­ван­не і па­мяш­кан­ні ў інсты­ту­це Radialsystem і пад­трым­ку пры пад­ачы за­яўкі на да­лей­шае су­пра­цоў­ніц­тва і/ці фі­нан­са­ван­не. За­яўні­кі па­він­ны па­зна­чыць і па­тлу­ма­чыць, з якім мен­та­рам вы ха­це­лі б пра­ца­ ваць. На­стаў­ні­кі ста­ран­на раз­гле­дзяць усе за­яўкі і пра­па­ну­юць па тры ча­ла­ве­кі ў кож­ным кі­рун­ку. За­яўку мож­на пад­аць на сай­це forecast-platform.com/apply.

Каў­нас­кая фо­та­га­ле­рэя аб’яві­ла ад­ кры­ты кон­курс для сва­ёй сё­лет­няй рэ­зі­дэн­цыі. Пра­гра­ма пад­трым­лі­ва­ ецца Лі­тоў­скім са­ве­там па ку­ль­ту­ры. Рэ­зі­дэн­цыя бы­ла за­сна­ва­ная ў 2012 го­дзе, каб даць маг­чы­масць на­цы­яна­ль­най і між­на­род­най аўды­то­ры­ям усвя­до­міць су­вязь па­між фа­ таг­ра­фіч­ным тра­ды­цы­ямі і но­вы­мі кан­цэп­ту­аль­ны­мі пра­екта­мі, прад­стаў­ ля­ючы іна­ва­цый­ныя су­час­ныя пра­екты, а так­са­ма тра­ды­цый­ныя пра­екты гу­ма­ніс­тыч­най фа­таг­ра­фіі. Пры да­па­мо­зе рэ­зі­дэн­ту­ры яе арга­ні­за­та­ры спа­ дзя­юцца цес­на ўза­ема­дзец­ні­чаць з та­ле­на­ві­ты­мі па­чы­на­ючы­мі мас­та­ка­мі, ку­ра­та­ра­мі і кры­ты­ка­мі, за­ахвоч­ваць іх, раз­ві­ваць і рэ­алі­зоў­ваць іх ідэі. Рэ­зі­дэн­цыя мо­жа цяг­нуц­ца ад двух да шас­ці тыд­няў у пе­ры­яд з 11 са­ка­ві­ка па 21 снеж­ня 2019 го­да. Хто мо­жа ўзяць удзел Рэ­зі­дэн­цыя ад­кры­та для ці­ка­вых і амбі­цый­ных пра­па­ноў ад фа­тог­ра­фаў, ку­ра­та­раў, мас­тац­тваз­наў­цаў і гіс­то­ры­каў мас­тац­тваў з уся­го све­ту. Ад рэ­зі­дэн­таў ча­ка­ецца ўваж­лі­вы і ўні­ка­ль­ны пад­ыход да мясц­овай ідэн­ тыч­нас­ці і ку­ль­ту­ры і ад­чу­ва­ль­насць да ха­рак­та­рыс­тык на­ва­ко­ль­на­га ася­ род­ку. Ку­ра­та­рам, гіс­то­ры­кам мас­тац­тваў і мас­тац­тваз­наў­цам бу­дзе прад­астаў­ле­ ны дос­туп да архі­ваў лі­тоў­скіх фа­тог­ра­фаў, біб­лі­ятэ­кі фа­таг­ра­фіч­ных пуб­ лі­ка­цый і пра­мы кан­такт з кла­січ­ны­мі лі­тоў­скі­мі фа­тог­ра­фа­мі-мас­та­ка­мі, а так­са­ма акту­аль­ны­мі мас­тац­кі­мі ўста­но­ва­мі. Бо­ль­шасць мас­та­коў, што на­вед­ва­юць Літ­ву, бя­руць удзел у ме­рап­ры­ емствах з мясц­овай аўды­то­ры­яй улуч­на з мас­та­ка­мі, ку­ра­та­ра­мі і гіс­то­ры­ ка­мі мас­тац­тва, якія пра­цу­юць над сва­імі аса­біс­ты­мі пра­екта­мі. Каў­нас­кая фо­та­га­ле­рэя па­кры­вае тран­спар­тныя вы­дат­кі (да 250 еўра) і прад­астаў­ляе бяс­плат­нае пра­жы­ван­не ў асоб­най ква­тэ­ры ці гас­ця­вым до­ ме ў цэн­тры Каў­на­са, а не­вя­лі­кая су­ма гро­шай вы­да­ецца на ба­за­выя тра­ты. Так­са­ма рэ­зі­дэн­цыя прад­астаў­ляе асноў­ныя ма­тэ­ры­ялы і інстру­мен­ты для ва­шай пра­цы. Кан­ды­да­ты аб­іра­юцца па­вод­ле мас­тац­ка­га і пра­фе­сій­на­га май­стэр­ства, таксама ацэньваюцца якасць пра­па­но­вы і сту­пень, у якой рэ­зі­дэн­цыя бу­ дзе са­дзей­ні­чаць раз­віц­цю мас­та­ка і ад­па­вя­даць яго/яе твор­чым мэ­там і пра­фе­сій­на­му раз­віц­цю. Ча­ка­ецца, што мас­та­кі зро­бяць хоць бы ад­ну не­фар­ма­ль­ную пуб­ліч­ную ау­ ды­яві­зу­аль­ную прэ­зен­та­цыю сва­ёй пра­цы пад­час пра­жы­ван­ня. За­яўку раз­ам з ві­зу­аль­ным да­па­мож­ным ма­тэ­ры­ялам трэ­ба да­слаць па элек­трон­най по­шце gintare@kaunasgallery.lt . Праз знач­ную ко­ль­касць за­явак бу­дуць апа­веш­ча­ныя то­ль­кі ад­абра­ныя кан­ды­да­ты.

Дэд­лайн 1 са­ка­ві­ка 2019 года.

Дэд­лайн 24 лю­та­га 2019 г.

«Мастацтва» № 2 (431)

Крэ­а тыў­н ая індус­т рыя

5

Грант прад­с таў­н іц­тва ЕС у Рэ­с пуб­лі­ц ы Бе­ла­русь Прад­стаў­ніц­тва Еўра­пей­ска­га Са­юза ў Рэ­спуб­лі­цы Бе­ла­русь за­пра­шае да ўдзе­лу ў кон­кур­се пра­ектных пра­па­ ноў, якія бу­дуць рэ­алі­за­ва­ныя ў Бе­ ла­ру­сі або пры­ня­суць не­пас­рэд­ную ка­рысць бе­ла­рус­ка­му гра­мад­ству, пры пад­трым­цы Інстру­мен­та раз­віц­ця і су­пра­цоў­ніц­тва з фі­нан­са­ван­нем у рам­ках тэ­ма­тыч­най пра­гра­мы «Арга­ні­за­ цыя гра­ма­дзян­скай су­по­ль­нас­ці і мясц­овыя ўла­ды» і «Еўра­пей­скі інстру­мент са­дзей­ні­чан­ня дэ­мак­ра­тыі і пра­вам ча­ла­ве­ка». Пра­ектныя пра­па­но­вы мо­гуць ты­чыц­ца са­дзей­ні­чан­ню са­цы­яль­най спра­вяд­ лі­вас­ці ў ад­па­вед­нас­ці з мэ­та­мі ў сфе­ры ўстой­лі­ва­га раз­віц­ця і на­рош­чван­ню па­тэн­цы­ялу жан­чын, мо­ла­дзі і са­цы­яль­на не­аба­ро­не­ных груп для ўдзе­лу ў пра­цэ­се пры­няц­ця ра­шэн­няў. У кан­тэк­сце кон­кур­су для арга­ні­за­цый ку­ль­ту­ры ад­кры­ва­юцца шы­ро­кія маг­ чы­мас­ці па пра­вя­дзен­ні ві­зу­аль­ных да­сле­да­ван­няў, ства­рэн­ні ві­дэа і пра­вя­ дзен­ні вы­стаў. Раз­мер гран­та скла­дае ад 300 да 950 ты­сяч еўра. Пра­грам­ныя да­ку­мен­ты кон­кур­су і фор­му за­яўкі кан­цэп­цый пра­ектаў мож­на знай­сці па спа­сыл­цы webgate.ec.europa.eu. Дэд­лайн 7 са­ка­ві­ка 2019 г.

1. «Га­ле­рэя га­ле­рэй. Вар­кшоп ама­та­ра #1». Вы­ста­ва мен­та­ра пра­гра­мы Forecast Ержы Сей­му­ра ў «Га­ле­ры Ла­фа­ет» (Па­рыж). 2010.

2. Мен­та­р пра­гра­мы Forecast Андэрс Ні­ль­сэн. Дрэ­ва. Па­пе­ра, чар­ні­ла.

3. Мен­та­р пра­гра­мы Forecast Андэрс Ні­ль­сэн. Па­вет­ра­ны шар. Па­пе­ра, ало­вак, чар­ні­ла.

4. «Вычварэнскае кіраўніцтва па дызайне. Варкшоп аматара #6». Выстава ментара пра­ грамы Forecast Ержы Сеймура ў Музеі Брохана (Берлін). 2016.

люты, 2019

6

Май­с тар-к лас

Ке­ра­міч­ны вы­раб (імбрык) Аўтар­ка: Лі­лія Ніш­ч ык Эта­пы пра­цы:

1.

Ства­ра­ецца эскіз. Шу­ка­ецца воб­раз бу­ду­ча­га вы­ра­бу. Імбры­кам «Ры­ ба фу­гу» мож­на бу­дзе ка­рыс­тац­ца па пры­зна­чэн­ні, а мож­на — па­ка­ заць на мас­тац­кай вы­ста­ве як арт-аб’ект.

2.

Не­абход­ныя для пра­цы ма­тэ­ры­ялы ды інстру­мен­ты: глі­на, па­лі­вы, аксі­ды, піг­мен­ты; гіп­са­вая фор­ма, стэ­кі, скал­кі, ла­пат­кі, пэн­дзлі, па­ра­ лон, нож.

3.

Глі­на раз­мі­на­ецца і змяш­ча­ецца ў гіп­са­вую фор­му, у на­шым вы­пад­ ку — па­ўсфе­рыч­ную, бо ту­ла­ва імбры­ка пла­ну­ецца ў вы­гля­дзе ша­ра. Па­трэб­ныя дзве та­кія па­ўсфе­ры.

4.

5.

6.

З плас­та глі­ны вы­ра­за­юцца не­абход­ныя дэ­та­лі, на­прык­лад хвост ры­ бы фу­гу, які бу­дзе вы­кон­ваць фун­кцыю трэ­цяй нож­кi імбры­ка. Дзве па­ло­вы ту­ла­ва пад­сох­лі, іх мож­на вы­няць з гіп­са­вай фор­мы. У па­ўсфе­ры пра­ра­за­ецца ад­ту­лі­на для шый­кі імбры­ка.

Ту­ла­ва склей­ва­ецца з дзвюх час­так. У якас­ці клею вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца шлі­кер (глі­на, раз­ве­дзе­ная з ва­дой). Шво аку­рат­на за­гла­джва­ецца і за­ма­цоў­ва­ецца жгу­ці­кам глі­ны з унут­ра­на­га і знеш­ня­га ба­коў.

7.

8.

Пры­ма­цоў­ва­ецца шый­ка, ро­бяц­ца дзі­рач­кі для но­сі­ка.

З плас­та глі­ны вы­ра­за­юцца і фар­му­юцца ўсе астат­нія дэ­та­лі — фун­к­ цы­яна­ль­ныя i дэ­ка­ра­тыў­ныя: но­сік, руч­ка, дзве нож­кі ро­бяц­ца з да­па­мо­гай жгу­ці­каў, ігол­кі фар­му­юцца вы­мі­нан­нем.

9.

10.

11.

12.

Дэ­та­лі пры­ма­цоў­ва­юцца да ту­ла­ва. Пер­шы аб­пал вы­ра­бу ад­бы­ва­ецца пры тэм­пе­ра­ту­ры 850 гра­ду­саў па Цэ­ль­сіі (уты­ль­ны аб­пал). Вы­раб па­кры­ва­ецца па­лі­ва­мі і ад­бы­ва­ецца дру­гі аб­пал пры тэм­ пе­ра­ту­ры 1000 гра­ду­саў па Цэ­ль­сіі. Пра­ца га­то­вая. Пад­рых­та­ва­ла Але­ся Бе­ля­вец.

З іншымі творамі Ліліі Нішчык можна будзе пазнаёміцца на выставе, якая адкрыецца ў канцы сакавіка ў Палацы мастацтва. «Мастацтва» № 2 (431)

Май­с тар-к лас

7

люты, 2019

8

« Ста н р э­ч а ў » з Лю бай Гаўр ы лю к

«Мастацтва» № 2 (431)

« Стан рэ­ч аў» з Любай Гаўры л ю к

9

Андрэй Лян­ке­віч. Клуб элі­тар­на­га мас­тац­тва зга­рэў Пры­й шлі іншыя ге­роі Сён­ня мож­на па­чуць фра­зы: «ад­быў­ся пра­рыў у акту­аль­ным мас­тац­тве, не­ за­леж­ным кі­но, ма­ла­дой дра­ма­тур­гіі»? Ніх­то ні­ку­ды не пра­ры­ва­ецца. Усе мы пры­вык­лі да сі­ту­ацыі, ка­лі тут цяж­ка не­шта ра­біць і не­ль­га вы­йграць «Оскар». Дык вось, пры­йшлі лю­дзі, на шчас­це, не зна­ёмыя з мясц­овы­мі аўта­ры­тэ­та­мі. Вы­рас­ла іншае па­ка­лен­не, якое пля­ваць ха­це­ла на аб­ме­жа­ван­ні. Яны про­ста едуць, як Андрэй Ку­ці­ла, і атрым­лі­ва­юць га­лоў­ны прыз на леп­шым у све­це фес­ты­ва­лі да­ку­мен­та­ль­на­га кі­но. І ён ве­дае, што ка­лі за­хо­ча па­ка­заць свой фі­льм у Мін­ску, то да­мо­віц­ца з леп­шай пля­цоў­кай, за­про­сіць жур­на­ліс­таў і яшчэ ку­ча зна­ёмых да­б’юць яго пы­тан­ня­мі, ча­му яны ту­ды не па­тра­пі­лі. І тое ж са­мае ў фа­таг­ра­фіі. Усім зда­ва­ла­ся, што мы жы­вем у све­це — умоў­на — Зем­фі­ры і «Му­мій Тро­ ля», а по­тым мы рап­там уба­чы­лі, што гэ­ты свет знік га­доў дзе­сяць та­му. Іншы інфар­ма­цый­ны пу­хір, іншыя ге­роі ў нас. І мы па­він­ны зра­зу­мець, ці ба­чым мы іх, ці па­трэб­ныя яны нам. Яны ўжо са­мі па­бу­да­ва­лі іншы свет, у іх ёсць свае пля­цоў­кі і пры­хі­ль­ні­кі. І гэ­та тая но­вая рэ­аль­насць, якую трэ­ба про­ста пры­няць. Або за­стац­ца ў ста­рым, «вы­дат­ным» све­це, са звык­лы­мі ге­ро­ямі, са звык­лы­мі «не­ль­га» і «не пус­ці­лі». То­ль­кі ўсё гэ­та пе­ра­крэс­ле­на, яно рас­сы­ па­ла­ся. У прах. Так, сфар­му­ля­ваць про­ста, але скла­да­на пры­знаць і жыць з гэ­тым. Гэ­та цяж­кі вы­бар: за­ста­ешся ты ў кам­фор­тным све­це, дзе быў ка­ра­лём ся­род «не­ль­га», ці ты ка­жаш: не, усё мож­на. Гэ­та той вы­бар, які да­сле­дуе Свят­ла­на Алек­сі­евіч у кні­зе «Ка­нец чыр­во­на­га ча­ла­ве­ка». Як ча­ла­век мо­жа пры­знаць, што ўсё жыц­ цё ён ве­рыў, а по­тым ака­за­ла­ся, што ве­рыў у лух­ту са­ба­чую, і жыц­цё вы­дат­ка­ ва­на на глуп­ства? Гэ­та ге­рой­скі ўчы­нак. Зда­ва­ла­ся, схе­мы бы­лі та­та­ль­ныя, але ця­пер яны не пра­цу­юць. Час сціс­нуў­ся, час па­ско­рыў­ся, інтэр­нэт пе­ра­мя­шаў усе кар­ты... Вя­до­ма, мы гэ­ты свет не ўсве­дам­ля­ем і не раз­уме­ем, дзе бу­дзе пры­пы­нак, дзе зні­зіц­ца тэмп, каб мы па­спе­лі зра­зу­мець, што ад­бы­ва­ецца, — не праз 10 га­доў, а ця­пер. Прад­у кт, які мы вы­раб­ля­е м, — гэ­та кам­п ост Ме­сяц фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску (МФМ) ве­ль­мі ўпіс­ва­ецца ў кан­цэп­цыю зме­наў. Як іні­цы­ятар фес­ты­ва­лю, я для ся­бе сфар­му­ля­ваў так: Ме­сяц — гэ­та фіг­ня. Кроп­ ка. Гэ­та вы­дат­ная шыр­ма, ту­соў­ка, усё доб­ра, усе саб­ра­лі­ся, але гэ­та віт­ры­на. Пры­клад­на 10% та­го, што мы ро­бім. То­ль­кі апош­ні фес­ты­валь пра­йшоў як фес­ты­валь у яго кла­січ­ным раз­умен­ні: з ку­ра­та­рам і архі­тэк­та­рам, якія раз­ам пра­ца­ва­лі над тым, як зра­біць экс­па­зі­ цыю, з ча­го гля­дач па­чне пра­гляд і дзе скон­чыць, дзе бу­дуць свят­ло і гук. Гэ­та Дзі­на Да­ні­ло­віч і Ва­ле­рыя Мар­ты­на­ва. Усё га­лоў­нае ў МФМ зру­ша­на ў бок Бю­ро. Гэ­та ў пер­шую чар­гу вы­дат­ная ка­ лек­цыя фа­таг­ра­фій, якая, на шчас­це, увесь час па­паў­ня­ецца і дае пры­клад, як па­він­на вы­гля­даць кож­ная пуб­ліч­ная ка­лек­цыя. Усе ска­на­ва­на, ля­жыць у інтэр­нэ­це, ёсць апі­сан­ні і ёсць про­сты дос­туп. Тое ж са­мае з ад­біт­ка­мі. Восьвось з’я­віц­ца мес­ца, дзе мож­на бу­дзе ўсё па­гля­дзець і па­пра­ца­ваць з імі. Так, на­ша пуб­ліч­ная ка­лек­цыя па­він­на стаць му­зе­ем. Да гэ­та­га лю­бая спро­ба атры­маць пра­сто­ру для му­зея бы­ла ўта­піч­най: про­ста атры­маць мес­ца — гэ­та ж ні­чо­га не зна­чыць. Да­пус­цім, яно ў вас ёсць, за­ўтра ад­крыц­цё, і... Мы атрым­ лі­ва­ем лу­бок: зноў пры­нес­лі, хто што мог, ды­рэк­тар ці ку­ра­тар па­ве­сі­лі сваё. Гэ­та ж не з та­го бо­ку ўва­ход! Не трэ­ба праз су­ве­нір­ную кра­му спра­ба­ваць! Але ка­лі з’яв­ яц­ца ка­лек­цыя, да­пус­цім, з 1500 фа­таг­ра­фій і хоць бы 50 імё­наў, я ўпэў­не­ны, што з’яв­ іц­ца і ці­ка­васць пры­няць, мець та­кое. Та­му што гэ­та важ­на. Гэ­та дае аўта­ры­тэт. І гэ­та ла­гіч­нае раз­віц­цё падзей.

Дру­гая час­тка — прэ­мія Бю­ро. Яе ве­ль­мі бра­ка­ва­ла. У жур­на­ліс­таў і кры­ты­каў не бы­ло прэ­мій, якія мож­на атры­маць за тое, што яны з дня ў дзень хо­дзяць на вы­ста­вы і пі­шуць пра мас­тац­тва. Та­му мы пад­ума­лі, як адзна­чыць іх, як адзна­ чыць ку­ра­та­раў, якіх на­огул ніх­то не ба­чыць. Бо гэ­та не фа­тог­ра­фы: у нас ёсць шмат маг­чы­мас­цяў па­ка­заць сваю пра­цу на фес­ты­ва­лях і пе­ра­маг­чы. І са­мае га­лоў­нае ў прэ­міі — мы пры­ду­ма­лі на­мі­на­цыю «За ўклад у бе­ла­рус­кую фа­та­ г­ра­фію». Каб мож­на бы­ло адзна­чыць уклад ча­ла­ве­ка яшчэ пры жыц­ці, а не ў не­кра­ло­гу. Трэ­цяе — гэ­та кні­гі. Як пун­кты ад­лі­ку. Да­рэ­чы, пры пад­рых­тоў­цы апош­няй — «Юрый Ва­сi­ль­еў. Слу­жыць фа­таг­ра­фii» — ака­за­ла­ся, што ў архі­ве Юрыя Сяр­ге­ еві­ча бы­ло ад­ска­на­ва­на ўся­го 20 фо­та­здым­каў. Сё­ле­та ў кан­цы ве­рас­ня з’я­віц­ца вя­ліз­ны тал­муд па гіс­то­рыі фа­таг­ра­фіі. Анта­ ні­на Сце­бур і Ган­на Са­ма­рская гэ­та пры­ду­ма­лі, яны тры га­ды ся­дзе­лі ў біб­лія­ тэ­ках і ў Архі­ве ў Дзяр­жын­ску і скла­лі ка­ла­са­ль­ную пра­цу па гіс­то­рыі фа­та­ гра­фіі. Не­лі­ней­най, па­ко­ль­кі лі­ней­ная гіс­то­рыя — гэ­та лух­та. Адзін за ад­ным, год за го­дам — гіс­то­рыя так не раз­ві­ва­ецца. Ад рэ­ва­лю­цый, ад вой­наў, да лю­ дзей — і да­лей, да­лей, бліс­ка­ві­ца­мі. Як з’я­віў­ся фе­но­мен Ва­ле­рыя Лаб­ко? З’я­віў­ся ча­ла­век — і вось яна, «но­вая хва­ля». Гэ­та хто-не­будзь пла­на­ваў?! Не апа­рат, плён­ка, рэ­акты­вы — мы ўсё гэ­та вы­ву­чым, і праз тры га­ды ў нас на­ро­дзіц­ца вя­лі­кі фа­тог­раф. Не! Рап­там па­ўста­ла ўні­ка­ль­ная асо­ба, і да гэ­та­га ча­су ля­цяць гэ­тыя пыр­скі, раз­ыхо­дзяц­ца кру­гі па ва­дзе. Ва­кол кні­гі бу­дзе зла­ма­на шмат ко­п’яў: ку­ра­та­ры вы­зна­чаць пун­кты пры­цяг­ нен­ня, мо­ман­ты, якія збі­ра­лі лю­дзей, ства­ра­лі фэс­ты, пуб­лі­ка­цыі. Пер­шыя ча­ со­пі­сы і фо­та­клу­бы — гэ­та, да­рэ­чы, не тое, што вы ве­да­еце. Гэ­та ўсё бу­дзе зме­це­на. Пер­шыя, зда­ецца, у 1913 го­дзе па­ча­лі­ся. МФМ, то-бок прад­укт, які мы фар­мі­ру­ем, — гэ­та кам­пост. Я доў­га жыў з гэ­тай дум­кай і ўжо да яе пры­вык: мы ства­ра­ем кам­пост, а вось по­тым пры­йдуць ра­бя­ты і па­чнуць га­рэ­за­ваць — усё бу­дзе зра­зу­ме­ла, яны па­чнуць бу­да­ваць но­вае. Пры­няць сваю ро­лю, мо­жа быць, са­мае скла­да­нае: так, мы пра­цоў­ныя ко­ні­кі, мы ў та­кі час на­ра­дзі­лі­ся. Яшчэ важ­на, што МФМ не біз­нэс-схе­ма, яе не­ль­га ме­ха­ніч­на пе­ра­нес­ці ў іншае мес­ца. Гэ­та ра­ман­тыч­ны сход спе­цы­яліс­таў. Уся пра­ца бу­ду­ецца на да­моў­ле­ нас­цях. Інакш як мож­на рас­тлу­ма­чыць, што Ігар Саў­чан­ка пад­арыў у ка­лек­цыю фа­таг­ра­фіі на 15 000 $? Ка­му гэ­та мож­на рас­тлу­ма­чыць? Гэ­та не тлу­ма­чыц­ца. Вось уз­яў і ад­даў. Вя­лі­кае шчас­це, што мы ў на­шай рэ­аль­нас­ці мо­жам пра­ца­ ваць на ча­ла­ве­чых ад­но­сі­нах. Ты ро­біш важ­ную спра­ву, па­каз­ва­еш — і ця­бе раз­уме­юць. Мы да­мо­ві­лі­ся, і гэ­та не ка­руп­цыя. Не той вы­па­дак, што вось мы вы­да­ем кні­гі і за­раз бу­дзем на іх за­раб­ляць. Не, уся «Біб­лі­ятэ­ка МФМ» вы­кла­ дзе­ная ў се­ці­ва ў pdf-фар­ма­це. Усё да­ступ­на, ка­лі лас­ка, ка­рыс­тай­це­ся. Пра лю­д зей, якія не трап­ля­ю ць у на­ві­н ы З ма­імі пра­екта­мі ця­пер усё про­ста. Гэ­та зна­чыць, што я бя­ру ўдзел у ад­ным — «Unseen», арга­ні­за­ва­ны Гё­тэ Інсты­ту­там у Іта­ліі. Та­кія пра­екты да­юць га­лоў­ нае: ты па­чы­на­еш тэ­му. Мы — фа­тог­ра­фы з Іта­ліі, Алба­ніі, Гер­ма­ніі і Бе­ла­ру­ сі — зды­ма­ем лю­дзей, якіх звы­чай­на не па­каз­ва­юць у пра­гра­мах на­він. Гэ­та клі­шэ, але іх мож­на на­зваць ня­бач­ны­мі, за­бы­ты­мі. У Іта­ліі гэ­та бы­лі шах­цё­ры на вос­тра­ве Сар­дзі­нія. Там доў­гая гіс­то­рыя: ты­ся­чы га­доў та­му яшчэ рым­ля­не зда­бы­ва­лі се­ру ў мясц­овых пя­чо­рах. По­тым пры­йшлі тэх­на­ло­гіі, усё гэ­та раз­ ві­ва­ла­ся, але ця­пер шах­ты за­чы­ня­юцца. Для вя­лі­кай ко­ль­кас­ці лю­дзей, якія ні­чо­га інша­га ра­біць не ўме­юць, гэ­та цяж­кая гіс­то­рыя. Та­му што на ка­мен­ным вос­тра­ве ў мо­ры скла­да­на арга­ні­за­ваць іншыя актыў­нас­ці для гэ­тых лю­дзей. У Бе­ла­ру­сі я зды­маю тое, пра што ма­рыў да­ўно: вяс­ко­выя інтэ­р’е­ры з 1950люты, 2019

10

« Ста н р э­ч а ў » з Лю бай Гаўр ы лю к

60-70-х га­доў, дзе яшчэ ня­ма еўра­ра­мон­таў, плас­ты­ка­вых вок­наў, за­ла­тых шпа­лер. Ме­ся­цы тры я па­гру­жа­ны ў здым­кі, і гэ­та «апош­ні ва­гон»: яшчэ па­ру га­доў — і ўсё гэ­та знік­не. Усё за­бы­ва­ецца: якія бы­лі дзве­ры і сто­лі, дзе ві­се­лі аб­ра­зы і якія бы­лі ся­мей­ныя фа­таг­ра­фіі на сце­нах. Бе­ла­рус­кая вёс­ка змяняецца. Рас­туць га­ра­ды, у іх бо­льш кам­фор­ту для лю­дзей. Хоць лепш бы рас­лі вёс­кі і кам­фор­тныя ўмо­вы з’яў­ля­лі­ся там. Пер­шая вы­ста­ва пра­екта бу­дзе ў Мі­ла­не. Я ве­ль­мі ха­цеў па­збег­нуць сі­ту­ацыі, ка­лі мы спа­чат­ку едзем у за­бы­тыя мес­цы, а по­тым пры­во­зім фа­таг­ра­фіі ў свае пры­го­жыя ста­лі­цы і ра­ду­емся, што доб­ра па­пра­ца­ва­лі. Мая інтэн­цыя бы­ла ў тым, каб па­ка­заць вы­ста­вы ў тых мес­цах, дзе фа­тог­ра­фы зды­ма­лі. У Бе­ла­ру­сі мы пры­ду­ма­лі, як гэ­та зра­біць, але ў іншых кра­інах я не ве­даю, як гэ­та атры­ма­ецца. Стэн­лі Грын быў жу­д ас­н а ад­к ры­тым Яго я на­зы­ваю сва­ім на­стаў­ні­кам, і гэ­ты ча­ла­век — адзін з тых, хто пе­ра­ку­ліў маё раз­умен­не фа­таг­ра­фіі, жыц­ця, ад­но­сін (шмат­ра­зо­вы лаў­рэ­ат World Press Photo, адзін з за­сна­ва­ль­ні­каў фо­та­аген­цтва Noor Images, зды­маў ва­енныя кан­флік­ты ў Афга­ніс­та­не, Іра­ку, Ру­андзе і інш. — рэд.). Пер­шы раз я сус­трэў яго ў Арме­ніі, пад­час ву­чо­бы ў рам­ках кур­са WPP. Ён ва­ло­даў та­кой энер­гі­яй, што то­ль­кі ўва­хо­дзіў у па­кой, ся­даў — і ўсе азі­ра­лі­ся. Гэ­та­га не­маг­чы­ма бы­ло не ад­чуць, гэ­тая хва­ля ця­бе збі­ва­ла. Ве­лі­зар­ны ча­ла­век, чор­ны, у ко­ль­цах, у ску­ра­ной кур­тцы, удзе­ль­нік «Чор­ных пан­тэр» (аме­ры­кан­ская ле­ва­ра­ды­ка­ль­ ныя арга­ні­за­цыя ся­рэ­дзі­ны 1960-х — 1970-х га­доў. Ад­стой­ва­ла гра­ма­дзян­скія пра­вы чар­нас­ку­ра­га на­се­ль­ніц­тва. — рэд.) — гэ­та ўсё ён. Мог рас­па­вес­ці бі­я­ гра­фію кож­на­га ча­ла­ве­ка на сва­ёй фа­таг­ра­фіі. Ка­лі я зра­зу­меў усё гэ­та, ста­ла ясна, што ён ні­як не ўкла­да­ецца ў вы­зна­чэн­не «фо­та­жур­на­ліст». Так, ён пры­ но­сіць фа­таг­ра­фіі ў га­зе­ту, ён гэ­тым за­йма­ецца, але гэ­та то­ль­кі час­тка жыц­ця. У «Чор­ным па­шпар­це» — квін­тэ­сен­цыя. На­ват ты­нэй­джа­ры ка­за­лі, што гэ­та са­мае моц­нае ў апош­нім МФМ. Яны хо­ дзяць у шко­лу, ім 13, і яны ска­за­лі, што гэ­та са­мае важ­нае з уся­го па­ка­за­на­га ў асноў­най экс­па­зі­цыі Ме­ся­ца.

Стэн­лі Грын быў жу­дас­на, аб­са­лют­на шчы­ры. Па­зней, на май­стар-кла­се ў Іта­ліі, ён ска­заў, што не па­мя­тае, як клі­чуць яго адзі­на­га сы­на. Гэ­та доб­ра свед­чыць пра ча­ла­ве­ка: ён за­ўсё­ды быў на не­йкай мя­жы і як быц­цам кры­ху не тут. На­пэў­на, га­доў 15 назад за­ра­зіў­ся ге­па­ты­там. У рас­ійскай тур­ме, дзе бы­лі хво­рыя на су­хо­ты, ён зды­маў без мас­кі. Ён пра­ца­ ваў на роў­ных са сва­імі ге­ро­ямі. Як з та­кім стаў­лен­нем мож­на быць ілюс­тра­та­рам і тур­ба­вац­ца, на дзве або на тры ка­лон­кі бу­дзе твая кар­цін­ка? Гэ­та на­огул не пра тое. Та­ды, у Ман­фе­ра­та, мы шмат га­ва­ры­лі пра фа­таг­ра­фію — у кла­січ­ным ся­рэд­ня­веч­ным го­ра­дзе, у за­мку. Быў та­кі дос­вед. Гэ­та цуд, што мы па­ка­за­лі яго вы­ста­ву хоць бы па­сля смер­ці, і яна да­клад­на па­куль адзі­ная на по­стса­вец­кай пра­сто­ры.

«Мастацтва» № 2 (431)

Не­лі­н ей­н ыя гіс­то­рыі пра Ве­н е­ц ыю і но­вую кні­гу « Бы­вай, Ра­д зі­м а!» Мой удзел у арт-бі­ена­ле ў Ве­не­цыі — пры­клад той са­май не­лі­ней­нас­ці, я і сваё жыц­цё так раз­гля­даю. Спа­чат­ку мне пра­па­ноў­ва­лі ўдзел за гро­шы, і я ад­ мо­віў­ся: бы­ло не ве­ль­мі зра­зу­ме­ла, што за пра­ект, як гэ­та ўсё бу­дзе. Але праз ты­дзень я збі­раў­ся ў Ве­не­цыю па­гля­дзець бі­ена­ле, та­му ў ад­ка­зе арга­ні­за­та­ рам на­пі­саў пра па­ездку і пра­па­на­ваў сус­трэц­ца. Ма­ім су­раз­моў­цам вы­яві­ла­ся дзяў­чы­на Але­ся з Бе­ла­ру­сі, мы па­га­ва­ры­лі, яна ўсё мне рас­па­вя­ла, па­зна­ёмі­ла з га­лоў­ным ку­ра­та­рам. Яны са­мі вы­бра­лі фа­таг­ра­фіі, і я да­слаў ад­біт­кі па пош­ це. Пры­емна ўсё ж ві­сець у доб­рай кам­па­ніі, на­прык­лад по­бач з Су­гi­мо­та! Ка­лі я пер­шы раз пры­ехаў у Ве­не­цыю на бі­ена­ле, да­па­мог жан­чы­не не­сці ва­лi­зу — па мас­тах жа ня­зруч­на яе цяг­нуць. Ака­за­ла­ся, што мы ідзем у адзін

« Стан рэ­ч аў» з Любай Гаўры л ю к

11

лю­цыя ў све­та­ра­зу­мен­нi, і па­між дву­ма пан­яцця­мі пра мас­тац­тва ня­ма мос­та. Зы­хо­дзя­чы з па­ляр­на­га раз­умен­ня мас­тац­тва, ад­бы­ва­ецца ўсве­дам­лен­не, што ця­пер яно за­йма­ецца ве­ль­мі шмат чым. Ка­лі хо­чаш жыць у 2019 го­дзе, то трэ­ ба пры­няць скла­да­ную ло­гі­ку гэ­та­га мед­ыу­му. Ён так раз­ві­ва­ецца, так скла­лі­ся аб­ста­ві­ны. Даць вы­чар­па­ль­ныя вы­зна­чэн­ні да­ўно ўжо не­маг­чы­ма, але мас­тац­ тва за­ня­ло актыў­ную гра­ма­дзян­скую па­зі­цыю. Ста­ла ка­лі не шля­хам, то спро­ бай вы­ра­шэн­ня са­цы­яль­ных пра­блем, тым свят­лом, якое пад­свеч­вае бо­ле­выя кроп­кі ў гра­мад­стве. Ча­сам мі­ні­ма­ль­ны­мі срод­ка­мі: на­прык­лад, кан­цэрт у дзве пес­ні уз­ры­вае гра­мад­ства так, як ні­ко­му не сні­ла­ся. Ма­ла­вя­до­мая гру­па Pussy Riot — тое, што яна ўчы­ні­лi за шэсць хві­лін у Хра­ме Хрыс­та Зба­ві­це­ля, рас­ка­ ло­ла гра­мад­ства так, што да гэ­та­га ча­су саб­раць не мо­гуць. Але і гра­мад­ства не за­ста­ецца ўба­ку: па­чы­нае па­ва­рот да про­стых ра­шэн­няў, да па­пу­ліз­му, да чор­на-бе­ла­га све­ту. Гра­мад­ства на­пруж­ва­ецца, а яго пра­цяг­ва­юць ка­зы­таць, за­да­ваць ня­зруч­ныя пы­тан­ні. У нас та­кіх мас­та­коў ма­ла, та­му што ў РФ усё ж та­кі ёсць раз­умен­не, што вось та­кі мас­так Па­ўлен­скi, і ён мо­жа дзі­ва­чыць. А ў нас па-ра­ней­ша­му пры­го­жыя рэ­аліс­тыч­ныя за­ха­ды со­нца на вер­ні­са­жах. Гэ­та трэ­ба пры­няць і з гэ­тым жыць. А мы па­він­ны пра­ца­ваць і ства­раць кам­пост. Пі­саць, чы­таць, ра­біць фа­та­гра­ фію. У кож­ным МФМ ёсць та­кія пра­екты, якія ўмоў­на мож­на на­зваць «са­ цы­яль­ны­мі». На­прык­лад, пра­ект Аляк­сан­дра Ва­сю­ко­ві­ча аб хат­нім гвал­це, ён, да­рэ­чы, так­са­ма па­каз­вае ня­бач­нае жыц­цё ў се­м’ях. Та­му і я вяр­нуў­ся да вяс­ко­вых інтэ­р’е­раў — у мно­гіх да­мах ця­пер ві­сяць кар­цін­кі з Егіп­та, але ня­ ма на­ват фа­таг­ра­фій ба­ць­коў. Раз­гля­да­ючы «Дзя­во­чы ве­чар» (гру­па «VEHA»), гля­дач зму­ша­ны быў пад­умаць: а ў ма­ёй ба­бу­лі так­са­ма та­кое бы­ло, а дзе мой архіў? І гэ­та па­ўта­ра­ль­ная тэ­ма — кож­ны мо­жа пры­нес­ці свае фа­таг­ра­фіі, саб­раць архіў, да­поў­ніць. Ма­са пад­ра­бяз­нас­цяў на гэ­тых здым­ках. У поль­скіх «Ры­ту­алах пе­ра­хо­ду» (Пшэ­мыс­лаў Па­крыц­кi) бач­ныя за­стол­лі ў се­м’ях роз­на­га да­стат­ку. Але на хрэ­сь­бі­нах бу­тэ­ль­кі з алка­го­лем сха­ва­ныя, і то­ль­кі вы­пад­ко­ва кор­кі на ста­лах за­ста­лі­ся. Та­му што не­ль­га бы­ло піць, гэ­та ж рэ­лі­гій­ны ры­ту­ал. Упер­шы­ню ў нас сля­пы ча­ла­век стаў ку­ра­та­рам фа­таг­ра­фіч­най вы­ста­вы: На­ тал­лі Ка­ва­ле­віч трэ­ба бы­ло пры­сут­ні­чаць у пра­сто­ры фі­зіч­на, ха­дзіць, ад­чу­

дом, гэ­та сап­раў­дная ве­жа з не­ка­ль­кі­мі ква­тэ­ Прыйшлі іншыя ге­роі. І мы па­він­н ы зра­зу­м ець, ці ба­ч ым мы іх, ці па­ ра­мі, і там жы­вуць арга­ні­за­та­ры ка­зах­ска­га па­ трэб­ныя яны нам. Яны ўжо са­м і па­бу­д а­ва­лі іншы свет, у іх ёсць свае ві­ль­ёна. Але мая зна­ёмая з ва­лi­зай бы­ла гос­цяй пля­ц оў­к і і пры­хі­ль­н і­к і. І гэ­та тая но­вая рэ­а ль­н асць, якую трэ­ба про­с та гас­па­да­роў ха­ты. Мы па­зна­ёмі­лі­ся, па­га­ва­ры­лі, і пры­н яць. Або за­с тац­ц а ў ста­рым, « вы­д ат­ным » све­ц е, са звык ­лы­м і ге­ро ­ ў вы­ні­ку маё «Па­ган­ства» па­еха­ла ў На­рман­дыю, ямі, са звык ­лы­м і « не­ль­га » і « не пус­ц і­лі ». То­ль­к і ўсё гэ­та пе­ра­к рэс ­ле­н а, у ма­­лень­­кі го­рад La Hogue. Так скла­ла­ся. Усё скла­ яно рас­с ы­п а­ла­с я. У прах. да­ецца фан­тас­тыч­на. А вось з Ва­ле­рам Лаб­ко, на вя­лі­кі жаль, я не быў зна­ёмы — не скла­ла­ся. Ва­кол ваць па­хі, чуць гу­кі. Мы аб­мяр­коў­ва­лі з На­тал­ляй, ці пры­йдуць не­ві­душ­чыя яго за­ўсё­ды бы­лі сту­дэн­ты, усе яны не­шта ра­бі­лі, аб­мяр­коў­ва­лі. лю­дзі, і яна сцвяр­джа­ла, што пры­йдуць. Ка­лі ты да­еш пры­клад та­го, ча­го ра­ней Ка­лі б не Па­ша Ма­жэй­ка, я ні­ко­лі б не па­зна­ёміў­ся з На­тал­ляй До­раш. Яна не бы­ло, гэ­тая дум­ка па­чы­нае жыць. На­тал­ля вы­бра­ла гу­кі і па­хі, мы ўклю­чы­лі пе­рад­ала ў ка­лек­цыю 114 фо­та­здым­каў, якіх ніх­то яшчэ не ба­чыў. Жа­но­чыя ў экс­па­зі­цыю па­хі ску­ры і су­хіх га­лі­нак у вы­ста­ве Эдвар­да Кёр­ты­са, пя­сок для фа­таг­ра­фіі 1960—70-х га­доў. Ты ба­чыш Грод­на, але гэ­та ж Па­рыж, Бер­лін... так­ты­ль­ных ад­чу­ван­няў. Па­рфу­мер Ксе­нія Фі­лі­па­ва ста­ла аўтар­кай ара­ма­ты­ Мя­не яны пры­вя­лі ў шок: я ж ве­даю, што там бы­ло і што ад­бы­ва­ла­ся ва­кол, і я за­цыі. На­вош­та бы­лі жы­выя і плас­ты­ка­выя квет­кі ў «Кво­лай сi­ле» (ку­ра­тар на­огул не раз­умею, як гэ­та маг­чы­ма ?! І якія ж яны бы­лі пры­го­жыя! Ма­ты­яс Гар­дэр)? Каб не­ві­душ­чы ча­ла­век мог не­шта ад­арваць або па­ма­цаць Маю но­вую кні­гу «Бы­вай, Ра­дзi­ма» ды­зай­нерка Аня На­лец­ка звяр­ста­ла ідэ­ аб­са­лют­на за­кон­на. Гэ­та зноў пра віт­ры­ну і пра бо­льш глы­бо­кія рэ­чы. І для мя­ аль­на. Але не­йкая час­тка яшчэ па­тра­буе да­пра­цоў­кі. Гэ­та шчас­це, ка­лі пра­цу­ не гэ­та так­са­ма ве­ль­мі важ­на, вяр­та­ючы­ся да тэ­мы кам­пос­ту. еш з леп­шым ды­зай­не­рам у све­це і ка­лі мож­на про­ста атрым­лі­ваць аса­ло­ду Але я б не ска­заў, што ў мя­не па­зі­цыя асу­джа­на­га ча­ла­ве­ка, не. Гэ­та стаў­лен­не ад пра­цэ­су. ча­ла­ве­ка, які раз­умее, як ідуць спра­вы. Ця­пер. Маг­чы­ма, па­зней гэ­та бу­дзе На жаль, фес­ты­валь вы­смок­твае ўсе сі­лы, але, ка­лі б я вы­йграў яшчэ ад­ну прэ­ па-інша­му. Не­ль­га па­ра­ўнаць фа­таг­ра­фію з тэ­атрам і кі­но — там па­трэб­на мію, кні­га б з’яв­ і­ла­ся. Ад­нак па­куль яна спее, мож­на праз па­ўго­да яе па­гля­ ка­апе­ра­цыя вя­лi­кай ко­ль­кас­цi лю­дзей. Але гэ­та з ад­на­го бо­ку. А з дру­го­га, дзець, по­тым яшчэ раз сус­трэц­ца з Аняй. кан­цэп­ту­аль­на, мож­на па­ра­ўноў­ваць: мы жы­вем у той мо­мант ча­су, ка­лі фа­ таг­ра­фіч­ны клуб мас­тац­тва для сно­баў-за­ўсёд­ні­каў зга­рэў. За­ста­ло­ся па­пя­ліш­ Мас­тац­тва пад­с веч­вае бо­ле­выя кроп­к і гра­м ад­с тва ча. Мож­на пра­цяг­ваць ся­дзець там з шэ­ры­мі тва­ра­мі, але сцен жа ня­ма! Гэ­та но­вая рэ­аль­насць. Мы пе­ра­мяш­ча­емся на ма­шы­не ча­су ту­ды, дзе ха­це­ла­ся б Ёсць раз­умен­не мас­тац­тва, якім яно бы­ло ў кан­цы XIX ста­год­дзя, і ёсць мас­та­ жыць, — у 2019 год. кі, якія праз мі­ні­мум 100 га­доў па­сля яго знік­нен­ня пра­цяг­ва­юць ве­рыць, што ўсё за­ста­ло­ся па-ра­ней­ша­му. Пры­клад­на як з «Чор­ным квад­ра­там». Але эра ча­ла­ве­ка, які су­зі­рае свет, па­ту­піў­шы во­чы, скон­чы­ла­ся, і пан­есла­ся... Па­ча­ло­ ся XX ста­год­дзе, і ча­ла­век стаў пы­тац­ца: дзе мой са­ма­лёт, дзе тэ­ле­фон, я ма­гу 1. Андрэй Лянкевіч. Фота Сяргея Ждановіча. тэ­ле­фа­на­ваць, я па­ля­чу ў Аме­ры­ку! І гэ­та ўжо не­маг­чы­ма спы­ніць, за­гнаць на­ 2—5. З пра­екта «Unseen». 2018 . зад. Сфар­ма­ва­ла­ся све­та­адчу­ван­не ча­ла­ве­ка, які змя­няе свет. Ад­бы­ла­ся рэ­ва­ 6, 7. З пра­екта «Бы­вай, Ра­дзі­ма». 2011—2019. люты, 2019

12

Рэ­ц­шэн­ На ы зза ія ­м еж н­ і к­ і

Ва­ле­рый Мар­тын­чык Ва­ле­рый Мар­тын­ч ык — асо­ба ле­ген­д ар­ная як мі­н і­м ум з дзвюх пры­ч ын. Ён адзін з за­с на­ва­ль­н і­к аў мас­тац­к а­га аб’яднан­н я « Фор­ма » ча­с оў са­вец­к а­га андэг­раў­н ду (1989), а так­с а­м а твор­ца з бліс­к у­ч ай лон­д ан­с кай мас­тац­к ай кар’ерай: яго пра­ц ы за­хоў­ва­ю цца ў буй­н ых ка­лек­ц ы­я х, а раз­мо­ву ён вёў з Сін­га­п ур­ска­га арт- кір­ма­ш а, то - бок аўтар цал­кам за­п ат­ра­ба­ва­н ы ў Вя­лі­к аб­ры­та­н іі, Гер­ма­н іі і Фран­ц ыі. Яго вы­с та­вы ад­бы­ва­лі­с я ў Рас­і і, Эсто­н іі і Укра­і не. Але не ў нас. Але­ся Бе­ля­вец Мін­скую мас­тац­кую ву­чэ­ль­ню Мар­тын­чык не за­кон­чыў, а за спро­бы экс­пе­ ры­мен­та­ваць яго ледзь не вы­гна­лі і з бе­ла­рус­ка­га Тэ­атра­ль­на-мас­тац­ка­га інсты­ту­ту, дып­лом яко­га ён усё ж аб­ара­ніў у 1972 го­дзе. З та­го ча­су яго твор­ часць падзя­лі­ла­ся на афі­цый­ную і не­афі­цый­ную час­ткі, і апош­няя, на хва­лі пе­ра­бу­до­вы, ста­ла­ся за­пат­ра­ба­ва­най. У 1989 го­дзе Ва­ле­рый Мар­тын­чык эміг­ра­ваў у Поль­шчу. З 1990 го­да жы­ве ў Лон­да­не, дзе вы­кла­даў ма­лю­нак і жы­ва­піс. Мас­так рэ­алі­зу­ецца ў роз­ных фар­ма­тах — ана­лі­тыч­ным жы­ва­пі­се, свет­ла­вой ску­льп­ту­ры. Праз аб’ёмны кан­ струк­ты­візм яго па­лот­наў вы­бу­доў­ва­юцца схе­мы і іка­на­піс­ныя, і на­ва­тар­скія (на­кшталт пла­ка­таў Род­чан­кі). «Ня­бач­ны ду­хоў­ны свет» сва­іх тво­раў аўтар кан­стру­юе як гла­ба­ль­ную ла­ба­ра­то­рыю, у якой фар­му­юцца но­выя струк­ту­ры. Не бу­ду за­да­ваць пы­тан­не, ча­му вы з’еха­лі з СССР у 1989 го­дзе. Але як апы­ну­лі­ся ў Лон­да­не? «Мастацтва» № 2 (431)

— Су­па­дзен­не фак­та­раў. Я ма­ла ве­даў пра гэ­тае ка­ра­леў­ства. На­ват мо­ва ў шко­ле бы­ла ня­мец­кая, а ў Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кім інсты­ту­це — фран­цуз­ская. У англій­скай па­трэ­бы не ўзні­ка­ла. Ніх­то ж не мог і ўя­віць, што ад­бу­дзец­ ца пе­ра­бу­до­ва і ўтво­рыц­ца дзір­ка ў ту­рэм­най сця­не. Шмат га­доў я ба­чыў адзін і той жа сон — уцё­кі з тур­мы, па зям­лі і ва­дзе, пад ва­дой і па па­вет­ры. Я ста­міў­ся ад гэ­та­га сну. Ды­сі­дэн­там я ся­бе не лі­чыў, але быў до­сыць ад­у­ ка­ва­ным ча­ла­ве­кам, каб умець ад­роз­ні­ваць раб­ства ад сва­бо­ды. У рэ­шце рэшт сяб­ры па­ля­кі да­па­маг­лі арга­ні­за­ваць мае ўцё­кі ў Поль­шчу. Але тут зда­ры­ла­ся тое, што ніх­то не мог прад­ба­чыць. На­ват у сне. Над­ышлі па­лі­ тыч­ныя пе­ра­ме­ны, і гру­па, якую я арга­ні­за­ваў і на­зваў «Фор­май», па­ча­ла вы­стаў­ляц­ца. У тым лі­ку і ў Мас­кве. Гэ­та ста­ла ве­ль­мі за­ўваж­най падзе­яй на той час. І зля­це­лі­ся на на­шу мас­коў­скую вы­ста­ву арт-ды­ле­ры і га­ле­рэй­шчы­ кі з роз­ных кра­ін. І ў мя­не не­ча­ка­на ака­за­лі­ся два за­пра­шэн­ні ў Англію. Мне

На­ш ы за­м еж н­ і­к і пра­па­на­ва­лі ўзяць з са­бой яшчэ двух мас­та­коў. Так мы і зра­бі­лі: я пры­ля­цеў у Лон­дан з Вар­ша­вы, а Хац­ке­віч з Баб­ро­вым — з Мін­ска. Вар­ша­ва бы­ла для мя­не пер­шым ку­ль­тур­ным шо­кам. За мно­гія га­ды пан­аван­ня Рас­ійскай імпе­рыі, а па­сля і ў СССР, у бе­ла­рус­кіх га­ра­дах зніш­ча­ла­ся еўра­пей­скасць. Я быў свед­кам, як у ма­ёй Га­род­ні ўзар­ва­лі кас­цёл ХІV ста­год­дзя. У Поль­шчы я знай­шоў тое, што лю­біў, — еўра­пей­скасць. І ка­лі ў Мін­ску мя­не на­зы­ва­лі анты­са­вет­чы­кам, то ў Поль­шчы ўсе бы­лі імі. Я ад­ра­зу знай­шоў ся­бе ся­род сва­іх. Ну і поль­ская мо­ва мне як род­ная. Але тра­піў­шы ў Бры­та­нію, пе­ра­ жыў дру­гі ку­ль­тур­ны шок. Пры­га­жосць кра­іны бы­ла ка­зач­най. Як тэ­атра­ль­

13

ная дэ­ка­ра­цыя. Я не па­лі­тыч­ны, а эстэ­тыч­ны бе­жа­нец. Жыць трэ­ба там, дзе пры­го­жа. Вы­ста­ва ме­ла по­спех, але Лон­дан — го­рад да­ра­гі. Праз год гро­шы па­ча­лі за­кан­чвац­ца, і на апош­нія, пе­рад тым як вяр­тац­ца ў Поль­шчу, вы­ра­шыў з’ездзіць у Па­рыж. Ко­ля Па­ўлоў­скі — бы­лы ўця­кач — пры­вёў мя­не у га­ле­рэю «Бас­ма­джан», дзе ўжо ве­да­лі пра мя­не. Там ад­ра­зу пра­па­на­ва­лі вы­ста­ву. А ў кі­шэ­ні бы­лі апош­нія фун­ты. У мя­не про­ста не бы­ло маг­чы­мас­ці пла­на­ваць. Але тут рап­там мя­не па­зна­ёмі­лі з не­йкім пан­ам па­важ­на­га ўзрос­ту, які за­ві­ таў у га­ле­рэю. Да­ве­даў­шы­ся, што я мас­так з Бе­ла­ру­сі, ён па­пра­сіў па­ка­заць здым­кі ма­іх прац. Праз ко­ль­кі хві­лін я вы­йшаў з га­ле­рэі з чэ­кам на 10 000 фун­таў. Гэ­тым спа­да­ром быў зна­ка­мі­ты аме­ры­кан­скі ка­лек­цы­янер Нор­тан Додж. Шмат га­доў ён ездзіў у Рас­ію і збі­раў тво­ры мас­та­коў, якія ў са­вец­кія ча­сы не ме­лі маг­чы­мас­ці вы­стаў­ляцца. Гэ­ты ча­ла­век вы­ра­та­ваў цэ­лы пласт са­вец­ка­га мас­тац­тва. Да Бе­ла­ру­сі ў тыя ча­сы ні дып­ла­ма­ты, ні жур­на­ліс­ты, ні ка­лек­цы­яне­ры не да­язджа­лі. Та­кім чы­нам, гэ­ты чэк даў мне маг­чы­масць за­тры­мац­ца ў ка­зач­ным ка­ра­леў­стве. Ча­са­мі бы­ва­ла ве­ль­мі цяж­ка, але пры­га­жосць кам­пен­са­ва­ла ўсе не­пры­емнас­ці. Ні­вод­на­га дня не шка­да­ваў пра свой вы­бар, бо на­быў надзвы­чай ці­ка­вы дос­вед жыц­ця ў іншай цы­ві­лі­ за­цыі. У сап­раў­днай цы­ві­лі­за­цыі. А ў той фран­цуз­скай га­ле­рэі на Ман­пар­на­се по­тым бы­лі яшчэ дзве вы­ста­ вы — у 1992 і ў 1994 га­дах. Ці­ка­ва па­чуць пра «Фор­му» з пер­шых вус­наў. Як яна ства­ра­ла­ся?

— Ле­там 1987 го­да Ві­таль Чар­наб­ры­саў пры­вёў да мя­не ў май­стэр­ню ку­ ра­та­ра з Эсто­ніі Ні­нэль Зі­тэ­ра­ву, каб па­ка­заць мас­та­ка, які ма­люе не­йкія крэс­лы. Не­ча­ка­на Ні­нэль пра­па­на­ва­ла мне пер­са­на­ль­ную вы­ста­ву ў му­зеі Кад­ры­ёрга ў Та­лі­не. Мо­жа­це ўя­віць мой шок. Але па­ко­ль­кі тран­спар­ту ў му­зея не бы­ло, я знай­шоў кам­пра­міс­ны ва­ры­янт — гру­па­вую экс­па­зі­цыю пад­по­ль­ных мас­та­коў з Бе­ла­ру­сі. Я ве­даў і ша­на­ваў Ва­ле­рыя Баб­ро­ва, дзя­ ліў май­стэр­ню з Ге­на­дзем Хац­ке­ві­чам. Ге­надзь і па­зна­ёміў мя­не з ма­ла­ды­мі (на той час) і мне не­зна­ёмы­мі мас­та­ка­мі. Мы ўсе бы­лі ве­ль­мі роз­ны­мі, але ядна­ла нас ад­но — за­ймац­ца мас­тац­твам да­во­дзі­ла­ся ў та­ямні­цы. Ні­нэль ве­ры­ла май­му гус­ту, і так атры­ма­ла­ся, што я стаў і арга­ні­за­та­рам, і ку­ра­ та­рам гру­пы. Та­кі збег аб­ста­він. На­зва «Фор­ма» ўва­саб­ля­ла пра­тэст. Бо на пра­ця­гу ўсёй гіс­то­рыі са­вец­ка­га мас­тац­тва ішло зма­ган­не з фар­ма­ліз­мам, а пад­час пе­ра­бу­до­вы та­кіх, як мы, зва­лі не­фар­ма­ла­мі. Я аса­біс­та сар­кас­ тыч­на ста­віў­ся і стаў­лю­ся да са­цы­яль­на­га ў мас­тац­тве, лі­чу гэ­та ка­рот­кім шля­хам да ка­мер­цый­на­га по­спе­ху. Та­му імкнуў­ся ад­абраць тых мас­та­коў, якія эстэ­тыч­нае, па­за­ча­са­вае ба­чаць важ­ней­шым за надзён­нае. Фор­ма пе­ рад­усім. Гэ­та нас ад­роз­ні­ва­ла­ся ад мас­коў­скіх і пі­цер­скіх аўта­раў. А по­тым ужо і кі­тай­скіх твор­цаў.

люты, 2019

14

На ­ш ы за ­м еж н­ і к­ і

То-бок сац-арт у вас не ў па­ша­не?

— Рэ­цэпт сац-арту ба­на­ль­ны: ува­со­біць Маа ці Ста­лі­на, да­клад­на ве­да­ючы, што ўжо ні­чо­га кеп­ска­га з та­бой з-за гэ­та­га не зда­рыц­ца. Ду­маю, не­па­пу­ляр­ насць сац-арту ся­род бе­ла­рус­кіх мас­та­коў свед­чыць пра ка­лек­тыў­ны доб­ры густ. Але як пры­хі­ль­нік раз­на­стай­нас­ці па­кор­лі­ва пры­маю яго — сац-арту — на­яўнасць. Ва­ша май­стэр­ня бы­ла ў свой час да­во­лі ле­ген­дар­ным мес­цам...

— Яна мне да­ста­ла­ся ўза­мен на бяс­плат­нае афар­млен­не до­ма­кі­раў­ніц­тва. Мес­ца сап­раў­ды гіс­та­рыч­нае — у цэн­тры, на­суп­раць До­ма-му­зея пер­ша­га з’езда РСДРП. У май­стэр­ню за­ўсё­ды пры­хо­дзі­ла шмат сяб­роў і зна­ёмых. Ма­ла­дых (у той час) і ад­ука­ва­ных лю­дзей — па­вод­ле скла­ду мыс­лен­ня, па па­во­дзі­нах. Ві­ном на­ват не асаб­лі­ва злоў­жы­ва­лі, за­тое бы­ло шмат гу­та­рак. Анты­са­вец­кіх. Бы­лі сяб­ры з Ака­дэ­міі на­вук (на­прык­лад, фі­зік і ма­тэ­ма­тык Ігар Фяд­чэ­ня, ця­пер жы­ве ў Бос­та­не). За­хо­дзіў па­эт Аляк­сей Жда­наў, які жыў не­па­да­лёк. Мой ста­рэй­шы ся­бар, ула­да­ль­нік не­ве­ра­год­най біб­лі­ятэ­кі Ві­таль Са­віч. Мой ка­ле­га па андэг­раў­нду Ва­ле­рый Баб­роў. Ліп­ко­ві­чы, Ра­бі­но­ві­чы. Шмат дзяў­чат з ка­вяр­ні «Ра­мо­нак» і Тра­ецка­га прад­мес­ця. Я лю­біў кам­па­ніі яшчэ і та­му, што ка­на­па бы­ла за­ня­тая гас­ця­мі і хо­ць­ма-ня­хо­ць­ма да­во­дзі­ла­ ся ста­яць ля па­лат­на і пі­саць. Та­му прад­укцый­насць пра­цы ўзрас­та­ла. А па­ вер­хам вы­шэй бы­ла ква­тэ­ра, дзе не­ка­лі жыў Лі Хар­ві Осва­льд. Якія твор­цы фар­ма­ва­лі вас? Хто най­бо­льш па­ўплы­ваў на ваш стыль?

— Мас­та­кі — ста­рыя май­стры, пра якіх я да­ве­даў­ся з Вя­лі­кай Са­вец­кай Энцык­ла­пе­дыі. Па­сля смер­ці ма­ёй ма­мы ба­ць­ка, па­чы­на­ючы след­чы, па­кі­ нуў мя­не і 50 та­моў энцык­ла­пе­дыі ў ба­бу­лі ў Да­ман­та­ві­чах (вёс­ка па­між Слуц­кам і Ба­ра­на­ві­ча­мі). Так што вы­рас я на рэ­пра­дук­цы­ях Пу­сэ­на, Ла­рэ­ на, Ты­цы­яна. А ўжо па­зней, пад­час хруш­чоў­скай ад­лі­гі, да­да­лі­ся Уру­бель, по­стім­прэ­сі­яніс­ты, Пі­ка­са і мас­тац­тва ХХ ста­год­дзя. Бо да ад­лі­гі за­ход­няе мас­тац­тва лі­чы­ла­ся бур­жу­азным. То­ль­кі ў 1960-х пачалі паказваць працы 1920-х, не­вя­до­мыя да­туль. За тое, што мы з Але­гам Ма­ці­еві­чам, ма­ім ад­на­кур­сні­кам па мас­тац­кай ву­ чэ­ль­ні, з’ез­дзі­лі ў Мас­кву на вы­ста­ву Пят­ро­ва-Вод­кі­на, нас ад­лі­чы­лі. Ня­гле­ дзя­чы на­ват на тое, што мы бы­лі та­ле­на­ві­ты­мі і прад­укцый­ны­мі сту­дэн­та­мі. Уво­гу­ле тэ­ма гру­бі­янства пед­аго­гаў у той час за­слу­гоў­вае асаб­лі­вай ува­гі. Я дзе­сяць га­доў вы­кла­даў мас­тац­тва ў Лон­да­не, ма­гу па­ра­ўнаць, як да­лі­ кат­на ста­вяц­ца да сту­дэн­та тут і якое жах­лі­вае хам­ства квіт­не­ла ў наш час у мас­тац­кай ву­чэ­ль­ні і ў інсты­ту­це. Ду­маю, гэ­та ста­ла вы­ні­кам не­га­тыў­най се­лек­цыі з-за зніш­чэн­ня інтэ­лі­ген­цыі ў са­вец­кі час. «Уну­чак, кож­на­га ад­ука­ ва­на­га ў тае ча­сы за­бі­ва­лі, — ка­за­ла мая ба­бу­ля. — Кож­на­га, хто тро­хі ўмеў чы­таць аль­бо пі­саць — ка­мор­ні­ка, агра­но­ма, на­стаў­ні­ка». Ваш ана­лі­тыч­ны жы­ва­піс на­гад­вае ме­тад Па­ўла Фі­ло­на­ва. Які­мі яны бы­ лі, ва­шы пер­шыя са­ма­стой­ныя пра­цы? Як ад­бы­ва­ла­ся тран­сфар­ма­цыя сты­лю?

— Тут вы ма­еце ра­цыю, мас­тац­тва Фі­ло­на­ва ста­ла ад­крыц­цём і ары­енці­рам. Бо пе­рад ма­ла­дым мас­та­ком за­ўсё­ды па­ўстае за­да­ча вы­ба­ру сты­лю. Мой стыль фар­ма­ваў­ся ў 1970-я. У афі­цый­ным мас­тац­тве ў той час квіт­неў, як сён­ня хіт­ра­нь­ка арт-ды­ле­ры ка­жуць, са­цім­прэ­сі­янізм. Я б удак­лад­ніў: пра­ па­ган­да, за­ква­ша­ная на вет­ры, со­нцы і фа­ль­шы­вай ра­дас­ці. І гэ­ты стыль быў аб­авяз­ко­вым. Я па­кут­лі­ва пра­ца­ваў над раз­віц­цём свай­го. Сак­рэт­на. І не­як па за­ба­ро­не­на­му «Го­ла­су Аме­ры­кі» скрозь трэск глу­шы­лак па­чуў не­ве­ра­ год­ную на­ві­ну: на­ву­коў­цы і мас­та­кі на не­вя­до­мых та­ды яшчэ камп’юта­рах ства­ра­юць, кан­стру­ююць вы­явы ма­тэ­ма­тыч­на. За­пом­ні­ла­ся — пя­лёс­так ру­ жы, кроп­ля расы... Гэ­тая на­ві­на ўра­зі­ла. Я ўя­віў ся­бе камп’юта­рам і кан­струк­ та­рам. Мас­та­ком-пра­гра­міс­там. А ка­та­лі­за­та­рам ста­лі ма­люн­кі Іга­ра Стра­ він­ска­га. Як гэ­та ні дзіў­на бы­ло, я ў чы­ёйсь­ці май­стэр­ні ў Мін­ску ў ся­рэ­дзі­не 1970-х на пад­ло­зе пад­абраў здра­та­ва­ны ча­со­піс «Аме­ры­ка». Уся­рэ­дзі­не бы­ло інтэр­в’ю з кам­па­зі­та­рам-іміг­ран­там Стра­він­скім. Арты­кул з яго ма­люн­ ка­мі. Лі­ніі, спі­ра­лі, ла­бі­рын­ты. Стра­він­скі дэ­ман­стра­ваў, як ён ба­чыць му­зы­ку, ві­зу­аль­на яе ўва­саб­ляў. Праз ге­амет­рыч­ныя фор­мы. Я атры­маў два арку­шы з інша­га вы­мя­рэн­ня. Мне ста­ла зра­зу­ме­ла, у якім кі­рун­ку раз­ві­ваць свой стыль. Ге­амет­рыя і му­зы­ка. Му­зы­ку, якую я ад­чу­ваў, трэ­ба бы­ло кан­стру­ яваць ге­амет­рыч­на. А ге­амет­рыя лю­біць да­клад­насць. Да­вя­ло­ся пе­ра­йсці на ка­лан­ко­выя пэн­дзлі і ка­рыс­тац­ца лі­ней­кай. Пра­ца­ваць ве­ль­мі па­во­ль­на і «Мастацтва» № 2 (431)

аку­рат­на. І са­мае га­лоў­нае — аб’­ём. Я люб­лю Кан­дзін­ска­га, мне пад­аба­ецца По­лак. Але мне ў іх пра­цах не стае аб’­ёму дэ­та­ляў. Я вы­ра­шыў кож­най пля­ме на па­лат­не над­аць ЗD-вы­мя­рэн­не. І я да­гэ­туль не ка­рыс­та­юся камп’юта­рам. Я сам су­пер­камп’ютар. Рас­ка­жы­це пад­ра­бяз­ней пра свой твор­чы ме­тад. У чым яго сут­насць?

— Я на­зваў свой стыль, свой пад­ыход «рэ­кан­струк­цыя рэ­аль­нас­ці». На жаль, гэ­тыя сло­вы з іншай воб­лас­ці твор­ча­га пра­цэ­су. Та­му я стаў­лю­ся да та­ко­га ро­ду вы­зна­чэн­няў з до­ляй іро­ніі. Гэ­та вер­ба­ль­ны свет. Але па­ко­ль­кі ў па­чат­ку бы­ло сло­ва, мас­та­кі пі­шуць ма­ні­фес­ты. Я ў сва­ім ма­ні­фес­це згад­ваю сло­ ва «гу­ль­ня». Я ўво­гу­ле з’яў­ля­юся ама­та­рам тэ­орыі камп’ютар­най сі­му­ля­цыі. Тэ­орыі, пры­хі­ль­ні­кі якой сцвяр­джа­юць, што мы ўсе пер­са­на­жы сус­вет­най камп’ютар­най гу­ль­ні. Гэ­та ідэя дзіў­ным чы­нам рэ­за­нуе са ста­ра­жыт­на­індый­ скі­мі, кі­тай­скі­мі, яўрэй­скі­мі ды іншы­мі да­ктры­на­мі, у якіх сцвяр­джа­ецца, што свет — ілю­зія. Я апош­ні час шмат ча­го чы­таю па­пу­ляр­на­га па кван­та­вай фі­зі­цы. І там так­са­ма. Гу­ль­ня. Ілю­зія. Я гу­ляю. У мя­не свае ку­бі­кі. Да­рэ­чы, яшчэ Эйнштэйн ка­заў: кам­бі­на­тор­ная гу­ль­ня — ма­гут­ны сро­дак твор­ча­га пра­цэ­су. Я рэ­кан­стру­юю. Пе­ра­раб­ляю ўжо зроб­ле­нае. Пе­ра­бу­доў­ваю ў які раз ужо па­бу­да­ва­нае. Ча­му ста­лі за­ймац­ца ску­льп­ту­рай?

— Да аб’­ёму пры­йшоў з ці­каў­нас­ці. Бо мае кан­струк­цыі скла­да­юцца з бло­каў, яны на­ма­ля­ва­ны трох­мер­ны­мі. І я за­ўсё­ды ля­піў. Вы­ра­шыў пра­цяг­нуць свае твор­чыя по­шу­кі ў ма­тэ­ры­яле. У ко­ле­ры я ўжо па­спра­ба­ваў — за­раз спра­бую ў свят­ле. Але гэ­та асоб­ная ці­ка­вая тэ­ма. Як і тэ­ма скла­да­нас­ці.

На­ш ы за­м еж н­ і­к і Як вы ўпі­са­лі­ся ў мясц­овае арт-ася­род­дзе, як ад­бы­ва­ла­ся ва­ша са­цы­ялі­ за­цыя? Як у Англіі ўлад­ка­ва­ны інсты­ту­ты мас­тац­тва?

— У Лон­да­не шмат роз­ных ні­шаў. Усё існуе і су­існуе. Ёсць Ака­дэ­міі, та­ва­рыс­ твы, вя­лі­кія дзяр­жаў­ныя га­ле­рэі і мнос­тва пры­ват­ных. У Ака­дэ­міі за­ся­да­юць рэ­аліс­ты. У вя­лі­кіх дзяр­жаў­ных га­ле­рэ­ях, ба­дай, ад­бы­ва­ецца са­мае ці­ка­вае. Я б ска­заў — аван­гар­днае. Ну а ў пры­ват­ных — усё, што за­ўгод­на. У мя­не свая ні­ша ў да­во­лі вя­до­май га­ле­рэі, але апош­нія тры га­ды я пра­ца­ ваў над сін­га­пур­скім пра­ектам. Ця­пер жа ў мя­не за­мо­вы ў Ка­на­дзе і но­выя пла­ны ў Сін­га­пу­ры. Ад­нак з Лон­да­нам аб­авяз­ко­ва бу­ду пра­цяг­ваць, ды ўжо з но­вы­мі пра­ца­мі, та­му што амаль усё па­сля вы­ста­вы за­ста­ло­ся ў Сін­га­пу­ры. Я га­лоў­ным чы­нам маю ста­сун­кі з мясц­овы­мі твор­ца­мі, вы­кла­даў мас­тац­тва ў ка­ле­джы ка­ля дзе­ся­ці га­доў. Дзе­ці ка­му­ні­ку­юць па-анге­льс­ку. Па­чу­ва­юся тут да­во­лі ўту­ль­на. Лон­дан люб­лю. Жы­ву ў цэн­тры. У ча­роў­ным мес­цы. Дый усё гэ­тае ка­ра­леў­ства ча­роў­нае. Ці­ка­выя, да­лі­кат­ныя лю­дзі. Ад­нак у біз­нэ­се бяз­лі­тас­ныя. Па­тры­ятызм не дэк­ла­ру­ецца, а пры­сут­ні­чае. Сён­ня, дзя­куй бо­гу, шмат інтэр­ на­цы­яна­ль­ных га­ле­рэй, дый ка­лек­цы­яне­ры — з уся­го све­ту. Але ў пры­нцы­пе фран­цу­зы ўсё ж га­лоў­ным чы­нам збі­ра­юць фран­цуз­скіх мас­та­коў. Англі­ча­ не — англій­скіх. Дый у мя­не ўжо на­ват з’я­віў­ся пер­шы бе­ла­рус­кі ка­лек­цы­ янер, пра­ўда, ён не жы­ве ў Бе­ла­ру­сі. Ні­шы роз­ныя і рын­кі таксама роз­ныя. Шмат не­прад­ка­за­ль­на­га, але га­лоў­ нае — пра­цяг­ваць, ня­гле­дзя­чы ні на што. Бо га­лоў­нае — са­ма­рэ­алі­за­цыя.

Fullfilment.

15

У ад­ным з інтэрв’ю вы ка­за­лі, што падзя­ля­еце свет на дзве на­цыі — га­ рад­скую і вяс­ко­вую. І лі­чы­це ся­бе ты­по­вым прад­стаў­ні­ком га­рад­ской Бе­ ла­ру­сі — га­рад­ской цы­ві­лі­за­цыі, то-бок мес­ца, дзе спрэ­са­ва­ны ча­ла­ве­чыя інтэ­лек­ты. Такі су­пер­камп’ютар...

— У га­ра­дах — мас­тац­тва, фі­ла­со­фія, ра­мяс­тво, на­ву­кі. У га­ра­дах — Бах і Ле­ анар­да. Пра­цэс па­ско­ра­най урба­ні­за­цыі —са­мае важ­нае, што ця­пер ад­бы­ва­ ецца ў све­це. У Бры­та­ніі вёс­ка знік­ла 200 га­доў та­му. Та­му тут жыць — за­да­ ва­ль­нен­не. Ці ў Сін­га­пу­ры, дзе я ця­пер зна­хо­джу­ся. Пе­ра­тва­рэн­не вяс­ко­ва­га жы­ха­ра ў га­рад­ско­га — мэ­та раз­важ­на­га дзяр­жаў­на­га дзея­ча. Кі­тай­цы гэ­та ве­да­юць. А фа­льк­лор па­кі­нем гіс­то­рыі і этнаг­ра­фіч­на­му му­зею. Ма­ецца на ўва­зе — вяс­ко­вы фа­льк­лор. На­шы гіс­то­ры­кі са­рам­лі­ва не вы­ву­ча­юць жыц­цё бе­ла­рус­кіх га­ра­доў. А да­рма. Шмат па­ву­ча­ль­на­га вы­яві­лі б. Але мы ад­ышлі ад мас­тац­тва... Якія га­ра­ды вас ура­жа­юць як мас­та­ка? Ку­ды ру­ха­ецца гэ­тая га­рад­ская цы­ві­лі­за­цыя?

— Я якраз зна­хо­джу­ся ў та­кім го­ра­дзе. Сін­га­пур. Го­рад бу­ду­чы­ні. Ве­ль­мі дзі­ вос­ны, па­бу­да­ва­ны амаль на пус­тым мес­цы. Ад­нак па­бу­да­ва­ны раз­умна і са­мае га­лоў­нае — хо­ра­ша. Ве­ль­мі фо­та­ге­ніч­ны го­рад. Фу­ту­рыс­тыч­ны. Зя­лё­ ны, рас­кош­ны, з вы­дат­най інфрас­трук­ту­рай, з усі­мі са­цы­яль­ны­мі пе­ра­ва­га­мі. Га­ра­ды і цы­ві­лі­за­цыя — пан­яцці не­па­рыў­ныя. Кож­ны го­рад — гэ­та ўні­вер­сі­ тэт. Го­рад вы­хоў­вае. Вы­пра­цоў­вае ма­не­ры. Нор­мы па­во­дзін. Там з’яў­ля­ецца інтэ­лі­ген­цыя. Го­рад — ста­ноў­чая з’яв­ а. І не бу­дзем блы­таць аграр­ную індус­ трыю з вёс­кай. Га­ра­джа­не, вяр­нуў­шы­ся жыць на ўлон­не пры­ро­ды, пе­ра­тва­ ра­юць, па­ляп­ша­юць і ўпры­гож­ва­юць мес­ца. Я ве­даю, што гэ­ты пра­цэс ідзе і ў Бе­ла­ру­сі. Ён агу­ль­на­сус­вет­ны. Век­тар раз­віц­ця га­рад­ской цы­ві­лі­за­цыі скі­ ра­ва­ны на да­дат­нае — у гэ­тым я апты­міст. Рас­ка­жы­це пра арт-кір­маш, у якім вы бе­ра­це ўдзел. Як, да­рэ­чы, ту­ды вас за­пра­сі­лі — як прад­стаў­ні­ка кра­іны ці са­мо­га ся­бе?

— Мне Бе­ла­русь ні­ко­лі, ні­дзе і ні ў чым не пра­па­на­ва­ла браць удзел. Як у са­вец­кі час, гэ­так і ў по­стса­вец­кі. Ста­ры, вы­пра­ба­ва­ны, пра­ве­ра­ны спо­саб за­моў­чван­ня. Лю­дзі, ад­каз­ныя за падзеі ў бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры, ро­бяць вы­ гляд, што мя­не не існуе. Я да гэ­та­га пры­вык. На вы­ста­вы, бі­ена­ле і кір­ма­шы мя­не за­пра­ша­юць як мас­та­ка, а по­тым ужо да­вед­ва­юцца, што я бе­ла­рус з Бе­ла­ру­сі. На сін­га­пур­скім кір­ма­шы я ўжо дру­гі раз. Мой ка­лек­цы­янер ад­ туль — адзін з вя­ду­чых ад­мыс­лоў­цаў у Азіі. Апош­нія тры га­ды я пра­ца­ваў над яго за­ка­за­мі. Гэ­та быў наш су­по­ль­ны пра­ект — рэ­кан­струк­цыя парт­рэ­таў кам­па­зі­та­раў Ба­ха, Мо­цар­та, Ша­пэ­на і іншых. У мя­не пра­цы ў ка­лек­цы­ях па ўсім све­це, але ме­на­ві­та ў Сін­га­пу­ры са­мы вя­лі­кі збор. Да­рэ­чы, ме­на­ві­та мой ка­лек­цы­янер пра­па­на­ваў зра­біць свет­ ла­вую ску­льп­ту­ру сэр­ца. Да гэ­та­га я вы­стаў­ляў­ся з аб­страк­тны­мі свет­ла­вы­мі аб’­екта­мі. Ця­пер пра­цую над пра­ектам для ка­над­ска­га Та­рон­та. Так зда­ры­ла­ся, што тры га­ды та­му на­зад упер­шы­ню спат­каў­ся са сва­ім бліз­кім сва­яком Ула­дзі­ мі­рам Гры­го­ры­кам, які ў 1990-я эміг­ра­ваў у Ка­на­ду і за­сна­ваў кам­па­нію GVA. Яны вы­раб­ля­юць элек­трыч­ныя LED-мо­ду­лі, якія я вы­ка­рыс­тоў­ваю ў сва­іх інста­ля­цы­ях. Так што па­сля Сін­га­пу­ра рас­пач­нец­ца пра­ца над рос­пі­сам і свет­ла­вы­мі аб’екта­мі для но­вых офі­саў фір­мы май­го стры­ечна­га бра­та. Які, між іншым, збі­рае тво­ры су­час­ных бе­ла­рус­кіх мас­та­коў. У апош­нія га­ды ад­бы­лі­ся мае па­ка­зы ў Мас­кве — на фес­ты­ва­лі «Гук. Свят­ло. Фор­ма» у Му­зеі «Га­раж», у Ака­дэ­міі мас­тац­тваў і ў га­ле­рэ­ях Бя­ля­ева, «На Ка­шыр­цы», і ва Укра­іне — у На­цы­яна­ль­ным му­зеі ў Льво­ве. І ва Укра­іне, і ў Мас­кве ўжо з’я­ві­лі­ся лю­дзі, якім ці­ка­ва тое, чым я за­йма­юся. Мяр­ку­ючы па ва­шых пы­тан­нях, з’яў­ля­юцца і ў Бе­ла­ру­сі.

1. Свет­ла­вая інста­ля­цыя ў Му­зеі су­час­на­га мас­тац­тва «Га­раж» (Мас­ква). 2016.

2. Сэр­ца. Свет­ла­выя ды­ёды, ме­та­ліч­ная сет­ка, смо­лы. 2019.

3. Па­сла­нец. Алей. 1979.

4. Ды­ялог. Алей. 2016.

5. Ва­ле­рый Мар­тын­чык. люты, 2019

16

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Парт­рэт у му­зей­ным фар­ма­це « Су­час­ні­кі ХХ. Ста­год­дзе бе­ла­рус­ка­га парт­рэ­та » ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь Ка­ця­ры­на Іза­фа­та­ва

Парт­рэт — адзін з са­мых за­гад­ка­вых ды інтры­гоў­ ных жан­раў вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, да­стат­ко­ва то­ль­кі ўспом­ніць «Джа­кон­ду» або «Дзяў­чы­ну з жам­чуж­най за­вуш­ні­цай». У ім, як у люс­тэр­ку, ува­ соб­ле­ны эпо­ха, стыль, по­быт, но­ра­вы, ха­рак­та­ры, лё­сы лю­дзей і іх па­чуц­ці. Ме­на­ві­та та­му імкнен­ не на­блі­зіц­ца да та­ямні­цы па­знан­ня «ча­ла­ве­ча­га» за­ўсё­ды пры­цяг­ва­ла мно­гіх твор­цаў. Ад­нак сён­ня на вы­ста­вах су­час­на­га мас­тац­тва парт­рэт стаў не­ шмат­лі­кім. Гэ­та да­ты­чыц­ца і айчын­най мас­тац­кай сцэ­ны. Тым ці­ка­вей пе­ра­гар­таць ста­рон­кі гіс­то­рыі гэ­та­га жан­ру, зня­та­га з «архіў­най» па­лі­цы і прад­ стаў­ле­на­га на вы­ста­ве «Су­час­ні­кі ХХ. Ста­год­дзе бе­ла­рус­ка­га парт­рэ­та» ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Па­пя­рэд­няя мо­на­жан­ра­вая вы­ста­ва парт­рэ­та ў На­ цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі «Бе­ла­рус­кі парт­рэт 1940—1960-х гг.» ад­бы­ла­ся ў 1996 го­дзе, бо­льш за два дзе­ся­ці­год­дзі та­му, і ахоп­лі­ва­ла то­ль­кі ка­ рот­кі ад­рэ­зак ча­су. Та­му на ад­крыц­ці на­ступ­най парт­рэт­най вы­ста­вы док­тар гіс­та­рыч­ных на­вук, пра­фе­сар Аляк­сандр Гу­жа­лоў­скі адзна­чыў: «Тут мож­на сме­ла чы­таць лек­цыю па гіс­то­рыі ку­ль­ту­ры Бе­ла­ру­сі, па­ко­ль­кі ві­зу­аль­нае ўяў­лен­не аб гіс­то­ рыі — ад­но з са­мых моц­ных і за­па­мі­на­ль­ных». Але ці атры­ма­ла­ся ў нас сён­ня ства­рыць сап­раў­дны гіс­та­рыч­ны ра­ман у асо­бах? Пра­ана­лі­за­ваць жанр парт­рэ­та не то­ль­кі ў кан­тэк­сце асаб­лі­вас­цей раз­ віц­ця вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, але і ў бо­льш шы­ро­ «Мастацтва» № 2 (431)

кіх меж­ах: куль­тур­ных, па­лі­тыч­ных, са­цы­яль­ных? Маг­чы­ма, так. Са­праў­­ды, з ад­на­го бо­ку, вы­ста­ва з да­стат­ко­вай до­ляй аб’ектыў­нас­ці праз эва­лю­цыю парт­рэт­на­га жан­ру ад­люс­тра­ва­ла зме­ны гіс­та­рыч­ на­га шля­ху на­шай кра­іны ў ХХ ста­год­дзі. Тут ёсць усе: дэ­ка­дэн­цкія спа­да­ры і да­мы па­чат­ку ста­год­ дзя і інтэ­лі­ген­цыя 1920—30-х, удар­ні­кі і кал­гас­ні­кі са­вец­ка­га ча­су, прад­стаў­ні­кі андэг­раў­нду 1980-х. Да та­го ж гэ­ты маш­таб­ны пра­ект аб’яднаў пра­к­ тыч­на ўсе га­лоў­ныя мас­тац­кія ка­лек­цыі на­шай кра­іны — На­цы­яна­ль­на­га мас­тац­ка­га му­зея, Ві­ цеб­ска­га аб­лас­но­га кра­язнаў­ча­га му­зея, фон­даў На­цы­яна­ль­на­га цэн­тра су­час­ных мас­тац­тваў, Бе­ ла­рус­ка­га са­юза мас­та­коў, а так­са­ма збо­раў пры­ ват­ных ка­лек­цы­яне­раў Аляк­сан­дра і І­ны Ра­да­евых, Андрэя Пля­са­на­ва, пер­са­на­ль­ных ка­лек­цый. З інша­га бо­ку, пра па­ўна­ту прад­стаў­ле­на­га ма­тэ­ ры­ялу тут ка­заць не вы­па­дае. Ацэн­ка пра­цэ­саў, што ад­бы­ва­лі­ся ў ХХ ста­год­дзі ў га­лі­не плас­тыч­ных мас­тац­тваў у на­шай кра­іне, — за­да­ча не з про­стых. Бо, на жаль, па­ка­заць цэ­лас­ную, інтэ­граль­­ную кар­ ці­ну раз­віц­ця бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва і, у пры­ват­ нас­ці, жан­ру парт­рэ­та пер­шай па­ло­вы ХХ ста­год­ дзя не­маг­чы­ма. Вя­лі­кая Айчын­ная вай­на ўнес­ла сур’ёзныя ка­рэк­ты­вы ў за­ха­ва­насць на­шай спад­чы­ ны. Фон­ды Кар­цін­най га­ле­рэі бы­лі раз­ра­ба­ва­ны, вя­лі­кая ко­ль­касць каш­тоў­нас­цей пра­па­ла бяс­след­ на. То­ль­кі ма­лая час­тка ра­бот бы­ла вер­ну­та па­сля вай­ны з Гер­ма­ніі, шмат­лі­кія «пра­грам­ныя тво­ры»

стра­ча­ны на­заў­жды. А не­ка­то­рыя май­стры за­ста­лі­ ся ў бе­ла­рус­кім мас­тац­тве ўся­го то­ль­кі сва­імі імё­ на­мі, як за­ха­ва­ны на парт­рэ­це Лей­бы Аль­пя­ро­ві­ча Мі­ка­лай Бонч-Асма­лоў­скі, што як дэн­дзі ся­дзіць у крэс­ле. Та­му ўба­чыць усю кар­ці­ну раз­віц­ця бе­ла­ рус­ка­га парт­рэ­та скла­да­на, мы то­ль­кі мо­жам пры­ адчы­ніць гэ­тыя дзве­ры. Вар­та так­са­ма адзна­чыць і свя­до­мае неўклю­чэн­не ў экс­па­зі­цый­ны шэ­раг парт­рэ­таў Ле­ні­на, Ста­лі­на і іншых лю­дзей ула­ды, та­му ХХ ста­год­дзе бы­ло па­ ка­за­на хут­чэй у трак­тоў­цы мас­тац­ка-эстэ­тыч­най, чым гіс­та­рыч­най. За­да­ча пра­екта скла­да­ла­ся ў тым, каб апі­саць зме­ны, што зве­да­ла мас­тац­тва ў вы­ні­ку ка­рэн­ных гра­мад­скіх зру­хаў, вы­лу­чыць зна­ ка­вых мас­та­коў і зра­зу­мець, у чым бы­лі асаб­лі­вас­ ці іх тво­раў і іх не­зга­са­ль­ная каш­тоў­насць. Парт­рэт­ны жанр пер­шых двух дзе­ся­ці­год­дзяў ХХ ста­год­дзя звя­за­ны з твор­час­цю ў асноў­ным трох мас­та­коў — Яка­ва Кру­ге­ра, Юда­ля Пэ­на і Лей­бы Аль­пя­ро­ві­ча. Гэ­тыя твор­цы вы­сту­па­юць у гіс­то­рыі бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва перш за ўсё як парт­рэ­тыс­ ты. Парт­рэ­тыс­ты, якія за­ха­ва­лі інды­ві­ду­аль­насць гу­бер­нскай элі­ты, ства­ры­лі сен­ты­мен­та­ль­на-па­ этыч­ныя воб­ра­зы жа­но­чай на­ту­ры, пе­рад­алі ты­па­ жы ста­рас­вец­кай мя­жы асе­лас­ці і па­кі­ну­лі нам у спад­чы­ну ка­мер­ныя вы­явы сва­іх род­ных і бліз­кіх лю­дзей. Ад­сюль у асноў­ным не­вя­лі­кія па фар­ма­це парт­рэ­ты гэ­та­га пе­ры­яду, што спа­лу­ча­юць у са­бе ад­на­ча­со­ва па­ра­днасць, са­лон­насць і ка­мер­насць і

Рэ­ц эн­з ія

17

ўва­саб­ля­юць свет пры­ват­на­га ча­ла­ве­ка. Та­кой ро­лі і та­ко­му ха­рак­та­ру твор­час­ці спры­ялі і эстэ­тыч­ныя ідэ­алы і па­тра­ба­ван­ні за­каз­чы­каў, і ў цэ­лым пра­ він­цы­яль­ная па­эты­ка. Пе­ра­ход ад «кла­січ­ных» для XIX ста­год­дзя норм і пры­яры­тэ­таў да ма­дэр­ніз­му і аван­гар­ду, якія імклі­ ва ад­бы­ва­лі­ся ў ста­ліч­ным ася­род­дзі, у бе­ла­рус­кім мас­тац­тве здзей­сніў­ся кры­ху па­зней. У пер­шыя

дзе­ся­ці­год­дзі ХХ ста­год­дзя ў твор­час­ці бе­ла­рус­ кіх аўта­раў да­мі­ну­ючы­мі за­ста­ва­лі­ся пры­нцы­пы кла­січ­на­га рэ­аліз­му, по­зня­га пе­радзвіж­ніц­тва, на іх сфар­ма­ва­ла­ся крэ­да адзна­ча­ных мас­та­коў, што на­ра­дзі­лі­ся ў XIX ста­год­дзі, але ўсту­пі­лі ў ста­год­ дзе ХХ.

Асо­бны тып парт­рэ­та з ві­да­воч­на вы­яўле­ным жан­ ра­вым, бі­ягра­фіч­ным па­чат­кам вы­лу­чае твор­часць Юда­ля Пэ­на. Ува­саб­лен­не парт­рэ­та­ва­ных за­ўсё­ды су­пра­ва­джа­ецца кра­са­моў­ным для ча­ла­ве­ка све­ там рэ­чаў, як у прад­стаў­ле­ным на вы­ста­ве парт­рэ­ це яго ву­ча­ні­цы Але­ны Ка­біш­чар-Якер­сон, ад­люс­ тра­ва­най у інтэр’еры май­стэр­ні. У парт­рэт­най твор­час­ці Кру­ге­ра пе­ра­ва­жае ці­ка­ васць да інтым­на­га ха­рак­та­ру па­лот­наў, ка­мер­ных маш­та­баў. Мас­так пра­явіў ся­бе не то­ль­кі як та­ле­ на­ві­ты жы­ва­пі­сец, але і як тон­кі псі­хо­лаг, здоль­­ны пра­нік­нуць ва ўнут­ра­ны свет ча­ла­ве­ка, як у ра­бо­це «Дзяў­чын­ка ў чыр­во­ным. Парт­рэт да­чкі Са­фіі (?)», парт­рэце мін­скай мас­тач­кі-ама­тар­кі і ме­цэ­нат­кі Па­ль­мі­ры Мрач­коў­скай.

Твор­часць Лей­бы Аль­пя­ро­ві­ча, са­ма­га ма­ла­до­га ся­род «кла­січ­най» тры­яды бе­ла­рус­кіх мас­та­коў, вы­хо­дзіць за рам­кі на­тур­на­га парт­рэ­та­ван­ня, убі­ ра­ючы ў ся­бе «га­ла­сы» мас­тац­кіх плы­няў мя­жы эпо­хі: сім­ва­ліз­му, ра­ман­тыз­му, ма­дэр­ну. У яго парт­ рэ­тах уз­ні­кае ўлас­ці­вы сім­ва­ліз­му на­строй та­ямні­ цы, фі­ла­са­фіч­нас­ці све­та­адчу­ван­ня. У іх рас­кры­ва­ юцца тон­кія ню­ансы ў сфе­ры ду­мак і па­чуц­цяў і ясна ад­чу­ва­ецца на­блі­жэн­не пе­ра­мен айчын­най гіс­то­рыі, што то­іцца за знеш­нім, рэ­прэ­зен­та­тыў­ ным аб­ліч­чам парт­рэ­та­ва­ных. Па­чы­на­ючы з 1920-х у бе­ла­рус­кім вы­яўлен­чым мас­тац­тве на­зі­ра­ецца пэў­ны ад­ыход ад ка­но­наў ака­дэ­міз­му і жы­ва­піс­на-плас­тыч­ных пры­нцы­паў по­зня­га пе­радзвіж­ніц­тва на ка­рысць но­вай воб­ люты, 2019

18

Агляд

раз­най мо­вы, па­бу­да­ва­най на сін­тэ­зе на­цы­яна­ль­ на­га ка­ла­ры­ту і тра­ды­цый ма­дэр­ніз­му. Гэ­та ста­ла на­ступ­ствам пра­цэ­су «на­цы­яна­ль­на­га ад­ра­джэн­ ня», ка­лі мно­гія мас­та­кі імкну­лі­ся рас­шыф­ра­ваць са­ма­быт­ныя тра­ды­цыі мі­ну­ла­га, «раз­га­ва­рыць» на­цы­яна­ль­ную ку­ль­ту­ру, па­чаць вес­ці з ёй плён­ ны ды­ялог у меж­ах но­вых фар­ма­ль­ных мас­тац­кіх пры­ёмаў сім­ва­ліз­му, по­стім­прэ­сі­яніз­му, фа­віз­му, экс­прэ­сі­яніз­му, се­за­ніз­му. Но­вую ста­рон­ку ў гіс­то­рыю бе­ла­рус­ка­га парт­рэт­ на­га жы­ва­пі­су ўпі­са­лі Мі­хась Фі­лі­по­віч і Мі­хась Ста­ню­та, якія аб­апі­ра­лі­ся на на­род­нае мас­тац­тва і арга­ніч­на вы­ка­рыс­тоў­ва­лі ў сва­ёй твор­час­ці вы­ яўлен­чы фа­льк­лор з яго экс­прэ­сі­яй, cа звя­дзен­нем інды­ві­ду­аль­ных рыс да ты­пу. Ад­сюль і вы­яўлен­ чыя асаб­лі­вас­ці «Парт­рэ­та да­чкі» Мі­ха­ся Ста­ню­ты, «Ста­ро­га-бе­ла­ру­са з лю­ль­кай» і «Ста­ро­га-па­сту­ха з раж­ком» Мі­ха­ся Фі­лі­по­ві­ча — пры­яры­тэт пля­мы

і плос­кас­ці за­мест аб’ёму, дэ­ка­ра­ты­візм ко­ле­ру і ў цэ­лым лі­ней­на-дэ­ка­ра­тыў­ная сіс­тэ­ма, якая ад­люс­ троў­вае на­цы­яна­ль­ны ка­ла­рыт. Асоб­ную ста­рон­ку гіс­то­рыі бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва гэ­та­га пе­ры­яду прад­стаў­ля­юць мас­та­кі За­ход­няй Бе­ла­ру­сі. Пры за­ха­ван­ні вер­нас­ці на­тур­най пе­ рад­ачы і ў цэ­лым рэ­аліс­тыч­най асно­вы пра­цам «Парт­рэт спя­вач­кі Ган­ны Ваш­кель» Язэ­па Драз­до­ ві­ча, «Парт­рэт Ста­ніс­ла­ва Гля­коў­ска­га» Пят­ра Сер­ гі­еві­ча, «Парт­рэт дзяў­чын­кі» Па­ўла Южы­ка ўлас­ці­ вы ра­ман­ты­за­цыя і сім­ва­лі­за­цыя ў ад­люс­тра­ван­ні вы­яўлен­чай фор­мы, пэў­ная плас­тыч­ная сва­бо­да. Твор­цы зна­хо­дзі­лі фор­мы і ме­та­ды па­ка­зу на­цы­ яна­ль­на­га ха­рак­та­ру, фар­му­ючы так зва­ны стыль «бе­ла­рус­ка­га ра­ман­тыз­му». «Мастацтва» № 2 (431)

На жаль, плён­ны пе­ры­яд асва­ення на­цы­яна­ль­ных тра­ды­цый і плас­тыч­ных экс­пе­ры­мен­таў у па­чат­ку 1930-х змя­ня­ецца адзі­ным ме­та­дам са­вец­ка­га мас­тац­тва — «са­цы­яліс­тыч­ным рэ­аліз­мам». Жыц­цё мас­тац­тва пад­па­рад­коў­ва­ецца ідэ­ало­гіі, ства­рэн­ ню парт­рэ­та эпо­хі са­цы­яль­ных пе­ра­ўтва­рэн­няў. Дух і атмас­фе­ру 1930-х пе­рад­аюць парт­рэт­ныя вы­явы но­вых ге­ро­яў ча­су — кам­са­мо­ль­цаў, удар­ні­ каў, кал­гас­ні­каў, лёт­чы­каў, пра­цоў­ных. Ры­сы парт­ рэ­та ты­пу пе­рад­авых са­вец­кіх лю­дзей за­ха­ва­лі ў сва­іх тво­рах Яўген Ці­ха­но­віч, Люд­мі­ла Зда­ноў­ская, Юдаль Пэн, Якаў Кру­гер і інш. На­ступ­ны пе­ры­яд раз­віц­ця парт­рэ­та звя­за­ны са зме­на­мі ўмоў жыц­ця пад­час Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны. Цяж­кія аб­ста­ві­ны гэ­та­га пе­ры­яду ад­бі­лі­ся і на ха­рак­та­ры вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, і на яго ві­да­вых і жан­ра­вых пры­яры­тэ­тах. Мас­тац­тва пе­ ра­но­сіць акцэн­ты на гра­фі­ку, у жан­ра­вым рэ­пер­ту­ ары з’яўля­ецца фран­та­вая за­ма­лёў­ка, ка­лі воб­ра­зы ва­енных ства­ра­лі­ся не па­сля біт­ваў, а не­пас­рэд­на на пе­рад­авой па­між ба­ямі: у парт­ызан­скіх пун­к­ тах, мед­сан­ба­тах і г.д. Та­кія парт­рэ­ты-эцю­ды, дзе ча­ла­век прад­стаў­ле­ны ў дзей­снай уз­ае­ма­су­вя­зі з на­ва­ко­ль­ным яго све­там, па­кі­ну­лі нам бе­ла­рус­кія мас­та­кі Сяр­гей Ра­ма­наў, Ген­рых Бржа­зоў­скі, Сця­ пан Андру­хо­віч, Мі­ха­іл Бе­льс­кі, Іса­ак Да­ві­до­віч. Як пра­ві­ла, гэ­та па­ясныя ці па­груд­ныя вы­явы з бо­льш ста­ран­на вы­пі­са­ны­мі га­ла­вой і ры­са­мі тва­ ру, аб­агу­ль­не­на, бег­ла на­ме­ча­ны­мі лі­ні­ямі фі­гу­ры. По­бач з аўтар­скім под­пі­сам змяш­чаў­ся і ка­рот­кі тлу­ма­ча­ль­ны тэкст, дзе па­зна­ча­лі­ся мес­ца, на­зва ва­еннай апе­ра­цыі, фрон­ту, злу­чэн­ня, час­ці, а так­ са­ма звес­ткі пра ча­ла­ве­ка, з яко­га пі­саў­ся парт­рэт. Но­вая, да­ку­мен­та­ліс­цкая якасць, яшчэ бо­льш усвя­ дом­ле­нае зна­чэн­не бя­гу­чых падзей шмат у чым вы­зна­чы­лі ры­сы, улас­ці­выя сты­ліс­ты­цы гэ­тых ра­ бот, не­пат­ра­ба­ва­ль­ных, ла­ка­ніч­ных і пра­ўдзі­вых. У іх ня­ма не­йкіх фар­ма­ль­ных ад­крыц­цяў, кло­па­ту пра фор­му і мо­ву, пра плас­тыч­ную за­вер­ша­насць, яны па­збаў­ле­ны вон­ка­ва­га глян­цу. Ча­сам мо­жа здац­ца, што мас­так ад­кі­ну­ты аб­ста­ві­на­мі на­зад — да «азбу­кі», з якой па­чы­наў свой шлях у пра­фе­сіі. Каш­тоў­насць іх за­клю­ча­ецца пе­рад­усім у сме­лай свед­ка­вай інта­на­цыі, жыц­цё­вай да­клад­нас­ці.

Жы­ва­піс­ныя парт­рэ­ты, вы­ка­на­ныя ў ва­енны пе­ ры­яд, мож­на ўмоў­на падзя­ліць на дзве гру­пы. Пер­шую скла­да­юць так зва­ныя ва­енныя парт­рэ­ ты, пры­чым важ­на адзна­чыць, што пе­ра­ва­жа­юць ад­люс­тра­ван­ні не ва­ена­ча­ль­ні­каў, а парт­рэ­ты ра­ да­вых бай­цоў Чыр­во­най Арміі. Сап­раў­ды ўсе­на­ род­ная вай­на, ма­са­выя подзві­гі про­стых лю­дзей, якія па­йшлі на фронт і не тры­ма­лі да та­го зброі ў ру­ках, аб­умо­ві­лі па­вы­ша­ную ці­ка­васць мас­та­коў да рас­крыц­ця воб­ра­заў сціп­лых, але сап­раў­дных ге­ро­яў. Ад­сюль пі­ль­ны інта­рэс да псі­ха­ла­гіч­на­ га склад­ні­ка, да раз­на­стай­ных пра­яў асо­бас­на­га па­чат­ку ма­дэ­ляў, якія знай­шлі сваё пе­ра­ка­наў­ чае ўва­саб­лен­не ў парт­рэ­тах Яўге­на Кра­соў­ска­га, Яўге­на Зай­ца­ва, Іса­ака Да­ві­до­ві­ча і інш.

Агляд Іншая раз­на­від­насць жы­ва­піс­на­га парт­рэ­та ва­ енна­га ча­су па­ка­за­на ў пра­цах, дзе ад­люс­тра­ва­ ны лю­дзі мас­тац­тва. З’яўлен­не та­кіх тво­раў бы­ло вы­клі­ка­на тым, што ў тра­гіч­ныя дні вай­ны мно­гія прад­стаў­ні­кі твор­чай інтэ­лі­ген­цыі так­са­ма ва­ява­лі, зма­га­лі­ся з во­ра­гам сва­ёй збро­яй — збро­яй мас­ тац­тва. У кан­цэр­тных фран­та­вых бры­га­дах удзе­ль­ ні­ча­лі Аляк­сан­дра Мі­ка­ла­ева, Глеб Гле­баў, Ла­ры­са Алек­сан­дроў­ская, Ісі­дар Ба­ло­цін і так далей.

Па ме­ры на­блі­жэн­ня пе­ра­мо­гі з’яўля­юцца парт­рэ­ ты вай­скоў­цаў у ге­ра­іза­ва­ным вы­гля­дзе. Пе­рад са­ вец­кім мас­тац­твам бы­ла па­стаў­ле­на за­да­ча ства­ рэн­ня «по­мні­ка эпо­хі», пра­слаў­лен­ня пра­ва­ды­роў і ге­ро­яў вай­ны. Уз­ні­кае «се­рый­ны» ўзор па­ра­дна­га парт­рэ­та ге­роя-ва­енна­га з усі­мі звык­лы­мі ры­са­мі: з эпа­ле­та­мі і ордэ­на­мі, пра­та­ко­ль­на-да­клад­ным ад­люс­тра­ван­нем знеш­ня­га вы­гля­ду ма­дэ­лі, стэ­ рэа­тып­на плас­тыч­най ма­не­рай.

19

Та­кі рэ­прэ­зен­та­тыў­ны парт­рэт пан­аваў у бе­ла­рус­ кім мас­тац­тве амаль да ся­рэ­дзі­ны 1950-х. То­ль­кі па­лі­тыч­ныя і са­цы­яль­ныя зме­ны, звя­за­ныя з раз­ вян­чан­нем ку­ль­ту асо­бы, унес­лі істот­ныя ка­рэк­ты­ вы ў ба­чан­не за­дач, што ста­ялі пе­рад мас­тац­твам. На мес­ца пра­змер­най па­мпез­нас­ці, ідэй­нас­ці, па­ра­днас­ці і пра­та­ко­ль­на­га па­сля­ва­енна­га мас­ тац­тва пры­йшла ра­ман­ты­ка «ад­лі­гі» — ра­ман­ты­ка буд­няў жыц­ця про­ста­га ча­ла­ве­ка. У мас­та­коў з’яўля­юцца но­выя інта­рэ­сы — як у тэ­ ма­тыч­ным пла­не, так і ў пад­ыхо­дзе да плас­тыч­най вы­раз­нас­ці. У тэ­ма­тыч­ным рэ­пер­ту­ары ства­ра­ юцца вы­явы «ге­роя на­шых дзён»: пра­цоў­на­га і на­ву­коў­ца, дзея­ча ку­ль­ту­ры і кал­гас­ні­ка, сту­дэн­та і ўра­ча. На вы­ста­вах уз­нёс­лыя воб­ра­зы артыс­тыз­му ў парт­рэ­тах ба­ле­рын і актрыс су­сед­ні­ча­юць з жыц­ цес­цвяр­джа­ль­ны­мі парт­рэ­та­мі са­вец­кіх пра­цаў­ніц, пра­нік­нё­ныя і гул­лі­выя дзі­ця­чыя тва­ры — з па­гру­ жа­ны­мі ў на­пру­жа­ную пра­цу аб­ліч­ча­мі на­ву­коў­цаў. Ад­бы­ва­ецца аб­наў­лен­не і воб­раз­на-плас­тыч­ных маг­чы­мас­цей мо­вы мас­тац­тва. Пе­ра­адо­ль­ва­ецца пэў­ная за­сты­ласць ака­дэ­міч­най вы­вуч­кі, мас­та­кі

люты, 2019

20

Агляд

імкнуц­ца за­ха­ваць све­жасць ура­жан­ня, пе­рад­аць сва­бо­ду жы­ва­піс­на­га ды­хан­ня. Па­вы­ша­ецца знач­ насць ко­ле­ра­ва­га ра­шэн­ня па­лат­на, ды­на­міч­нас­ці кам­па­зі­цыі, экс­прэ­сіі жэс­ту і эцюд­нас­ці. Істот­ным укла­дам у раз­віц­цё бе­ла­рус­ка­га парт­ рэт­на­га жы­ва­пі­су ў гэ­ты час ста­ла твор­часць Іва­на Ахрэм­чы­ка, На­та­на Во­ра­на­ва, Яўге­на Ха­ры­то­нен­ кі, Ула­дзі­мі­ра Стэ­ль­ма­шон­ка, Ле­ані­да Шча­мя­лё­ва, Аляк­сан­дра Кіш­чан­кі ды інш. У кан­цы 1960-х — па­чат­ку 1970-х ці­ка­васць да воб­ра­за ча­ла­ве­ка на­бы­вае но­вую афар­боў­ку, мас­ та­кі за­ся­ро­джва­юць ува­гу на асоб­ным ча­ла­ве­ку не як на прад­стаў­ні­ку якой-не­будзь пра­фе­сіі або са­ цы­яль­на­га плас­та, а як на інды­ві­ду­аль­нас­ці. У парт­ рэт­ным жан­ры ўзмац­ня­юцца суб’ектыў­ныя, псі­ха­ ла­гіч­ныя аспек­ты інтэр­прэ­та­цыі воб­ра­за ма­дэ­лі, па­вы­ша­ецца ро­ля аса­цы­ятыў­ных, ме­та­фа­рыч­ных, але­га­рыч­ных і зна­ка­ва-сім­ва­ліч­ных кам­па­нен­таў, усклад­ня­ецца плас­тыч­ная струк­ту­ра парт­рэ­та ў цэ­ лым, мно­гія парт­рэт­ныя вы­явы імкнуц­ца да парт­ рэ­та-кар­ці­ны. Мод­ным ста­но­віц­ца парт­рэт інтэ­лек­ту­ала — ву­ чо­на­га, фі­ло­са­фа, пі­сь­мен­ні­ка. Асаб­лі­ва трэ­ба адзна­чыць но­вы жанр парт­рэ­та-рэ­кан­струк­цыі. Па­пу­ляр­насць твор­час­ці бе­ла­рус­кіх пі­сь­мен­ні­каў ад­бі­ла­ся на ўзнік­нен­ні шмат­лі­кіх парт­рэ­таў Алаі­ зы Па­шке­віч, Мак­сі­ма Баг­да­но­ві­ча, Янкі Ку­па­лы і Яку­ба Ко­ла­са. Ха­рак­тэр­ным з’яўля­ецца і інта­рэс мас­та­коў Але­ся Ма­рач­кі­на, Вік­та­ра Мар­каў­ца да ча­ла­ве­ка ў га­дах, што ўва­со­бі­ла­ся ў шэ­ра­гу вы­яў. Ледзь ці не ўпер­шы­ню за мі­ну­лыя не­ка­ль­кі дзе­ ся­ці­год­дзяў уз­ні­кае ці­ка­васць да вы­яўлен­чых тра­ды­цый на­род­най ку­ль­ту­ры, мас­та­кі ўво­дзяць у кам­па­зі­цый­ную кан­ву парт­рэ­таў улас­ці­выя тра­ ды­цый­най ку­ль­ту­ры сім­ва­лы і зна­кі, «апра­на­юць» парт­рэ­та­ва­ных у на­род­ны кас­цюм. «Мастацтва» № 2 (431)

Рэ­зкія гра­мад­ска-па­лі­тыч­ныя пе­ра­ме­ны ў жыц­ці кра­іны ў 1980-я адзна­чы­лі па­ча­так но­ва­га пе­ры­ яду ў раз­віц­ці мас­тац­кай ку­ль­ту­ры. Гэ­та не про­ста зме­на па­ка­лен­няў, а зме­на адзі­най мас­тац­ка-эстэ­ тыч­най кан­цэп­цыі са­цы­яліс­тыч­на­га рэ­аліз­му раз­ на­стай­нас­цю ідэй, сты­ляў і форм. У ад­ным з са­мых кан­сер­ва­тыў­ных жан­раў — парт­ рэ­це — так­са­ма ад­бы­ваў­ся актыў­ны твор­чы по­шук, які ад­біў­ся як у ме­та­дах жы­ва­піс­на-плас­тыч­най інтэр­прэ­та­цыі, так і ў са­мім пад­ыхо­дзе да рас­ крыц­ця ма­ра­ль­на-псі­ха­ла­гіч­ных аспек­таў ча­ла­ве­ чай інды­ві­ду­аль­нас­ці. Гэ­ты по­шук стаў рэ­акцы­яй на вос­трыя па­лі­тыч­ныя, на­цы­яна­ль­ныя, эка­ла­гіч­ныя пы­тан­ні: прад­чу­ван­не не­паз­беж­нас­ці гла­ба­ль­ных пе­ра­ме­наў пе­ра­но­сяць мас­та­коў ад знеш­няй, апі­са­ль­най, аб­агу­ль­не­най і ты­по­вай трак­тоў­кі воб­ра­заў да рас­крыц­ця ча­ла­ ве­чай інды­ві­ду­аль­нас­ці, да­сле­да­ван­ня ду­хоў­на­га све­ту кан­крэт­на­га ча­ла­ве­ка. На пер­шы план вы­хо­ дзіць псі­ха­ла­гіч­ны па­ча­так, сім­ва­ліч­ная змяс­тоў­ насць, ме­та­фа­рыч­ная іншас­ка­за­ль­насць. К кан­цу 1980-х раз­важ­лі­вы, да­пыт­лі­вы ча­ла­век, які звед­ вае жа­дан­не спаз­наць, у чым сэнс яго зям­но­га існа­ван­ня, ста­но­віц­ца пе­ра­важ­ным сю­жэ­там бе­ла­ рус­ка­га парт­рэ­та. Пад­обнае ўзмац­нен­не эма­цый­на-псі­ха­ла­гіч­на­га па­чат­ку ў трак­тоў­цы воб­ра­заў аб­умо­ві­ла і ўсклад­ нен­не ма­дэ­лі кар­цін­най пра­сто­ры, на­сы­чэн­не яго ман­таж­на-ка­лаж­ны­мі пры­нцы­па­мі фор­маў­тва­рэн­ ня, не­ча­ка­ны­мі ра­кур­са­мі і но­вы­мі пра­екцы­ямі. На зме­ну па­ка­лен­ным вы­явам, ад­люс­тра­ва­ным у фас або про­філь ста­тыч­ным по­ста­цям пры­хо­дзяць больш скла­да­ныя плас­тыч­на-пра­сто­ра­выя ра­шэн­ ні. Жы­ва­піс­цы Ула­дзі­мір Тоў­сцік, Алег Ма­ці­евіч, Мі­ ка­лай Се­ляш­чук, Алесь Ма­рач­кін над­аюць знач­на больш ува­гі рас­пра­цоў­цы ася­род­дзя ва­кол парт­рэ­

та­ва­на­га, да­ма­га­ючы­ся ад­чу­ван­ня яго на­сы­ча­нас­ці і ды­на­міч­нас­ці. У гэ­ты ж час склад­ва­ецца і пласт мас­та­коў, якія ўтва­ра­юць у да­лей­шым так зва­нае «іншае мас­тац­ тва», «андэг­раўнд» або «дру­гі аван­гард». Фар­ма­ ван­не но­ва­га па­ка­лен­ня мас­тац­кай сцэ­ны ад­бы­ва­ ла­ся на фо­не «пе­ра­бу­до­вы», ка­лі са­ма аб’ектыў­ная рэ­аль­насць бы­ла бо­льш іра­цы­яна­ль­най за лю­бы экс­прэ­сі­яніс­цкі гра­тэск. Маг­чы­ма, та­му вы­ні­кам раз­ва­жан­няў Люд­мі­лы Ру­са­вай, Ула­дзі­мі­ра Аку­ла­ ва, Вік­та­ра Пят­ро­ва, Ві­та­ля Чар­наб­ры­са­ва, Арту­ра

Агляд Ад­чу­ван­не дра­мы быц­ця, існа­ван­ня як тры­во­гі, тэ­ мы фа­ту­му, лё­су пра­ніз­ва­юць і парт­рэт­ныя вы­явы Вік­та­ра Пят­ро­ва. Са­ма­быт­ны экс­прэ­сі­янізм яго жы­ва­піс­най твор­час­ці 1980-х вы­явіў­ся ў се­рыі ра­ бот, на­зва­най са­мім мас­та­ком «Га­ло­вы» («Га­ло­вы ва­ды» і «Га­ло­вы агню і па­вет­ра»). Пад­крэс­ле­на про­стыя вы­яўлен­чыя ма­ты­вы гэ­тай се­рыі — за­сты­лыя ў сі­нім бяз­моў­і тва­ры, змеш­ ча­ныя ў спе­цы­фіч­нае аб­стра­гу­ючае ася­род­дзе зна­хо­джан­ня, ма­юць асаб­лі­вае зна­ка­вае гу­чан­не,

Клі­на­ва, Аляк­сея Жда­на­ва, Вік­та­ра Шыл­ко і мно­ гіх іншых фі­гу­ран­таў «но­вай хва­лі» час­цей за ўсё ста­но­віц­ца аўта­пар­трэт, у якім з бяз­лі­тас­най пра­ ўдзі­вас­цю ад­бі­ва­юцца сум­не­вы і тры­во­гі, іро­нія і гра­тэск, ду­хоў­ныя шу­кан­ні і па­ку­ты мас­та­коў, па­ збаў­ле­ных сва­бо­ды са­ма­вы­яўлен­ня. Пра­пус­ціў­шы праз ся­бе свет, час, ча­ла­ве­ка, яго кан­флік­ты, яго цяж­кас­ці і шу­кан­ні, тры­во­гі і надзеі і ўва­саб­ля­ючы сва­іх су­час­ні­каў, мас­та­кі па­ча­лі ства­раць парт­рэ­ты, у якіх не бы­ло ні спа­кою, ні ра­дас­ці. Не­пры­ман­не ча­ла­ве­чай сут­нас­ці, люд­ ская дэ­за­ры­ента­ва­насць вы­лі­лі­ся ў цэ­лы спектр анты­ге­ро­яў з дэ­фар­ма­ва­ны­мі ча­ла­ве­чы­мі ха­рак­ та­рыс­ты­ка­мі. Яркім ува­саб­лен­нем прад­стаў­ле­най пра­бле­ма­ты­кі ста­лі так зва­ныя «му­тан­ты» Аляк­сея Жда­на­ва — па­лот­ны з вы­явай ча­ла­ве­ка­па­доб­ных істот, якія быц­цам пе­ра­нес­лі ўсе ка­так­ліз­мы ХХ ста­год­дзя. Гэ­та сво­еа­саб­лі­выя ана­нім­ныя парт­рэ­ты па­ла­ма­ ных і ска­ле­ча­ных «лю­дзей-ма­не­ке­наў», раз­ду­ша­ ных і дэ­пер­са­на­лі­за­ва­ных да зна­ка.

прад­стаў­ля­ючы са­бой не­шта архе­ты­піч­нае, ня­ змен­на веч­нае. Ка­лі ў тво­рах па­пя­рэд­не на­зва­ных мас­та­коў пе­ра­ ва­жае сур’ёзны, аса­цы­ятыў­на на­поў­не­ны пад­тэкст, то дру­гой су­пра­ць­лег­лай фор­май гэ­та­га на­прам­ку бы­лі тво­ры, у якіх цал­кам ад­кры­та да­мі­на­ва­лі эмо­ цыі і фор­мы вы­ра­жэн­ня, бліз­кія да ка­ры­ка­тур­ных. Сво­еа­саб­лі­вы ва­ры­янт «на­род­на­га парт­рэ­та», афар­ба­ва­ны ка­міч­на-сур’ёзны­мі і фа­льк­лор­ны­мі інта­на­цы­ямі, ства­рыў адзін з са­мых ка­ла­рыт­ных пер­са­на­жаў мін­скай мас­тац­кай сцэ­ны 1980-х Ві­ таль Чар­наб­ры­саў. Ві­та­ль­ны тэм­пе­ра­мент і іра­ніч­ нае све­таў­спры­ман­не Чар­наб­ры­са­ва пра­яўле­ны як у воб­раз­ным, так і ў плас­тыч­ным аспек­тах твор­ час­ці. Іка­наг­ра­фію мас­та­ка скла­да­юць сва­бо­да­ лю­бі­выя на­ту­ры: цы­га­ны, ка­ме­ды­янты, ва­раж­біт­кі, му­зы­кан­ты, ата­ма­ны і ка­за­кі. Пры­трым­лі­ва­ючы­ся тра­ды­цый­най схе­мы па­ра­дна­га парт­рэ­та, ён ад­ люс­троў­вае ся­бе і іншых пер­са­на­жаў у анфас, з атры­бу­та­мі, якія над­аюць арэ­ол знач­нас­ці і ге­ра­ічнас­ці. Ад­нак ад­чу­ван­не ўра­чыс­тай рэ­прэ­ зен­та­тыў­нас­ці су­мяш­ча­ецца з гра­тэс­кам за кошт увя­дзен­ня ў вы­яўлен­чую тка­ні­ну на­ра­ты­ваў га­ рад­ско­га фа­льк­ло­ру («Не бі пту­шак у Minsky», «Як люб­лю я VAS»), ма­гут­на вы­леп­ле­най фор­мы і леп­кі ко­ле­рам, інтэн­сіў­нас­ці жы­ва­піс­най апра­цоў­кі па­ вер­хні, што ўзмац­ня­юць плас­тыч­ны пры­ём ка­мі­ ка­ван­ня. Гра­тэск, іро­нія, за­вос­тра­нае пе­ра­бо­ль­шан­не, у цэ­ лым экс­прэ­сіў­ны жы­ва­піс­на-плас­тыч­ны па­ча­так ха­рак­та­ры­зу­юць так­са­ма твор­часць Ула­дзі­мі­ра Аку­ла­ва. У парт­рэ­тах-ты­пах мас­та­ка пер­са­на­жы вы­гля­да­юць ка­ры­ка­тур­на, але іра­ніч­нае ў іх вы­ рас­тае да дра­ма­тыч­на­сці і на­ват тра­гізму. Агу­ль­ныя пры­нцы­пы, якія аб’ядноў­ва­юць твор­ часць усіх бе­ла­рус­кіх мас­та­коў-парт­рэ­тыс­таў у

21

1980—1990-я, за­клю­ча­юцца ў пер­шую чар­гу ў вы­ раз­най фі­ла­соф­скай і сім­ва­ліч­най на­кі­ра­ва­нас­ці по­шу­каў. У парт­рэт усё бо­льш пра­ні­кае экзіс­тэн­цы­ яль­нае ад­чу­ван­не тра­гіз­му све­ту і ча­ла­ве­ча­га існа­ ван­ня. Пад­крэс­ле­ны інтэ­лек­ту­алізм, усклад­нен­не ўза­ема­су­вя­зяў мі­ну­ла­га і су­час­нас­ці, шы­ро­кая аса­цы­ятыў­насць мыс­лен­ня, ме­та­фа­рыч­насць знач­ на ўзба­га­ці­лі парт­рэт­нае мас­тац­тва і спры­ялі яго вы­ха­ду за межы жан­ру — у шы­ро­кую фі­ла­соф­скамас­тац­кую фор­му спас­ці­жэн­ня ча­ла­ве­ка ў гіс­то­рыі ку­ль­ту­ры. Мож­на пад­су­ма­ваць, што мас­тац­тва парт­рэ­та ва ўсе пе­ры­яды ХХ ста­год­дзя з’яўля­ла­ся чу­лым ба­ ро­мет­рам ста­ну гра­мад­ства і мес­ца ча­ла­ве­ка ў ім. Па­ка­за­ныя на вы­ста­ве парт­рэ­ты — гэ­та да­ку­мен­ты эпо­хі, сэнс якіх не­маг­чы­ма пе­ра­аца­ніць. Вы­ста­ва з’яўля­ецца не анта­ло­гі­яй парт­рэт­на­га жан­ру, а то­ль­кі ад­ным з мнос­тва маг­чы­мых ва­ры­ янтаў, інды­ві­ду­аль­ным ку­ра­тар­скім по­гля­дам, па­ чы­на­ючы з вы­ба­ру парт­рэ­таў і за­кан­чва­ючы «джа­ за­вай», сін­ка­па­ва­най раз­вес­кай, якая да­зво­лі­ла аб’яднаць у ад­ной экс­па­зі­цый­най пра­сто­ры ка­ля ста пя­ці­дзе­ся­ці асоб. Так, прад­стаў­ле­ныя раз­дзе­лы і іх межы ма­юць «агу­ль­на­гіс­та­рыч­ны» ха­рак­тар, ка­ль­ку­юць пры­ня­ ты ў айчын­ным мас­тац­тваз­наў­стве хра­на­ла­гіч­ны падзел. Але тэ­ма ад­кры­ва­ецца для кож­на­га пасвой­му. І мы не ха­це­лі, каб гэ­тая вы­ста­ва бы­ла на­ поў­не­на не­йкім за­ліш­нім дра­ма­тыз­мам або па­фа­ сам гіс­та­рыз­му. Аб­ра­ная арга­ні­за­та­ра­мі ка­мер­ная інта­на­цыя — гэ­та спро­ба па­ка­заць жыц­цё асоб­на­га ча­ла­ве­ка на фо­не вя­лі­кіх падзей і пе­ра­мен. Ха­це­ла­ся б ве­рыць, што гэ­ты пра­ект ста­не то­ль­кі пра­ло­гам да сап­раў­днай на­ву­ко­вай пра­цы мно­гіх спе­цы­яліс­таў, маг­чы­май то­ль­кі ва ўза­ема­дзе­янні роз­ных по­гля­даў і мер­ка­ван­няў.

1. Фрагмент экспазіцыі.

2. Янкель Кру­гер. Парт­рэт Па­ль­мі­ры Мрач­коў­скай. 1914.

3. Лей­ба Аль­пя­ро­віч. Партрэт жанчыны ў белым. Алей.

1909.

4. Лей­ба Аль­пя­ро­віч. Парт­рэт мас­та­ка Мі­ка­лая Гео­ргі­еві­ча Бонч-Асма­лоў­ска­га. Алей. 1909.

5. Зя­нон Лен­скі. Парт­рэт сяс­тры мас­та­ка Эльж­бе­ты Ва­сі­ леў­скай. Алей. 1903.

6. Міхась Фі­лі­по­віч. Жан­чы­на ў на­міт­цы. Алей. 1928.

7. Мі­хась Ста­ню­та. Парт­рэт да­чкі. Алей. 1923.

8. Іван Ахрэм­чык. Парт­рэт Г.П. Гле­ба­ва. Алей. 1943.

9. Мі­хась Фі­лі­по­віч. Ста­ры-бе­ла­рус з лю­ль­кай. Алей. Ся­рэ­ дзі­на 1920-х.

10. Яўген За­йцаў. Парт­рэт юна­га парт­ыза­на. Алей. 1943.

11. Яўген Кра­соў­скі Парт­рэт парт­ыза­на Пят­ра Ка­шэ. Алей.

1943.

12. Алесь Марачкін. Партрэт бабкі Марылі. Алей. 1973.

13. Мікалай Селяшчук. Хроніка аднаго вечара. Алей. 1980.

14. Алег Маціевіч. Партрэт мастака Рыгора Сітніцы. Алей.

1986.

15. Ула­дзі­мір Аку­лаў. Ге­не­рал. Алей. 1989. З ка­лек­цыі Ан­ дрэя Пля­са­на­ва.

16. Уладзімір Тоўсцік. Партрэт народнага пісьменніка БССР Янкі Брыля. Алей. 1982.

17. Віктар Пятроў. Аўтапартрэт. 1995. люты, 2019

22

1 00 г а ­д оў Ба ў х­ аў­з у

Баў­хаўз і по­зні са­вец­кі ма­дэрнізм: пры­края ня­чу­ласць Ала Пі­га­льс­кая Ідэі і шко­лы, як і прад­укты хар­ча­ван­ня, імпар­ ту­юцца і экс­пар­ту­юцца з улі­кам асаб­лі­вас­цяў мясц­ова­га ўспры­ман­ня, эка­на­міч­ных рэ­жы­маў і за­ка­на­даў­ства. Так, кі­тай­скія рэ­ста­ра­ны па ўсім све­це на­ўрад ці хоць не­чым пад­обныя да вы­тан­ ча­най кі­тай­скай кух­ні і мо­гуць моц­на роз­ніц­ца ад рэ­гі­ёна да рэ­гі­ёна. Пад­час пе­ра­но­су з’яў­ля­ецца мнос­тва па­боч­ных дэ­та­ляў, а не­пры­ма­ль­нае ад­ кі­да­ецца. Не­скла­да­на ўя­віць, як пра­хо­дзі­лі ві­зі­ты вы­клад­чы­каў і сту­дэн­таў Баў­хаў­за ў СССР да Дру­ гой сус­вет­най вай­ны і па­сля, як ад­бы­ваў­ся аб­мен ідэй на аса­біс­тым узроў­ні. Тро­хі скла­да­ней зра­зу­ мець, якім чы­нам іх ад­апта­ва­лі і вы­ка­рыс­тоў­ва­лі ў зу­сім роз­ных эка­на­міч­ных рэ­алі­ях і ку­ль­тур­ных кан­тэк­стах. Ад­роз­нен­ні ва ўспры­ман­ні ідэй і спад­чы­ны Баў­хаў­за па­між дзвю­ма сус­вет­ны­мі вой­на­мі і па­сля іх у Гер­ма­ніі і СССР бы­лі ві­да­воч­ны­мі, як і асаб­лі­вас­ці іх успры­ман­ня ў БССР. Вар­та ўліч­ваць, што ў зма­ган­ні з фар­ма­ліз­мам з 1930-х рэ­жым у БССР быў на­шмат бо­льш кан­сер­ва­тыў­ны, чым у СССР (Мас­ква, Ле­нін­град). Маг­чы­ масць пра­ца­ваць у аван­гар­дыс­цкім клю­чы, зма­ган­не з «фар­ма­ліз­мам», як і рэ­абі­лі­та­цыя аван­гар­дна­га мас­тац­тва, ад­бы­ва­лі­ся са знач­ным спаз­нен­нем у па­ра­ўнан­ні з умоў­ным «цэн­трам». Ад­на­ча­со­ва ад­да­ле­насць ад цэн­тра пры­ няц­ця ра­шэн­няў маг­ла спры­яць пэў­ным па­слаб­лен­ням. Гіс­то­рыя Баў­хаў­за по­ўная су­пя­рэч­нас­цяў і кан­флік­таў, пра бо­ль­шую час­тку якіх мы ма­ла што ве­да­ем, і пры­йшоў час раз­абрац­ца: ча­му. Пер­шая сус­вет­ная вай­на, злу­ча­ныя з ёй ма­са­выя за­бой­ствы з вы­ка­рыс­тан­нем апош­ніх да­сяг­ нен­няў пра­мыс­ло­вай рэ­ва­лю­цыі і на­ву­кі (пры­кла­дам, газ за­рын), сва­бод­ны ка­пі­та­лізм і інфля­цыя, імпер­ская па­лі­ты­ка і на­цы­яна­лізм пры­вя­лі не то­ль­кі да кры­зі­су ў Гер­ма­ніі, але і вы­клі­ка­лі за­пыт на не­шта кар­ды­на­ль­на но­вае для пра­грэ­сіў­на на­стро­енай час­ткі гра­мад­скас­ці. Стаў­лен­не Баў­хаў­за да мі­ну­ла­га і тра­ды­цыі вы­яві­ла­ся ў зва­ро­це да ба­за­вых фор­маў, ко­ле­раў і ма­тэ­ры­ялаў, што бы­ло раў­наз­нач­на раз­ры­ву з мі­ну­лым і аб­ну­лен­ню тра­ды­цыі. У кан­тэк­сце ня­мец­кай ку­ль­ту­ры гэ­та вы­гля­да­ла до­сыць ад­ыёз­ным, на­ват Ніц­шэ быў тут менш ра­ды­ка­ль­ны. Та­му ад­ра­зу па ад­крыц­ці Ва­ль­тар Гро­пі­ус, за­сна­ва­ль­нік і пер­шы ды­рэк­тар шко­лы, сутык­нуў­ся з не­пры­ман­нем кан­сер­ ва­тыў­най бо­ль­шас­ці. Кры­ты­кі Баў­хаў­за ў 1920-я за­ся­ро­дзі­лі­ся на тым, што пра­екты эка­на­міч­на­га і фун­кцы­яна­ль­на­га жыл­ля для пра­цоў­ных, для якіх, улас­на, і ства­ра­лі­ся пра­екты, ма­ла ка­му пад­аба­лі­ся, і менш за ўсё — са­мім

«Мастацтва» № 2 (431)

пра­цоў­ным. Ім трэ­ба бы­ло кам­фор­тнае жыт­ло (пры­ту­лак і схо­віш­ча), а не ма­шы­на, што вы­ кон­вае пэў­ныя фун­кцыі. Эрнст Кал­лай, га­лоў­ны рэ­дак­тар ча­со­пі­са «Баў­хаўз», так ха­рак­та­ры­за­ ваў архі­тэк­тур­ныя пра­екты і фун­кцы­яна­ль­ны пад­ыход да пра­екта­ван­ня жыт­ла: «з ту­але­там, ван­най, свят­лом і не­ка­ль­кі­мі дру­жа­люб­ны­мі сце­на­мі (a few friendly wall)». Ці «Жыт­ло, зі­хат­ лі­вае шклом і стал­лю — Баў­хаўз стыль; ста­лё­выя труб­кі кар­ка­са крэс­ла — Баў­хаўз стыль; лям­па з ні­ке­ля­ва­най пад­стаў­кай і аб­ажу­рам з ма­та­ва­ га шкла — Баў­хаўз стыль; ад­сут­насць кар­цін на сце­нах — Баў­хаўз стыль». Вен­скі архі­тэк­тар Джо­ зэф Франк у 1931 го­дзе пі­ша: «Тое, што ця­пер уяў­ляе фун­кцы­яна­ль­ны пады­ ход, — гэ­та не што іншае, як бед­на­та». На­ват Ад­ольф Ло­ас вы­ка­заў­ся: «Бес­ ка­рыс­ныя кан­струк­цыі, вы­ка­рыс­тан­не ўся­го трох ма­тэ­ры­ялаў (бе­тон, шкло і ме­тал) — ра­ман­тызм Баў­хаў­за ні­чым не леп­шы за арна­мен­та­лізм». І гэ­та пі­ша ча­ла­век, які пры­раў­няў пры­хі­ль­насць да арна­мен­ту да ду­шэў­ных хва­ роб. «Шык плос­кіх да­хаў» вы­гля­дае ў ча­ра­дзе кры­тыч­ных вы­каз­ван­няў амаль кам­плі­мен­там. Але ня­гле­дзя­чы на ўсе су­пя­рэч­нас­ці, прад­стаў­ні­кі Баў­хаў­за энер­гіч­на пра­ца­ва­лі над эстэ­ты­кай для сфе­ры пра­мыс­ло­вых тэх­на­ло­гій, і гэ­ тая эстэ­ты­ка не му­сі­ла мець ні­чо­га агу­ль­на­га са сты­ля­мі па­пя­рэд­ніх эпох. Не дзі­ва, што Баў­хаўз так хут­ка і арга­ніч­на быў успры­ня­ты ў ЗША, дзе ку­льт бу­ду­чы­ні спа­лу­чаў­ся з па­лі­ты­кай melting pot (пла­ві­ль­ны ка­цёл), пры якой эміг­ран­там пра­па­ноў­ва­ла­ся за­быц­ца пра мі­ну­лае і пра­ца­ваць на шчас­лі­вую бу­ду­чы­ню, ува­соб­ле­ную ў аме­ры­кан­скай ма­ры. Кан­флікт з бур­жу­азным ата­ чэн­нем шко­лы Баў­хаўз су­пра­ва­джаў­ся су­пра­цьс­та­яннем кан­цэп­цый пер­шых двух ды­рэк­та­раў: Ва­ль­та­ра Гро­пі­уса (кі­ра­ваў шко­лай на пра­ця­гу пер­шых дзе­ вяці га­доў), што ста­яў за са­юз мас­тац­тва і тэх­на­ло­гій, і Ха­нэ­са Ме­ера (кі­ра­ ваў два га­ды), які ба­чыў у архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не пры­ла­ду ства­рэн­ня но­ва­га гра­мад­ства. Ад­сут­насць кан­сэн­су­су ся­род май­строў шко­лы, пра што вя­до­ма па дзён­ні­ках Оска­ра Шле­ме­ра, Джо­зэ­фа Аль­бер­са і іншых, да­да­ва­ла на­пру­ жа­нас­ці агу­ль­най атмас­фе­ры. Тым не менш су­пра­цьс­та­янне Гро­пі­уса і Ме­ера спры­чы­ні­ла­ся з’яў­лен­ню дзвюх кан­ку­рэн­тных, а ча­сам уз­ае­ма­вык­лю­ча­ль­ных гіс­то­рый уста­но­вы. Кан­так­ты са­вец­кіх мас­тац­кіх уста­ноў са шко­лай Баў­хаўз рас­па­ча­лі­ся ў апош­ ні год ды­рэк­тар­ства Гро­пі­уса, але най­бо­льш інтэн­сіў­ны­мі бы­лі ў двух­га­до­вы

1 0 0 га­д оў Ба ў ­х а ў ­з у пе­ры­яд ды­рэк­тар­ства Ме­ера, ча­му спры­ялі яго са­цы­яліс­тыч­ныя пе­ра­ка­нан­ні. Не­ка­то­рыя сту­дэн­ты па­сля па­еха­лі пра­ца­ваць у СССР. У 1930 го­дзе Ха­нэс Ме­ер са сту­дэн­та­мі пры­ехаў у Мас­кву з не­вя­лі­кай вы­ста­ вай. Ме­ер прад­стаў­ляў то­ль­кі тыя пра­цы, якія бы­лі звя­за­ны з яго кан­цэп­цы­яй архі­тэк­ту­ры і ды­зай­ну. Ён па­кі­нуў без тлу­ма­чэн­няў пры­чы­ну, ча­му не па­жа­даў за­стац­ца ў СССР, хоць па­сля эміг­ра­цыі ў Мек­сі­ку (эміг­ра­ваць у ЗША не за­ ха­цеў з-за ідэ­ала­гіч­най ня­зго­ды з ка­пі­та­ліс­тыч­ным рэ­жы­мам) на іспан­скай мо­ве на­пі­саў грун­тоў­ны і ў цэ­лым да­дат­ны арты­кул пра архі­тэк­ту­ру і ды­зайн СССР у свят­ле пер­шай і дру­гой пя­ці­го­дак. Ка­лі пры на­цыз­ме Баў­хаўз трак­та­ ваў­ся як «дэ­ге­не­ра­тыў­нае мас­тац­тва», то пры ста­лі­ніз­ме ён кры­ты­ка­ваў­ся за «фар­ма­лізм», так­са­ма цка­ва­лі­ся мас­та­кі, якія пра­ца­ва­лі ў кан­струк­ты­віс­ цкай і экс­прэ­сіў­най ма­не­ры. Тым не менш уплыў шко­лы і фар­ма­ль­ныя по­шу­кі ў архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не мож­на вы­явіць яшчэ да ся­рэ­дзі­ны 1930-х. Па­сля не бы­ло ні­якай маг­чы­мас­ці ад­кры­та і афі­цый­на ці­ка­віц­ца Баў­хаў­зам, як і аван­гар­дным мас­тац­твам. У дру­гі раз ідэі шко­лы Баў­хаўз бы­лі імпар­та­ва­ны ў СССР з на­го­ды за­сна­ван­ня ВНИ­ИТЭ ў са­мы раз­гар ха­лод­най вай­ны. Та­ды пра­ва­ды­ром ідэй вы­сту­пі­ла Ульм­ская шко­ла ды­зай­ну (ФРГ), якая бы­ла вы­ дат­на інтэг­ра­ва­на ў ка­пі­та­ліс­тыч­ную эка­но­мі­ку. У кан­тэк­сце су­пра­цьс­та­ яння са­цы­яліс­тыч­на­га і ка­пі­та­ліс­ тыч­на­га рэ­жы­маў у ход ішло ўсё, што маг­ло пад­крэс­ліць іх пе­ра­ва­гу адзін пе­рад ад­ным, і Баў­хаўз пры­даў­ся ве­ль­мі да­рэ­чы. Ён раз­гля­даў­ся як знак эка­на­міч­на­га і індус­тры­яль­на­ га ад­ра­джэн­ня лі­бе­ра­ль­най Гер­ма­ніі (ФРГ), пры гэ­тым гіс­то­рыя за­крыц­ця шко­лы на­цыс­та­мі ад­ыгра­ла не­ма­ла­ важ­ную ро­лю для рэ­абі­лі­та­цыі ФРГ у па­ва­енным све­це. Але, каб ні­ве­ ля­ваць са­цы­яліс­тыч­ныя па­мкнен­ні двух­га­до­ва­га ды­рэк­тар­ства Ха­нэ­са Ме­ера, увесь бу­кет ідэй і дзей­нас­ці Баў­хаў­за бы­ў зве­дзе­ны да мас­тац­ ка­га сты­лю, які ха­рак­та­ры­за­ваў­ся вы­ка­рыс­тан­нем ба­за­вых ко­ле­раў і про­стых фор­маў і по­шу­ку вы­раз­ных улас­ці­вас­цяў ма­тэ­ры­ялаў, якія мы да­ гэ­туль успры­ма­ем як асноў­ную вер­сію гіс­то­рыі шко­лы. Па­лі­ты­ка, ідэ­ало­гія і пра­ектная дзей­насць ВНИ­ИТЭ шмат у чым бы­ла пе­рад­выз­на­ча­на «ку­хон­ны­ мі» дэ­ба­та­мі Нік­са­на і Хруш­чо­ва, якія ад­бы­лі­ся на вы­ста­ве «Пра­мыс­ло­вая прад­укцыя ЗША» ў Мас­кве, і зна­ка­мі­тай за­явай Мі­кі­ты Хруш­чо­ва пра тое, што, са­вец­кую ся­м’ю не здзі­віш па­су­да­мый­най ма­шы­най. Гэ­та ў 1959 го­дзе! Па­сля та­кой за­явы ні­чо­га не за­ста­ва­ла­ся, апроч як пе­ра­ары­ента­ваць са­вец­ кую індус­трыю з вы­твор­час­ці стан­коў (срод­каў вы­твор­час­ці для вы­твор­час­ ці — ка­тэ­го­рыя та­ва­раў А) на по­бы­та­выя та­ва­ры (ка­тэ­го­рыя та­ва­раў Б). Але хут­кі ана­ліз ня­даў­на зной­дзе­на­га архі­ва бе­ла­рус­ка­га фі­лі­яла ВНИ­ИТЭ па­ каз­вае, што до­ля пра­ектаў ка­тэ­го­рыі А ўсё ж бы­ла ве­ль­мі істот­най, а зна­чыць асоб­ныя са­вец­кія се­м’і, на­су­пе­рак аб­яцан­ням Хруш­чо­ва, ме­лі ўсе шан­цы толь­­кі з за­йздрас­цю па­зі­раць на па­су­да­мый­ныя ма­шы­ны. Пуб­лі­ка­цыі ў ча­ со­пі­се «Тэх­ніч­ная эстэ­ты­ка» і спа­да­рож­ных вы­дан­нях ВНИ­ИТЭ, на­ву­ча­ль­ныя пра­гра­мы мас­тац­кіх ВНУ свед­чаць пра ве­лі­зар­ны ўплыў ідэй, пры­піс­ва­ных шко­ле Баў­хаўз. Фак­тыч­на мас­тац­кая ад­ука­цыя бу­да­ва­ла­ся на пад­ыхо­дах, у якіх афі­цый­на пры­зна­ва­ла­ся пе­ра­емнасць з гэ­тай шко­лай: фар­ма­ль­ная кам­па­зі­цыя, ко­ле­раз­наў­ства па сіс­тэ­ме Ітэ­на і, вя­до­ма, та­та­ль­ны пад­ыход да пе­ра­тва­рэн­ня срод­ка­мі ды­зай­ну не то­ль­кі ата­чэн­ня, але і тых, хто па­ві­нен яго на­ся­ляць, у са­вец­кай тэр­мі­на­ло­гіі — сіс­тэм­ны пад­ыход, ці ды­зайн як пры­ла­да са­цы­яль­най тран­сфар­ма­цыі. Лі­чыц­ца, што ме­на­ві­та Баў­хаў­зу трэ­ба дзя­ка­ваць за стан­дар­ты­за­ва­нае бу­ даў­ніц­тва, што знай­шло ўва­саб­лен­не ў пан­эль­най за­бу­до­ве са­вец­кіх га­ра­доў. Па­ра­ўноў­ва­ючы пан­эль­ныя да­мы з архі­тэк­тур­ны­мі пра­екта­мі Ха­нэ­са Ме­ера, сап­раў­ды скла­да­на ад­маў­ляць іх су­вязь і пе­ра­емнасць. Фун­кцы­яна­ль­ны па­ д­ы­ход да пра­екта­ван­ня пра­сто­ры ква­тэр і гра­мад­скіх па­мяш­кан­няў, гэ­так жа

23

як і ў Гер­ма­ніі, у Са­юзе час­та ацэ­нь­ва­лі кры­тыч­на. Ад­на­ча­со­ва з інтэн­сіў­най пра­гра­май індус­тры­ялі­за­цыі і на­рош­чван­нем вы­твор­час­ці та­ва­раў по­бы­та­ ва­га пры­зна­чэн­ня існа­ва­лі кра­мы «Зра­бі сам» і руб­ры­кі пра па­ляп­шэн­не спа­жы­вец­кіх якас­цяў та­ва­раў у ча­со­пі­сах «На­ву­ка і жыц­цё», «Ра­бот­нi­ца i ся­ лян­ка»... Уплыў шко­лы Баў­хаўз на індус­тры­яль­ную эстэ­ты­ку та­ва­раў се­рый­най вы­ твор­час­ці ацэ­нь­ва­ецца за­ўсё­ды па­зі­тыў­на, ча­го не сус­тра­ка­ла­ся пры ацэн­цы вы­ні­ку ўка­ра­нен­ня гэ­тай эстэ­ты­кі ў са­вец­кай пра­мыс­ло­вас­ці. У Са­вец­кім Са­юзе Баў­хаўз мог пры­мац­ца і з ве­ль­мі не­ча­ка­ных пры­чын. Ад­на з іх кры­ецца ў спо­са­бе ле­гі­ты­ма­цыі са­вец­ка­га аван­гар­ду. Да ха­лод­най вай­ны за­хоў­ван­не прац мас­та­коў-аван­гар­дыс­таў, іх вы­ву­чэн­не бы­ло спра­вай не­ бяс­печ­най. Ад­мо­ва ад гіс­та­рыч­нас­ці, тра­ды­цы­яна­ліз­му ў імя індус­тры­яль­най эстэ­ты­кі, аб­веш­ча­ная Баў­хаў­зам, цал­кам рэ­за­нуе са спро­бай дыс­тан­цы­явац­ ца, за­быц­ца ці «за­быць» (вы­цес­ніць з па­мя­ці) і асу­дзіць ста­лін­скія рэ­прэ­сіі. Ня­гле­дзя­чы на тое што ў БССР яшчэ све­жы­мі бы­лі ўспа­мі­ны пра рэ­прэ­сіі ста­лін­ска­га пе­ры­яду, а «на­цы­яна­ліс­тыч­ныя спра­вы» ў ася­род­дзі інтэ­лі­ген­ цыі фаб­ры­ка­ва­лі­ся і ў 1970-я, ідэ­ало­гія і эстэ­ты­ка ма­дэр­ніз­му, на пры­кла­ дзе Баў­хаў­за, да­зва­ля­ла як быц­цам аб­ну­ліць, за­быц­ца пра дос­вед па­ пя­рэд­ніх па­ка­лен­няў і па­чаць усё з чыс­та­га арку­ша: про­стых ге­амет­ рыч­ных фор­маў, ба­за­вых ко­ле­раў і но­вых ма­тэ­ры­ялаў. З но­вым сты­лем звяз­ва­лі­ся надзеі на бо­льш спра­вяд­ лі­выя ці хоць бы менш кры­ва­жэр­ныя рэ­жым і ата­чэн­не. Пад эгі­дай за­хап­ лен­ня ідэ­ямі Баў­хаў­за ў архі­тэк­ту­ры і інтэ­р’е­ры рэ­алі­за­ваў­ся за­пыт на ад­ ра­чэн­не ад мі­ну­ла­га, пе­рад­усім, ма­ быць, ста­лін­ска­га мі­ну­ла­га (знік­лых без вес­ткі на­заў­жды ці над­оўга свая­ коў, сяб­роў і ка­ле­гаў у ка­та­ва­ль­нях ста­лін­скіх ла­ге­раў, па­ўсюд­ныя да­но­ сы і іншае), ува­соб­ле­нае ў эстэ­т­ыцы пра­змер­нас­ці і бур­жу­азнас­ці. Эстэ­ ты­ка Баў­хаў­за ва ўсім су­пра­ць­пас­ таў­ле­на ста­лін­ска­му ампі­ру, гэ­так жа як і ў па­ва­еннай Гер­ма­ніі (па­сля Пер­шай сус­вет­най вай­ны) аске­тызм фун­кцы­яна­ліс­таў не мае ні­чо­га агу­ль­на­га з эстэ­ ты­кай мэб­лі і прад­ме­таў інтэ­р’е­ра Гер­ман­скай імпе­рыі і Вей­мар­скай рэ­спуб­ лі­кі. Баў­хаўз ідэ­аль­на па­са­ваў для ўва­саб­лен­ня надзей на іншую бу­ду­чы­ню, бо­льш спра­вяд­лі­вую і, пры­нам­сі, ве­ге­та­ры­янскую ў па­лі­тыч­ным да­чы­нен­ні. А та­та­ль­ны, ці, у са­вец­кай тэр­мі­на­ло­гіі, сіс­тэм­ны пад­ыход то­ль­кі ўзмац­няў надзеі на аб­наў­лен­не ўся­го ата­чэн­ня, а не то­ль­кі кроп­ка­выя па­ляп­шэн­ні. Па­ ра­докс ма­дэр­ніс­цка­га ды­зай­ну быў у тым, што ён су­пя­рэ­чыў гус­там бо­ль­шас­ ці, асаб­лі­ва пра­ле­та­ры­яту, на ка­го га­лоў­ным чы­нам і бы­лі скі­ра­ва­ны надзеі на са­цы­яль­ную тран­сфар­ма­цыю з да­па­мо­гай но­ва­га ві­зу­аль­на­га асяроддзя. Пад­час ха­лод­най вай­ны, аске­тыч­ны, «ха­лод­ны» ма­дэр­ніс­цкі ды­зайн ува­саб­ ляў спа­дзе­вы на но­вы, бо­льш бяс­печ­ны і дэ­мак­ра­тыч­ны свет, па­жа­да­ны, але не­да­сяж­ны для бо­ль­шас­ці. Па ме­ры ўва­саб­лен­ня но­вых пры­нцы­паў у па­ нэль­­най і стан­дар­ты­за­ва­най за­бу­до­ве га­ра­доў, у мэб­лі се­рый­най вы­твор­час­ ці, які­мі зму­ша­на бы­ла ка­рыс­тац­ца тая са­мая бо­ль­шасць, ве­ль­мі хут­ка ста­лі бач­ны вар­тас­ці і не­да­хо­пы, што знай­шлі сваё ад­люс­тра­ван­не ў «кла­сі­цы» са­вец­ка­га кі­но. Ад­мо­ва ад мі­ну­ла­га на­зі­ра­ла­ся не то­ль­кі на ўзроў­ні па­лі­ты­кі тран­сфар­ма­цыі са­вец­кай пра­мыс­ло­вас­ці, але ў бі­ягра­фі­ях асоб­ных лю­дзей. Удзел у маш­таб­ных са­вец­кіх бу­доў­лях да­зва­ляў мнос­тву ма­ла­дых пра­фе­сі­ яна­лаў пры­клас­ці свае сі­лы ў са­мых ад­да­ле­ных кут­ках кра­іны. Пра­цоў­ная міг­ра­цыя за­ма­цоўвала ма­дэр­ніс­цкі пад­ыход у фар­ма­ван­ні га­рад­ско­га ася­ род­дзя і ата­чэн­ня: ад­сут­насць су­вя­зі з ла­ка­ль­ны­мі тра­ды­цы­ямі і гіс­то­ры­ямі ў імя свет­ла­га і леп­ша­га бу­ду­ча­га. Пра­фе­сій­ная эміг­ра­цыя ажыц­цяў­ля­ла­ся і ў пэў­ны пе­ры­яд за­ахвоч­ва­ла­ся не то­ль­кі ў кра­іне, але і па­між дру­жа­люб­ ны­мі кра­іна­мі. Так, бі­ягра­фіі Эрві­на Шу­бер­та і Стэ­фа­на Се­бо­ка дэ­ман­стру­ юць, на­ко­ль­кі ма­бі­ль­ны­мі маг­лі быць ма­ла­дыя ад­мыс­лоў­цы і на­ко­ль­кі палюты, 2019

24

1 00 г а ­д оў Ба ў х­ аў­з у

роз­на­му скла­да­лі­ся іх лё­сы. Шу­берт і Се­бок, не­мцы, актыў­на ўцяг­ну­тыя ў дзей­насць у воб­лас­ці архі­тэк­ту­ры і ды­зай­ну, так ці інакш злу­ча­ную з Баў­хаў­зам, у са­мым па­чат­ку 1930-х па пра­фе­сій­най лі­ніі, маг­чы­ма, па за­пра­шэн­ні са­вец­кай дзяр­жа­вы, пе­ ра­еха­лі ў СССР. Стэ­фан Се­бок пра­ ца­ваў у архі­тэк­тур­ным бю­ро Мас­ кпра­екттранс, Са­юзтран­с­пра­ект, дзе пра­екта­ваў чы­гу­нач­ныя стан­цыі Ка­ зан­ска­га і Кур­ска­га вак­за­лаў. У 1936 го­дзе пра­ца­ваў у архі­тэк­тур­най сту­ дыі бра­тоў Вес­ні­ных, удзе­ль­ні­чаў у пра­екта­ван­ні стан­цыі мет­ро «Па­вя­ лец­кая». У са­мым па­чат­ку вай­ны быў арыш­та­ва­ны і аб­ві­на­ва­ча­ны ў шпія­ на­жы, за­гі­нуў пры ня­выс­вет­ле­ных ака­ліч­нас­цях, рэ­абі­лі­та­ва­ны ў 1997 го­дзе. Эрвін Шу­берт, па ад­ных кры­ні­цах, збег у СССР ад на­цыз­му, па іншых — па­пра­сіў праз МОПР атры­ман­не са­вец­ ка­га гра­ма­дзян­ства. У Мас­кве пра­ца­ваў мас­та­ком-кан­струк­та­рам у мас­тац­ кай фаб­рыч­на-за­вод­ской ву­чэ­ль­ні ў Аб­рам­ца­ва і на­ву­ко­вым су­пра­цоў­ні­кам у Ка­бі­не­це ўнут­ра­на­га аб­ста­ля­ван­ня і мас­тац­кай пра­мыс­ло­вас­ці Усе­са­юзнай ака­дэ­міі архі­тэк­ту­ры. З па­чат­кам вай­ны быў дэ­пар­та­ва­ны ў Та­тар­скую АССР. Ад­нак яму ўда­ло­ся вы­жыць, і ў 1960-я (у ве­рас­ні 1960 ці 1963 го­да, у роз­ных кры­ні­цах роз­ныя да­дзе­ныя) Шу­берт за­про­ша­ны на па­са­ду га­лоў­на­га Архі­тэк­

та­ва­ра­мі ма­са­вай вы­твор­час­ці. Але з вя­лі­кім за­па­лам па­ўта­ра­ецца гіс­то­рыя пра тое, як Баў­хаўз інтэг­ра­ваў­ся ў ад­ука­цый­ную, бу­даў­ні­чую і вы­да­вец­кую індус­трыі ЗША, дзя­ку­ючы ча­му і стаў ад­ной з са­мых уплы­во­вых школ у све­це. Ме­на­ві­та та­му важ­на зра­зу­мець гіс­то­рыю на­ша­га за­сва­ення ідэй Баў­хаў­за, што спры­чы­ні­ла­ся да іх па­пу­ляр­нас­ці.

та­ра пра­ектаў інсты­ту­та «Мін­скпра­ект», дзе рас­пра­цоў­ваў се­рыю кор­пус­най мэб­лі ўні­вер­са­ль­най збор­на-раз­бор­най кан­струк­цыі. Дзя­ку­ючы ка­та­ло­гу БСД «Ту­тэй­шы ды­зайн. Асо­бы. Рэ­чы» вя­до­ма яго крэс­ла з плос­как­ле­ена­га дрэ­ва, спра­екта­ва­на­га ў 1960-я, і да­гэ­туль яно зна­хо­дзіц­ца ў вы­твор­час­ці. Яму на­ле­ жаць рас­пра­цоў­кі вы­ста­вач­ных кам­па­зі­цый па­ві­ль­ёна БССР на ВДНГ СССР, на між­на­род­ных кір­ма­шах у Лей­пцы­гу, Дзю­се­ль­дор­фе, Мас­кве. Ён аўтар інтэ­р’е­ раў для та­кіх аб’­ектаў, як аэ­ра­порт «Мінск-1», аген­цтва Аэ­раф­ло­та, Вяр­хоў­ны Са­вет БССР і інш. Ма­бі­ль­насць шмат у чым спры­яла за­ма­ца­ван­ню ма­дэр­ніс­ цка­га пад­ыхо­ду ў са­вец­кім ды­зай­не — ма­ла­ды ад­мыс­ло­вец з іншай кра­іны і рэ­гі­ёна рэ­дка за­дум­ваў­ся пра ка­ра­ні і тра­ды­цыі мес­ца, дзе да­во­дзі­ла­ся пра­ца­ваць, у той жа час га­то­вы быў ства­раць пра­екты, скі­ра­ва­ныя ў бу­ду­чы­ ню, што злу­ча­ла­ся з індус­трый­най вы­твор­час­цю, се­рый­ны­мі та­ва­ра­мі. Та­кі пад­ыход рыф­му­ецца з ідэ­ямі Баў­хаў­за — ад­ной з пер­шых і да­во­лі ра­ды­ка­ль­ ных школ, што за­яві­лі пра ад­мо­ву ад гіс­та­рыч­нас­ці ў архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не. Са­вец­кая ка­н’юн­кту­ра ўзмац­няе ма­дэр­ніс­цкія па­мкнен­ні ад­ра­чы­ся ад не­йкіх су­вя­зяў, алю­зій з ла­ка­ль­ным кан­тэк­стам, што зна­хо­дзіць вод­гук на­ват у по­ст­ са­вец­кі час. Пра­ўда, за са­вец­кім ча­сам ма­дэр­нізм сцвяр­джаў­ся не як ад­мо­ ва ад пры­трым­лі­ван­ня і пра­йгра­ван­ня мясц­овых тра­ды­цый, а, па да­клад­най заў­ва­зе Ба­ры­са Грой­са, як іх вы­цяс­нен­не, бо да­рэ­ва­лю­цый­нае мас­тац­тва і тое, што злу­ча­на з на­цы­яна­ль­ны­мі ад­мыс­ло­вас­ця­мі, уся­ляк кан­фіс­ка­ва­ла­ ся з му­зе­яў на ка­рысць важ­на­га з па­зі­цый кла­са­вай ідэ­ало­гіі (у му­зей­ных пра­сто­рах за­ста­лі­ся то­ль­кі тво­ры, у якіх пра­соч­ваў­ся пры­гне­ча­ны стан пра­ ле­та­ры­яту да рэ­ва­лю­цыі). У бе­ла­рус­ка- і рус­ка­моў­ных пуб­лі­ка­цы­ях ня­рэд­ка апус­ка­ецца мо­мант су­пра­цьс­та­яння прад­стаў­ні­коў Баў­хаў­за з бур­жу­азным ата­чэн­нем Вей­мар­скай рэ­спуб­лі­кі, як і не­за­да­во­ле­насць са­вец­кіх спа­жыў­цоў

1. Фрыц Ланг і Тэа фон Хар­боў. 1923.

2. Інтэр’ер берлінскай кватэры ў стылі Баў­хаў­за. Фо­та апуб­лі­ка­ва­на: Bauhaus Conflicts 1919-2009: Controversies and Counterparts.

Hatje Cantz, 2010.

3.Ва­ль­тэр Гро­пі­ус. Дзвяр­ная руч­ка ў бу­дын­ку Баў­хаўз. Дэ­сау. 1926. Фо­та: Doreen Ritzau, VG Bild-Kunst-Bonn 2009. Фо­то апуб­лі­ка­ва­на: Bauhaus Conflicts 1919-2009: Controversies and Counterparts. Hatje Cantz, 2010.

4. Ха­нэс Ме­ер. Дзвяр­ная руч­ка ў ADGB. Бер­нау. 1930. Фо­то: Christoph Petras Фо­та апуб­лі­ка­ва­на: Bauhaus Conflicts 1919-2009: Controversies and Counterparts. Hatje Cantz, 2010.

5. Ка­та­лог для вы­ста­вы Баў­хаў­за ў Мас­кве. 1930. Крыніца: archi.ru/russia/image_large.html?id=119490 6. Сталінскі інтэр'ер.

7. «Ку­хон­ныя» дэ­ба­ты Мі­кі­ты Хруш­чо­ва і Нік­са­на Ры­чар­да. Крыніца: inosmi.ru/ world/20150729/229327649. html 8. Інтэр’ер ча­соў ад­лі­гі.

9. Эрвін Шу­берт. Крэс­ла з плос­как­ле­ена­га дрэ­ва.

«Мастацтва» № 2 (431)

Арт-дайджэст

маў ні­вод­най. Да­рэ­чы, дзве апош­нія па­ста­ноў­кі мін­скія тэ­атра­лы маг­лі ба­чыць пад­час фес­ты­ва­ляў «Тэ­арт». Што да­ты­чыць «Ру­сал­кі», дык яна бу­дзе вы­кон­вац­ца на чэш­скай мо­ве з рус­кі­мі суб­ціт­ра­мі. Не­ка­ль­кі прэ­м’ер па­він­на ад­быц­ца і на Ка­мер­най сцэ­не імя Ба­ры­са Па­ кроў­ска­га, якая зра­бі­ла­ся час­ткай Вя­лі­ка­га тэ­атра Рас­іі. Дзве ад­на­ акто­выя опе­ры Джан Кар­ла Ме­но­ці «Тэ­ле­фон» і «Мед­ыум» ува­саб­ля­юць ды­ры­жор Аляк­сей Ве­раш­ча­гін і рэ­ жы­сёр Аляк­сандр Ма­лоч­ні­каў. На са­ка­віц­кай афі­шы Цю­рых­ска­ га опер­на­га тэ­атра пры­ваб­лі­вае со­ль­ны кан­цэрт вя­до­май спя­вач­кі Ані Хар­тэ­рас. Ся­род іншых на­зваў да­мі­ну­юць «Ка­ва­лер ру­жы» Ры­ хар­да Штра­уса, «Ла­мер­мур­ская

Што пра­па­нуе рэ­пер­ту­ар Опер­на­га тэ­атра Да­ніі? Па­ба­чым на са­ка­віц­ кай афі­шы. На ёй па­зна­ча­ны дзве прэ­м’е­ры — «Ка­ра­на­цыя Па­пеі» Ман­тэ­вер­дзі і «Тос­ка» Пу­чы­ні. Ёсць па­пу­ляр­ныя на­звы, кштал­ту «Ля­ту­ чай мы­шы» Штра­уса і «Ту­ран­дот» Пу­чы­ні, але ха­пае і ра­ры­тэт­ных па­зі­цый, на­прык­лад опе­ра «Кле­а­ пат­ра» на­цы­яна­ль­на­га кам­па­зі­та­ра Аўгус­та Эны. Ма­ры­інскі тэ­атр грун­тоў­на пад­ рых­та­ваў­ся да юбі­лею кам­па­зі­та­ра Мі­ка­лая Рым­ска­га-Кор­са­ка­ва. Ка­ лек­тыў прэ­зен­туе пуб­лі­цы раз­гор­ ну­тую фес­ты­ва­ль­ную пра­гра­му, якая мае на­зву «Рым­скі-Кор­са­каў 175» і бу­дзе па­ка­за­на ў Пе­цяр­бур­гу, Ула­ дзі­вас­то­ку, Ула­дзі­каў­ка­зе і Мас­кве.

­ ў­ с­

а­

­ а­

У Вя­лі­кім тэ­атры Рас­іі рых­ту­ецца прэ­м’е­ра опе­ры «Ру­сал­ка» Анта­ні­на Двор­жа­ка. На пра­ця­гу са­ка­ві­ка спек­такль бу­дзе па­ка­за­ны ча­ты­ры разы. Ды­ры­жо­рам вы­сту­пае Айнарс Ру­бі­кіс, рэ­жы­сё­рам — Ці­ма­фей Ку­ля­бін. Ме­на­ві­та гэ­ты твор­чы тан­дэм ува­со­біў у 2014 го­дзе опе­ру «Тан­гей­зер» у Но­ва­сі­бір­ску, якая вы­клі­ка­ла ў гра­мад­стве вос­трую дыс­ку­сію і скан­дал. Па­сля Ку­ля­бін быў за­про­ша­ны ў Вя­лі­кі тэ­атр Рас­іі, дзе па­ста­віў «До­на Па­ску­але» Да­ ні­цэ­ці. Услед за тым — «Ры­га­ле­та» ў опер­ным тэ­атры Ву­пер­та­ля. Два га­ды та­му рэ­жы­сёр атры­маў спе­цы­яль­ны прыз жу­ры «За­ла­той мас­кі» за дра­ма­тыч­ны спек­такль «Тры сяс­тры», ажыц­цёў­ле­ны ў но­ва­ сі­бір­скім тэ­атры «Чыр­во­ны фа­кел». Ле­тась спек­такль Ку­ля­бі­на «Іва­наў», ува­соб­ле­ны ў мас­коў­скім «Тэ­атры на­цый», меў сем на­мі­на­цый на «За­ ла­тую мас­ку», але ў вы­ні­ку не атры­

еі­ е.

Што ў пер­шы вяс­но­вы ме­сяц пра­ па­нуе ме­ла­ма­нам мі­лан­скі тэ­атр Ла Ска­ла? Пры кан­цы са­ка­ві­ка тут ад­бу­дзец­ца прэ­м’е­ра опе­ры Пу­чы­ні «Ма­нон Лес­ко». Рэ­жы­сёр Дэ­від Па­ унтні, ды­ры­жор Ры­кар­да Шаі. У га­ лоў­ных парт­ыях вы­сту­па­юць Ма­рыя Ха­сэ Сі­ры і Мар­сэ­ла Аль­ва­рэс. У пра­ектах, за­яўле­ных на пра­ця­гу ме­ся­ца, бяс­спрэч­на, пры­ва­біць соль­­ ны кан­цэрт ба­ры­то­на Лу­кі Са­ль­сі, які вы­ка­нае фраг­мен­ты з тво­раў Бет­хо­ве­на, Са­ль­еры, Да­ні­цэ­ці, Ліс­та, Вер­дзі. Ці­ка­вы­мі му­сяць быць шэсць па­ка­ заў «Ха­ван­шчы­ны». На ча­ле аркес­ тра па­ўста­не ды­ры­жор Ва­ле­рый Гер­гі­еў, у спек­так­лі за­ня­тая вя­лі­кая ко­ль­касць за­про­ша­ных рус­ка­моў­ ных спе­ва­коў, у тым лі­ку бе­ла­рус­ка Ка­ця­ры­на Се­мян­чук, са­ліс­тка Ма­ ры­інска­га тэ­атра. Не­ма­лы рэ­за­нанс бу­дуць мець тры па­ка­зы «Тра­ві­яты» з зор­ны­мі са­ліс­та­мі Со­няй Ёнча­вай і Пла­сі­да Да­мін­га, а так­са­ма «Па­пя­ луш­ка» Рас­іні з Ма­ры­янай Крэ­са­ба і Эрві­нам Шро­там.

­

ў­ я­

а.­

,­ ыя­

е­ у­ ­

і­

­ 5.

­

3

музыка

25

бо­ль­шас­ці сім­фа­ніч­ных і ха­ра­вых тво­раў. Фес­ты­валь ад­кры­ецца га­ла-кан­цэр­ там на сцэ­не Ма­ры­інска­га-2 пад кі­раў­ніц­твам Ва­ле­рыя Гер­гі­ева. Да­лей — ма­ра­фон рэ­пер­ту­арных спек­так­ляў. Гэ­та «Пска­ві­цян­ка», «Май­ская ноч», «Сня­гур­ка», «Ноч пе­рад Ка­ля­да­мі», «Цар­ская ня­ вес­та», «Сад­ко», «Каз­ка пра ца­ра Сал­та­на», «Сказ пра ня­бач­ны град Кі­цеж», «За­ла­ты пеў­нік». Падзе­яй аб­яцае зра­біц­ца і прэ­м’е­ра ад­на­ акто­вых опер «Каш­чэй Бес­смя­рот­ ны», а так­са­ма «Мо­царт і Са­ль­еры» ў па­ста­ноў­цы Вя­час­ла­ва Ста­ра­дуб­ ца­ва. Са­ліс­ты Ака­дэ­міі ма­ла­дых опер­ных спе­ва­коў пад­час трох ка­мер­ных ве­ча­рын прад­ста­вяць анта­ло­гію ра­ман­саў рус­ка­га кла­сі­ка. У асоб­

ным кан­цэр­це вы­сту­пяць лаў­рэ­аты між­на­род­на­га кон­кур­су ма­ла­дых опер­ных спе­ва­коў імя Рым­ска­гаКор­са­ка­ва і сту­дэн­ты Пе­цяр­бур­гскай кан­сер­ва­то­рыі, якая мае імя кам­па­зі­та­ра.

ня­вес­та» Да­ні­цэ­ці, «Уяў­ная са­доў­ні­ ца» Мо­цар­та, «Тан­гей­зер» Ры­хар­да Ваг­не­ра. У кра­са­ві­ку ў рэ­пер­ту­ары га­лоў­нае мес­ца за­ймае опе­ра «Ма­ нон» Мас­нэ (шэсць па­ка­заў). Парт­ыі дэ Грые спя­вае поль­скі тэ­нар Пётр Бэ­ча­ла.

Вы­дат­на­му кам­па­зі­та­ру пры­све­ча­ны і XVIII Мас­коў­скі Ве­лі­код­ны фес­ ты­валь. Фэст са­мо­га Ма­ры­інска­га тэ­атра про­йдзе з 17 са­ка­ві­ка па 12 кра­са­ві­ка. У яго­най пра­гра­ме — вы­ ка­нан­не ўсіх пят­нац­ца­ці опер аўта­ ра, амаль ва­сь­мі­дзе­ся­ці ра­ман­саў,

Нью-ёркскі Мет­ра­по­лі­тэн у са­ка­ві­ ку прад­ста­віць опер­ныя хі­ты, ся­род іх «Тос­ка», «Ры­га­ле­та» і «Аі­да» (ды­ры­жор апош­няй — Пла­сі­да Да­мін­га). Ёсць бо­льш ра­ры­тэт­ныя на­звы, да пры­кла­ду «Да­чка па­лка» Да­ні­цэ­ці, «Фа­льс­таф» Вер­дзі, «Сам­ сон і Да­лі­ла» Сен-Сан­са, а так­са­ма час­ткі тэт­ра­ло­гіі Ры­хар­да Ваг­не­ра «Пяр­сцё­нак ні­бе­лун­га», гэ­тым раз­ам «Зо­ла­та Рэ­йна» і «Ва­ль­кі­рыя».

1. Рэ­жы­сёр Ці­ма­фей Ку­ля­бін.

2. Бу­ды­нак Цю­рых­ска­га опер­на­га тэ­атра.

3. Кам­па­зі­тар Мі­ка­лай Рым­скі-Кор­са­каў.

4. «Пска­ві­цян­ка». Сцэ­на са спек­так­ля. Ма­ры­інскі тэ­атр. люты, 2019

26

У гры­м ёр­ц ы

Анёлы і дэманы Андрэя Валенція

Ле­там мі­н у­ла­га го­д а імя бе­ла­рус­к а­га ба­с а Андрэя Ва­лен­ц ія пра­к тыч­н а цэ­лы ме­с яц не па­к і­д а­ла пер­шыя па­ло­с ы вя­д о­м ых аме­ры­к ан­с кіх вы­д ан­н яў. Пра са­ліс­та Вя­лі­к а­га тэ­атра Бе­ла­ру­с і пі­с а­лі The New York Times і The Wall Street Journal. « Па­с ля та­к о­га мож­н а і на пен­с ію вы­хо­д зіць », — жар­та­ваў Андрэй у сац­с ет­ках. У кан­ц ы лі­п е­н я — на па­ч ат­ку жніў­н я ў меж­а х фес­ты­ва­лю Summer Scape Opera ў нью - ёркскім Fisher Center гу­ч а­ла опе­ра Анто­н а Ру­бін­ш тэй­н а « Дэ ­ ман ». У па­с та­н оў­ц ы Та­д э­ву­ш а Штрас­бер­ге­ра за­с лу­ж а­н ы артыст Рэ­с пуб­лі­к і Бе­ла­русь вы­к а­н аў парт­ыю кня­зя Гу­д а­ла, ба­ц ь­к і Та­м а­ры. Але­на Ба­ла­ба­но­віч З якім на­стро­ем вы еха­лі ў Fisher Center і з якім вяр­та­лі­ся з Нью-Ёрка? Гэ­та роз­ныя ад­чу­ван­ні?

— Аб­са­лют­на. Спа­чат­ку мер­ка­ваў, што пра­вя­ду лет­нія ка­ні­ку­лы на сту­дэн­цкім фес­ты­ва­лі на тэ­ры­то­рыі аме­ры­кан­ска­га ка­ле­джа — бу­ду спя­ваць для шка­ля­ роў. Ка­лі апы­нуў­ся там, зра­зу­меў, што пры­нцы­по­ва па­мы­ляў­ся. Для нас ёсць эта­лон­ныя кан­сер­ва­то­рыі — Мас­коў­ская і Санкт-Пе­цяр­бур­гская. А ў Шта­тах ёсць та­ко­га ўзроў­ню Бард-ка­ледж. Усе леп­шыя му­зы­кан­ты ў Аме­ры­цы — яго вы­пус­кні­кі. І для та­го, каб ле­там па­пра­ца­ваць у гэ­тым цэн­тры вы­ка­на­ль­ніц­кіх ві­даў мас­тац­тваў, артыс­ты пра­хо­дзяць най­скла­да­ней­шыя кас­тын­гі! Усё зра­ зу­меў пра ўзро­вень фес­ты­ва­лю яшчэ ў амба­са­дзе ЗША, ка­лі мне ад­ра­зу ўля­ пі­лі ві­зу, уба­чыў­шы, ку­ды я збі­ра­юся. Лет­нія ва­ка­цыі скон­чы­лі­ся, ка­лі ўба­чыў, што пра фес­ты­валь пі­шуць жур­на­ліс­ты з The New York Times, The Wall Street Journal і іншых га­лоў­ных му­зыч­ных вы­дан­няў Шта­таў. Але і вы са­мі пра­хо­дзі­лі кас­тынг на парт­ыю Гу­да­ла ў гэ­тай па­ста­ноў­цы «Дэ­ма­на».

— Так. Аме­ры­кан­цы не ста­лі вы­на­хо­дзіць ро­вар: для вы­ка­нан­ня рус­кай опе­ ры са­ліс­таў са­мых роз­ных уз­рос­таў шу­ка­лі і ў Пі­це­ры, і ў Мас­кве. Аса­біс­та я ездзіў у Мас­кву. Кас­тынг быў вя­лі­кі, але так атры­ма­ла­ся, што ў вы­ні­ку ад­абра­ лі мно­гіх пі­цер­скіх, з кан­сер­ва­то­рыі імя Рым­ска­га-Кор­са­ка­ва: Во­ль­гу Тол­кміт, Ка­ця­ры­ну Яго­ра­ву, Яка­ва Стры­жа­ка... І гэ­та вы­дат­на! Вя­до­ма, я хва­ля­ваў­ся, ка­лі ехаў на пра­слу­хоў­ван­не. Рэ­жы­сёр Та­дэ­вуш Штрас­бер­гер па­сту­по­ва ста­ «Мастацтва» № 2 (431)

но­віц­ца вя­до­мым і па­пу­ляр­ным у Еўро­пе, ды і ў Рас­іі, у Ека­ця­рын­бур­гу, ажыц­ ця­віў не­ка­ль­кі па­ста­но­вак. Во­ль­га Тол­кміт, на­прык­лад, ужо пра­ца­ва­ла ў яго опер­ных пра­ектах. Я з рэ­жы­сё­рам сус­тра­каў­ся ўпер­шы­ню. Ве­ль­мі пе­ра­жы­ваў. А по­тым да­ве­даў­ся: ка­лі мя­не пра­слу­ха­лі, сум­нен­ні, хто бу­дзе спя­ваць пар­тыю кня­зя Гу­да­ла, ад­па­лі. Да іншых са­ліс­таў бы­лі пы­тан­ні, але не да мя­не. Пры­емна, што ка­заць... бо ўвесь час ездзіш на кас­тын­гі і, ка­лі ня­ма вы­ні­ку, хва­лю­ешся. Але за­тое ця­пер блі­жэй­шыя га­ды ў мя­не рас­пі­са­ны. На жаль, усе гэ­тыя пра­екты ў Шта­тах. Але рас­кры­ваць кар­ты не бу­ду. Мая лю­бі­мая пры­маў­ка: хо­чаш рас­смя­шыць Бо­га — рас­ка­жы яму пра свае пла­ны. Та­му па­куль усё тры­маю ў сак­рэ­це. Ча­му вы ка­жа­це «на жаль, у Аме­ры­цы»?

— Да­ле­ка­ва­та. Усё-та­кі ве­ль­мі моц­на су­мую ўда­ле­чы­ні ад род­ных, ся­м’і, сяб­ роў. Мне зда­ецца, што лю­дзі, якія трыз­няць ад­ным — з’е­хаць у Шта­ты, ні­ко­лі там не жы­лі... Я ўпер­шы­ню апы­нуў­ся ў Аме­ры­цы мі­ну­лым ле­там, і час­цей за ўсё за акі­янам мне за­да­ва­лі пы­тан­не: «Ну як та­бе?», ча­ка­ючы, на­пэў­на, у ад­каз па­чуць не­ве­ра­год­на за­хоп­ле­ныя эмо­цыі. Я сум­лен­на ад­каз­ваў, што асаб­лі­вай роз­ні­цы па­між на­шы­мі кра­іна­мі за­раз ня­ма. Але ў не­ка­то­рых рэ­чах мы да­дзім фо­ру! «Мы» — гэ­та Кі­еў, Мінск, Пі­цер, Мас­ква... У нас і бо­льш чыс­та, і прад­укты леп­шыя. Ка­лі га­варыць пра Нью-Ёрк, у гэ­тым «Вя­лі­кім яблы­ку» над­та бруд­на, шмат бяз­дом­ных і — не па­ве­ры­це! — ве­ль­мі дрэн­ныя да­ро­гі. Я браў у арэн­ду аўто і ўсё ад­чуў на сабе. Але ка­лі га­вор­ка ідзе пра пра­він­цыю — гэ­та каз­ка!

У гры­м ёр­ц ы

27

Да­мы да­гле­джа­ныя, лю­дзі вет­лі­выя. Вод­гу­кі са ста­ро­нак аме­ры­кан­скай прэ­сы (з удзе­лам аркес­тра, са­ліс­таў, але Не­ве­ра­год­ная ко­ль­касць жы­вёл, з аб­ме­жа­ва­ным вы­ка­рыс­тан­нем «Пры­го­жым глы­бо­кім го­ла­сам Андрэй Ва­лен­цій не­ве­ра­год­на пе­ гры­му, кас­цю­маў, свят­ла, дэ­ка­ра­ якіх усе лю­бяць і ахоў­ва­юць. Пад­час пра­цы над «Дэ­ма­нам» рад­аў воб­раз ста­ро­га кня­зя Гу­да­ла. У ім — і год­насць, і сму­так... цый. — Заўв. аўт.), та­му быў вы­дзе­ вы раз­маў­ля­лі з аме­ры­кан­скі­мі Бра­ва!» ле­ны штат­ны рэ­жы­сёр. Нам па­ка­ «Андрэй Ва­лен­цій, сап­раў­дны каў­каз­скі князь, спя­ваў моц­на, ма­ за­лі, ад­куль вы­хо­дзім і дзе ста­ім артыс­та­мі. Што яны ду­ма­юць пра на­шу сіс­тэ­му рэ­пер­ту­арных тэ­ гут­на і ад­на­ча­со­ва дзіў­на пра­нік­нё­на. Яго го­лас пра­бі­раў да му­ра­ на сцэ­не, — і па­ча­ла­ся рэ­пе­ты­цыя. атраў? Бо та­кая пра­кты­ка ад­сут­ні­ шак, да­хо­дзіў да са­май глы­бі­ні сэр­ца. А яго сму­так з на­го­ды сы­хо­ду У рэ­жы­сё­ра ў гэ­ты мо­мант про­ста адзі­най да­чкі ў ма­нас­тыр быў на­сто­ль­кі глы­бо­кім і пе­ра­ка­наў­чым, ад­па­ла скі­ві­ца! Та­му што ў нас ужо чае ў Еўро­пе і ЗША.

— Ра­бя­ты ад­кры­та ка­за­лі: мы пра­й­ што я ла­віў ся­бе на дум­цы: яшчэ кры­ху — і я ста­ну атэ­істам...» быў га­то­вы спек­такль — «ста­віць» «Бас Андрэй Ва­лен­цій дзіў­на да­клад­на зла­віў ба­ць­ка­ву інта­на­ ні­чо­га не бы­ло па­трэб­на... гра­ем вам. У Аме­ры­цы са­ліс­ты «ска­ чуць» з тэ­атра ў тэ­атр, з пра­екта ў цыю ста­ро­га кня­зя Гу­да­ла. Шы­коў­ны го­лас спе­ва­ка яшчэ бо­льш Амаль тое са­мае ад­бы­ло­ся ў ЗША. пра­ект. Трэ­наж рэ­пер­ту­арнай сцэ­ны рас­кры­ваў­ся ў ду­этах...» Са­ліс­там про­ста па­ка­за­лі «ге­агра­ «Воб­раз кня­зя Гу­да­ла (Андрэй Ва­лен­цій) атры­маў­ся моц­ным і пе­ фію» сцэ­ны — і па­чаў­ся цуд! Кож­ны тут ад­сут­ні­чае цал­кам, та­му і во­пы­ту ў артыс­таў на по­стса­вец­кай пра­сто­ ра­ка­наў­чым. А яго ду­эт з да­чкой Та­ма­рай у дру­гой дзеі быў ад­ным з з ва­ка­ліс­таў што­сь­ці пра­па­ноў­ваў, а ры бо­льш, ды і дра­ма­тыч­на мы пад­ са­мых яркіх і не­за­быў­ных мо­ман­таў гэ­та­га ве­ча­ра». Та­дэ­вуш Штрас­бер­гер мно­гае вы­ ка­ва­ныя лепш. ка­рыс­таў. Ён не па­тра­ба­ваў скру­ Атрым­лі­ва­ецца, ле­там на пра­ця­гу двух ме­ся­цаў на бе­ра­гах Гу­дзо­на гу­ча­ла пу­лёз­на вы­кон­ваць ме­ха­ніч­ныя жэс­ты. Пры­слу­хоў­ваў­ся да артыс­таў, не­шта рус­кая му­зы­ка... пры­бі­раў. І за­ўсё­ды з усмеш­кай, жар­там. А па­ста­ноў­ка ня­прос­тая, з ка­ла­ — Так, ды­ры­жор Ле­он Бат­стайн про­ста за­ка­ха­ны ў рус­кую му­зы­ку. Ме­на­ві­та са­ль­ным бю­джэ­там! То­ль­кі ў артыс­таў хо­ру — доў­гія нор­ка­выя фут­ры да ён з 1975 го­да ня­змен­на за­ймае па­са­ду Прэ­зі­дэн­та Бар­да. Кож­ны год вы­бі­ пад­ло­гі ды сап­раў­дная зброя. А тан­цы са­ліс­таў На­цы­яна­ль­ная ба­ле­ту Гру­зіі! ра­ецца, які кам­па­зі­тар бу­дзе гу­чаць на фес­ты­ва­лі. У свой час гэ­та бы­лі Пра­ Спек­такль атры­маў­ся аша­лам­ля­ль­ным. Опе­ра ішла, па­між іншым, без адзі­ ко­ф’еў, Шас­та­ко­віч, Чай­коў­скі. Мі­ну­лым ле­там зра­бі­лі тры пра­екты: па­ста­ві­лі най ку­пю­ры. «Дэ­ма­на» Ру­бін­штэй­на, «Цар­скую ня­вес­ту» Рым­ска­га-Кор­са­ка­ва, так­са­ма тут У вас ёсць не­ма­лы во­пыт вы­ка­нан­ня рус­кай му­зы­кі. На­пэў­на, тое ж не­ пра­йшоў кан­цэрт з тво­раў на сло­вы Пуш­кі­на. ль­га ска­заць пра ва­шых ка­ле­гах, якія пры­еха­лі з аме­ры­кан­скіх тэ­атраў. Ко­ль­кі цу­доў­ных спе­ва­коў рус­кай шко­лы пры­еха­ла сю­ды — вы­сту­паць у дзіў­ — Мяр­кую, ка­лі спя­ва­ем опе­ры на ня­род­ных для нас мо­вах, но­сь­бі­там той ці най па акус­ты­цы за­ле Fisher Center! І жур­на­ліс­ты The New York Times не за­кі­ іншай ку­ль­ту­ры ча­сам ста­но­віц­ца смеш­на. У Бард-ка­ле­джы аб­слу­гоў­ва­ючы да­лі нас па­мі­до­ра­мі... пер­са­нал і тэ­атра­ль­ны ме­не­джмент імкнуў­ся вы­ву­чыць не­йкія эле­мен­тар­ Вы ска­за­лі, што хва­ля­ва­лі­ся пе­рад пра­цай з рэ­жы­сё­рам Штрас­бер­ге­рам. ныя сло­вы і ска­зы на рус­кай мо­ве, каб ляг­чэй кан­так­та­ваць. Гэ­та бы­ло мі­ла і — Во­сен­ню мы, са­ліс­ты бе­ла­рус­кай опе­ры, ездзі­лі са спек­так­ля­мі «Іа­лан­та» пры­емна. Іх па­мыл­кі вы­клі­ка­лі то­ль­кі ўсмеш­ку. А ў ад­ной са сцэн «Дэ­ма­на» і «Але­ка» ў Фран­цыю. Гэ­тыя па­ста­ноў­кі прад­угле­джва­лі сэ­міс­тэйдж-фар­мат Га­нец мне, кня­зю Гу­да­лу, ка­жа: «Клик­ни клич — соб­ерут­ся уда­лые!» Па­вяр­

нуў­шы­ся да хо­ру, пра­маў­ляю: «Клик­нуть клич!», і гэ­ты сказ па­він­ны па­ўта­ рыць артыс­ты хо­ру. Але, на­пэў­на, но­сь­бі­таў рус­кай мо­вы ся­род іх бы­ло зу­сім ма­ла, та­му што муж­чы­ны пра­спя­ва­лі «Клі-клі-клі!», та­кі «ка­ля­фа­не­тыч­ны» тэкст. Ве­да­еце, на рэ­пе­ты­цы­ях гэ­та­га не за­ўва­жаў, а пад­час спек­так­ля па­ чуў вы­раз­на «Клі-клі-клі!», ні­бы ста­так гу­сей по­бач ста­іць. Так зра­бі­ла­ся смеш­на — ледзь не «рас­ка­лоў­ся» пра­ма на сцэ­не. А ў «Цар­скай ня­вес­це» аме­ры­кан­ская актры­са ў ро­лі Па­ка­ёўкі вы­бег­ла на сцэ­ну, ска­за­ла: «Бо­яры­ ня! Ца­рев­на про­сну­лась!» Ка­лі Са­бу­ра­ва пра­мо­ві­ла: «Сту­пай!», ад­ка­за­ла: «О’кей!» — і збег­ла. Пра­ца­ваць з Та­дэ­ву­шам Штрас­бер­ге­рам бы­ло ці­ка­ва і, ма­быць, лёг­ка. Ка­ го б яшчэ вы на­зва­лі «лёг­кім» рэ­жы­сё­рам? люты, 2019

28

У гры­м ёр­ц ы

— Кож­на­га, хто да па­чат­ку пра­цы над па­ста­ноў­кай цу­доў­на ве­дае, які вы­нік ён сам хо­ча атры­маць ад артыс­та. (Смя­ецца.) Та­го, хто рых­ту­ецца да спек­ так­ля, не змя­няе кар­ды­на­ль­на ў апош­ні мо­мант амаль усё. Са­ліс­ты парт­ыю не то­ль­ко «впе­ва­ют», але і «ўтоп­тва­юць». Ка­го на­зваць?.. На­пэў­на, Яфі­ма Май­зе­ля з «Мэт», у яко­га ёсць ве­ль­мі рэ­дкі ся­род рэ­жы­сё­раў дар: па­ва­га да ча­су артыс­та. Ле­тась, у лю­тым, у Ка­за­ні 36-ы Ша­ля­пін­скі фес­ты­валь ад­крыў­ся опе­рай «На­бу­ка» Вер­дзі ў яго па­ста­ноў­цы. Там я спя­ваў парт­ыю За­ха­рыі. Май­зель пры­ехаў з Мет­ра­по­лі­тэн-опе­ра, ужо ве­да­ючы, ча­го ён хо­ча ад кож­на­га са­ліс­та і артыс­та хо­ру. Га­лоў­нае — ве­даць, раз­умець і ад­чу­ваць, што вы­нік на­шай агу­ль­най пра­цы над па­ста­ноў­кай опе­ры бу­дзе, і атры­ма­ецца год­ным. Я ж ма­гу пра­ца­ваць, ня­гле­дзя­чы на час, ежу і сон. Ка­лі ж «вы­хлап» аказ­ва­ецца ну­ля­вым, у вы­ні­ку атрым­лі­ва­ецца не­вы­раз­ная ка­ша без яко­га-не­будзь вы­ні­ку — для мя­не за­ў­ сё­ды гэ­та «цяж­кі» рэ­жы­сёр.

Ха­це­ла­ся б да­ве­дац­ца мер­ка­ван­не аб так зва­най «рэ­жы­сёр­скай опе­ры».

— Па­ўта­ру­ся: га­лоў­нае — вы­нік. Аб­са­лют­на рэ­жы­сёр­скі тэ­атр — Ста­ніс­лаў­ска­ га і Не­мі­ро­ві­ча-Да­нчан­кі ў Мас­кве, тэ­атр Аляк­сан­дра Ці­тэ­ля. Зга­дай­це яго­ную па­ста­ноў­ку «Ха­ван­шчы­ны». Тут ня­ма асаб­лі­вай дэ­та­лі­за­цыі ці пра­ма­лёў­кі, дэ­ ка­ра­цый — мі­ні­мум. Але ёсць га­лоў­нае — дзіў­ны тан­дэм Ці­тэ­ля-рэ­жы­сё­ра і Ла­за­ра­ва-ды­ры­жо­ра. Ма­эстра Ла­за­раў не да­пус­ціць і не пра­пус­ціць ні­вод­най са­май ка­рот­кай «шас­нац­ца­тай» но­ты, ка­лі яна не пра­пі­са­на ў Му­сар­гска­га. На ўсё бу­дзе ад­каз: пра­бач, але ў кам­па­зі­та­ра на­пі­са­на так! Аляк­сандр Ла­за­раў па­спя­вае і ды­ры­жы­ра­ваць, і слу­хаць са­ліс­таў, і яшчэ ра­біць на­тат­кі ў парт­ыту­ ры, пры­чым за­клад­кі ў яго — роз­ных ко­ле­раў. Для кож­на­га ва­ка­ліс­та — свой. І на­ват ка­лі на­ступ­ны спек­такль у ця­бе бу­дзе праз год — ён успом­ніць усё: і дзе ты па­ві­нен па­гля­дзець на ру­ку ды­ры­жо­ра, і ка­лі вы­тры­маць па­ўзу. Ме­на­ві­та та­кая рэ­жы­сёр­ская опе­ра пры­му­шае гле­да­ча ду­маць, ад­чу­ваць, эма­цы­яна­ваць — і ў чар­го­вы раз ісці на «Ха­ван­шчы­ну», дзе спя­ва­юць і ігра­ юць Му­сар­гска­га. Аляк­сандр Ці­тэль дзі­віць мя­не не­ве­ра­год­най — кі­нош­ най! — дэ­та­лі­за­цы­яй. Та­кое ад­чу­ван­не, што ён пра­цуе ў фар­ма­це 3D. Так, у тэ­атры Ста­ніс­лаў­ска­га і Не­мі­ро­ві­ча-Да­нчан­кі акус­ты­ка да­зва­ляе ад­вяр­нуц­ ца ад за­лы, спя­ваць у ку­лі­су, ка­лі та­го па­тра­буе дра­ма­тыч­ны мо­мант. Важ­ на ска­заць, што Ці­тэль свае па­ста­ноў­кі не «кі­дае» на па­моч­ні­каў рэ­жы­сё­ра, пра­во­дзіць па­ўна­вар­тас­ныя рэ­пе­ты­цыі пе­рад спек­так­лем... ды і ка­ман­да там, вя­до­ма, не­ве­ра­год­ная! Артыс­ты, якія спя­ва­юць на­ват са­мыя ма­ле­нь­кія пар­ т­ыі, вы­кон­ва­юць гэ­та ге­ні­яль­на! Ні­бы ў дра­ма­тыч­ным тэ­атры. Ка­лі я то­ль­кі тра­піў да Ці­тэ­ля на яго «Ха­ван­шчы­ну», лі­чыў ся­бе да­свед­ча­ным і па-акцёр­ску пад­рых­та­ва­ным спе­ва­ком. Але ўба­чыў тру­пу — і зра­зу­меў: у дра­ма­тыч­ным мас­тац­тве стаю на до­сыць пры­мі­тыў­ным уз­роў­ні. З дру­го­га бо­ку, не пра­явіць дра­ма­тыч­ны та­лент у пра­цы з Аляк­сан­драм Ба­ры­са­ві­чам не­маг­чы­ма: у ад­ва­ «Мастацтва» № 2 (431)

рот­ным вы­пад­ку ён про­ста не вы­пус­ціць ця­бе на сцэ­ну. Не­здар­ма гэ­та лю­бі­ мы му­зыч­ны тэ­атр у мас­коў­скай пуб­лі­кі. Вы пра­ца­ва­лі з ці­ка­вы­мі рэ­жы­сё­ра­мі ў Вя­лі­кім тэ­атры Рас­іі.

— Дэ­бю­та­ваў у парт­ыі Му­сар­гска­га ў опе­ры Ле­ані­да Дзя­сят­ні­ка­ва «Дзе­ці Раз­ента­ля». Спа­чат­ку ўсім зда­ва­ла­ся, што атры­ма­ецца скан­да­ль­ная, крык­лі­ вая па­ста­ноў­ка. У вы­ні­ку ў рэ­жы­сё­ра Эймун­та­са Ня­кро­шу­са вы­йшаў да­во­лі лі­рыч­ны, на­ват кра­на­ль­ны спек­такль. Гле­да­чы пры­хо­дзі­лі ў Вя­лі­кі, ча­ка­ючы ўба­чыць па­то­кі бру­ду, але ні­чо­га пад­обна­га і не маг­ло быць. Я ба­чыў, як Мі­кі­ та Мі­хал­коў і кры­тык Андрэй Ка­ра­ву­лаў вы­хо­дзі­лі з за­лы, кры­ху здзіў­ле­ныя: у опе­ры не бы­ло і на­мё­ку на по­шласць, бы­ла тра­ге­дыя і, ма­быць, за­над­та па­лі­ты­кі. Але чор­ны пі­яр зра­біў сваю спра­ву! На­огул, ка­лі я пры­йшоў у мас­ коў­скі Вя­лі­кі, гэ­та ака­заў­ся час экс­пе­ры­мен­таў. Я ўдзе­ль­ні­чаў у ся­мі па­ста­ноў­ ках! «Пі­ка­вая да­ма» Ва­ле­рыя Фо­кі­на, «Ба­рыс Га­ду­ноў» Аляк­сан­дра Са­ку­ра­ ва... Най­ці­ка­вей­шы во­пыт! Яшчэ ў па­мя­ці за­стаў­ся та­кі мо­мант. У Вя­лі­кім ад­на­ўля­лі опе­ру Пу­чы­ні «Ту­ ран­дот». Лі­та­ра­ль­на за не­ка­ль­кі дзён спек­такль, які не ішоў у тэ­атры га­доў пяць, «с тол­ком, с чув­ством, с рас­ста­нов­кой» саб­раў кі­раў­нік рэ­жы­сёр­скай гру­пы — зда­ро­вы та­кі дзя­дзь­ка (смя­ецца.) Гэ­та быў Мі­ха­іл Пан­джа­ві­дзэ. А ў мас­коў­скім Вя­лі­кім, трэ­ба ска­заць, «Ту­ран­дот» з мі­ман­сам і хо­рам — гэ­та ча­ ла­век 200 на сцэ­не!.. Ка­лі б на свае во­чы не ба­чыў — не па­ве­рыў бы! Так хут­ка ўсё па­ста­віць?! Для мя­не Мі­хаіл Аляк­сан­дра­віч так­са­ма «лёг­кі» рэ­жы­ сёр, хоць з ім не за­ўсё­ды лёг­ка. Але вы­нік у яго ёсць за­ўжды, а гэ­та га­лоў­нае. Да­зво­ль­це за­даць лю­бі­мае пы­тан­не жур­на­ліс­таў: ва­ша леп­шая парт­ыя?

— Спа­дзя­юся, яна на­пе­ра­дзе. Па­мя­та­еце, як у Бул­га­ка­ва ў «Са­ба­чым сэр­цы»? Ка­лі­сь­ці за­ра­каў­ся спя­ваць За­ха­рыю ў «На­бу­ка» Вер­дзі — парт­ыя ба­лю­ча «кры­ва­вая» і ве­ль­мі цяж­кая для са­ліс­та. А ў вы­ні­ку яна ста­ла для мя­не са­май «хлеб­най», ма­быць, вы­кон­ваю яе час­цей за ўсё. За­пат­ра­ба­ва­ныя парт­ыі ка­ ра­ля Рэ­нэ ў «Іа­лан­це» або Грэ­мі­на ў «Яўге­не Ане­гі­не» Чай­коў­ска­га. Люб­лю «Ха­ван­шчы­ну» Му­сар­гска­га. На жаль, у Вя­лі­кім тэ­атры Бе­ла­ру­сі гэ­ты спек­ такль не ідзе. Існуе мер­ка­ван­не, што не хо­дзіць гля­дач на гэ­тую опе­ру, дэ­ка­ ра­цыі за­хоў­ваць ня­ма дзе. Я раз­маў­ляў з на­шы­мі са­ліс­та­мі. Га­лоў­нае, ёсць у іх жа­дан­не за­хоў­ваць гэ­тую му­зы­ку ў га­ла­ве! І мы б з за­да­ва­ль­нен­нем спя­ва­лі «Ха­ван­шчы­ну», на­ват ка­лі б яна ішла два разы на се­зон! У нас з’я­ві­ла­ся доб­рая Ка­мер­ная за­ла, дзе са­ліс­ты вы­дат­на спя­ва­юць ра­ман­ сы — хлеб ад­абра­лі ў фі­лар­мо­ніі! Вось яшчэ «за­бя­рэм гле­да­ча» і ў Му­зыч­най ка­ме­дыі — апе­рэ­ту ста­вім! Але опе­ра — гэ­та тро­хі іншае. Каб за­ка­хац­ца ў му­зы­ку Му­сар­гска­га ці Пра­ко­ф’е­ва, гле­да­чу не­абход­на рых­та­вац­ца. Але гэ­та асоб­ная гу­тар­ка, доў­гая і скла­да­ная.

1. Андрэй Ва­лен­цій. Фо­та Па­ўла Ба­са.

2. Цімур у оперы «Турандот». Ахмед Агадзі (Калаф). Фота з архіва аўтара.

3. Князь Гу­дал на сцэ­не Fisher Center. Ме­на­ві­та гэ­ты фо­та­здым­ак упры­гож­ва­ў ста­рон­кі са­мых вя­до­мых ча­со­пі­саў ЗША. Фо­та Стэ­фа­ні Бер­гер.

4. За­ха­рыя ў опе­ры «На­бу­ка». Ка­зань-2018. Фо­та Мак­сі­ма Пла­то­на­ва.

5. Бан­ка ў опе­ры «Мак­бэт». Вя­лі­кі тэ­атр Бе­ла­ру­сі. Фо­та Па­ўла Ба­са.

Тэма Рэ­ц эн­ з ія

29

У ве­лі­зар­най ко­ль­кас­ці му­зыч­ных імпрэз, што ад­бы­ва­юцца ў ста­лі­цы кож­ны дзень, зда­ра­юцца і тыя, якія ча­со­піс ні­як не мо­жа аб­мі­нуць сва­ёй ува­гай. Пра два ад­мет­ныя фі­лар­ма­ніч ­ ныя пра­екты ня­даў­ня­га ча­су пі­ша на­ша ста­лая аўтар­ка, му­зы ­ каз­наў­ца На­тал­ля Га­н ул.

Ве­ц ер Уін­д філд

Н

о­вая сус­трэ­ча з твор­чым му­зыч­ным пра­ектам «Уін­дфілд» (Windfield Music Fraternity) ад­бы­ ла­ся пры по­ўным аншла­гу ў вя­лі­кай за­ле Бел­ дзяр­жфі­лар­мо­ніі і зноў ура­зі­ла слу­ха­чоў глы­бі­нёй за­ду­мы і на­тхнё­най інтэр­прэ­та­цы­яй. Ад пер­ша­га кан­цэр­та, які пра­йшоў пад зна­кам веч­най му­зы­кі Ба­ха (сне­жань 2015-га), праз да­кра­нан­не да све­ту Мо­цар­та (сту­дзень 2018-га), у сва­ёй трэ­цяй сус­трэ­ чы му­зы­кан­ты звяр­ну­лі­ся да ка­мер­на-інстру­мен­­ таль­­най твор­час­ці Брам­са і Пе­тэ­ры­са Вас­кса. Квін­тэт скла­да­ецца з бе­ла­рус­кіх му­зы­кан­таў, імё­ны якіх доб­ра вя­до­мыя не то­ль­кі ў на­шай кра­іне, але і ў шы­ро­кай пра­сто­ры су­час­на­га вы­ка­на­ль­ніц­ка­га мас­тац­тва. Гэ­та лаў­рэ­аты шмат­лі­кіх між­на­род­ных кон­кур­саў — аўтар пра­екта, пі­яніст Аляк­сей Пша­ ніч­ны, скры­па­чы Арцём Шыш­коў і Сяр­гей Бе­ла­зер­ цаў, аль­тыст Ула­дзі­мір Ку­ні­ца, ві­ялан­чэ­ліст Аляк­сей Кі­ся­лёў. Усіх іх у свой час аб’­ядна­ла ву­чо­ба ў alma mater, Рэ­спуб­лі­кан­скай гім­на­зіі-ка­ле­джы пры Бе­ла­ рус­кай ака­дэ­міі му­зы­кі, па­сля якой яны пра­цяг­ну­ лі сваё на­ву­чан­не і ў нас, і ў вя­ду­чых еўра­пей­скіх ВНУ, а сён­ня пра­цу­юць у роз­ных кра­інах. У кож­на­га з іх не­ве­ра­год­на шчы­ль­ны гра­фік гас­тро­ляў, але ня­змен­ным за­ста­ецца жа­дан­не сус­трэц­ца, па­му­ зі­цы­ра­ваць у род­най Бе­ла­ру­сі. Ме­на­ві­та та­му яны ро­бяць усё маг­чы­мае, каб знай­сці агу­ль­ны час для ўсіх удзе­ль­ні­каў пра­екта, зга­джа­юцца на ня­зруч­ нас­ці ў сты­коў­ках са­ма­лё­таў. Ад­маў­ля­юцца ад га­на­

ра­раў, за­хоў­ва­ючы бю­джэт­ны ўзро­вень кош­таў на квіт­кі, і не па­кі­да­юць ні ад­на­го слу­ха­ча аб­ыя­ка­вым да му­зыч­на­га дзей­ства. Падзея ад­бы­ла­ся... Па­кі­ну­ла ў свя­до­мас­ці доў­ гае рэ­ха па­чуц­цяў: су­пе­ра­жы­ван­не па­чу­та­му, му­ зыч­на-пра­фе­сій­нае за­да­ва­ль­нен­не, кан­трас­ныя эмо­цыі, вы­клі­ка­ныя роз­ду­мам над ня­прос­ты­мі парт­ыту­ра­мі. Ад­ка­зы на мно­гія пы­тан­ні бы­лі зной­ дзе­ны ў гу­тар­цы з Аляк­се­ем Пша­ніч­ным. Сім­ва­ліч­ным успры­ма­ецца вы­бар двух му­зыч­ ных жан­раў, фар­тэ­пі­янна­га квар­тэ­та і квін­тэ­та, ка­лі да­ска­на­ласць гу­чан­ня струн­ных інстру­мен­ таў уз­мац­ня­ецца ўні­вер­са­ль­ны­мі маг­чы­мас­ця­мі ра­яля. У пер­шым вы­пад­ку квар­тэт — як ад­на з най­бо­льш за­пат­ра­ба­ва­ных форм му­зі­цы­ра­ ван­ня ў роз­ных сты­ліс­тыч­ных эпо­хах — па лі­ку вы­ка­наў­цаў сім­ва­лі­зуе ўпа­рад­ка­ва­насць і склад­ насць. А вось шмат­мер­нае тэм­бра­вае гу­чан­не фар­тэ­пі­янна­га квін­тэ­та ў му­зыч­най мі­фа­па­эты­ цы асэн­соў­ва­ецца як «сім­фо­нія для ка­мер­най за­лы».

— На­га­даю кры­ла­ты вы­раз Мак­сі­ма Гор­ка­га: «Сло­ ва — воп­рат­ка ўсіх фак­таў, усіх ду­мак». У гэ­тым кан­цэр­це мы на­ўмыс­на ха­це­лі ад­ысці ад вер­ба­ль­ ных меж­аў і па­му­зі­цы­ра­ваць на­конт та­го, што не за­ўсё­ды маж­лі­ва вы­ка­заць сло­ва­мі... Час­та мы за­ да­ём са­бе ры­та­рыч­ныя пы­тан­ні. Як зла­віць дум­ку, якая зні­кае, не па­спеў­шы зра­біц­ца сло­ва­мі, і на­ват пе­ра­стае быць дум­кай і пе­ра­тва­ра­ецца ў ад­чу­ван­ не? Як пе­рад­аць сло­ва­мі зда­гад­кі пад­свя­до­мас­ці?

Без­умоў­на, на­ша га­вор­ка — ад­но з цу­даў і зда­ быт­каў ча­ла­вец­тва. Але ёсць шмат, што не­дас­туп­ на ча­ла­ве­чай мо­ве. Та­ды на да­па­мо­гу пры­хо­дзіць Му­зы­ка, здо­ль­ная прад­оўжыць дум­ку там, дзе ўжо скон­чы­лі­ся сло­вы. У гіс­то­рыі му­зыч­най ку­ль­ту­ры ка­мер­на-інстру­ мен­та­ль­ныя тво­ры з’яў­ля­юцца сво­еа­саб­лі­вы­мі вы­спа­мі-раз­ва­жан­ня­мі кам­па­зі­та­раў пра ўнут­ ра­нае, па­та­емнае, хва­лю­ючае. Вы вы­бра­лі два сус­ве­ты: му­зы­ку Брам­са, якая ад­кры­вае фі­ла­ соф­ска-эма­цый­ную бра­му эстэ­ты­кі ра­ман­тыз­му, і твор на­ша­га су­час­ні­ка Пе­тэ­ры­са Вас­кса. Ча­му?

— Год та­му, яшчэ пад­час су­мес­на­га кан­цэр­та, пры­све­ча­на­га Мо­цар­ту, зра­зу­меў: на­ступ­ным у пра­екце «Уін­дфілд» бу­дзе гу­чаць Брамс. Яго му­ зы­ка — свед­чан­не аб­са­лют­най да­ска­на­лас­ці. Гэ­та кла­сі­ка, пра­ве­ра­ная ча­сам і за­ўсё­ды акту­аль­ная. Брамс па­тра­буе ад­мыс­ло­вай унут­ра­най на­строй­ кі, але тыя ду­хоў­ныя ад­крыц­ці, якія атрым­лі­ва­еш па­сля пра­слу­хоў­ван­ня гэ­тых опу­саў, ні з чым не па­ра­ўна­ль­ныя. Сап­раў­ды, глы­бо­кі, на­пру­жа­ны ды­ялог «сак­ ра­ль­най пя­цёр­кі» — ра­яля і струн­на­га квар­ тэ­та — ства­рае ў тво­ры Брам­са дзіў­ны эфект «ад­люс­тра­ван­ня сім­фа­ніч­на­га кос­ма­су». Гэ­тае са­чы­нен­не ад­кры­вае ўні­ка­ль­ную маг­чы­масць да­кра­нуц­ца да па­чуц­цё­ва-крох­кай гу­ка­вой пра­ сто­ры, за ёй ад­чу­ва­еш ды­хан­не Веч­нас­ці. А што ў тво­рах Брам­са ака­за­ла­ся са­мым скла­да­ным для су­мес­най інтэр­прэ­та­цыі? люты, 2019

30

Рэ­ц эн­з ія Тэма

ча­ецца ва ўза­ема­дзе­янні сус­ве­таў, інстру­мен­таў, вы­ка­наў­цаў і тых не­ча­ка­ных спа­лу­чэн­няў, якія ў пэў­ны мо­мант мо­гуць пра­гу­чаць то­ль­кі ад­ной­чы. Сён­ня імя лат­вій­ска­га кам­па­зі­та­ра Пе­тэ­ры­са Вас­кса гу­чыць не­ча­ка­на — асаб­лі­ва ў кан­тэк­сце сус­вет­ных ідэй му­зы­кі Sacra і Но­вай Ду­хоў­нас­ ці. Аса­біс­та для мя­не глы­бо­кім ад­крыц­цём ста­лі раз­ва­жан­ні Вас­кса на во­се­ньс­кай твор­чай сус­ трэ­чы ў Ака­дэ­міі му­зы­кі на­пя­рэ­дад­ні яго аўтар­ ска­га кан­цэр­та ў меж­ах Між­на­род­на­га фес­ты­ ва­лю Юрыя Баш­ме­та. Пра­цы­тую: «Мая му­зы­ка пры­хо­дзіць з ці­шы­ні і сы­хо­дзіць у ці­шы­ню... У кам­па­зі­та­ра му­сіць быць унут­ра­ная ду­хоў­ная вер­ты­каль, каб па­ка­заць праз му­зы­ку што­сь­ці вы­шэй­шае... Трэ­ба ства­раць не ха­лод­ную му­зы­ ку». Гэ­тыя дум­кі зга­да­лі­ся, ка­лі слу­ха­ла фар­тэ­пі­ янны квар­тэт Вас­кса.

— Ідэю вы­ка­наць ме­на­ві­та гэ­ты опус Вас­кса яшчэ мі­ну­лым ле­там вы­ка­заў Арцём Шыш­коў. Мы ўсе ўжо ву­чы­лі парт­ыту­ру, ка­лі ад­бы­ло­ся лё­са­выз­на­ ча­ль­нае для мя­не зна­ёмства з Пе­тэ­ры­сам Вас­ксам — Ду­маю, ме­на­ві­та Дру­гая час­тка Квін­тэ­та. Яна на­пі­са­на ў ду­ху ня­мец­кіх пе­сень Lied, на­поў­не­на ру­хам ка­лы­хан­кі, ды­хае плас­ты­кай ва­ль­са і ні­бы пра­па­нуе маг­чы­мыя ад­ка­зы на фі­ла­соф­скія пы­ тан­ні, акрэс­ле­ныя ў Пер­шай час­тцы. Але гэ­та му­ зы­ка пра Час і пра Веч­насць, і вы­ка­наў­цы па­він­ны ўмець кі­ра­ваць пад­обны­мі ка­тэ­го­ры­ямі. На­зі­раю за тэн­дэн­цы­ямі раз­віц­ця су­час­най ака­ дэ­міч­най інстру­мен­та­ль­най му­зы­кі і пе­ра­кон­ва­ юся: пра­цэс «ка­мер­ні­за­цыі» ў апош­нія дзе­ся­ці­

год­дзі пра­цяг­вае за­ста­вац­ца ад­ной з глы­бін­ных пры­кмет гу­ка­вой рэ­ча­існас­ці. Мно­гія кам­па­зі­ та­ры на­шых дзён ба­чаць маг­чы­масць тва­рыць то­ль­кі ў гэ­тым кі­рун­ку. Мо та­му, што ма­ну­мен­та­ лізм сён­ня до­ра­га каш­туе?

— Ну, гэ­ты пра­цэс доў­жыц­ца ўжо як мі­ні­мум тры ста­год­дзі. Ня­ма ні­чо­га бо­льш маш­таб­на­га, чым ка­ мер­ная му­зы­ка. Сім­фа­ніч­ны аркестр — гэ­та адзі­ны інстру­мент у ру­ках ад­на­го ды­ры­жо­ра. Адзін вя­лі­кі і шмат­га­ло­сы свет. А ка­мер­ная му­зы­ка — гэ­та за­ў­ сё­ды су­дак­ра­нан­не роз­ных све­таў кож­на­га з вы­ ка­наў­цаў. Акту­аль­насць ка­мер­най му­зы­кі за­клю­ «Мастацтва» № 2 (431)

на той сус­трэ­чы ў Ака­дэ­міі. Па­сля яго вяр­тан­ня ў Лат­вію па­ча­лі тэ­ле­фа­на­ваць адзін ад­на­му. Васкс па­пра­сіў мой на­зем­ны ад­рас, і праз не­ка­то­ры час я атры­маў ад яго не­ацэн­ную бан­дэ­роль з но­та­мі і дыс­ка­мі, а так­са­ма ары­гі­на­ль­ную парт­ыту­ру Квар­ тэ­та для скрып­кі, аль­та, ві­ялан­чэ­лі і фар­тэ­пі­яна, які быў ство­ра­ны на за­мо­ву West Cork Chamber Music Festival у Англіі, яго прэ­м’е­ра ад­бы­ла­ся 30 чэр­ве­ня 2001 го­да. Як га­во­рыць кам­па­зі­тар: «Мой ад­каз на пы­тан­не, на­вош­та я пі­саў гэ­ты твор, зна­ хо­дзіц­ца ў Пя­тай час­тцы. Я ве­ру, што мы мо­жам зра­біць свет леп­шым праз му­зы­ку. Ка­хан­не за­ў­ жды пе­ра­ма­гае». Му­зы­ка Вас­кса сап­раў­ды вы­к лі­кае эма­цый­нае ўзру­шэн­не. У гра­ніч­на кан­цэн­тра­ва­ных па тэ­ ма­тыч­най дум­цы шас­ці час­тках квар­тэ­та злу­ ча­юцца мак­ра­кос­мас — праз на­цы­яна­ль­ныя тра­ды­цыі (мік­ра­ма­ты­вы і рыт­мы на­род­ных спе­ваў) — і мік­ра­кос­мас ду­шы ча­ла­ве­ка ў яе най­тан­чэй­шых гра­да­цы­ях і экс­прэ­сіў­ных ку­ль­ мі­на­цы­ях. А ў клю­ча­вой па сэн­се Пя­тай час­тцы «Canto principale» гу­чыць му­зыч­нае крэ­да кам­ па­зі­та­ра — «веч­ная Пес­ня сцвяр­джэн­ня ду­хоў­ най ра­дас­ці». Па­чар­го­вы ды­ялог ра­яля з ві­ялан­ чэл­лю, аль­том і скрып­кай — дзіў­най пры­га­жос­ці, шчы­рас­ці і кла­січ­нас­ці. Лу­на­юць га­ла­сы на фо­ не ха­ра­ль­най ма­літ­вы. По­лі­фа­нія сэн­саў на­ша­га быц­ця. Аляк­сей, і ўсё ж... Што аб’­ядноў­вае ўсіх удзе­ль­ні­каў ва­ша­га пра­екта «Уін­дфілд»?

— Ду­маю, ме­на­ві­та ідэя слу­жэн­ня му­зыч­на­му мас­ тац­тву, лю­боў да му­зы­кі як ду­хоў­най ра­дзі­мы. Нас за­хоп­лі­вае сам пра­цэс су­мес­най твор­час­ці. А што нас ча­кае на на­ступ­най сус­трэ­чы з Уін­д­ філ­дам?

— (Смя­ецца.) Ну, пра гэ­та ця­пер да­клад­на не рас­ ка­жу, хоць за­ду­ма ўжо ёсць і па­сту­по­ва па­чы­нае ўва­саб­ляц­ца. Ха­цеў бы то­ль­кі пад­крэс­ліць на­шы су­мес­ныя спа­дзе­вы на сіс­тэм­насць сус­трэч-пра­ ектаў, а па­сля і маг­чы­масць па­шы­рэн­ня іх да фар­ ма­ту фес­ты­ва­лю. Фі­на­ль­ным шмат­кро­п’ем кан­цэр­та і сво­е­асаб­ лі­вым трам­плі­нам у не­агляд­ныя му­зыч­най пра­сто­ры стаў «біс» — ха­рал Ба­ха пад ну­ма­рам 333, які ад­па­вя­дае га­да­ві­не з дня на­ра­джэн­ня кам­па­зі­та­ра. Ку­ды ж ты клі­чаш, му­зыч­ны ве­цер Уін­дфілд?

Зор­кі жыц­ц я

С

ім­ва­ліч­най і ча­ка­най падзе­яй сту­дзе­ня зра­ біў­ся пра­ект «Жоў­тыя зор­кі», пры­мер­ка­ва­ны да Між­на­род­на­га дня па­мя­ці ахвяр Ха­ла­кос­ ту. Пер­шая сус­трэ­ча ў та­кім фар­ма­це ад­бы­ла­ся ле­ тась («Мас­тац­тва», 2018, №2), і ця­пе­раш­ні кан­цэрт атры­маў шы­ро­кі гра­мад­скі рэ­за­нанс. У ім уз­ялі ўдзел прад­стаў­ні­кі дып­ла­ма­тыч­ных мі­сій, рэ­лі­гій­ ных су­по­лак, да­бра­чын­ных арга­ні­за­цый, ва­лан­ цёр­скіх ру­хаў, а ў лі­ку са­мых га­лоў­ных гле­да­чоў бы­лі вяз­ні кан­цла­ге­раў і мін­ска­га ге­та, якіх, на жаль, з кож­ным го­дам ста­но­віц­ца ўсё менш. Для аўтар­кі і арга­ні­за­тар­кі пра­екта, му­зыч­най ме­не­ джар­кі Ган­ны Ля­нь­ко­вой гэ­тая тэ­ма мае аса­біс­тую інта­на­цыю: яе пра­ба­бу­ля бы­ла ся­род бе­ла­рус­кіх Пра­вед­ні­каў на­ро­даў све­ту, што, ры­зы­ку­ючы са­ бой, ра­та­ва­лі яўрэ­яў. Ажыц­ця­віць пад­обна­га ро­ду пра­ект, у якім удзе­ль­ні­ча­юць дып­ла­ма­тыч­ны кор­пус, гра­мад­скія арга­ ні­за­цыі, саб­раць аншлаг у вя­лі­кай фі­лар­ма­ніч­най за­ле, прад­умаць му­зыч­ную кан­цэп­цыю і па­зна­ чыць пер­спек­ты­ву — за­да­ча не з лёг­кіх. Та­му ад­ ным з пер­шых і ві­да­воч­ных ста­ла маё пы­тан­не да Ган­ны пра тое, як раз­ві­ва­ецца пра­ект.

— Па­мяць пра Ха­ла­кост ве­ль­мі важ­ная, без­умоў­на, не то­ль­кі для мя­не аса­біс­та. Гэ­та па­мяць, якую мы па­він­ны пе­рад­аць усім лю­дзям, каб ні­ко­лі не па­ўта­ры­ла­ся тра­ге­дыя. Пе­ра­ка­на­ная: ме­на­ві­та му­ зыч­нае мас­тац­тва аб’­ядноў­вае лю­дзей без падзе­ лу па на­цы­яна­ль­най пры­кме­це. З вяс­ны мі­ну­ла­га го­да не то­ль­кі мае сяб­ры, але і шмат­лі­кія пад­піс­ чы­кі ў сац­сет­ках па­ста­янна за­да­ва­лі пы­тан­не, ці бу­дзе пра­ект «Жоў­тыя зор­кі» мець пра­цяг. Нам раз­ам з му­зы­кан­та­мі так шмат ха­це­ла­ся і яшчэ хо­чац­ца ска­заць на гэ­тую тэ­му, што сум­не­ваў, у тым, ці па­трэб­ны пра­ект, не бы­ло, але вы слуш­на за­ўва­жа­еце: ад жа­дан­ня да рэ­алі­за­цыі — ве­лі­зар­ ная ад­лег­ласць. Кан­цэр­тную пра­гра­му «Жоў­тыя зор­кі» прад­ ста­віў збор­ны сім­фа­ніч­ны аркестр пад кі­раў­ ніц­твам та­ле­на­ві­та­га і да­пыт­лі­ва­га ды­ры­жо­ра Юрыя Ка­ра­ва­ева, пры ўдзе­ле Ка­мер­на­га хо­ ру «Salutaris» (мас­тац­кая кі­раў­ні­ца — Во­ль­га

Тэма Рэ­ц эн­ з ія

Янум). Асоб­ныя сло­вы падзя­кі са­ліс­там. Мяк­кае бе­ль­кан­та­вае сап­ра­на Ды­яны Тры­фа­на­вай сім­ ва­ліч­на пра­гу­ча­ла ў пес­ні-гім­не «За­ла­ты Еру­са­ лім», тэ­нар Аляк­сей Мі­ку­цель змог знай­сці па­ трэб­ныя ад­цен­ні на­строю і быць у арга­ніч­ным ба­лан­се з аркес­трам у тво­ры «Ка­дзіш» Аляк­сея Кур­ба­та­ва. Вір­ту­озная скрып­ка Сяр­гея Бе­ла­зер­ ца­ва — ма­лод­ша­га спя­ва­ла, пла­ка­ла, ма­лі­ла, вы­ клі­ка­ла па­чуц­цё ка­тар­сі­су. Акра­мя тво­раў, якія ста­лі кла­січ­ны­мі для вы­ ка­нан­ня ў кан­цэр­тах з пад­обнай тэ­ма­ты­кай, як «Ні­гун» з сю­іты «Ба­ал Шэм» для скрып­кі з аркес­ трам Эрнста Бло­ха і «Кол Нід­рэй» Мак­са Бру­ха, ад­ным з му­зыч­ных ад­крыц­цяў ве­ча­ра зра­бі­ла­ся Сім­фа­ні­ета №1 «На яўрэй­скія тэ­мы» Ме­чыс­ла­ва Вай­нбер­га. Сё­ле­та, ка­лі адзна­ча­ецца 100-га­до­ вы юбі­лей кам­па­зі­та­ра, усё бо­льш ві­да­воч­ным ста­но­віц­ца знач­насць яго твор­час­ці для раз­віц­ ця айчын­на­га мас­тац­тва. Дзя­ку­ючы і актыў­на­му сус­вет­на­му рэ­за­нан­су, і да­сле­да­ван­ням твор­чай спад­чы­ны Вай­нбер­га (асабліва вы­лу­чым ра­бо­ ты бе­ла­рус­кай му­зы­каз­наў­цы Інэ­сы Дву­жы­ль­ най).

— У 1939 го­дзе Вай­нберг быў вы­му­ша­ны бег­чы з аку­па­ва­най на­цыс­та­мі Поль­шчы ў Мінск, яго ся­м’я за­гі­ну­ла ў кан­цла­ге­ры. Па­сля за­кан­чэн­ня Бе­ла­ рус­кай кан­сер­ва­то­рыі (у кла­се Ва­сі­ля За­ла­та­ро­ ва) і па­чат­ку вай­ны Вай­нберг быў эва­ку­іра­ва­ны ў Таш­кент, за­тым пе­ра­ехаў у Мас­кву. Аса­біс­та мне ве­ль­мі важ­ны адзін му­зыч­ны факт з жыц­ця кам­ па­зі­та­ра: 21 чэр­ве­ня 1941 го­да ў Бе­ла­рус­кай фі­ лар­мо­ніі пра­гу­чаў дып­лом­ны твор Вай­нбер­га, яго Сім­фа­ніч­ная па­эма. Дзя­ку­ючы спры­янню бліз­кіх сва­якоў кам­па­зі­та­ра нам уда­ло­ся па­зна­ёміц­ца з ру­ка­пі­сам гэ­та­га опу­са, за­пі­саць яго ў камп’ютар­ най пра­гра­ме, раз­дру­ка­ваць аркес­тра­выя га­ла­сы. Ве­ль­мі спа­дзя­юся, што ў на­ступ­ным го­дзе змо­жам прад­ста­віць Па­эму на­шым слу­ха­чам.

Без­умоў­на, асаб­лі­вай інта­на­цы­яй у агу­ль­най за­ ду­ме кан­цэр­та пра­гу­ча­ла імя Шас­та­ко­ві­ча. Яго Во­сь­мы струн­ны квар­тэт «Па­мя­ці ахвяр фа­шыз­му і вай­ны» ў аркес­тра­вай вер­сіі Ру­до­ль­фа Бар­шая, якая атры­ма­ла вя­до­масць як Ка­мер­ная сім­фо­ нія для струн­на­га аркес­тра, пра­ніз­лі­ва і глы­бо­ка на­га­да­ла пра жыц­цё­вае крэ­да вя­лі­ка­га Мас­та­ка: «Да­бры­ня, ка­хан­не, сум­лен­не — вось што са­мае да­ра­гое ў ча­ла­ве­ку». Яшчэ ад­но імя, якое пра­гу­ча­ла ў кан­цэр­це, — Мі­ха­іл Гне­сін, брат зна­ка­мі­тых сяс­цёр Гне­сі­ных, вы­дат­ны му­зы­кант-ву­чо­ны, ства­ра­ль­нік пра­ фе­сій­най шко­лы яўрэй­скай му­зы­кі. Яго Трыа «Па­мя­ці на­шых за­гі­ну­лых дзя­цей» атры­ма­ла вы­раз­ную інтэр­прэ­та­цыю ў Сяр­гея Бе­ла­зер­ ца­ва, Іва­на Рэ­нан­ска­га і Аляк­сея Соб­аля. Гэ­ты твор быў інспі­ра­ва­ны смер­цю сы­на кам­па­зі­ та­ра, у 1942-м. На­пру­жа­ная дра­ма­тур­гія опу­ са спа­лу­чае дзве кан­трас­ныя тэ­мы: тра­гіч­ную яўрэй­скую на­род­ную пес­ню «Жыў-быў адзін яўрэй­чык» і ме­ло­дыю, якую склаў сам сын кам­ па­зі­та­ра, Фа­бій, у ва­сь­мі­га­до­вым уз­рос­це.

— Но­ты Трыа Гне­сі­на бы­лі пе­рад­адзе­ныя нам — спе­цы­яль­на для вы­ка­нан­ня ў Мін­ску — Андрэ­ем Га­по­на­вым, ды­рэк­та­рам мас­коў­ска­га Ме­ма­ры­яль­ на­га му­зея-ква­тэ­ры імя Але­ны Гне­сі­най, і фе­на­ ме­на­ль­най су­пра­цоў­ні­цай му­зея, экс­кур­са­во­дам Но­рай Па­цём­кі­най. Спа­дзя­юся, усе слу­ха­чы кан­цэр­та, як і мы, му­зы­ кан­ты, за­ста­лі­ся не­абы­яка­вы­мі і пра­нік­лі­ся ма­літ­ вай «Ка­дзіш» ма­ла­до­га мас­коў­ска­га кам­па­зі­та­ра Аляк­сея Кур­ба­та­ва. Твор на­пі­са­ны для тэ­на­ра, хо­ру і аркес­тра (на мін­скай прэ­м’е­ры кам­па­зі­тар вы­ка­наў парт­ыю фар­тэ­пі­яна). Гэ­тую му­зы­ку хо­чац­ ца яшчэ не­адной­чы па­слу­хаць (гэ­та, па­га­дзі­це­ся, не­ма­ла­важ­ны кры­тэ­рый пад­час ацэн­кі мас­тац­кай каш­тоў­нас­ці), яна глы­бо­ка звя­за­на з тра­ды­цы­яй і су­час­ная па сут­нас­ці.

31

Ваш пра­ект мож­на на­зваць му­ль­ты­ме­дый­ным. Бо ў ім бы­ло шмат склад­ні­каў...

— Акра­мя ўлас­на му­зыч­най час­ткі, на сцэ­не бы­ ла прад­стаў­ле­на сім­ва­ліч­ная інста­ля­цыя «Жоў­ тыя зор­кі» Ва­ле­рыі Гай­шун, а ў фае фі­лар­мо­ніі ў антрак­це ажыц­цёў­ле­на акцыя, рас­па­ча­тая не­ каль­кі га­доў та­му Сус­вет­ным яўрэй­скім кан­грэ­ сам, у якой са­мы актыў­ны ўдзел пры­ня­лі гле­да­чы. Фа­таг­ра­фіі жа­да­ючых з таб­ліч­кай у ру­ках «We remember» («Мы па­мя­та­ем») па­сля вы­клад­ва­ юцца ў вір­ту­аль­най га­ле­рэі. Усё гэ­та ня­бач­ны­мі ніт­ка­мі звяз­вае ка­лек­тыў­най па­мяц­цю мі­ль­ёны лю­дзей роз­ных на­цы­яна­ль­нас­цей. Гэ­так жа гле­да­ чы змаг­лі ад­чуць дух пра­екта «Дзе­ці Ха­ла­кос­ту» ў меж­ах асвет­ніц­кай пра­гра­мы ААН, Рэ­лі­гій­на­га аб’­ яднан­ня аб­шчын пра­грэ­сіў­на­га іўда­ізму ў Бе­ла­ру­ сі і ме­ма­ры­яль­на­га му­зея Ха­ла­кос­ту ў Х’юс­та­не. За гэ­ты­мі не­ка­ль­кі­мі гіс­то­ры­ямі дзя­цей, якія за­гі­ну­лі ў роз­ных ге­та, акрэс­лі­ва­юцца лё­сы мі­ль­ёнаў. Сап­раў­ды, гэ­ты ве­чар па­кі­нуў у па­мя­ці шмат яркіх мо­ман­таў, у тым лі­ку за­па­ле­ныя па­мі­на­ль­ ныя свеч­кі, сім­ва­ліч­ную энер­ге­ты­ку ачыш­ча­ль­ на­га агню і вя­лі­кую сі­лу му­зы­кі. А над усім гэ­ тым уз­ні­каў да­лі­кат­ны, тра­гіч­ны воб­раз ма­ты­ля, які ад­ля­тае з ге­та. Ра­док з па­смя­рот­на­га вер­ша Па­ўла Фрыд­ма­на, за­бі­та­га ў Асвен­ці­ме, — «Але ма­ты­лі тут бо­льш не лё­та­юць». І ўсё ж ма­ты­лёк з ге­та уз­ля­тае ў не­ба, а там — сва­бо­да, ве­ра, на­ дзея і лю­боў.

1. Удзельнікі праекта «Windfield» Арцём Шышкоў, Аляк­ сей Пшанічны, Уладзімір Куніца і Аляксей Кісялёў.

2. Скрыпач Арцём Шышкоў.

3. Скрыпач Сяргей Белазерцаў-малодшы.

4. Віяланчэліст Аляксей Кісялёў.

5. Камерны хор «Salutaris», сімфанічны аркестр пад кіраўніцтвам Юрыя Караваева і тэнар Аляксей Мікуцель. Фота Аляксандра Горбаша (1, 2, 4) і Сяргея Ждановіча (3, 5). люты, 2019

32

Рэ­цлэн­ Ку­ ь­т зуія р ­н ы п л а ст

Іры­на Мі­ль­то Аляк­сандр Мі­ль­то Гэ­ты тэкст пры­све­ча­ны Ана­то­лю Ба­га­ты­ро­ву, па­ тры­ярху бе­ла­рус­кай кам­па­зі­тар­скай шко­лы, і яго зна­ка­мі­тым вуч­ням. На­ват тэ­арэ­тыч­на скла­да­на ўсвя­до­міць, як адзін ча­ла­век мог вы­вес­ці ў свет му­зы­кі сто­ль­кі роз­ных знач­ных кам­па­зі­та­раў, якія з’яў­ля­лі­ся і з’яў­ля­юцца го­на­рам бе­ла­рус­ка­га му­ зыч­на­га мас­тац­тва, та­кіх як Дзміт­рый Смо­льс­кі і Ген­рых Ваг­нер, Юрый Се­мя­ня­ка і Ігар Лу­ча­нок, Сяр­гей Кар­тэс і Андрэй Мды­ва­ні, Эдзі Тыр­манд і Яўген Гле­баў, Ле­анід За­хлеў­ны, Ула­дзі­мір Со­лтан і іншыя. У інтэр­в’ю, за­пі­са­ных з не­ка­то­ры­мі з іх, ад­ кры­ва­юцца та­ямні­цы пед­ага­гіч­ных пад­ыхо­даў Ба­ га­ты­ро­ва. Але спа­чат­ку ка­рыс­на пра­са­чыць шлях са­мо­га Ана­то­ля Ва­сі­ль­еві­ча. Яго лёс, ба­га­ты на падзеі і сус­трэ­чы, пад­обны да за­йма­ль­най апо­вес­ ці, звя­за­най з най­ці­ка­вей­шы­мі лю­дзь­мі і эпі­зо­да­мі з са­вец­кай гіс­то­рыі. У 1997 го­дзе, ка­лі з’я­ві­ла­ся ідэя за­пі­саць раз­гор­ ну­тую гу­тар­ку з Ана­то­лем Ва­сі­ль­еві­чам, да­вя­ло­ся не­ка­ль­кі раз­оў па­тур­ба­ваць па­ва­жа­на­га і не­ма­ла­ до­га ча­ла­ве­ка. Ішоў да яго да­до­му на пер­шую сус­ трэ­чу і, вя­до­ма, хва­ля­ваў­ся: як раз­маў­ляць з жы­вой ле­ген­дай, ка­ры­фе­ем, гiс­та­рыч­най асо­бай, зна­ка­мі­ тым кам­па­зі­та­рам? У да­да­так пе­рад тым ён цяж­ка хва­рэў, бы­ло не вя­до­ма, ці за­хо­ча і змо­жа Ана­толь Ва­сі­ль­евіч ад­каз­ваць на шмат­лі­кія пы­тан­ні. Але ўсе пе­ра­сця­ро­гі ака­за­лі­ся мар­ны­мі, на пра­ця­гу не­ка­ль­кіх дзён мы гу­та­ры­лі як ста­рыя зна­ёмыя. Ён ахвот­на рас­па­вя­даў пра сваё жыц­цё, сус­трэ­чы са зна­ка­мі­ты­мі лю­дзь­мі, якіх ня­ма­ла бы­ло на яго шля­ху, па­чы­на­ючы лі­та­ра­ль­на з дзі­ця­чых га­доў.

Ча­ла­век-эпо­ха У на­ш ых вы­д ан­н ях ні­к о­лі не бы­вае за­ш мат пуб­лі­к а­ц ый, пры­с ве­ч а­н ых гіс­ то­рыі бе­ла­рус­к ай му­зы­к і і яе вы­д ат­ным асо­бам. У гэ­тым Ну­м а­ры ча­с о­п іс рас­п а­ч ы­н ае цык л пуб­лі­к а­ц ый, якія да­ты­ч аць сла­ву­тых дзея­ч аў айчын­н ай му­зыч­н ай ку­ль­ту­ры мі­н у­ла­га ста­год ­д зя. Яны на­ле­ж аць да лі­к у за­с на­ва­ль ­ ні­к аў айчын­н ай кам­п а­зі­тар­скай і фар­тэ­п і­я ннай школ. Гэ­та кам­п а­зі­та­ры Ана­толь Ба­га­ты­роў і Эдзі Тыр­манд, пі­я ніс­ты Ба­рыс Бер­гер, Ры­гор ШАр­шэў­с кі, Іры­н а Цвя­та­е ва. За­п і­с ы зроб­ле­н ыя вя­д о­м ым пі­я ніс­там і пед­а го­гам Аляк­ сан­д рам Мі­ль­то ( га­д ы за­ў ж ды па­зна­ч а­ю цца ), апра­ц а­ва­н ыя і пад­рых­та­ва­ ныя да дру­к у Іры­н ай Мі­ль­то, шмат­га­д о­вым каментатарам Бе­ла­рус­к а­га ра­ дыё. Са­ч ы­ц е за на­с туп­н ы­м і пуб­лі­к а­ц ы­я мі « Мас­тац­тва ».

«Мастацтва» № 2 (431)

Ана­толь Ва­сі­ль­евіч, да­вай­це па­чнем з ва­ша­га дзя­цін­ства. Рас­ка­жы­це пра ва­шых ба­ць­коў, за­ нят­кі му­зы­кай. Што асаб­лі­ва ярка згад­ва­ецца з тых ча­соў?

— Усе мае сва­які па­хо­дзі­лі з вёс­кі. Дзед па лі­ніі ба­ць­кі пра­ца­ваў на гар­бар­ным за­во­дзе ў Ві­цеб­ ску. Хоць слу­жыў про­стым ра­бо­чым, ся­м’я жы­ла ня­дрэн­на, бо пры ца­ры ён атрым­лі­ваў 100 руб­лёў зо­ла­там у ме­сяц. Мой ба­ць­ка ака­заў­ся ма­лод­шым сы­нам, а ўся­го ў ся­м’і ме­ла­ся 18 дзя­цей. У го­рад яны пе­ра­еха­лі з вёс­кі Ко­біш­чы Ві­цеб­скай гу­бер­ні. Мая ма­ці на­ра­дзі­ла­ся ў вёс­цы Хвой­ня, яшчэ ў дзя­ цін­стве ў яе вы­явіў­ся доб­ры го­лас, і яна спя­ва­ла ў цар­коў­ным хо­ры. Яе ба­ць­ка быў ка­та­лік, а ма­ці пра­вас­лаў­ная, інакш ка­жу­чы, сям’я вер­ні­каў. Па­мя­ таю, мне споў­ні­ла­ся 8 га­доў, ка­лі ма­ці па­вя­ла ў са­ бор пры­слу­гоў­ваць архі­рэю. Як ба­ць­ка да­ве­даў­ся, то за­ба­ра­ніў за­ймац­ца пад­обны­мі спра­ва­мі. Ма­ма і ў ста­лым уз­рос­це доб­ра спя­ва­ла, лю­бі­ла му­зы­ку, якая ў нас до­ма гу­ча­ла ўвесь час, што ве­ль­ мі важ­на для вы­ха­ван­ня дзя­цей. Му­зы­кай я па­чаў за­ймац­ца ў 8 га­доў — спа­чат­ку до­ма, пры­ват­ным чы­нам. Ма­ёй на­стаў­ні­цай бы­ла Тац­ця­на Кан­стан­ ці­наў­на Кох. У свой час яна скон­чы­ла Пе­цяр­бур­г­ скую кан­сер­ва­то­рыю і шмат ча­му мя­не на­ву­чы­ла. Ка­лі ў Ві­цеб­ску я па­сту­піў у му­зыч­ную шко­лу, дык

Рэ­ц эн­з ія

быў доб­ра пад­рых­та­ва­ны, на­ват іграў тво­ры Сяр­ гея Пра­ко­ф’е­ва. Та­ды гэ­та ня­ма­ла зна­чы­ла, бо як кам­па­зі­тар ён быў яшчэ не­вя­до­мы. Яшчэ да шко­лы, ка­лі за­ймаў­ся ў Тац­ця­ны Кан­стан­ці­наў­ны, у мя­не з’я­ві­ла­ся жа­дан­не са­чы­няць му­зы­ку, і ў 11 га­доў на­пі­саў опе­ру «Два Фас­ка­ры» на сло­вы Бай­ра­на. У му­зыч­най шко­ле ў Ві­цеб­ску ву­чыў­ся ў Яўге­ніі Шу­ман, род­най пля­мен­ні­цы Ро­бер­та Шу­ма­на. Яна бы­ла доб­рая, стро­гая на­стаў­ні­ца, я ў яе пра­йшоў су­р’ёз­ную шко­лу, на за­кан­чэн­ні іграў Фар­тэ­пі­янны кан­цэрт Анто­на Арэн­ска­га. А як пля­мен­ні­ца Шу­ма­на тра­пі­ла ў Ві­цебск? Гэ­та да­во­лі не­ча­ка­на!

— Яна пры­еха­ла раз­ам з пра­фе­са­рам Штэй­нам і ды­ры­жо­рам Мі­ка­ла­ем Ма­ль­ко. На­огул та­ды ў Ві­ цеб­ску бы­ло шмат ці­ка­вых му­зы­кан­таў і мас­та­ коў, якія на­вед­ва­лі наш дом. На­прык­лад, вя­до­мы ды­ры­жор Ма­ль­ко сяб­ра­ваў з ма­імі ба­ць­ка­мі, мая ма­ма ву­чы­ла­ся ў яго жон­кі спе­вам, а тая з’яў­ля­ла­ ся ву­ча­ні­цай Ві­ярдо — са­ліс­та Ма­ры­інска­га тэ­атра. Наш дом лі­чыў­ся ў та­га­час­ным Ві­цеб­ску му­зыч­ным цэн­трам, у нас ме­ла­ся шы­коў­ная ква­тэ­ра, вя­лі­кая гас­цёў­ня пад 60 мет­раў. Ба­ць­ка вы­кла­даў у гім­ на­зіі, атрым­лі­ваў 400 руб­лёў, што бы­ло ня­ма­ла, і мы зды­ма­лі цэ­лы дом. Ця­пер гэ­та ву­лі­ца Баг­да­на Хмя­ль­ніц­ка­га, а та­ды на­зы­ва­ла­ся Сян­ная плош­ча. У нас збі­ра­лі­ся па суб­отах, пі­лі не то­ль­кі гар­ба­ту, час­та­ва­лі гас­цей доб­ра. Мая ма­ці бы­ла за­гад­чы­ цай дзі­ця­ча­га сад­ка, хар­чо­выя ад­кі­ды ад­туль ба­бу­ ля за­бі­ра­ла да­до­му, тры­ма­лі двух па­рсюч­коў па 10

пу­доў і пе­рад Ка­ля­да­мі іх за­кол­ва­лі. Мя­са ха­па­ла на ўвесь год, і мно­гія вя­до­мыя дзея­чы мас­тац­тва «сіл­ка­ва­лі­ся» ў нас до­ма. Ві­цебск та­ды быў хлеб­ным го­ра­дам, а ў Пі­це­ры і Мас­кве лю­та­ваў го­лад, та­му шмат якія артыс­ты і мас­та­кі ра­та­ва­лі­ся ў пра­він­цыі. Але акра­мя гэ­та­га ў на­шым до­ме ад­чу­ва­ла­ся сап­раў­дная інтэ­лек­ту­ аль­ная атмас­фе­ра, што пры­цяг­ва­ла гэ­тых вы­дат­ ных лю­дзей. Мой ба­ць­ка, сын про­ста­га ра­бо­ча­га, скон­чыў Пе­цяр­бур­гскі ўні­вер­сі­тэт, пра­ца­ваў на­

33

стаў­ні­кам рус­кай мо­вы ў гім­на­зіі і там кі­ра­ваў хо­ рам, быў ве­ль­мі му­зыч­ным ча­ла­ве­кам. Ма­ці, як я згад­ваў, ве­ль­мі доб­ра спя­ва­ла. У нас до­ма бы­ва­лі і Марк Ша­гал, і Ка­зі­мір Ма­ле­віч. Ка­лі Ша­гал уз­на­ча­ліў мас­тац­кі тэх­ні­кум, мой ба­ць­ ка пра­ца­ваў у яго. Ба­ць­ка Ша­гала пра­кляў сы­на ў сі­на­го­зе за тое, што Марк ажа­ніў­ся не так, як той ха­цеў. Та­та жа­даў, каб сын ажа­ніў­ся з мі­ль­янер­кай Ха­най Гу­рэ­віч, ста­рэй­шай за Ша­га­ла на 20 га­доў, а Марк не па­слу­хаў ба­ць­ку і ажа­ніў­ся з дзяў­чы­най,

люты, 2019

34

Рэ­цлэн­ Ку­ ь­т зуія р ­н ы п л а ст

якую ка­хаў. Та­ды ба­ць­ка яго і пра­кляў. Вось та­кія ці­ка­выя фак­ты. Але вер­нем­ся да твор­ча­га жыц­ця. Ша­гал пра­ца­ ваў у мас­тац­кім тэх­ні­ку­ме адзін год, а по­тым яго змя­ніў Ма­ле­віч — ён так­са­ма бы­ваў у на­шым до­ ме, за­ўсё­ды доб­ра апра­ну­ты, сап­раў­дны шлях­ціц, звяр­таў на ся­бе ўва­гу сва­ім знеш­нім вы­гля­дам. Так што на пра­ця­гу пя­ці-шас­ці га­доў Ві­цебск быў го­ ра­дам вя­до­мых му­зы­кан­таў і мас­та­коў. Ма­ці кла­па­ці­ла­ся пра маё му­зыч­нае вы­ха­ван­не, і што­год, па­чы­на­ючы з 1926-га, мы ездзі­лі з ёй у Мас­кву слу­хаць му­зы­ку ў вы­со­кап­ра­фе­сій­ным вы­ ка­нан­ні. Па­мя­таю Анта­ні­ну Ня­жда­на­ву і Ле­ані­да Соб­іна­ва ў опе­ры Ваг­не­ра «Ла­энгрын», а так­са­ма Соб­іна­ва ў парт­ыі Лен­ска­га ў «Яўге­не Ане­гі­не». У тым жа 1926-м па за­пра­шэн­ні Мі­ка­лая Ма­ль­ко па­еха­лі ў Мас­кву слу­хаць у яго вы­ка­нан­ні 1-ю сім­ фо­нію Дзміт­рыя Шас­та­ко­ві­ча. Мне та­ды споў­ні­ла­ ся 13 га­доў, і за ку­лі­са­мі Ма­ль­ко па­зна­ёміў мя­не з Шас­та­ко­ві­чам, яко­му бы­ло 19. По­тым мы з Шас­та­ ко­ві­чам час­та сус­тра­ка­лі­ся. У Ві­цеб­ску так­са­ма на­вед­ва­лі кан­цэр­ты, спек­так­ лі — ка­лі пры­язджа­ла пра­він­цый­ная опе­ра, за­ўсё­ ды ха­дзі­лі на яе. З дзя­цін­ства люб­лю опер­ную му­зы­ку і та­му час­та ездзіў у мас­коў­скі Вя­лі­кі тэ­атр па­слу­хаць зна­ка­мі­тых ды­ры­жо­раў — за­пом­ні­лі­ся вы­ступ­лен­ні Ота Клем­пе­рэ­ра, Бру­на Ва­ль­тэ­ра, Дзі­міт­ры­са Міт­ро­пу­ла­са. А як вы па­ча­лі пра­фе­сій­на за­ймац­ца му­зы­кай?

— Па­сля му­зыч­най шко­лы збі­раў­ся ву­чыц­ца ў Ле­ нін­гра­дзе — ві­цяб­ля­не вы­праў­ля­лі­ся ту­ды, мой ба­ць­ка і сяс­тра скон­чы­лі Ле­нін­град­скі ўні­вер­сі­тэт, але лёс рас­па­ра­дзіў­ся іна­чай. У Мін­ску ад­бы­ва­ ла­ся сель­ска­гас­па­дар­чая вы­ста­ва, і ба­ць­кі раз­ам са мной па­еха­лі ў ста­лі­цу. Бы­ло ле­та, я да­ве­даў­ся, што ідзе пры­ём у Му­зыч­ны тэх­ні­кум, і вы­ра­шыў па­спра­ба­ваць свае сі­лы, пра­ве­рыць ве­ды пе­рад «Мастацтва» № 2 (431)

тым, як ехаць па­сту­паць у Ле­нін­град. У ка­мі­сіі ся­дзе­лі Гео­ргій Пят­роў — за­вуч, Мі­ка­лай Ала­даў і Мі­ха­іл Ма­ты­сон — тэ­арэ­ты­кі. Яны пра­экза­ме­на­ ва­лі мя­не — я доб­ра іграў з ліс­та, ве­даў гар­мо­нію і ад­ка­заў на ўсе пы­тан­ні. Та­ды яны пра­па­на­ва­лі мне за­стац­ца ў Мін­ску, Пят­роў ска­заў: «Бу­дзеш зай­мац­ца ў мя­не, у фар­тэ­пі­янным кла­се, і так­са­ма ўлад­кую ця­бе кан­цэр­тмай­страм у Опер­ную сту­ дыю». Я па­га­дзіў­ся і быў за­лі­ча­ны ў Му­зыч­ны тэх­ ні­кум. Вы­хо­джу на ву­лі­цу, ма­ці і ба­ць­ка мя­не там ча­ка­лі, і ка­лі ска­заў, што мя­не за­лі­чы­лі ў тэх­ні­кум, ба­ць­ка быў не­за­да­во­ле­ны, бо я па­ру­шыў ся­мей­ ныя тра­ды­цыі ву­чо­бы ў Ле­нін­гра­дзе. Так я па­чаў за­ймац­ца ў Пят­ро­ва і па­ра­ле­ль­на пра­ца­ваў у Опер­най сту­дыі кан­цэр­тмай­страм, а так­са­ма ву­чыў­ся па тэ­арэ­тыч­ных дыс­цып­лі­нах у Ала­да­ва. У 1932 го­дзе ў Мін­ску ад­кры­ла­ся кан­ сер­ва­то­рыя, там не ха­па­ла сту­дэн­таў, і нам пра­ па­на­ва­лі з 3-га кур­са Муз­тэх­ні­ку­ма па­сту­паць у кан­сер­ва­то­рыю. Час­тку пры­ня­лі, час­тку — не, я па­ сту­піў. Са Свяр­длоў­ска пры­ехаў вы­кла­даць кам­ па­зі­цыю Ва­сіль За­ла­та­роў, пры­вёз з са­бой сва­іх вуч­няў Крош­не­ра, Па­по­ва, Пад­ка­вы­ра­ва. Я так­са­ ма па­сту­піў у яго клас, па­ча­лі ўсе раз­ам ву­чыц­ца. За­ла­та­роў быў ве­ль­мі стро­гі, па­тра­ба­ва­ль­ны — не­ ўза­ба­ве з 20 яго­ных вуч­няў за­ста­ло­ся то­ль­кі 5, у тым лі­ку і я. У 1937 го­дзе скон­чыў кан­сер­ва­то­рыю з адзна­ кай, да вы­пус­кно­га экза­ме­ну на­пі­саў «Сказ пра Мя­дзве­дзі­ху». У той год адзна­чаў­ся 100-га­до­вы юбі­лей з ча­су смер­ці Пуш­кі­на, і За­ла­та­роў пра­па­ на­ваў нам пуш­кін­скія сю­жэ­ты для кан­тат, я вы­браў «Сказ пра Мя­дзве­дзі­ху». На­пэў­на, што­сь­ці атры­ ма­ла­ся, па­ко­ль­кі твор да гэ­та­га ча­су вы­кон­ва­ецца. А ў на­ступ­ным го­дзе ў кла­ві­ры я на­пі­саў опе­ру «У пуш­чах Па­лес­ся». Не­йкім чы­нам гэ­та ста­ла вя­ до­ма, мя­не не­ча­ка­на вы­клі­ка­лі ў Мас­кву па­каз­

ваць опе­ру. У Са­юзе кам­па­зі­та­раў ад­бы­ло­ся пра­ слу­хоў­ван­не, по­тым Не­мі­ро­віч-Да­нчан­ка слу­хаў маю опе­ру ў ся­бе до­ма, і яна бы­ла пры­ня­тая да па­ста­ноў­кі ў тэ­атры. Са мной за­клю­чы­лі да­га­вор, да­лі гро­шы, і я зра­біў­ся ба­га­тым ча­ла­ве­кам. Опе­ра ў Мас­кве пра­йшла з вя­лі­кім по­спе­хам, на ад­ным са спек­так­ляў пры­сут­ні­чаў Ста­лін, ён за­пра­сіў мя­не ва ўра­да­вую ло­жу і ска­заў, звяр­ та­ючы­ся да тых, хто там пры­сут­ні­чаў: «Вось та­ ва­рыш, які пі­ша пра­ві­ль­ную му­зы­ку, не тое што на­шы мас­кві­чы — так на­ва­роч­ва­юць, што ні­чо­га не­ль­га зра­зу­мець». Ён з на­мі гу­та­рыў дзве га­дзі­ны (са мной бы­ла жон­ка) і на бан­ке­це ся­дзеў з на­мі за ад­ным ста­лом: я, мая жон­ка, спя­вач­ка Ла­ры­са Алек­сан­дроў­ская, артыст Ула­дзі­мір Ула­да­мір­скі і Мі­ха­іл Ка­лі­нін. По­тым за опе­ру «У пуш­чах Па­лес­ ся» мне пры­су­дзі­лі Ста­лін­скую прэ­мію. Ве­даю, вы не то­ль­кі пі­са­лі опе­ры, але і пэў­ны час пра­ца­ва­лі ў Бе­ла­рус­кім опер­ным тэ­атры кан­цэр­тмай­страм. Рас­ка­жы­це тро­хі пра гэ­та.

— Сап­раў­ды, у тэ­атры я пра­ца­ваў з 1930 па 1937 га­ды, акам­па­на­ваў усім вя­до­мым са­ліс­там — Ла­ ры­се Алек­сан­дроў­скай, Ісі­да­ру Ба­ло­ці­ну, Мі­ха­ілу Дзя­ні­са­ву. Рых­та­ваў са спе­ва­ка­мі «За­ла­ты пеў­нік» Рым­ска­га-Кор­са­ка­ва, іграў увесь скла­да­ны кла­вір. Я доб­ра чы­таў з ліс­та, у мя­не гэ­та атрым­лі­ва­ла­ся лёг­ка. Да пед­ага­гіч­най пра­цы вас пад­штур­хнуў Ва­сіль За­ла­та­роў ці са­мі да гэ­та­га пры­йшлі?

— Гіс­то­рыя атры­ма­ла­ся та­кая. Ка­лі па­ча­ла­ся вай­ на, і мы з жон­кай 24 чэр­ве­ня 1941 го­да пад бом­ ба­мі бег­лі з Мін­ска, ішлі пеш­шу, па да­ро­зе сус­трэ­лі артыс­таў МХА­Та. Яны та­ды гас­тра­ля­ва­лі ў Мін­ску, ім так­са­ма да­вя­ло­ся ра­та­вац­ца ўцё­ка­мі. Там бы­ лі вя­до­мыя акцё­ры — Мас­квін, Ка­ча­лаў, Тар­ха­наў, Яншын, Да­бран­ра­ваў. Мы з імі па­сяб­ра­ва­лі і по­ тым час­та сус­тра­ка­лі­ся, ка­лі жы­лі ў Мас­кве. Бы­ва­лі на ка­пус­ні­ках у МХА­Те — па­мя­таю, як Ала Та­ра­са­ ва ўва­саб­ля­ла там Врон­ска­га, а Мас­квін — Ган­ну Ка­рэ­ні­ну. Ве­лі­зар­нае ўра­жан­не зра­біў на мя­не спек­такль «Цар Фё­дар Іа­ана­віч» з Мас­кві­ным у га­лоў­най ро­лі. Ён іграў уз­ру­ша­ль­на, без слёз не ма­гу ўспа­мі­наць. Але са­мы ге­ні­яль­ны быў Мі­ха­іл Чэ­хаў — у 1926 го­дзе ба­чыў яго ў ро­лях Хлес­та­ ко­ва і Эры­ка XIV. Ён пра­маў­ляў ці­хім го­ла­сам, але кож­нае сло­ва бы­ло чу­ваць, да­хо­дзі­ла да сэр­ца. Да­вай­це вер­нем­ся ў 1941 год, ка­лі раз­ам з мха­ таў­ца­мі вы пра­бі­ра­лі­ся ў Мас­кву. Што ад­бы­ва­ ла­ся да­лей?

— Так, та­ды мы з цяж­кас­цю да­бра­лі­ся да ста­лі­цы. Але па­ко­ль­кі я быў дэ­пу­та­там Вяр­хоў­на­га Са­ве­та, то нам да­лі про­пуск і мы апы­ну­лі­ся ў Мас­кве. Мне пра­па­на­ва­лі па­ехаць у Свяр­длоўск — пра­ца­ваць на­мес­ні­кам ды­рэк­та­ра кан­сер­ва­то­рыі. Там і па­ча­ ла­ся мая пед­ага­гіч­ная пра­ца. Ка­лі пры­ехаў, ту­ды па­ча­лі з’яз­джац­ца вя­до­мыя са­вец­кія му­зы­кан­ты: Да­від Ойстрах, Эміль Гі­ле­льс, Леў Аб­орын, Рэ­йн­ гольд Глі­эр, Ген­рых Не­йга­уз. Да­рэ­чы, Не­йга­уз пе­ рад тым быў арыш­та­ва­ны, і Гі­ле­льс, яко­га Ста­лін лю­біў, ха­дзіў да яго пра­сіць за Ген­ры­ха Гус­та­ва­ві­ча. А ча­му Не­йга­уза арыш­та­ва­лі? Гэ­та ма­ла­вя­до­мы факт...

Ку­л ь­т ур­н ы пл а ст — Бо стаў вя­до­мы за­гад Гіт­ле­ра: пры­зна­чыць Ней­ га­уза мі­ніс­трам ку­ль­ту­ры па­сля ўзяц­ця Мас­квы фа­ шыс­та­мі. Сам Не­йга­уз ні­чо­га пра гэ­та не ве­даў і быў ні пры чым. Та­ды па­сля про­сь­бы Гі­ле­ль­са Ста­лін ска­заў: «Вы­зва­ліць Не­йга­уза і ад­пра­віць у Свяр­ длоўск на па­ся­лен­не». Там ды­рэк­та­рам кан­сер­ва­то­ рыі з’яў­ляў­ся Лу­пэр, ён ба­яўся пад­піс­ваць за­гад пра за­лі­чэн­не Не­йга­уза на пра­цу і па­пра­сіў зра­біць гэ­та мя­не. «Ана­толь Ва­сі­ль­евіч, — ска­заў ён, — вы лаў­рэ­ ат Ста­лін­скай прэ­міі, вам ні­чо­га не бу­дзе, пад­пі­шы­ це за­гад, а я ба­юся...» І я пад­пі­саў за­гад. Та­ды мы з Не­йга­узам па­сяб­ра­ва­лі, і гэ­тае сяб­роў­ства пра­цяг­ ва­ла­ся да кан­ца яго жыц­ця. Ка­лі ён пры­язджаў у Мінск, за­ўсё­ды за­хо­дзіў да нас у гос­ці. З які­мі вы­дат­ны­мі асо­ба­мі вы кан­так­та­ва­лі! Яшчэ не зга­да­лі пра сяб­роў­ства з Анта­ні­най Ня­жда­на­ вай і Мі­ка­ла­ем Га­ла­ва­на­вым — рас­ка­жы­це бо­льш пад­ра­бяз­на і пра іх.

— Так, яны з’яў­ля­лі­ся для нас з жон­кай леп­шы­мі сяб­ ра­мі. Мы кож­ны год пры­язджа­лі да іх на Вя­лік­дзень ці яны да нас. Па­мя­таю ад­но та­кое свя­та, цэр­квы та­ды бы­лі за­чы­не­ныя — ку­ды падзец­ца, дзе пра­ вес­ці Ве­лі­код­ную ноч? А Ня­жда­на­ва і Га­ла­ва­наў бы­лі ве­ль­мі рэ­лі­гій­ныя. Гэ­та бы­ло ў 1940 го­дзе. Яны ка­жуць: «Мы вам ве­ рым. У вас ёсць ра­дыё, па­спра­бу­ем зла­віць па ра­ дыё Ве­лі­код­ную служ­бу». Сап­раў­ды, мы знай­шлі час­та­ту Бал­гар­ска­га ра­дыё, ішла Ве­лі­код­ная служ­ба з са­бо­ра Аляк­сан­дра Не­ўска­га. Нас з жон­кай та­ды ўзру­шы­ла, як яны ўпа­лі на ка­ле­ні, ка­лі хор па­чаў спя­ваць «Увас­кра­сен­не Тваё, Хрыс­це Бо­жа...» Яны ста­лі го­ра­ча ма­ліц­ца, Ня­жда­на­ва пад­пя­ва­ла, і ка­лі свя­тар у кан­цы пра­мо­віў «і ба­га­тыя, і бед­ныя — усе ідуць у Цар­ства Ня­бес­нае», Ня­жда­на­ва ка­жа Га­ ла­ва­на­ву: «Мі­ка­лай Ся­мё­на­віч, і ба­га­тыя так­са­ма ўвой­дуць!» Яна пра­мо­ві­ла гэ­та так на­іўна, з та­кой ве­рай! Яны ж бы­лі ба­га­тыя лю­дзі, і іх гэ­та хва­ля­ ва­ла. З на­мі бы­ла мая цеш­ча, да­чка свя­та­ра, мы раз­га­ве­лі­ся. Гос­ці па­чу­ва­лі­ся доб­ра ў нас, і з гэ­та­га мо­ман­ту мы зра­бі­лі­ся вя­лі­кі­мі сяб­ра­мі. Ве­ль­мі ці­ка­ва, але да­вай­це вер­нем­ся да ва­шай пед­ага­гіч­най дзей­нас­ці ў эва­ку­ацыі...

— У Свяр­длоў­ску вёў інстру­мен­тоў­ку, по­лі­фа­нію, кам­па­зі­цыю. Адзна­чу: по­бач са мной пра­ца­ваў цёз­ ка, Ся­мён Ся­мё­на­віч Ба­га­ты­роў, по­тым ён з’яў­ляў­ ся пра­рэк­та­рам Мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі. Та­ды, па­ўта­ру­ся, у Свяр­длоў­ску саб­ра­лі­ся вы­дат­ныя му­ зы­кан­ты: Не­йга­уз, Ойстрах, Аб­орын, Ста­ляр­скі, Ха­ ча­ту­ран, Ша­по­рын. Усім ім трэ­ба бы­ло мець педа­ га­гіч­ную на­груз­ку, і я гэ­тым за­ймаў­ся. Праз аб­кам парт­ыі да­мог­ся, каб рас­ся­лі­лі сем’і эва­ку­ява­ных му­зы­кан­таў, да­мо­віў­ся з саў­га­сам пра хар­ча­ван­не. Так што імкнуў­ся ра­біць ка­рыс­ныя спра­вы... А ка­лі вы вяр­ну­лі­ся ў Мінск?

— У 1943-м мя­не ад­клі­ка­лі ў Мас­кву для ад­на­ўлен­ ня пра­цы Са­юза кам­па­зі­та­раў — та­ды я з’яў­ляў­ся яго стар­шы­нёй. У 1944 го­дзе, ка­лі вы­зва­лі­лі Мінск, мы з жон­кай на са­ма­лё­це вяр­ну­лі­ся ў сваю ква­тэ­ ру, там я па­ся­ліў ма­ці, а сам вяр­нуў­ся ў Мас­кву ў 2-па­ка­ёвую агу­ль­ную ква­тэ­ру. У Мас­кве мя­не ха­ це­лі зра­біць на­мес­ні­кам ды­рэк­та­ра Інсты­ту­та імя Гне­сі­на, гэ­та пра­па­ноў­ва­лі Глі­эр і Але­на Фа­бі­янаў­на

Гне­сі­на. За­пра­ша­лі і ў Мас­коў­скую кан­сер­ва­то­рыю, бо ве­да­лі, як я пра­ца­ваў у Свяр­длоў­ску. Але я не мог здра­дзіць Бе­ла­ру­сі і вяр­нуў­ся ў Мінск. З 1948 го­да рэ­гу­ляр­на за­ймаў­ся пед­ага­гіч­най дзей­нас­цю, а не­ка­ль­кі га­доў, з 1948 па 1962-гі, быў рэ­кта­рам Бел­дзяр­жкан­сер­ва­то­рыі. Ка­лі я па­сту­піў у кан­сер­ва­то­рыю, то якраз за­спеў ва­ша рэ­ктар­ства. Па­мя­таю, та­ды мя­не ўра­зі­ла, што вы за­пра­ша­лі для пра­цы ў на­шай кан­сер­ва­ то­рыі вя­до­мых знач­ных му­зы­кан­таў з Мас­квы, Ле­нін­гра­да, Кі­ева — пад­обныя твор­чыя кан­так­ты, на­пэў­на, бы­ло ня­прос­та арга­ні­за­ваць? На жаль, па­сля вас та­ко­га бо­льш не зда­ра­ла­ся.

— Шка­да, бо ста­сун­кі з му­зы­кан­та­мі і пед­аго­га­мі та­ ко­га ўзроў­ню да­юць ве­ль­мі шмат і сту­дэн­там, і вы­ клад­чы­кам. А мо­жа­це ўспом­ніць гэ­тых му­зы­каў?

— Так. Гэ­та вя­до­мыя імё­ны: ві­ялан­чэ­ліст Аляк­сандр Ста­гор­скі, скры­пач Дзміт­рый Цы­га­ноў, кам­па­зі­тар Вік­тар Бе­лы. З імі па­зна­ёміў­ся, ка­лі пад­час вай­ны пра­ца­ваў у Свяр­длоў­ску. Вы­дат­на­га пед­аго­га па ва­ ка­ле Яўге­на Ві­цін­га пе­ра­ма­ніў з Ры­гі. У Мін­ску ён да­во­лі доў­га пра­пра­ца­ваў, яму да­лі ква­тэ­ру... Як у вас атрым­лі­ва­ла­ся ўсё гэ­та арга­ні­за­ваць?

— Я трош­кі на­хаб­нік, ка­рыс­таў­ся доб­рым стаў­лен­ нем да мя­не на­ча­льс­тва і зна­хо­дзіў маг­чы­мас­ці аплач­ваць гэ­тым му­зы­кан­там да­ро­гу і гас­ці­ні­цу за кошт дзяр­жа­вы. Не­як мне сы­хо­дзі­ла з рук. На­прык­ лад, Дзміт­рый Цы­га­ноў пры­язджаў у Мінск уся­го на 3 дні, а атрым­лі­ваў па­ло­ву пра­фе­сар­скай стаў­кі, але ка­рыс­ці за гэ­ты ка­рот­кі тэр­мін пры­но­сіў шмат. Кан­так­ты з му­зы­кан­та­мі і пед­аго­га­мі най­вы­шэй­ ша­га ўзроў­ню не­абход­ныя. За­мы­кац­ца ў са­бе бес­ пер­спек­тыў­на. Я па­чаў сваё рэ­ктар­ства з та­го, што стаў за­пра­шаць пад­обных асоб, і гэ­та да­ло ве­ль­мі доб­рыя вы­ні­кі. Вы­ні­кі ва­шай пед­ага­гіч­най дзей­нас­ці про­ста ўзру­ша­юць...

— З май­го кла­са вы­йшлі мно­гія кам­па­зі­та­ры. Пер­ шы­мі вуч­ня­мі ака­за­лі­ся Эдзі Тыр­манд, Ген­рых Ваг­ нер, Яўген Гле­баў. Апош­ні па­сту­піў без уся­ля­кай пад­рых­тоў­кі. Пры­йшоў хло­пец у чыр­во­ных шта­нах,

35

сі­няй ка­шу­лі, нот не ве­даў. Ён пры­ехаў з Ма­гі­лё­ва, скон­чыў чы­гу­нач­ны тэх­ні­кум, вы­сту­паў у са­ма­дзей­ нас­ці. Хоць гэ­та і не­за­кон­на — браць сту­дэн­та без уся­ля­кай му­зыч­най пад­рых­тоў­кі, я па­йшоў на гэ­та. Зра­бі­лі для яго інды­ві­ду­аль­ны план, Гле­баў па­чаў за­ймац­ца і зра­біў­ся май­страм. Зда­ра­ецца та­кое ў жыц­ці. Інша­га ву­чыш, ву­чыш, а з яго ні­чо­га не атрым­лі­ва­ецца. Ана­толь Ва­сі­ль­евіч, вы ства­ры­лі цэ­лую кам­па­зі­ тар­скую шко­лу, а хто з ва­шых вуч­няў мог бы пра­ цяг­нуць ва­шу спра­ву?

— Яўген Гле­баў здо­леў бы, Вік­тар Вой­цік. Андрэя Мды­ва­ні я стаў­лю вы­со­ка — сап­раў­дны пра­фе­сі­ янал, на­пі­саў вы­дат­ны ба­лет «Страс­ці». Ула­дзі­мір Со­лтан здат­ны быў пра­цяг­нуць маю спра­ву, меў вы­ дат­ны та­лент, але не за­ймаў­ся пед­аго­гі­кай. Ён на­пі­ саў дзве опе­ры, пры­чым ве­ль­мі яркія, а я лі­чу, што опер­ная твор­часць — са­мае вы­со­кае. Ка­лі ча­ла­век на­пі­ша опе­ру, ён мо­жа ўсё. Шка­да, што Со­лтан так ра­на па­мёр. На ваш по­гляд, як трэ­ба вы­кла­даць кам­па­зі­цыю?

— Ня­ма пэў­ных рэ­цэп­таў: ра­бі так і так. Тут па­ трэб­ны інды­ві­ду­аль­ны пад­ыход да кож­на­га, бо ад­на­му пад­аба­ецца та­кі стыль, дру­го­му — іншы. Трэ­ба слу­хаць шмат му­зыч­ных тво­раў, гу­та­рыць з вуч­ня­мі, рас­па­вя­даць пра жыц­цё кам­па­зі­та­раў, эпо­ху, у якую тыя жы­лі. Па­жа­да­на за­ха­піць ча­ла­ ве­ка, каб ён па­лю­біў му­зы­ку. На жаль, кам­па­зі­та­ ры час­та лю­бяць ся­бе, а не му­зы­ку. Уво­гу­ле пед­агог па­ві­нен быць ад­ука­ва­ным ча­ла­ве­кам, аўта­ры­тэ­там для сту­дэн­таў. Гэ­та ве­ль­мі су­р’ёз­ная спра­ва...

1. Ана­толь Ба­га­ты­роў. Фо­та Ма­ісея На­пе­ль­ба­ума.

2. Ліст Ба­га­ты­ро­ва, ад­праў­ле­ны са Свяр­длоў­ска ў чэр­ве­ні 1942 го­да.

3. З жон­кай На­тал­ляй Сяр­ге­еўнай. 1941.

4. У Бе­ла­рус­кай кан­сер­ва­то­рыі на за­нят­ках са сту­дэн­там Сяр­ге­ем Кар­тэ­сам.

5. Ка­фед­ра кам­па­зі­цыі Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най кан­сер­ва­ то­рыі. У другім ра­дзе дру­гі злева Ана­толь Ба­га­ты­роў. Фо­та з архі­ва рэ­дак­цыі.

люты, 2019

36

Аса­б іс­т ы ка­б і­н ет Дзміт­р ыя Пад­б я­р эз­с ка­г а

у друк. Вы­дан­не пра Чэс­ла­ва Не­мэ­на ўтрым­лі­вае бо­льш за 100 ста­ро­нак і мнос­тва фо­та­здым­каў, ся­род якіх ёсць і ўні­ка­ль­ныя. Элек­трон­ны ва­ры­янт быў прэ­зен­ та­ва­ны ў дзень смер­ці му­зы­кі 17 сту­дзе­ня гэ­та­га го­да ў га­ле­рэі пар­ та­ла TUT.by, а па­пя­ро­вая вер­сія — 16 лю­та­га ў дзень на­ро­дзі­наў на­ша­га зем­ля­ка ў Ста­рых Ва­сі­ліш­ках Шчу­ чын­ска­га ра­ёна. Вы­да­дзе­ная на срод­кі ўла­даў Шчу­чын­ска­га ра­ёна і на пры­ват­ныя ахвя­ра­ван­ні, кні­га так­ са­ма бы­ла вы­стаў­ле­на на сё­лет­нім Між­на­род­ным кніж­ным кір­ма­шы. Гэ­тыя ме­рап­ры­емствы рас­па­ча­лі ў Бе­ла­ру­сі юбі­лей­ны год па­мя­ці Чэс­ла­ва Не­мэ­на. На­род­н ы артыст све­т у сту­дзе­ня па­кі­нуў гэ­ты свет кам­па­зі­тар Мі­шэль Лег­ран. Упэў­не­ны, што кож­ны бо­льш-менш ад­ука­ва­ны ча­ла­век не­адна­ра­зо­ва чуў на­ пі­са­ныя ім ме­ло­дыі, ад му­зы­кі да кі­на­кар­ці­ны «Шэр­бур­гскія па­ра­со­ны» па­ чы­на­ючы і стуж­ка­мі «Лета 42-га» ці «Ніколі не кажы “ніколі”» за­кан­чва­ючы. За аль­бом з джа­за­вы­мі п’еса­мі «Dingo» (1991) кам­па­зі­тар быў адзна­ча­ны прэ­мі­яй «Грэ­мі», трой­чы атрым­лі­ваў Лег­ран і ста­ту­этку «Оскар». Мне ж па­шан­ца­ва­ла ба­чыць яго жыў­цом. Ві­цебск, год 1995, «Сла­вян­ский ба­зар» — і Мі­шэль Лег­ран у якас­ці стар­шы­ні жу­ры кон­кур­су ма­ла­дых вы­ ка­наў­цаў. Акром та­го, у пра­гра­ме фес­ты­ва­лю быў аб’яўле­ны аўтар­скі кан­ цэрт, але ча­му ён не ад­быў­ся — асоб­ная гіс­то­рыя. Як стар­шы­ня жу­ры Лег­ран прад­эман­стра­ваў вы­ключ­ны нюх на та­ле­на­ві­тых артыс­таў. Спра­ва вы­гля­да­ ла на­ступ­ным чы­нам. Гэ­та быў апош­ні фес­ты­валь, на якім я іні­цы­яваў не­афі­ цый­ны прыз прэ­сы для ад­на­го з кан­кур­сан­таў. Уру­чыць яго Анне-Ма­рыі Ёпэк з Поль­шчы па­га­дзі­лі­ся бе­ла­рус­кія і ўкра­інскія жу­ра­ліс­ты, у той час як амаль усе рас­ійскія ці не ў адзін го­лас ка­за­лі, што і спя­вае яна не­як не так, і не­шта не тое. Анна-Ма­рыя Ёпэк бы­ла адзна­ча­на дру­гой прэ­мі­яй, за што і атры­ ма­ла ад жур­на­ліс­таў сім­па­тыч­ны са­ла­мя­ны ка­пя­лю­шык. І ўжо на­пры­кан­цы цы­ры­мо­ніі ўзна­га­ро­джан­ня сло­ва яшчэ раз уз­яў Мі­шэль Лег­ран. Ён да­стаў з кі­шэ­ні кан­верт і са сло­ва­мі: «Гэ­та мая пер­са­на­ль­ная ўзна­га­ро­да», — уру­чыў яго поль­скай кан­кур­сан­тцы, да­даў­шы: «Вы ста­не­це вы­дат­най артыс­ткай». Зрэш­ты, час па­ста­віў усё на свае мес­цы, да­ка­заў­шы, хто меў ра­цыю: Лег­ран, я (пра­бач­це) і мае ка­ле­гі з Бе­ла­ру­сі ды Укра­іны ці мас­коў­скія знаў­цы якас­най му­зы­кі. Праз тры га­ды Анну-Ма­рыю Ёпэк чы­та­чы поль­ска­га ча­со­пі­са Jazz Forum на­ зва­лі леп­шай джа­за­вай спя­вач­кай кра­іны, па­зней яна яшчэ не­ка­ль­кі раз­оў адзна­ча­ла­ся ў то­пе леп­шых, за­пі­са­ла су­мес­ны аль­бом са зна­ка­мі­тым гі­та­рыс­там Пэ­там Мэ­ці­ні, а ўжо зу­сім ня­даў­на — з не менш зна­ка­мі­тым сак­са­фа­ніс­там Брэн­фар­дам Мар­ са­лі­сам. А ўсё па­ча­ло­ся з лёг­кай ру­кі Мі­шэ­ля Лег­ра­на, які ад­чуў моц­ны артыс­тыч­ ны па­тэн­цы­ял спя­вач­кі пад­час яе вы­сту­пу ў Ві­цеб­ску. Да­рэ­чы, гэ­та быў для Анны-Ма­рыі дэ­бют­ны вы­хад на сцэ­ну... Што да Мі­шэ­ля Лег­ра­на, дык ані­якіх зван­няў кштал­ту «на­род­ны» ён не меў. Ён быў про­ста на­род­ным артыс­там све­ту, а яго­нае імя ка­за­ла са­мо за ся­бе.

26 Джа­за­вае акно ў Еўро­п у е­тась во­сен­ню ў англій­скім вы­да­вец­тве «Equinox» пад рэ­ дак­цы­яй Фран­чэс­ка Мар­ці­нэ­лі ўба­ чыў свет важ­кі фа­лі­янт, пры­све­ча­ны гіс­то­рыі джа­за ва ўсіх еўра­пей­скіх кра­інах. Арты­кул пра ста­наў­лен­не і раз­віц­цё жан­ру ў Бе­ла­ру­сі на­пі­ саў аўтар гэ­тых рад­коў. «Гіс­то­рыя еўра­пей­ска­га джа­за» — пер­шае пад­обнае ілюс­тра­ва­нае вы­дан­не аб’ёмам звыш 700 ста­ро­нак, у якім змеш­ча­на інфар­ма­цыя пра джаз як з’яву му­зыч­на­га мас­тац­тва на пра­сто­рах уся­го кан­ты­нен­та. Кні­га энцык­ла­пе­дыч­на­га змес­ту з’яўля­ ецца вы­дат­ным да­па­мож­ні­кам для тых, хто ці­ка­віц­ца гіс­то­ры­яй джа­за­вай му­зы­кі ў Еўро­пе. І мож­на то­ль­кі га­на­рыц­ца, што і Бе­ла­русь упі­са­ла ў гэ­тую гіс­то­рыю свае рад­кі, вы­сту­па­ючы на роў­ных ся­род іншых кра­ін Ста­ро­га Свету. Ад­нак свой аўтар­скі экзэм­пляр вы­дан­ня я атры­маў з вя­лі­кі пры­го­да­мі. Па­ сыл­ка пры­йшла не на хат­ні ад­рас, а ў ад­дзя­лен­не «Бел­пош­ты» ў аэ­ра­пор­це «Мінск-2». Апра­ча апла­ты пра­езду ту­ды-на­зад, што ве­ль­мі «зруч­на», я му­сіў апла­ціць за­ха­ван­не па­сыл­кі, а так­са­ма яшчэ й мы­ту, су­ма якой за­ле­жыць ад кош­ту змес­ту па­сыл­кі. Акром та­го, у су­вя­зі з бу­даў­ніц­твам дру­гой па­ла­сы, каб атры­маць кні­гу, я па­ві­нен быў аб­ысці-аб’ехаць усю тэ­ры­то­рыю аэ­ра­ пор­та. Гэ­та кі­ла­мет­раў 10 у адзін бок. Пры гэ­тым да­ве­даў­ся, што то­ль­кі су­ма мы­ты скла­дае ка­ля 70 еўра. Што азна­ча­ла: пра­па­ган­ду­ючы Бе­ла­русь на ўсю джа­за­вую Еўро­пу, я му­сіў за гэ­та яшчэ й за­пла­ціць... Скон­чы­ла­ся ўсё тым, што я ад­мо­віў­ся атрым­лі­ваць па­сыл­ку, а вы­да­вец­тва па­пра­сіў, каб кні­гу пе­ ра­сла­лі май­му ка­ле­гу ў Ві­ль­ню. Так ва­ко­ль­ны­мі шля­ха­мі «Гіс­то­рыя еўра­пей­ ска­га джа­за» апы­ну­ла­ся на­рэш­це ў Мін­ску...

Л

Да 80-х угод­к аў Чэс ­ла­ва Не­м э­н а яшчэ ад­но ці­ка­вае, па­зна­ва­ль­нае вы­дан­не з’яві­ла­ся лі­та­ра­ль­на на днях. Да 80-х угод­каў з дня на­ра­джэн­ня на­ша­га сла­ву­та­га зем­ля­ка Чэс­ла­ва Не­мэ­на быў пад­рых­та­ва­ны аль­бом, пры­све­ча­ны жыц­цё­ва­му і твор­ча­му шля­ху гэ­та­га сус­вет­на вя­до­ма­га му­зы­кі, мас­та­ка і фі­ло­са­фа. Аўта­ра­мі кніж­кі — пер­шай у анан­са­ва­най се­рыі «Genius loci» («Ге­ній мес­ца») — ста­лі жур­на­ліс­тка Ве­ ра Са­ві­на (кан­цэп­цыя, тэк­сты) і фа­тог­раф Ві­таль Ра­ко­віч (ды­зайн, вёр­стка). На­зва ства­ра­ла­ся ця­гам бо­льш чым двух га­доў, бы­лі апра­ба­ва­ныя мнос­тва ва­ры­янтаў ма­ке­та, які аб­наў­ляў­ся лі­та­ра­ль­на да апош­ня­га дня пе­рад зда­чай

І

«Мастацтва» № 2 (431)

1. Вок­лад­ка кні­гі «The History of European Jazz».

2. Вок­лад­ка кні­гі, пры­све­ча­най Чэс­ла­ву Не­мэ­ну.

3. Мі­шэль Лег­ран. Фо­та з сайта ru.armeniasputnik.am.

­ ў­ с­

а­

­ а­

еі­ е.

­

Тэ­атра­ль­ную ла­ба­ра­то­рыю пра­па­ нуе Му­зей гіс­то­рыі ГУ­ЛА­Га (Мас­ква, Пер­шы Са­ма­цеч­ны за­ву­лак, дом 9, збу­да­ван­не 1). У са­ка­ві­ку, кра­са­ві­ку і маі му­сяць быць пад­рых­та­ва­ныя на­кі­ды спек­так­ляў на пад­ста­ве ма­ тэ­ры­ялаў му­зей­ных фон­даў і архі­ва, дзе за­хоў­ва­юцца аўтар­скія тэк­сты, ліс­ты, дзён­ні­кі, ма­тэ­ры­ялы след­ стваў, аса­біс­тыя рэ­чы, прад­ме­ты ла­гер­на­га по­бы­ту. Мэ­та пра­екта — раз­віц­цё но­вых фор­маў су­пра­цы тэ­атра і му­зея праз мас­тац­кае асэн­ са­ван­не падзей мі­ну­ла­га, тра­гіч­ных ста­ро­нак гіс­то­рыі. Па­вод­ле ча­со­пі­са «Тэ­атр», да пра­екта ад­ра­зу да­лу­чы­ лі­ся дра­ма­тург і рэ­жы­сёр Андрэй Стад­ні­каў (ён пер­шы па­ка­жа сваю ра­бо­ту трэ­ця­га са­ка­ві­ка), артыст і рэ­жы­сёр Мі­ха­іл Плу­та­хін, рэ­жы­сё­ры Жэ­ня Бяр­ко­віч і Мі­кі­та Бя­це­хін.

ў­ я­

а.­

,­ ыя­

е­ у­ ­

і­

­ 5.

­

3

т э ат р

Арт-дайджэст

да па­ка­заў да­лу­чыц­ца Мін­скі аб­лас­ ны дра­ма­тыч­ны тэ­атр з Ма­ла­дзеч­на ў асо­бе рэ­жы­сё­ра і вы­ка­наў­цы Ва­ле­рыя Ані­сен­кі з мо­нас­пек­так­лем па­вод­ле Ля­во­на Агу­лян­ска­га «Ды­ ры­жор» (су­по­ль­ны бе­ла­рус­ка-ізра­ ільс­кі пра­ект, пры­све­ча­ны слын­на­му бе­ла­рус­ка­му му­зы­ку Мі­ха­ілу Ка­цу). З 1 са­ка­ві­ка да 7 кра­са­ві­ка ў Луіс­ві­лі (ЗША, штат Кен­ту­кі) 43-ці раз ла­дзіц­ца сла­ву­ты фес­ты­валь но­вых аме­ры­кан­скіх тэ­атра­ль­ных па­ста­но­вак «Ху­ма­на». На ім, ця­пер сус­вет­на вя­до­мым, дэ­бю­та­ва­ла бо­льш за 450 па­ста­но­вак, з якіх тры бы­лі ўга­на­ра­ва­ныя Пу­літ­цэ­раў­скай прэ­мі­яй («Гу­ль­ня ў джын» До­на­ль­да Лі Ко­бур­на, «Зла­чын­ствы сэр­ца» Бэт Хен­лі, «Вя­чэ­ра з сяб­ра­мі» До­на­ль­да Мар­гу­лі­са), а шмат­лі­кія іншыя зра­бі­

і сва­ёй ма­рай), «Мы пры­йшлі ве­ рыць» рэ­жы­сё­ра Уі­ла Дэ­ві­са (артыс­ ты Ка­ра Лі Кор­тран, Эмі­лі Фе­льд­ман і Мэ­цью Пол Олмас раз­гля­да­юць пы­ тан­ні ма­са­вай свя­до­мас­ці, ра­шэн­няў на­тоў­пу і ка­лек­тыў­ных ілю­зій), «Усе чор­ныя» дра­ма­тур­га Дэй­ва Ха­ры­са ў па­ста­ноў­цы Авое Цім­по (са­ты­ра на раса­выя пы­тан­ні, у якой бе­лы за­моў­ ца да­ру­чае чор­на­му гіс­то­ры­ку на­пі­ саць пра­цу «З Гле­дзіш­ча Чор­на­га», вось то­ль­кі гіс­то­рык у жыц­ці сва­ім не су­ты­каў­ся ні з ад­ным чар­нас­ку­ рым ча­ла­ве­кам...), а так­са­ма шмат якія іншыя. З 6 па 10 са­ка­ві­ка ў Ман­рэ­алі (Ка­ на­да, штат Квэ­бэк) аб­веш­ча­ны 14-ы ля­леч­ны Фес­ты­валь дэ Кас­тэ­лье, які ла­дзіць Аса­цы­яцыя ля­леч­на­га мас­тац­тва Кас­тэ­лье, за­сна­ва­ная ў

37

для су­по­ль­на­га ся­мей­на­га пра­гля­ ду. Сё­ле­та іх асаб­лі­ва ўзра­ду­юць «Гіс­то­ры­яй з уз­бя­рэж­жа» (Ман­ рэ­альс­кі ля­леч­ны тэ­атр L’іllusion на сю­жэт Луі-Шар­ля Сі­ль­вес­тра ў па­ста­ноў­цы Саб­ры­ны Ба­ран; яна вы­ка­рыс­та­ла роз­ныя ля­леч­ныя тэх­ні­кі і рас­па­вя­ла пра пі­сь­мен­ні­ ка, які цал­кам ад­га­рож­ва­ецца ад све­ту, каб за­ся­ро­дзіц­ца на сва­ім тво­ры, вось то­ль­кі адзі­но­та хут­ка па­ру­ша­ецца яго­ным двай­ні­ком) ды зна­ка­мі­тай пры­па­вес­цю Шэ­ла Сі­ль­вер­стай­на «Шчод­рае дрэ­ва», раз­ыгра­най у так зва­най «на­сто­ ль­най тэх­ні­цы» — па­ста­ноў­ка, сцэ­ наг­ра­фія і ля­ль­кі Фло­рэнс Цье­бо (про­стая і кра­на­ль­ная гіс­то­рыя пра ча­ла­ве­ка, які шмат раз­оў і ў роз­ных уз­рос­тах — хлоп­чы­кам, юна­ком, муж­чы­нам, ста­рым — вяр­та­ецца да

дрэ­ва і про­сіць, па­тра­буе, вы­ма­гае ад яго ахвя­ры). Моў­чкі (без сло­ваў), але ві­до­віш­чна ля­ль­кі-ма­ры­янет­кі рас­па­вя­дуць гле­да­чам, што ж та­кое на­сам­рэч быць ча­ла­ве­кам у спек­ так­лі «Мі­льё» (На­цы­яна­ль­ны Дра­ма­тыч­ны Цэнтр TJP Страс­ бург-Гранд Эст (Фран­цыя), ідэя і вы­ка­нан­не Рэ­но Эр­бін).

Да 6 са­ка­ві­ка ў Ча­ля­бін­ску (Рас­ій­ ская Фе­дэ­ра­цыя) пра­цяг­нец­ца VII Між­на­род­ны фес­ты­валь-ла­ба­ра­ то­рыя спек­так­ляў ма­лых фор­маў «CHELоВЕК ТЕ­АТРА». Як вя­до­ма, фун­да­та­ры імкнуц­ца што­раз да­лу­ чаць да яго пэў­ныя ад­ука­цый­ныя ме­рап­ры­емствы. Асаб­лі­вас­цю сё­ лет­ня­га фэс­ту зро­бяц­ца па­ўтор­ныя па­ка­зы спек­так­ляў-удзе­ль­ні­каў (пра­ўда, не ўсіх) — та­кім чы­нам ла­ ба­ра­то­рыя мяр­куе моц­на рас­су­нуць звык­лае гля­дац­кае ко­ла. 1 са­ка­ві­ка

Фес­ты­валь -ла­ба­ра­то­рыя « CHELоВЕК ТЕ­АТРА » 1. «Брайль». Jirjirak Theater Company (Тэ­ге­ран, Іран).

2. «Ма­ця­рын­скае поле». Дзяр­жаў­ны тэ­атр ля­лек (Алма­ты, Ка­зах­стан). Фо­та з сай­та fest.nht74.ru.

лі­ся лаў­рэ­ата­мі шэ­ра­гу прэс­тыж­ных уз­на­га­род. Фэст арга­ні­за­ва­ны ў 1977 го­дзе і спа­чат­ку быў вя­до­мы як «Фес­ты­валь Плэй­фэйр». Сё­ле­та ён пра­па­нуе сва­ім на­вед­ні­кам та­кія спек­так­лі, як «Аб­мы­ва­ль­нік це­лаў» рэ­жы­сё­ра Мар­ка Бра­ка па­вод­ле ад­ на­ймен­най на­вэ­лы Сі­нан Антун (сцэ­ ніч­ная ад­апта­цыя Ізма­іла Ка­лі­дзі і На­омі Уо­лэс: у раз­бу­ра­най вай­ной кра­іне ірак­скі хлоп­чык па­ві­нен вы­ браць па­між ся­мей­най тра­ды­цы­яй

2005 го­дзе. Фэст што­год пра­па­нуе са­мыя раз­на­стай­ныя ві­до­віш­чы для дзя­цей і да­рос­лых, а так­са­ма

Фес­ты­валь дэ Кас­тэ­лье 3. «Ча­сы жа­ра­бя». Theatre de l’ il (Ман­ рэ­аль, Ка­на­да) і Carte Blanche (ЗША). Фо­та Мі­шэ­ля Пі­но.

4. «Дзэн­скія каз­кі пра ага­род». Theatre de la Pire Espece (Ман­рэ­аль, Ка­на­да). Фо­та Эмі­лі Гра­сэ.

5. «Мі­льё» («Ася­ро­дак»). Рэ­но Эрбін і TJP На­цы­яна­ль­ны дра­ма­тыч­ны цэнтр Страсбург-Гранд Эст (Фран­цыя). Фо­та Бе­нуа Шу­па. Фо­та з сай­та festival.casteliers.ca. люты, 2019

38

Рэ­ц эн­з ія

«Пес­ня пес­няў» Са­ла­мо­на ў тэ­атра­ль­най пра­сто­ры «Ок16»

«Мастацтва» № 2 (431)

Рэ­ц эн­з ія

39

жа­чы­ны — «...пол­ымя не­зга­са­ль­нае» — у фі­на­ле са­мо за­пат­ра­буе і атры­мае ахвя­ру-муж­чы­ну. Ці не га­лоў­ным эле­мен­там спек­так­ля Юра Дзі­ва­коў ро­біць тэкст «Пес­ні пес­ няў». Рэ­жы­сёр пры­му­шае гу­чаць ста­ра­за­па­вет­ныя рад­кі ў вус­нах Мар­ты Го­лу­ бе­вай і Эль­да­ра Бе­кі­ра­ва ма­літ­вай, за­кляц­цем-за­мо­вай, за­клі­кам і рос­пач­ным кры­кам, над­аю­чы дзея­нню ад­цен­не ры­ту­аль­нас­ці, ча­сам пе­ра­тва­ра­ючы яго ў пад­абен­ства чор­най ме­сы. Тэкст, ха­рак­тар і рытм маў­лен­ня, пад­тры­ма­ныя му­зы­кай Эры­ка Арло­ва-Шым­ку­са, вы­сту­па­юць га­лоў­ным вы­раз­ні­кам эмо­цый, ста­ну жан­чы­ны, што фі­зіч­на доў­га за­ста­ецца ста­тыч­най, не па­кі­дае свай­го мес­ца за ста­лом. Фі­зіч­ныя дзея­нні ад­да­дзе­ны пе­ра­важ­на пер­са­на­жу Эль­да­ра Бе­кі­ра­ва, які бо­ль­шую час­тку па­ста­ноў­кі пры­сут­ні­чае то­ль­кі на ві­дэа (праз яго тран­слю­ецца тэ­ма ця­лес­нас­ці, эра­тыч­на­га бо­ку ка­хан­ня). Ві­дэа Дзі­ны Да­ні­ло­віч, важ­ней­шы ві­зу­аль­ны склад­нік спек­так­ля, маг­ло б вы­ сту­паць са­ма­стой­ным арт-пра­ектам. Свят­ло і цень, чыр­во­ны фон, вы­ява це­ла

Як смерць — моц­н ае Ка­ця­ры­на Яро­мі­на

Т

рак­тоў­кі «Пес­ні пес­няў» мож­на ўмоў­на падзя­ліць на сак­ра­ль­ныя, што раз­гля­да­юць тэкст як але­га­рыч­ны рас­по­вед пра ста­сун­кі Бо­га і Аб­ра­на­га на­ро­да, Хрыс­та і Цар­квы, і свец­кія, што чы­та­юць яго лі­та­ра­ль­на — як лю­ боў­ную гіс­то­рыю Са­ла­мо­на, Шуламянкі і Па­сту­ха ці збор­нік вя­се­ль­ных пе­сень. Юра Дзі­ва­коў злу­чае сак­ра­ль­нае і эра­тыч­нае, гу­ляе на спа­лу­чэн­ні пры­га­жос­ці, якая па­ло­хае, з эстэ­ты­за­цы­яй агід­на­га. У вы­ні­ку атрым­лі­ва­ецца спек­такль не менш за­хап­ля­ль­ны і глы­бо­кі за пер­шак­ры­ні­цу. Пра­ўда, як за­ўжды ў Дзі­ва­ко­ ва, пры­га­жосць «Пес­ні пес­няў» асаб­лі­ва­га га­тун­ку і не кож­на­му бу­дзе ўсмак. Звяр­та­ючы­ся да біб­лей­ска­га тэк­сту, рэ­жы­сёр да­сле­дуе пры­ро­ду ка­хан­ня, вы­ кры­вае роз­ныя ба­кі гэ­та­га па­чуц­ця: ахвяр­на­га, га­то­ва­га раз­ам з сэр­цам ад­ даць ван­тро­бы, ды бяз­лі­тас­на­га, якое са­мо вы­ма­гае ахвяр. Ка­хан­не ў сцэ­ніч­ най «Пес­ні пес­няў» па­ўстае як апан­та­насць, ку­льт, а мо­жа, на­ват кітч. Па­чуц­цё ге­ра­іні Мар­ты Го­лу­бе­вай на­кі­ра­ва­на на аб­страк­тны аб’ект, ідэ­аль­на­га Жа­ні­ха (Эль­дар Бе­кі­раў), але ідэ­ал існуе то­ль­кі ва ўяў­лен­ні — на вя­ліз­ным экра­не, аста­ля­ва­ным за спі­най актры­сы. Ад­сут­насць фі­зіч­на­га кан­так­ту па­між вы­ка­наў­ца­мі пе­ра­важ­ную ба­ль­шы­ ню дзея­ння, іх зна­хо­джан­не ў роз­ных пра­сто­рах раз­ам з на­пру­жа­ным, на­ сы­ча­ным жа­дан­нем тэк­стам пад­крэс­лі­вае аўта­но­мію па­чуц­ця і жар­сці, што існу­юць у спек­так­лі ні­бы­та са­мі па са­бе, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы це­лы акцё­раў у якас­ці тран­сля­та­раў. Жа­ніх, муж­чы­на — аб’ект па­кла­нен­ня, за­ся­ро­джа­ны на са­бе, яго­ныя рэ­чы, туф­лі і ка­шу­ля, раз­меш­ча­ныя ў аква­ры­уме-віт­ры­не, — свое­ а­саб­лі­вы фе­ціш. Ка­хан­не — гэ­та ку­льт, за­мест ма­літ­вы ў ім — пес­ня «A Dios le Pido». Гэ­та і жу­дас­ная сты­хія, ва ўла­дзе якой жан­чы­на рых­ту­ецца ахвя­ра­ваць усім — з за­да­ва­ль­нен­нем да­зво­ліць муж­чы­не ся­бе біць і на­ват па­сля ўчы­не­ на­га гвал­ту пра­па­на­ваць яму ўлас­ныя кіш­кі на вя­чэ­ру. Але ж у гэ­тай апан­та­ нас­ці ёсць і ад­ва­рот­ны бок. «Як смерць — моц­нае; як пек­ла — лю­тае» ка­хан­не

ў не­чым пе­ра­гу­ка­юцца з жы­ва­пі­сам май­строў Ад­ра­джэн­ня (так­са­ма вы­ка­рыс­ та­ным у ві­дэ­ашэ­ра­гу), што апя­ва­лі пры­га­жосць ча­ла­ве­ча­га це­ла на­ват у сак­ ра­ль­ных сю­жэ­тах. Прад­мет­ны шэ­раг, ство­ра­ны Тац­ця­най Дзі­ва­ко­вай, мож­на на­зваць ве­ль­мі стры­ма­ным, але ўсе воб­ра­зы «Пес­ні пес­няў» вы­раз­ныя і да­ зва­ля­юць раз­на­стай­ную інтэр­прэ­та­цыю. Кроў па­кры­се вы­ця­кае з кро­пе­ль­ніц на стол і пры­му­шае ўзга­даць пра «кроў-лю­боў», ад­нак гэ­та і жыц­цё, якое дае/ за­бі­рае жан­чы­на. Вя­ліз­ныя сэр­цы, чыр­во­нае і сі­няе, з про­мня­мі-ігол­ка­мі — пап­со­вы сім­вал ка­хан­ня, што так­са­ма ад­сы­лае да хрыс­ці­янскай сім­во­лі­кі. Ге­ ра­іня Мар­ты Го­лу­бе­вай па­ўстае ў фі­на­ле Ма­дон­най, а яе парт­нёр Эль­дар Бе­кі­ раў — ці то Вы­ра­та­ва­ль­ні­кам, ці то но­ва­на­ро­джа­ным дзі­цем, а мо­жа, і ахвя­рай дэ­ма­ніч­най Ма­дон­ны, якая мо­жа ўва­саб­ляць ме­та­фі­зіч­ную лю­боў або сім­ва­лі­ за­ваць на­ту­ра­ль­ны зы­ход эра­тыч­на­га ка­хан­ня — на­ра­джэн­не дзі­ця­ці. люты, 2019

40

Рэ­ц эн­з ія

«Песня пес­няў» успры­ма­ецца арга­ніч­ным пра­ця­гам ра­ней­шых па­ста­но­вак Юры Дзі­ва­ко­ва, да­сле­да­ван­ня тэ­маў смер­ці, эра­су, ра­бо­тай з ця­лес­нас­цю артыс­таў, а так­сам з тэк­стам — вер­ба­ль­ным і ві­зу­аль­ным. Гэ­ты «акт на ад­ну дзею» ад­кры­ты для інтэр­прэ­та­цыі, та­му і хо­чац­ца гля­дзець яго зноў, каб рас­ шыф­роў­ваць воб­ра­зы, за­ну­рац­ца ў вір эмо­цый, дзе пры­го­жае не­аддзе­ль­нае ад жах­лі­ва­га, а ка­хан­не — ад смер­ці.

ба­лі­за­ва­ныя «сэр­цы Ісу­са», сім­ва­лы муж­чын­ска­га і жа­но­ча­га па­чат­каў, аква­ ры­умы з артэ­фак­та­мі ге­тэ­ра­нар­ма­тыў­ных муж­нас­ці і жа­ноц­кас­ці, пад­ра­ная ніт­ка пер­лаў на знак стра­ча­най цнат­лі­вас­ці Шуламянкі да­паў­ня­юць воб­раз­назна­ка­вы шэ­раг спек­так­ля (мас­так Та­ня Дзі­ва­ко­ва). Мар­та Го­лу­бе­ва амаль не ру­ха­ецца, ня­змен­на за­ста­ючы­ся на ча­ле доў­га­га ста­ла, але яе аб­ыхо­джан­не з тэк­стам вы­лу­чае і на­за­паш­вае вя­лі­кую па­тэн­цы­ яль­ную энер­гію (амаль на мя­жы з міс­ты­кай), а ўлас­ная акцёр­ская пры­ро­да ня­ зму­ша­на пад­па­рад­куе са­мыя скла­да­ныя ака­ліч­нас­ці дра­ма­тыч­на­га існа­ван­ ня. Так про­ста і на­ту­ра­ль­на па­чу­ва­юцца на сцэ­не най­леп­шыя прад­стаў­ні­цы мо­на­тэ­атра — Бі­ру­тэ Мар (Літ­ва) аль­бо Але­на Ду­дзіч (Укра­іна), да пры­кла­ду. Ча­роў­ны Эль­дар Бе­кі­раў, які ўва­саб­ляе муж­чын­скіх пер­са­на­жаў па­ста­ноў­ кі — ца­ра Са­ла­мо­на і ізра­ільс­ка­га па­сту­ха, ка­ха­на­га Шуламянкі, — з’яў­ля­ецца пе­ра­важ­на ў ві­дэа на ве­лі­зар­ным экра­не арт-пра­сто­ры, дзе не­ка­лі аста­лёў­ ваў­ся за­вод­скі цэх (ві­дэа Дзі­ны Да­ні­ло­віч). Цар-па­стух — гэ­та яшчэ і Да­від, чый грэх фа­та­ль­на па­ўта­рае яго­ны сын, цар-гой Са­ла­мон. На­ват у ра­да­во­дзе Ісу­са Хрыс­та пра ца­ры­цу Вір­са­вію па­мі­на­юць як пра тую, што «бы­ла з Уры­яй», у аб­одвух За­па­ве­тах згад­ва­ецца грэх Да­ві­да — спла­на­ва­нае за­бой­ства ва­яво­ ды-хе­та, чы­ёй жон­кі ён па­жад­лі­ва пра­гнуў. Па­ла­ніў­шы і сха­ваў­шы ў га­рэ­ме пан­ну Шуламянку, якая пры­йшла ў цар­скую ста­лі­цу шу­каць ка­ха­на­га, Са­ла­мон фа­та­ль­на па­ўта­рае ба­ць­коў­скі грэх блу­да­дзей­ства. Умоў­ныя ў лі­та­ра­тур­ным ары­гі­на­ле парт­ыі «вя­се­ль­на­га хо­ру» артыс­ты вы­ кон­ва­юць па чар­зе (ча­сам зня­нац­ку) і, па­вод­ле рэ­жы­сёр­ска­га вы­ра­шэн­ня, аб­ме­нь­ва­юцца рэ­плі­ка­мі ўсіх трох пер­са­на­жаў, а гру­бы тэкст сап­раў­дна­га ліс­та­ван­ня ў сэкс-ча­це пры­зям­ляе і асу­час­ні­вае дзея­нне, рэ­зка кан­трас­туе з муд­ра­ге­ліс­тас­цю ста­ра­за­па­вет­на­га скла­ду. Акцёр­скі спо­саб існа­ван­ня Эль­да­ ра Бе­кі­ра­ва (пры­кла­дам, на тэк­сце пра пры­га­жосць Шуламянкі, пра­моў­ле­ны парт­нёр­каю, яго экран­ны ге­рой фар­буе вус­ны і лаш­чыць сваё це­ла) не праду­ гле­джвае тра­ды­цый­на­га пе­ра­ўва­саб­лен­ня вы­ка­наў­цы ў роз­ных пер­са­на­жаў аль­бо пэў­на­га пад­ва­ення. Дзя­ку­ючы та­ко­му вы­ра­шэн­ню ў фі­на­ле муж­чын­скія воб­ра­зы злі­ва­юцца ў адзі­ны, які вы­бу­хае энер­гі­яй: Са­ла­мон стра­ляе ў Шуламянку і, цал­кам аго­ле­ны, па­ўзе да яе па доў­гім скры­ваў­ле­ным ста­ле, а яна, гу­ ля­ючы ру­жо­вы­мі бу­та­фор­скі­мі ван­тро­ба­мі, па-ра­ней­ша­му за­ста­ецца ня­скрат­

ві­зу­а ль­н ая па­э зія Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі

Ц

энтр ві­зу­аль­ных і вы­ка­наў­чых мас­тац­тваў «АРТ Кар­па­рэйшн» у пра­екце «Т.О.К.» («Тэ­атр. Ад­ука­цыя. Кі­но») прад­ста­віў спек­такль «Пес­ня пес­няў» па­вод­ле Ста­ро­га за­па­ве­ту, якое пры­піс­ва­ецца пя­ру ца­ра Са­ла­мо­на. Ра­ бо­та твор­ча­га тан­дэ­ма Юры і Та­ні Дзі­ва­ко­вых па фор­ме фак­тыч­на ўяў­ляе ві­зу­ аль­на-па­этыч­ную мо­над­ра­му артыс­ткі На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы Мар­ты Го­лу­бе­вай, якая ўбі­рае ў ся­бе сус­вет­ную жа­но­чую энер­гію, ува­саб­ля­ ючы не то­ль­кі Шуламянку, але і «шэс­ць­дзе­сят ца­рыц і во­сем­дзе­сят на­лож­ ніц і дзяў­чат без лі­ку» ў ад­ным аб­ліч­чы. Па­ста­но­вач­ны жанр — акт на ад­ну дзею — пад­крэс­лі­вае пі­ль­ную ці­ка­васць рэ­жы­сё­ра да спас­ці­жэн­ня ця­лес­нас­ці і эра­тыз­му. Ка­мер­нае вы­ка­нан­не Мар­тай Го­лу­бе­вай іспан­скай пес­ні-ўвер­цю­ры «A Dios Le Pido» («Бог, я пы­таю Ця­бе») і ўвесь па­чаш­ча­ны рытм спек­так­ля над­ае біб­ лей­скім вер­шам га­ра­чыя інта­на­цыі тво­раў Гар­сія Лор­кі. Му­зыч­насць вы­зна­ча­ юць рыт­мы і па­ме­ры — ад пра­вас­лаў­най і ка­та­ліц­кай лі­тур­гій да рэ­пу і тэх­на, а фра­за «Усе дзяў­ча­ты ка­ха­юць ця­бе...» гу­чыць як рэ­фрэн поп-дэнс-хі­та (кам­ па­зі­тар Эрык Арлоў-Шым­кус). Кро­пе­ль­ні­цы з «мен­стру­аль­най» пун­со­вай кры­вёю, што кроп­ліць на бе­лы аб­ рус і доў­гі ці то вя­се­ль­ны, ці то па­мі­на­ль­ны стол, воб­раз­на цы­ту­юць ад­ну з па­пя­рэд­ніх прац рэ­жы­сё­ра — «Кры­жо­вы­па­ход­дзя­цей» Андрэя Іва­но­ва. Гі­пер­

«Мастацтва» № 2 (431)

най, апра­ну­тая як аме­ры­кан­ская драг-ка­ра­ле­ва з 1980-х — у зор­ную ка­ро­ну, пад­обную да цяр­но­ва­га вян­ца, ды чор­ную су­кен­ку са срэб­ны­мі бліс­каў­ка­мі, што вы­лу­ча­юць і пад­крэс­лі­ва­юць інтым­ныя мес­цы. Акт «па­ядан­ня» Са­ла­мо­нам ван­троб­най бу­та­фо­рыі прад­стаў­ляе ка­хан­не і кры­ва­вым ахвя­рап­ры­на­шэн­нем, і спа­пя­ля­ючай жар­сцю ад­на­ча­со­ва... «На Дзі­ва­ко­ва» сён­ня гле­да­чы ідуць не па дэ­ман­стра­цыю сі­лы аль­бо ды­япа­ зо­ну маг­чы­мас­цяў. Да Дзі­ва­ко­ва ідуць па Дзі­ва­ко­ва. Яго чар­го­вая рэ­жы­сёр­ская ра­бо­та «Пес­ня пес­няў» зра­бі­ла­ся ла­ба­ра­тор­най крыш­та­лі­за­цы­яй жан­ру ві­зу­ аль­нае па­эзіі, які ўжо за­цвер­дзіў­ся ў бе­ла­рус­кай тэ­атра­ль­най пра­кты­цы. Марта Голубева і Эльдар Бекіраў у «Песні пес­няў». Фота Сяргея Ждановіча.

Рэ­ц эн­з ія

Скры­ня без дна « Ура­джай » Па­ўла Пра­жко на камернай сцэне купалаўскага тэатра

Марта Голубева (Лю­ба). Фо­та Тац­ця­ны Ма­ту­се­віч.

41

Лі­за­ве­та Ка­лі­вер­да Яблы­кі сас­пе­лі. Пер­са­на­жам спек­так­ля вы­па­ла іх збі­раць, і за гэ­тым не­муд­ра­ ге­ліс­тым дзея­ннем па­ўста­ла існае ча­ла­ве­чае жыц­цё: не вя­лі­кае, не ма­лое, але, ма­быць, і на­ша з ва­мі. Яны — Ягор (Мі­ха­іл Зуй), Ва­ле­рый (Па­вел Астра­вух), Іра (Іла­рыя Шаш­ко) і Лю­ ба (Анта­ні­на Ду­ба­тоў­ка) — юныя, мод­ныя, бо­льш пад­обныя да прад­стаў­ні­коў па­ка­лен­ня Z, чым Y. Раз­мо­вы ў іх пра­сцют­кія ды ад­на­стай­ныя, скла­да­юцца з па­пу­ляр­ных у сён­няш­няй мо­ла­дзі слоў-па­ра­зі­таў, сэн­са­ва бед­ных — ду­мак ды эмо­цый яны не азна­ча­юць, хут­чэй свед­чаць пра іх ад­сут­насць (гэ­та ж ця­пер так­са­ма «пры­ко­ль­на-пры­шпі­ль­на»). Кур­та­тыя шор­ты, яркія па­ры­кі і фут­бол­кі пер­са­на­жаў, пры­дат­ныя для га­рад­ско­га шпа­цы­ру і таў­ха­ні­ны ў мод­ным ха­бе, не пры­зна­ча­ны для та­ко­га за­нят­ку, як збор ура­джаю. Але ме­на­ві­та гэ­тых «дзя­ цей» рэ­жы­сёр Дзміт­рый Ціш­ко (сцэ­ног­раф Андрэй Жы­гур), ледзь не ўда­ючы з ся­бе Бо­га — той жа па­ся­ліў ка­лі­сь­ці на зям­лі Ад­ама з Евай! — аста­ля­ваў у яблыч­ным са­дзе. Даў кож­на­му па скры­ні ды пад за­до­рыс­тую дзі­ця­чую пе­­сень­­ ку — якраз па­вод­ле іх ку­ль­тур­на­га раз­віц­ця — рас­па­чаў экс­пе­ры­мент. Вы­дае на тое, што рэ­жы­сёр на­ма­гаў­ся да­вес­ці асу­джа­насць, нік­чэм­ства і вы­ключ­ную не­прыс­та­са­ва­насць да жыц­ця гэ­тых прад­стаў­ні­коў ро­ду homo sapiens, хоць і не па­каз­ваў сам пра­цэс збо­ру яблы­каў — яны, да­рэ­чы, на­ту­ра­ль­ныя і ў вя­лі­кай сту­пе­ні ўжо кім­сь­ці (а кім?) саб­ра­ныя. Не­йкая час­тка пла­доў за­ста­ва­ла­ся на ве­ль­мі ўмоў­ным дрэ­ве пры за­дні­ку Ка­мер­най сцэ­ны. Яно — ад­па­вед­ны сім­вал су­час­на­га жыц­ця і ро­ду люд­ско­га — па­збі­ва­на з тых са­мых до­шак, што і са­мі скры­ні. Ця­гам рэ­жы­сёр­ска­га экс­пе­ры­мен­ту пер­са­на­жы пра­хо­дзі­лі не­ка­ль­кі ста­дый са сва­імі па­во­дзін­ны­мі пры­кме­та­мі. Пер­шая — здзіў­лен­не. Пад­дос­лед­ныя шчы­ ра і на­іўна дзі­ві­лі­ся ўся­му, што іх ата­ча­ла: яблы­кам, све­жа­му па­вет­ру, пры­ро­дзе, і вы­гля­да­лі як гурт мал­ паў, што ска­ча-ля­ман­туе з на­го­ды й без. Бо­льш за іншых здзіў­ля­ла­ся Лю­ба, якую яе на­пар­ні­кі не без пад­стаў лі­чы­лі не­да­лё­кай. Вы­ні­ка­ла ці­ка­вая гра­да­ цыя пер­са­на­жаў па­вод­ле іх ку­ль­тур­на­га і раз­умо­ва­ га раз­віц­ця: адзін яшчэ на­ма­гаў­ся хоць як шу­каць вы­йсця з пра­блем­ных сі­ту­ацый, іншы не ба­чыў на­ ват ві­да­воч­ных рэ­чаў. Дру­гая сту­пень экс­пе­ры­мен­ту — асвой­тан­не з на­ва­ ко­ль­ным ася­род­дзем, ка­лі пад­дос­лед­ныя спра­ба­ ва­лі асэн­са­ваць і пры­няць вы­мо­гі свай­го ата­чэн­ня аль­бо вы­зна­чыць яго­ныя за­ко­ны. Усё су­праць іх: ня­ма вы­йсця і не­маг­чы­ма яго знай­сці, ба­ль­шы­ня скры­няў без дна, амаль усе яблы­кі бі­тыя. Пер­шую і дру­гую час­ткі экс­пе­ры­мен­ту скла­да­лі аб­сур­дныя і смеш­ныя сцэ­ны, якія ча­сам вы­клі­ка­лі жа­дан­не пад­ няц­ца з мес­ца і па­ка­заць, на­рэш­це, «раз­умні­кам» Яго­ру і Ва­ле­ру, як цві­кі за­бі­ваць трэ­ба, да­лі­бог! Трэ­цюю, за­ключ­ную час­тку кла­сі­фі­ка­ваць цяж­ка: на пер­шы по­гляд гэ­та бяз­глуз­дзі­ца з ві­ру дроб­ных зда­ рэн­няў. Пад­дос­лед­ныя мі­ту­сі­лі­ся, кі­да­лі яблы­кі пад но­гі, і тыя яркім ды­ва­ном за­сці­ла­лі пад­ло­гу. Праз асаб­лі­вас­ці раз­віц­ця і гра­мад­скіх тэн­дэн­цый пер­ са­на­жы, рых­тык як яблы­кі, апы­ну­лі­ся ў «скры­нях» без дна. У за­ключ­най сцэ­не Антон і Ва­ле­ра ла­ма­лі яблы­ню, якую хто­сь­ці кла­пат­лі­ва па­са­дзіў і да­гля­даў за­доў­га да іх з’яў­лен­ня, — ніш­чы­лі сім­вал жыц­ця, а ха­ос на сцэ­не ўва­саб­ляў падзен­не су­час­най ку­ль­ту­ры. Акт ван­да­ліз­му з’яўляў­ся на­ту­ра­ль­най рэ­акцы­ яй пер­са­на­жаў: не­са­мас­той­ныя да інфан­ты­ль­ныя інакш па­прос­ту не ўме­юць. Ка­лі Ягор з Ва­ле­рам па­ся­род раз­гром­ле­на­га са­ду з па­лёг­кай ка­жуць, што па­пра­ца­ва­лі лепш за ўсіх, з’яўля­ла­ся кан­чат­ко­вае ўсве­дам­лен­не: пад­обных «збор­шчы­каў ура­джаю» бу­дзе яшчэ ня­ма­ла. А ко­ль­кі бы­ло? На жаль, пад­обнае без­адказ­нае стаў­лен­не да жыц­ця ўлас­ці­вае сён­ня прад­стаў­ні­кам лю­бо­га па­ка­ лен­ня не­за­леж­на ад іх уз­рос­ту і ста­ту­су. Адзі­нае, што не дае спа­кою, — ці не пе­ ра­шко­дзіць су­час­на­му гле­да­чу па­вяр­хоў­ная бу­фа­на­да спек­так­ля раз­гле­дзець ся­род пер­са­на­жаў ся­бе ды за­ду­мац­ца пра вы­йсце з гэ­та­га ту­пі­ко­ва­га аб­сур­ду? Ці кан­чат­ко­ва асу­дзіць на су­цэ­ль­ны экс­пе­ры­мент у скры­ні без дна... люты, 2019

42

Рэ­ц эн­з ія Агляд

Ка­ця­ры­на Яро­мі­на

Ф

ес­ты­валь «Ня­бё­сы» ад­свят­ка­ваў сваю пер­ шую знач­ную да­ту. Пя­ты раз у Ад­ука­цый­ ным цэн­тры Свя­та-Елі­са­ве­цін­ска­га ма­нас­ ты­ра саб­ра­лі­ся май­стры ля­леч­на­га мас­тац­тва з Бе­ла­ру­сі, Літ­вы, Рас­іі, Укра­іны і Эсто­ніі. Пят­нац­цаць кон­кур­сных спек­так­ляў, па­ка­за­ных за ча­ты­ры дні, а так­са­ма дос­вед мі­ну­лых га­доў, ня­хай па­куль і не та­кі са­лід­ны, да­зва­ля­юць зра­біць пэў­ныя вы­сно­вы. З ві­да­воч­ных да­сяг­нен­няў фес­ты­ва­лю трэ­ба адзна­чыць рост май­стэр­ства ўдзе­ль­ні­каў: што­год гэ­та ро­біц­ца ўсё бо­льш за­ўваж­ным. Вя­до­ма, па­ дзел на ама­та­раў і пра­фе­сі­яна­лаў ся­род бат­лей­ка­ вых тэ­атраў ве­ль­мі ўмоў­ны. Шмат якія ка­лек­ты­вы, што сё­ле­та, ле­тась, па­за­ле­тась прад­стаў­ля­лі свае ра­бо­ты на «Ня­бё­сах», ство­ра­ны дып­ла­ма­ва­ны­мі артыс­та­мі, мас­та­ка­мі, рэ­жы­сё­ра­мі. Не­ка­то­рыя хоць і не ма­юць тэ­атра­ль­на­га бэк­граў­нду, але ўжо не пер­шы год, а то і дзе­ся­ці­год­дзе за­йма­юцца бат­ лей­ка­вым і ля­леч­ным мас­тац­твам, та­му да­сяг­ ну­лі вы­со­ка­га ўзроў­ню; асоб­ныя ка­лек­ты­вы звяр­та­юцца па да­па­мо­гу да пра­фе­сі­яна­ лаў. На­прык­лад, рэ­жы­сё­рам па­ста­но­вак ся­мей­на­га тэ­атра Аляк­сан­дра і Ла­ры­ сы Быц­ко (вёс­ка Стой­лы) з’яўля­ецца За­слу­жа­ная артыс­тка Бе­ла­ру­сі Та­ ма­ра Тэ­ва­сян. На­ту­ра­ль­на, пра­ фе­сій­ныя ка­лек­ты­вы, ся­род якіх мож­на на­зваць За­кар­пац­кі аб­лас­ ны тэ­атр ля­лек «Баў­ка» ці фа­льк­ лор­на-ля­леч­ны тэ­атр «Ду­шаг­рэі», за­да­юць ве­ль­мі вы­со­кую план­ку, але, мяр­кую, удзе­ль­ні­каў, чые ра­ бо­ты пры­му­сі­лі б ра­біць зніж­ку на «ама­тар­ства», на сё­лет­няй сус­трэ­чы ба­дай што і не бы­ло. Вы­клю­чэн­не — дзі­ця­чы дра­ма­тыч­ны гур­ток «Жа­рон­цы» Ра­каў­ска­га Цэн­тра на­род­най твор­час­ці пад кі­раў­ніц­твам Хрыс­ці­ны Лям­бо­віч з тра­ды­цый­ най ка­ляд­най дра­май «Цар Ірад», адзі­ны дзі­ця­чы ка­лек­тыў. Ча­сам юным артыс­там ба­на­ль­на бра­ ка­ва­ла спрак­ты­ка­ва­нас­ці і раз­умен­ня сут­нас­ці бат­лей­ка­ва­га прад­стаў­лен­ня (фес­ты­ва­ль­ны па­каз зра­біў­ся ці не са­мым пер­шым па­ка­зам спек­так­ля на вя­лі­кай сцэ­не), але і іх вы­ступ­лен­не па­кі­ну­ла не­бла­гое ўра­жан­не. Ро­біц­ца ві­да­воч­най за­ці­каў­ле­насць бе­ла­рус­кі­мі «Ня­бё­са­мі» за­меж­ных удзе­ль­ні­каў. За­ўсёд­ні­ка­ мі «Ня­бё­саў» мож­на на­зваць тэ­атр «Ду­шаг­рэі» (Мас­ква), не ўпер­шы­ню на­ве­да­лі­ся ў Мінск за­ кар­пац­кая «Баў­ка» (Ужга­рад), тэ­атры «Па­са­лонь» (Ярас­лаўль), «Пі­ліг­рым» (Ка­лом­на), «Без за­сло­ны» (Санкт-Пе­цяр­бург), «Тэ­атрык Са­шы Лу­ня­ко­вай» (Пуш­кі­на). Гэ­тым раз­ам ка­лек­ты­вы пры­вез­лі не менш ці­ка­выя, а ча­сам і бо­льш да­ска­на­лыя ра­бо­ ты, якія ад­па­вя­да­лі на­кі­ра­ва­нас­ці фес­ты­ва­лю. Так, у 2018 го­дзе тэ­атр «Пі­ліг­рым» атры­маў дып­лом «За леп­шае му­зыч­нае афар­млен­не спек­так­ля», а сё­ле­та яго па­ста­ноў­ку «Ка­ляд­ны вяр­тэп» адзна­ чы­лі пры­зам «За леп­шае рас­крыц­цё ду­хоў­на-ма­ ра­ль­на­га змес­ту спек­так­ля».

«Мастацтва» № 2 (431)

Свят­ло «Ня­бё­саў» V М і ж ­н а ­р о д ­н ы К а ­л я д ­н ы ф е с ­т ы ­в а л ь б ат­л е й к ­ а ­в ы х і л я ­л е ч ­н ы х т э ­а траў

Пры ўсёй ад­мет­нас­ці між­на­род­на­га фар­ма­ту і ўдзе­лу за­меж­ных ка­лек­ты­ваў усё ж шка­да, што бе­ла­рус­кіх бы­ло да крыў­дна­га ма­ла. Акра­мя зга­ да­ных «Жа­рон­цаў» бе­ла­рус­кае бат­лей­ка­вае і ля­леч­нае май­стэр­ства на пя­тых «Ня­бё­сах» бы­ло прад­стаў­ле­на то­ль­кі ся­мей­ным тэ­атрам Аляк­сан­ дра і Ла­ры­сы Быц­ко ды но­ва­ўтво­ра­ным мін­скім ка­лек­ты­вам «Дзі­ва». «Ня­бё­сы» за­дум­ва­лі­ся як фес­ты­валь, што па­ві­нен са­дзей­ні­чаць ад­на­ўлен­ню ці­ка­вас­ці да бат­лей­ ка­ва­га тэ­атра і яго па­пу­ля­ры­за­цыі. Мяр­ку­ючы па сё­лет­ніх па­ка­зах, гэ­тую ро­лю ў знач­най сту­пе­ні ўзяў на ся­бе ўжо тра­ды­цый­ны се­мі­нар-пра­кты­кум «Шко­ла бат­лей­кі»: улас­на бат­лей­ка­выя прад­стаў­ лен­ні і на­блі­жа­ныя да іх не скла­лі і па­ло­вы пра­ па­на­ва­на­га. Гэ­та зу­сім не дрэн­на, бо кож­ная з па­ ста­но­вак ме­ла да­стат­ко­вы ўзро­вень, імкну­ла­ся да ці­ка­вых мас­тац­кіх пры­ёмаў пры за­ха­ван­ні сут­нас­ ці бат­лей­ка­ва­га прад­стаў­лен­ня. Ары­гі­на­ль­нас­цю

аб­ра­най фор­мы (за­мест бат­лей­кі дзея­нне раз­гор­ тва­ла­ся ў ча­ма­да­нах) і са­ка­ві­тым гу­ма­рам вы­лу­ чаў­ся «Ка­ляд­ны ба­ла­ган­чык» тэ­атра «У ча­ма­да­не» (Мас­ква), адзна­ча­ны спе­цы­яль­ным пры­зам па­мя­ці Люд­мі­лы Жда­но­віч «За са­мы га­рэз­лі­вы і вя­сё­ лы спек­такль». Кам­пі­ля­цыя бат­лей­ка­вых тэк­стаў, ся­род якіх бы­лі і ста­ра­абрад­скія, вы­ка­рыс­тан­не ду­хоў­ных вер­шаў і ка­ля­дак вы­зна­чы­ла ра­шэн­не «Смер­ці ца­ра Іра­да» тэ­атра «Па­са­лонь». Асаб­лі­ вую ўва­гу звяр­та­лі на ся­бе «Ка­ляд­кі на Па­лес­сі» ся­мей­на­га тэ­атра Быц­ко. Гіс­то­рыя на­ра­джэн­ня Хрыс­та і смер­ці Іра­да бы­ла прад­стаў­ле­на на за­ ход­не­па­лес­кай га­вор­цы і су­пра­ва­джа­ла­ся аўтэн­ тыч­ны­мі спе­ва­мі (вы­ка­наў­цы — сёс­тры Лук’яно­віч). Тэкст спек­так­ля быў ство­ра­ны на пад­ста­ве «Па­лес­ кай Біб­ліі» Фё­да­ра Клім­чу­ка, ску­льп­тур­ныя ля­ль­кі вы­ка­на­ны на­род­ным май­страм Іва­нам Суп­рун­чы­ кам, а са­ма па­ста­ноў­ка ад­на­ўля­ла аб­рад свят­ка­ ван­ня Ка­ля­даў. Не пры­вяз­ва­ючы­ся да ка­ляд­най дра­мы, не­ка­то­ рыя ка­лек­ты­вы прад­ста­ві­лі спек­так­лі, звя­за­ныя са свя­там на­ра­джэн­ня Хрыс­та. Спек­такль з Ужга­ра­да «Сны Ахне­уса» па­вод­ле Чар­ль­за Дзі­кен­са рас­па­вя­даў пра ка­ляд­ны цуд пе­ ра­ра­джэн­ня ча­ла­ве­чае ду­шы, вы­зна­чаў­ ся шчы­рас­цю, цеп­лы­нёй і да­клад­най ра­бо­тай з ля­ль­ка­мі-ма­ры­янет­ка­мі. Парт­атыў­ны ва­ры­янт це­не­ва­га тэ­ атра, у якім пра­ста­та аб­ра­най фор­мы і пры­ёмаў не змян­ша­ла сэн­су і мас­ тац­кай вы­раз­нас­ці, прад­эман­ста­ваў тэ­атр «Ма­ла­ко» (Санкт-Пе­цяр­бург) у па­ста­ноў­цы «Свят­ло Ка­ля­даў». Пы­ тан­ні ма­ра­ль­нас­ці за­кра­на­лі­ся ў «Ваў­ ня­най каз­цы» та­лін­ска­га ка­лек­ты­ву «Ліх­та­рык» — яе вы­лу­чы­ла ад­сут­насць вер­ба­ль­на­га тэк­сту і ары­гі­на­ль­нае мас­ тац­кае афар­млен­не, якое цал­кам ад­па­вя­да­ ла на­зве па­ста­ноў­кі. Гран-пры сё­лет­ніх «Ня­бё­саў» атры­маў спек­такль тэ­атра «Ду­шаг­рэі» «Ві­наг­рад­ная ягад­ка». Ство­ра­ ная па­вод­ле ка­за­чых ка­зак па­ста­ноў­ка на пер­шы по­гляд ме­ла ве­ль­мі ўскос­ныя ад­но­сі­ны да тэ­ма­ты­ кі фес­ты­ва­лю. Ад­нак, па-пер­шае, па­ста­ноў­шчы­кі ве­ль­мі ўда­ла вы­ка­рыс­та­лі пры­нцы­пы бат­лей­кі, па-дру­гое, здо­ле­лі спа­лу­чыць за­баў­ную гіс­то­рыю за­ля­цан­няў ад­важ­на­га ка­за­ка да на­ра­віс­тай пры­ га­жу­ні з раз­ва­га­мі на хрыс­ці­янскія тэ­мы га­на­рыс­ тас­ці і па­ко­ры, мі­ла­сэр­нас­ці і лю­бо­ві, па­збег­лі пры гэ­тым штуч­нас­ці і пра­змер­най ды­дак­тыч­нас­ці. На­ту­ра­ль­на, і сё­ле­та на «Ня­бё­сы» на­бя­га­лі аб­ла­ чын­кі, ды пры ўсіх пы­тан­нях, якія мож­на па­тлу­ма­ чыць скла­да­нас­ця­мі арга­ні­за­цый­най ра­бо­ты, ня­ма сум­не­ву: за пяць га­доў фес­ты­валь, што на­ра­дзіў­ся з іні­цы­яты­вы Люд­мі­лы Жда­но­віч і яе за­хап­лен­ня бат­лей­кай, уз­га­да­ваў­ся як сап­раў­дны пра­фе­сій­ны фэст, ці­ка­вы і ўдзе­ль­ні­кам, і гле­да­чам. Але пе­рад­ усім ён быў і за­ста­ецца свя­там, на якім мас­тац­тва і да­бры­ня на­шмат важ­ней­шыя за пе­ра­мо­гу. «Вінаградная ягадка». Тэатр «Ду­шаг­рэі» (Масква, Расія). Фота Аляксандры Урсалавай.

­

­ ­

­

ту «Дзя­цін­ства лі­да­ра» (2015), а так­са­ма шэ­ра­гу акцёр­скіх прац у па­пу­ляр­ных га­лі­вуд­скіх стуж­ках, Брэй­дзі Кор­бет пра­па­нуе гле­да­чу псі­ха­ана­лі­тыч­ную пры­чы­ну гла­ба­ль­ ных пра­блем Злу­ча­ных Шта­таў на су­час­ным эта­пе праз сас­та­рэ­лую траў­му па­ка­лен­ня трыц­ца­ці-са­ра­ ка­га­до­вых. У фі­ль­ме — удзе­ль­ні­ку кон­кур­снай пра­гра­мы мі­ну­ла­год­ня­ га Ве­не­цы­янска­га кі­на­фес­ты­ва­лю так­са­ма зды­ма­лі­ся Уі­ль­ям Дэ­фо і Джуд Лоў.

7 са­ка­ві­ка ў рус­ка­моў­ны пра­кат вы­хо­дзіць но­вая стуж­ка кла­сі­ка кі­тай­ска­га кі­но Чжа­на Імоў «Цень». Падзеі фі­ль­ма раз­гор­тва­юцца ў Кі­ таі ў эпо­ху Трох­цар­ства (220—265 га­ды н.э.), ад­ну з са­мых ба­га­тых на лі­та­ра­тур­ныя ды іншыя мас­тац­

З 6 па 11 са­ка­ві­ка ў Ка­лум­біі ў пя­ць­дзя­сят дзя­вя­ты раз ад­бу­дзец­ ца Кар­та­хен­скі кі­на­фес­ты­валь. Ён прад­ста­віць мясц­овай аўды­то­рыі на­він­кі сус­вет­на­га кі­но, а так­са­ма леп­шыя стуж­кі з ібе­ра-аме­ры­ кан­скіх кра­ін. Ад­мет­най ры­сай фэс­ту ў Кар­та­хе­не з’яўля­ецца яго на­кі­ра­ва­насць на ку­ль­тур­ную раз­ на­стай­насць і пра­мо­цыю фі­ль­маў з ла­ці­на­аме­ры­кан­скіх кра­ін ды кра­ін Ка­рыб­ска­га рэ­гі­ёна.

7 са­ка­ві­ка ў рус­ка­моў­ны пра­кат вы­хо­дзіць стуж­ка аме­ры­кан­ска­га рэ­жы­сё­ра Брэ­дзі Кор­бе­та «Вокс Люкс». Фі­льм рас­па­вя­дае гіс­то­ рыю ста­лен­ня і жыц­ця вы­ду­ма­най поп-зор­кі Се­лес­ты, ро­лю якой бліс­ку­ча вы­кон­вае На­та­лі По­ртман. «Вокс Люкс» скла­да­ецца з двух час­так — эпі­зо­ду з пад­лет­ка­ва­га жыц­ця ге­ра­іні, ка­лі яна па­тра­пі­ла пад пры­цэл ад­на­клас­ні­ка пад­час ма­са­ва­га за­бой­ства ў шко­ле, і на­шых ча­соў, ка­лі зор­ка спра­буе вы­ра­шыць скла­да­ную жыц­цё­вую сі­ту­ацыю — пра­цяг той са­май, яшчэ шко­ль­най псі­хат­раў­мы. Вя­до­мы па свай­му рэ­жы­сёр­ска­му дэ­бю­

і­ е.

З 1 да 10 са­ка­ві­ка ў Са­ло­ні­ках (Грэ­ цыя) ад­бу­дзец­ца двац­цаць пер­шы між­на­род­ны фес­ты­валь да­ку­мен­та­ль­на­га кі­но. Фэст «Воб­ра­зы 21-га ста­год­дзя» быў за­сна­ва­ны ў 1999 го­дзе Дзі­міт­ры­ем Эйпі­дзе­сам і ця­ пер уз­на­ча­ль­ва­ецца мас­тац­кім ды­ рэк­та­рам Арэс­ці­сам Андры­яда­кі­сам. Як свед­чыць кан­цэп­цыя фо­ру­му, яго асноў­ная пра­гра­ма «фа­ку­су­ецца на да­ку­мен­та­ль­ных фі­ль­мах, што вы­ву­ча­юць са­цы­яль­нае і ку­ль­тур­нае раз­віц­цё ў све­це». Так­са­ма ў пра­гра­ ме, у якой вы­лу­ча­юцца Між­на­род­ны кон­курс і «Грэ­час­кая пан­ара­ма», шэ­ раг сек­цый, пры­све­ча­ных най­бо­льш важ­ным пра­цам но­вых да­ку­мен­та­ ліс­таў.

­

­ я­

.­

­ я­

е­

­

.

3

Арт-дайджэст

Кіно

го­дзе з мэ­тай пра­соў­ван­ня вы­біт­ ных і на­ва­тар­скіх прац у су­час­ным сус­вет­ным кі­не­ма­тог­ра­фе для мясц­овай аўды­то­рыі ды бал­гар­ска­ га і бал­кан­ска­га кі­но для сус­вет­ най. Асоб­най адзна­кай на фэс­це ўзна­га­ро­джва­юцца дэ­бют­ныя стуж­кі. Што­год на фэс­це ў Са­фіі ша­ ну­юць зор­ку сус­вет­на­га кі­но, якая пра­во­дзіць свае май­стар-кла­сы, іх ма­дэ­руе прэ­зі­дэнт Між­на­род­най фе­дэ­ра­цыі кі­нап­рэ­сы Клаўс Эдэр. У якас­ці ша­ноў­ных гас­цей фес­ты­ва­ лю бы­лі вен­гер­скія рэ­жы­сё­ры Бе­ла Тар і Іль­дзі­ка Энь­едзі, югас­лаў­скі рэ­жы­сёр Го­ран Па­ска­ле­віч. З 8 па 15 са­ка­ві­ка ў ста­лі­цы мек­ сі­кан­ска­га шта­та Ха­ліс­ка Гва­да­ла­ ха­ры ад­бу­дзец­ца кі­на­фес­ты­валь, які спа­чат­ку быў ары­ента­ва­ны

43

вы­ключ­на на но­выя стуж­кі мясцо­ вай вы­твор­час­ці (Muestrade Cine Mexicano). По­тым да пра­гра­мы да­да­лі­ся фі­ль­мы з ла­ці­на­аме­ры­ кан­скіх кра­ін і Іспа­ніі ды Парт­уга­ ліі. Ця­пер Festival Internacional de Cine en Guadalajara кан­цэн­тру­ецца на кар­ці­нах з Ібе­ра-Аме­ры­кан­скіх кра­ін і мае ў сва­ёй пра­гра­ме ігра­ вое, да­ку­мен­та­ль­нае ды ка­рот­ка­ мет­раж­нае кі­но. З 18 са­ка­ві­ка па 1 кра­са­ві­ка ў Ган­кон­гу ад­бу­дзец­ца со­рак трэ­ці між­на­род­ны кі­на­фес­ты­валь — са­ мы буй­ны ў све­це фэст азі­яцка­га кі­но. Асаб­лі­вую ўва­гу на гэ­тым ме­ рап­ры­емстве над­аюць не­пас­рэд­на фі­ль­мам з Ган­кон­га, з яго ве­ль­мі моц­най і раз­ві­тай кі­на­індус­тры­яй. З 21 са­ка­ві­ка па 4 кра­са­ві­ка ў Ві­ль­ню­се про­йдзе двац­цаць пя­ты Між­на­род­ны фес­ты­валь Kino PAVASARIS — най­бо­льш знач­ная кі­не­ма­таг­ра­фіч­ная падзея ў Літ­ве, вя­до­мая доб­рай якас­цю і маш­та­ бам кон­кур­сных і па­за­кон­кур­сных пра­грам, а так­са­ма арга­ні­за­цы­ яй су­пра­ва­джа­ль­ных да па­ка­заў дзей — се­мі­на­раў і ад­мыс­ло­вых іні­цы­ятыў. Ад­кры­ва­ючы пля­цоў­ кі яшчэ ў ча­ты­рох га­ра­дах Літ­вы, апра­ча Ві­ль­ню­са, асаб­лі­вую знач­ насць фес­ты­валь над­ае стуж­кам з бал­тый­ска­га рэ­гі­ёна ды ма­ла­до­му еўра­пей­ска­му кі­но.

кія ўва­саб­лен­ні. Сю­жэт за­сна­ва­ны на пад­анні пра па­лка­вод­ца і яго двай­ні­ка. Рэ­жы­сёр зняў стуж­ку ў ста­ра­жыт­на­кі­тай­скім сты­лі жы­ва­пі­ су го­хуа, у якой вы­ка­рыс­тоў­ва­юцца туш і фар­бы на па­пе­ры або шоў­ку.

З 22 па 31 са­ка­ві­ка ў фран­цуз­скай Ту­лу­зе ад­бу­дзец­ца трыц­цаць пер­ шы па лі­ку фес­ты­валь ла­ці­на­аме­ ры­кан­скіх фі­ль­маў Cinelatino. На ім бу­дуць па­ка­за­ныя по­ўна­мет­раж­ ныя ігра­выя, а так­са­ма да­ку­мен­ та­ль­ныя ды ка­рот­ка­мет­раж­ныя стуж­кі, якія яшчэ не дэ­ман­стра­ва­лі­ ся ў Фран­цыі. Фес­ты­валь ад­мет­ны сва­імі па­за­кон­кур­сны­мі ме­ра­ пры­­емства­мі — кан­фе­рэн­цы­ямі і сус­трэ­ча­мі кі­на­дзе­ячоў, а так­са­ма пра­гра­май Cinema en Construction, што да­зва­ляе кі­не­ма­таг­ра­фіс­там знай­сці парт­нё­раў для по­стпра­ дак­ша­ну і пра­во­дзіц­ца су­мес­на з фес­ты­ва­лем у іспан­скім Сан-Се­ бас­ць­яне.

З 7 па 17 са­ка­ві­ка ў Са­фіі про­йдзе са­мы буй­ны кі­на­фо­рум у Бал­га­рыі і на Бал­ка­нах. Са­фій­скі між­на­род­ны кі­на­фес­ты­валь за­сна­ва­ны ў 1997

1. Наталі Портман у стужцы Брэдзі Корбета «Вокс Люкс».

2. «Цень» Чжана Імоў. люты, 2019

44

Агляд

90 хві­лін бе­ла­рус­кай ані­ма­цыі, або План вы­ка­на­ны — што да­лей?

Тра­д ы­ц ый­н ая пра­гра­м а па­к а­заў ані­м а­ц ый­н ых фі­ль ­ маў На­ц ы­я на­ль­н ай кі­н ас­ту­д ыі « Бе­ла­ру­с ь­фі­льм » ук лю ­ чы­ла во­с ем сту­ж ак і ск ла­ла амаль 90 хві­лін — звы­ч ай ­ ны га­д а­вы план сту­д ыі. Ка­лі не ле­н а­вац­ц а і пад ­лі­ч ыць пры­к лад­н ую ко­ль­к асць гэ­тых са­м ых хві­лін, пра якія сап­раў­д ы не­ль­га ду­м аць па­гар­д лі­ва, на­с то­ль­к і ру­к ат­вор­ная і пра­ц а­ё мкая ў іх кож­н ая се­к ун­д а, то атрым­лі­ва­е цца, што ў ХХІ ста­год­ дзі сту­д ыя зня­ла ка­ля 30 га­д зін ані­м а­ц ый­н а­га кі­н о! Анта­ні­на Кар­пі­ла­ва Быц­цам бы і шмат, але на­сам­рэч для за­паў­нен­ня тэ­ле­ві­зій­на­га эфі­ру, на­ прык­лад, гэ­та­га кан­тэн­ту хо­піць уся­го то­ль­кі на сут­кі з не­вя­лі­кім. Але гэ­та з воб­лас­ці ма­ры — ка­лі на­ша тэ­ле­ба­чан­не пе­ра­ста­не ігна­ра­ваць айчын­ ныя му­ль­ці­кі. Дру­гі мо­мант: не ко­ль­кас­цю хві­лін ба­га­тая ані­ма­цыя, не­ здар­ма яна су­гуч­ная з ані­май — ду­шой. Ця­пе­раш­няя пан­ара­ма пра­акцэн­та­ва­ла не­ка­то­рыя важ­ныя мо­ман­ты на­ шай ані­ма­цыі. Пра ф е с­ты ­в а­лі, п рэ м ­ і і і ваў ­к оў Фес­ты­ва­ль­ныя акцэн­ты атры­ма­лі­ся цал­кам гуч­ны­мі і пе­ра­ка­наў­чы­мі. «Ла­год­ны воўк» рэ­жы­сёр­кі На­тал­лі Да­рві­най (Хат­ке­віч) стаў сап­раў­днай падзе­яй го­да і атры­маў пе­ра­мо­гу на Мін­скім між­на­род­ным кі­на­фес­ты­ва­ лі «Ліс­та­пад» у на­мі­на­цыі «Леп­шы ані­ма­цый­ны фі­льм». Кар­ці­на «Ваў­ча­ нят­ка» зна­ка­мі­та­га Іга­ра Воў­ча­ка ста­ла пе­ра­мож­цай пер­шай На­цы­яна­ль­ най кі­нап­рэ­міі. На­огул у кан­тэк­сце кі­нап­рэ­міі на­ша ані­ма­цыя пра­гу­ча­ла вы­раз­на і год­на: прыз за леп­шы сцэ­нар атры­маў Дзміт­рый Яку­то­віч, су­ аўтар фі­ль­ма «Ба­явая ма­шы­на» рэ­жы­сёр­кі На­тал­лі Кас­цю­чэн­ка, а леп­ шым мас­та­ком-па­ста­ноў­шчы­кам бы­ла пры­зна­на Ала Ма­цю­шэў­ская за пра­цу ў фі­ль­ме «Марк Ша­гал. Па­ча­так» Але­ны Пят­ке­віч. Вось та­кія на­шы хат­нія фес­ты­ва­ль­ныя зда­быт­кі. З за­меж­ны­мі да­сяг­нен­ня­мі скла­да­ней, «Мастацтва» № 2 (431)

шлях да іх то­ль­кі па­чы­на­ецца. «Ваў­ча­нят­ка» і «Ла­год­ны воўк», на­прык­ лад, увай­шлі ў кон­кур­сную пра­гра­му ХХIV Ад­кры­та­га рас­ійска­га фес­ты­ва­ лю ані­ма­цый­на­га кі­но, які про­йдзе ў са­ка­ві­ку ў Суз­да­лі. Вя­до­мы май­стар Ігар Воў­чак зра­біў кар­ці­ну амаль пра ся­бе — улас­на, мно­гія яго фі­ль­мы ў той ці іншай сту­пе­ні аўта­бі­ягра­фіч­ныя. Для лі­рыч­ най пры­па­вес­ці рэ­жы­сёр раз­ам з мас­тач­кай Га­лі­най Ра­ма­на­вай знай­шоў сво­еа­саб­лі­вую, амаль ра­ман­тыч­ную сты­ліс­ты­ку, дзе вос­трая і ад­на­ча­со­ва пяш­чот­ная шур­па­тасць ры­сак спа­лу­ча­ецца з па­лёт­най мяк­кас­цю ма­люн­ ка. Ма­ла­ды Ваў­ча­нят­ка скру­ціў­ся аб­аран­кам у бяр­ло­зе ў ча­кан­ні ма­ці і ў вы­ні­ку сі­роц­тва тра­піў у дом па­ляў­ні­ча­га. Тут яго ча­ка­юць роз­ныя сус­трэ­ чы з ня­ўрым­слі­вым ка­том і ла­год­ным са­ба­кам, дзе гас­па­дар у ця­ль­няш­ цы мро­іць сва­ім мар­скім мі­ну­лым і тры­вае свар­лі­вую жон­ку. Па­ляў­ні­чы аб­ліч­чам не­як на­гад­вае сяб­роў са­мо­га рэ­жы­сё­ра — Але­га Бе­ла­ву­са­ва і Эду­арда На­за­ра­ва. У лю­бым вы­пад­ку гэ­та ўспры­ма­ецца як вод­гук ле­ген­дар­на­га мі­ну­ла­га айчын­най ані­ма­цыі. Так і не здо­леў­шы пры­звы­ча­іцца да ўту­ль­на­га, але чу­жо­га до­му, Ваў­ча­нят­ка ўця­кае, збя­гае на пры­ро­ду, у не­вя­до­масць, на­ сус­трач во­лі і ўзы­хо­дзя­ча­му со­нцу. Са­ма ідэя стуж­кі, зня­тай па ка­рот­кім апо­ве­дзе Яўге­на Ча­ру­шы­на, пе­рад­ае дух і све­та­адчу­ван­не па­ка­лен­ня пе­ ры­яду рос­кві­ту айчын­най ані­ма­цыі і не­ўтай­ма­ва­ную во­лю да сва­бод­на­га аўтар­ска­га са­ма­вы­яўлен­ня. Ад­сут­насць тэк­сту і якіх-не­будзь вер­ба­ль­ных

Агляд

пад­ка­зак для гле­да­ча над­ае пры­па­вес­ці суб’ектыў­на-аса­біс­ты ха­рак­тар і пра­сто­ру для раз­ва­жан­ня. Акту­аль­ны­мі за­ста­юцца фа­льк­лор­ныя ма­ты­вы і пер­са­на­жы, якія да­юць до­сыць вя­лі­кі пра­стор для сю­жэ­таў, для фар­ма­ван­ня і на­ват па­ра­дзі­ра­ ван­ня ку­ль­тур­ных ко­даў. Кар­ці­на «Ла­год­ны воўк» На­тал­лі Да­рві­най (Хат­ ке­віч) за­хап­ляе сты­хі­яй бе­ла­рус­кай мо­вы, гу­ма­рам і ві­зу­аль­ны­мі пад­ра­ бяз­нас­ця­мі. Яна ча­роў­ная і па­цеш­ная па сю­жэ­це: тут дзя­ку­ючы аўтар­цы сцэ­на­рыя Але­не Мас­ла і рэ­жы­сёр­скай інтэр­прэ­та­цыі пе­ра­йнач­ва­ецца бе­ ла­рус­кая каз­ка пра зло­га ваў­ка, які з га­лод­на­га ста­но­віц­ца ла­год­ным. Не­ як раз ма­ле­нь­кі ба­ран­чык вы­ра­та­ваў ваў­ка, што за­храс у гур­бе, а по­тым рас­таў пе­рад сі­лай да­бра і лю­бо­ві. На­рэш­це пе­ра­маг­ло сяб­роў­ства: ба­ба звя­за­ла ваў­ку пры­го­жы цёп­лы ша­лік, а ён па­час­та­ваў су­се­дзяў рэ­штка­мі мё­ду і змя­ніў на сва­ім до­ме над­піс «Га­лод­ны воўк» на «Ла­год­ны воўк». Па сут­нас­ці, дзве гэ­тыя стуж­кі па­зна­чы­лі мір­нае су­існа­ван­не і інтэг­ра­ цыю аўтар­ска­га і ма­са­ва­га кі­но. І кож­ная з іх здо­ль­ная мець шы­ро­кую аўды­то­рыю. Ку рс на с е ­р ы ­я л ы Яшчэ адзін важ­ны і ві­да­воч­ны мо­мант — бе­ла­рус­кая ані­ма­цыя пе­ра­хо­ дзіць на се­ры­яль­ны прад­укт. Так ро­біц­ца чар­го­вы крок да по­ўна­мет­раж­

45

на­га фі­ль­ма. Гэ­тае ве­ль­мі да­ра­гое за­да­ва­ль­нен­не за­пат­ра­буе ад сту­дыі сур’ёзных стра­тэ­гіч­ных зру­хаў: не то­ль­кі важ­кай вы­твор­ча-тэх­ніч­най ба­зы, але і цэ­ла­га кор­пу­са пра­фе­сі­яна­лаў. Ся­род іх па­трэб­ныя і ўсім вя­ до­мыя кла­сі­кі-энту­зі­ясты, якія звык­ла лю­бяць свой дом пад на­звай «Сту­ дыя», і вя­лі­кая ма­са су­пра­цоў­ні­каў шы­ро­ка­га ко­ла. На­сам­рэч се­ры­яль­нае жыц­цё па­чы­на­ла­ся па­сту­по­ва і не­вы­пад­ко­ва. Па­ чат­кам ства­рэн­ня сво­еа­саб­лі­ва­га се­ры­яла пра зна­ка­мі­тых дзея­чаў бе­ла­ рус­кай ку­ль­ту­ры стаў «Марк Ша­гал. Па­ча­так» рэ­жы­сёр­кі Але­ны Пят­ке­віч і мас­тач­кі-па­ста­ноў­шчы­цы Алы Ма­цю­шэў­скай. Фі­льм «Май­стар во­ль­ных мас­тац­тваў», зня­ты ў 2018 го­дзе, пра­цяг­нуў гэ­тую се­рыю. Ця­пер Але­на Пят­ке­віч пра­цуе над стуж­кай пра Мак­сі­ма Баг­да­но­ві­ча — так мо­жа ад­ быц­ца цыкл пад умоў­най на­звай «Жыц­цё вы­біт­ных лю­дзей», дзе жанр бі­ягра­фіч­на­га фі­ль­ма асэн­са­ва­ны ў ары­гі­на­ль­ным аўтар­скім клю­чы. Па сут­нас­ці, га­вор­ка ідзе пра па­сту­по­вае фар­ма­ван­не цык­лу кар­цін у жан­ры «эма­цый­най бі­ягра­фіі» — гэ­та вы­раз­нае і ёміс­тае азна­чэн­не на­ле­жыць Іры­не Ка­дзю­ко­вай, якая са­ма пра­цуе над фі­ль­мам пра Да­нтэ Аліг’еры. Вось та­кія маш­та­бы мыс­лен­ня на­шых ані­ма­та­раў! Кар­ці­на «Ма­гістр во­ль­ных мас­тац­тваў» па­кі­дае ўра­жан­не аўтар­скай вер­сіі лё­су сус­вет­на вя­до­ма­га ву­чо­на­га і асвет­ні­ка Фран­цыс­ка Ска­ры­ ны. Рэ­жы­сёр­ка да­ўно акрэс­лі­ла сваё мес­ца ў бе­ла­рус­кай і еўра­пей­скай ані­ма­цыі. Ма­гіч­на за­ча­роў­вае ўжо па­ча­так фі­ль­ма: ві­хор снеж­най бу­ры ахоп­лі­вае ка­рэ­ту, у якой едзе Ска­ры­на, — яго вы­к лі­ка­лі ля­чыць да­чку ві­ лен­ска­га бур­га­міс­тра. Да­лей эскіз­на прад­стаў­ле­ны мес­цы зна­хо­джан­ня Ска­ры­ны — По­лацк, Ві­ль­ня, Пад­уя, Пра­га, гле­да­чам ча­сам на­ват скла­да­ на ары­ента­вац­ца ў пун­кцір­ных аб­ры­сах зна­ка­мі­тых га­ра­доў, асвя­чо­ных імем Ска­ры­ны. Мне, на­прык­лад, не ха­пі­ла аб­ліч­ча май­го лю­бі­ма­га По­ лац­ка — ра­дзі­мы Ска­ры­ны. За­тое вы­раз­на бач­ныя асо­бы ма­гіс­тра, яго ка­ха­най Мар­га­ры­ты і іх дзі­ця­ці, якія сар­дэч­на вы­пі­са­ныя ў ду­ху рэ­не­ сан­сна­га жы­ва­пі­су. Стро­га­му і мі­ні­ма­ліс­тыч­на­му аб­ліч­чу Ска­ры­ны кан­трас­туе воб­раз яго су­ раз­моў­цы і сво­еа­саб­лі­ва­га аlter ego: па­во­ль­ны леў рас­кош­на­га за­ла­ціс­ та­га ко­ле­ру па-цар­ску кро­чыць па ня­бес­на-бла­кіт­ным фо­не, як быц­цам сы­шоў­шы з гра­вюр по­ла­цка­га кні­гад­ру­ка­ра і зда­быў­шы сваё ка­ля­ро­вае ха­рас­тво. Ме­на­ві­та з ім, у ду­ху ка­тэ­хі­зі­са, вя­дзе свае па­во­ль­ныя ды­яло­гі сам ма­гістр во­ль­ных на­вук. Сім­вал іль­ва між­во­лі вы­к лі­кае ў па­мя­ці та­ кія іпас­та­сі бяз­меж­на­га та­лен­ту Фран­цыс­ка Ска­ры­ны, як па­эта і мас­та­ка, астро­ла­га і алхі­мі­ка. У эпо­ху Рэ­не­сан­су ён услед за Альб­рэх­там Дзю­рэ­рам акту­алі­за­ваў шмат­гран­ную сім­во­лі­ку льва не то­ль­кі як но­сь­бі­та го­на­ру і ад­ва­гі, але і як эмбле­му цар­скай год­нас­ці Хрыс­та, схі­ль­нас­ці да адзі­но­ты і су­зі­ран­ня. Да та­го ж ску­льп­тур­ная вы­ява льва з’яўля­ецца сім­ва­лам Ве­не­ цыі і ўпры­гож­вае парт­ал Пад­уан­ска­га ўні­вер­сі­тэ­та — ме­на­ві­та там ву­чыў­ ся Ска­ры­на. Ма­ла та­го, леў пер­са­ні­фі­куе са­мо со­нца, а сус­вет­на вя­до­мы знак Ска­ры­ны — гэ­та со­нца, якое па­глы­нае ме­сяц. Але­на Пят­ке­віч вы­сту­ пі­ла сап­раў­днай да­след­чы­цай твор­час­ці Ска­ры­ны, але не за­гру­ваш­чва­ла фі­льм сва­імі по­шу­ка­мі. Цёп­лы за­кад­ра­вы го­лас Аляк­сан­дра Тка­чон­ка не­на­вяз­лі­ва па­зна­чае асноў­ныя мо­ман­ты бі­ягра­фіі зна­ка­мі­та­га бе­ла­ру­са, а му­зы­ка Соф’і Пят­ ке­віч сты­ліс­тыч­на да­к лад­на і гар­ма­ніч­на су­пра­ва­джае апа­вя­дан­не пра дра­ма­тыч­нае жыц­цё Ска­ры­ны. Па вы­яўлен­чым сты­лі стуж­ка ня­яркая і да­во­лі сціп­лая, але пе­ры­ядыч­на ўспых­вае свя­точ­ны­мі ко­ле­ра­мі — ка­лі Ска­ры­на гу­та­рыць з іль­вом, ка­му­ні­куе з Мар­га­ры­тай. Гэ­та «за­ла­тыя» мо­ ман­ты бліс­ку­чай бі­ягра­фіі, звя­за­ныя з веч­нас­цю і лю­боў­ю. Та­ко­га ро­ду фі­ль­мы вы­к лі­ка­юць ці­ка­васць гле­да­чоў да кніж­най ку­ль­ту­ры і сха­ва­ных у ёй скар­баў. Се­ры­яль­ны век­тар уклю­чае і фан­тас­тыч­ныя, пры­ду­ма­ныя аўта­ра­мі пер­са­ на­жы. Тут не­ль­га не ад­даць на­леж­нае не­вы­чэр­пнай фан­та­зіі Аляк­сан­дра Лен­кі­на, ства­ра­ль­ні­ка воб­ра­за Тош­кі-бу­ль­бы — аб­са­лют­на­га рэ­кар­дсме­ на ў ад­люс­тра­ван­ні бе­ла­рус­кай мен­та­ль­нас­ці. Та­ко­га ро­ду «бу­ль­ба-ге­роі» па­він­ны быць на­рас­хват — у рэ­к лам­шчы­каў, пі­яршчы­каў, мар­ке­то­ла­гаў роз­на­га кштал­ту. На жаль, у нас гэ­тыя пра­цэ­сы за­над­та за­па­во­ле­ныя. Між тым у фі­ль­ме «Тош­ка спя­ша­ецца на да­па­мо­гу» пры­го­ды сме­лай бу­ль­бі­ны звя­за­ны з пе­ра­мо­гай над стра­шэн­най мя­дзвед­кай — га­лоў­ным во­ра­гам люты, 2019

46

Агляд

ага­род­ні­каў і са­да­во­даў. Мя­дзвед­ка вы­рас­тае да трох­га­ло­вай па­чва­ры, амаль да зна­ка­мі­та­га Змея Га­ры­ны­ча. Ня­стом­ны Тош­ка і яго дзя­ду­ля зма­ га­юцца не­звы­чай­ным спо­са­бам: яны бя­руць во­ра­га ад­ва­гай і... сме­хам. Пад уплы­вам гэ­тай не­ча­ка­най зброі га­ло­вы Змея-мя­дзвед­кі аб­рас­та­юць пя­лёс­тка­мі-кве­тач­ка­мі, а са­ма мя­дзвед­ка губ­ляе агрэ­сію і ро­біц­ца бяс­ крыў­днай істо­тай. Ло­гі­ка пе­ра­тва­рэн­няў злас­лі­вай мя­дзвед­кі ў сціп­ла­га лю­ці­ка не зу­сім зра­зу­ме­лая, але вя­сё­лая му­зы­ка і ра­дасць ге­ро­яў ра­ту­ юць ста­но­віш­ча. Усе за­да­во­ле­ныя, усім доб­ра. І ўсё ж уз­ро­вень та­ко­га ро­ду «хут­кіх» се­ры­ялаў, на мой по­гляд, ка­ра­ніц­ца не сто­ль­кі ў якас­ці ані­ ма­цыі, ко­ль­кі ў доб­ра пра­пі­са­ных гіс­то­ры­ях, у ма­ты­ва­цыі ўчын­каў ге­ро­яў і смеш­ных ды­яло­гах. З а ­б аў­ля­л ь ­н ы я і на­в у ­ч а­л ь ­н ыя ак цэ н­т ы У но­вым для кі­нас­ту­дыі фар­ма­це зды­ма­ецца пер­шы по­ўна­мет­раж­ны ані­ма­цый­ны мю­зікл «Зор­кі сё­ма­га не­ба», які мо­жа стаць сап­раў­дным блок­бас­та­рам. Гэ­тая стуж­ка ўраж­вае ба­гац­цем ві­зу­аль­ных эфек­таў, інфар­ма­цый­най на­сы­ча­нас­цю кож­на­га кад­ра, мнос­твам му­зыч­ных ну­ ма­роў і пе­сен­ных ме­ло­дый, на­пі­са­ных вя­до­мым бе­ла­рус­кім кам­па­зі­та­ рам Ле­ані­дам Шы­ры­ным. У час­тцы пад на­звай «Не­бяс­печ­ныя сус­трэ­чы» пра­цяг­ва­юцца пры­го­ды аб­ая­ль­на­га хлоп­чы­ка Са­шы, пры­ваб­най ля­ль­кі Элі і аван­тур­на­га ка­та Мур­мо­та. Яны трап­ля­юць у Цар­ства ля­но­ты, дзе Ба­юшка спя­вае ка­лы­хан­ку і ўга­няе іх у спяч­ку. Іншыя пер­са­на­жы існу­юць у амаль бес­па­вет­ра­най пра­сто­ры, без на­сы­ча­ных фо­наў. Сю­жэт фі­ль­ма ў тым, што та­ле­на­ві­ты на­ву­ко­вец вы­на­хо­дзіць су­пер­камп’ютар, які па­ві­нен зра­біць усіх лю­дзей су­пер­шчас­лі­вы­мі. Ад­нак злыя сі­лы пе­ра­шка­джа­юць гэ­та­му, за­ся­ля­ючы ня­бё­сы дрэн­ны­мі зор­ка­мі, што ўва­саб­ля­юць сла­бас­ці ча­ла­ве­ка — ад Сы­ту­хі да Лю­леч­кі, ад Стра­ху да На­глю­кі. Але зна­хо­дзіц­ца ад­важ­ны хлоп­чык, га­то­вы ўсту­піць у бой з па­скуд­ствам, а з сё­ма­га не­ба, дзе жы­вуць сап­раў­дныя зор­кі, спус­ка­юцца феі. Ідэя кар­ці­ны за­сна­ва­на на зба­вен­ні лю­дзей ад за­мба­ван­ня. Хо­чац­ца спа­чу­ваць дзяў­чын­цы і яе сяб­рам, ды не­як не па­спя­ва­еш за хут­кай ча­ра­дой змен­лі­вых воб­ра­заў. Тым не менш фі­льм па­зна­чыў ад­ну з акту­аль­ных тэн­дэн­цый му­льт­фі­ль­ма: экшн, дзе актыў­на пра­цу­юць ды­на­міч­нае дзея­нне і ман­таж­нае па­ска­рэн­ не. Маг­чы­ма, ма­ле­нь­кія гле­да­чы здо­ле­юць пра­рвац­ца праз агрэ­сіў­ную ві­зу­аль­ную сты­ліс­ты­ку і спас­ціг­нуць сэнс каз­кі Ге­на­дзя Да­вы­дзь­кі. Се­ры­яль­ны фар­мат пра­цяг­ва­юць фі­ль­мы асвет­ніц­ка-на­ву­ча­ль­най на­кі­ ра­ва­нас­ці, якія рыф­му­юцца на­ват па сва­іх на­звах: «За­йма­ль­ная азбу­ка» (з се­рыі «Бе­ла­рус­кая азбу­ка») і «Вы­кра­дан­не ў гос­ці» (з се­рыі «Азбу­ка не­бяс­пек»). Зда­ва­ла­ся б, ме­на­ві­та та­кія пра­екты па­трэб­ны ўста­но­вам ад­ука­цыі са­ма­га шы­ро­ка­га про­фі­лю — ад дзі­ця­чых сад­коў да ся­рэд­ніх школ. Сап­раў­ды, «Бе­ла­рус­кая азбу­ка» па сва­ёй сут­нас­ці з’яўля­ецца кі­ на­бук­ва­ром, дзе ўсе лі­та­ры па­ка­за­ны ў жы­вых ма­люн­ках. Эста­фе­ту вы­ біт­на­га рэ­жы­сё­ра і ані­ма­та­ра Ула­дзі­мі­ра Пят­ке­ві­ча ўда­ла пад­ха­пі­ла і пра­цяг­ну­ла та­ле­на­ві­тая Іры­на Та­ра­са­ва. Мяк­кім гу­ма­рам і лю­боў­ю да род­най мо­вы пра­ця­тыя ўсе мік­ра­сю­жэ­ты гэ­тай за­йма­ль­най азбу­кі. Кі­на­ с­ту­дыя за­раз па­спя­хо­ва пра­соў­вае гэ­ты пра­ект су­мес­на з Мі­ніс­тэр­ствам ад­ука­цыі Бе­ла­ру­сі. У сваю чар­гу, «Азбу­ка не­бяс­пек» рэ­жы­сёр­кі Тац­ця­ны Куб­ліц­кай па­бу­ да­ва­на на вер­шах Андрэя Смя­та­ні­на, не за­ўсё­ды ўда­лых па рыф­мах і на­кі­ра­ва­ных на за­сця­ро­гу дзя­цей ад мнос­тва не­бяс­пек. У гэ­тым цык­ле скраз­ны­мі пер­са­на­жа­мі вы­сту­па­юць да­ма­віч­кі з не­звы­чай­ны­мі імё­на­мі Ча­ру­ша і Ба­ку­ня (аўтар­ка сцэ­на­рыя Ры­та Шаг­рай). Яны на­гад­ва­юць со­ неч­ныя ша­ры­кі, якія жы­вуць з дзя­ду­лем ва ўту­ль­ным до­ме. Злая Граз­ну­ля, што жы­ве па су­сед­ству, кра­дзе да­ма­віч­коў, і яны трап­ля­юць у пра­сто­ру яе не­даг­ле­джа­на­га до­ма, дзе ўсю­ды пад­пі­ль­ноў­ва­юць не­бяс­пе­кі: не­зна­ ёмцы, плі­та, агонь. Ма­лыя не губ­ля­юцца, хут­ка на­во­дзяць па­ра­дак і раз­ам з Граз­ну­ляй п’юць гар­ба­ту з пі­ра­гом. Ма­раль про­стая: на кож­ным кро­ку нас пад­пі­ль­ноў­ва­юць не­бяс­пе­кі. На­огул жыць не­бяс­печ­на. Вы­хад з гэ­тай сум­неў­най па сэн­се за­да­чы аўта­ры зна­хо­дзяць дзя­ку­ючы гу­ма­ру і вя­сё­ лай му­зы­цы, якую скла­ла Але­на Атраш­ке­віч, а пес­ню пра да­ма­віч­коў на­ пі­саў Ле­анід Шы­рын на тэк­сты Але­ны Ту­ра­вай. Не стам­ля­юся па­ўта­раць, «Мастацтва» № 2 (431)

што Тац­ця­на Куб­ліц­кая, як ніх­то з бе­ла­рус­кіх рэ­жы­сё­раў, умее пра­ца­ваць з са­май скла­да­най і ка­са­вай аўды­то­ры­яй 0+. Яе ма­лю­нак за­ўсё­ды чыс­ты і доб­ры, а га­лоў­ныя пер­са­на­жы быц­цам вы­пра­ме­нь­ва­юць ззян­не. Фі­ль­мы Куб­ліц­кай так і про­сяц­ца на ста­рон­кі кні­гі-пе­ра­к лад­кі — на­сто­ль­кі яны пра­сяк­ну­тыя сты­ліс­ты­кай і ду­хам кніж­най гра­фі­кі, тра­ды­цыі якой важ­ныя для бе­ла­рус­кай ані­ма­цыі. Т эх­н і­к а і ду­ш а Што ты­чыц­ца тэх­ні­кі, то бе­ла­рус­кія ані­ма­та­ры тра­ды­цый­на пра­цу­юць у кла­січ­най ігра­вой і камп’ютар­най пе­ра­к лад­цы, ма­ля­ва­най і змя­ша­най ані­ма­цыі. Та­му фі­льм «Як Сі­ня­чок да со­нца лё­таў» На­тал­лі Кас­цю­чэн­ ка і мас­та­ка-па­ста­ноў­шчы­ка Кан­стан­ці­на Кас­цю­чэн­кі ўра­зіў аб’ёмнай і рэ­ль­ефнай фак­ту­рай плас­ты­лі­ну. На жаль, стра­ча­на моц­ная тра­ды­цыя аб’ёмнай ля­леч­най ані­ма­цыі, якая вы­лу­ча­ла стуж­кі На­тал­лі Лось, Яўге­на Лар­чан­кі ды іншых бліс­ку­чых бе­ла­рус­кіх ля­леч­ні­каў. Ма­ла­ды Рус­лан Сін­ ке­віч зняў у тэх­ні­цы плас­ты­лі­ну мік­ра­сю­жэт у цык­ле «Апо­весць мі­ну­лых га­доў». Да та­кой фак­ту­ры так і хо­чац­ца да­кра­нуц­ца ру­кой. Сі­ня­чок (сі­ніч­ ка) па­ка­за­ны тут як сме­лая птуш­ка, што ля­ціць да со­нца ў по­шу­ках агню. Аб­па­ле­най істо­це іншыя птуш­кі, акра­мя пра­гнай со­вы, ад­да­юць па пя­ рын­цы на пту­шы­ны ўбор. Не­вя­лі­кая каз­ка пе­ра­тва­ра­ецца ў пры­па­весць пра сі­лу во­лі і ад­ва­гу, а па сут­нас­ці пра інды­ві­ду­аль­ны ўчы­нак. Ця­пе­раш­няя ані­ма­цыя па­зна­чы­ла сваю шмат­век­тар­насць. Раз­ам з па­зна­ ва­ль­на-на­ву­ча­ль­ным кі­но існуе аўтар­скі, фес­ты­ва­ль­ны сег­мент. Ад­нак і мэй­нстрым дык­туе свае пра­вы: ідзе сус­трэч­ны рух роз­ных на­прам­каў ані­ма­цыі. Гэ­та вы­яві­ла­ся ў вы­твор­час­ці се­ры­яль­най / цык­ла­вой прад­ук­ цыі за­баў­ля­ль­на-ку­ль­ту­ра­ла­гіч­най тэ­ма­ты­кі. Звык­лы ані­ма­ліс­тыч­ны ўхіл па­сту­по­ва ўраў­на­важ­ва­ецца антра­па­ла­гіч­ ным, фа­льк­лор­ныя каз­кі пра жы­вёл да­паў­ня­юцца бі­ягра­фіч­ны­мі стуж­ ка­мі і пры­па­вес­ця­мі. Улас­на, пры­па­вес­ці за­ўсё­ды бы­лі ад­ным з клю­ча­ вых жан­раў аўтар­скай ані­ма­цыі. Па сут­нас­ці, фа­льк­лор­ную асно­ву мае то­ль­кі фі­льм пра сме­лую сі­ніч­ку, а на­род­на-ка­зач­ны сю­жэт пе­ра­асэн­са­ ва­ны ў стуж­цы пра ваў­ка. На­пэў­на, па­чы­нае да­мі­на­ваць не фа­льк­лор­ная, а аўтар­ская каз­ка. Важ­на і тое, што да пра­цэ­су ства­рэн­ня ані­ма­цый­на­га кі­но да­лу­ча­юцца но­выя аўта­ры сцэ­на­ры­яў — спра­ва ані­ма­цыі пер­ша­па­чат­ко­ва ня­ўдзяч­ ная, але вы­са­ка­род­ная. Сцэ­на­рыс­там ані­ма­цыі трэ­ба на­ра­дзіц­ца або вы­ спя­ваць у ад­па­вед­ным ася­род­дзі — та­кая скла­да­ная спе­цы­фі­ка гэ­та­га мас­тац­тва з яго воб­раз­на-сю­жэт­ны­мі ме­та­мар­фо­за­мі. Вя­до­ма, та­кія та­ле­ на­ві­тыя сцэ­на­рыс­ты, як Дзміт­рый Яку­то­віч, — сап­раў­дны пад­ару­нак для ані­ма­та­раў, таксама сён­ня на­бі­ра­юць пра­фе­сій­ную ва­гу Ры­та Шаг­рай і Але­на Мас­ла. Але ёсць ад­чу­ван­не не­ка­то­рай іза­ля­ва­нас­ці на­шай ані­ма­цыі ад су­час­нас­ці. Сап­раў­ды, ані­ма­цыя — гэ­та асаб­лі­вы свет, звы­чай­на з ка­зач­ны­мі акцэн­та­ мі, з не­йкім За­люс­троў­ем, дзе зру­ша­ныя ка­арды­на­ты пра­сто­ры і ча­су. Але ка­зач­насць, якая ча­сам рыф­му­ецца з пан­яццем эска­піз­му, вы­зна­чае пэў­ ны сы­ход ад рэ­аль­ных пра­блем у ма­ры. Наш час про­сіць но­вых экран­ных фор­маў яго ад­люс­тра­ван­ня. Раз­ам з тым за­ло­гам існа­ван­ня і рос­ту па­тэн­ цы­ялу ані­мы/ду­шы за­ста­ецца аб­вос­тра­нае жыц­ця­люб­ства ані­ма­та­раў, іх асаб­лі­выя па­чуц­ці сяб­роў­ства і сум­лен­ня. Бо зды­маць му­льт­фі­ль­мы мо­гуць то­ль­кі лю­дзі з па­зі­тыў­ным ду­хам і на­стро­ем на ства­рэн­не. 90 хві­лін ані­ ма­цыі — гэ­та да­стат­ко­ва вя­лі­кі час і во­ль­ная пра­сто­ра для ўсве­дам­лен­ня сва­ёй куль­­тур­най мі­сіі ды інта­рэ­саў сва­іх гле­да­чоў.

1, 8. «Як Сінячок да сонца лётаў» Наталлі Касцючэнка.

2. «Займальная азбука» Ірыны Тарасавай.

3. «Ваўчанятка» Ігара Воўчака.

4. «Лагодны воўк» Наталлі Дарвінай (Хаткевіч).

5. «Магістр вольных мастацтваў» Наталлі Пяткевіч.

6. «Зоркі сёмага неба. Небяспечныя сустрэчы» Алены Туравай.

7. «Азбука небяспек. Выкраданне ў госці» Таццяны Кубліцкай.

9. «Тошка спяшаецца на дапамогу» Аляксандра Ленкіна.

Рэ­ц эн­з ія

47

люты, 2019

48

In Design

Дзміт­рый Салок. Дом, які па­бу­да­ваў Kollas На­ра­дзіў­ся ў Баб­руй­ску ў 1989 го­дзе. На­ву­ чаў­ся ў Дзяр­жаў­ным ка­ле­джы імя Ла­ры­на па спе­цы­яль­нас­ці «цяс­ляр­ская пра­ца», у Ака­дэ­ міі мас­тац­тваў па спе­цы­яль­нас­ці «Ды­зайн інтэр’еру і аб­ста­ля­ван­ня». Спе­цы­ялі­за­цыя: прад­мет­ны ды­зайн. Удзе­ль­нік вы­стаў «Па­ сту­лат», «Ліх­тарт», Design Night Festival (Вар­ша­ва), Vilnius Design Week, Alba Ruthenia.

Belarusian Design Now! (Эсто­нія). Дзёр­зкім (у сва­ёй про­стас­ці) дып­лом­ным пра­ектам за­мах­нуў­ся на ства­рэн­не на­цы­ яна­ль­на­га мэб­ле­ва­га сты­лю. Ка­лек­цыя мэб­лі «The Kollas Home» пе­ра­тва­ры­ла­ся ў сту­дыю інтэр’ерна­га ды­зай­ну, у якой Дзміт­рый пра­цуе з ад­на­кур­сні­кам Аляк­сан­драм Ра­дзі­во­на­вым. Ба­ць­ка Дзміт­рыя Са­ло­ка мае эстон­скае па­хо­джан­не («Так што — тэ­рэ*!» — па­смі­ха­ецца ды­зай­нер), ма­ці рус­кая, але гэ­та не за­мі­нае мас­та­ку шу­каць фор­му­лу бе­ла­рус­ка­га ды­зай­ну ў дрэ­ вах, га­ро­дах, птуш­ках і інтэр’ерах вяс­ко­вых ха­цін. Сціп­лы і да­сціп­ны Са­лок з за­ўсё­ды пры­ха­ва­най усмеш­кай на вус­нах сцвяр­джае, што яго твор­часць — «твор­часць звы­чай­на­ га два­ро­ва­га па­ца­на, які не зра­зу­меў, што та­кое ды­зайн», але цвёр­да фар­му­люе асноў­нае: сап­раў­дная ды­зай­нер­ская рэч па­ він­на быць сты­лё­вай, эка­ла­гіч­най, іра­ніч­най, інтэ­лек­ту­аль­най і пра­ктыч­най. Крэс­ла «Yell», лаў­ка з люс­тэр­кам «Moon over the Field», драў­ля­ ны ро­вар... Свет­лае дрэ­ва ў спа­лу­чэн­ні з яркі­мі дэ­та­ля­мі. Ся­ род лю­бі­мых рэ­чаў ды­зай­не­ра — на­сцен­ны га­дзін­нік у вы­гля­дзе драў­ля­най ку­хон­най дош­кі, дзе за­мест ліч­баў змеш­ча­ны вы­явы страў і на­по­яў. Яшчэ — та­бу­рэт­ка «Forest», яе Са­лок на­зы­вае «пра­ектам бе­ла­рус­ка­га су­ве­ні­ру» і «на­бо­рам па­ла­чак, з якіх мож­на саб­раць та­бу­рэт­ку аль­бо гняз­до на нож­ках».

— Гэ­тая та­бу­рэт­ка аб’ездзі­ла па­ло­ву Еўро­пы. Ча­му «Фо­рэст»? Ёсць та­кі бры­тан­скі архі­тэк­тар Нор­ман Фос­тэр, ён па­бу­да­ваў зна­ка­мі­тую ве­жу Мэ­ры Экс, што мае без­ліч про­звіш­чаў, у тым лі­ку «сас­но­вая шыш­ка». Я ўя­віў, як апа­дае сас­но­вая іглі­ца ў бе­ла­рус­кім ле­се, і ўзнік па­тэрн, які по­тым вы­явіў­ся ў ма­тэ­ры­яле. Пад­час ву­чо­бы я быў та­кім «ма­ль­чы­шом-пла­хі­шом» (які за­раз прад­аўся «бур­жу­інам»). Без ад­мыс­ло­вай арт-ад­ука­цыі ня­прос­та, але да­па­ма­га­лі ра­ мес­ніц­кія на­вы­кі, мя­не ўзя­лі пра­ца­ваць май­страм у цяс­ляр­скую май­стэр­ню БДАМ, ад­туль я і не вы­ла­зіў, астат­нія за­нят­кі ці­ка­ві­лі менш. Ака­дэ­мія да­ла раз­умен­не, што та­кое быць твор­чым ча­ла­ве­кам і ра­біць тое, што пад­аба­ецца. Я здо­леў пры­йсці да са­ма­вы­яўлен­ня, на­ву­чыў­ся кан­цэн­тра­вац­ца на вы­каз­ ван­ні, а не про­ста дэ­ман­стра­ваць тэх­ніч­ныя на­вы­кі. Ла­га­тып «Kollas Home» у вы­гля­дзе лі­та­ры «А» з кроп­ка­мі, пад­аец­ца мне моц­ ным гра­фіч­ным сім­ва­лам. Гэ­та і пту­шы­ны клін, і за­клік, і ма­ра... Тут і на­шы па­ лі, зяр­нят­кі, які­мі за­ся­ва­юць поле. Ня­даў­на та­ла­кой аб­іра­лі брэнд кра­іны, то я лі­чу наш ла­га­тып ні­як не гор­шым. Усё ж не ва­лош­ка (у Эсто­ніі так­са­ма ёсць ва­лош­кі), не цэс­ле­раў­скі дра­нік (які мне пад­аец­ца ў пэў­ным сэн­се аб­раз­лі­ вым, ён ні­бы пад­ыгры­вае стэ­рэ­аты­пам), а мі­ні­ма­ліс­тыч­ны і кра­на­ль­ны знак. Аса­цы­яцыя з до­мам, ку­ды птуш­кі вяр­та­юцца з вы­раю. Пры­тым што я люб­лю іро­нію і зма­га­юся за яе, але хо­чац­ца менш сар­кас­тыч­нас­ці. Важ­на знай­сці но­выя сім­ва­лы, трэн­да­выя і ды­на­міч­ныя. Я на­ма­га­юся зра­зу­мець пры­ро­ду, зям­лю, на якой на­ра­дзіў­ся. Удых­нуць яе кіс­ла­род і вы­дых­нуць па-свой­му. Бе­ла­рус­кая пры­ро­да і вёс­ка — гэ­та пры­ «Мастацтва» № 2 (431)

шпі­ль­на. Га­рад­ское жыц­цё і жыт­ло ад­на­стай­ныя, уні­фі­ка­ ва­ныя, стан­дар­ты­за­ва­ныя — кож­ная ква­тэ­ра пад­обная да іншай. У вёс­цы ж до­мі­кі не­звы­чай­ныя, як і по­быт. Лю­дзі там увесь час пры­дум­ля­лі «пры­спа­соб­кі», каб яго па­леп­ шыць, — вось у іх я і зна­хо­джу на­тхнен­не, у ра­мес­ных фор­мах да­ўніх ча­соў, кштал­ту ка­лаў­ро­та. Дзя­ду­ля, ба­ць­ка ба­ць­кі, быў та­кі вы­на­ход­лі­вы ра­мес­нік. Уво­гу­ле ён пра­ца­ваў кі­роў­цам-да­ль­на­бой­ні­кам, пры­во­зіў з рэ­йсаў не­кан­ды­цыю мэб­ле­вых фаб­рык, а по­тым збі­раў гэ­тыя дэ­та­ль­кі, як кан­струк­тар, ва ўні­ка­ль­ныя рэ­чы. У дзя­ цін­стве мя­не тое ве­ль­мі моц­на ўраж­ва­ла. У ба­бу­лі і дзя­ ду­лі ўсё бы­ло афор­мле­на не­звы­чай­на, а ўту­ль­насць якраз і склад­ва­ецца з мнос­тва дро­бя­зяў — з гар­шчэч­ка, па­лі­чак,

тум­ба­чак... Люб­лю так зва­ныя інтэр’ерныя экс­пе­ды­цыі. Пры­чым не аб­авяз­ко­ва вы­бі­рац­ ца за мя­жу, хоць, вя­до­ма, у пра­жскай піў­ні­цы артэ­фак­таў мо­жа быць бо­льш, чым у айчын­ным му­зеі. Мне пад­аба­юцца па­ся­дзел­кі ў ка­вяр­нях і па­хо­ды ў гос­ці, там мож­на па­ба­чыць ся­мей­ныя рэ­чы, рэ­чы з гіс­то­ры­яй. Ве­шал­кі, та­бу­ рэт­кі, лож­кі, крэс­лы — ба­за­выя прад­ме­ты і ад­на­ча­со­ва яскра­выя вы­раз­ні­кі па­бы­то­вай ку­ль­ту­ры. Што ля­жыць у сут­нас­ці мод­ных сён­ня пан­яткаў «хю­ге» ці «ла­гом»? Ства­ рыць асаб­лі­вую атмас­фе­ру про­ста, да­стат­ко­ва па­ўцем­ры, пры­род­ных ко­ ле­раў, вод­бліс­ку свеч­кі. Уво­гу­ле ў аге­нь­чы­ку свеч­кі ўся сут­насць швед­ска­га ды­зай­ну. Ды­зайн ства­рае міф пра ку­ль­ту­ру род­най ха­ты, пра ўту­ль­насць, і гэ­ты міф тран­слю­ецца су­час­най мо­вай праз пэў­ныя фор­мы, ко­ле­ры, кам­па­ зі­цыю і ма­тэ­ры­ялы. Што та­кое на­цы­яна­ль­ны бе­ла­рус­кі ды­зайн у ма­ім разу­ мен­ні? Мы бя­ром леп­шае ад скан­ды­наў­ска­га сты­лю: ра­цы­яна­ль­ны кошт і твор­чая пра­ста­та, то-бок шмат­ва­ры­янтнасць вы­ка­рыс­тан­ня і раз­мяш­чэн­ня ў інтэр’еры. А яшчэ эка­ла­гіч­насць, бо бе­ла­ру­сам як на­цыі доб­рых зем­ля­ро­баў пад­аба­ецца ад­чу­ван­не доб­рай так­ты­ль­нас­ці — пры­емна­га на до­тык дрэ­ва, ка­ме­ню, на­ту­ра­ль­ных тка­нін. Су­час­ны на­цы­яна­ль­ны ды­зайн экс­пе­ры­мен­туе з тра­ды­цый­ны­мі ра­мёс­тва­мі і інтэ­лі­ген­тны­мі ра­шэн­ня­мі. Ста­рыя і пра­ве­ра­ныя ме­та­ды то­ль­кі та­ды пра­цу­юць эфек­тыў­на, ка­лі пе­ра­асэн­са­ва­ныя і вы­яўля­юць дух су­час­най ку­ль­ту­ры. У Мін­ску ёсць кан­цэпт-кра­мы, у якіх прад­аюц­ца рэ­чы вы­твор­час­ці сус­вет­на зна­ка­мі­тых ды­зай­не­раў і ды­зайн-бю­ро, там я на­пат­каў ле­ген­дар­нае крэс­ла Імзаў вы­твор­час­ці кам­па­ніі Vitra. Пра­ца Чар­ль­за і Рэй Імзаў не бы­лі ру­ці­ най, яна ме­ла най­вы­шэй­шую мэ­ту — змя­ніць свет. З вя­лі­кай па­ва­гай стаў­лю­ся да гэ­тай па­ры. Крэс­ла, рэ­плі­ку яко­га мы ба­чым у кож­ным мэб­ле­вым су­пер­ мар­ке­це, на­сам­рэч ку­ль­та­вая рэч, і мне ўда­ло­ся на ім па­ся­дзець. Ад­чу­ван­ні не­звы­чай­ныя. Мэб­лі, у якой бы­ло нуль эстэ­ты­кі і якую трэ­ба бы­ло зра­біць з мі­ні­ма­ль­ны­мі вы­дат­ка­мі, Імзы да­да­ва­лі мас­тац­кас­ці, та­го, што на­зы­ва­ецца attitude, «стаў­лен­ня», ства­ра­лі ўні­ка­ль­ную фор­му, пра­пор­цыі і ў вы­ні­ку — гіс­ то­рыю. У мя­не ёсць се­рыя ка­ля­ро­вых стэ­ла­жоў — пра­мая ад­сыл­ка да твор­ час­ці Імзаў. І ўсе гэ­тыя «кро­пач­кі ды­зай­ну» Імзаў я вы­явіў у тым ама­жы, то­ль­кі пры­браў плаў­насць лі­ні­яў і бі­ёні­ку. Вось яна, ды­зай­нер­ская ра­ман­ты­ка: ка­лі ты на­тхня­ешся май­стра­мі, асо­ба­мі, зям­лёй, на якой на­ра­дзіў­ся. Бо на­ша вы­твор­часць і эка­но­мі­ка па­куль ды­зайн не сіл­ку­юць. Ча­му швед мо­жа ку­піць сваю ўмоў­ную «ікею», а бе­ла­рус — не? Вя­до­ма, ты мо­жаш пры­йсці на фаб­ры­ку і пра­па­на­ваць вы­пус­каць крэс­ла сва­ ёй рас­пра­цоў­кі, але для гэ­та­га трэ­ба пра­йсці сем ко­лаў пек­ла, здаць кроў і да­ка­заць, што яна ў ця­бе бла­кіт­ная. Ра­ман­ты­кам і пер­шап­ра­ход­цам-кас­ма­ наў­там цяж­ка. І мен­та­ль­ным кас­ма­наў­там так­са­ма... Пад­рых­та­ва­ла Але­на Ка­ва­лен­ка. * «Пры­ві­тан­не» па-эстон­ску.

Рэ­ц эн­з ія

49

1. Лямпа «Sachok».

2, 6. Падстаўка для кубкаў «Tree». З. Насценны гадзіннік «Menu».

4. Табурэтка «Forest.

5. Стэлаж «Sailor».

люты, 2019

50

Рэ­ц эн­з ія

З 13 па 17 лютага ў Мінску праходзіў VII Адкрыты форум эксперыментальных пластычных тэатраў Беларусі «ПлаSтформа-2019». Ён лічыцца адной з самых незвычайных культурных падзей у краіне. Сёлета на афішы з’ядналіся праекты з Чэхіі, Ізраіля, Польшчы і Расіі. У замежнай праграме ўпершыню былі прадстаўлены Аўстрыя і Кітай. Праекты «ПлаSтформы» паказваліся на сцэне Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі, Нацыянальнага цэнтра сучасных мастацтваў, Музея Заіра Азгура і прасторы «ОК16». На адкрыцці форуму быў прэзентаваны трохгадзінны перформанс «In Heaven» Антаніна Брынды (Чэхія). У ягонай аснове песня Дэвіда Лінча і Пітэра Айверса, якая і дала назву прадстаўленню. Антанін Брында ў перформансе «In Heaven». Фота Сяргея Ждановіча.

issn 0208-2551

падпісныя Індэксы 74958, 749582. рознічны кошт — па дамоўленасці. «Мастацтва» № 2 (431)