MASTACTVA Magazine 4/2021

4 /2021

КраСавік

• Мінскае нашэсце скульптуры • НЦСМ: Калі спячы прачнецца…

• Праўда пра савецкіх гномаў

16+

У ZAL #2 у Палацы мастацтва на выставе-амажы мастаку Захару Кудзіну прадстаўлены жывапіс, графіка, фатаграфія, скульптуры, аб’екты і інсталяцыі ад больш чым 40 аўтараў. Працы збіраліся ў знак памяці пра творцу, які пайшоў з жыцця ў 33 гады. Асноўная ідэя выставы ў тым, каб кожны з удзельнікаў меў магчымасць расказаць пра свае пачуцці і перажыванні, пра лёс мастака Захара Кудзіна або шырэй — лёс мастака як такога. Куратаркі выставы — Вольга Мжэльская і Ірына Кандраценка. Захар Кудзін пакінуў пасля сябе вялікую творчую спадчыну, якая будзе прадстаўлена на маштабным персанальным выставачным праекце на працягу гэтага года. Яўгенія Аляхновіч. Без назвы. 2019—2021. Кеды Яўгеніі са слядамі фарбы ад роспісу мурала Захара Кудзіна «Халодны палёт. Гарачы космас» з'яўляюцца часткай трыпціха, на якім прадстаўлены майка з адбіткам фарбы і карціна, напісаная рэшткамі фарбы, што выкарыстоўваліся для роспісу.

Зм ест

мастацтва № 4 (457) Красавік 2021

Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы Слоў­нік 2 • Словы красавіка «Стан рэ­чаў» з Лю­бай Гаў­ры­люк 4 • ВА­СІЛЬ МА­ТА­ЛЯ­НЕЦ. ЗА­ПУС­ЦІМ СВАЮ ХВА­ЛЮ «Круг­лы стол» 8 • Алеся Белявец Форма ў сучаснасці SculptFest Агляды, рэцэнзіі 14 • Ганна Серабро СОН РОЗ­УМУ «Чар­но­быль. Эфект спя­ча­га» ў НЦСМ 20 • Ма­ры­на Эрэн­бург ДА­РО­ГА­МІ ТВОР­ЧАС­ЦІ «Ле­та­піс ма­іх да­рог» Ле­ані­да Мар­чан­кі ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі

20

Агляд 30 • Надзея Бунцэвіч Бу­д у­ч ы­ня не пры­м у­с і­л а ся­бе доў­га ча­к аць «Кла­сік-Аван­гард» і вечар прэм'ер 35 • Аса­біс­ты ка­бі­нет Дзміт­рыя Пад­бя­рэз­ска­га Ха­рэ­агра­фія Агля­ды, рэ­цэн­зіі 36 • Свят­ла­на Ула­ноў­ская АД­КРЫ­ТАСЦЬ І ДЫ­ЯЛОГ «Між­на­род­ныя сус­трэ­чы тэ­атраў тан­ца» MSTT у Люб­лі­не 39 • Тац­ця­на Му­шын­ская ЯК ЗРА­БІЦ­ЦА ШЧАС­ЛІ­ВЫМ? Прэм’еры двух ба­ле­таў для дзя­цей

26

8

Тэ­атр Рэ­цэн­зія 40 • Настасся Панкратава ВОЖЫКІ Ў ТУМАНАХ «Застацца нельга з’ехаць» у праекце HomoCosmos Тэма 42 • Іры­на Аве­ры­на, Ула­дзі­мір Сту­пін­скі Як гэ­та зня­та? Служ­бо­вы ўва­ход 45 • Тэ­атра­ль­ныя бай­кі ад Вер­гу­но­ва Кі­но 46 • Уба­ча­нае Анто­нам Сі­да­ рэн­кам

Му­зы­ка

In Design

У гры­мёр­цы 26 • Але­на Ба­ла­ба­но­віч ДЗМІТ­РЫЙ ША­БЕ­ЦЯ: «АД­ЧУ­ВАЮ СЯ­БЕ ЗА­КА­ХА­НЫМ...»

48 • Ала Пі­га­льс­кая ЖАН­ЧЫ­НА Ў МАС­ТАЦ­ТВЕ АВАН­ГАР­ДУ Па­шы­рэнне маг­чы­мас­цей ва ўмо­вах ка­так­ліз­маў

© «Мас­тац­тва», 2021.

За­сна­ва­ль­н ік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзеня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­ не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Вы­д а­вец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «Ку­л ь­ту­ра і мас­тац­тва» Дырэктарка Ірына Аляксееўна Слабодзіч Першая намесніца дырэктаркі Людміла Аляксееўна Крушынская Рэдакцыя: Галоўная рэ­дак­тарка алена андрэеўна каваленка Намеснік галоўнай рэ­дак­таркі Дзмітрый Падбярэзскі, рэдактары аддзелаў Алеся Белявец, Тац­ця­на Му­шын­ская, Жа­на Лаш­ке­віч, Антон сідарэнка, мас­тац­кі рэ­дак­тар вячаслаў ПАЎЛАВЕЦ, літаратурная рэдактарка Лідзія НаліўКА, фо­та­ка­рэс­пан­дэнт сяргей ждановіч, на­бор: іна адзі­нец, вёр­стка: акса­на кар­та­шо­ва. Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакоі 9, 10, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя). E-mail: art_mag@tut.by. www.kimpress.by/mastactva. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­ дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­ лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 15.04.2021. Фармат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT Sans Narrow». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 469. Заказ 0694. Надрукавана ў ТАА «Альтиора Форте». Ліц. №02330/471 ад 29.12.14. 220072, г. Мінск, вул. Сурганава, д.11.

SUMMARY 42

22 • Мі­ка­лай Па­гра­ноў­скі ВЫ­РАЗ­НАСЦЬ МІ­НІ­МА­ЛІЗ­МУ «Мак­сі­ма­лізм» Мак­сі­ма Пет­ру­ля ў НЦСМ 24 • Па­вел Вай­ніц­кі НЕ ЎЯЎ­НАЯ СУ­ПО­ЛЬ­НАСЦЬ #на­ша­мас­тац­тва

1

The fourth issue of the magazine in 2021, Mastactva of April, greets its readers with the VISUAL ARTS section.

It opens with the Glossary rubric, which comprises all the words from the art sphere topical in this month (April Words, p. 2). The State of the Art with Liuba Gawryliuk this month presents a substantial and inspiring talk with Vasil Matalianiets about evervictorious art (Vasil Matalianiets. We Shall Start Our Own Wave, p. 4). The Round Table of April concerns sculpture (p. 8), and the Reviews and Critiques are the following: Hanna Sierabro describes the formidable exhibition «Charnobyl. The Effect of a Sleeper» at the National Centre for Contemporary Art (The Sleep of Reason, p. 14), Maryna Erenburg talks about Leanid Marchanka’s «The Chronicle of My Roads» at the National Art Museum (Along the Roads of Art, p. 20), Mikalai Pagranowski comments upon Maxim Pietrul’s «Maximalism» at the NCCA (The Eloquence of Minimalism, p. 22), and Pavel Vainitski introduces the ambitious and remarkable project #nashamastactva / our art (Not an Imaginary Community, p. 24).

The MUSIC section in April begins with an interview in the Dressing-room of the singer Dzmity Shabietsia, which was taken by Alena Balabanovich (Dzmitry Shabietsia: «I Feel Enamoured», p. 26) to be continued by a Review from Nadzieya Buntsevich: the music critic listened to the premiered pieces by Belarusian composers - Classic-Avantgarde at the Belarusian State Philharmonic (p. 30), and ends in Dzmitry Padbiarezski’s Personal Study (p. 33).

The April CHOREOGRAPHY section carries two comprehensive publications from the Reviews and Critiques rubric: Sviatlana Ulanowskaya talks about the MSTT International Dance Theatres Festival in Liublin (Openness and Dialogue, p. 34), and Tattsiana Mushynskaya shares her professional impressions of two premiered children’s ballets (How to Become Happy?, p. 37).

The THEATRE section, as usual, contains noteworthy materials. The Reviews and Critiques in the world of theatre art throughout the ungenerous and unpredictable April—2021 include the following: Nastassia Pankratava appraises Stay Not Go by Igor Nosovsky in the HomoCosmos Project (Hedgehogs in the Fog, p. 40), Iryna Averyna and Uladzimir Stupinski look at the THEATRE EXPOSED Competition of Theatre Photography. At the end of the set, traditionally, we take a glimpse at Melpomene’s realm Through the Service Entrance (Viergunow’s Theatre Anecdotes, p. 45).

In the CINEMA section we offer the contents of the rubric Seen by Anton Sidarenka (p. 46).

The regular conclusion of the issue is the IN DESIGN rubric about design and its remarkable representatives and events in the world and in Belarus. In April, Ala Pigalskaya talks about female artists’ participation and role in the art world and life (Woman in Avant-garde Art: Expanding Opportunities in the Conditions of Political Cataclysms, p. 48).

На першай старонцы вокладкі: Мікалай Дробыш. Імператар. Бронза, граніт. 2015. красавік, 2021

2

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Слоў­н і к

Сло­вы краса­ві­ка Лю­боў Гаў­ры­люк

Арт-клас­тар

Аляксандр Ройтбурд. Ла­вец ка­ль­ма­раў. Алей. 2020.

Но­вы ўзор га­рад­ско­га арт-клас­та­ра сап­раў­ды іна­ва­цый­ны! Ідэя маш­таб­ ная: 50 ад­кры­тых май­стэр­няў мас­та­коў бу­дуць саб­ра­ныя ў ад­ным мес­цы, усе 50 да­ступ­ныя і пра­цу­юць як га­ле­рэі ў вы­ход­ныя дні. У па­пу­ля­ры­за­цыі су­час­на­га мас­тац­тва і пра­мо­цыі го­ра­да на ма­пе сус­вет­на­га арт-ту­рыз­ му та­ко­га яшчэ не бы­ло: еўра­пей­скія і аме­ры­кан­скія цэн­тры мас­тац­тва склад­ва­лі­ся на пра­ця­гу мі­ну­ла­га ста­год­дзя, а но­вым ла­ка­цы­ям у XXI ста­ год­дзі да­во­дзіц­ца сцвяр­джаць ся­бе па-но­ва­му. Пра­сто­ра бу­дзе пра­во­ дзіць сто­ль­кі мас­тац­кіх акцый, што гэ­та зда­ецца не­ве­ра­год­ным: 450 у год. Стра­тэ­гія і так­ты­ка рас­пра­ца­ва­ныя для Ад­эсы, за­сна­ваў арт-інсты­ту­цыю Інсты­тут раз­віц­ця Ад­эсы — га­рад­ская арга­ні­за­цыі, якая за­йма­ецца ку­ль­ тур­най па­лі­ты­кай ды іні­цы­яты­ва­мі. Клас­тар на­зва­ны Ад­эскім до­мам мас­та­ка, і яму ўжо вы­дзе­ле­на леп­шае па­мяш­кан­не з усіх маг­чы­мых — бы­лы за­вод шам­пан­скіх ві­наў, у цэн­тры го­ра­да, на Фран­цуз­скім бу­ль­ва­ры. Гіс­то­рыя за­во­да рас­па­ча­ла­ся ў 1898 го­ дзе, а сён­ня гэ­тае мес­ца акту­алі­зуе пры­ваб­насць го­ра­да — праз вы­ста­вы, май­стар-кла­сы, ад­кры­тасць для аб­мер­ка­ван­ня з пуб­лі­кай, ку­ра­та­ра­мі, вы­ даў­ца­мі і ка­лек­цы­яне­ра­мі, мас­та­кі з роз­ных кра­ін све­ту бу­дуць пра­ца­ваць у фар­ма­це рэ­зі­дэн­цый, што зро­біць ста­сун­кі з імі бо­льш атрак­тыў­ны­мі. На сён­няш­ні дзень гэ­та гіс­та­рыч­ны бу­ды­нак і амаль што 1,2 га пры­лег­лай тэ­ры­то­рыі. На пра­ця­гу вяс­ны-ле­та тут про­йдуць не­абход­ныя рэ­кан­струк­ цый­ныя ра­бо­ты, у ве­рас­ні клас­тар пла­ну­юць ад­крыць. Пра тое, што ку­ль­ту­ра па­тра­буе акты­ва­цыі, свед­чаць апы­тан­ні роз­ных груп на­се­ль­ніц­тва і спе­цы­яль­нае да­сле­да­ван­не. У лі­ку арга­ні­за­та­раў пра­екта — укра­інскі ме­цэ­нат і дэ­пу­тат Гар­ду­мы Ва­дзім Ма­ра­хоў­скі, а пра­ца­ваць бу­ ду­чая Ра­да ОДХ бу­дзе пад па­тра­на­жам мэ­ра го­ра­да Ге­на­дзя Тру­ха­на­ва. Ме­на­ві­та ад­мі­ніс­тра­цыя го­ра­да і біз­нэс-ася­род­дзе іні­цы­ява­лі ства­рэн­не актыў­най кан­цэп­цыі ку­ль­тур­най па­лі­ты­кі, цэн­трам якой стаў ОДХ — эфек­ тыў­ны інстру­мент хут­ка­га рос­ту. Рас­пра­цоў­ку пра­екта вы­ка­наў арт-ме­не­ джар, ка­лек­цы­янер і ку­ра­тар Ма­рат Ге­ль­ман (РФ — Чар­на­го­рыя). Для та­го каб но­вая ку­ль­тур­ніц­кая інфрас­трук­ту­ра бы­ла ўстой­лі­вай, пра­ ца­ваць бу­дзе не то­ль­кі яе флаг­ман, але і тыя му­зеі і га­ле­рэі го­ра­да, якія ўжо ця­пер пра­яві­лі ці­ка­васць да іна­ва­цыі. Спе­цы­яліс­ты пры­зна­юць, што най­ці­ка­вей­шая ку­ль­тур­ная спад­чы­на Ад­эсы вя­до­ма ў све­це, ад­нак мае па­ трэ­бу ў но­вай так­ты­цы прэ­зен­та­цыі, пры­цяг­нен­ні но­вых са­цы­яку­ль­тур­ных тэх­на­ло­гій. Асно­ва ўстой­лі­вас­ці клас­та­ра — вер­нем­ся ў пе­ры­яд рас­пра­цоў­кі — глы­бо­кае да­сле­да­ван­не ня­вы­ра­ша­ных пра­блем го­ра­да, стра­тэ­гія яго раз­віц­ця і яе за­да­чы, вы­ву­чэн­не па­тэн­цы­ялу гра­мад­ства. Ад та­го, на­ко­ль­кі якас­ным бу­дзе гэ­тае да­сле­да­ван­не, за­ле­жаць асноў­ныя на­прам­кі і тэр­мі­ны ажыц­цяў­ лен­ня пра­екта. Мас­тац­тва не про­сіць у го­ра­да, а да­па­ма­гае яму рас­ці — ад­на з ідэй, рэ­алі­за­ваць якую мож­на то­ль­кі агу­ль­ны­мі на­ма­ган­ня­мі.

NFT- то­кен

AES + F. Inverso Mundus. Стоп-кадр №1-02. 2015. «Мастацтва» № 4 (457)

Ві­дэа-арт, ка­ла­жы, гіф­кі, тві­ты — усё, што за­раз ства­ра­ецца ў ліч­ба­вым мас­тац­тве /digital art/, лі­та­ра­ль­на на на­шых ва­чах атрым­лі­вае но­вы інстру­мент на сус­вет­ным арт-рын­ку. За вы­клю­чэн­нем it-ад­мыс­лоў­цаў тут па­куль усt па­чат­коў­цы і ды­ле­тан­ты. Тым не менш у пер­шым на­блі­ жэн­ні: NFT-то­кен — лі­та­ра­ль­на не­ўза­ема­за­мен­ны то­кен, то-бок уні­ка­ль­ны за­піс у блок­чэй­не, які фік­суе пра­ва на ліч­ба­вы аб’­ект. То­ке­нам мож­на ва­ло­даць, прад­аваць яго, пе­рад­аваць, бо гэ­та то­ль­кі свед­чан­не, а фік­са­цыя ва­ло­дан­ня ўжо ад­бы­ла­ся. Пер­шае ж пы­тан­не, якое ўзні­кае ў кож­на­га: у чым ад­роз­нен­не, у чым сэнс, бо ка­рыс­та­ль­ні­кі інтэр­нэ­ту па-ра­ней­ша­му мо­гуць сва­бод­на спам­поў­ваць і вы­ка­рыс­тоў­ваць твор ліч­ба­ва­га мас­тац­тва. Ад­каз на гэ­ тае пы­тан­не гу­чыць на­ступ­ным чы­нам: ка­лі вы ку­пі­лі NFT-то­кен, зна­чыць, вы на­бы­лі пра­ва ва­ло­дан­ня (сер­ты­фі­кат) на яго як ка­лек­цы­янер. Та­кім чы­нам, мы ма­ем спра­ву з но­вым ты­пам ка­лек­цы­яна­ван­ня. Ужо пра­цу­юць спе­цы­яль­ныя аўкцы­ ёны — вы­ключ­на на ліч­ба­выя тво­ры мас­тац­тва. І ўжо ёсць пер­шыя вы­ні­кі — на­прык­лад, у про­да­жах

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Сл оў н­ ік

3

зна­ка­мі­тых рас­ійскіх «АЕS + F», які­мі пуб­лі­ка за­хап­ля­ла­ся на най­буй­ней­шых арт-фо­ру­мах све­ту, але ку­ піць іх маш­таб­ныя ча­со­выя ві­дэ­аін­ста­ля­цыі бы­ло не­маг­чы­ма. За­раз кош­ты вы­мя­ра­юцца ў со­тнях ты­сяч, але агу­ль­ны бум про­да­жаў пра­цяг­ва­ецца і да­хо­дзіць да дзя­сят­каў мі­ль­ёнаў до­ла­раў. Так «Кож­ны дзень: 5000 дзён» Біп­ла прад­адзе­на за $ 69,3 млн. Ко­ла ка­рыс­тан­ня ў NFT-тэх­на­ло­гій вя­ліз­нае: у фі­нан­са­вай інвес­ты­цый­най пра­кты­цы, ад­ука­цый­най, на­ ват на рын­ку не­ру­хо­мас­ці. Але, ма­быць, каб пры­цяг­нуць да іх ува­гу, ад­мыс­лоў­цы пры­вя­лі NFT у арт-ры­ нак. Вя­до­ма, пры­цяг­вае ўва­гу, што гра­фі­ку Бэн­ксі «Morons» (White) на­бы­ла блок­чэйн-кам­па­нія, пе­ра­вя­ла яе ў ліч­ба­вы фар­мат, прад­ста­ві­ла ў вы­гля­дзе NFT і вы­ста­ві­ла на про­даж. Па­сля гэ­та­га рэ­аль­ны аркуш спа­лі­лі — фі­зіч­най пер­шак­ры­ні­цы не ста­ла, але яна пе­ра­йшла ў раз­рад ліч­ба­вых акты­ваў. Па фак­це ад­ной ты­раж­най пра­цай Бэн­ксі ста­ла менш. 30 са­ка­ві­ка NFT-Бэн­ксі каш­та­ваў $ 425 ты­сяч, а сам прынт быў куп­ле­ны за $ 33 ты­ся­чы. «Гэ­та мож­на рас­тлу­ма­чыць, — пі­ша Artnewspaper, — пры­нты ты­раж­ныя, а “спа­ле­ны Бэн­ксі” — адзін.» Дру­гое пы­тан­не, якое за­да­юць ця­пер на арт-рын­ку, — пра ле­га­лі­за­цыю пра­ва ўлас­нас­ці. Бо яно і так рэ­ гу­лю­ецца, за­кон­нныя пра­цэ­ду­ры пра­цу­юць. Тут так­са­ма вы­яўля­ецца пе­ра­ва­га но­ва­га ліч­ба­ва­га ася­род­ дзя: то­кен знач­на па­ска­рае пра­цэс, па­збаў­ляе ад да­ку­мен­таз­ва­ро­ту. Для ліч­ба­ва­га мас­та­ка гэ­та важ­ны інстру­мент — ён да­зва­ляе за­фік­са­ваць аўтар­ства і час ства­рэн­ня ў блок­чэй­не, пра­ва са­мо­му прад­аць сваю пра­цу і цал­кам у анлайн-ася­род­дзі. Ці­ка­ва, што ві­дэа-арт і іншыя ліч­ба­выя артэ­фак­ты па­сту­по­ва на­бы­ва­юць усё бо­ль­шую знач­насць. І ка­лі ра­ней та­ко­га ро­ду тво­ры куп­ля­лі­ся рэ­дка і ў асноў­ным інсты­ту­цы­ямі, то за­раз яны атрым­лі­ва­юць ка­лек­ цый­ную каш­тоў­насць для шы­ро­ка­га ко­ла ама­та­раў мас­тац­тва. На дум­ку экс­пер­таў, ка­лі вы­ка­рыс­тоў­ваць NFT-то­ке­ны для інвес­ты­цый, мож­на за­ра­біць на кур­се крып­та­ ва­лю­ты, які мя­ня­ецца. Тар­гі вя­дуц­ца на не­ка­ль­кіх ад­мыс­ло­вых пля­цоў­ках (Opensea, Rarible) пры ўмо­ве ад­крыц­ця крып­та­ка­ша­ль­ка, уня­сен­ня пер­ша­па­чат­ко­ва­га ўзно­су і г.д. Ці атры­мае арт-ры­нак на­ступ­ны, вы­шэй­шы ўзро­вень? Пад­обна на тое, хут­кі старт ужо ад­быў­ся — вось ён, но­вы дзіў­ны свет!

Пра­він­цыя Не фаб­ры­кі і кал­га­сы, а ку­ль­ту­ра і мас­тац­тва най­леп­шым чы­нам прад­стаў­ля­юць лю­бы го­рад і кра­іну ў цэ­лым. Мо­жа, у Асі­по­ві­чах ёсць ма­са іншых вы­дат­ных рэ­чаў, але фо­та­клуб «Ра­ні­ца» і яго кі­раў­ні­ца Але­на Ера­шэ­віч у іх да­клад­на ёсць. А кан­крэт­на фо­та­пра­екты Але­ны, на­тхнё­най га­ра­джа­на­мі і жы­ха­ра­ мі ва­ко­ліц, іх сён­няш­нім днём, за­нят­ка­мі, ха­рак­та­ра­мі і на­ват пры­ват­ным жыц­цём. Па­ко­ль­кі «Ра­ні­ца» існуе пры До­ме ку­ль­ту­ры, яго пад­трым­ка дае надзею на да­лей­шую пра­цу не то­ль­кі Але­ны, але і ўсіх аўта­раў. Пер­шы вя­лі­кі яе пра­ект з, так бы мо­віць, «Асі­по­віц­кіх хро­нік» на­зы­ваў­ся «Про­ста лю­дзі», ужо вы­стаў­ ляў­ся ў Мін­ску і атры­маў доб­рую прэ­су. Але­на па­ча­ла фес­ты­ва­ль­ны шлях у Ры­зе на Ме­ся­цы фа­таг­ра­фіі ў 2020-м годзе. У лю­тым 2021-га ў Мін­ску прэ­зен­та­ва­лі ка­лек­тыў­ны клуб­ны пра­ект «За мя­жой ста­лі­ цы», дзе вя­лі­кую час­тку за­ня­лі но­выя фа­таг­ра­фіі Але­ны. Пер­шас­ным ад­бо­рам і тэх­ніч­най пад­рых­тоў­ кай ад­біт­каў за­няў­ся Аляк­сандр Чан­цоў, а ку­ра­та­рам стаў Вік­тар Бут­ра. З гэ­тай вы­ста­вай «Ра­ні­ца» ў скла­дзе дзе­вя­ці аўта­раў пры­еха­ла па­він­ша­ваць фо­та­клуб «Мінск» з 60-год­дзем. Ле­ген­дар­ны юбі­ляр, доў­га­жы­хар ся­род мно­гіх фа­таг­ра­фіч­ных інсты­ту­цый, вар­ты асоб­на­га тэк­сту. Але се­рыя вы­стаў-він­ша­ ван­няў ад бе­ла­рус­кіх клу­баў яшчэ на­пе­ра­дзе, асі­по­віц­кія ка­ле­гі ста­лі пер­шы­мі. Дык вось, пра пра­він­цыю, пра «За мя­жой ста­лі­цы». Ад­ра­зу адзна­чу кан­цэп­ту­аль­ны па­сыл у пра­цах Анта­ні­ны Тры­фа­на­вай: яна ства­рае «кадр у кад­ры», змяш­ча­ючы ў цэнтр ма­люн­ка да­дат­ко­вую рам­ку. Пры­ём, зда­ецца, не­скла­да­ны, але па сут­нас­ці га­вор­ка ідзе аб уні­вер­са­ль­най пра­бле­ме аўтар­ска­га фо­ку­су ў фа­таг­ра­фіі, у фа­таг­ра­фіч­ным зро­ку. Амплі­ту­да маг­чы­мас­цей бяз­меж­ная: тут і ра­ман­ты­ка, і тра­ге­дыя, сар­казм, ме­та­фі­зі­ка і што­дзён­насць. Раз­на­стай­насць вы­ба­ру не­ве­ра­год­ная. Што аб­ярэ Анта­ ні­на для пра­ця­гу «Асі­по­віц­кі хро­нік», па­ка­жа раз­віц­цё се­рыі. Што вы­бі­рае для здым­кі кож­ны фа­тог­ раф — пы­тан­не за­ста­ецца ад­кры­тым. Але­на Ера­шэ­віч імкнец­ца да фран­та­ль­на­га парт­рэ­ту з на­сы­ча­ным дру­гім пла­нам, шмат­знач­ным ася­ род­дзем ге­ро­яў. На гэ­ты раз яе пры­ва­біў га­рад­скі ры­нак і яго на­се­ль­ні­кі: ган­для­ры га­род­ні­най, квет­ка­ мі і ры­бай, па­куп­ні­кі, ба­гац­це пры­лаў­каў. Ка­лі гэ­ты ўмоў­ны ры­нак да­поў­ні­лі не­ка­ль­кі жан­ра­вых сцэн і пей­за­жаў (Кі­рыл Штэм­пель, Яна Кор­баль, Ві­таль Ша­ліў­скі), экс­па­зі­цыя ста­ла зба­лан­са­ва­най і га­рад­скія на­зі­ран­ні зда­бы­лі іншы сэнс. Ця­пер гэ­та вы­ста­ва не аб пра­він­цый­ным рын­ку і на­ват го­ра­дзе, але аб клю­ча­вых, ука­рэ­не­ных ме­ха­ніз­мах гра­мад­ска­га жыц­ця, па­тэр­нах ча­ла­ве­ча­га існа­ван­ня ў со­цы­уме. Так, га­род­ні­ну і ры­бу мы звы­чай­на на­гру­жа­ем сім­ва­ліч­ны­мі сэн­са­мі, у ле­се і ра­цэ вы­чыт­ва­ем фі­ла­са­фіч­ную су­зі­ра­ль­насць, у воб­ра­зах дзя­цей і ста­рых шу­ка­ем све­та­пог­ляд­ныя зна­кі. Але­на ж скан­цэн­тра­ва­ная на тва­рах, по­ўных улас­най год­нас­ці. Гэ­та не мясц­овая су­по­ль­насць, але глы­бо­ка інды­ві­ду­аль­ныя, пры­ват­ ныя мі­ні-гіс­то­рыі ў гра­мад­скай пра­сто­ры. Ня­ма ў Асі­по­віц­кіх хро­ні­ках аграт­рэ­шу, ня­ма са­ма­лю­ба­ван­ня і дру­гас­най экзо­ты­кі, як ня­ма і дэп­рэ­сіў­ на­га на­строю. А ёсць ага­ра ў грэц­кім по­лі­се, то­ль­кі бе­ла­рус­кая ага­ра.

Але­на Ера­шэ­віч. Але­на. Фа­таг­ра­фія. 2020.

красавік, 2021

Ва­сіль Ма­та­ля­нец. За­пус­цім сваю хва­лю Не­ча­ка­ныя рэ­чы ад­кры­ва­юцца ў раз­мо­ве з Ва­сі­лём: пра­цу на арт-рын­ку мож­на па­чы­наць ад­ра­зу з пра­кты­кі, ра­біць свае вы­сно­вы і ісці то­ль­кі па ўлас­ным шля­ху. Спра­ва гэ­та пра­зрыс­тая, ад­нак пер­спек­ты­вы па­куль не­ зра­зу­ме­лыя. Пра­соў­ваць бе­ла­рус­кіх мас­та­коў у су­час­ным арт-по­лі маг­чы­ма, але вось як на іншым ад про­да­жаў пол­юсе пра­цу­юць пі­цер­скія фар­ма­ты: мас­тац­тва для мас­тац­тва, мас­та­кі для мас­та­коў. Андэг­раўнд, а вы ўжо як са­бе хо­ча­це.

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / « Стан рэ­ч аў» з Лю­б ай Гаў ­р ы л­ ю к

5

Сё­мы/Сё­мая У 2018 го­дзе мне на­пі­саў мой брат Ся­мён і пра­па­на­ваў арга­ні­за­ваць удзел бе­ла­рус­кіх мас­та­коў у 7-м не­за­леж­ным кір­ма­шы су­час­на­га мас­тац­тва ў Пі­це­ ры — у «По­рце Сев­ка­бель». Пер­ша­па­чат­ко­ва кір­маш на­зы­ва­лі «Сё­мы» та­му, што арга­ні­за­ва­ла яго гру­поў­ка «Се­вер-7». Але ён і па лі­ку бы­ў сё­мы, атры­ма­ ла­ся сап­раў­ды 7.7. На той мо­мант Ся­мён быў у Па­ры­жы, і я па­ехаў сам. Гэ­та быў ве­лі­зар­ны ангар у по­рце. Саб­раў гру­пу мас­та­коў, якая по­тым ста­ла свай­го ро­ду пу­лам: Мі­ха­іл Гу­лін, Анта­ні­на Сла­бод­чы­ка­ва, Мак­сім Ба­ро­дзіч, Ра­ман Аксё­наў, Але­на Гіль, Ся­мён Мат­аля­нец. Там я па­зна­ёміў­ся з хлоп­ца­мі з «Се­вер-7», з іх лі­да­рам Аляк­сан­ драм Цы­ка­рыш­ві­лі. Гэ­та быў мой пер­шы дос­вед: сам усё саб­раў, сам пра­вёў. «Сев­ка­бель» пра­пі­саў ве­ль­мі ці­ка­выя ўмо­вы: ня­ма аб­ме­жа­ван­няў па пра­сто­ ры, кож­ны ўдзе­ль­нік рых­туе пра­ект і ро­біць, як лі­чыць па­трэб­ным. У вы­ні­ку хто­сь­ці бу­да­ваў цар­кву, хто­сь­ці — шпі­таль, цяп­лі­цу, хлеў, на­мёт і на­ват буд­ ку для псі­ха­ана­лі­зу. Усё гэ­та раз­ам на­зы­ва­ла­ся «Дог­ві­ль­бург» — кан­цэп­цыя архі­тэк­тур­най інста­ля­цыі з ад­сыл­кай да Лар­са фон Тры­ера. Я та­ды яшчэ не ве­ль­мі ўсё гэ­та раз­умеў, але на­пі­саў не­вя­лі­кі пра­ект пра бе­ла­рус­кую «Кан­ тра­бан­ду». Па­ста­віў аўта­ма­біль з пра­ца­мі мас­та­коў пра­ма на тэ­ры­то­рыі, і мы вы­ка­рыс­тоў­ва­лі яго як пля­цоў­ку. Лю­дзей бы­ло ве­ль­мі шмат, кір­маш па­зі­цы­ яну­ецца як «аль­тэр­на­ты­ва су­хо­му ка­мер­цый­на­му фар­ма­ту» на ка­рысць «не­ пас­рэд­ным жы­вым зно­сі­нам мас­та­коў з гле­да­ча­мі». Ад­па­вед­на, стаў­ку ро­бяць на пер­фор­ман­сы, dj-сэ­ты, ад­кры­тыя тан­цпо­лы. Та­ды я ўпер­шы­ню ўба­чыў Ула­ дзі­мі­ра Аўча­рэн­ку, за­сна­ва­ль­ні­ка мас­коў­скай га­ле­рэі Ovcharenko і аўкцы­ёну Vladey. Па­зней раз­ам з Мі­ха­ілам Гу­лі­ным, які вёў пе­ра­мо­вы, мы зла­дзі­лі на іх пля­цоў­цы аўкцы­ён у пад­трым­ку бе­ла­рус­кіх мас­та­коў. Ве­лі­зар­ная плош­ча анга­ра бы­ла шчы­ль­на за­ня­тая арт-аб’­екта­мі. Не­йкі ад­ бор там, на­пэў­на, быў, але да­клад­на не бы­ло цэн­зу­ры. Ве­ль­мі атры­ма­ла­ся ці­ка­ва, у асноў­ным андэг­раўнд. Пры­тым што для мя­не гэ­та ста­ла не сто­ль­кі дос­ве­дам у на­пі­сан­ні кан­цэп­цыі, ко­ль­кі про­бай сва­іх сіл у про­да­жах. Ака­за­ ла­ся скла­да­на, але не­ка­ль­кі здзе­лак усё ж ад­бы­лі­ся: арку­шаў пяць гра­фі­кі, зда­ецца. Кір­маш пра­ца­ваў 3 дні, бы­ло ка­ля 70 стэн­даў, то­ль­кі пі­цер­скіх мас­та­коў 100, але га­лоў­нае — за­ймаць мож­на сто­ль­кі плош­чы, ко­ль­кі хо­чаш! Пі­цер за­ўжды вы­лу­чаў­ся аль­тэр­на­ты­вай У 2019 го­дзе мы ўдзе­ль­ні­ча­лі ў кір­ма­шы су­час­на­га мас­тац­тва SAM Fair. Ці­ ка­ва, што ў Пі­це­ры для кір­ма­шу бя­руць лю­бую пра­сто­ру, якую мож­на вы­ка­ рыс­тоў­ваць, і ме­не­джа­ры гэ­та ро­бяць. Ня­ма пан­яцця вы­со­ка­га ста­ту­су аль­бо прэс­ты­жу, ім важ­на ства­рыць унут­ра­ную атмас­фе­ру, а ў Пі­це­ры за­ўсё­ды быў моц­ны андэг­раўнд. Вось у Мас­кве Cosmoscow, а тут без лак­шэ­ры. Гэ­тая бы­ла ўжо трэ­цяя па лі­ку SAM Fair, якую пра­во­дзіць Му­зей стрыт-арту. Тут мы так­са­ма па­зна­ёмі­лі­ся з арга­ні­за­тар­ка­мі — ды­рэк­тар­кай му­зея Тац­ця­най Пін­чук і ку­ра­тар­кай Лі­за­ве­тай Мац­ве­евай. Сваю за­да­чу яны ба­чаць у пад­ трым­цы ла­ка­ль­най арт-сцэ­ны, аб­вяш­ча­юць open call і за­пра­ша­юць ма­ла­дых аўта­раў, што пра­цу­юць з роз­ны­мі мед­ыя. Пад­час кір­ма­шу пра­хо­дзіў Ты­дзень ку­ра­та­раў, пра­гра­ма яко­га ўклю­ча­ла на­вед­ван­ні май­стэр­няў, га­ле­рэй, не­за­ леж­ных пля­цо­вак. Плюс мэ­та­на­кі­ра­ва­на бы­лі рэ­гла­мен­та­ва­ныя дэ­мак­ра­тыч­ ныя кош­ты — да 50 000 руб­лёў (800 еўра). Усё гэ­та для та­го, каб аха­піць як ма­га бо­ль­шую аўды­то­рыю. Плош­ча кір­ма­шу бы­ла вя­лі­кая, ве­ль­мі шмат мас­та­коў і пуб­лі­кі, ка­лек­цы­яне­ раў, з Мас­квы так­са­ма лю­дзі пры­язджа­лі. Але маг­чы­масць па­ўдзе­ль­ні­чаць бы­ла ў кож­на­га — то­ль­кі рас­ійскіх мас­та­коў саб­ра­ла­ся 130. Мы зра­бі­лі тры стэн­ды, а ўся­го пра­ца­ва­лі 155. Аб­одва кір­ма­шы імкнуц­ца ана­лі­за­ваць вы­ні­кі, SAM Fair, ду­маю, у бо­ль­шай сту­пе­ні. Яны пуб­лі­ка­ва­лі спра­ваз­да­чу і па на­вед­ван­нях, і па про­да­жах. Не­ка­ то­рыя аўта­ры ў су­ме за­ра­бі­лі да ад­на­го мі­ль­ёна руб­лёў. Мне зда­ецца, у арга­ ні­за­та­раў ёсць амбі­цыі зра­біць звыш­ка­мер­цый­нае прад­пры­емства. Ад­на з умоў — 25% з про­да­жаў атрым­лі­вае кір­маш. Пла­та за­ле­жыць ад ко­ль­ кас­ці здзе­лак: ка­лі яны ёсць, то з кож­най пра­цы ты пла­ціш гэ­ты пра­цэнт. Гэ­та на­рма­ль­на. Да­рэ­чы, на «Сев­ка­бель» — 10%. Не па­ра­ўнаць з ArtRussia, ка­лі

трэ­ба ад­ра­зу за­пла­ціць 2,5 ты­ся­чы еўра, а ты яшчэ не ве­да­еш, як про­йдзе кір­маш. Але та­кая ўмо­ва ўдзе­лу, бо там сап­раў­ды пра­во­дзяць вя­лі­кую ра­бо­ту па PR, цэ­лую кам­па­нію па пры­цяг­нен­ні на­вед­ва­ль­ні­каў. Для ся­бе я раб­лю вы­сно­вы, па-пер­шае, ана­лі­зу­ючы твор­часць мас­та­коў, з які­мі ма­гу су­пра­цоў­ні­чаць. Дру­гое, што аб­авяз­ко­ва, ка­лі ёсць су­р’ёз­ны раз­ лік прад­аваць, — гэ­та пры­ехаць і па­ўна­вар­тас­на ад­пра­ца­ваць усе тры дні на сва­ім стэн­дзе. На SAM Fair так­са­ма пра­хо­дзі­лі тэ­атра­ль­ныя па­ста­ноў­кі, дыс­ ку­сіі і аўкцы­ён, але ёсць аб­са­лют­на пра­ві­ль­ная і ка­рыс­ная опцыя: тым, хто не мо­жа пры­ехаць, ад­мі­ніс­тра­цыя прад­астаў­ляе арт-кан­су­ль­тан­та. Гэ­та ці­ка­вы дос­вед, кан­су­ль­тан­ты бы­лі ве­ль­мі за­пат­ра­ба­ва­ныя. Яны цал­кам ува­хо­дзі­лі ў кан­тэкст і пад­ра­бяз­на рас­па­вя­да­лі пра твор­часць мас­та­ка — у жы­ва­пі­се, ску­льп­ту­ры, ке­ра­мі­цы, ме­та­ле. У нас у апош­ні мо­мант ака­за­ла­ся, што мы бы­лі ўдва­іх на трох стэн­дах. Ве­ль­мі па­шан­ца­ва­ла, што гэ­та быў Мі­ха­іл Гу­лін і ён пра­ца­ваў з по­ўнай ад­да­чай. На жаль, з-за ко­ві­ду кір­ма­шы пры­пы­ні­лі сваю дзей­насць, але спа­дзя­юся, мы яшчэ пра­цяг­нем. Да­рэ­чы, у мін­скім «Кор­пу­се» быў дос­вед пра­вя­дзен­ня кір­ма­шу ты­раж­най гра­фі­кі «Ежа», яго ра­бі­лі мас­тач­кі Дзі­на Ля­во­на­ва і Ксе­нія Ла­га­вая. З не­йкіх пры­чын у іх не атры­маў­ся ўдзел у «Сма­ку па­пе­ры» (Мас­ква), і яны вы­ра­шы­лі, што ў Бе­ла­ру­сі так­са­ма па­трэб­на аль­тэр­на­ты­ва. Пра­ца­ваў кір­маш уся­го адзін дзень, але ўда­ла — па атмас­фе­ры, кан­так­тах, — і про­да­жы бы­лі. Вы­ста­ва як інстру­мент ка­му­ні­ка­цыі З DIDI Gallery ў асо­бе яе ды­рэк­та­ра Рэ­ва­за Жва­нія мы па­зна­ёмі­лі­ся на фэс­це су­час­на­га мас­тац­тва «Пан­ае­ха­лі». Ён уба­чыў наш «Чыр­во­ны ка­лі­дор» і пра­ красавік, 2021

6

Рэ­ц эн­з ія Асноў­най сва­ёй за­да­чай лі­чу ка­му­ні­ка­цыі: по­шук парт­нё­раў, каб по­тым у нас не бы­ло пе­ра­шкод і мы маг­лі па­каз­ваць свае ра­бо­ты ў роз­ных пра­сто­рах. Трэ­ба пра­клас­ці шлях, а за­тым пры­язджаць спа­кой­на і не па­чы­наць кож­ны раз спа­чат­ку. Ка­лі мы вы­бу­ду­ем ды­ялог, за­пус­цім сваю хва­лю, бу­дзе ляг­чэй ка­му­ні­ка­ваць з пуб­лі­кай, прэ­сай, ка­лек­цы­яне­ра­мі.

па­на­ваў мне па­ўдзе­ль­ні­чаць у кон­кур­се ма­ла­дых ку­ра­та­раў. У «Пан­ае­ха­лі» та­ды бы­ла яркая ідэя, але ў пра­сто­ры «Экс­па­фо­ру­му» мы вы­гля­да­лі бе­лай ва­ро­най ся­род са­лон­на­га мас­тац­тва. На не­за­леж­ным кір­ма­шы пра­гу­ча­лі б, а сю­ды пры­йшла іншая пуб­лі­ка. Пры­клад­на як на вы­ста­вы па фар­ма­цэў­ты­цы або бу­даў­ніц­тву. Хоць у пэў­ным сэн­се гэ­тая ад­мет­насць спра­ца­ва­ла і лю­дзі да нас, вя­до­ма, пад­ыхо­дзі­лі. Та­кім чы­нам, у DIDI Gallery нам на па­ўта­ра ме­ся­цы пра­па­на­ва­лі вы­ста­вач­ ную пра­сто­ру. Я сфар­ма­ваў гру­пу мас­та­коў, зра­біў «Зя­лё­ны ка­лі­дор» і пры­няў удзел у кон­кур­се. У да­сле­да­ван­не не па­гру­жаў­ся, і на­ўрад ці мож­на ка­заць пра вы­каз­ван­не, але ўсё, што на той мо­мант бы­ло па­трэб­на, я пра­пі­саў. Год та­ му «Чыр­во­ны ка­лі­дор» быў спро­бай уліц­ца ў фор­му са­мо­га фэс­ту і па­ка­заць пра­бле­му на­ша­га рэ­гі­ёна: ёсць та­кі чыр­во­ны ча­ма­дан, рэч не­за­пат­ра­ба­ва­ная, зна­чыць, вы­клі­кае пад­азрэн­ні. Гэ­та ме­та­фа­ра бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва: яно мо­ жа быць і вы­дат­нае, і да­клад­на доб­ра вы­гля­дае, але яшчэ па­він­на знай­сці свай­го гле­да­ча. У той час ніх­то не звяр­таў на яго ўва­гу. А ў «Зя­лё­ны ка­лі­дор» я ўжо ха­цеў унес­ці не­йкі па­зі­тыў. На­ша мас­тац­тва па­він­на быць на ўзлёт­най па­ла­се, гэ­та па­ча­так шля­ху. Пе­ра­ход, мя­жа — мая тэ­ма, я ж жы­ву ў Брэс­це. Чыр­во­ны ка­лі­дор ў па­меж­най зо­не — гэ­та тры­вож­ны пе­ра­ход, а зя­лё­ны, як зя­лё­нае свят­ло на скры­жа­ван­ні, да­зва­ляе ру­хац­ца спа­кой­на. Так і бе­ла­рус­кае мас­тац­тва: яно клас­нае, і над­ыхо­дзіць мо­мант, ка­лі яно ўзля­ціць. Гэ­та бы­ло ўжо ў 2020 го­дзе, па­між дзвю­ма хва­ля­мі пан­дэ­міі: мне цу­дам уда­ ло­ся пе­ра­сек­чы рас­ійскую мя­жу. Але ўсё скла­ла­ся ўда­ла: на пра­ця­гу го­да пра­цы за­ста­юцца ў га­ле­рэі і іх ужо вы­кла­лі на сай­це, усё мож­на ўба­чыць, усё пра­цуе. Тро­хі аб­на­віў­ся пул мас­та­коў, бо гэ­та ад­кры­тая гру­па: акра­мя Гу­лі­на, Сла­ бод­чы­ка­вай і Ся­мё­на, у вы­ста­ве ўдзе­ль­ні­ча­лі Анро, Ва­сі­лі­са Па­ля­ні­на, Яўген Шад­ко. Я пры­йшоў да вы­сно­вы, што ве­ль­мі важ­на ад­абраць та­кую ба­зу ра­бот, каб у лю­бы мо­мант без доў­гіх по­шу­каў і аб­мер­ка­ван­няў быць га­то­вым да пра­па­ноў га­ле­рэй. Та­му што быў вы­па­дак, ка­лі я не змог сфар­ма­ваць та­кі збор, пры­дат­ны для вы­ста­вы (гэ­та бы­ла «Эрар­та»; най­буй­ней­шы і пер­ шы ў Рас­іі пры­ват­ны му­зей су­час­на­га мас­тац­тва. — Заўв.рэд.). Маг­чы­ма, на гэ­тых пры­кла­дах мож­на ка­заць пра пэў­ны зрэз, пра ма­ла­дое па­ ка­лен­не ў бе­ла­рус­кім мас­тац­тве. Але я ўсё ж не па­зі­цы­яную ся­бе як ку­ра­тар, я ў бо­ль­шай сту­пе­ні ме­не­джар. «Мастацтва» № 4 (457)

Як ме­не­джар я па­ві­нен па­зна­ёміц­ца з лю­дзь­мі, уба­чыць іх пля­цоў­ку. Бя­ру на ся­бе по­ўную ад­каз­насць, аса­біс­та сам вя­зу пра­цы. Ця­пер раб­лю гэ­та за ўлас­ ныя срод­кі, у мас­та­ка ня­ма не­абход­нас­ці ўклю­чац­ца ў вы­ра­шэн­не арга­ні­за­ цый­ных пы­тан­няў. Па­куль з гэ­тым усё ў па­ра­дку: кан­так­ты і пра­екты прай­шлі доб­ра, у нас ёсць да­вер і джэн­тль­мен­скія па­гад­нен­ні. Мож­на быць і юры­дыч­ най асо­бай — з гэ­тым ня­ма пра­бле­мы, гэ­та не­скла­да­на і не за­ймае шмат ча­су. Але мне трэ­ба раз­умен­не пер­спек­ты­вы. І ў гэ­тай час­тцы на да­дзе­ны мо­мант я ні­чо­га ска­заць не ма­гу. Па­куль усё ад­бы­ва­ецца на энту­зі­язме. А ў Рас­іі пра­ цуе ве­лі­зар­ная ко­ль­касць не­за­леж­ных ку­ра­та­раў, там гэ­та ні­ко­га не спы­няе. Ад­ука­цыя — ад­кры­ты пра­цэс Кож­ны з мас­та­коў, з якім пра­цу­еш, ста­но­віц­ца тва­ім на­стаў­ні­кам. Та­му што мы фар­му­ем сваю су­по­ль­насць з бліз­кі­мі па ду­ху лю­дзь­мі. Тым і пры­ваб­ная для мя­не гэ­тая сфе­ра, што яна аб­са­лют­на пра­зрыс­тая. Мас­так імкнец­ца быць сум­лен­ным, ад­но­сі­ны бу­ду­юцца мак­сі­ма­ль­на шчы­рыя, цёп­лыя. Мой брат Ся­мён да­клад­на стаў ма­ім на­стаў­ні­кам, га­лоў­ным на­стаў­ні­кам. Ён цал­кам па­гру­жа­ны ў мас­тац­тва, мя­не на­кі­роў­вае. Най­бо­ль­шае ўра­жан­не зра­ біў пер­шы во­пыт на «Сев­ка­бе­лі»: я ўба­чыў, з якой лёг­кас­цю гэ­та бы­ло зроб­ ле­на, з якой сва­бо­дай. Гэ­тае раз­умен­не за­ста­ло­ся са мной: на­ко­ль­кі гэ­та іншы свет, су­час­нае мас­тац­тва, на­ко­ль­кі во­ль­ны. Мне зда­ецца, гэ­та важ­ны мо­мант. Да­стат­ко­ва доў­га я слу­хаў лек­цыі Дзміт­рыя Гу­та­ва — мне бліз­кае яго ўспры­ ман­не мас­тац­тва, асэн­са­ван­не, і тое, як ён яго тлу­ма­чыць, як пра­во­дзіць лек­ цыі. Ён лі­чыць, што су­час­нае мас­тац­тва не­маг­чы­ма зра­зу­мець у мо­ман­це і ў по­ўным аб’­ёме. Гэ­та пра­цэс, які мы спра­бу­ем то­ль­кі на­зі­раць, і та­ды мож­на пра­ца­ваць з пэў­ным аўта­рам, па­зна­ючы з та­го, з ча­го ён па­чы­наў і да ча­го пры­йшоў як мас­так. То­ль­кі так уба­чыш пра­цэс раз­віц­ця і тое, што за ім ста­іць, ча­му вар­та над­аваць ува­гу. У пры­ват­нас­ці, ча­му гэ­та сто­ль­кі каш­туе. Пад­обна, я ў мас­тац­тве так­са­ма пра­хо­джу свой шлях, так­са­ма раб­лю ўсё пасвой­му. У не­йкі мо­мант па­чы­на­еш рэ­флек­са­ваць, ана­лі­за­ваць. Але, на­пэў­на, ка­лі ўсё пра ся­бе зра­зу­ме­еш, бу­дзе ўжо не так ці­ка­ва. Вя­до­ма, ад­на­му пра­ца­ваць ня­прос­та, але мы з мас­та­ка­мі шу­ка­ем уз­ае­ма­дзе­ янне. Я пры­вык да ка­ман­днай пра­цы, так што пры­йшло­ся пе­ра­фар­ма­та­вац­ца. У гэ­тым пра­цэ­се і з’яв­ і­ла­ся ці­ка­васць да мас­тац­тва, хоць ра­ней быў раз­лік на біз­нэс. Я па­ві­нен уклю­чыц­ца, ка­лі ка­му­ні­кую з мас­та­ка­мі. Дзя­ку­ючы ім зай­ма­юся са­ма­аду­ка­цы­яй. Так, ёсць агу­ль­нап­ры­ня­тыя пра­фе­сій­ныя схе­мы, на якія трэ­ба ары­ента­вац­ца, але мы жы­вём зу­сім у іншым мес­цы. Та­му я па­чы­ наю з пра­кты­кі: вы­ра­шыў саб­раць асно­ву, каб по­тым за­сна­ваць ка­мер­цый­

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / « Стан рэ­ч аў» з Лю­б ай Гаў ­р ы л­ ю к ную га­ле­рэю. Менш за ўсё я ўклю­ча­ны ў інсты­ту­цый­ную сфе­ру. Імкну­ся бо­льш успры­маць і не рас­пы­ляц­ца. Пі­цер­скія фар­ма­ты ў нас ня­ма з чым па­ра­ўнаць Ся­мён з 2007 го­да пра­цуе з арт-аб’­яднан­нем «Па­ра­зіт». У га­ле­рэі «Ба­рэй» праз суб­оту яны ла­дзяць вы­ста­вы. Ча­сам лі­та­ра­ль­на па ад­ной пра­цы ад ад­на­ го мас­та­ка — там на­огул ці­ка­выя фар­ма­ты. Апош­ні аб’­ект Ся­мё­на — цы­га­рэ­та ў сця­не, з та­кой ідэ­яй, што «гэ­тым му­рам трэ­ба даць за­па­ліць». Бо­льш за ўсё гэ­та пад­обна да твор­чых сус­трэ­ч, Пі­цер на­огул вы­лу­ча­ецца ве­лі­зар­най коль­­ кас­цю арт-ту­со­вак. У нас ня­ма та­ко­га ана­ла­га — су­по­ль­нас­ці, якая ў мас­тац­ тве пры­трым­лі­ва­ецца не­йкай агу­ль­най, ве­ль­мі ўмоў­най лі­ніі, але рэ­гу­ляр­на вы­дае прад­укт. А там увесь час вы­стрэ­ль­вае то ад­но, то іншае. Гэ­та вы­дат­на. Іншы пры­клад не­за­леж­на­га аб’­яднан­ня — «Не­по­ко­рен­ные, 17», у на­зве яны вы­ка­рыс­тоў­ва­лі свой фі­зіч­ны ад­рас. Іні­цы­ятар аб’­яднан­ня — Ва­ня Плюшч, а ўся­го май­стэр­няў 15-20. Кож­ны мас­так пра­цуе асоб­на, але, ка­лі з’яў­ля­ецца ад­па­вед­ная пра­па­но­ва, яны мо­гуць вы­стаў­ляц­ца ўсім аб’­яднан­нем. Апты­­

7

мас­тац­тва і, як вы­йсце, — па­каз­ва­еш. Ты не па­шлеш ліст у кан­вер­це: у мя­не з’я­ві­ла­ся, пры­йдзі­це, за­бя­ры­це... Мас­так па­ві­нен сам вы­ра­шаць: аль­бо яго пра­ца ля­жыць у май­стэр­ні, аль­бо яна бу­дзе па­ка­за­ная і па­чне ру­хац­ца да­лей і да­лей. Так, гэ­та за­трат­на, ды гэ­та на­ту­ра­ль­ная рэч. Пе­рада мной за­ўсё­ды пры­клад Ся­мё­на, ён па­чы­наў з Дзміт­ры­ем Пе­ту­хо­вым у арт-гру­пе «Мы­ло». У Пі­це­ры та­ды ўсе шмат пра­ца­ва­лі з роз­ны­мі ма­тэ­ры­яла­ мі — кар­дон, бе­тон, па­ра­лон, шу­ка­лі ў гэ­тым кі­рун­ку. Мы­ла — гэ­та тое, з чым Ся­мён стаў вя­до­мы як мас­так. У 2009 го­дзе яны вы­йгра­лі прэ­мію «Іна­ва­ цыя». Па­зней, у 2010-м, на Ура­льс­кім індус­тры­яль­ным бі­ена­ле зра­бі­лі ка­ток з 10 тон мы­ла. Пры­ехаў асфа­ль­таў­клад­чык, рас­коч­ваў мы­ла, усё па­ча­ло пры­ лі­паць і ма­шы­на зла­ма­ла­ся. Гэ­та бы­ло «Фі­гур­нае ка­тан­не»: тры ча­ла­ве­кі маг­ лі ка­тац­ца на мы­ль­ным кат­ку ба­са­нож — уво­гу­ле ці­ка­вая ад­бы­ла­ся гіс­то­рыя. Кры­ху ра­ней, у Пер­мі на вы­ста­ве «Рус­кае бед­нае» (2008, ку­ра­тар Ма­рат Гель­ман) яны ра­бі­лі «Бур­шты­на­вы па­кой». Тон­кім плас­том на­на­сі­лі мы­ла на шкло. Ця­пер гэ­ты аб’­ект зна­хо­дзіц­ца ў ка­лек­цыі му­зея. Ма­быць, гэ­та са­мыя вя­до­мыя пра­екты, але бы­ло яшчэ шмат іншых. Не­ка­то­рыя па­зней­шыя се­рыі вы маг­лі ба­чыць у Мін­ску, у га­ле­рэі А&V ле­тась. Ся­мё­на пры­цяг­ва­юць му­зеі, на­прык­лад Му­зей гі­гі­ены (Санкт-Пе­цяр­бург), Му­зей Ся­рэд­ня­веч­ча (Па­рыж), дзе ён пра­ца­ваў у рэ­зі­дэн­цыі. Гэ­та бы­ло ў кан­цы 2018 — па­чат­ку 2019 га­доў, па­сля прэ­міі Ку­ро­хі­на. Рэ­зі­дэн­цыя ака­за­ла­ся ве­ль­мі прад­уктыў­най. Ся­мён пры­вёз ад­туль шмат ідэй, па­ча­тых ра­бот, якія мож­на ця­пер за­кан­чваць. І мы за­ўсё­ды шу­ка­ем маг­чы­масць су­пра­цоў­ніц­тва з га­ле­рэ­ямі, яны вы­кон­ва­юць шмат арга­ні­за­цый­ных за­дач, іх зна­чэн­не бяс­спрэч­нае. Ка­та­ло­гі да сва­іх пра­ектаў Ся­мён ро­біць сам, на­прык­лад «Анты­пер­са­на­ль­ная вы­ста­ва Ся­мё­на Ма­та­лян­ца, які ні­чо­га не раз­умее ў мас­тац­тве». Га­ле­рэі дру­ ку­юць ма­тэ­ры­ялы да сва­іх вы­стаў, але гэ­та не фун­да­мен­та­ль­ныя аль­бо­мы. Ге­агра­фію мож­на па­чы­наць у Брэс­це

маль­­ны ва­ры­янт — пры­вез­ці ку­ра­та­ра про­ста сю­ды і па­ка­заць яму ад­ра­зу ўсё: усіх мас­та­коў, усе пра­сто­ры. Гэ­та ідэ­аль­ны фар­мат, аб­са­лют­на ўсе мо­гуць пры­ехаць у лю­бы мо­мант — усё фун­кцы­януе, і гэ­та леп­шае, што мо­жа быць для раз­умен­ня, што на­огул ад­бы­ва­ецца ў су­час­ным мас­тац­тве. І вя­до­ма, зруч­ на для па­ку­пак, раз тэ­ры­та­ры­яль­на май­стэр­ні саб­ра­ныя раз­ам. Мас­та­кі не пла­цяць за па­мяш­кан­ні вя­лі­кія гро­шы: там тэх­ніч­ны па­верх біз­нэс-цэн­тра. Акра­мя асоб­ных май­стэр­няў, у «Не­по­ко­рен­ных, 17» там жа ёсць агу­ль­ная вы­ ста­вач­ная пра­сто­ра. І яна так­са­ма па­ста­янна за­пат­ра­ба­ва­ная: ка­лі ня­ма вы­ ста­вы, то ка­му­сь­ці за­ўсё­ды не­шта трэ­ба, на­прык­лад па­зды­маць пра­цы. Та­кім ка­лек­тыў­ным ма­ха­ві­ком знач­на ляг­чэй не­шта ра­біць. Я так­са­ма вы­ра­шыў для ся­бе, што пра­ца­ваць у Бе­ла­ру­сі з та­кой су­по­ль­нас­цю бы­ло б пра­ві­ль­на і эфек­тыў­на. Мо­жа быць, я не ве­даю, і яны ў нас усё ж та­кі ёсць? Ва ўся­кім вы­пад­ку, ча­каю іх з’яў­лен­ня. На­ту­ра­ль­на, у твор­час­ці мож­на быць цал­кам аўта­ном­ным, але пры гэ­тым раз­умець ад­но ад­на­го і да­ма­гац­ца агу­ль­на­га вы­ні­ку. З гэ­тай пер­спек­ты­вы па­ста­янна за­даю са­бе пы­тан­не: кім я па­ві­нен быць? З ад­на­го бо­ку, ку­ра­та­рам, каб ба­чыць і раз­умець, як ад­бы­ва­ юцца арт-пра­цэ­сы, з дру­го­га — ме­не­джа­рам, каб за­ймац­ца пра­мо­цы­яй бе­ла­ рус­кіх мас­та­коў, рэ­алі­за­цы­яй іх ра­бот, па­бу­до­вай біз­нэс-ад­но­сін. Мы ад­ра­зу ве­да­лі, што гэ­та ня­хут­кі пра­цэс, сі­ту­ацыя ўвесь час мя­ня­ецца і ад­ука­цыя ідзе па­ста­янна, гэ­та да­клад­на спра­ва не адзі­на­га дня. Але па­куль я не зра­зу­мею ўсё сам, усе ме­ха­ніз­мы, усе ры­ча­гі, — ні­чо­га не ад­бу­дзец­ца. По­шук доў­гі, ад­ нак мя­не гэ­та не па­ло­хае. Акра­мя вы­стаў ні­чо­га не пры­ду­ма­на Зда­ецца, вось-вось не­шта з’я­віц­ца но­вае, але ня­ма. Та­му пы­тан­не «на­вош­ та?» не па­ўстае. Вы­ста­ва, пер­фор­манс, ві­дэа, аб’­ект, інста­ля­цыя. Вы­раб­ля­еш

У Брэс­це ёсць з кім пра­ца­ваць, але гэ­та­му трэ­ба над­аць бо­льш ува­гі. Мо­ жа быць, па­чаць не з пер­са­на­ль­ных, а з ка­лек­тыў­ных вы­стаў. Зра­біць доб­ры прад­акшн, без гэ­та­га не­ль­га. У нас ёсць доб­рыя мас­та­кі ста­рэй­ша­га па­ка­лен­ня — Ула­дзіс­лаў Куў­ко, Леў Алі­маў. Ёсць та­ле­на­ві­тыя ма­ла­дыя хлоп­цы — Аляк­сандр Но­вік і Мі­раў­лад Па­ ла­чыч. Ужо два га­ды як ад­кры­ла­ся «Кан­сер­ва», але яна пла­нуе па­каз­ваць то­ па­вых мас­та­коў. Актыў­на пра­цу­юць «Кры­лы ха­ло­па». Пра­ўда, ця­пер аб­едзве пля­цоў­кі на па­ўзе. Да та­го ча­су, па­куль у брэс­цкіх мас­та­коў не бу­дзе маг­чы­мас­ці вы­стаў­ляц­ца, бу­дуць з’яў­ляц­ца крыў­дныя вы­каз­ван­ні: вось, мя­не не ўзя­лі... Аўта­ры та­ды за­ ста­юцца за­клад­ні­ка­мі сва­іх пры­хі­ль­нас­цей, не шу­ка­юць і не пра­па­ноў­ва­юць но­вае. Інтэр­нэт-пля­цоў­ка «123» так­са­ма на­ра­дзі­ла­ся з ма­ле­нь­ка­га во­пы­ту, ка­лі ба­ішся спа­тык­нуц­ца і зра­біць ня­пра­ві­ль­ны крок. Зда­ва­ла­ся б, ёсць са­лі­ дар­насць у су­по­ль­нас­ці, але адзін та­кі крок — і ты мо­жаш па­чуць асу­джэн­не. У мя­не па­куль не бы­ло моц­ных кан­цэп­цый, акра­мя «Зя­лё­на­га ка­лі­до­ра». Каб па­сля­доў­на пра­ца­ваць з не­йкай інсты­ту­цы­яй, трэ­ба бо­льш дос­ве­ду. Трэ­ба пе­ ра­клю­чац­ца, хо­чац­ца ру­ху і пра­грэ­су. Хо­чац­ца па­шы­рыць ге­агра­фію, але гэ­та скла­да­на, бя­гу­чая пра­ца за­ймае про­ць­му ча­су. Па­куль мне цяж­ка пра­ца­ваць у Мас­кве, у Вар­ша­ве — ве­даю, што мно­гія на­шы аўта­ры там вы­стаў­ля­юцца, але я па­ві­нен зра­біць «сваю хва­лю» сам. Пер­спек­ты­ва пры­ваб­ная, але трэ­ба вы­лу­чыц­ца з 3-4 пра­екта­мі, каб зра­зу­мець, ці мож­на пра­ца­ваць на іх рын­ках. Уклю­чэн­не ў іншую сфе­ру — ці­ка­вы для мя­не ві­раж, кру­ты. Я ж бы­лы спар­ то­вец, тры­нац­цаць га­доў за­ймаў­ся вод­ным по­ла. Май­стар спорту, іграў у На­ цыя­на­ль­най ка­ман­дзе.

1. Васіль Маталянец. Фота Сяргея Ждановіча.

2, 4, 6. «Зялёны калідор». DIDI Gallery. Санкт-Пецярбург. 2020.

3. Кірмаш сучаснага мастацтва SAM Fair. Санкт-Пецярбург. 2019.

5. «Чырвоны калідор». Арт-кірмаш «Панаехалі». Санкт-Пецярбург. 2020. красавік, 2021

8

Ві ­зцуэн­ ­а лзь­ Рэ­ іян ы я м а с­т ац­т в ы / «Круг­л ы стол»

Фор­ма ў су­час­нас­ці SculptFest Але­ся Бе­ля­вец

Фес­ты­валь ску­льп­ту­ры аха­піў дзе­вяць мін­скіх пля­цо­вак, ад­нак гэ­та гіс­то­рыя не то­ль­кі пра ста­лі­цу: да ўдзе­ лу бы­лі за­про­ша­ныя аўта­ры з усёй кра­іны. Ку­ра­та­ры пад­крэс­лі­ва­юць маш­таб падзеі — ад­кры­лі­ся ці­ка­выя вы­ста­вы, у якіх за­дзей­ні­ча­ны фак­тыч­на ўсе пра­кты­ку­ючыя ску­льп­та­ры. Мы пры­вык­лі да спра­ваз­дач­ных цэ­ха­вых вы­стаў Са­юза мас­та­коў, але тут меў мес­ца ад­бор, ку­ра­тар­скі кан­ цэпт — не то­ль­кі ў Па­ла­цы мас­тац­тва, але і ў тэ­ма­тыч­ных экс­па­зі­цы­ях — вы­клад­чы­каў Па­рна­та, ма­ла­дзёж­ най у Ака­дэ­міі, ані­ма­ліс­тыч­най у Му­зеі го­ра­да, гіс­та­рыч­най у Гіс­та­рыч­ным му­зеі. Зга­даю і пер­са­на­ль­ныя па­ка­зы Ге­на­дзя Му­рам­ца­ва, Яўге­на Кол­ча­ва, Але­ся Са­ка­ло­ва, су­мес­ную вы­ста­ву Дзміт­рыя Ага­на­ва і Лі­ за­ве­ты Па­сту­шэн­ка. Ко­ль­касць падзей за­свед­чвае шмат­лі­касць аўта­раў, ба­гац­це по­шу­каў і сты­ліс­тыч­ных вы­ра­шэн­няў. Як прэ­зен­туе ся­бе ў су­час­ным све­це бе­ла­рус­кая ску­льп­ту­ра, ку­ды ру­ха­ецца, на­ко­ль­кі за­пат­ ра­ба­ва­ныя аўта­ры — усё гэ­та мы аб­мер­ка­ва­лі на «круг­лым ста­ле» з не­ка­ль­кі­мі ку­ра­та­ра­мі фес­ты­ва­лю і ад­на­ча­со­ва ўдзе­ль­ні­ка­мі вы­стаў Іва­нам Арці­мо­ві­чам, Сяр­ге­ем Ага­на­вым (стар­шы­ня сек­цыі ску­льп­ту­ры Са­юза мас­та­коў) і Во­ль­гай Ня­чай. Я ад­мыс­ло­ва за­пра­сі­ла пра­кты­каў, бо раз­мо­ва пла­на­ва­ла­ся не то­ль­кі пра вы­ста­ву, а і пра са­му пра­фе­сію — пра са­ма­ідэн­ты­фі­ка­цыю і са­ма­рэ­алі­за­цыю.

1. Канстанцін Мужаў. Сінтэтыка. Граніт, змешаная тэхніка. 2021.

2. Сяргей Аганаў. Жалезны воўк. Бронза, граніт. 2016.

3. Андрэй Вараб’ёў. Чалавек-крыж. Бронза. Ліццё. 2020.

4. Васіль Цімашоў, Паліна Пірагова. Абярэг. Лаза, ляшчына. 2021.

5. Іван Арцімовіч. Andrzej Strumiłło. Палімер. метал. 2021.

6. Фрагмент экспазіцыі Сяргея Сотнікава.

7. Экспазіцыя Канстанціна Селіханава.

8. Фрагмент экспазіцыі.

9. Пётр Кузьміч. З серыі «Метамарфозы». Дрэва, сталь, змешаная тэхніка. 2021.

10. Павел Вайніцкі, Алена Златковіч. Зубр. Шкло, бронза, граніт. 2019.

11. Эла Грышачкіна. «Arbeit maht Frei». Пластык, сасна. 2015.

12. Фрагмент экспазіцыі выставы «Парнат» у гарадской мастацкай галерэі твораў Л.Д. Шчамялёва.

13. Марына Баранчык. Лоўчы. Бронза, граніт. 2021.

14. Вольга Нячай. Палёт. Бронза, жалеза. 2020.

«Мастацтва» № 4 (457)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / « Круг­л ы стол »

Але­ся Бе­ля­вец: Пе­рад­усім ха­чу зра­біць вам кам­плі­мент з на­го­ды шы­коў­най ку­ра­тар­скай ра­бо­ты, асаб­лі­ва ў га­лоў­най за­ле Па­ла­ца мас­тац­тва — ве­ль­мі арга­ніч­на вы­ка­рыс­та­на плош­ча, струк­ту­ра­ва­на пра­сто­ра, зроб­ле­ны акцэн­ты. Я так раз­умею, у па­чат­ку фэс­ту ля­жа­ла па­трэ­ба зра­біць звы­чай­ную цэ­ха­вую спра­ваз­дач­ную вы­ста­ву. Сяр­гей Ага­наў: Усё бы­ло не зу­сім так. Да мя­не звяр­ну­ла­ся На­тал­ля Ша­ран­ го­віч, вы­ка­заў­шы мер­ка­ван­не, што да­ўно не бы­ло вя­лі­кіх ску­льп­тур­ных вы­ стаў, а па­сля, у пра­цэ­се раз­мо­вы, на­ра­дзі­ла­ся ідэя зра­біць вя­лі­кі фес­ты­валь. Са­юз мас­та­коў быў га­то­вы пад­тры­маць гэ­тую ідэю і да­па­маг­чы з рэ­алі­за­ цы­яй пра­ектаў не то­ль­кі ў Па­ла­цы мас­тац­тва. Та­ды мы па­ча­лі шу­каць іншыя ла­ка­цыі ў го­ра­дзе. Гіс­та­рыч­ны му­зей ад­ра­зу па­га­дзіў­ся — там за­пла­на­ва­лі гіс­та­рыч­ную вы­ста­ву. Му­зей го­ра­да ад­мыс­ло­ва ска­рэк­та­ваў гра­фік сва­ёй

9

пра­цы. Во­ля Ня­чай і Яўген Кол­чаў пра­па­на­ва­лі ку­ры­ра­ ваць ані­ма­ліс­ты­ку. Кан­стан­ цін Кас­цю­чэн­ка ўзяў на ся­бе арга­ні­за­цыю мо­ла­дзе­вай вы­ста­вы ў га­ле­рэ­ях Ака­дэ­міі мас­тац­тваў. У Іва­на па­ўста­ла ідэя з вы­ста­вай пед­аго­гаў Па­рна­та, для яе вось доў­га не маг­лі знай­сці мес­ца, але па­сля ўсё скла­ла­ся. Атры­ маў­ся і шэ­раг пер­са­на­ль­ных вы­стаў. Іван Арці­мо­віч: Ве­ль­мі да­ па­маг­ло тое, што час­тко­ва гэ­тыя пра­екты бы­лі ўжо га­то­ выя — за год, за два. На­прык­ лад, гіс­та­рыч­ную вы­ста­ву мы рых­та­ва­лі, ка­лі Сяр­гей яшчэ не атры­маў па­са­ду стар­шы­ні сек­цыі, гэ­та на­ват бы­ло част­ кай яго пра­гра­мы. Ідэя па­ўста­ла на фо­не раз­моў пра но­вы бу­ды­нак Гіс­та­ рыч­на­га му­зея. Па­сля гэ­та ўсё за­ціх­ла, але пра­ект быў га­то­вы і на­ват прэсрэ­ліз на­пі­са­ны… Ані­ма­ліс­тыч­ная вы­ста­ва так­са­ма рых­та­ва­ла­ся два ці тры га­ды. Ідэя ві­та­ла ў па­вет­ры, а мы ма­ні­то­ры­лі ко­ла аўта­раў. Па­сля Во­ль­га ўсё хут­ка арга­ні­за­ва­ ла. Тая ж гіс­то­рыя з пед­аго­га­мі Па­рна­та: у нас та­кі друж­ны ка­лек­тыў, што мы ў лю­бы мо­мант мо­жам на­поў­ніць сва­імі тво­ра­мі лю­бую за­лу, бо ў нас пра­цу­ юць дзей­ныя мас­та­кі, а не про­ста лю­дзі, якія за­йма­юцца вы­кла­дан­нем. Та­му мож­на ска­заць, што ўсё сыш­ло­ся ад­но да дру­го­га. Са­юз мас­та­коў да­па­мог да­мо­віц­ца з усі­мі пля­цоў­ка­мі — гэ­та важ­кі ка­ва­лак пра­цы. Ад­нак не­ка­ль­кі ідэй усё роў­на за­ста­лі­ся не­рэ­алі­за­ва­ны­мі. Сяр­гей Ага­наў: Так, не­шта па­кі­ну­лі на бу­ду­чы­ню. На­прык­лад, гіс­та­рыч­ную вы­ста­ву я ця­пер раз­гля­даю як пі­лот­ны ва­ры­янт, бо не­вя­лі­кай за­лы за­ма­ ла. На­прык­лад, мы мер­ка­ва­лі, каб да нас да­лу­чы­лі­ся Па­вел Та­тар­ні­каў, Ігар Гар­дзі­ёнак, іншыя твор­цы, што пра­цу­юць з гіс­та­рыч­най тэ­май. І ўво­гу­ле ў пла­нах бы­ло зра­біць вя­лі­кі ку­ра­тар­скі пра­ект, пад­рых­та­ваць экс­па­зі­цыю, ад­штур­хоў­ва­ючы­ся ад эпох. І ка­лі Гіс­та­рыч­ны му­зей по­йдзе на­сус­трач, то ў бу­ду­чым мы б рэ­алі­за­ва­лі ідэю ў не­ка­ль­кіх за­лах і прад­ста­ві­лі вя­лі­кія аб’ёмныя ма­дэ­лі. красавік, 2021

10

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / «Круг­л ы стол»

Во­ль­га Ня­чай: Зга­даю, што ў на­шай цэн­тра­ль­най экс­па­зі­цыі ў Па­ла­цы мас­ тац­тва мы зра­бі­лі но­ва­ўвя­дзен­не: аўтар­скія па­ві­ль­ёны. Гэ­та да­па­маг­ло больш цэ­лас­на прад­ста­віць мастакоў, бо звы­чай­на на та­кіх збор­ных, гру­па­ вых вы­ста­вах не раз­уме­еш, як прэзентаваць аўта­раў, ка­лі яны не аб’ядна­ны не­йкай кан­цэп­цы­яй. А па­ві­ль­ёны да­зво­лі­лі ім па­ка­заць не­вя­лі­кія га­то­выя тэ­ма­тыч­ныя пра­екты, не­йкую се­рыю. Гэ­та да­па­ма­гае шы­рэй уба­чыць твор­цу. І як ку­ра­тар ані­ма­ліс­тыч­най вы­ста­вы, ска­жу, што на­мно­га ямчэй пра­ца­ваць з экс­па­зі­цы­яй, ка­лі ў ця­бе ёсць за­да­дзе­ная тэ­ма, бо так ляг­чэй пра­во­дзіць ад­бор прац дый уво­гу­ле… Та­му я ду­маю, што та­кую тра­ды­цыю па­ві­ль­ёнаў на гру­па­вых вы­ста­вах мы да­клад­на за­ха­ва­ем, маг­чы­ма, бу­дзем да­паў­няць не­йкі­мі ку­ра­тар­скі­мі пра­екта­мі. Іван Арці­мо­віч: Так­са­ма мы да­поў­ні­лі кож­ную ма­ле­нь­кую экс­па­зі­цыю парт­ рэ­там і тэк­стам — кан­цэп­цы­яй ці твор­чым крэ­да, каб бо­льш аб’ёмна прад­ ста­віць аўта­ра. Атры­ма­ла­ся пе­рад­аць ідэю твор­чай май­стэр­ні — вось яго тво­ры і дум­кі… Трап­ля­еш у гэ­тую пра­сто­ру — і за­ста­ешся з аўта­рам адзін на адзін на пэў­ны час. І гэ­тыя сем зон ства­ры­лі кас­цяк экс­па­зі­цыі. Але­ся Бе­ля­вец: Я раз­умею, што ў вас бы­лі не­йкія аб­ме­жа­ван­ні. Гэ­та най­ перш цэ­ха­вая вы­ста­ва… Сяр­гей Ага­наў: Не, у нас бы­лі вы­стаў­ле­ны аўта­ры, якія за­йма­юцца ску­льп­ту­ рай, але не з’яўля­юцца сяб­ра­мі сек­цыі. Іван Арці­мо­віч: Мы па мі­ну­лых вы­ста­вах звяр­ну­лі ўва­гу, што ка­лі ў экс­па­зі­ цыю трап­ля­юць мас­та­кі дэ­ка­ра­тыў­на-пры­клад­но­га мас­тац­тва, жы­ва­піс­цы ці гра­фі­кі, з не­йкі­мі не­ча­ка­ны­мі плас­тыч­ны­мі эле­мен­та­мі, яны ве­ль­мі раз­баў­ ля­юць на­шу за­кас­ця­не­лую ску­льп­тур­ную гру­поў­ку. І атрым­лі­ва­юцца ці­ка­выя спа­лу­чэн­ні. Сяр­гей Ага­наў: У нас на­ват з’явіў­ся но­вы сяб­ра сек­цыі, гра­фік па­вод­ле аду­ ка­цыі — Юрый Пеў­неў, які ро­біць не­шта но­вае ў ску­льп­ту­ры, пры­ўно­сіць сваё па­чуц­цё ме­ры і сты­ль. Іван Арці­мо­віч: Ма­тэ­ры­ял МДФ я ба­чыў у гра­фі­каў — мой сяб­ра Андрэй Яра­шэ­віч вы­ра­заў з яго фор­мы для дру­ку, ка­лі ра­біў дып­лом, а Юра гэ­ты ма­тэ­ры­ял вы­ка­рыс­тоў­вае, пры­ўно­ся­чы яго з гра­фі­кі, са свай­го дос­ве­ду, як ску­льп­тар, ён ро­біць та­ні­ра­ва­ны тон­кі рэ­ль­еф. Во­ль­га Ня­чай: У нас не бы­ло аб­авяз­ку па­ка­заць усіх ску­льп­та­раў, мы са­мі вы­ра­ша­лі, плюс на­шай вя­лі­кай ку­ра­тар­скай гру­пы ў тым, што ня­ма га­лоў­ ных, мы раз­мер­ка­ва­лі зо­ны ад­каз­нас­ці, а ка­лі не­абход­ная да­па­мо­га, то ўсе ядна­лі­ся. Але­ся Бе­ля­вец: Мы кры­ху на­блі­зі­лі­ся да пы­тан­ня пра межы ску­льп­ту­ры. У Вар­ша­ве так­са­ма ад­бы­ва­ецца вя­лі­кая ску­льп­тур­ная вы­ста­ва, якая мае ве­ль­мі ха­рак­тэр­ную на­зву «Ску­льп­ту­ра ў по­шу­ках мес­ца». Яна за­ня­ла ўсе па­вер­хі га­ле­рэі «За­хэн­та», на­ват фа­сад, яна вя­ліз­ная і кан­цэп­ту­аль­ная. «Мастацтва» № 4 (457)

І аўтар­ская, ку­ра­тар­ка за­йма­ецца гэ­тым пы­тан­нем не ад­но дзе­ся­ці­год­дзе. І са­ма на­зва свед­чыць пра тое, што рэч на­ват не пра межы ску­льп­ту­ры, а пра яе мес­ца ў су­час­ным све­це. Там, на­прык­лад, ёсць за­ла з вя­ліз­ным ва­лу­ном, аб’екты з тэк­сты­лю, ві­дэ­аін­ста­ля­цыі, гіб­рыд­ныя фор­мы і ві­да­воч­ныя спро­бы су­тык­нуць, па­гру­зіць ску­льп­тур­ныя тво­ры ў му­ль­ты­ме­дый­нае ася­род­дзе. Ці за­да­юцца су­час­ныя бе­ла­рус­кія ску­льп­та­ры і ку­ра­та­ры та­ко­га кштал­ту пы­ тан­ня­мі — пра межы ску­льп­ту­ры? Ча­му я за­даю та­кое пы­тан­не? На­прык­лад, ёсць та­кая аўтар­ка, як Але­на Об­а­ да­ва, яна тэк­сты­льш­чы­ца, ёсць Арцём Рыб­чын­скі з ці­ка­вы­мі ві­дэ­аін­ста­ля­цы­ ямі, ве­ль­мі сур’ёзна пра­цуе з пра­сто­рай. Маг­чы­ма, знай­шлі­ся б аўта­ры, якія б за­ха­це­лі не­шта зра­біць з інтэр’ерам, пе­ра­ўтва­рыць яго ў пра­сто­ра­вы аб’ект.

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / « Круг­л ы стол »

Во­ль­га Ня­чай: Так, у за­ход­нім мас­тац­тве ста­віц­ца за­да­ча па­гру­зіць гле­да­ ча, каб ча­ла­век на вы­ста­ве атры­маў не­йкі дос­вед, пе­ра­жыў эмо­цыі, усве­ дам­ля­ючы іх ці не. То-бок яны сці­ра­юць межы, і ўжо цяж­ка вы­зна­чыць, дзе жы­ва­піс, дзе гра­фі­ка, дзе ску­льп­ту­ра. У нас та­кія па­гру­жэн­чыя пра­екты ма­ла хто ро­біць, маг­чы­ма, то­ль­кі ў ма­ну­мен­та­ль­ным мас­тац­тве: на­прык­лад, тыя ж Алесь Са­ка­лоў і Іван Арці­мо­віч да­сяг­ну­лі та­ко­га ўздзе­яння ў ма­ну­мен­це ў Бор­ках. У іх бы­ло раз­умен­не, як ча­ла­век па­ві­нен пра­йсці праз гэ­ты ком­ плекс, з які­мі эмо­цы­ямі і ў якім ста­не аказац­ца. Наконт вы­стаў, дык у нас то­ль­кі ця­пер па­чы­на­юць раз­умець: трэ­ба пра­вес­ці сіс­тэ­ма­ты­за­цыю, усвя­до­ міць, што ў на­шым мас­тац­тве ўво­гу­ле ёсць. Сяр­гей Ага­наў: Ску­льп­ту­ра — гэ­та пра­ца з пра­сто­рай, з лю­бы­мі ма­тэ­ры­яла­ мі, хоць з ка­роб­ка­мі. Мы тут асаб­лі­вых аб­ме­жа­ван­няў не ста­ві­лі, гэ­та вы­ста­ ва-фес­ты­валь і сво­еа­саб­лі­вы экс­пе­ры­мент. Ма­ла хто ў нас пра­цуе сап­раў­ды з су­час­ны­мі ма­тэ­ры­яла­мі. Ма­ем тое, што ма­ем, а штуч­на не­шта пры­но­сіць, каб па­ста­віць га­лач­ку, — у гэ­тым асаб­лі­ва­га сэн­су ня­ма. Але­ся Бе­ля­вец: Як ад­бы­ваў­ся ад­бор ра­бот: агу­ль­ная аб­вес­тка — і лю­бы мог пры­нес­ці пра­цы? Сяр­гей Ага­наў: Так, маг­лі, але се­лек­цыя ўсё роў­на ад­бы­ва­ла­ся. Не­йкія рэ­чы бы­лі да­во­лі адзі­но­кія, жы­ва­піс у пра­сто­ры вы­ра­шы­лі не вы­стаў­ляць. Раз­уме­ еце, бы­ло б цу­доў­на аха­піць увесь спектр, каб у нас бы­лі гі­ган­цкія плош­чы. Але­ся Бе­ля­вец: Гэ­тыя за­ход­нія вы­ста­вы, па­гру­жэн­чыя — цу­доў­ны, да­рэ­чы, тэр­мін, — су­пра­ва­джа­лі­ся кан­цэп­ту­аль­ным аб­грун­та­ван­нем той жа Раз­алін­ ды Кра­ус, якая на­пі­са­ла эсэ «Ску­льп­ту­ра ў па­шы­ра­ным по­лі», да яко­га ві­да­ воч­на ад­сы­ла­ла на­зва за­хэн­таў­скай вы­ста­вы. Пад пол­ем ма­ецца на ўва­зе по­стма­дэр­нізм (гэ­та ўжо да­во­лі ста­рая гіс­то­рыя), але яна там згад­вае вы­зна­ чэн­не ску­льп­ту­ры як не лан­дшаф­ту і не архі­тэк­ту­ры. Та­му пе­ра­фар­му­люю пы­тан­не да вас не як да ку­ра­та­раў, бо вы пра­цу­еце з тым, што ёсць, а як да аўта­раў. Як вы ба­чы­це межы мед­ыу­маў, ад­па­вед­на — кі­ру­нак раз­віц­ця? Іван Арці­мо­віч: Мне пад­аба­ецца вы­зна­чэн­не, якое пра­па­на­ва­ла Воля, пра тое, што аўта­ры імкнуц­ца па­гру­зіць гле­да­ча ў вы­ста­вач­ную пра­сто­ру. Гэ­та ве­ль­мі доб­рае вы­зна­чэн­не, яго мож­на з ча­сам увес­ці ў наш мас­тац­тваз­наў­ чы ужы­так. Сап­раў­ды, ма­ла мас­та­коў, якія так пра­цу­юць. На вы­ста­ве 2017 го­да — тры­ена­ле ў Па­ла­цы мас­тац­тва — быў ве­ль­мі не­бла­гі пра­ект, які, маг­ чы­ма, пра­йшоў не­заў­ва­жа­ным, та­му што экс­па­зі­цыя не да­зво­лі­ла яго на­леж­ ным чы­нам па­ка­заць. Арцём Мя­дзве­дзеў ства­рыў ад­асоб­ле­ную пра­сто­ру, за­ве­сіў яе чор­ны­мі што­ра­мі, і гля­дач за­хо­дзіў з асвет­ле­най за­лы, па­гру­жаў­ ся ў цем­ру. Там бы­лі ску­льп­ту­ры і не­йкія да­дат­ко­выя аб’екты, якія ства­ра­лі кас­міч­ны анту­раж. Се­рыя ра­бот, пры­све­ча­ная кас­міч­най тэ­ме, спа­лу­чэн­не цём­на­га фо­ну, пад­свет­кі, не­йкіх вы­све­ча­ных фраг­мен­таў, ства­ра­ла ася­род­ дзе. Не­ль­га ска­заць, што у нас ня­ма аўта­раў, якія так пра­цу­юць з пра­сто­рай,

11

але ў кан­тэк­сце вя­лі­кай экс­па­зі­цыі та­кія тво­ры скла­да­на прад­ста­віць. Да экс­па­зі­цый­най пра­сто­ры ў нас да­во­лі кан­сер­ва­тыў­ны, прад­мет­ны пад­ыход: ёсць за­ла, тум­бач­кі, мы пра­па­ну­ем на іх вы­ста­віць ва­шу ску­льп­ту­ру. Але па­ кры­се мы атрым­лі­ва­ем пры­кла­ды і но­ва­га раз­умен­ня… З ві­дэа-артам у нас экс­пе­ры­мен­та­ваў Кос­ця Се­лі­ха­наў. Але я не ве­даю, ці мож­на на­зваць гэ­та ску­льп­ту­рай, не маю па­куль для ся­бе ад­ка­зу на гэ­та пы­тан­не. Але­ся Бе­ля­вец: Вы ка­за­лі, што ад­бор на фэст быў во­ль­ны, та­му на­ўрад ці ёсць лю­дзі, якія экс­пе­ры­мен­ту­юць на меж­ах роз­ных мед­ыя і за­ста­лі­ся па­ крыў­джа­ны­мі, што іх не прад­ста­ві­лі. Во­ль­га Ня­чай: Мы ўлу­чы­лі амаль усіх, хто ха­цеў. У нас жа якая яшчэ бы­ла за­да­ча — вы­цяг­нуць аўта­раў з аб­лас­цей, каб мы па­гля­дзе­лі на іх, а яны па­ гля­дзе­лі на нас. Іван Арці­мо­віч: Я ад­крыў для ся­бе твор­часць Ва­сі­ля Ва­сі­ль­ева, які пры­вёз ці­ка­выя аб’екты з Ві­цеб­ска. Во­ль­га Ня­чай: Мя­не здзі­віў Пётр Ку­зь­міч, яко­га мы ве­да­лі як юве­лі­ра, а ён пры­вёз ску­льп­ту­ры. Але­ся Бе­ля­вец: Не­ка­то­рыя з вас вы­кла­да­юць ці вы­кла­да­лі. Якая бу­ду­чы­ня ча­кае ва­шых сту­дэн­таў па­сля за­кан­чэн­ня ўсёй іх пра­цяг­лай ад­ука­цыі? Во­ль­га Ня­чай: Гэ­та за­ле­жыць ад іх са­міх. Мы з Іва­нам ад­на­кур­сні­кі, і ў на­шай Ака­дэ­міі па­ра­ле­ль­на атрым­лі­ва­лі дру­гую ад­ука­цыю — мас­та­ка па інтэр’еры. І там мы ўзя­лі та­кі пласт ве­даў, якія нам ве­ль­мі да­па­маг­лі і ўзба­ га­ці­лі на­шу пра­кты­ку, бо мы там за­сво­ілі ЗD, у нас быў про­ста не­ймаверны пед­агог па фар­ма­ль­най кам­па­зі­цыі Ула­дзі­мір Го­лу­беў, які па­шы­рыў на­шы га­ры­зон­ты. Па­мя­таю, на пер­шай лек­цыі гля­дзе­лі на гэ­тыя вы­ра­за­ныя па­пер­ кі і не раз­уме­лі, ча­му нас ву­чаць. І чым гэ­та да­па­маг­ло: мы з Іва­нам да­стат­ко­ва ўні­вер­са­ль­ныя спе­цы­яліс­ты, ва­ло­да­ем роз­ны­мі на­вы­ка­мі. Мы ба­чым, што мас­тац­твы сён­ня імкнуц­ца да сін­тэ­зу, і для ма­ла­дых лю­дзей, якія хо­чуць быць па­спя­хо­вы­мі ў бу­ду­чым, трэ­ба мак­сі­ма­ль­на за­свой­ваць но­выя тэх­на­ло­гіі, што з’яўля­юцца па­ста­янна. Ску­льп­та­рам аб­авяз­ко­ва трэ­ба ўво­дзіць курс камп’ютар­на­га ма­дэ­ля­ван­ня. Па­куль яно не ста­ла ўча­раш­нім днём. Та­кі пад­ыход вы­ра­шыць на­шу веч­ную пра­бле­му раз­мер­ка­ван­ня, бо ад­кры­ва­юцца га­ры­зон­ты. Іван Арці­мо­віч: Я ка­жу сва­ім сту­дэн­там у ка­ле­джы: ка­лі па­сту­па­еце ў Ака­ дэ­мію, то трап­ля­еце ў вы­ключ­ныя ўмо­вы, вам да­юць май­стэр­ню, кар­ка­сы, глі­ну, на­ту­ру. Вы бу­дзе­це шчас­лі­вы­мі на пра­ця­гу не­ка­ль­кі га­доў, атры­ма­еце пра­кты­ку і дос­вед. Але гэ­тым ад­ука­цыя не па­він­на аб­мя­жоў­вац­ца, па­гля­ дзі­це, як раз­ві­ва­ецца кі­на­індус­трыя, камп’ютар­ныя гу­ль­ні. Ску­льп­тар мо­жа пры­клас­ці свае на­вы­кі і ве­ды ў мно­гіх сфе­рах, та­му трэ­ба па­шы­раць кру­га­ гляд. На­ву­ча­ль­ная пра­гра­ма ні­як не мо­жа аха­піць усе кі­рун­кі, і тут надзвы­ чай важ­ная са­ма­аду­ка­цыя. красавік, 2021

12

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / «Круг­л ы стол»

Во­ль­га Ня­чай: Ка­рыс­на ездзіць па сім­по­зі­умах, бо там ба­чыш, як вар­та апан­та­на пра­ца­ваць. У вы­ні­ку не­пра­фе­сі­яна­лы мо­гуць ра­біць тое, што мне і не сні­ла­ся. У нас ёсць пэў­ная за­кас­ця­не­ласць. Шко­ла, без­умоў­на, па­трэб­ ная, але мно­гія не мо­гуць вы­йсці за яе межы. Атры­маў­шы ра­мяс­тво, трэ­ба ру­хац­ца да­лей. Сяр­гей Ага­наў: Я за­ўсё­ды па­знаю сап­раў­дна­га май­стра ў гэ­тым мо­ры не­ пра­фе­сій­ных дзіў­ных рэ­чаў — ты ба­чыш і пра­фе­сій­ны слой, і са­мае га­лоў­ нае — мыс­лен­не. Ча­ла­век пра­йшоў этап ста­лен­ня, ад­кі­нуў ліш­няе, зра­зу­меў, якія срод­кі па­трэб­ныя, каб вы­ра­шыць свае за­да­чы. Іван Арці­мо­віч: Дзе­ля гэ­та­га і па­трэб­ная шко­ла — вы­ха­ваць стаў­лен­не да пра­фе­сіі і густ. Сяр­гей Ага­наў: Пры гэ­тым цу­доў­на, ка­лі ча­ла­век во­ль­ны, гэ­та га­лоў­нае. Але­ся Бе­ля­вец: Ці за­раб­ля­еце вы, Сяр­гей, у асноў­ным во­ль­най твор­час­цю? Сяр­гей Ага­наў: Я лі­чу, што сва­бод­ная твор­часць — гэ­та ўзна­га­ро­да за тое, што ты за­ра­біў не­йкія гро­шы. Я інвес­тую ў сваю твор­часць. Быў час, ка­лі гэ­та бы­ло цяж­ка, ця­пер на­па­ло­ву — твор­часць і за­мо­вы. Свае ма­ну­мен­та­ль­ныя ра­бо­ты я ўспры­маю як твор­чыя. Але тут існу­юць пэў­ныя рам­кі — густ і жа­ дан­не за­моў­цы, па­зі­цыя мас­тац­кай ра­ды. Ты не з’яўля­ешся цал­кам во­ль­ным у ма­ну­мен­та­ль­ным мас­тац­тве. Які б ні быў у ця­бе моц­ны ха­рак­тар, усё роў­на да­вя­дзец­ца ісці на кам­пра­міс, з не­чым па­га­джац­ца. Стан­ко­выя ра­бо­ты, якія ства­ра­еш у май­стэр­ні, — вось тут усё цу­доў­на, тут ты цал­кам во­ль­ны, не аб­авя­за­ны ні­ко­му ні­чо­га па­каз­ваць, мо­жаш ува­саб­ ляць свае фан­та­зіі і траў­мы, на­ват па­сля змяць і вы­кі­нуць, што атры­ма­ла­ся. Мож­на і на­ступ­ны крок зра­біць: пе­ра­вес­ці твор ў фор­му — хай за­хоў­ва­ецца (глуп­ства, ка­неш­не, але лад­на). А па­сля рап­там тра­ціш гро­шы, каб ад­ліць з брон­зы гэ­тую фі­го­ві­ну, якую на­ват і не збі­раў­ся вы­стаў­ляць, бо тут не­шта ёсць та­кое аса­біс­тае… На­ват со­рам­на бы­вае, бо, ка­лі пра­ца­ваў, не ду­маў, як гэ­та бу­дзе гля­дзец­ца ў Па­ла­цы мас­тац­тва. Твор­часць — тваё ўнут­ра­нае дзі­ця, якое пра­цяг­вае гу­ ляц­ца ў цац­кі. Іван Арці­мо­віч: Я так ра­біў парт­рэт Стру­мі­лы, які па­сля па­ка­заў на вы­ста­ве ў Па­ла­цы мас­тац­тва. Без ані­якай мэ­ты. Спа­чат­ку па­гля­дзеў фі­льм «Summa», па­сля да­ве­даў­ся, што два дні та­му па­мёр гэ­ты ча­ла­век... Я ве­даў, што ён шмат ча­го даў на­шым ску­льп­та­рам, — пер­шыя між­на­род­ныя сім­по­зіў­мы, зна­ка­мі­ты «Інтэг­рарт», але ўра­зі­ла ме­на­ві­та глы­бі­ня асо­бы, яго дум­кі, мас­ та­коў­скі све­та­пог­ляд. Мя­не на­сто­ль­кі за­ха­піў гэ­ты воб­раз, бы­ло не­ка­ль­кі во­ль­ных дзён і вя­лі­кае жа­дан­не. І на­па­чат­ку я, ка­неш­не, зу­сім не пла­на­ваў пе­ра­во­дзіць парт­рэт у ма­тэ­ры­ял і па­каз­ваць на вы­стаў­ках — пра­цэс ства­ рэн­ня ве­ль­мі інтым­ны… Ну а па­сля, як усё ад­бы­ло­ся, ужо ста­ла ці­ка­ва, якая бу­дзе рэ­акцыя. Во­ль­га та­ды пры­еха­ла ў май­стэр­ню, па­зна­ла Стру­мі­лу, гэ­та быў важ­ны па­ка­за­ль­нік... «Мастацтва» № 4 (457)

Во­ль­га Ня­чай: Я ўдзе­ль­ні­ча­ла ў сім­по­зі­уме, і нам да­лі для кон­кур­сна­га за­ дан­ня цу­доў­ны іта­ль­янскі плас­ты­лін. За­стаў­ся плас­ты­лін, за­стаў­ся час, па­ мя­таю гэ­тыя так­ты­ль­ныя ад­чу­ван­ні, жа­дан­не па­мяць ма­тэ­ры­ял, атры­маць аса­ло­ду ад пра­цэ­су — усё па­спры­яла та­му, што я зра­бі­ла твор, ён ця­пер на ані­ма­ліс­тыч­най вы­ста­ве прад­стаў­ле­ны. Але­ся Бе­ля­вец: Ці­ка­ва, як вы па­зна­ча­еце гэ­ты па­рог, пе­рад тым як па­ка­заць твор: гэ­та за­над­та аса­біс­тае… Сяр­гей Ага­наў: Гэ­та ўсё з ча­соў на­ву­чан­ня ідзе, ка­лі мы ўсе ў ад­ной май­ стэр­ні ля­пі­лі, ацэ­нь­ва­лі ад­но ад­на­го, ха­це­лі быць знач­ны­мі ў чу­жых ва­чах… Адзна­кі атрым­лі­ва­лі. Кож­ны ха­цеў быць та­кім клас­ным, каб вы­клад­чык ухва­ліў, тур­ба­ва­ла, што ска­жуць лю­дзі. З уз­рос­там гэ­тыя ком­плек­сы ці за­ ста­юцца, ці ты ад іх вы­зва­ля­ешся — і та­ды ўжо раз­ві­ва­ешся са­ма­стой­на… Ты ка­жаш са­мо­му са­бе: я да­рос­лы дзя­дзь­ка, пра­цую і раб­лю за­мо­вы, мой унут­ра­ны да­рос­лы да­фі­га па­пра­ца­ваў і ста­міў­ся… Та­ды ўнут­ра­нае дзі­ця сту­ ка­ецца і ка­жа: мож­на я так­са­ма па­пра­цую? І вось у гэ­тай сва­бо­дзе атрым­лі­ ва­юцца сап­раў­дныя твор­чыя пра­цы. Але­ся Бе­ля­вец: Возь­мем ва­ша­га Ге­ды­мі­на… На­ко­ль­кі вы бы­лі во­ль­ныя? Ва­ ша рэ­алі­за­цыя па­йшла так, як вы за­ду­ма­лі? Во­ль­га Ня­чай: Бо­льш за тое, мы ад­бі­лі­ся... Сяр­гей Ага­наў: На­прык­лад, ад­ста­ялі плашч. Нам ка­за­лі, што ка­лі Ге­ды­мін па­чне ска­каць, то за­блы­та­ецца ў плаш­чы. Не, ад­каз­ва­ем, ён не бу­дзе ска­ каць. Ну мо­жа, хоць трош­кі пад­рэ­заць, ха­ця б каб ка­пыт­цы бы­лі бач­ныя? Не! Плашч бу­дзе на­кры­ваць па­ста­мент. А што гіс­то­ры­кі ска­жуць? «З упэў­не­нас­ цю мы не мо­жам ка­заць, што бы­лі та­кія плаш­чы, фак­таў та­кіх ня­ма, у зям­лі тка­ні­на не за­хоў­ва­ецца, на­пэў­на, гэ­та ўсё ж мас­тац­кая за­ду­ма». Раз­уме­еце, нам як твор­цам не­ці­ка­ва бы­ло ства­рыць яшчэ адзін клон кон­ на­га по­мні­ка, важ­на бы­ло зра­біць не­шта ары­гі­на­ль­нае. Та­му мы жор­стка ўпі­ра­лі­ся. Але­ся Бе­ля­вец: Ёсць жа пэў­ныя аб­ме­жа­ван­ні для ма­ну­мен­та­ль­ных по­мні­ каў… Сяр­гей Ага­наў: Ён па­ві­нен быць у леп­шых тра­ды­цы­ях на­цы­яна­ль­най мас­ тац­кай шко­лы. Але тут мы ні на што не ары­ента­ва­лі­ся. Твор быў па­ча­ты яшчэ ў 2015 го­дзе, ка­лі і раз­мо­вы пра по­мнік не бы­ло. А па­сля, ка­лі пра кон­курс сап­раў­ды аб’яві­лі, у нас ужо фор­ма бы­ла га­то­вая, та­ды ста­лі ску­льп­ту­ру ад­ лі­ваць. І ка­ля трыц­ца­ці кан­ку­рэн­таў аб­ышлі… Іван Арці­мо­віч: Пры­чым у рам­ках гэ­та­га кон­кур­су бы­лі да­во­лі ці­ка­выя ра­шэн­ні, з ары­гі­на­ль­най, вы­раз­най плас­ты­кай. Пра­па­но­ва Сяр­гея і Во­ль­гі бы­ла, на мой по­гляд, мац­ней­шай за іншыя, але ці­ка­ва, што на раз­гляд бы­ло пад­адзе­на шмат роз­ных ва­ры­янтаў, не то­ль­кі ў тра­ды­цый­най плас­ ты­цы. Сяр­гей Ага­наў: Рэ­алізм — гэ­та бы­ло жа­дан­не га­рад­скіх ула­даў.

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / « Круг­л ы стол »

Во­ль­га Ня­чай: Гэ­та наш іншы боль — жа­дан­не га­рад­скіх ула­даў. Ад­сюль і пан­аван­не кла­січ­ных форм «у леп­шых тра­ды­цы­ях»... На­ват у СССР пры­ма­ лі­ся сты­лі­за­ва­ныя рэ­чы. А тут ты, на­прык­лад, у жу­ры кон­кур­су, ба­чыш неймаверную ра­бо­ту, але кі­раў­нік го­ра­да ка­жа, што мы не га­то­вы яе пры­няць. Але­ся Бе­ля­вец: Ка­лі ка­заць пра го­рад, то ляг­чэй рэ­алі­за­ваць акту­аль­ны твор су­час­на­га мас­тац­тва, ка­лі за­моў­ца бу­дзе банк ці пры­ват­ная струк­ту­ра? Во­ль­га Ня­чай: Ёсць ста­тут па ма­ну­мен­та­ль­ным мас­тац­тве, дзе на­пі­са­на, што зна­ка­выя рэ­чы, пры­зна­ча­ныя для го­ра­да, па­він­ны аб­авяз­ко­ва пра­хо­дзіць праз ма­ну­мен­та­ль­ныя га­рад­скія са­ве­ты ці аб­лас­ныя. Сяр­гей Ага­наў: Ка­лі банк хо­ча па­ста­віць і апла­ціць, то твор вы­но­сіц­ца на аб­мер­ка­ван­не га­рад­скім са­ве­там. І па­ста­віць ску­льп­ту­ру ў не­йкай но­вай, не­тра­ды­цый­най сты­ліс­ты­цы ве­ль­мі рэ­аль­на, тым бо­льш ка­лі пра­па­ну­ецца ці­ка­вае вы­ра­шэн­не, ка­лі гэ­та бяс­печ­на і тэх­на­ла­гіч­на. Так Кан­стан­цін Се­лі­ ха­наў па­ста­віў сваю ску­льп­ту­ру ка­ля ВТБбан­ка. Во­ль­га Ня­чай: Аль­фа-Банк спан­сі­ра­ваў пра­ект «Арт-астра­вы» на Кам­са­­ моль­с­кім воз­еры. Гэ­та пры­ву­ча­ла лю­дзей, што ску­льп­ту­ра мо­жа быць роз­ най — не то­ль­кі ча­ла­век на ка­ні, але і фар­ма­ль­ны аб’ект. Сяр­гей Ага­наў: Змя­ня­ецца гра­мад­ства, змя­ня­юцца і гра­мад­скія за­пы­ты. Но­вае па­ка­лен­не, якое шмат ездзі­ла і шмат ча­го па­ба­чы­ла, да­во­лі спа­кой­ на ста­віц­ца да но­вых рэ­чаў. Той жа пра­ект Се­лі­ха­на­ва — чай­кі ў квар­та­ле «Пірс», ве­ль­мі ка­мер­ны, яго не­маг­чы­ма ўя­віць у 1990-я. Іван Арці­мо­віч: Не­пры­ман­не но­вых форм бо­льш на­зі­ра­ецца ў ко­ле чы­ноў­ ні­каў, якім, му­сіць, пад­аец­ца, што, па­га­джа­ючы­ся на ары­гі­на­ль­нае ра­шэн­не ў ску­льп­ту­ры, яны пры­ма­юць на ся­бе не­йкую да­дат­ко­вую ад­каз­насць. Не­­ каль­кі га­доў та­му мы з Са­шам Са­ка­ло­вым ра­бі­лі пра­ект для па­сёл­ка Ляс­ны ў Ба­раў­ля­нах — ра­ку жыц­ця, не­фі­гу­ра­тыў­ную ску­льп­ту­ру, з акцэн­там на роз­ ні­цы фак­тур, на ад­люс­тра­ван­нях у брон­за­вай па­вер­хні. Да­стат­ко­ва су­час­ная плас­ты­ка ў на­шым кан­тэк­сце. Ад­бы­ло­ся на­ват гра­мад­скае аб­мер­ка­ван­не з дэ­ман­стра­цы­яй пра­екту і ма­дэ­лі, лю­дзей пры­йшло шмат, ка­ля 200 ча­ла­век. І нашу ідэю ўхва­лі­лі, лю­дзі зра­зу­ме­лі, пра­чы­та­лі яе. Пра­бле­ма зда­ры­ла­ся ўжо на ўзроў­ні ад­мі­ніс­тра­цыі па­сёл­ка, якая «за­ма­ро­зі­ла» пра­ект. Але­ся Бе­ля­вец: А ка­лі б знай­шлі пры­ват­на­га спон­са­ра? Іван Арці­мо­віч: За не­бю­джэт­ныя срод­кі — без пра­блем… Во­ль­га Ня­чай: Мы ха­це­лі б пра­цяг­ваць пра­во­дзіць пле­нэ­ры ў Мін­ску (апош­ ні быў у 2006-м), па аб­лас­цях, па ма­ле­нь­кіх га­ра­дах. Але­ся Бе­ля­вец: Як ску­льп­та­ру ад­шу­каць срод­кі для рэ­алі­за­цыі га­рад­ской ску­льп­ту­ры, трэ­ба рэ­алі­за­ваць па­ста­но­ву пра пра­цэн­т на мастацтва? Іван Арці­мо­віч: Ка­лі за­ка­на­даў­ча за­цвер­дзіць гэ­ты пра­цэн­т — у нас ве­ль­ мі моц­на мо­жа змя­ніц­ца ку­ль­тур­ная на­поў­не­насць га­ра­доў. Бо та­ды кож­ны но­вы бу­ды­нак за­пат­ра­буе як інтэр’ерна­га, гэ­так і экс­тэр’ерна­га мас­тац­ка­га аздаб­лен­ня, мас­та­кі ста­нуць за­пат­ра­ба­ва­ныя, зме­ніц­ца агу­ль­ны ўзро­вень.

13

Во­ль­га Ня­чай: Узводзяцца вы­со­кія бу­дын­кі з та­кі­мі да­ра­гі­мі квад­рат­ны­мі мет­ра­мі, але важ­на раз­умець, што ску­льп­ту­ра мо­жа па­вы­сіць кошт не­ру­хо­ мас­ці. Ча­му атры­ма­ла­ся архі­тэк­тур­нае аздаб­лен­не ў «Пір­се»? За­моў­ца А100 су­пра­цоў­ні­чае з Кі­ры­лам Ска­ры­ні­ным, які мае цу­доў­ныя ідэі, як раз­ві­ваць га­рад­скую пра­сто­ру. Сяр­гей Ага­наў: Але тут ёсць важ­ная ака­ліч­насць : ка­лі ёсць аб­яза­лаў­ка, мо­ гуць па­чац­ца і «ад­маз­кі». Лепш не аб­авяз­ваць, а за­ці­ка­віць. На­прык­лад, ка­лі бу­дзе кан­ку­рэн­цыя за­бу­доў­шчы­каў, то бу­дзе важ­на па­вы­шаць пры­ваб­насць квар­та­лаў у тым лі­ку і срод­ка­мі ску­льп­ту­ры. Во­ль­га Ня­чай: Пры­вя­ду пры­клад Гер­ма­ніі, дзе існуе фонд, які аку­му­люе гро­шы на ства­рэн­не інфрас­трук­ту­ры, іні­цы­яты­ву бя­руць на ся­бе га­рад­скія му­ні­цы­па­лі­тэ­ты. Гэ­ты­мі пра­цэн­та­мі на мастацтва рас­па­ра­джа­юцца спе­цы­ яліс­ты. Іван Арці­мо­віч: У нас фун­кцыю кан­тра­лю­ючай струк­ту­ры вы­кон­вае мас­ тац­кая ра­да. Але­ся Бе­ля­вец: Ску­льп­ту­ра з’яўля­ецца мар­ке­рам мес­ца, сім­ва­ліч­на на­сы­чае га­рад­скі лан­дшафт. Ці шмат у Мін­ску та­кіх пус­тых мес­цаў, што па­тра­бу­юць ску­льп­ту­ры? Во­ль­га Ня­чай: Для мя­не гэ­та парк ва­кол На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­кі — ня­роў­ ная плос­касць, ідэ­аль­ны лан­дшафт. Сяр­гей Ага­наў: Гэ­ту фун­кцыю маг­лі б вы­кон­ваць і пе­ра­соў­ныя вы­ста­вы. Так­ са­ма і цэн­тра­ль­ныя плош­чы і асоб­ныя ра­ёны мо­гуць ста­на­віц­ца вы­ста­вач­ най пра­сто­рай, на якой ча­со­ва экс­па­ну­юцца тво­ры мас­тац­тва. Та­ды ко­ль­ касць «бе­лых плям» ста­не ві­да­воч­най. Іван Арці­мо­віч: Ад­ной­чы мы да фес­ты­ва­лю архі­тэк­ту­ры ра­бі­лі змен­ную экс­па­зі­цыю ка­ля Мін­скай ра­ту­шы. Кож­ны дзень яе мя­ня­лі. Але­ся Бе­ля­вец: А ў іншых га­ра­дах як спра­вы са ску­льп­ту­рай? Іван Арці­мо­віч: Ве­ль­мі ску­льп­тур­ны Ма­гі­лёў, ёсць што па­гля­дзець у Грод­не, Брэст па­йшоў кры­ху іншым шля­хам — плас­ты­ка­вых ску­льп­тур­ных эле­мен­ таў, дэ­ка­ра­тыў­най і не за­ўсё­ды гус­тоў­най коў­кі. У ра­ённых га­ра­дах — Ві­лей­ цы, Мя­дзе­лі, Чэр­ве­ні — з’яві­лі­ся ці­ка­выя аб’екты. Але­ся Бе­ля­вец: Каб за­вяр­шыць на­шу гу­тар­ку ўжо зу­сім на апты­міс­тыч­най но­це… Вы ка­за­лі, што ску­льп­тар — гэ­та май­стар шы­ро­ка­га ды­япа­зо­ну. У якіх сфе­рах ён мо­жа рэ­алі­за­вац­ца? Іван Арці­мо­віч: Во­ль­га пра­ві­ль­на ска­за­ла, што ця­пер зні­ка­юць межы па­ між роз­ны­мі мас­тац­тва­мі… На­ша пра­фе­сія раз­ві­вае аб’ёмна-пра­сто­ра­вае мыс­лен­не, здо­ль­насць, ка­рыс­ную для мно­гіх сфер. А ўжо фор­ма мо­жа быць лю­бой. Мо­жаш дом па­бу­да­ваць. Гра­фіч­ны ды­зайн, ды­зайн ася­род­дзя, ланд­ шаф­тны, архі­тэк­ту­ра, інтэр’ер, ка­ме­не­апра­цоў­ка, пра­ца з ме­та­лам, 3D-ма­ дэ­ля­ван­не, кі­но, гейм-індус­трыя, дэ­ка­ра­цыі, бу­та­фо­рыя, жы­ва­піс, гра­фі­ка… Ды што за­ўгод­на. красавік, 2021

14

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

Сон роз­уму « Чар­но­быль. Эфект спя­ч а­га » ў НЦСМ Ганна Серабро

Між­на­род­ны мас­тац­кі пра­ект «Чар­но­быль. Эфект спя­ ча­га» спа­лу­чае аўтар­скую фа­таг­ра­фію і ма­тэ­ры­ялы Бе­ла­рус­ка­га дзяр­жаў­на­га архі­ва кі­на­фо­та­фо­на­да­ку­ мен­таў у адзі­нае цэ­лае: ня­роў­ны, шур­па­ты, хва­лю­ючы апо­вед пра най­буй­ней­шую тэх­на­ген­ную ка­тас­тро­фу мі­ ну­ла­га ста­год­дзя.

«Мастацтва» № 4 (457)

Рэ­ц эн­з ія

15

красавік, 2021

16

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

Крок за кро­кам БДАК спаў­ня­ецца 80 га­доў, яго ка­лек­цыя бяс­цэн­ная. А вось ку­ра­тар­ская гру­ па ў асо­бах Дзі­ны Да­ні­ло­віч, Во­ль­гі Рыб­чын­скай і Во­ль­гі Віш­нё­вай на­ле­жыць да ма­ла­до­га па­ка­лен­ня, якое зна­хо­дзіць свае лі­ніі ці­ка­вас­ці да тра­гіч­най гіс­то­рыі. Па­мяць пра тое, што ад­бы­ло­ся, і яе ска­жэн­ні, не­прад­ка­за­ль­ныя на­ ступ­ствы і траў­мы — за­яўле­ная рам­ка, якая акрэс­лі­вае воб­ласць пра­па­на­ ва­на­га гле­да­чу агля­ду. Па­чуц­ці ў ад­но­сі­нах да па­цяр­пе­лых і хто да гэ­та­га ча­су па­ку­туе — яшчэ адзін за­ка­на­мер­ны па­сыл твор­час­ці мас­та­коў. На­рэш­ це, ві­да­воч­ны за­пыт на гу­ма­ні­за­цыю гра­мад­скай сфе­ры, уцяг­ван­не вя­лi­кай коль­­кас­цi лю­дзей у са­цы­яль­ную па­лі­ты­ку — век­тар на­пру­жан­ня, акту­аль­ны для ўсіх су­час­ных арт-пра­ктык. Усе гэ­тыя кі­рун­кі не гер­ме­тыч­ныя; па сут­нас­ ці, гэ­та глы­бо­кія і па­во­ль­ныя пра­цэ­сы, пад­ста­вы якіх па­зна­чыць мож­на, але за­вяр­шэн­ня ў най­блі­жэй­шай бу­ду­чы­ні да­клад­на не прад­ба­чац­ца. Мас­тац­кі агляд, агляд «Эфек­ту спя­ча­га» не­ль­га ўя­віць у ад­ры­ве ад тво­раў апош­ніх дзе­ся­ці­год­дзяў фа­тог­ра­фаў Дзя­ні­са Ра­ма­ню­ка, Сяр­гея Плыт­ке­ві­ча, Сяр­гея Бруш­ко, Сяр­гея Ку­ры­лы (Грод­на), Ва­дзі­ма Ка­ча­на, кі­на­да­ку­мен­та­ліс­та Іга­ра Быш­нё­ва, ды­зай­не­ра Юрыя Та­рэ­ева ды іншых. Па­ко­ль­кі ся­род аўта­раў вы­ста­вы ёсць Артур Бон­дар (Украіна—Рас­ія), вар­та зга­даць чар­но­бы­льс­кую се­рыю ўкра­інска­га фа­тог­ра­фа Іга­ра Ма­руш­чан­кі. Яна бы­ла прад­стаў­ле­ная ў асноў­ным пра­екце на 49-м Ве­не­цы­янскім бі­ена­ле (2001, «Пла­то ча­ла­вец­ тва» ку­ра­та­ра Ха­ра­ль­да Зе­ема­на). У гэ­тым сэн­се «Эфект спя­ча­га» на­гад­вае пра асэн­са­ван­не чар­но­бы­льс­кай тра­ге­дыі, аб­агу­ль­няе гэ­тую ве­ль­мі ча­ла­ве­чую, ве­ль­мі ад­каз­ную рэ­флек­сію арт-су­по­ль­нас­ці ад­нос­на най­мац­ней­ша­га вы­клі­ку но­ва­га ча­су. Мож­на ка­заць і аб па­шы­рэн­ні дыс­кур­су, аб вы­со­кай якас­ці аўтар­скіх ра­шэн­няў і са­мой экс­ па­зі­цыі, хоць ва ўсёй па­ўна­це па­ра­ўноў­ваць мас­тац­кія тво­ры роз­ных га­доў скла­да­на. Дый сэн­су ў гэ­тым ня­ма: леп­шыя з іх пад­трым­лі­ва­юць адзін ад­на­го.

«Мастацтва» № 4 (457)

«Мя­не не бы­ло на гэ­тым све­це» Сло­вы на­ле­жаць ге­ра­іні се­рыі «Уз­дзе­янне» Ка­зу­мы Аб­ары (Kazuma Obara, Япо­нія), якая ўяў­ляе з ся­бе апра­цоў­ку ста­рых здым­каў з Пры­пя­ці. Дзяў­чы­на на­ра­дзі­ла­ся ўжо з вы­со­кай до­зай ра­ды­яцыі, хоць ад­бы­ло­ся гэ­та ў 100 км ад го­ра­да. У мо­мант здым­кі ёй бы­ло 30 га­доў. Се­рыя атры­ма­ла пер­шае мес­ца ў World Press Photo-2015 (на­мі­на­цыя «Лю­дзі»). Ава­рыя на атам­най стан­цыі Фу­ку­сі­ма-1 у 2011 го­дзе ня­бач­на пе­ра­клі­ка­ецца з чар­но­бы­льс­кі­мі падзе­ямі, але аўтар­скі стыль Ка­зу­мы Аб­ары вы­гад­на ад­роз­ні­вае пра­ект — мы атрым­лі­ ва­ем яшчэ адзін пры­клад та­го, што пра гла­ба­ль­ную пра­бле­му мож­на рас­каз­ ваць ве­ль­мі роз­ны­мі мо­ва­мі. Імпрэ­сі­яніс­цкай так­са­ма. Яшчэ ад­на лаў­рэ­атка WPP-2020 (дру­гое мес­ца ў на­мі­на­цыі «Парт­рэт/Се­рыі») бе­ла­рус­кая фа­тог­раф­ка Тац­ця­на Тка­чо­ва па­ка­за­ла фраг­мент пра­екта «Па­ між пра­вам і со­ра­мам» (2019). Жа­но­чыя спо­ве­дзі пры­све­ча­ны аб­ортам, іх пры­чы­нам, у тым лі­ку чар­но­бы­льс­кім, так­са­ма аса­біс­тым пе­ра­жы­ван­ням, са­ с­та­рэ­лым гра­мад­скім стэ­рэ­аты­пам. Рэ­аль­насць гэ­тых сі­ту­ацый, па­гру­жа­ных у глы­бо­кі сму­так і страх, та­кая, што ўсе парт­рэ­ты зня­тыя са спі­ны. Фар­ма­ль­на шмат­знач­ны ход, але ў пер­шую чар­гу гэ­та ўмо­ва жан­чын — удзе­ль­ніц пра­ екта. У экс­па­зі­цыю ўзя­тая ўся­го ад­на фа­таг­ра­фія, але та­кая пры­ват­ная гіс­то­ рыя: дзве ця­жар­нас­ці ма­ці, ад­на да­чка і адзін аб­орт з бо­язі на­ра­дзіць хво­рае дзі­ця па­сля ава­рыі на ЧА­ЭС. Дып­лом­ны пра­ект Свят­ла­ны Стан­ке­віч «Лік­ві­да­цыя» (Ака­дэ­мія «Фа­таг­ра­фі­ ка». Санкт-Пе­цяр­бург, РФ) зды­маў­ся і на за­ра­жа­ных тэ­ры­то­ры­ях у Бра­гін­скім, Хой­ніц­кім, На­раў­лян­скім ра­ёнах, і ў тых мес­цах па ўсёй кра­іне, дзе жы­вуць лік­ві­да­та­ры ава­рыі. Свят­ла­на су­па­ста­ві­ла, як сы­хо­дзіць ува­га гра­мад­ства да пра­блем ге­ро­яў і як змя­ня­ецца сам па­цяр­пе­лы рэ­гі­ён, яго эпі­цэнтр, дзе яны пра­ца­ва­лі. Ва­сіль Ігна­цен­ка, чыё це­ла па­ха­ва­нае пад бе­то­нам на Мі­цін­скіх мо­гіл­ках у Мас­кве, Сяр­гей, які жы­ве ця­пер у за­кры­тым інтэр­на­це, ня­бож­чык

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

17

альтэрнатыўнай зоне адчужэння ЧАЭС. Аўтар распавядае, што прасторы, звязаныя са страхам, з некантраляваным узроўнем рызыкі, забароненыя зоны непазбежна праходзяць праз культурную, этычную, сацыяльна-палітычную і мастацкую трансфармацыю. Адысея Дубініна адбываецца ў выдуманай прасторы, накшталт зоны ў «Сталкеры». Ад­да­мо на­леж­нае і вя­лі­ка­му фар­ма­ту — та­кія маш­таб­ныя па­лот­ны мас­та­кі, на­ват жы­ва­піс­цы, ро­бяць ве­ль­мі рэ­дка. У на­шым вы­пад­ку вя­лі­кі па­мер ве­ль­мі су­гуч­ны і знач­нас­ці ава­рыі, і меж­ам уяў­на­га, у не­йкай ме­ры на­ват фэн­та­зі. «Згод­на з аб­ста­ві­на­мі гіс­то­рыі» Фо­та­рэ­пар­та­жы кан­ца 1980—1990-х, раз­меш­ча­ныя ў скраз­ным пра­хо­дзе дру­го­га па­вер­ха НЦСМ, утва­ра­юць злу­ча­ль­ную ніт­ку, на якую на­ні­за­ны артпра­екты, сво­еа­саб­лі­выя інтэр­прэ­та­цыі, моц­на ад­роз­ныя ад мед­ыйна­га кан­ тэк­сту та­го ча­су. Акра­мя БДАК (ка­ля 100 ад­біт­каў!), у архіў­най час­тцы экс­па­зі­цыі прад­стаў­ле­ ны яшчэ дзве ка­лек­цыі: га­ле­рэі ві­зу­аль­ных мас­тац­тваў NOVA з се­ры­яй фо­та­ здым­каў Ана­то­ля Клеш­чу­ка «Ра­даў­ні­ца. Чар­но­бы­льс­кая зо­на» (1989—1999) і НФК «Мінск» з ад­біт­кам Яўге­на Ка­зю­лі з се­рыі «За­ба­ро­не­ная зо­на Па­лес­ся» (1988). Ка­лі мож­на так ка­заць, гэ­та і аўтар­скі рэ­пар­таж, і ад­сыл­ка да мі­ну­ла­га па­ка­лен­ня бе­ла­рус­кіх фа­тог­ра­фаў, якія пра­ца­ва­лі ў тра­ды­цый­най ма­не­ры. Тым не менш яны да­юць уяў­лен­не пра по­шук па­лі­тыч­най мо­вы ў гра­мад­ стве, не на­мен­кла­тур­най, парт­ыйнай, але мо­вы гра­мад­скай пра­сто­ры. «На­ се­ль­ніц­тву — чыс­тыя прад­укты» — яркі пры­клад та­кой пуб­ліч­най твор­час­ці. Ад­нак ёсць у архі­вах і ве­ль­мі вы­раз­ны вод­гук кан­цэп­ту ця­лес­на­га: у здым­ках не­маў­лят з інва­лід­нас­цю — праз це­ла мы перш за ўсё спас­ці­га­ем і фі­зіч­ны, і ма­ра­ль­ны боль. І гэ­та так­са­ма архіў­ная да­ку­мен­та­цыя. А што ка­жуць пра час мас­та­кі? «Лес­ві­ца ў ня­бё­сы» (1996) Сяр­гея Ка­жа­мя­ кі­на фар­ма­ль­на ад­штур­хоў­ва­ецца ад тэ­ле­рэ­пар­та­жу. Пер­шыя лік­ві­да­та­ры, вы­ра­та­ва­ль­ні­кі, якія па­йшлі на смя­рот­на не­бяс­печ­ную тэ­ры­то­рыю рэ­акта­ра тэр­мі­но­ва, у экс­трэ­ма­ль­ным рэ­жы­ме, пад­ыма­юцца па лес­ві­цы... «Экс­трэ­ма­ль­ ны рэ­жым» — ужо не­маг­чы­мая сі­ту­ацыя: ці экс­трэ­ма­ль­на, за меж­амі нор­мы, ці ўстой­лі­ва, у рэ­гла­мен­та­ва­ным па­ра­дку. Але та­кі ўжо быў час, не­па­сі­ль­ны

Аляк­сей і яго ма­ма Люд­мі­ла Рут­коў­ская, Ана­толь, Люд­мі­ла, Вік­тар — не­ка­ль­кі імё­наў лік­ві­да­та­раў Свят­ла­не ўда­ецца на­га­даць. Ад­чу­ван­не за­быц­ця і ад­на­ ча­со­ва ня­бач­на­га ўплы­ву ра­ды­яцыі пра­чыт­ва­ецца ў мно­гіх пра­цах пра­екта. Не­за­леж­на ад жан­ру, ад мас­тац­кіх пры­ёмаў, у кан­тэк­сце лю­бой чар­но­бы­льс­ кай тэ­мы пра­рас­тае пры­сут­насць ад­чу­жа­на­га ад ча­ла­ве­ча­га існа­ван­ня све­ту тэх­на­ло­гій і, ад­па­вед­на, тэх­на­ла­гіч­на­га зло­му. І як вы­нік, ня­ўмен­не на яго рэ­ага­ваць, не­га­тоў­насць асоб­на­га ча­ла­ве­ка і гра­мад­ства яму су­пра­ціў­ляц­ца. Не­вя­до­масць, іншасць са­мо­га пра­цэ­су, стра­та звык­лых па­тэр­наў і дэ­за­ры­ ента­цыя ў вя­лі­кай сту­пе­ні пад­сіл­коў­ва­юць тыя ска­жэн­ні ўспры­ман­ня і па­мя­ ці, пра якія пі­шуць ку­ра­та­ры. Ча­роў­ная лям­па для ня­спя­чых Пры­зна­юся, воб­раз ча­роў­най лям­пы ў ві­дэ­агу­ль­нях, ды і ў вя­до­май каз­цы, за­ўсё­ды зда­ваў­ся мне не сто­ль­кі за­гад­ка­вым, ко­ль­кі зла­вес­ным. Яна за­ўсё­ды вы­яўля­ла цём­ныя ба­кі сі­ту­ацыі ў пе­ра­нос­ным зна­чэн­ні сло­ва, што ўлас­на ў мас­тац­тве і ад­бы­ва­ецца. Тры­нац­цаць мас­та­коў у на­шым пра­екце пра­цу­юць з фа­таг­ра­фіч­ным мед­ыу­мам, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы до­сыць шы­ро­кі на­бор інстру­ мен­таў — ад рэ­пар­та­жу да sound art і міс­ты­фі­ка­цыі. Ся­род міс­ты­фі­ка­цый на­га­да­ем у пер­шую чар­гу «Архіў па­лкоў­ні­ка Сне­га­во­га» Дзі­ны Да­ні­ло­віч і Андрэя Ку­зь­мян­ка. Фа­таг­ра­фіі і аб’­екты ready-made па­він­ ны да­ка­заць сап­раў­днасць та­го, што ад­бы­ва­ецца ў зо­не ад­чу­жэн­ня. Ад­нак чым бо­льш прад­ме­таў мэб­лі, адзен­ня, на­та­так у вы­ста­вач­ным па­мяш­кан­ні, тым ха­лад­ней­шае ды­хан­не не­вя­до­ма­га фе­но­ме­ну, з якім су­тык­ну­лі­ся лю­дзі. Андрэй Дубінін пайшоў па гэтым жа шляху, яго «Чарнобыльская адысея» — гэта знятыя на мабільны тэлефон трэвэл-фатаграфіі з вандроўкі па

і ней­ма­вер­ны. Сяр­гей Ка­жа­мя­кін за­ўсё­ды ме­та­фа­рыч­ны ў сва­іх пра­цах, і вя­ до­ма, «Лес­ві­ца» не вы­клю­чэн­не. Для мя­не гэ­та се­рыя пра дра­ма­тызм гіс­ та­рыч­на­га ча­су, яго вы­мя­рэн­не, пра са­цы­яль­нае пра­жы­ван­не і са­цы­яль­ную па­ра­зу пе­рад аб­ліч­чам ня­бач­ных сіл. Ка­лі ў ся­рэ­дзі­не мі­ну­ла­га ста­год­дзя зда­ры­ла­ся Дру­гая сус­вет­ная вай­на, падзя­ліў­шы ўспа­мі­ны лю­дзей на «да» і «па­сля», то на­пры­кан­цы яго пры­ хо­дзіць на­ступ­ная вя­лі­кая бя­да — Чар­но­быль. Ба­ра­ць­ба, го­лад, эва­ку­ацыі, рэ­прэ­сіі, а за імі зноў раз­бу­рэн­ні, хоць на гэ­ты раз пра­ціў­нік не за­ўсё­ды пры­кмет­ны. Што з на­мі не так? У чым «эфект спя­ча­га»? Гэ­та «ад­кла­дзе­ная, мі­фа­ла­гі­за­ва­ная гіс­то­рыя падзеі, якая не за­вер­ша­на»? Плюс «псі­ха­ла­гіч­ны фе­но­мен, звя­за­ны з ма­ні­пу­ля­цы­яй гра­мад­скім мер­ка­ван­нем І пе­ра­ка­нан­ня­ мі»? Пра­ект НЦСМ не то­ль­кі ста­віць пы­тан­ні, але і пра­па­нуе ад­ка­зы. Пер­шым пра­ектам Сяр­гея Ка­жа­мя­кі­на, пры­све­ча­ным Чар­но­бы­лю, бы­ло «Рэ­ ха маў­чан­ня» (1996). У дзе­ся­ці­год­дзе Чар­но­бы­льс­кай ка­тас­тро­фы з іні­цы­я­ красавік, 2021

18

Рэ­ц эн­з ія

ты­вы Інсты­ту­та Гё­тэ і яго ды­рэк­тар­кі Ве­ры Ба­га­ль­янц гру­па аўта­раў ездзі­ла ў зо­ну, Сяр­гей шмат пра­ца­ваў у біб­лі­ятэ­цы, і ў вы­ні­ку «Рэ­ха» атры­ма­ла­ся ў бо­ль­шай сту­пе­ні да­ку­мен­та­ль­ным. Ужо праз не­ка­ль­кі ме­ся­цаў пра­ца ста­ла якас­на іншай. «У мя­не ў гэ­тым пра­екце з’яв­ і­ла­ся тэ­ма фан­то­маў», — рас­па­ вя­даў фа­тог­раф у інтэр­в’ю Ва­ле­рыю Вяд­рэн­ку. Для арт-фа­таг­ра­фіі па­трэб­ны быў экс­пе­ры­мент, но­вая ідэя. Гэ­та ця­пер мы ве­да­ем Сяр­гея Ка­жа­мя­кі­на як кан­цэп­ту­аль­на­га мас­та­ка, а ў кан­цы 1990-х яго твор­чая мо­ва яшчэ фар­ма­ва­ ла­ся, ка­р’е­ра то­ль­кі склад­ва­ла­ся. Мя­жа па­між ма­тэ­ры­яль­ным і мен­та­ль­ным бы­ла зной­дзе­ная — аб’­ект з бе­то­ну, ён аб’­ядноў­вае ўсю се­рыю «Фан­том­ныя ад­чу­ван­ні» (1997—2002). Бе­тон­ны куб на аўтад­ро­ме, дзе трэ­ні­ра­ва­лі­ся кі­роў­цы... «Аб­са­лют­на ра­цы­яна­ль­ны аб’­ ект, аб­са­лют­ная фор­ма, аб­са­лют­ная фун­кцы­яна­ль­насць. Гэ­та як мя­жа ма­тэ­ры­ яль­нас­ці, да­лей ні­чо­га ня­ма», — тлу­ма­чыць мас­так у інтэр­в’ю. Вы­явы, якія роз­ны­мі спо­са­ба­мі на­клад­ва­лі­ся на індус­тры­яль­ны фон, бы­лі эфе­мер­ны­мі, воб­ра­зы вы­сліз­гва­лі. Дзіў­ным чы­нам ідэя сы­хо­ду, вы­бар­чай па­ мя­ці, тран­сфар­ма­цыі быц­ця ў двух па­ра­ле­ль­ных вы­мя­рэн­нях ста­ла су­гуч­най но­вай кан­цэп­цыі. Трэ­ба ад­даць на­леж­нае не то­ль­кі аб­ра­на­му стра­тэ­гіч­на­му пад­ыхо­ду, які Сяр­гей Ка­жа­мя­кін бу­дзе рэ­алі­за­ваць у на­ступ­ных пра­ектах, але і май­стэр­ству фа­тог­ра­фа: у руч­ным дру­ку вы­ка­рыс­тоў­ва­лі­ся пра­мая здым­ка і аса­біс­ты архіў, ужы­ва­лі­ся скла­да­ныя пры­ёмы ман­та­жу, мас­кі­ра­ван­ня (тэх­ні­ка ана­лі­тыч­най хі­міі) і та­ні­ра­ван­ня. Пра­ект су­пра­ва­джае гук ад AORTHA (Змі­цер Ла­дзес) — амаль мар­сі­янскі, хоць на­сам­рэч гэ­та гу­кі го­ра­да, аўтар то­ль­кі ман­ туе іх як аўды­яка­ла­жы. Упер­шы­ню «Фан­том­ныя ад­чу­ван­ні» бы­лі па­ка­за­ныя ў 2002 го­дзе ў Му­зеі су­ час­на­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва. Ця­пе­раш­ні па­каз — се­рыя ў вы­чар­па­ль­най па­ўна­це. (Не)дзі­ця­чая гіс­то­рыя На­ват фраг­мент вя­лі­кай пра­цы фа­тог­раф­кі і арт-кры­ты­ка Во­ль­га Бу­біч «Больш, чым я» — гіс­то­рыя як іта­ль­янская, так і ве­ль­мі бе­ла­рус­кая. Пер­са­ на­ль­ная і агу­ль­ная, у не­йкім сэн­се — гіс­то­рыя пра па­ка­лен­не. Дзе­ці з чар­но­ бы­льс­кіх се­м’яў едуць у Іта­лію, на азда­раў­лен­не. Іта­ль­янскія се­м’і, вя­до­мыя «Мастацтва» № 4 (457)

ва ўсім све­це моц­ны­мі род­нас­ны­мі су­вя­зя­мі, пры­ма­юць чу­жую траў­му, пе­ ра­плаў­ля­юць яе ў надзею на бу­ду­чы­ню. Во­ль­га па­ка­за­ла пра­ект на IV МФМ 2017 го­да, зра­бі­ла фо­та­кні­гу — аб­одва фар­ма­ты ста­лі па­спя­хо­вы­мі на між­на­ род­ных фес­ты­ва­лях і вы­ста­вах, атры­ма­лі доб­рую прэ­су. Але га­лоў­ны по­спех, вя­до­ма, гэ­та ад­крыц­цё све­ту яго ге­ро­ямі. Дзе­ці з па­цяр­пе­лай бе­ла­рус­кай пра­ він­цыі 2000-х уба­чы­лі іншае жыц­цё, лю­дзей, ста­сун­кі. Збо­ль­ша­га гэ­та ад­бы­ ло­ся з да­па­мо­гай ця­лес­на­га ад­на­ўлен­ня: праз ад­чу­ван­ні са­мой цы­ві­лі­за­цыі між­зем­на­мо­р’я — мо­ра і эстэ­ты­кі, кух­ні і ку­ль­ту­ры ўза­ема­адно­сін, ча­ла­ве­чай год­нас­ці і што­дзён­на­га по­бы­ту. Дэ­та­лі жыц­ця да і па­сля іта­ль­янскіх ка­ні­кул не­йкім цу­дам па­він­ны бы­лі склас­ці агу­ль­ны пазл, і бу­ду­чы­ня, якой да­па­маг­лі ад­быц­ца яшчэ ня­даў­на не­зна­ёмыя лю­дзі, атры­ма­ла ша­нец ува­со­біц­ца. Пей­заж у пра­цэ­се пей­за­жу Се­рыя «Аб змя­ніў­шых­ся па­во­дзі­нах со­неч­на­га свят­ла» (1996) — ад­на з са­мых вя­до­мых у твор­час­ці Іга­ра Саў­чан­кі. Ці­ка­ва, што і з пер­спек­ты­вы сён­няш­ ня­га дня, і ад­нос­на чар­но­бы­льс­кіх падзей яна вы­гля­дае фан­тас­ма­го­ры­яй. Фа­тог­ра­фа за­ўсё­ды — у вя­лі­кім цык­ле 1989—2008 га­доў, уклю­ча­ючы се­рыі «Ня­бач­нае», «Ка­мен­та­ва­ныя лан­дшаф­ты», «Міс­тэ­рыі», «Уні­ка­ты», — ці­ка­віць прад­чу­ван­не і стан «па­сля пей­за­жу», да і па­сля падзеі. Ці ня­се пра­сто­ра па­ мяць аб іх? Так, на дум­ку Саў­чан­кі, і фа­таг­ра­фія як мі­ні­мум фік­суе гэ­тую па­ мяць. Ад­лег­ласць у фі­зіч­най пра­сто­ры і час па­між кад­ра­мі — тое, што за­ймае кан­цэп­ту­аліс­та, і кож­ны раз па­зна­чыць «пей­заж у пра­цэ­се» ста­но­віц­ца ўсё бо­льш скла­да­на. Ад­мо­ва аўта­ра ад тра­ды­цый­на­га мас­тац­ка­га інстру­мен­ та­рыю і на­ват ад свят­ла, не­абход­на­га для фа­таг­ра­фа­ван­ня, ро­біць пей­заж амаль не­маг­чы­мым. З (не)ад­чу­ван­нем ра­ды­яцыі, (ня)бач­нас­цю па­гро­зы ў кан­тэк­сце «эфек­ту спя­ча­га» яго пад­ыход рэ­за­нуе і пра­цуе праз 35 га­доў. Але ён па-ра­ней­ша­му су­пра­цьс­та­іць на­ра­тыў­най фа­таг­ра­фіі, а тым бо­льш на­сы­ ча­ным, агрэ­сіў­ным ма­люн­кам, якія скла­да­юць мэй­нстрым. «Фа­тог­раф, вя­до­ма, не аб’­яўляе ка­нец фа­таг­ра­фіі. Гэ­та за­над­та про­ста. Ён вы­ сту­пае кры­ты­кам брэ­со­наў­ска­га «вы­ра­ша­ль­на­га мо­ман­ту». У пра­цах Саў­чан­кі мо­мант ажы­вае, па­шы­ра­ецца — зда­бы­вае пан­яцце ча­су, ста­но­віц­ца трох­мер­ ным (за­ха­ва­ная «падзея» аль­бо яшчэ не ад­бы­ла­ся, аль­бо звя­за­на з мі­ну­лым;

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія мы ве­да­ем пра яе, ці зда­гад­ва­емся, але не ба­чым). На фо­та то­ль­кі пра­сто­ра. Са­ма падзея існуе ў ча­се — у вы­гля­дзе тэк­сту або гіс­та­рыч­на­га пад­тэк­сту», — пі­ша ку­ра­тар­ка Ка­ця­ры­на Зу­ева ў кан­цэп­цыі для пер­са­на­ль­най вы­ста­вы Саў­ чан­кі «Аб но­вым да­чы­нен­ні да фа­таг­ра­фіі» ў Цэн­тры фа­таг­ра­фіі імя бра­тоў Люм’ер (Мас­ква, РФ) у 2013 го­дзе. Ад­на­ймен­ны ма­ні­фест фа­тог­ра­фа (1997) аб­грун­тоў­вае гэ­ты век­тар яго ві­зу­аль­ных экс­пе­ры­мен­таў. Праз столь­кі га­доў бром-срэб­ныя ад­біт­кі на вы­ста­ве ў Мін­ску яшчэ бо­льш каш­тоў­ныя. Пры­ро­да так ачыс­ці­ла­ся... «Це­ні зор­кі Па­лын» Арту­ра Бон­да­ра ста­лі, ма­быць, са­май эфек­тнай экс­па­ зі­цы­яй пра­екта. З 2007 го­да фа­тог­раф ездзіў у чар­но­бы­льс­кую зо­ну, на­зі­ раў, вёў дзён­нік, ты­дзень пра­жыў за ка­лю­чым дро­там раз­ам з са­ма­сё­ла­мі ў вёс­цы Тэ­рэм­цы на ра­цэ Пры­пяць, пе­ра­йшоў на чор­на-бе­лую плён­ку, саб­раў архіў, пад­рых­та­ваў вы­ста­вач­ны пра­ект, па­чаў су­пра­цоў­ніц­тва з ды­зай­не­рам Анто­нам Ле­па­шо­вым у пра­цы над кні­гай. У 2015 го­дзе здым­кі скон­чы­лі­ся, з 2016-га фа­таг­ра­фіі актыў­на пуб­лі­ку­юцца, але ў Мін­ску мы ба­чым яшчэ ад­ну вер­сію рэ­прэ­зен­та­цыі. З сап­раў­дным дрэ­вам у за­ле. Артур і ра­ней адзна­чаў,

19

ў ця­бе ў ду­шы ня­ма па­ва­гі да гэ­тай тэ­ры­то­рыі, Зо­на да­клад­на за­б’е ця­бе, але ка­лі тваё сэр­ца по­ўнае спа­га­ды і спа­чу­ван­ня да гэ­тай зям­лі і лю­дзей, якія па­ кла­лі свае жыц­цё тут, то Зо­на ця­бе не кра­не», — так яны га­во­раць. Яшчэ ад­на кра­са­моў­ная цы­та­та: «Мы тут жы­вём і бу­дзем ха­дзіць, ку­ды за­хо­чам. Мы ўжо ні­чо­га не ба­імся». У не­йкі мо­мант про­стыя гіс­то­рыі фі­зіч­на­га вы­жы­ван­ня лю­ дзей да­ся­га­юць кры­тыч­най ма­сы, чар­но­бы­ль­цы пе­ра­ста­юць быць мар­гі­на­ла­ мі. І ўсё бо­ль­шая ко­ль­касць лю­дзей пе­ра­хо­дзяць ад за­ба­бо­наў і стэ­рэ­аты­паў бяз­меж­на­га спа­жы­ван­ня да гу­ман­най, этыч­най і эка­ла­гіч­най свя­до­мас­ці.

1. Артур Бон­дар (Укра­іна—Рас­ія). Пра­ект «Це­ні зор­кі Па­лын».

2. Фатаграфіі з фондаў Беларускага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў.

3. Сяр­гей Ка­жа­мя­кін. Лес­ві­ца ў ня­бё­сы. Жэ­ла­ці­на­ва-срэб­ны ад­бі­так, та­ні­ра­ван­не. Здым­ ка з экра­на тэ­ле­ві­за­ра. 1996.

4. Ка­зу­ма­Аб­ара (Япо­нія). EXPOSURE («Экс­па­зі­цыя»).

5. Андрэй Ду­бі­нін. З пра­екта «Чар­но­бы­льс­кая ад­ысея». 2021.

6. Свят­ла­на Стан­ке­віч. Лік­ві­да­цыя.

7. Тац­ця­на Тка­чо­ва. З пра­екта «Па­між пра­вам і со­ра­мам».

8. Яўген Казуля. З серыі «Забароненая зона Палесся». Бромсрэбны друк. 1988.

што для яго важ­ная тэ­ма ўза­ема­дзе­яння ча­ла­ве­ка і пры­ро­ды: «Я над­оўга за­хва­рэў ад­чу­ван­нем Зо­ны і цнат­лі­вай пры­ро­ды, якая пан­уе там. Бы­ло та­ кое па­чуц­цё, што лю­дзі там вы­ніш­чы­лі са­мі ся­бе, па­кі­ну­лі ўвесь ра­ды­яцый­ны бруд па­ўсюль і з’е­ха­лі. А пры­ро­да гэ­та ўсё пе­ра­пра­ца­ва­ла і пе­ра­жы­ла. Пры­ ро­да — гэ­та най­ма­гут­ней­шы і на­шмат бо­льш да­ска­на­лы арга­нізм, чым лю­ дзі». У Мін­ску дрэ­ва (як фі­зіч­ны аб’ект і ме­та­фа­ра) ад­арва­ла­ся ад гле­бы і на­кі­ра­ва­ла­ся ўверх... Але для Укра­іны акту­аль­ная і пра­бле­ма ту­рыз­му, які раз­ві­ва­ецца ў чар­но­бы­льс­кай зо­не, і рэ­лі­гій­насць лю­дзей, і жыц­цё тых, хто за­стаў­ся на сва­ёй зям­лі, не ма­ючы ні­якай пад­трым­кі, ня­гле­дзя­чы ні на што. Пра гэ­та чар­но­бы­ль­цы рас­па­вя­ да­юць у інтэр­в’ю, якія так­са­ма ўвай­шлі ў пра­ект. Увесь гэ­ты ком­плекс ка­на­та­цый упі­са­ ны фа­тог­ра­фам у адзі­ную тэ­му сва­ёй зям­лі, свай­го мес­ца — без ідэ­ало­гіі і па­фа­су, але з рэ­аль­ны­мі эка­ла­гіч­ны­мі пра­ва­мі і ад­каз­нас­цю лю­дзей. Дрэ­ва і ся­мей­ныя парт­рэ­ты на га­лін­ках — гэ­та ж не ло­зун­гі, гэ­та этыч­ная ба­за. «Ка­лі красавік, 2021

20

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

Да­ро­га­мі твор­час­ці « Ле­та­п іс ма­і х да­р ог » Ле­а ні­д а Мар­ч ан­кі ў На­ц ы­я на­л ь­ным мас­тац­к ім му­зеі Ма­ры­на Эрэн­бург

Сё­ле­та споў­ні­ла­ся б 80 га­доў Ле­ані­ду Мар­чан­ку (1941—1996), ад­на­му з яркіх прад­стаў­ні­коў рэ­аліс­тыч­най шко­лы бе­ла­рус­кай стан­ко­вай гра­фі­кі, тво­ры яко­га па пра­ве ўва­хо­дзяць у яе за­ла­ты фонд. На яго пер­са­на­ль­най вы­ ста­ве па­ка­за­лі ка­ля 40 дру­ка­ва­ных арку­шаў з роз­ных се­рый, ма­люн­каў і аква­рэ­ляў, не­ка­то­рыя — упер­шы­ню. Ле­анід Мар­чан­ка за­ста­ецца ў гіс­то­рыі айчын­на­га мас­тац­тва най­перш як ад­мет­ны май­стар лі­рыч­на­га пей­за­жу ў тэх­ні­цы афор­та з вы­со­кім уз­роў­нем гра­фіч­най ку­ль­ту­ры і тон­кас­цю све­таў­спры­ман­ня. Ме­на­ві­та ў афор­це най­ бо­льш по­ўна рас­кры­ла­ся пі­ль­ная ўва­га да ўва­соб­ле­на­га, фі­ліг­ран­ная пра­пра­цоў­ка фор­мы, пе­ра­ка­наў­часць і ад­на­ча­со­ва вы­тан­ча­насць цэ­ла­га.

«Мастацтва» № 4 (457)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

Ё

н быў сап­раў­дным падзвіж­ні­кам гэ­тай скла­да­най, уні­ка­ль­най, гра­фіч­ най тэх­ні­кі, якая па­тра­буе са­ма­адда­чы, вы­дат­на ва­ло­даў усі­мі ню­анса­ мі дру­ка­ва­най гра­фі­кі. Ужо пры жыц­ці мас­та­ка яго тво­ры атры­ма­лі за­слу­жа­нае пры­знан­не. Се­рыі афор­таў «Мой край азёр­ны», «Зям­ля і лю­ дзі», «Па­ляр­ны круг», «Па Тур­кме­ніі», «Мінск» бы­лі адзна­ча­ныя шмат­лі­кі­ мі прэ­мі­ямі і дып­ло­ма­мі, іх па­каз­ва­лі на між­на­род­ных, рэ­спуб­лі­кан­скіх і пер­са­на­ль­ных вы­ста­вах, леп­шыя арку­шы за­хоў­ва­юцца ў му­зе­ях і га­ле­рэ­ях, уклю­ча­ючы На­цы­яна­ль­ны мас­тац­кі му­зей Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь, Трац­ця­коў­ скую га­ле­рэю, Цэн­тра­ль­ны дом мас­та­ка (Мас­ква) і Му­зей су­час­на­га мас­тац­ тва ў Кё­ль­не (Ня­меч­чы­на), не ка­жу­чы ўжо пра пры­ват­ныя ка­лек­цыі ў на­шай кра­іне і за яе меж­амi. Знач­ная час­тка ра­бот бы­ла ство­ра­ная ў вы­ні­ку твор­чых ка­ман­дзі­ро­вак 1970—1980-х на асно­ве ўра­жан­няў ад па­ездак па Са­вец­кім Са­юзе і за яго меж­амі. Пра­цы не ра­бі­лі­ся на за­каз, не ме­лі ідэ­ала­гіч­на­га пад­тэк­сту, а ўва­саб­ля­лі час з яго по­шу­кам но­вых тэм і сю­жэ­таў, плас­тыч­ных і кам­па­ зі­цый­ных пры­ёмаў. І раз­ам з тым яны з’яў­ля­юцца сво­еа­саб­лі­вым вы­яўлен­ чым дзён­ні­кам аўта­ра, пра­екцы­яй яго раз­ва­жан­няў і на­стро­яў, сто­ль­кі у іх аса­біс­та­га і інды­ві­ду­аль­на­га. У по­шу­ках но­вых ура­жан­няў Ле­анід Мар­чан­ка шмат ездзіў, пе­ра­адо­ль­ва­ючы ты­ся­ча­кі­ла­мет­ро­выя мар­шру­ты, шмат ба­чыў і фа­на­тыч­на, за­хоп­ле­на пра­ца­ваў, вы­плёс­ква­ючы ў сва­іх арку­шах па­ток воб­ ра­заў. За­па­ля­р’е, Сі­бір і Ся­рэд­няя Азія, Крым, Пры­бал­ты­ка і Каў­каз, кра­іны ста­рой Еўро­пы, Сі­рыя. Яго бяс­кон­ца на­тхня­ла ня­кід­кая пры­га­жосць бе­ла­ рус­кай пры­ро­ды з яе па­гор­ка­мі, рэ­ка­мі і азё­ра­мі: ма­лая ра­дзі­ма мас­та­ка Баб­руй­шчы­на, край На­ра­чан­скі і вёс­ка Ма­нь­ка­ві­чы, Па­лес­се і ад­бу­да­ва­ны па­сля вай­ны Мінск з шы­ро­кі­мі пра­спек­та­мі і ба­гац­цем зе­ля­ні­ны. Ад­кры­ты ўсім ура­жан­ням звон­ку, спа­дар Ле­анід вы­каз­ваў іх у па­этыч­ных і гар­ма­ніч­ ных кам­па­зі­цы­ях, дзе вы­ве­ра­ная і асэн­са­ва­ная кож­ная дэ­таль. Мар­чан­ка — май­стар рэ­аліс­тыч­най вы­яўлен­чай фор­мы, яго пра­цам улас­ці­вая са­ праў­д­насць не то­ль­кі та­му, што ўсё на­ма­ля­ва­нае гра­ніч­на вы­раз­на і да­ клад­на. Пе­рад гле­да­чом не про­ста чар­го­вы пей­заж, па­лу­ба ка­раб­ля, порт або цэх за­во­да, але і ад­бі­ты з іх да­па­мо­гай воб­раз бяз­меж­на­га і скла­да­на­га све­ту. Вы­дат­нае тэх­ніч­ нае май­стэр­ства, сва­бод­нае ва­ло­ дан­не ўсі­мі пры­ёма­мі афор­та ні­ко­лі не пе­ра­тва­ра­лі­ся ў мас­та­ка ў са­ма­ мэ­ту, гэ­та ста­на­ві­ла­ся срод­кам, з да­ па­мо­гай яко­га ён по­ўна і да­клад­на пе­рад­аваў аб­вос­тра­нае ўспры­ман­не пры­га­жос­ці, што ішло ад ду­шэў­най раў­на­ва­гі i пра­ці­на­ла кож­ны твор. Драб­нют­кія дэ­та­лі ў рас­лі­нах пя­рэд­ня­га пла­на, ажур­ныя пе­ра­пля­цен­ні га­лін і ства­лоў, тон­кія гра­да­цыі па­ўто­наў у спа­лу­чэн­ні з вя­ліз­ны­мі пан­ара­ма­мі аб­ша­раў зям­лі і не­ба, па­гор­ка­мі, азё­ра­ мі і да­ро­га­мі, што рас­сці­ла­юцца да­лё­ка на га­ры­зон­це, ства­ра­юць зліт­насць рэ­аль­на­га і ду­хоў­на­га, па­гру­жа­юць у ад­чу­ван­не ці­шы­ні, якая рас­ця­ка­ецца i ахі­нае гле­да­ча. Шмат­лі­кія пад­ра­бяз­нас­ці, ува­га да кож­на­га эле­мен­та кам­па­ зі­цыі не пе­ра­шка­джа­юць воб­раз­нас­ці, бо з’яў­ля­юцца яе асно­вай, ства­ра­ючы вы­та­ча­ную прад­ума­насць цэ­ла­га, улас­ці­вую Ле­ані­ду Мар­чан­ку і ад­па­вед­ ную тэх­ні­цы афор­та. Мар­чан­ка пра­ца­ваў і ў іншых дру­ка­ва­ных тэх­ні­ках, лю­біў і алоў­ка­вы ма­лю­ нак, які быў пад­ра­бяз­най фік­са­цы­яй на­зі­ран­няў і пад­рых­тоў­чым ма­тэ­ры­ялам для бу­ду­чых кам­па­зі­цый, але вар­ты і сам па са­бе. Упэў­не­ны се­раб­рыс­ты штрых про­ста­га алоў­ка пе­рад­ае з усёй не­пас­рэд­нас­цю на­строй мас­та­ка, яго па­гру­жа­насць у твор­чы пра­цэс, актыў­насць яго плас­тыч­на­га і пра­сто­ра­ва­ га ба­чан­ня. Па сты­ліс­ты­цы ма­люн­кі пад­обныя да дру­ка­ва­ных арку­шаў, але больш жы­ва­піс­на, вы­раз­на, пад­ра­бяз­на і раз­ам з тым сва­бод­на вы­яўля­юць ма­гут­ныя ства­лы дрэў, тра­ву, спа­кой­ную роў­нядзь ва­ды (се­рыі «Мой край азёр­ны», «Воз­ера Сві­цязь»). Вя­лі­кую ці­ка­васць тут уяў­ляе пад­рых­тоў­чы ма­ лю­нак да афор­та, у якім мас­так ад­люс­тра­ваў ся­бе са спі­ны, юна­ком, ён ста­

21

iць на ка­ле­нях пе­рад ма­ль­бер­там на фо­не пан­арам­на­га пей­за­жу. Гэ­ты твор, якi ра­ней ні­дзе не па­каз­ваў­ся, — ва­ры­яцыя на тэ­му хрэс­та­ма­тый­най для яго на­роб­ку кам­па­зі­цыі «Вяс­на». Яны экс­па­на­ва­лі­ся по­бач, і гэ­та да­зва­ля­ла па­ раў­наць і ма­тэ­ры­ялы вы­ка­нан­ня, і ню­ансы кам­па­зі­цыі, дзе ды­ялог хлоп­чы­ка і юна­ка — ува­саб­лен­не раз­ва­жан­няў аўта­ра ў па­то­ку хут­кап­лын­на­га ча­су. Твор­чы по­шук Ле­ані­да Мар­чан­кі, у якім бы ма­тэ­ры­яле і жан­ры ён ні пра­ца­ ваў, — пры­клад ясна­га эва­лю­цый­на­га раз­віц­ця, без уз­ру­шэн­няў і рап­тоў­ных па­ва­ро­таў, за­бяс­пе­ча­на­га пэў­най ча­ла­ве­чай і мас­тац­кай па­зі­цы­яй, за­сна­ва­ най на ве­лі­зар­ным за­па­се жыц­цё­вых на­зі­ран­няў і іх асэн­са­ван­ні. У 1990-я, пе­ры­яд ад­мо­вы ад спад­чы­ны са­вец­ка­га мас­тац­тва, ка­лі вя­лі­кія гра­фіч­ныя се­рыі ста­лі ўспры­мац­ца як не­шта не­акту­аль­нае, Ле­анід Мар­чан­ка зноў звяр­ та­ецца да аква­рэ­лі, з якой па­чы­наў свой шлях, як быц­цам у по­шу­ках унут­ра­ най апо­ры, кры­ні­цы твор­чых сіл у шчы­рым ды­яло­гу з пры­ро­дай. У аква­рэ­лях ён у по­ўнай ме­ры рас­кры­вае свой дар ка­ла­рыс­та, афар­боў­вае на­ват ма­на­ хром­ныя афор­ты і ма­люн­кі, пе­ра­тва­ра­ючы iх у ка­ля­ро­выя ў тон­кіх гра­да­цы­ях па­ўто­наў. У ад­роз­нен­не ад афор­таў, якія доў­га аб­дум­ва­лі­ся і вы­кон­ва­лі­ся ў май­стэр­ні, яго аква­рэ­лі — хут­кія на­тур­ныя эцю­ды, пра­зрыс­тыя, стры­ма­ныя па ка­ла­ры­це, про­стыя па жы­ва­піс­ных пры­ёмах. Гэ­та ў асноў­ным ты­по­выя «пей­ за­жы ста­ну» і на­цюр­мор­ты, зроб­ле­ныя на вяс­ко­вых пле­нэ­рах. Іх вы­лу­чае ўсё тая ж глы­бо­кая пра­нік­нё­насць і па­эты­за­цыя што­дзён­нас­ці, лі­рыч­ная трак­ тоў­ка лю­бо­га сю­жэ­та і ма­ты­ву, ад­чу­ван­не не­паў­тор­нас­ці кож­на­га імгнен­ня быц­ця. Ён пі­ша бэз, га­лі­ны яблы­ні або вяр­бы, мок­рыя, аху­та­ныя ту­ма­нам во­ се­ньс­кія дрэ­вы, ха­лод­ную ва­ду пад ніз­кім шэ­рым не­бам, і ў пры­глу­ша­ных інта­на­цы­ях асаб­лі­ва лю­бі­мых ім пе­ра­ход­ных ста­наў пры­ро­ды ёсць шчым­ лі­вы сму­так, што пра­ніз­вае ўсе тво­ры апош­ніх га­доў адзі­най та­на­ль­нас­цю. Не гу­чыць ды­са­нан­сам у гэ­тым шэ­ра­гу і ўпер­шы­ню па­ка­за­ны парт­рэт жон­кі, мас­тац­тваз­наў­цы Ні­ны Мар­чан­ка. На­пі­са­ны пра­зрыс­та і лёг­ка, пе­рад­ае стан за­ду­мен­нас­ці і па­гру­жа­нас­ці ў ці­шы­ню, якая ста­ла ка­мер­то­нам яго твор­час­ці. Ле­анід Мар­чан­ка ра­на па­йшоў у веч­насць, не да­жыў­шы па­ўго­да да свай­го 55-год­дзя, але па­спеў ска­заць ве­ль­мі мно­гае. Мож­на то­ль­кі га­даць, як змя­ні­ ла­ся б яго твор­часць у не­спа­кой­най су­час­нас­ці. Cям’я бе­раж­лі­ва за­хоў­вае ў яго май­стэр­ні мнос­тва афор­таў, аква­рэ­ляў, ма­люн­каў, i iх хо­піць яшчэ не на ад­ну вы­ста­ву. Ця­пе­раш­няя экс­па­зі­цыя, акра­мя без­умоў­най эстэ­тыч­най і гіс­то­ ры­ка-ку­ль­тур­най каш­тоў­нас­ці, спа­ра­дзі­ла цэ­лы лан­цуг раз­ва­жан­няў, як ні­ко­ лі акту­аль­ных сён­ня: пра гіс­та­рыч­ную і ча­ла­ве­чую па­мяць, лю­боў да ра­дзі­мы, пра мес­ца твор­цы ў све­це, каш­тоў­нас­ці — сап­раў­дныя і ўяў­ныя. Ня­гуч­нае вы­каз­ван­не мас­та­ка, зроб­ле­нае ад ся­бе і для ся­бе, ста­но­віц­ца да­ку­мен­там і сім­ва­лам да­кам­п’ю­тар­най эпо­хі, ка­лі дрэ­вы бы­лі вя­лі­кі­мі, да­ле­чы — свет­лы­ мі, а да­ро­гі — бяс­кон­цы­мі.

1. Ста­рыя ка­раб­лі. З се­рыі «Па­ляр­ны круг». Афорт. 1982.

2. Зім­ні дзень. Акварэль. 1995.

3. Ста­ра­жыт­ныя па­ха­ван­ні. З се­рыі «Па Тур­кме­ніі». Афорт. 1987.

красавік, 2021

22

Рэ­ц эн­з ія

Вы­раз­насць мі­ні­ма­ліз­му « Мак­с і­м а­л ізм » Мак­с і­м а Пет­ру­л я ў НЦСМ

Мі­ка­лай Па­гра­ноў­скі

Вы­ста­ва ў Цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў па­ка­за­ ла шы­ро­кі ды­япа­зон інта­рэ­саў Мак­сі­ма Пет­ру­ля, а так­са­ма яго ба­га­тыя маг­чы­мас­ці ў рэ­алі­за­цыі твор­чых па­мкнен­няў. Аўтар вы­ста­віў як стан­ко­ выя ску­льп­ту­ры, так і ма­ну­мен­та­ль­ныя (у фа­та­­ гра­фі­ях), а так­са­ма шэ­раг алоў­ка­вых ма­люн­каў з цык­ла «Бяс­кон­тур­ны ма­лю­нак»

В

ы­ста­ва су­пра­ва­джа­ла­ся тэк­стам, дзе Мак­сім Пят­руль аб­грун­тоў­вае, па сут­нас­ці, но­вы кі­ру­нак у мас­тац­тве, які на­зы­вае «Мак­сі­ма­лізм». Мож­на лі­чыць, што гэ­та сво­еа­саб­лі­вы ма­ні­фест, які звы­чай­на ў та­кіх вы­пад­ках пі­шуць мас­та­кі. Пят­руль сцвяр­джае, што сён­няш­ні свет за­над­та пе­ра­гру­жа­ ны рэ­аліз­мам. На яго дум­ку, усе ві­ды рэ­кла­мы, Інтэр­нэт (са­цы­яль­ныя сет­кі Facebook, Instagram) прад­уку­юць да­во­лі шмат да­дзе­ных не са­май вы­со­кай якас­ці, і ме­на­ві­та з гэ­тай пры­чы­ны ён ад­маў­ля­ецца ад рэ­аліз­му як фор­мы тран­сля­цыі інфар­ма­цыі ме­та­дам мас­тац­кіх пра­ктык. Га­лоў­ны па­сту­лат «Мак­сі­ма­ліз­му» — мак­сі­мум вы­раз­нас­ці праз мі­ні­мум вы­ яўлен­чых срод­каў. Мак­сі­ма­лізм — гэ­та спо­саб пе­ра­ўтва­рэн­ня ге­амет­рыч­най аль­бо пры­род­най фор­мы ў мас­тац­кі кан­цэп­ту­аль­ны аб’ект. У да­дзе­ным кан­тэк­сце не­ль­га не зга­даць па­пя­рэд­ні­каў, якія пры­трым­лі­ва­лі­ся ў сва­ёй твор­час­ці пры­нцы­паў мі­ні­ма­ліз­му: ску­льп­тар з Ру­мы­ніі Кан­стан­цін Брын­куш (на фран­цуз­скі ма­ нер — Бран­ку­зі), Ген­ры Мур з Вя­лі­каб­ры­та­ніі. У твор­час­ці бы­вае цяж­ка да­сяг­нуць кан­чат­ко­ва­га вы­ні­ку; за­ўсё­ды гэ­та не­йкі мо­мант, стан, тое, што ад­кры­ла­ся мас­та­ку ў пра­цэ­се доў­гіх аль­бо ка­рот­ка­ча­ со­вых по­шу­каў. А да­лей — но­выя по­шу­кі, но­выя па­мыл­кі, но­выя да­сяг­нен­ні і па­мкнен­ні…

«Мастацтва» № 4 (457)

Но­вая фор­ма не на­ра­джа­ецца не­ча­ка­на, па­вод­ле жа­дан­ня мас­та­ка, яна вы­ крыш­та­лі­зоў­ва­ецца з плы­ні твор­ча­га пра­цэ­су. Па­мкнен­не аўта­ра зра­зу­мець свой аса­біс­ты шлях у мас­тац­тве і тэ­арэ­тыч­на яго аб­грун­та­ваць мае вя­лі­кае зна­чэн­не. Між іншым, як пра­ві­ла, з’яўля­юцца і па­сля­доў­ні­кі но­ва­га кі­рун­ку; а тэ­арэ­ты­кі мас­тац­тва (кры­ты­кі, мас­тац­тва­ знаў­цы) по­тым ад­па­вед­ны­мі арты­ку­ла­мі за­ма­цоў­ва­юць яго ў свя­до­мас­ці гра­мад­ства, ён за­ста­ецца ў гіс­то­рыі вы­яўлен­чай ку­ль­ту­ры. Не зна­хо­дзя­чы маг­чы­мас­ці вы­ка­заць сваё ба­чан­не (раз­умен­не) на­ва­ко­ль­ на­га све­ту ў рэ­аліс­тыч­ных фор­мах, ску­льп­тар іншым раз­ам свя­до­ма ідзе на дэ­фар­ма­цыю (іна­чай ка­жу­чы — на ска­жэн­не фор­маў, ство­ра­ных са­мой пры­ро­даю). У якас­ці пры­кла­ду мож­на зга­даць ску­льп­ту­ру «Элефантус», вы­ка­на­ную Мак­ сі­мам Пет­ру­лём у мар­му­ры (Фу­джоў, Кі­тай) у 2003 го­дзе. У кі­тай­скім го­ра­ дзе Чань Чунь (2009) уста­ля­ва­ная брон­за­вая ску­льп­ту­ра «Птуш­кі», якая, як і «Элефантус», ра­ней бы­ла ад­лі­тая ў брон­зе ў стан­ко­вым ва­ры­янце. Зга­даю і два аб’екты, раз­меш­ча­ныя ў па­рках Мін­ска: «Ахвя­рам Ха­ла­кос­ ту» (2008) у скве­ры па ву­лі­цы Су­хой і фан­тан у па­рку Пе­ра­мо­гі (2010), дзе скульп­­тар знай­шоў ары­гі­на­ль­нае вы­ра­шэн­не мі­ні­ма­ль­ны­мі вы­яўлен­чы­мі срод­ка­мі. Ле­тась ён за­вяр­шыў пра­ект па афар­млен­ні стан­цый мет­ро «Юбі­лей­ная», «Фран­ціш­ка Ба­гу­шэ­ві­ча». Во­пыт па пра­цы з мет­ро Мак­сім на­быў у 2012 го­дзе (стан­цыі «Гру­шаў­ка» і «Ма­лі­наў­ка»). У кож­ную стан­цыю ску­льп­тар здо­леў пры­ўнес­ці свой ад­мет­ны за­па­мі­на­ль­ ны стыль. І ме­на­ві­та та­кі пад­ыход па­шы­рае раз­на­стай­насць ску­льп­тур­ных фор­маў, якія ўпіс­ва­юцца ў роз­ныя інтэр’еры, упры­гож­ва­юць па­ркі, скве­ры і гра­мад­скія пра­сто­ры.

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

23

1. «Мак­сі­ма­лізм». Фраг­мент экс­па­зі­цыі.

2. Эле­фан­тус. Брон­за, гра­ніт. 1996—2002.

3. Со­та­вая су­вязь. Дрэ­ва, не­ржа­ве­ючая сталь. 2005—2007.

4. Кон­трфіш. З се­рыі «Кон­тра­ні­малз». Сі­лу­мін, брон­за. 2011—2017.

5. Ма­ці і дзі­ця. Брон­за, не­ржа­ве­ючая сталь. 2019.

красавік, 2021

24

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / а гляд

Не ўяў­ная су­по­ль­насць #на­ша­м ас­тац­тва Па­вел Вай­ніц­кі

1. Тац­ця­на Кан­дра­цен­ка. Шко­ла цэн­за­раў. Алей, акрыл. 2011.

2. Ула­дзі­мір Са­ка­лоў­скі. Со­неч­ны дзень. Акрыл. 2020.

3. Яўген Шад­ко. Арчы. Па­пе­ра, алей. 2019.

4. Мак­сім Осі­паў. По­к ліч да вы­то­каў. Акрыл. 2020.

5. Ста­ся Са­ка­лоў­ская. Вя­дзь­ма­рач­ка. Аква­рэль. 2020.

«Мастацтва» № 4 (457)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / а гл яд

Ко­ль­кі дзён та­му пра­мі­ну­ла га­да­ві­на сус­вет­най пан­дэ­ міі. Пры­шэс­це СОVID-19 ста­ла мар­ке­рам па­чат­ку пе­ ры­яду тур­бу­лен­тнас­ці з ня­выз­на­ча­ным фі­на­лам, для мас­тац­кай су­по­ль­нас­ці — асаб­лі­ва ба­лю­ча­га. Ад­ме­ны вы­стаў, рэ­зі­дэн­цый, сім­по­зі­умаў; за­крыц­цё пля­цо­вак і пра­ектаў; на­огул фі­зіч­ная не­маг­чы­масць пе­ра­адо­ль­ ван­ня, зда­ва­ла­ся б, та­кіх пра­ні­ка­ль­ных апош­нім ча­ сам меж­аў па­між кра­іна­мі змя­ні­лі нас, зніш­чы­лі на­шы пла­ны і вы­му­сі­лі пе­ра­фар­ма­та­ваць на­ша мас­тац­тва і на­шы жыц­ці. Кож­ны з нас аса­біс­та для ся­бе вы­му­ша­ ны ад­каз­ваць на пы­тан­ні: як жыць пад дэп­рэ­сіў­ным прэ­сін­гам па­ўся­дзён­нас­ці і ці маг­чы­ма ўво­гу­ле сён­ня за­ймац­ца мас­тац­твам? Уль­ты­ма­тыў­ны ад­каз ку­ра­тар­кі Лі­за­ве­ты Мі­ха­ль­чук: так, маг­чы­ма! Ва ўмо­вах ра­ды­ ка­ль­ных аб­ме­жа­ван­няў трэ­ба ра­біць хоць не­шта, каб пе­ра­маг­чы без­вы­ход­насць. Пра­ект #на­ша­мас­тац­тва, што аб’яднаў тво­ры ве­ль­мі роз­ных бе­ла­рус­кіх мас­та­ коў, — пра­ктыч­нае ажыц­цяў­лен­не Лі­за­ве­ці­най мак­сі­ мы.

П

ра­ект быў за­пуш­ча­ны 2 кра­са­ві­ка 2020 го­да вы­ключ­на ў інфар­ма­ цый­най пра­сто­ры — у сац­сет­ках брэс­цкай пля­цоў­кі «Пра­сто­ра КХ» (@prastorakx) на пе­ры­яд яе вы­му­ша­на­га пе­ра­хо­ду ў анлайн-фар­мат у су­вя­зі з эпі­дэ­мі­яла­гіч­най сі­ту­ацы­яй у кра­іне і све­це. Як свед­чыць га­ле­рэй­ ны рэ­ліз: «За­да­ча пра­екта — пад­тры­маць акту­аль­нае бе­ла­рус­кае мас­тац­ тва, па­зна­ёміць пуб­лі­ку з твор­час­цю са­мых раз­на­стай­ных аўта­раў/аўта­рак, ства­рыць агу­ль­нае ку­ль­тур­нае поле, зра­біць до­тык да мас­тац­тва што­дзён­ най не­абход­нас­цю! Жыц­цё дык­туе нам но­выя пра­ві­лы па­во­дзін, але мы не зда­ёмся і шу­ка­ем но­выя спо­са­бы ра­біць сваю лю­бі­мую спра­ву!» Пер­ша­па­чат­ко­ва пра­ект за­дум­ваў­ся як анлайн-ка­лян­дар су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Адзін дзень — ад­на пра­ца айчын­на­га твор­цы з мі­ні­ма­ль­най інфар­ма­цы­яй пра яе і спа­сыл­кай на парт­фо­ліа. Пра­ект ішоў анлайн 81 дзень — да 21 чэр­ве­ня 2020. Удзел у ім пры­ня­лі і тыя, хто ўжо вы­стаў­ляў­ся ў га­ле­рэі, і тыя, з кім га­ле­рэя бы­ла б ра­да су­пра­цоў­ні­чаць у бу­ду­чы­ні; пры­зна­ныя мэт­ры су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва і прад­стаў­ні­ кі но­вай хва­лі, што то­ль­кі па­чы­на­юць свой твор­чы шлях. І вось на па­чат­ку са­ка­ві­ка 2021 ад­бы­лі­ся дзве прэ­зен­та­цыі пра­екта! Мін­скія май­стэр­ні гру­пы «1+1=1» (Мі­ха­іл Гу­лін і Анта­ні­на Сла­бод­чы­ка­ва), а так­са­ма Яўге­на Шад­ко саб­ра­лі да­тыч­ных ста­ліч­ных мас­та­коў у фар­ма­це ква­тэр­ні­каў і ста­лі ві­да­воч­ны­мі «кроп­ка­мі збор­кі» рэ­прэ­зен­та­ва­най пра­ ектам су­по­ль­нас­ці. Жы­вы­мі кроп­ка­мі, бо, як вы­свет­лі­ла­ся, на тле агу­ль­на­га гра­мад­ска­га пе­сі­міз­му і бяз­вы­хад­нас­ці існуе моц­ная пра­га ста­сун­каў, аса­біс­тых і ўнут­ры­кан­фе­сі­яна­ль­ных. У раз­гар по­стко­від­най іза­ля­цыі ка­ле­гі, саб­ра­ныя ні­бы­та вы­пад­ко­ва, па­гля­дзе­лі ад­но на ад­на­го, пры­чым у ту­соў­цы, ся­род зна­ёмых, ака­за­лі­ся но­выя тва­ры — з не­кім да­вя­ло­ся раз­вір­ту­алі­за­ вац­ца. У (амаль) по­ўнай ад­сут­нас­ці гле­да­чоў, а зна­чыць, у кан­цэн­тра­ва­на свой­скай вер­ні­саж­най атмас­фе­ры, ад­быў­ся на­рма­лё­вы аб­мен мер­ка­ван­ ня­мі і на­ві­на­мі па­між лю­дзь­мі, якія ро­бяць агу­ль­ную спра­ву. Ма­тэ­ры­ялі­ за­ва­ла­ся тое са­мае важ­нае згур­та­ван­не твор­чых за­дзі­но­чан­няў у ста­рой доб­рай фі­зіч­най рэ­аль­нас­ці: па­гля­дзець у во­чы, па­ра­змаў­ляць і па­слу­ хаць — про­стыя ча­ла­ве­чыя кан­так­ты, што над­аюць глы­бо­кую эма­цый­ную ле­гі­тым­насць на­ша­му па­чуц­цю пры­на­леж­нас­ці да су­по­ль­нас­ці. На­пры­кан­цы мі­ну­ла­га ста­год­дзя бры­тан­скі са­цы­ёлаг Бе­не­дыкт Андэр­сан вы­най­шаў пры­го­жы тэр­мін «уяў­ныя су­по­ль­нас­ці». У сва­ёй ад­на­ймен­най кні­зе ён сцвяр­джае, між іншым, што ўсе ча­ла­ве­чыя су­по­ль­нас­ці — уяў­ныя, бо, каб ад­чуць пры­на­леж­насць да сва­ёй су­по­ль­нас­ці, трэ­ба ме­на­ві­та ўя­віць тое агу­ль­нае, што звяз­вае ця­бе з іншы­мі яе ча­ль­ца­мі, і ня­важ­на, ве­да­еш ты іх аса­біс­та ці не. #на­ша­мас­тац­тва ро­біць бач­най на­шу су­по­ль­насць і змян­шае пра­цэнт уяў­нас­ці на ка­рысць упэў­не­нас­ці ў існа­ван­ні ка­лег, якія пра­цу­юць над агу­ль­най спра­вай. Акра­мя гэ­та­га пе­ра­ка­наў­ча дэ­ман­струе вы­нік дзей­нас­ці стра­ка­та­га кам’юні­ці бе­ла­рус­кіх мас­та­чак і мас­та­коў — рэ­ аль­ны, не ўяў­ны.

25

Лі­за­ве­це — ве­лі­чэз­ны рэ­спект за ўда­лую рэ­алі­за­цыю на­спе­лай не­абход­ нас­ці ў ка­лек­тыў­ным ка­та­ло­гу, яко­га да­ўно не ха­па­ла: без падзе­лаў і вы­клю­чэн­няў, аб­умоў­ле­ных пры­на­леж­нас­цю да асоб­ных гру­по­вак. Зра­зу­ ме­ла, гэ­та не вы­чар­па­ль­ны збор, а па­куль про­ста дэ­ман­стра­цыя пры­го­жай маг­чы­мас­ці, на­го­да для гу­тар­кі — па­гар­таць, па­га­ва­рыць. Да­рэ­чы, па­гар­ таць не атры­ма­ецца, бо пра­ект тран­сфар­ма­ваў­ся і на да­дзе­най ста­дыі гэ­та на­бор з 78 па­што­вак, па ко­ль­кас­ці на­яўных удзе­ль­ні­каў. На­ту­ра­ль­на, мы дзей­ні­ча­ем у аб­са­лют­на но­вых по­стко­від­ных умо­вах і не ве­да­ем, ку­ды пры­вя­дуць на­шы іні­цы­яты­вы. Шчы­ра ка­жу­чы, доб­ра, што гэ­та не кні­га ка­ та­ло­га, а ме­на­ві­та пачак па­што­вак — не­лі­ней­нае ўтва­рэн­не, не аб­ме­жа­ва­ нае стро­гай па­сля­доў­нас­цю ста­ро­нак. Ры­за­ма­тыч­ная струк­ту­ра, а да­клад­ ней, і не струк­ту­ра ўво­гу­ле: кож­ны мо­жа вы­браць свае дзе­сяць (ці бо­льш ці менш) фа­ва­ры­таў і склас­ці з іх прац улас­ны кам­плект най­леп­шых тво­раў су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва ў не­вя­ліч­кую асоб­ную вок­лад­ку, а яны так­са­ма пры­кла­да­юцца да вя­лі­ка­га ся­мі­дзе­ся­ці­ва­сь­міс­та­рон­ка­ва­га на­бо­ру. Ку­ра­тар­ка ка­жа, што ме­на­ві­та для яе «гэ­та не­ча­ка­на ака­за­ла­ся ад­ной з са­мых за­йма­ль­ных час­так пра­екта — на­зі­раць, як лю­дзі вы­бі­ра­ юць з #на­ша­га­мас­тац­ва — сваё. Дзіў­на, ча­сам не­прад­ка­за­ль­на. І так ці­ка­ва вы­строй­ваць зда­гад­кі — ка­му што блі­жэй, ці­ка­вей, важ­ней». Сап­раў­ды, пе­рад на­мі звыш­за­баў­ная гу­ль­ня: уліч­ва­ючы, што кож­ны з мас­та­коў сам пра­па­ноў­ваў рэ­прэ­зен­ту­ючую яго пра­цу/вы­яву, на­пэў­на, та­му не­ка­то­рыя аўта­ры са­мі да ся­бе не пад­обныя. Так, Андрэй Анро са сва­ім аб’ектам з мы­ла ве­ль­мі на­гад­вае Ся­мё­на Ма­та­лян­ца, кла­січ­ная мы­ль­ная аку­му­ля­цыя яко­га так­са­ма пры­сут­ні­чае ў на­бо­ры. Інста­ля­цыю з тэ­ле­ві­за­раў Надзі Са­ япі­най мож­на лёг­ка пры­няць за твор Ма­ры­ны На­пруш­кі­най, але апош­няя прад­стаў­ле­на зу­сім іншай пра­цай — скрын­шо­там з ві­дэа. Са­мі са­бой вы­строй­ва­юцца па­ра­ле­ль­ныя ўза­ема­су­вя­зі. З рос­сы­пу па­што­вак скла­да­ юцца, на­прык­лад, тэ­ма­тыч­ныя сэ­ты (Глеб Аман­ку­лаў — Сяр­гей Ба­ба­рэ­ка), жан­ра­выя (Але­на Пра­та­се­віч — Сяр­гей Лес­кець — Дзі­на Да­ні­ло­віч) і гэ­так да­лей. Рап­тоў­на пад­обны­мі аказ­ва­юцца ра­бо­ты зу­сім роз­ных лю­дзей, на­ват роз­ных па­ка­лен­няў — вы­дат­на, як тыя за­раз ка­жуць, «пэй­рац­ца» Ігар Ці­шын і Ве­ра­ні­ка Іваш­ке­віч, На­тал­ля За­лоз­ная і Яўген Шад­ко, Але­на Гіль і Кан­стан­цін Се­лі­ха­наў. Сло­вам, шмат ча­го яшчэ мож­на ра­біць з гэ­тым да­во­лі тлус­тым сто­сам уні­ка­ль­ных па­што­вых кар­так. Ця­пер чут­ныя га­ла­сы па­крыў­джа­ных, якія не тра­пі­лі ў аб­ойму пра­екта. Яны ці­ка­вяц­ца кры­тэ­ры­ямі і ўмо­ва­мі ад­бо­ру. І тут Лі­за­ве­та сцвяр­джае: пра­ект — гэ­та вы­нік аб­са­лют­най суб’ектыў­нас­ці ку­ра­та­ра. Яе аса­біс­ты гус­ тоў­ны по­гляд. Тэх­ніч­на — рух па пра­сто­рах са­цы­яль­ных се­так, ства­рэн­не пер­шых гру­па­вых ча­ці­каў з мас­та­ка­мі. Да­лей: не­ка­то­рыя са­мі на­пі­са­лі па­сля пер­шых пуб­лі­ка­цый, не­ка­то­рых па­ра­ілі. Та­кім чы­нам, пра­ект мае не­ка­ль­кі сла­ёў-ча­таў, пер­шы з якіх ахоп­лі­ваў ка­ля двац­ца­ці ча­ла­век, за­тым бы­лі, ад­па­вед­на, на­ступ­ныя са­цы­яль­ныя ко­лы (па пры­нцы­пе «ко­лаў на ва­дзе»), пра­ект па­шы­раў­ся яшчэ ча­ты­ры разы і та­кім чы­нам да­йшоў да гэт­кай сур’ёзнай ліч­бы на сён­ня, але гэ­та не фі­нал, зра­зу­ме­ла. Ку­ра­тар­ку не­ль­га па­прак­нуць у аўта­ры­та­рыз­ме, бо яна рэ­алі­зоў­вае ўлас­ ную во­ль­насць мець свае аса­біс­тыя пе­ра­ва­гі ў ві­рах су­час­на­га айчын­на­га мас­тац­тва. Бо­льш за тое, пе­рад на­мі, на­пэў­на, край­няя сту­пень ад­кры­тас­ ці: пра­ект саб­раў прад­стаў­ні­коў са­мых роз­ных бе­ла­рус­кіх мі­ні-су­по­ль­нас­ цей, якія, му­сіць, ні­ко­лі б і не здо­ле­лі сус­трэц­ца на рэ­аль­най вы­ста­ве… і на­ват з пры­чы­ны ідэй­ных ці аса­біс­тых раз­ыхо­джан­няў іх сус­трэ­ча скла­да­наў­яўля­ль­ная. А пад­час пан­дэ­міі га­ран­та­ва­на не­ажыццяўляльная ад сло­ва «зу­сім». І тым не менш вір­ту­аль­насць пра­екта зды­мае не­маг­чы­ масць са­браць усіх акта­раў у рэ­аль­нас­ці. Та­кім чы­нам, на пы­тан­не: «Хто ад­бі­рае мас­та­коў/мас­та­чак для пуб­лі­ка­ цыі?» — сум­лен­ны ад­каз ку­ра­та­ра: «Усё суб’­ектыў­на — я!» Лі­за­ве­та ка­жа, што не ме­ла мэ­тай ша­ра­го­вае ства­рэн­не «іе­рар­хій» — пра­ва вы­бу­доў­ ваць вы­ста­вы ўлас­ных пе­ра­ваг дэ­ле­га­ва­нае гле­да­чам, якія пе­ра­бі­ра­юць па­штоў­кі. Не­за­да­во­ле­ныя мо­гуць па­тэн­цый­на да­лу­чыц­ца да пра­екта, які, спа­дзя­юся, за­ста­ецца ад­кры­тым. І гэ­та вы­дат­на, бо пе­рад на­мі не рэ­прэ­зен­та­цыя не­йкай асоб­най вуз­кай ту­соў­кі, а сап­раў­дны зрэз ве­ль­мі раз­на­стай­на­га, ці­ка­ва­га і су­пя­рэч­лі­ва­га бе­ла­рус­ка­га су­час­на­га мас­тац­тва. красавік, 2021

26

М у з­ ы­к а / У г р ы­м ё р ­ц ы

1. У парт­ыі Ра­бер­та.«Ві­лі­сы. Фа­тум». Сцэ­на са спек­так­ля.

2. У парт­ыі док­та­ра Фа­уста. «Фа­уст».

3. У парт­ыі Ха­зэ. Акса­на Вол­ка­ва (Кар­мэн). «Кар­мэн». Жор­жа Бі­зэ 4. У ро­лі Айзен­штай­на. Ды­яна Тры­фа­на­ва (Раз­алін­да). «Ля­ту­чая мыш» Іа­га­на Штра­уса.

5. Свят­ла­на Ма­ру­се­віч і Дзміт­рый Ша­бе­ця ў вобразах Ка­ба­лье і Па­ва­ро­ці на Вя­лі­кім на­ва­год­нім балі ў Вя­лі­кім. Фо­та Па­ўла Суш­чон­ка, Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва, з аса­біс­та­га архі­ва артыс­та.

Дзміт­рый Ша­бе­ця: «Ад­чу­ваю ся­бе за­ка­ха­ным...» Але­на Ба­ла­ба­но­віч

Яго лю­бяць ка­ле­гі, ён зры­вае апла­дыс­мен­ты пуб­лі­кі. Ад­кры­ты, аб­ая­ль­ны, ха­рыз­ма­тыч­ны і, без­умоў­на, та­ле­на­ ві­ты. Ён то­ль­кі дру­гі се­зон слу­жыць у Вя­лі­кім тэ­атры Бе­ла­ру­сі, а ўжо вы­ка­наў су­р’ёз­ныя парт­ыі Ген­ры­ха Айзен­ штай­на ў «Ля­ту­чай мы­шы» Штраў­са, Док­та­ра Фау­ста ў опе­ры Гу­но, Ра­бер­та ў «Ві­лі­сы. Фа­тум» Пу­чы­ні, Ха­зэ ў «Кар­мэн» Бі­зэ. Па­ўстаў пе­рад гле­да­ча­мі ў воб­ра­зах Ва­дэ­мо­на з «Ія­лан­ты» Чай­коў­ска­га. Рыхтуецца асвоіць ролю Ра­ма­на з «Сі­вой ле­ген­ды» Смо­льс­ка­га, а ма­рыць пра Ка­ва­ра­до­сі з «Тос­кі» Пу­чы­ні. Ён ула­да­ль­нік рэ­дка­га го­ла­су: тэ­нар на ва­гу зо­ла­та ў лю­бым тэ­атры, а та­ко­га пры­го­жа­га тэм­бру — тым больш. Госць вяс­но­ва­га ну­ма­ра «Мас­тац­тва» — Дзміт­рый Ша­бе­ця, ма­ла­ды са­ліст бе­ла­рус­кай опе­ры. Раз­мо­ва з ім атры­ма­ла­ся ве­ль­мі па­зі­тыў­най: жыц­цё спе­ва­ка, які на­ра­дзіў­ся ў Го­ме­лі з аб­са­лют­ным слы­хам і моц­ным ха­рак­ та­рам, на­поў­не­нае вя­сё­лы­мі гіс­то­ры­ямі, якім па­зай­здрос­ціў бы, зда­ецца, Да­ўла­таў. Зрэш­ты, мы аб­ра­лі то­ль­кі не­ка­то­рыя з іх... За­ла­ты час — Мае ба­ць­кі, ба­бу­лі і дзя­ду­лі ні­як не звя­за­ныя з му­зы­кай. Не, на свя­тах, за ста­лом спя­ва­юць усе — ад­па­вед­на сі­лам і маг­чы­мас­цям. Але пра­фе­сій­на ніх­ то не за­ймаў­ся. Мая ма­ма лю­біць па­ўта­раць: «Ка­лі я ця­бе на­ра­дзі­ла, ты не кры­чаў, як усе астат­нія дзе­ці, ты пры­го­жа спя­ваў». (Усмі­ха­ецца.) Дык вось і пра­цяг­ваў — у дзі­ця­чым сад­ку, а по­тым і ў агу­ль­на­аду­ка­цый­най шко­ле, ку­ды з са­мых роз­ных кон­кур­саў вяр­таў­ся ня­змен­на з пер­шы­мі пры­за­мі. А вось му­зыч­ная шко­ла ска­ры­ла­ся мне з дру­гой спро­бы. З ся­мі га­доў я па­ ста­янна па­ўта­раў ма­ме, што ха­чу спя­ваць, яна і зда­ла­ся. У му­зыч­най шко­ле №2 мне пра­па­на­ва­лі да­дат­ко­вы прад­мет — «фар­тэ­пі­яна». Але сяб­роў­ства з ім у мя­не з са­ма­га па­чат­ку не скла­ла­ся. Мя­не ха­пі­ла роў­на на ты­дзень. Што «Мастацтва» № 4 (457)

дзіў­на, бо я па на­ту­ры ве­ль­мі на­стой­лі­вы: ка­лі не­шта не атрым­лі­ва­ецца, да­ б’ю­ся та­го, каб усё скла­ла­ся. Ад­нак з фар­тэ­пі­яна не за­да­ло­ся. Я за­хап­ля­юся, ка­лі хто­сь­ці вір­ту­озна грае на інстру­мен­це, але сам асаб­лі­вай лю­бо­ві да му­ зі­цы­ра­ван­ня не маю. На­огул пы­тан­не з гэ­тай шко­лай бы­ло за­кры­та ве­ль­мі хут­ка. І ў да­лей­шым не ўзды­ма­ла­ся. Па­куль да ба­бу­лі ў гос­ці не пры­еха­ла ма­мі­на хрос­ная. Яна па­чу­ла, як я не­шта вы­кон­ваю, і ўсклік­ну­ла: «Ні­на! У ця­бе та­кі ўнук!.. Ён про­ста аб­авя­за­ны спя­ваць!» Не ад­чу­ва­ючы асаб­лі­вых ілю­зій, па­вез­лі мя­не ў му­зыч­ную шко­лу №1 Го­ме­ля. Хрос­ная да­мо­ві­ла­ся на пра­слу­ хоў­ван­не з за­ву­чам — мы з ба­бу­ляй і па­еха­лі. Адзі­нац­цаць ра­ні­цы, ся­дзім у пры­ёмнай, я тро­хі хва­лю­юся, ха­джу па ка­бі­не­ це, раз­гля­даю кар­ці­ны. І тут за­хо­дзіць муж­чы­на з со­та­вым тэ­ле­фо­нам у ру­цэ, па­гля­дзеў на мя­не і звяр­нуў­ся да ба­бу­лі: «Жан­чы­на, а ка­го вы ча­ка­еце?» Яна

Му­з ы­к а / У гры ­м ё р­ц ы

27

ві­ла ўва мне. Яна не стам­ля­ла­ся ка­заць сва­ім вуч­ням: «Ты змо­жаш!» Цу­доў­ны пед­агог, якая ўсі­мі шля­ха­мі імкну­ла­ся пад­вес­ці да та­го, што бы­ло не­абход­на. І пад­во­дзі­ла — ка­рэк­тна і пі­сь­мен­на. Хоць у хо­ры я быў са­мым ма­лод­шым — мне споў­ні­ла­ся 10 га­доў, Га­лі­на Іва­наў­на ад­ра­зу пе­ра­вя­ла мя­не ў са­ліс­ты, і я з за­да­ва­ль­нен­нем вы­кон­ваў па­пу­ляр­ныя дзі­ця­чыя пес­ні. За спі­най спа­чат­ку чуў сло­ва «ма­ла­лет­ка», але по­тым мы па­сяб­ра­ва­лі з хлоп­ца­мі. Гэ­та быў за­ла­ ты час. На за­нят­кі па фар­тэ­пі­яна я не ха­дзіў. Ад сло­ва «зу­сім». « Вы­п лы­в у і пе­ра­плы­в у!»

— Я ха­цеў пра­цяг­ваць спя­ваць — і ў 14-15 га­доў пе­рада мной паў­стаў вы­бар: пед­ву­чы­ліш­ча або ка­ледж. «Ка­ледж» гу­чаў бо­льш прэ­зен­та­бе­ль­на (усмі­ха­ ецца), ды і пед­аго­гам я не збі­раў­ся ста­на­віц­ца, та­му па­йшоў у Го­ме­льс­кі дзяр­ жаў­ны ка­ледж мас­тац­тваў імя Не­ста­ра Са­ка­лоў­ска­га. Але ў мае юныя га­ды мож­на бы­ло па­сту­піць то­ль­кі на спе­цы­яль­насць «ха­ра­вое ды­ры­жы­ра­ван­не». І я сме­ла па­йшоў на экза­ме­ны. За­хо­джу. «Што бу­дзе­це вы­кон­ваць?» — «Де­ре­ ва». — «Ці га­то­вы?..» Як ця­пер па­мя­таю: то­ль­кі па­чаў спя­ваць, ні­бы ў фі­ль­ме,

інтэ­лі­ген­тна ад­ка­за­ла: «Нас за­пі­са­лі на пра­слу­хоў­ван­не...» — «А вы не хо­ча­це ў мя­не пра­слу­хац­ца?» — «А вы хто?» — «За­слу­жа­ны ра­бот­нік ку­ль­ту­ры Бе­ла­ ру­сі, мас­тац­кі кі­раў­нік і ды­ры­жор на­род­най ка­пэ­лы “Дзян­ні­ца”, па су­мя­шч­ аль­­ ніц­тве — ды­рэк­тар шко­лы...» — «Ну вя­до­ма!» — «Та­ды, хлоп­чык, за мной!» Так я па­зна­ёміў­ся з Ула­дзі­мі­рам Ку­ры­лі­ным. Ён пры­вёў мя­не ў свой ка­бі­нет і па­чаў з пы­тан­ня: «Ну, на­вош­та ця­бе сю­ды пры­вя­лі?» — «Ха­чу спя­ваць...» — «А ты ўме­еш?» І я за­спя­ваў «Ку­па­лін­ку». Не пе­ра­ры­ва­ючы мя­не, Ула­дзі­мір Вік­та­ра­віч на­ціс­нуў кно­пач­ку на се­лек­та­ры і пра­мо­віў: «Увесь са­вет вы­клад­чы­каў па ва­ка­ле — да мя­не!» Праз пяць хві­ лін я зноў спя­ваў тую ж «Ку­па­лін­ку» — і ба­чыў, як на стро­гіх тва­рах па­чы­на­лі квіт­нець ўсмеш­кі. У тым лі­ку і ў май­го бу­ду­ча­га пед­аго­га — Га­лі­ны Крэс. Чыс­ ці­ня інта­на­цыі, му­зыч­ная па­мяць, на­вы­кі чы­тан­ня з ліс­та — тое, што яна раз­

усе тры га­ла­вы вы­клад­чыц­ка­га скла­ду — Ла­ры­са Ла­фе­та­ва, На­тал­ля Ці­то­ва і Ра­іса Гры­га­ро­віч — як па ка­ман­дзе, па­вяр­ну­лі­ся да мя­не. А па­сля на­ма­ля­ва­лі мне вы­шэй­шы бал — «дзе­сяць». У хор мя­не ад­ра­зу па­ста­ві­лі на со­ль­ныя парт­ыі. Пра­ўда, мне за­ўсё­ды ха­ це­ла­ся вы­лу­чыц­ца, та­му спя­ваў гуч­ней за ўсіх, а ча­сам і про­ста га­ла­сіў. Так прай­шло два га­ды. Вя­до­ма, ды­ры­жы­ра­ван­не — гэ­та ці­ка­ва, ад­нак мя­не гэ­тыя за­нят­кі ўжо па­ча­лі пры­гня­таць. «Кух­ню» я ве­даў і раз­умеў, але ве­ль­мі ха­цеў красавік, 2021

28

М у з­ ы­к а / У г р ы­м ё р ­ц ы бяс­плат­нае, у ця­бе бу­дзе сты­пен­дыя, без пра­блем мож­на бу­дзе зра­зу­мець усю «кух­ню». Ба­ць­кі па­га­дзі­лі­ся: «Па­спра­буй». Так я па­чаў ву­чыц­ца ў Мін­ ску. То­ль­кі ад­ра­зу зра­зу­меў, што мне ні­ку­ды не трэ­ба ха­дзіць: ка­ледж мне ўжо даў усё, што бы­ло не­абход­на — тан­цы, акцёр­скае май­стэр­ства, мо­вы, му­ зыч­ную лі­та­ра­ту­ру. За­ста­ваў­ся ва­кал, дзе я ад­ной­чы сус­трэў­ся з Эду­ардам Пе­ла­гей­чан­кам. Ск ла­да­ныя лю­д зі — са­мыя ці­ка­выя

спя­ваць. Пры­тым што ўзнік­ла тэ­ма фар­тэ­пі­яна, да яко­га я ні­ко­лі не меў асаб­ лі­вай цеп­лы­ні. Не­абход­на бы­ло не­як вы­ра­шаць пы­тан­не. Мне зда­ецца, я быў пер­шым на­ву­чэн­цам у ка­ле­джы, ка­му ўчы­ні­лі «пе­ра­вод­ныя іспы­ты». І вось я, 17-га­до­вы, з го­ла­сам, які яшчэ не сфар­мі­ра­ваў­ся, стаю пе­рад са­ве­там ка­ фед­ры па ва­ка­ле. Та­ды мой бу­ду­чы пед­агог Люд­мі­ла Ва­сі­ль­чан­ка пра­мо­ві­ла сваю ка­рон­ную фра­зу: «Я ця­бе як ка­ця­ня кі­ну ў ва­ду, а да­лей ты сам — вы­ плы­веш ці не». Як ба­чы­це, мне трап­ля­лі­ся цу­доў­ныя на­стаў­ні­кі, якія ад­ра­зу маг­лі на­стро­іць на па­трэб­ны лад. Але ў мя­не пы­тан­няў не бы­ло. «Вы­плы­ву і пе­ра­плы­ву!» — пад­умаў я. За два ме­ся­цы я здаў усе ака­дэ­міч­ныя за­па­зы­ча­нас­ці па акцёр­скім май­стэр­ стве, іта­ль­янскай мо­ве і іншых прад­ме­тах — і, за­крыў­шы ба­зу 11-га кла­са, упэў­не­на пе­ра­йшоў на спе­цы­яль­насць «ака­дэ­міч­ныя спе­вы», ні­бы там і ву­ чыў­ся. У той час, як аб­іту­ры­енты то­ль­кі па­сту­па­лі ў ка­ледж у 17 га­доў, у гэ­ тым уз­рос­це я ўжо быў на 3-м кур­се — з 22-га­до­вы­мі ад­на­груп­ні­ка­мі і пад кры­лом Люд­мі­лы Аляк­сан­драў­ны. За­ўсё­ды ад­чу­ваў яе ахо­ву і апе­ку. У нас бы­лі ду­шэў­ныя ад­но­сі­ны, але не без кан­флік­таў, вя­до­ма. Ня­рэд­ка ў кла­се я мог кі­нуць на пад­ло­гу но­ты і вы­бег­чы ў ні­ку­ды, грук­нуў­шы дзвя­ры­ма. Ды ўсё гэ­та бы­лі твор­чыя мо­ман­ты, пра якія ця­пер згад­ва­еш то­ль­кі з усмеш­кай і цеп­лы­нёй. Імкнуц­ц а да леп­ша­га — Яшчэ ў ка­ле­джы шмат хто ка­заў, што я ба­ры­тон і не па­трэб­ны мне гэ­ты тэ­на­ро­вы рэ­пер­ту­ар. Але я ста­леў — і го­лас ста­на­віў­ся вы­шэй­шым. Ма­быць, то­ль­кі ў Ака­дэ­міі му­зы­кі я па­чаў раз­умець гэ­тую скла­да­ную тэх­на­ло­гію: як уз­яць тую ці іншую но­ту і пра­чуць го­лас на вяр­хах. На­ва­ко­ль­ныя мо­гуць ка­ заць усё, што за­ўгод­на. Але ва­ка­ліс­ту за­ўсё­ды не­абход­нае ву­ха. У Вя­лі­кім я яго знай­шоў. Гэ­та вы­дат­ная кан­цэр­тмай­стар­ка опе­ры Ды­яна Мор­шне­ва, яна мя­не вя­дзе, з ёй я ву­чу парт­ыі, ёй я без­умоў­на да­вя­раю. Па­сля ка­ле­джа на 100 ад­сот­каў бы­ло зра­зу­ме­ла, што на­ступ­ны мой крок — гэ­та кан­сер­ва­то­рыя ў Мін­ску. Ні Уні­вер­сі­тэт ку­ль­ту­ры, ні Ака­дэ­мія мас­тац­тваў, а ме­на­ві­та Ака­дэ­мія му­зы­кі, дзе я мог атры­маць най­леп­шы дып­лом у кра­іне. Зга­даю яшчэ ад­ну фра­зу Люд­мі­лы Ва­сі­ль­чан­ка: «Не важ­на, дзе ты скон­чыў уста­но­ву, важ­на — як». Лі­чу, што, ка­лі ты па­сту­па­еш на гэ­тыя спе­цы­яль­нас­ці, ты про­ста аб­авя­за­ны быць фа­на­там сва­ёй спра­вы, якой хо­чаш слу­жыць. Па­ мя­таю, ка­лі то­ль­кі пры­йшоў у Му­зыч­ны тэ­атр, я ў лі­та­ра­ль­ным сэн­се сло­ва жыў там. Тое ж са­мае ў Вя­лі­кім: ха­дзіў на ўсе спек­так­лі, мя­не ўсё ці­ка­ві­ла і за­хап­ля­ла, я гля­дзеў на ка­лег, зна­ка­мі­тых май­строў, і ха­цеў уз­яць най­леп­шае ад іх. Гэ­та так важ­на: імкнуц­ца да най­леп­ша­га, гля­дзець на най­леп­шыя ўзо­ры і браць то­ль­кі най­леп­шае. Вось і па­сту­па­ючы ў Ака­дэ­мію му­зы­кі, я раз­умеў: ха­чу ме­на­ві­та спя­ваць, усё астат­няе мя­не не ці­ка­ві­ла. Пра­ўда, маё га­ра­чае жа­дан­не ву­чыц­ца на 1-м кур­се ад­ра­зу асту­дзі­лі, ска­за­лі, што я за­над­та ма­ ла­ды, і па­ра­ілі «па­ся­дзець» на ПА — пад­рых­тоў­чым ад­дзя­лен­ні. Маў­ляў, яно «Мастацтва» № 4 (457)

— На ўступ­ных іспы­тах у Ака­дэ­мію му­зы­кі Эду­ард Пе­ла­гей­чан­ка (опер­ны спя­вак, пед­агог, на­род­ны артыст Рас­іі. — Заўв. аўт.) па­ста­віў мне ніз­ кую ацэн­ку: ці то два ба­лы, ці то тры, і без­апе­ля­цый­на за­явіў: «Гэ­та не тэ­нар! Не зра­зу­ме­ла на­огул, што за го­лас! Ён про­ста гуч­на спя­вае...» Мне бы­ло 19, і да гэ­та­га ніх­то дрэн­ным вы­ка­наў­цам мя­не не лі­чыў. Па­сля гэ­та­га не сус­тра­каў­ся з Эду­ардам Іва­на­ві­чам па­ру га­доў, па­куль ад­ной­чы ле­ там, па­сля ад­па­чын­ку на мо­ры, мне не ска­за­лі: «Дзі­мач­ка, ця­бе пе­ра­вя­лі да но­ва­га пед­аго­га — Пе­ла­гей­чан­кі». «Якая ра­дасць!» — пад­умаў я. Та­ды я ўжо быў на трэ­цім кур­се Ака­дэ­міі. Мно­гія мя­не па­ло­ха­лі яго скла­да­ным ха­рак­та­рам, але, мне зда­ецца, трэ­ба спа­чат­ку ўба­чыць, што ча­ла­век ад ця­бе па­тра­буе і ці хо­ча та­бе да­па­маг­чы. На пер­шай сус­трэ­чы Эду­ард Іва­на­віч уз­яў ад­ну но­ту, па­ка­заў, што мо­жа, — і тут рот ад­крыў ужо я. Для мя­не ён стаў про­ста бяс­спрэч­ным аўта­ры­тэ­там. Гэ­та быў для мя­не не­йкі штур­шок, каб за­вес­ці­ся ўнут­ра­на і ўзяц­ца за пра­цу. Я па­ чаў гля­дзець спек­так­лі, слу­хаць май­строў — бо­льш сап­ра­на, чым тэ­на­раў, мне не за­ўсё­ды пад­аба­ецца, як спя­ва­юць тэ­на­ры. У іх веч­на не­йкія пра­бле­мы, іх го­лас вы­клі­кае хут­чэй па­чуц­цё спа­чу­ван­ня. (Усмі­ха­ецца.) Я атрым­лі­ваю аса­ло­ду ад моц­ных жа­но­чых га­ла­соў, люб­лю іх пры­го­жае, ахі­на­ль­нае, цёп­лае гу­чан­не. Мя­не не­ве­ра­год­на ўра­зі­ла, як Ма­рыя Гу­ле­гі­на вы­ка­на­ла парт­ыю Мад­лен у опе­ры «Андрэ Шэ­нье» Джар­да­на раз­ам з Ха­сэ Ку­ра. Да­йшло да «іда­ла­пак­лон­ства»: па­чаў слу­хаць усе яе парт­ыі. По­тым — гля­дзець спек­так­лі з «цяж­кі­мі» тэ­на­ра­мі, за­тым — лі­рыч­ны­мі. Мне са­мо­му бы­ло ўсё гэ­та ве­ль­мі ці­ка­ва па­спра­ба­ваць. Па­мя­таю, не­як пры­нёс Эду­арду Іва­на­ві­чу парт­ыю Пры­нца з рас­іні­еўскай «Па­пя­луш­кі», на што ён ад­ка­заў: «Су­па­кой­ся!» — і пад­аў мне кла­ві­ры «Аі­ды» з парт­ыяй Ра­да­мэ­са. А я за­ўсё­ды ве­ль­мі ста­ран­на пра­цую з но­та­мі, па­чаў раз­бі­раць Ра­да­мэ­са — а там бо­льш за 30 сі-бе­мо­ляў! Ся­джу і ду­маю: «Якая пры­го­жая му­зы­ка!.. І да­вя­дзец­ца ка­ лі­сь­ці яе спя­ваць...» (Усмі­ха­ецца.) Так, з трэ­ця­га кур­са я ўзяў­ся за моц­ны рэ­пер­ту­ар. Зна­ёмыя тэ­на­ры з Ма­ры­інкі ка­жуць, маў­ляў, мы ў твае га­ды і Ра­да­мэ­са, і Гер­ма­на спя­ва­лі... Але я ду­маю, да ўсіх ро­ляў трэ­ба пры­хо­дзіць па­сту­по­ва. Гэ­ты се­зон у Вя­лі­кім па­чаў з Ра­ бер­та ў «Ві­лі­сах» Пу­чы­ні. Зда­ва­ла­ся б, парт­ыя не­вя­лі­кая, але не зу­сім зруч­на на­пі­са­ная: го­лас то ўверх, то ўніз, як на арэ­лях. І ты як з’яв­ іў­ся ў па­чат­ку 2-га дзеян­ня, так да фі­на­лу і не сы­хо­дзіш са сцэ­ны. Да кан­ца спек­так­ля ўжо хо­ чац­ца за­стрэ­ліц­ца. Ка­лі ві­лі­сы за­бі­ва­юць Ра­бер­та, па­вер­це, тэ­на­рам са­мім хо­чац­ца па­мер­ці ў гэ­ты мо­мант. На­сто­ль­кі цяж­кая парт­ыя... Ка­лі я пра­ца­ваў над воб­ра­зам док­та­ра Фау­ста, ары­ента­ваў­ся на свай­го пед­а­ го­га — Пе­ла­гей­чан­ку. Успа­мі­наў, як Эду­ард Іва­на­віч, ча­ла­век-крэ­мень, у яко­га сто­ль­кі ўся­го за пля­чы­ма, ён хо­дзіць з кій­ком — ста­раў­ся пе­ра­ймаць. Яму сто­ль­кі га­доў, а спя­вае ле­пей за мно­гіх сён­няш­ніх артыс­таў... Мы сап­раў­ды па­сяб­ра­ва­лі. Эду­ард Іва­на­віч — мой ча­ла­век і мой пед­агог. Знай­сці свай­го на­стаў­ні­ка — гэ­та ве­ль­мі важ­на. Так, бы­ва­юць мо­ман­ты, ка­лі зда­ецца, што ты бу­дзеш да­вя­раць свай­му пед­аго­гу да кан­ца жыц­ця. Але пры­хо­дзіць час — і ты раз­уме­еш: на­строй­ка ад­бы­ла­ся, твой на­стаў­нік зра­біў для ця­бе шмат, за­раз спра­ва за та­бой. Я ўво­гу­ле за тое, каб ма­ла­дыя спе­ва­кі бы­лі па­ста­янна ў по­шу­ку. Важ­на ве­даць, як пра­хо­дзяць за­нят­кі ў іншых кла­сах, у іншых вы­ клад­чы­каў. Ча­му не? Гэ­та вы­дат­ная пра­кты­ка. Бо на­стаў­ні­кі роз­ныя. Хто­сь­ці на­строй­вае не то­ль­кі го­лас вуч­ня, але і вы­зна­чае яго «бу­ду­чы­ню», па­ўта­рае: «Ты — зор­ка, ты бу­дзеш спя­ваць то­ль­кі ро­лі пер­ша­га па­ра­дку». Вось і вы­хо­дзіць бу­ду­чы артыст з дум­ка­мі, што бу­дзе бо­гам опер­на­га тэ­атра, але рэ­аль­насць аказ­ ва­ецца іншай. Або ка­лі ка­заць пра тэ­нар, гэ­та ж та­кі роз­ны го­лас! На­прык­ лад, ёсць ульт­ра­лі­рыч­ныя, ха­рак­тар­ныя, ство­ра­ныя, каб спя­ваць Тры­ке, або

Му­з ы­к а / У гры ­м ё р­ц ы

29

Юро­дзі­вых, або Ма­нас­та­саў. І мож­на стаць про­ста зор­кай, ка­лі іграць гэ­тых пер­са­на­жаў, быць за­про­ша­ным у най­леп­шыя тэ­атры. Але вось ка­лі ў спе­ва­ка пра­чы­на­юцца амбі­цыі — вы­кон­ваць парт­ыі Ха­зэ або Ру­до­ль­фа, — на жаль, надзеі быць най­леп­шы­мі і ў гэ­тых ро­лях не за­ўсё­ды апраў­два­юцца. « А ён мне пад­аба­ецца!»

— Я за­ўсё­ды ве­даў, што бу­ду ў Вя­лі­кім. І за­ўсё­ды ха­цеў сю­ды па­тра­піць. На трэ­цім кур­се Эду­ард Пе­ла­гей­чан­ка вы­ра­шыў за­кі­нуць ву­дач­ку і пры­вёў мя­не пра­слу­хац­ца ў тэ­атр — пра­спя­ваць арыю Гер­ма­на «Про­сти, не­бес­ное со­зда­ нье... » «Эду­ард Іва­на­віч, што вы ро­бі­це? Мне 22 га­ды!..» — спра­ба­ваў су­пра­ ціў­ляц­ца я. Але пед­агог на­ста­яў. Мя­не пу­жа­ла гэ­тая гі­ган­цкая сцэ­на. Ка­лі я на яе сту­ піў, но­гі лі­та­ра­ль­на ўрас­лі ў зям­лю, не мог ні па­ва­ру­шыц­ца, ні пра­спя­ваць ні­вод­най вер­хняй но­ты. Вя­до­ма, ні­чо­га не атры­ма­ла­ся. І хоць са­ліс­ты мя­не пад­ба­дзёр­ва­лі, маў­ляў, трэ­ба пад­рас­ці, раз­умеў, што лю­бы тэ­атр — тэ­атр ад­ на­го па­ка­зу, вы­сту­піў ня­ўда­ла — на та­бе па­ста­ві­лі крыж на­заў­сё­ды. Але не ў ма­ім вы­пад­ку... Па­сля за­кан­чэн­ня Ака­дэ­міі му­зы­кі па­сту­піў у ма­гіс­тра­ту­ру, а по­тым тра­піў у Му­зыч­ны тэ­атр. Мя­не ўзя­лі з ру­ка­мі і на­га­мі — артыст-ва­ка­ліст, пер­шыя ро­лі і парт­ыі. Гэ­ты тэ­атр сап­раў­ды стаў для мя­не шко­лай, якая шмат ча­му на­ву­чы­ла, уз­ба­га­ці­ла. Я атры­маў вя­лі­кі дос­вед. І ка­лек­тыў, і са­ма атмас­фе­ра — усё бы­ ло вы­дат­ным. Але апе­рэ­та ўсё ж та­кі не мой жанр, мне ве­ль­мі пад­аба­юцца тво­ры, парт­ыі, ну­ма­ры, сцэ­ны, ад­нак гэ­та не тое, чым я ха­цеў бы за­ймац­ца. Пра­спя­ваць — ка­лі лас­ка, жыць — не, не­маг­чы­ма. Але як дзі­вос­на па­ва­роч­ва­ецца ко­ла Фар­ту­ны: ка­р’е­ру ў Вя­лі­кім па­чаў ме­ на­ві­та з Айзен­штай­на з «Ля­ту­чай мы­шы». У ся­рэ­дзі­не се­зо­на 2019 го­да мя­ не за­лі­чы­лі ў гру­пу ста­жо­раў, і якраз па­ча­ла­ся па­ста­ноў­ка апе­рэ­ты Штраў­са. У тэ­атры пайшлі раз­мо­вы, маў­ляў, ня­ма артыс­таў на ро­лю Айзен­штай­на. А як жа я?.. За два тыд­ні вы­ву­чыў парт­ыю (ёсць у мя­не і та­кая ве­ль­мі па­трэб­ная здо­ль­насць). Да­лей пад­клю­ча­ецца дзіў­ная Ні­на Ша­ру­бі­на, на­род­ная артыст­ ка Бе­ла­ру­сі, кі­раў­ні­ца гру­пы ста­жо­раў Вя­лі­ка­га, — і вось я ўжо ў спі­се са­ліс­ таў! Ка­лі пры­ехаў рэ­жы­сёр Мік­лаш Ке­ра­ньі, спа­чат­ку ён быў ве­ль­мі не­за­ да­во­ле­ны: за­над­та я ма­ла­ды для ро­лі Айзен­штай­на. Але пра­йшла пер­шая рэ­пе­ты­цыя, по­тым дру­гая, і ён ужо кры­чаў з вен­гер­скім акцэн­там: «Ён мне пад­аба­ецца! Пад­аба­ецца!» Так я і па­чаў пра­ца­ваць у Вя­лі­кім тэ­атры Бе­ла­ру­сі. Аб­авяз­ко­в а ад­ч у­ваю ся­бе за­ка­ха­ным — Ка­лі рых­ту­юся да парт­ыі, імкну­ся саб­раць усю інфар­ма­цыю, якая ёсць у на­яўнас­ці: звяр­та­юся да пер­шак­ры­ніц, пе­ра­чыт­ваю бі­ягра­фію кам­па­зі­та­раў, гар­таю кні­гі пра тую эпо­ху. Ну і, вя­до­ма, шу­каю па­ста­ноў­кі са­мых роз­ных рэ­жы­сё­раў, з удзе­лам роз­ных са­ліс­таў. Гля­джу і слу­хаю сап­раў­ды шмат спек­ так­ляў — па мак­сі­му­ме, пры­чым са­ма­га роз­на­га ўзроў­ню. Усё най­леп­шае, усё, што спа­да­ба­ла­ся, ста­ра­юся пры­ме­рыць на ся­бе, на сваю інды­ві­ду­аль­насць. І ча­сам мо­жа атры­мац­ца доб­ра і пры­го­жа. Гэ­та ты­чыц­ца не то­ль­кі воб­ра­за, але му­зыч­ных мо­ман­таў і на­ват рэ­жы­сёр­скіх зна­хо­дак. Я — ча­ла­век ве­ль­мі эма­цый­ны сам па са­бе, і ча­сам па­чуц­ці за­хоп­лі­ва­юць про­ста на сцэ­не. Па­ сля «Кар­мэн» да мя­не пад­ыхо­дзі­лі ка­ле­гі са сло­ва­мі: «Ка­лі ты сха­піў Акса­ну Вол­ка­ву за ва­ла­сы, пад­ума­лі, што ты зва­р’я­цеў і да­клад­на ця­пер яе за­б’еш...» (Смя­ецца.) А мы про­ста ве­ль­мі доб­ра спра­ца­ва­лі­ся! Мне пад­аец­ца, так па­він­на быць у лю­бым спек­так­лі: гля­дач мусіць пры­маць усё, што ад­бы­ва­ецца на сцэ­не тут і ця­пер, за чыс­тую ма­не­ту, ве­рыць нам. Да­рэ­чы, у ад­ной з па­ста­но­вак «Кар­ мэн» мне спа­да­баў­ся эфек­тны ход: ка­лі Ха­зэ кі­дае сва­бо­да­лю­бі­вую цы­ган­ку на пад­ло­гу, ён у сэр­цах за­мах­ва­ецца на яе з на­жом, ля­зо яко­га ўты­ка­ецца ў пад­ло­гу, лі­та­ра­ль­на ў не­ка­ль­кіх сан­ты­мет­рах ад яе тва­ру. На­ват пра­па­на­ваў гэ­ты вос­тры мо­мант да­даць у наш спек­такль, але вы­ра­шы­лі не ры­зы­ка­ваць: да­во­лі не­бяс­печ­на. Мне пад­аба­ецца іграць у кла­січ­ных па­ста­ноў­ках, у воб­ ра­зах тых эпох, ка­лі ў опер­ных тво­рах і ад­бы­ва­ецца дзея­нне. Ну і, вя­до­ма, у сва­іх парт­нё­рак аб­авяз­ко­ва ад­чу­ваю ся­бе за­ка­ха­ным. (Усмі­ха­ецца.) А як пра­ца­ваць па-інша­му?

Бліц-апы­тан­н е Ра­ні­ца па­чы­на­ецца...

— Ка­лі пра­чнуў­ся ў доб­рым на­строі. Інакш — бя­да! З го­ла­сам у тым лі­ку. Та­му з ра­ні­цы — ка­ва, доб­рая му­зы­ка, па­цеш­ныя ві­дэа. На­строй трэ­ба пад­ымаць — для да­лей­шай плён­най пра­цы. Го­лас пра­чы­на­ецца...

— Па­сля по­ўдня. Ка­лі ў 11 ра­ні­цы аркес­тра­вая рэ­пе­ты­цыя — шу­каць го­ лас ня­ма сэн­су, ён пра­чы­на­ецца ве­ль­мі доў­га. На­сам­рэч. Ма­гу пе­ра­чыт­ваць...

— Лю­бі­мых кніг ня­ма­ла. З мас­тац­кіх апош­ніх яркіх ура­жан­няў — «За­біць пе­ра­смеш­ні­ка» Хар­пер Лі. Ве­ль­мі спа­да­ба­ла­ся ма­ты­ва­цый­ная кні­га та­ ле­на­ві­тай Дж. Сін­сэ­ра «Не ту­пі». Вя­до­ма, на­за­ву «Ме­тад спе­ваў Ка­ру­за» М. Ма­ра­ф’ё­ці. І аб­авяз­ко­ва — кні­гі май­го пед­аго­га Эду­арда Пе­ла­гей­чан­ кі. На­прык­лад, «Дык­цыя як адзін з асноў­ных срод­каў мас­тац­кай вы­раз­ нас­ці сцэ­ніч­на­га воб­ра­за». Ну а яго «Усе ра­ман­сы Чай­коў­ска­га» ве­ль­мі да­па­маг­лі, ка­лі я рых­та­ваў ка­мер­ную пра­гра­му ў на­шай Ма­лой за­ле. Па да­па­мо­гу да ка­лег...

— Звяр­та­юся аб­авяз­ко­ва! Бо збо­ку ба­чыш знач­на бо­льш. У пра­цы над док­та­рам Фау­стам мне ве­ль­мі да­па­маг­ла Ка­ця­ры­на Дзег­ця­ро­ва, ар­ тыст­ка Му­зыч­на­га тэ­атра. Яна са­ма ства­рае свае воб­ра­зы смач­на і ці­ ка­ва і мне да­па­маг­ла ўжыц­ца ў гэ­тую ня­прос­тую ро­лю ў опе­ры Гу­но. Не ма­гу не ска­заць і пра ад­ну з ма­іх лю­бі­мых парт­нё­рак па сцэ­не — Акса­ну Вол­ка­ву. Яна за­ўсё­ды да­па­ма­гае, пра­ві­ль­на ця­бе на­строй­вае, на­тхняе і дае маг­чы­масць твор­ча рэ­алі­за­вац­ца. Ця­пер сяб­ру­еце з фар­тэ­пі­яна?

— Вя­до­ма, до­ма ста­іць доб­рае фар­тэ­пі­яна, элек­трон­нае. Але граю то­ль­кі для ся­бе. Не ду­ма­лі, што да сва­іх 29 га­доў пра­спя­ва­еце...

— Ха­зэ. Гэ­та ве­ль­мі моц­ная, эма­цый­на на­сы­ча­ная парт­ыя. У яе трэ­ба ўклас­ці са­мо­га ся­бе. А я то­ль­кі да­кра­нуў­ся. Але ўпэў­не­ны: да 20-га свай­ го спек­так­лю «Кар­мэн» усё бу­дзе як трэ­ба. (Смя­ецца.) Век ва­ка­ліс­та ка­рот­кі?

— Так, але ка­лі, раз­мя­няў­шы не адзін дзя­ся­так га­доў на сцэ­не, спя­вак тры­мае ся­бе ў фор­ме і ка­лі ў яго ёсць ва­ка­ль­ныя маг­чы­мас­ці да­нес­ці да гле­да­ча ўсё, што па­тра­буе парт­ыя, то ня­ма ні­якіх пра­блем. Ёсць лю­ дзі, па­ца­ла­ва­ныя Бо­гам. На­прык­лад, па­бу­дзі Эду­арда Іва­на­ві­ча Пе­ла­ гей­чан­ку ся­род но­чы — ён возь­ме вер­хняе «до» без пра­блем. Сто­ль­кі парт­ый у сус­вет­ным рэ­пер­ту­ары, якія так хо­чац­ца пра­спя­ваць! Але да ўся­го трэ­ба пад­ыхо­дзіць з роз­умам. Бо так лёг­ка ся­бе вы­дат­ка­ваць. І та­ кіх пры­кла­даў ня­ма­ла.

красавік, 2021

30

Рэ­ц эн­з ія/ Рэ­ц эн­з ія Музыка

Бу­ду­чы­ня не пры­му­сі­ла ся­бе доў­га ча­каць « Кла­с ік -Аван­гард » і ве­ч ар прэм’ер

Надзея Бун­цэ­віч

Фі­лар­ма­ніч­ныя вы­ка­нан­ні но­вых тво­раў бе­ла­рус­кіх кам­па­зі­та­раў — за­ўжды падзея. На гэ­ты раз кан­цэрт так і на­зы­ваў­ся — «Ве­чар прэм’ер». Але, акра­мя бе­ла­рус­кай му­зы­кі, там гу­чаў яшчэ раз­гор­ну­ты, не над­та шы­ро­ка вя­ до­мы Сеп­тэт Бет­хо­ве­на, які склаў усё пер­шае ад­дзя­лен­не. І ў гэ­тым спа­лу­чэн­ні так­са­ма ба­чы­ла­ся свая сім­во­лі­ка: вы­сту­па­лі му­зы­кан­ты ансам­бля «Кла­сік-Аван­гард», па­сля­доў­на прэ­зен­ту­ючы да­ўні­ну і су­час­насць. Пра­гра­ма быц­цам за­пра­ша­ла па­ра­ўнаць твор­чыя да­сяг­нен­ні на той час зу­сім ма­ла­до­га прад­стаў­ні­ка вен­скіх кла­ сі­каў — і спро­бы айчын­най твор­чай мо­ла­дзі, да якой да­лу­чыў­ся наш пры­зна­ны май­стра Вя­час­лаў Куз­ня­цоў. А яго му­зы­ка, без ані­якіх пе­ра­бо­льш­ван­няў, ужо так­са­ма ста­ла ўва­саб­лен­нем кла­сі­кі — су­час­най бе­ла­рус­кай. Дык што ў вы­ні­ку атры­ма­ла­ся?

«Мастацтва» № 4 (457)

Рэ­ц эн­з ія

31

бу­дуць улас­ці­вы яго сты­лю по­зня­га пе­ры­яду. На­ рэш­це, ры­сы стро­га­га, ураў­на­ва­жа­на­га кла­сі­цыз­ му рэ­прэ­зен­та­ва­лі ў Сеп­тэ­це вал­тар­ніст Ра­ман Чы­рык і фа­га­тыст Мак­сім За­ба­ра. Дык што, вы­ка­нан­не пе­ра­тва­ры­ла­ся ў му­зыч­ную ілюс­тра­цыю зна­ка­мі­тай бай­кі Кры­ло­ва «Ле­бедзь, Рак і Шчу­пак»? Ні ў якім разе! Яно не то­ль­кі да­нес­ла да нас інды­ві­ду­аль­насць кож­на­га з удзе­ ль­ні­каў ансам­бля, але і на­ма­ля­ва­ла роз­на­ба­ко­вы парт­рэт кам­па­зі­та­ра, скі­ра­ва­ны ад­на­ча­со­ва ў мі­нуў­шчы­ну, су­час­насць і бу­ду­чы­ню. Бу­ду­чы­ня не пры­му­сі­ла ся­бе доў­га ча­каць: дру­гое ад­дзя­лен­не бы­ло пры­све­ча­на вы­ключ­на най­ноў­шым бе­ла­рус­кім тво­рам. Ка­арды­на­та­рам пра­гра­мы вы­сту­піў Мак­сім За­ба­ра: звяр­нуў­ся да

Б

о­язь на­конт «не­спа­лу­ча­ль­нас­ці» тво­раў, якія падзя­ляе ча­са­вы пра­ме­жак бо­льш як у два ста­год­дзі, ака­за­ла­ся да­рэм­най. Па-пер­ шае, шэсць час­так Сеп­тэ­та (як, да­рэ­чы, і амаль уся твор­часць Бет­хо­ве­на) не ўкла­да­юцца ў рам­кі звык­ла­га кла­сі­цыз­му. Па-дру­гое, пры­ця­ га­ль­ным (і надзвы­чай акту­аль­ным, ад­па­вед­ным кам­па­зі­тар­скім па­мкнен­ням) ака­заў­ся інстру­ мен­та­ль­ны склад тво­ра, дзе тэм­бры струн­ ных ядна­лі­ся з га­ла­са­мі ду­ха­вых. Па-трэ­цяе, вы­ка­наў­ца­мі вы­сту­пі­лі ма­ла­дыя, апан­та­ныя му­зы­кан­ты, лаў­рэ­аты шмат­лі­кіх між­на­род­ных кон­кур­саў. І са­чыць за ансамб­лем, дзе кож­ны — са­ліст, бы­ло ці­ка­ва ўдвая. Тым бо­льш лі­та­ра­ль­ на ў кож­на­га з іх быў «свой Бет­хо­вен». У скры­пач­кі Ка­ра­лі­ны На­ско ён не­ча­ка­на па­ўстаў пе­ра­емні­кам сен­ты­мен­та­ліз­му, вя­до­ ма­га на За­ха­дзе пад азна­чэн­нем «па­чуц­цё­вы стыль». Не­ча­ка­на? Асаб­лі­ва для тых, хто пры­ звы­ча­іўся ба­чыць у Бет­хо­ве­не ад­но «ад­да­на­га ба­ра­ць­бі­та-рэ­ва­лю­цы­яне­ра» і грэ­ба­ваць яго­ най ба­га­тэл­лю «Да Элі­зы», улю­бё­най шы­ро­кай пуб­лі­кай. А між тым да­след­чы­кі да­ўно пра­соч­ ва­юць не­пас­рэд­нае ўздзе­янне на бет­хо­вен­ скую інта­на­цый­насць твор­час­ці ад­на­го з яго па­пя­рэд­ні­каў — Кар­ла Фі­лі­па Эма­ну­эля Ба­ха, у сты­лі яко­га тая «па­чуц­цё­васць» прад­стаў­ле­на най­бо­льш ярка і па­сля­доў­на. Кан­тра­ба­сіст Па­вел Ака­віц­кі, на­адва­рот, уба­чыў Бет­хо­ве­на ўдум­лі­вым, раз­важ­лі­вым фі­ло­са­фам. І тым са­мым пра­цяг­нуў бет­хо­вен­скую лі­нію сім­фа­ніз­му да тво­раў Шас­та­ко­ві­ча з улас­ці­вы­мі ім ма­на­ло­га­мі ніз­кіх па рэ­гіс­тры інстру­мен­таў. А вось Кі­рыл Це­ляп­нёў сва­ёй пры­га­жос­цю гу­ку, не­ве­ра­год­най вы­раз­нас­цю фра­зі­роў­кі і тон­кім псі­ха­ла­гіз­мам вы­ка­нан­ня пад­крэс­ліў у гэ­тым ран­нім тво­ры кам­па­зі­та­ра тыя пе­рад­ра­ман­тыч­ ныя і на­ват улас­на ра­ман­тыч­ныя дэ­та­лі, што

кам­па­зі­та­раў, на­зваў­шы маг­чы­мы вы­ка­на­ль­ніц­кі склад, і тыя ад­гук­ну­лі­ся. Кан­цэрт пра­хо­дзіў па-еўра­пей­ску, без ані­яка­га кан­фе­ран­су. Кам­па­зі­цыі гу­ча­лі ад­на за ад­ной — у да­клад­най ад­па­вед­нас­ці з інфар­ма­цый­на на­сы­ ча­най дру­ка­ва­най пра­грам­кай. Там быў не то­ль­кі пе­ра­лік тво­раў і вы­ка­наў­цаў, але і, да пры­кла­ду, пад­ра­бяз­ная гіс­то­рыя ства­рэн­ня бет­хо­вен­ска­га Сеп­тэ­та са звес­тка­мі пра аўстрый­скую імпе­рат­ ры­цу Ма­рыю Тэ­рэ­зію, якой ён быў пры­све­ча­ны. А га­лоў­нае — ана­та­цыі на кож­ную бе­ла­рус­кую прэм’еру: сціс­лыя, але істот­ныя для раз­умен­ ня му­зыч­на­га змес­ту, сты­лю, му­зыч­най фор­мы. І, вя­до­ма, звес­ткі пра са­міх кам­па­зі­та­раў. Не пра­грам­ка, а су­цэ­ль­ны ву­чэб­на-ме­та­дыч­ны да­па­ мож­нік па бе­ла­рус­кай му­зы­цы ХХІ ста­год­дзя! У но­вым тво­ры Але­ны Гу­ці­най, якая спе­цы­ялі­ зу­ецца на кі­на­му­зы­цы, на пер­шы план вы­йшла па­эты­ка гу­ка­пі­су. І гэ­та не­вы­пад­ко­ва: п’еса на­ зва­ная Die Niemandrose, як і збор­нік ня­мец­ка­га па­эта Па­ўля Цэ­ла­на, ста­год­дзе з дня на­ро­дзі­наў

яко­га адзна­ча­ла­ся ўво­сень. Маг­чы­мыя ва­ры­ янты пе­ра­кла­ду — «Ру­жа ні­чыя», «Ру­жа ні­ко­му». У ві­дэ­аанон­­ ­­ се кан­цэр­та, змеш­ча­ным на сай­це фі­ лар­мо­ніі, кам­па­зі­тар­ка адзна­ча­ла, што імкну­ла­ся вы­явіць у му­зы­цы сваё ўра­жан­не ад тых вер­шаў, пе­ра­даць іх па­этыч­ную інта­на­цыю (а з апош­ няй мо­жа азна­ёміц­ца кож­ны, хто не за­ля­ну­ецца па­слу­хаць у Інтэр­нэ­це аўтар­скае вы­ка­нан­не яго­най па­эзіі). Аса­біс­та я ад­чу­ла ў му­зы­цы са­му пры­сут­насць па­этыч­на­га све­та­адчу­ван­ня. Рас­сла­ енне фар­баў на роз­ныя лі­ніі пад­обна па­во­ль­ным стру­ме­ням па­вет­ра. На­пры­кан­цы ўсе яны рап­там злі­ва­юцца: га­ла­сы дзвюх скры­пак, аль­та і ві­я­ лан­чэ­лі гу­чаць раз­ам — і фі­на­ль­ныя фла­жа­ле­ты пе­ра­тва­ра­юцца ў апош­ні ўздых. А ўвесь твор рас­пус­ка­ецца ў па­вет­ры амаль кас­міч­най ту­ма­ но­вас­цю — то шчы­ль­най ды гус­той, то пра­зрыс­та раз­рэ­джа­най, амаль ня­ўлоў­най, на мя­жы з уз­нёс­ ла-тра­гіч­най ці­шы­нёй веч­нас­ці. «Ад­люс­тра­ван­ні» (Reflections) Ка­ця­ры­ны Шы­ма­ но­віч для квар­тэ­та драў­ля­ных ду­ха­вых уяў­ля­лі з ся­бе ва­ры­яцый­ны цыкл. Ды не зу­сім звы­чай­ны: кож­ная з тых ва­ры­яцый інтэр­прэ­та­ва­ла тэ­му пасвой­му — у той ці іншай сты­ліс­ты­цы, кам­па­зі­тар­ скай тэх­ні­цы, якіх бы­ло ба­га­та за ХХ ста­год­дзе. Так, ад­на з ва­ры­яцый на­гад­ва­ла кі­на­му­зы­ку, іншая — звер­ну­та да арха­ікі, а ў на­ступ­най пан­аваў гул­лі­ва-іра­ніч­ны джаз. Та­му мне бо­льш да­спа­до­бы пры­йшла­ся англа­моў­ная на­зва тво­ра: гэ­та не сто­ль­кі знеш­няе ад­люс­тра­ван­не ўсёй раз­ ма­ітас­ці су­час­най кам­па­зі­тар­скай па­літ­ры, коль­кі ўнут­ра­нае яе асэн­са­ван­не, не па­збаў­ле­нае, вя­до­ма, кід­кіх знеш­ніх эфек­таў, на­ват эле­мен­таў не­ка­то­рай не­злас­лі­вай па­ра­дый­нас­ці. Ка­ця­ры­на, зда­ецца, уво­гу­ле не ўмее са­чы­няць «злую», без­ апе­ля­цый­ную му­зы­ку: у кож­ным яе тво­ры ззя­юць со­неч­насць, пра­мя­ніс­тасць, да­бры­ня, пры­га­жосць, ча­роў­ная ўсмеш­ка. Хто ве­дае гэ­тую кам­па­зі­тар­ку красавік, 2021

32

Музыка / Рэ­ц эн­з ія

аса­біс­та, ад­ра­зу па­зна­лі: ме­на­ві­та гэ­тыя ры­сы ўлас­ці­выя не то­ль­кі яе му­зы­цы, але і ёй са­мой. Ну та­кой яна ча­ла­век — надзвы­чай лёг­кі, па­вет­ра­ны (не блы­таць з вет­ра­ным), бы тыя Воб­лач­ныя жы­ ха­ры з яе ба­ле­та «Джэймс і Пер­сік-ве­лі­кан». У тым жа кан­цэр­це гу­ча­ла «Ка­лы­хан­ка» для струн­на­га квін­тэ­та Вя­час­ла­ва Куз­ня­цо­ва — пра­ фе­са­ра Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі му­зы­кі, у яко­га Ка­ця­ ры­на спас­ці­га­ла та­ямні­цы пра­фе­сіі. Але ж на­­коль­­ кі роз­ны­мі па све­та­адчу­ван­ні ака­за­лі­ся тво­ры пед­аго­га і яго вы­ха­ван­кі! Тры­вож­ная пу­ль­са­цыя кан­тра­ба­са на ад­ной но­це, пе­ра­тва­рэн­не гу­ка­вой аўры ў на­сы­ча­ны згус­так энер­гіі — «Ка­лы­хан­

1, 5. Падчас канцэрта.

2. Караліна Наско (скрыпка).

3. Аляксей Карчэўскі (альт).

4. Яўгенія Вінакурава (віяланчэль). Фота Сяргея Ждановіча. «Мастацтва» № 4 (457)

ка» на­гад­ва­ла фраг­мент яко­га-не­будзь тры­ле­ра на­кшталт сту­жак Хіч­ко­ка. Пе­рад ва­чы­ма ўзні­ка­ла кар­цін­ка, дзе ге­рой, маг­чы­ма, не мог за­снуць, за­блу­каў­шы ў на­чных ла­бі­рын­тах ду­мак, што яго апа­на­ва­лі. А ў фі­на­ле ма­ці (ці хто­сь­ці іншы з бліз­кіх) усё ж су­па­ко­ілі, за­ка­лы­ха­лі яго. Га­лоў­ным тут ста­на­ві­ла­ся не знеш­няе дзея­нне, а ўнут­ра­ны клу­бок на­пру­жа­най па­та­емнас­ці. На дум­ку кам­ па­зі­та­ра, ме­на­ві­та так вы­гля­дае пад­свя­до­масць, якую ён і ха­цеў да­сле­да­ваць у гэ­тым тво­ры. Ска­жа­це, пры­чы­на ў ген­дар­ных асаб­лі­вас­цях? Маў­ляў, муж­чы­ны ба­чаць свет не так, як жан­чы­ ны, а бо­льш дра­ма­тыч­на? Ды не, спра­ва ў іншым.

Шы­ро­кай пуб­лі­цы Вя­час­лаў Куз­ня­цоў бо­льш вя­до­мы сва­імі ба­ле­та­мі на гіс­та­рыч­ную тэ­му: у Вя­лі­кім тэ­атры (і на тэ­ле­экра­не ў тран­сля­ цый­ным за­пі­су) рэ­гу­ляр­на па­каз­ва­юцца яго­ныя «Ві­таўт», «Анас­та­сія Слуц­кая». Там зу­сім іншая му­зы­ка, ба­га­тая на тэм­бра­вую ка­ла­рыс­ты­ку, ма­гут­нае аркес­тра­вае гу­чан­не. Але ку­ды бо­льш па­ка­за­ль­ны­мі для яго твор­час­ці з’яўля­юцца, лі­чу, раз­на­стай­ныя экс­пе­ры­мен­ты ў ка­мер­най сфе­ры, Трэ­цяя, Чац­вёр­тая, Пя­тая сім­фо­ніі. Іншы­мі сло­ва­мі, шэ­раг тых парт­ытур, што звер­ну­тыя не да знеш­ніх падзей, а ўглыб пад­свя­до­мас­ці, да веч­ных блу­кан­няў і по­шу­каў. Не­ча­ка­ным для Кан­стан­ці­на Ясь­ко­ва стаў­ся зва­рот да… ва­ль­саў Іа­га­на Штраў­са, па ма­ты­вам якіх быў на­пі­са­ны твор «Раз, два, тры…». Але тыя, хто спа­дзя­ваў­ся на гэт­кі па­ра­фраз зна­ёмых ме­ло­дый, па­мы­лі­лі­ся. Бо на слых тое цы­та­ван­ не бы­ло пра­ктыч­на ня­ўлоў­ным — так, як гэ­та бы­вае, на­прык­лад, з вы­ка­рыс­тан­нем ка­на­ніч­ных пес­няс­пе­ваў у ста­ра­даў­няй тэх­ні­цы cantus firmus, улас­ці­вай ні­дэр­лан­дскім по­лі­фа­ніс­там Ся­рэд­ня­ веч­ча і Ад­ра­джэн­ня. Пры­сут­насць Штраў­са бы­ла ў са­мім ста­не прад­чу­ван­ня, мі­ль­ган­ні ба­ль­ных пар, пры якім слу­хач апы­на­ецца быц­цам унут­ры гэ­та­га ру­ху. Ледзь не па­ло­ву бе­ла­рус­кай пра­гра­мы скла­лі са­чы­нен­ні Во­ль­гі Пад­гай­скай: атры­маў­ся яе гэт­кі аўтар­скі мі­ні-кан­цэрт унут­ры ўсёй ве­ча­ры­ны. У прад­стаў­ле­ных ча­ты­рох тво­рах, што скла­лі не асоб­ны кан­цэр­тны блок, а вы­сту­пі­лі сво­еа­саб­лі­ вым лей­тма­ты­вам дру­го­га ад­дзя­лен­ня, на пер­шы план вы­йшаў не ўлас­ці­вы гэ­та­му кам­па­зі­та­ру мі­ні­ма­лізм, а воб­раз ці­шы­ні — у са­мых раз­на­ стай­ных ва­ры­янтах яе му­зыч­на­га ўва­саб­лен­ня. Пра гэ­та свед­чы­лі са­мі на­звы: Strefa ciszy («Зо­на ці­шы­ні») для ра­яля со­ла, «Кроп­лі ці­шы­ні, што пад­аюць у ці­шы», «Ры­чар­кар бяз­моў­я» для роз­ ных па скла­дзе інстру­мен­та­ль­ных ансам­бляў. Дый «Юпі­цер», пры­све­ча­ны на­зі­ран­ню за пла­не­ тай, ака­заў­ся за­хі­ну­ты той жа атмас­фе­рай быц­ цам за­сты­лай, але на­сам­рэч змен­лі­вай пра­цэ­су­ аль­нас­ці. Ці­шы­ня і пра­цэ­су­аль­насць успры­ма­лі­ся сэн­са­вы­мі сі­но­ні­ма­мі. Бо сці­ша­насць на­бы­ва­ла аб­ліч­чы то му­зыч­най скры­нач­кі, дзе спа­дзеў на ка­зач­насць, ча­роў­насць за­мя­няў­ся ме­ха­ніч­най, не ача­ла­ве­ча­най пус­тэ­чай. То вы­ха­ду з апа­ка­ліп­ сі­су мёр­тва­га ася­род­дзя. То ста­ну здран­цвен­ня ў ата­чэн­ні спы­не­на­га ча­су. Зга­да­ны Ры­чар­кар, што за­вяр­шаў усю ве­ча­ры­ну, вы­кон­ваў­ся ў цем­ры, пу­ль­ты му­зы­кан­таў пад­свеч­ ва­лі­ся свят­ло­ды­ёдны­мі лям­пач­ка­мі. І ад му­зы­кі, ня­гле­дзя­чы на яе знеш­нюю мі­ла­гуч­насць, ішоў ма­роз па ску­ры. Тра­гіч­ная моц ку­ль­мі­на­цыі пе­ ра­кры­ла па ўздзе­янні ска­рыс­та­ную ра­ней цы­та­ту ста­ра­даў­няй сек­вен­цыі Dies irae, што сім­ва­лі­зуе Страш­ны суд. А ў фі­на­ле смыч­кі струн­ных уз­ві­лі­ся ўверх, бы шпа­гі пе­ра­мож­цаў. По­шук ад­ка­заў, як быў анан­са­ва­ны гэ­ты твор, да­сле­да­ван­не аму­зы­ ча­най ці­шы і та­ямніц пад­свя­до­мас­ці пра­цяг­ва­ юцца. Са­чы­це за да­лей­шы­мі прэм’ера­мі!

Музыка / Аса­б іс­т ы ка­б і­н ет Дзміт­р ыя Пад­б я­р эз­с ка­г а

Чык Ка­рыа: вяр­нуц­ца на­заў­ж ды

12

лю­та­га гэ­та­га го­да пай­ шоў з жыц­ця сла­ву­ты джа­за­вы пі­яніст і кам­па­ зі­тар Арман­да Энта­ні Ка­рыа, агу­ль­на­ вя­до­мы як Чык Ка­рыа. Зда­ецца, у 1984 го­дзе на ад­ным з кан­цэр­таў джаз-фэс­ту «Ві­цеб­ская во­ сень» я па­чуў ме­ло­дыю, якая з та­го ча­су на­заў­сё­ды за­ма­ца­ва­ла­ся ў па­мя­ці. У вы­ка­наў­цаў вы­свет­ліў: гу­ча­ла п’еса «Spain» аўтар­ства Чы­ка Ка­рыа, імя яко­га на той час мне ўжо бы­ло зна­ёмае, але пра­слу­хаў яго тво­ры та­ды яшчэ ве­ль­мі ма­ла. Ды па­спра­буй ця­пер пра­слу­хаць усё, што ім за­пі­са­на ды вы­да­дзе­на! Гэ­та дзя­сят­кі са­мых роз­ных аль­бо­маў, со­ль­ ных ды ў кам­па­ніі з іншы­мі зор­ка­мі. І ацэ­не­ны яны бы­лі не­йма­вер­на! У зда­быт­ ку му­зы­кі ажно 25 прэ­мій «Грэ­мі»! Гэ­та ўраж­вае яшчэ бо­льш, ка­лі зга­даць: сіс­ тэм­най му­зыч­най ад­ука­цыі Чык так і не атры­маў, што, ве­ра­год­на, і па­спры­яла фар­ма­ван­ню яго­на­га му­зыч­на­га сты­лю і сво­еа­саб­лі­ва­га, ад­мет­на­га мыс­лен­ня. Яго пра­фе­сій­ная кар’ера раз­гар­ну­ла­ся на па­чат­ку 1960-х, ка­лі ён за­ха­піў­ся ла­ці­на­аме­ры­кан­скай му­зы­кай. А ў кан­цы дзе­ся­ці­год­дзя пе­ра­йшоў да джа­зу, вы­сту­па­ючы раз­ам з гі­ган­та­мі: Май­лсам Дэ­ві­сам, Джо­нам Мак­лаф­лі­нам, Уэй­ нам Шор­та­рам і інш. Атры­маў­шы не­абход­ны дос­вед, у 1972-м саб­раў улас­ны ка­лек­тыў Return to Forever — квар­тэт, які не­ўза­ба­ве стаў ад­ным з лі­да­раў мод­ най та­ды сты­ліс­ты­кі джаз-ро­ку. Ме­на­ві­та та­ды надзвы­чай­ную па­пу­ляр­насць і атры­ма­ла п’еса «Spain», якая па­хо­дзіць з аль­бо­ма «Light as a Feather». Як мне зда­ецца, слу­хаць яе мож­на бяс­кон­ца! А праз пэў­ны час у ма­ёй фа­на­тэ­цы з’явіў­ ся і адзін з аль­бо­маў пе­ры­яду Return to Forever — «Leprechaun». Яшчэ ці­ка­вы факт: улет­ку 1982-га Чык раз­ам з віб­ра­фа­ніс­там Гэ­ры Бёр­та­нам пры­ехаў у Мас­кву, але з-за аб­вас­трэн­ня ад­но­сін СССР і ЗША іх пуб­ліч­ны кан­ цэрт ад­мя­ні­лі. Ад­нак му­зы­кі ад­ыгра­лі ў рэ­зі­дэн­цыі аме­ры­кан­ска­га па­сла і джэ­ ма­ва­лі з са­вец­кі­мі джаз­мэ­на­мі ў До­ме кам­па­зі­та­раў. У 2001-м Ка­рыа вы­сту­піў у Вя­лі­кай за­ле мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі, дзе, апра­ча джа­за­вых п’ес, вы­ка­наў кан­цэрт для фар­тэ­пі­яна з аркес­трам і ха­ра­выя тво­ры. Па­зней ён не­адна­ра­зо­ва дэ­ман­стра­ваў свой та­лент на роз­ных пля­цоў­ках Рас­іі. За­ла-сла­ву­тасць

Б

а­дай ці не ў кож­най кра­іне све­ту ма­юцца кан­цэр­тныя за­лы, якія з по­ўнай на тое пад­ста­вай мож­на на­зы­ваць ле­ген­дар­ны­мі. Ся­род іх — «Кар­нэ­гіхол», вы­сту­піць на сцэ­не яко­га ма­раць ці не ўсе бо­льш-менш па­спя­хо­выя вы­ка­наў­цы све­ту. Бо на­ват адзін вы­ступ там — гэ­та ўжо аўта­ры­тэт­ная за­яўка для рос­ту кар’еры.

33

5 мая 1891 го­да на скры­жа­ван­ні Сё­май аве­ню і 57-й ву­лі­цы Ман­хэ­та­на кан­ цэр­там Нью-Ёркска­га сім­фа­ніч­на­га аркес­тра пад кі­раў­ніц­твам Пят­ра Чай­ коў­ска­га быў ад­чы­не­ны гэ­ты бу­ды­нак, па­бу­да­ва­ны па­вод­ле пра­екта Уі­ль­яма Тат­хі­ла. Фі­нан­са­ваў ра­бо­ты Эндру Кар­нэ­гі, у го­нар яко­га гмах з тры­ма за­ла­мі і атры­маў на­зву. Ця­гам бо­льш чым ста га­доў тут ад­бы­лі­ся прэм’еры мно­гіх тво­раў Рах­ма­ні­на­ва, Стра­він­ска­га, Айвза, Бар­та­ка, Двор­жа­ка і мно­гіх іншых, вы­сту­пі­лі сла­ву­тас­ці не то­ль­кі з ко­лаў ака­дэ­міч­най му­зы­кі, але й джаз­мэ­ ны ды рок-му­зы­кан­ты. Усіх іх пе­ра­лі­чыць не­маг­чы­ма. Рок-н-рол упер­шы­ню пра­гу­чаў у гэ­тых па-сап­раў­дна­му дэ­мак­ра­тыч­ных сце­нах у 1950-я. У лю­тым 1964-га пад­час пер­ша­га ту­ра па ЗША тут вы­сту­пі­лі The Beatles. А ў 1962-м за­ла бы­ла пры­зна­ная На­цы­яна­ль­ным гіс­та­рыч­ным по­мні­кам. Ці­ка­ва, што ў за­леж­нас­ці ад мес­ца ў гля­дзе­ль­най за­ле і ад ран­гу ўдзе­ль­ ні­каў кан­цэр­таў кошт квіт­коў у «Кар­ нэ­гі-хол» ва­га­ецца ад 20 да 500 до­ ла­раў. Прад­стаў­ніц­тва за­лы ма­ецца ў тым лі­ку і ў Мас­кве. Як і кож­ная ле­ген­дар­ная за­ла, гэ­тая ўжо аб­рас­ла ўлас­ным фа­льк­ло­рам. Пры­кла­дам, у Се­ці­ве я на­тра­піў на та­кі жарт. Не­як на 57-й ву­лі­цы сла­ву­та­га скры­па­ча Хей­фе­ца спы­ніў не­йкі ча­ла­век і па­пра­сіў яго рас­па­вес­ці, як яму да­брац­ца да «Кар­нэ­гі-хо­ла». У ад­каз ма­эстра кі­нуў: «Так. Пра­кты­ка!» А на за­кан­чэн­не факт, пра які ў нас ма­ла хто ве­дае. У 2017-м на сцэ­не «Кар­ нэ­гі-хол» вы­сту­піў со­ла бы­лы сту­дэнт ця­пе­раш­няй Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі му­ зы­кі Ле­ан Гур­віч. А гэ­та, яшчэ раз па­ўта­ру, пры­знан­не яго­на­га твор­ча­га ўзроў­ ню. Пад­ра­бяз­нас­ці вы­сту­пу, ду­маю, мож­на ад­шу­каць на сай­це му­зы­кан­та. Маг­чы­ма, ад­бы­лі­ся там кан­цэр­ты з удзе­лам іншых му­зы­кан­таў — вы­хад­цаў з Бе­ла­ру­сі, але пра тое мне не вя­до­ма… Не­звы­чай­ны блюз­мэн

110

га­доў та­му на свет пры­йшоў Ро­берт Ле­рой Джон­сан — ча­ла­ век, які праз не­ка­то­ры час да­сяг­нуў ран­гу ле­ген­ды сус­вет­най му­зы­кі. Гі­та­рыст-са­ма­вук, аўтар пе­сень, якія ста­лі зна­ка­вы­мі ў гіс­то­рыі блю­зу і ро­ку, ён на са­мым па­чат­ку 1930-х за­ці­ка­віў­ся блю­зам, не за­сму­ча­ючы­ся тым, каб яшчэ пры жыц­ці акру­жыць улас­ную бі­ягра­фію ча­ сам не­йма­вер­ны­мі гіс­то­ры­ямі. Га­лоў­ная з іх рас­па­вя­дае пра тое, што вы­дат­на ава­ло­даць ігрой на гі­та­ры і спаз­наць та­лент на­пі­сан­ня блю­заў яму да­па­мог сам д’ябал, яко­му ён прад­аў ду­шу на ад­ным са скры­жа­ван­няў у Клар­ксдэй­ ле, штат Мі­сі­сі­пі. Пра­ўда тое ці не — не­вя­до­ма, ад­нак ця­пер на гэ­тым мес­цы ста­іць по­мнік з гі­та­ра­мі, які на­гад­вае пра не­звы­чай­на­га му­зы­кан­та. Гэ­ты факт сам Ро­берт Джон­сан згад­вае не­адна­ра­зо­ва ў та­кіх сва­іх тво­рах, як «Me and the Devil Blues», «Hellhound on My Trail», «Walking Blues» і ў най­бо­льш вя­до­ мым «Cross Road Blues» . Пры жыц­ці Ро­берт Джон­сан не вы­даў ані­вод­на­га аль­бо­ма, але шмат за­піс­ ваў­ся. Яго­ныя блю­зы па­зней ува­хо­дзі­лі ў рэ­пер­ту­ар та­кіх са­ліс­таў і груп, як Эрык Клэп­тан, Рэй Ку­дэр, The Rolling Stones, Боб Ды­лан, Grateful Dead, Джон Мэй­ал, Пі­тар Грын, Red Hot Chili Peppers і інш. Гу­чаць яны і сён­ня, у тым лі­ ку і ў вы­ка­нан­ні айчын­ных му­зы­каў, бо, на дзі­ва, на­пі­са­ныя Джон­са­нам ужо да­ўным-да­ўно тво­ры не ста­рэ­юць, зра­біў­шы­ся кла­сі­кай жан­ру. А ў спі­се «Ста най­вя­лік­шых гі­та­рыс­таў све­ту» ча­со­пі­са Rolling Stone Ро­берт Джон­сан за­й­ мае пя­ты ра­док. Між­во­лі за­ду­ма­ешся: а мо на­сам­рэч да­маг­чы­ся не­маг­чы­ма­ га яму да­па­маг­ла іншас­вет­ная сі­ла? Асо­бе Джон­са­на пры­све­ча­ны шэ­раг да­ку­мен­та­ль­ных кі­нас­ту­жак і мас­ тац­кі фі­льм «Скры­жа­ван­не» Уол­та­ра Хі­ла.

1. Чык Ка­рыа. Фо­та rg.ru.

2. «Кар­нэ­гі-хол». Фо­та аfisha.nyc.

3. Ро­берт Джон­сан. Фо­та аmericansongwriter.com. красавік, 2021

34

Харэагафія / Агляд

ад­кры­тасць і ды­ялог « Між­на­р од­ныя сус­трэ­ч ы тэ­атраў тан­ца » ( MSTT ) у Люб­лі­не Свят­ла­на Ула­ноў­ская

1. «Мастацкія песні, фігуры мовы». Харэаграфія Алонза Кінга. Alonzo King Lines Ballet. ЗША.

2. «Праблемы з матуляй». Харэаграфія Сесіліі Маізіа. Бытамскі тэатр танца і руху Rozbark. Польшча.

3. «Гнездаванне».Харэаграфія Ідана Коэна. Кракаўскі тэатр танца. Польшча.

4. «Stalking Paradise». Харэаграфія Кюлі Росна, Кенэта Флака. Люблінскі тэатр танца. Польшча.

5. «Цела».Харэаграфія Войцеха Капроня, Дарыюша Каціньскага. Люблінскі тэатр танца. Польшча. Фота: Пётр Яруга і Мацей Рукаш.

MSTT — адзін з най­буй­ней­шых і са­мых пра­цяг­лых фес­ты­ва­ляў contemporary dance у Поль­шчы — сё­ле­та адзна­чае 25-год­дзе. Фо­рум, зла­джа­ны з мэ­тай ад­крыць люб­лін­цам свет су­час­на­га тан­ца, за час свай­го існа­ван­ ня эва­лю­цы­яна­ваў ад ка­мер­най імпрэ­зы да шмат­дзён­ на­га тан­ца­ва­ль­на­га ма­ра­фо­ну. MSTT доб­ра ве­да­юць і лю­бяць у Бе­ла­ру­сі — і ёсць за што: ні­вод­ны з за­меж­ных фэс­таў так рэ­гу­ляр­на і плён­на не су­пра­цоў­ні­чае з дзея­ ча­мі айчын­най тан­ца­ва­ль­най сцэ­ны.

Гіс­то­рыя «Раз­на­стай­насць», «ад­кры­тасць» і «га­ры­зан­та­ль­насць» — гэ­тыя сло­вы най­ леп­шым чы­нам ха­рак­та­ры­зу­юць сут­насць мас­тац­кай па­лі­ты­кі фес­ты­ва­лю. Гэ­ та не ку­ра­тар­скі пра­ект з яго дык­та­там аса­біс­тых эстэ­тыч­ных пры­хі­ль­нас­цей, не кон­курс і не «па­рад да­сяг­нен­няў», а ме­на­ві­та сус­трэ­чы — роз­ных по­гля­даў на та­нец і це­ла, роз­ных ге­не­ра­цый, кан­цэп­ту­аль­ных стра­тэ­гій, тан­ца­ва­ль­ ных тра­ды­цый, сты­ляў і школ. Ня­змен­ны­мі га­лоў­ны­мі арга­ні­за­та­ра­мі фо­ру­му з’яўля­юцца Цэнтр ку­ль­ту­ры ў Люб­лі­не і Люб­лін­скі тэ­атр тан­ца. Га­во­ра­чы пра гіс­то­рыю MSTT, не­ль­га не зга­даць Хан­ну Стшэ­мец­ку, вы­біт­ную ха­рэ­ограф­ку, вы­клад­чы­цу, дзя­ку­ючы на­ма­ган­ням якой Люб­лін пе­ра­тва­рыў­ ся ў адзін з цэн­траў су­час­на­га тан­ца ў Поль­шчы. Вы­пус­кні­ца Люб­лін­ска­га тэх­на­ла­гіч­на­га ўні­вер­сі­тэ­та, яна з ран­ніх га­доў за­йма­ла­ся ба­ле­там, акра­ба­ ты­кай, пан­та­мі­май, гім­нас­ты­кай, а ў 1980-х за­ха­пі­ла­ся экс­пе­ры­мен­та­ль­ным «Мастацтва» № 4 (457)

тан­ца­ва­ль­ным ру­хам і ад­пра­ві­ла­ся асвой­ваць яго ў ЗША (1988—1990). Вяр­ нуў­шы­ся, у 1993-м за­сна­ва­ла Гурт су­час­на­га тан­ца Люб­лін­ска­га тэх­на­ла­гіч­ на­га ўні­вер­сі­тэ­та (яго гіс­то­рыя ўзы­хо­дзіць да сту­дэн­цка­га Гур­та на­ва­тар­скіх тан­ца­ва­ль­ных форм, ство­ра­на­га ў 1977-м). Па­сля па­спя­хо­вых вы­ступ­лен­няў ка­лек­ты­ву на шмат­лі­кіх на­цы­яна­ль­ных і між­на­род­ных фо­ру­мах Хан­на вы­ ра­шы­ла арга­ні­за­ваць пад­обнае ме­рап­ры­емства і ў род­ным го­ра­дзе. Так у 1997-м па­ўстаў фес­ты­валь «Люб­лін­скія сус­трэ­чы тэ­атраў тан­ца» (з 1999 — «Між­на­род­ныя сус­трэ­чы…»), мас­тац­кім кі­раў­ні­ком яко­га ха­рэ­ограф­ка з’яўля­ ла­ся да 2006 го­да. У 2001-м стар­та­ваў яшчэ адзін доў­га­тэр­мі­но­вы пра­ект Хан­ны Стшэ­мец­кай — Люб­лін­скі тэ­атр тан­ца, у склад яко­га ўвай­шлі артыс­ты вы­шэй­зга­да­на­га гур­та тэх­на­ла­гіч­на­га ўні­вер­сі­тэ­та Ган­на Жак, Вой­цех Кап­ронь і Ры­шард Ка­лі­ноў­скі. Дзя­ку­ючы гэ­тай іні­цы­яты­ве на тан­ца­ва­ль­най ма­пе Поль­шчы з’яві­ла­ся яшчэ

Харэагафія / Агляд

35

ме­рап­ры­емстваў: май­стар-кла­сы, прэ­зен­та­цыі кніж­ных вы­дан­няў, аб­мер­ка­ ван­ні спек­так­ляў, дыс­ку­сіі, фо­та­выс­та­вы, кі­на­па­ка­зы, лек­цыі, се­мі­на­ры па кры­ты­цы тан­ца, сус­трэ­чы з ха­рэ­огра­фа­мі, на­ват між­на­род­ныя на­ву­ко­выя кан­фе­рэн­цыі. Бы­ваю на роз­ных фо­ру­мах, ад­нак та­кой на­сы­ча­най ад­ука­цый­ най пра­гра­мы не сус­тра­ка­ла бо­льш ні­дзе. Кож­ны фес­ты­валь мае ад­мыс­ло­вую кан­цэп­цыю, у ад­па­вед­нас­ці з якой вы­бу­ доў­ва­ецца ўся пра­гра­ма. Так, шэ­раг «Між­на­род­ных сус­трэч» быў пры­све­ча­ны ўза­ема­дзе­янню тан­ца з роз­ны­мі ві­да­мі мас­тац­тва: з плас­тыч­ны­мі мас­тац­тва­ мі (ХІІ MSTT, 2008), лі­та­ра­ту­рай (ХІ­ІІ MSTT, 2009), му­зы­кай (ХІV MSTT, 2010). У цэн­тры ХVІІ MSTT (2013) ака­за­ла­ся тан­ца­ва­ль­ная імпра­ві­за­цыя, а скраз­ной тэ­май ХХІ­ІІ фэс­ту стаў бры­тан­скі век­тар у раз­віц­ці contemporary dance. Трэн­дсэ­тэ­ры Ад­на з пры­яры­тэт­ных за­дач фес­ты­ва­лю — па­зна­ёміць поль­скую пуб­лі­ку з най­бо­льш зна­ка­вы­мі з’ява­мі за­меж­на­га contemporary dance і су­час­на­га ба­ ле­та. У роз­ныя га­ды тут вы­сту­па­лі та­кія ўплы­во­выя ка­лек­ты­вы, як Тан­ца­ва­ль­ ная кам­па­нія Ясмін Га­дэр (Ізра­іль), Ча­ля­бін­скі тэ­атр су­час­на­га тан­ца Во­ль­гі По­ны (Рас­ія), Гурт Джо­на­та­на Ба­роў­за (Вя­лі­каб­ры­та­нія), Тэ­атр тан­ца «Аўра» Бі­ру­ты Ле­ту­кай­тэ (Літ­ва), Кам­па­нія Ё Стром­грэ­на (На­рве­гія), «WArd/waRD»

ад­на пра­фе­сій­ная кам­па­нія (по­руч з Поль­скім, Сі­лез­скім, Ке­лец­кім, Гда­ньс­кім і Со­пац­кім тэ­атра­мі тан­ца). Па­ка­за­ль­на, што спра­ва, рас­па­ча­тая ха­рэ­ограф­ кай, сён­ня пра­цяг­ва­ецца яе вы­ха­ван­ца­мі: мас­тац­кім кі­раў­ні­ком MSTT і люб­ лін­скай тру­пы з’яўля­ецца Ры­шард Ка­лі­ноў­скі (з 2006), сту­дэн­цкі ка­лек­тыў уз­на­ча­ль­вае Ган­на Жак (з 2005). Пра­гра­ма Раз­ма­ітая пра­гра­ма «Між­на­род­ных сус­трэч», як пра­ві­ла, скла­да­ецца з не­ ка­ль­кіх бло­каў: па­ста­ноў­кі сус­вет­на вя­до­мых май­строў, экс­пе­ры­мен­та­ль­ныя тво­ры ма­ла­дых аўта­раў з роз­ных кра­ін (на­прык­лад, MSTT рэ­гу­ляр­на прэ­зен­ туе ра­бо­ты ўдзе­ль­ні­каў сет­кі Aerowaves — пра­екта па пра­соў­ван­ні еўра­пей­ скіх ха­рэ­огра­фаў-па­чат­коў­цаў) і най­бо­льш яркія спек­так­лі поль­скай тан­ца­ ва­ль­най сцэ­ны. Акра­мя та­го, пад­час фэс­ту пра­хо­дзіць мнос­тва ад­ука­цый­ных красавік, 2021

36

Харэагафія / Агляд

Ган Ван дэн Брук (Бе­ль­гія—Ні­дэр­лан­ды), Тан­ца­ва­ль­ная кам­па­нія По­ла Тэй­ла­ ра-2 (ЗША) і іншыя. Раз­ам з тым удзел за­меж­ных гур­тоў доў­гі час аб­мя­жоў­ваў­ся ад­сут­нас­цю вы­со­ка­тэх­на­ла­гіч­най пля­цоў­кі, пры­дат­най да па­ка­зу маш­таб­ных твор­чых пра­ектаў. Сі­ту­ацыя змя­ні­ла­ся ў 2015-м, ка­лі ў Люб­лі­не ўзвя­лі шмат­фун­кцы­ яна­ль­ны бу­ды­нак Цэн­тра сус­трэ­чы ку­ль­тур з су­час­на аб­ста­ля­ва­най тэ­атра­ль­ най за­лай на 1000 мес­цаў. Так фес­ты­валь атры­маў маг­чы­масць за­пра­шаць за­меж­ныя кам­па­ніі хай-кла­са. Пер­шай ста­ла зна­ка­мі­тая ізра­ільс­кая тру­па «Бат­шэ­ва» пад кі­раў­ніц­твам Аха­да На­ары­на. Двац­цаць во­сем га­доў за­пар (1990—2018) ха­рэ­ограф ста­яў на ча­ле ство­ра­най у 1964-м на­ма­ган­ня­мі ба­ ра­нэ­сы Бат-Шэ­вы дэ Рот­шы­льд тэль-авіў­скай кам­па­ніі, за гэ­ты час за­цвер­ дзіў­шы яе ў лі­ку леп­шых тан­ца­ва­ль­ных тэ­атраў. На­арын су­пра­цоў­ні­чаў з Мар­тай Грэм, Ма­ры­сам Бе­жа­рам, Ні­дэр­лан­дскім тэ­ атрам тан­ца, ад­нак атры­маў сус­вет­нае пры­знан­не як прад­стаў­нік ме­на­ві­та сва­ёй кра­іны. Кож­ная яго па­ста­ноў­ка за­ўсё­ды звя­за­на з Ізра­ілем, у тым лі­ку і «Апош­няя ра­бо­та», па­ка­за­ная пад­час ХХІ MSTT (2017). На пы­тан­не, ад­куль та­кая не­вя­сё­лая на­зва, На­арын ад­каз­вае: «Не мы вы­бі­ра­ем, якое з на­шых дзея­нняў ста­не апош­нім. Так, мож­на пры­маць гэ­та ляг­чэй — як маю апош­нюю па­ста­ноў­ку на сён­ня, але на­огул спра­вы ў ма­ёй кра­іне ідуць не ве­ль­мі доб­ра. Так што, маг­чы­ма, гэ­тая пра­ца ста­не апош­няй, хто ве­дае…» На па­чат­ку спек­так­ля мы ба­чым у да­ль­нім ку­це сцэ­ны артыс­тку ў сі­няй су­ кен­цы і кра­соў­ках, якая імчыц­ца па бе­га­вой да­рож­цы. Што б ні ад­бы­ва­ла­ся да­лей, яна бу­дзе пра­цяг­ваць ру­хац­ца, па­куль не апус­ціц­ца за­сло­на. Гэ­ты бег скраз­ной ніт­кай пра­шы­вае ўвесь спек­такль, пе­ра­тва­ра­ючы ча­ра­ду дыс­крэт­ ных эпі­зо­даў у цэ­ль­нае і бес­пе­ра­пын­нае вы­каз­ван­не. Між­во­лі ўзні­кае вы­ раз­ны воб­раз па­сту­па­ль­на­га ру­ху род­най кра­іны На­ары­на, які не­маг­чы­ма спы­ніць на­ват бе­лым сця­гам ка­пі­ту­ля­цыі, што з’яўля­ецца ў ру­ках артыс­ткі на­пры­кан­цы спек­так­ля. Яго пер­шая час­тка ўяў­ляе з ся­бе ча­ра­ду вы­на­ход­лі­вых со­ла: ад­ны тан­цоў­ шчы­кі асця­рож­на хо­дзяць на па­ль­цах, быц­цам птуш­кі, не­хта пе­ра­соў­ва­ецца на ка­рач­ках, хто­сь­ці вы­гі­на­ецца, ні­бы­та змяя… З мнос­тва ва­ры­яцый, жэс­ таў, поз ха­рэ­ограф ства­рае ўра­жа­ль­ныя шмат­фі­гур­ныя кам­па­зі­цыі. Фір­мо­вы фі­зі­яла­гізм на­ары­наў­скай лек­сі­кі (спаз­мы кор­пу­са, су­тар­гі ног) пе­ра­тва­рае гэ­тыя ла­ка­ніч­ныя эпі­зо­ды ў ад­чай­ныя спо­ве­дзі вы­ка­наў­цаў. У фі­на­ле адзін­кі сцяг­ва­юцца ў шчы­ль­ны па­гра­жа­ль­ны на­тоўп. Мед­ыта­тыў­ны тэм­па­рытм змя­ ня­ецца ві­та­ль­най энер­гі­яй ма­са­вых ско­каў та­кой сі­лы, што, пад­аец­ца, яшчэ трош­кі — і па­ўста­не па­трэ­ба ва ўтай­моў­най ка­шу­лі. Так і зда­ра­ецца: яе ро­лю вы­кон­вае ўпа­ко­вач­ны скотч, якім аб­мот­ва­юць кож­на­га тан­цоў­шчы­ка (акра­мя артыс­ткі на бе­га­вой да­рож­цы). Та­кое воб­раз­нае ра­шэн­не вы­клі­кае аса­цы­ яцыі з та­та­ль­най не­сва­бо­дай, цэн­зу­рай і аб­ме­жа­ван­нем пра­воў, з па­ма­га­ты­мі гвал­ту і яго ахвя­ра­мі, рэ­ва­лю­цы­яй і яе пад­аўлен­нем. Спек­такль ад­кры­ты для інтэр­прэ­та­цый, як і іншыя па­ста­ноў­кі ха­рэ­огра­фа. У на­ступ­ныя га­ды хэд­лай­не­ра­мі фес­ты­ва­лю ста­на­ві­лі­ся та­кія вя­до­мыя тру­пы, як «Lines Ballet» Алон­са Кін­га (ЗША), кам­па­ніі Ха­фе­ша Шэх­тэ­ра і Уэй­на МакГрэ­га­ра (аб­едзве Вя­лі­каб­ры­та­нія), Ні­дэр­лан­дскі тэ­атр тан­ца — 2.

«Мастацтва» № 4 (457)

Поль­скі век­тар Што­год ве­ль­мі прад­стаў­ні­ча на MSTT вы­гля­дае поль­скі су­час­ны та­нец. На апош­нім фэс­це, што з-за пан­дэ­міч­ных аб­ме­жа­ван­няў пра­йшоў у анлайн-фар­ ма­це, мы ўба­чы­лі ра­бо­ты трох ге­не­ра­цый ха­рэ­огра­фаў і кам­па­ній: па­чы­­наль­­ ні­каў (тэ­атр Dada von Bzdulow Ле­шэ­ка Бзды­ла, Яцэк Пшы­бы­ло­віч, Со­пац­кі тэ­атр тан­ца Ёан­ны Чай­коў­скай і Яцэ­ка Краў­чы­ка…), ся­рэд­ня­га па­ка­лен­ня (Па­вел Са­ко­віч, Ра­мо­на На­габ­чы­ньс­ка, Па­вел Гра­ла…) і ма­ла­дых аўта­раў (Мі­ хал Пшы­бы­ла, Да­мі­нік Ве­цэк, Ёан­на Возь­на, Маг­да­ле­на Ка­ва­ла…). Гіс­то­рыя тэ­атра, пер­са­ні­фі­ка­ва­ная праз це­ла яе не­пас­рэд­на­га свед­кі і ўдзель­­ні­ка, па­ўста­ва­ла ў імпра­ві­за­ва­ным пер­фор­ман­се «Апош­няе со­ла К.» у па­ста­ноў­цы і вы­ка­нан­ні Ры­шар­да Ка­лі­ноў­ска­га (Люб­лін­скі тэ­атр тан­ца). Кры­ні­цай інспі­ра­цыі для ха­рэ­огра­фа па­слу­жы­лі спек­такль Хан­ны Стшэ­мец­ кай «DC 5861494» і п’еса Сэ­мю­эля Бе­ке­та «Апош­няя стуж­ка Крэ­па». Яе ге­рой здзяй­сняе рэ­трас­пек­тыў­нае пад­арож­жа ў мі­ну­лае, пра­слу­хоў­ва­ючы да­ўнія за­пі­сы ўлас­на­га го­ла­су. «“Апош­няе со­ла К.” я ства­раў у асаб­лі­вы мо­мант у сва­ім жыц­ці. Я да­сяг­нуў пэў­на­га ўзрос­ту, у якім мно­гія з ма­іх ад­на­год­каў аль­ бо скон­чы­лі кар’еру, аль­бо шу­ка­юць, што ра­біць да­лей. Я за­даю са­бе пы­тан­ні: ко­ль­кі яшчэ я ма­гу кі­ра­ваць, ці хо­піць у мя­не сіл? Я вы­ра­шыў сус­трэц­ца з са­мім са­бой у пер­шай со­ль­най пра­цы ў ма­ёй кар’еры. Я па­цяг­нуў­ся да Бе­ке­та і спек­так­ля «DC 5861494», ство­ра­на­га раз­ам з Хан­най Стшэ­мец­кай амаль два дзе­ся­ці­год­дзі та­му. Яго ха­рэ­агра­фія мне ўсё яшчэ пад­аец­ца све­жай і на­тх­ няль­­най», — рас­па­вя­дае Ры­шард Ка­лі­ноў­скі. Пад­час тан­ца артыст ні­бы­та ўгляд­ва­ецца ў люс­тэр­ка сва­ёй па­мя­ці, зда­бы­вае з яе най­бо­льш знач­ныя падзеі з твор­ча­га жыц­ця тэ­атра і пра­жы­вае іх на­ноў. Це­ла тут ро­біц­ца сво­еа­саб­лі­вым «да­ку­мен­там», які ўтрым­лі­вае ў са­бе пэў­ныя гіс­та­рыч­ныя, са­цы­яку­ль­тур­ныя, аса­біс­тыя звес­ткі, а гіс­то­рыя тру­пы на­бы­вае суб’ектыў­нае, (аўта)бі­ягра­фіч­нае вы­мя­рэн­не. Эле­мен­ты да­ку­мен­та­ль­нас­ці ў тан­ца­ва­ль­ным мас­тац­тве сён­ня актыў­на вы­ка­ рыс­тоў­ва­юць Ксаў­е Ле Руа, Ба­рыс Шар­мац, Ме­тэ Інгвар­тсан, Ра­шыд Урам­дан, Аліў­е Дзю­буа, Мар­цін На­хбар і іншыя. Це­ла ў гэ­тым вы­пад­ку ста­но­віц­ца жы­ вым архі­вам, пра­сто­рай са­цы­яль­най па­мя­ці, а тан­ца­ва­ль­нае прад­стаў­лен­не, у сваю чар­гу, — люс­тэр­кам не то­ль­кі гіс­та­рыч­ных падзей, але і інды­ві­ду­аль­ ных пе­ра­жы­ван­няў, вы­клі­ка­ных імі. Ка­лек­тыў­ным парт­рэ­там тру­пы мож­на на­зваць спек­такль «45» Поль­ска­га тэ­атра тан­ца ў па­ста­ноў­цы Яцэ­ка Пшы­бы­ло­ві­ча. Яго прэм’ера (2019) бы­ла пры­мер­ка­ва­на да юбі­лею сла­ву­тай кам­па­ніі, за­сна­ва­най у 1973-м рэ­фар­ма­ та­рам на­цы­яна­ль­най тан­ца­ва­ль­най сцэ­ны Кон­ра­дам Джэ­вец­кім (да 2017 — По­зна­ньс­кі ба­лет), яна ста­ла пер­шым су­час­ным ха­рэ­агра­фіч­ным тэ­атрам у яе гіс­то­рыі. «45» — да­ні­на па­ва­гі артыс­там, фік­са­цыя іх інды­ві­ду­аль­най не­ паў­тор­нас­ці, і ў той жа час — да­сле­да­ван­не ка­ман­днай пра­цы, яе ме­ха­ніз­маў, вы­клі­каў ды іе­рар­хіч­нас­ці. Не­вы­пад­ко­ва ў ад­ной са сцэн тан­цоў­шчы­кі цес­на спля­та­юцца це­ла­мі, утва­ра­ючы ску­льп­тур­ную гру­пу, якая на­гад­вае ча­ла­ве­ чую пі­ра­мі­ду. Усход­няе парт­нёр­ства Важ­ным кі­рун­кам мас­тац­кай па­лі­ты­кі фес­ты­ва­лю з’яўля­ецца прэ­зен­та­цыя і пра­соў­ван­не су­час­на­га тан­ца ўсход­не­еўра­пей­скіх кра­ін, які доў­гі час зна­хо­ дзіў­ся ў це­ні за­ход­няй тан­ца­ва­ль­най сцэ­ны. З гэ­тай мэ­тай на MSTT рэ­гу­ляр­на за­пра­ша­юцца ма­ла­вя­до­мыя шы­ро­кай пуб­лі­цы ка­лек­ты­вы з Укра­іны, Ру­мы­ніі, Вен­грыі і інш. «Мы імкнём­ся лік­ві­да­ваць пэў­ныя бе­лыя пля­мы на тан­ца­ва­ль­ на-тэ­атра­ль­най кар­це Еўро­пы. Та­му для нас так важ­ны Усход, тан­ца­ва­ль­нае мас­тац­тва по­стса­цы­яліс­тыч­ных кра­ін, чый дос­вед нам ве­ль­мі бліз­кі», — га­ во­рыць Ры­шард Ка­лі­ноў­скі. Бе­ла­рус­кія кам­па­ніі ўдзе­ль­ні­ча­юць у фес­ты­ва­ лі амаль што­год, а ў 2013-м у Люб­лі­не на­ват ад­бы­ла­ся ска­ро­ча­ная вер­сія мін­скай «ПлаSтфор­мы», у рам­ках якой свае ра­бо­ты прад­ста­ві­лі тан­цтэ­атр «Га­ле­рэя» Аляк­сан­дра Це­бя­нь­ко­ва, гурт су­час­най ха­рэ­агра­фіі «Quadro» Іны Асла­ма­вай, «SKVO’s Dance Company» Во­ль­гі Сквар­цо­вай і плас­тыч­ны тэ­атр «InZhest» Вя­час­ла­ва Іна­зем­ца­ва. *** Юбі­лей­ная пра­гра­ма, пры­све­ча­ная 25-год­дзю фэс­ту, аб­яцае быць ба­га­тай на ад­крыц­ці. Яе га­лоў­най тэ­май ста­не ня­мец­кая тан­ца­ва­ль­ная сцэ­на, а ку­ль­мі­ на­цый­най падзе­яй — гас­тро­лі Ву­пер­та­льс­ка­га тэ­атра тан­ца Пі­ны Баўш.

Ха­р э­а гра­ф ія / А гл яд

Як зра­біц­ца шчас­лі­вым? Прэм’еры двух ба­л е­таў д ля дзя­ц ей

Тац­ця­на Му­шын­ская

37

На грун­ц е парт­ыту­ры Пра­коф’ева

«Пеця і воўк»: 2. Канстанцін Белахвосцік (Пеця).

3. Ягор Шаўчук (Кот).

4. Сцэна са спектакля. Фота Таццяны Матусевіч.

К

аш­тоў­насць па­ста­ноў­кі ба­ле­та «Пе­ця і воўк» у Мін­ску (над ім пра­ца­ва­лі ды­ры­жор­ ка Ма­ры­на Трац­ця­ко­ва, ха­рэ­ограф Сяр­гей Мі­кель, сцэ­ног­раф­ка Лю­боў Сі­дзе­ль­ні­ка­ва) мож­ на акрэс­ліць шмат­лі­кі­мі мо­ман­та­мі. Па-пер­шае, асно­ва ба­ле­та — му­зы­ка Сяр­гея Пра­коф’ева, якая або ні­ко­лі на­огул не гу­ча­ла ў на­шым Му­зыч­ным, або ка­лі і гу­ча­ла, дык ве­ль­мі да­ўно. Му­зы­ка

«Чыпаліна»: 1. Юрый Кавалёў (Чыпалоне).

5. Таццяна Падабедава і Святлана Геронік (Вартаўніцы).

6. Сцэна са спектакля.

7. Ніка Скрабкова (прынц Лімон). Фота Сяргея Ждановіча.

Пры кан­цы са­ка­ві­ка, якраз пад­час шко­ль­ных вес­на­вых ка­ні­кул, два роз­ ныя ка­лек­ты­вы па­ка­за­лі прэм’еры ха­рэ­агра­фіч­ных спек­так­ляў, ад­ра­са­ ва­ных ме­на­ві­та ма­ле­чы. Спа­чат­ку па­каз «Пе­ці і воў­ка» ў Бе­ла­рус­кім му­ зыч­ным тэ­атры, по­тым «Чы­па­лі­на», які прэ­зен­та­ва­ла Ба­лет­ная шко­ла Ма­ры­ны Веж­на­вец.

Чым уво­гу­ле каш­тоў­ныя і ка­рыс­ныя па­ста­ноў­кі, пры­зна­ча­ныя са­мым юным гле­да­чам? За­ўва­жу: апош­нім ча­сам та­кіх на­зваў ста­но­віц­ца бо­лей. Зга­да­ем па­ста­ноў­ку «Пі­но­кіа», якую ня­даў­на прэ­ зен­та­ваў Тэ­атр опе­ры і ба­ле­та. Дзі­ця­чая аўды­то­рыя хоць і ня­прос­тая (цяж­ка тры­маць яе ўва­гу, трэ­ба вы­бі­раць ад­па­вед­ныя тэ­мы і зра­зу­ме­лыя сю­жэ­ты), але ўдзяч­ная. У якім сэн­се? Кож­ны год з’яўля­юцца но­выя па­тэн­цый­ныя гле­да­чы, якім не­абход­ны све­жы тэ­атра­ль­ны прад­укт. Так што па­ трэ­ба ў но­вых па­ста­ноў­ках увесь час існуе. У той жа час ся­мей­ны пра­гляд прад­угле­джвае на­быц­цё не ад­на­го, а двух-трох квіт­коў. Без­умоў­на, гэ­та да­па­ма­гае тэ­атру вы­кон­ваць план па на­вед­ва­ль­нас­ ці, які на­ват ва ўмо­вах пан­дэ­міі ніх­то не ад­мя­няў. Кож­ная ма­ма ці та­та, што дба­юць пра эстэ­тыч­ нае, эма­цый­нае, інтэ­лек­ту­аль­нае раз­віц­цё ўлас­на­га дзі­ця­ці, мо­гуць па­шка­да­ваць на­быць што­сь­ці са­бе, але ні­ко­лі не па­шка­ду­юць гро­шы на сваё дзі­ця. А ка­лі раз­ва­жаць не пра фі­нан­са­вы бок пы­ тан­ня, а пра мас­тац­кі і эстэ­тыч­ны, то раз­на­стай­насць рэ­пер­ту­ару, ад­ра­са­ва­на­га най­перш ма­ле­чы, да­па­ма­гае тэ­атру вы­хоў­ваць і па­сту­по­ва фар­ма­ваць гус­ты і за­ці­каў­лен­ні свай­го бу­ду­ча­га гле­да­ча. Та­го, які бу­дзе за­ча­ра­ва­ны тэ­атрам і пры­йдзе яшчэ не­адной­чы. А ця­пер блі­жэй да за­яўле­най тэ­мы.

красавік, 2021

38

аль­ны воб­раз Дзя­ду­лі (Сяр­гей Глух): яго ча­му­сь­ці апра­ну­лі ў за­мур­за­ную ва­тоў­ку ці то зэ­ка (які, ве­ра­год­на, пра­ца­ваў на бу­доў­лі Бе­ла­мор­ка­на­ла), ці то вяс­коў­ца з глу­хо­га і за­няд­ба­на­га па­се­ліш­ча. Яго­ная бу­дзё­наў­ка з зор­кай вы­гля­дае за­па­зы­ча­ най са спек­так­ля «Вя­сел­ле ў Ма­лі­наў­цы». Але ўво­гу­ле спек­такль атры­маў­ся. Ён вя­сё­лы, жыц­ця­ра­дас­ны, ды­на­міч­ны, не­пра­цяг­лы па ча­се.

су­час­ная па сва­іх інта­на­цы­ях. Да­сціп­ная, вос­трая па аркес­троў­цы. У ме­ло­ды­ях, што ўзні­ка­юць у аркес­тры, па­зна­еш зер­не тых му­зыч­ных тэм, якія праз не­ка­ль­кі га­доў рас­квіт­не­юць у ма­гут­най, сап­раў­ды ге­ні­яль­най парт­ыту­ры ба­ле­та «Ра­мэа і Джу­ль­ета». У свой час штур­шком для на­ра­джэн­ня «Пе­ці і воў­ка» з’яві­ла­ся пра­па­но­ва На­тал­лі Сац, ства­ ра­ль­ні­цы мас­коў­ска­га Цэн­тра­ль­на­га дзі­ця­ча­га тэ­атра, на­пі­саць му­зыч­ную гіс­то­рыю для са­мых ма­ле­нь­кіх гле­да­чоў. Уся­го за ча­ты­ры дні кам­па­ зі­тар на­пі­саў і кла­вір, і тэкст каз­кі. Пра рэ­за­нанс, які «Пе­ця і воўк» меў у сус­вет­най му­зы­цы і тэ­атры, свед­чаць про­звіш­чы зна­ка­мі­тых ды­ры­ жо­раў, што звяр­та­лі­ся да тво­ра. Ся­род іх Яўген Свят­ла­наў, Ге­надзь Раж­дзес­твен­скі, Ле­анард Бер­нстайн, Гер­берт фон Ка­ра­ян. Тэкст ад аўта­ра ў роз­ных пра­ектах чы­та­лі На­тал­ля Сац, Жэ­рар Фі­ліп, Ро­мі Шнай­дэр. Каш­тоў­насць мін­скай па­ста­ноў­кі — і да­сціп­нае зна­ёмства з інстру­мен­та­мі аркес­тра, і тое, што пад­обны спек­такль мож­на ад­ра­са­ваць гле­да­ чу, па­чы­на­ючы з двух-трох­га­до­ва­га ўзрос­ту (тво­ры для пяш­чот­на­га веку — са­мае скла­да­нае ў дзі­ця­чым рэ­пер­ту­ары). «Гэ­та не сап­раў­дны ба­лет!» — з ад­цен­нем лёг­кай крыў­ды за­ўва­жы­ла дзяў­чын­ка дзе­ся­ці га­доў, якая ся­дзе­ла по­бач са мной. Маў­ляў, сап­раў­дны — гэ­та ка­лі на сцэ­не то­ль­кі та­нец, без уся­ля­кіх ка­мен­та­роў. Так, у 10 га­доў шко­ль­ні­ка мож­на вес­ці на лю­бы ба­лет Чай­коў­ска­га, і яму там бу­дзе ўсё зра­зу­ме­ла. Але мен­шыя дзе­ці не за­ўсё­ды здат­ныя «ўха­піць» і зра­зу­мець сю­жэт, уз­ае­ма­адно­сі­ны ге­ро­яў ме­ на­ві­та праз та­нец. Ім па­трэб­ныя тлу­ма­чэн­ні, і на­яўнасць апа­вя­да­ль­ні­ка, ка­зач­ні­цы (у да­дзе­ным вы­пад­ку ёю ста­ла­ся артыс­тка Ала Лу­ка­шэ­віч), да­па­ма­гае ма­ле­чы ўвай­сці ў свет ба­лет­на­га спек­так­ля. Сю­жэт «Пе­ці» про­сты, а ў не­чым на­ват на­іўны. Але вы­ні­ко­выя ўра­жан­ні за­ле­жаць ад вы­на­ ход­лі­вас­ці па­ста­ноў­шчы­ка. Ха­рэ­ограф Сяр­гей Мі­кель сва­ім па­пя­рэд­нім ба­ле­там «Джэймс і Персік-велікан»», па­стаў­ле­ным у Му­зыч­ным, пе­ «Мастацтва» № 4 (457)

ра­ка­наў: фан­та­зіі ў яго да­стат­ко­ва. (Шка­да, што да­сціп­ны спек­такль у 2 дзеях не­прык­мет­на знік з афіш і рэ­пер­ту­ару тэ­атра.) Най­бо­льш ці­ка­вай і ха­рэ­агра­фіч­на раз­гор­ну­тай у па­ста­ноў­цы пад­ала­ся парт­ыя Птуш­кі (Але­на Гер­ма­но­віч). У артыс­ткі пры­го­жыя лі­ніі плас­ты­кі, яе ге­ра­іня сап­раў­ды вы­тан­ча­ная і да­лі­кат­ная. Птуш­ка — ад­на з ня­мно­гіх ге­ра­інь спек­так­ля, ка­му да­дзе­на маг­чы­масць тан­ца­ваць на пу­антах. Яе аб­ліч­ча і сцэ­ніч­ны кас­цюм між­во­лі на­гад­ ва­юць пра «Ле­бя­дзі­нае воз­ера». А ча­му б і не?! І там так­са­ма дзей­ні­ча­юць птуш­кі, удак­лад­ню — ле­бе­дзі. Ві­да­воч­на: ад­на-адзі­ная Птуш­ка, як і ад­на Кач­ка (Іры­на Вай­тэ­ку­нас), згу­бі­ла­ся б на пра­сто­ры сцэ­ны. Та­му ха­рэ­ограф улас­най во­ляй да­баў­ляе ім сяб­ро­вак, і ў спек­так­лі з’яўля­юцца сім­па­тыч­ ныя стаі пту­шак: ка­чак і лас­та­вак. Ня­стры­ма­ныя апла­дыс­мен­ты за­лы за­ка­на­мер­на ўзні­ка­юць та­ды, ка­лі артыс­ты кар­дэ­ба­ле­ту, апра­ну­тыя ў сі­не-фі­яле­та­выя строі, імі­ту­юць хва­лі. Аб­агу­ле­ны ге­рой так і на­зы­ва­ецца — «Са­жал­ка». Да­сціп­на і вы­на­ход­лі­ва! Хоць воб­раз і мас­тац­кі вы­нік да­сяг­ну­тыя до­сыць про­стай плас­ты­кай. Тан­ца­ва­ль­ныя ма­лю­на­кі парт­ый Воў­ка (Ці­ма­фей Вай­тке­віч), Ка­та (Ягор Шаў­чук) па­бу­да­ва­ныя па экс­прэ­сіў­най і ха­рак­тар­най плас­ты­цы. Шмат гу­ма­рыс­тыч­ных штры­хоў у тан­цах ка­чак. Ха­пае ды­на­мі­кі ў эпі­зо­дах з удзе­лам па­ляў­ні­чых. Агу­ль­на­вя­до­ма: ро­лі ха­рак­тар­ных або ад­моў­ных ге­ро­яў до­сыць час­та аказ­ва­юцца бо­льш яркі­мі і вы­раз­ны­мі, чым ро­лі так зва­ных ста­ноў­чых. Вось і воб­раз Пе­ці (Кан­стан­цін Бе­лах­вос­цік) атры­маў­ ся... як бы гэ­та ле­пей ска­заць? На­пэў­на, пра­ві­ль­ ным і кры­ху «стэ­ры­ль­ным». Іншыя ге­роі актыў­на дзей­ні­ча­юць, Пе­ця бо­льш рэ­агуе на дзея­нні іншых. Зра­зу­ме­ла, па сю­жэ­це ён ма­лы хлоп­чык, але ха­рэ­огра­фу ў да­дзе­ным вы­пад­ку па­трэб­ны пра­фе­сій­ны тан­цоў­шчык — з-за скла­да­нас­ці тан­ца і ха­рак­та­ру плас­ты­кі. Та­му існуе пэў­ны ды­са­нанс у тым, што да­рос­лы (чы­тай — пад­ле­ так) вы­му­ша­ны рэ­ага­ваць як дзі­ця. Зга­даю яшчэ адзін мо­мант, які вы­клі­кае сум­нен­ні. Гэ­та ві­зу­

На яго мож­на пры­во­дзіць дзя­цей зу­сім ма­ло­га ўзрос­ту. Як ка­жуць у та­кіх вы­пад­ках, шчас­лі­ва­ га пла­ван­ня! І ўда­ла­га па­ка­ран­ня дра­пеж­ных ваў­коў. Чы­п а­лі­н а су­праць пры­н ца Лі­м о­н а

Б

а­лет­ная шко­ла Ма­ры­ны Веж­на­вец, вя­до­май са­ліс­ткі Вя­лі­ка­га тэ­атра Бе­ла­ру­сі, год за го­дам на­бі­рае вя­до­масць і аўта­ры­тэт. Не­й­ ма­вер­на вя­лі­кая ко­ль­касць вы­ха­ван­цаў шко­лы зра­бі­ла­ся лаў­рэ­ата­мі прэс­тыж­ных між­на­род­ных кон­кур­саў, а ця­пер пра­цяг­ва­юць на­ву­чан­не ў роз­ных кра­інах — у са­мой Бе­ла­ру­сі, а так­са­ма ў Рас­іі, Швей­ца­рыі. Шко­ла вы­праў­ля­ецца са сва­імі спек­так­ля­мі і кан­цэр­тны­мі пра­гра­ма­мі на за­меж­ныя гас­тро­лі (на­прык­лад, па­спя­хо­ва вы­ сту­па­ла ў Фран­цыі). Дый па­ста­ноў­кі, па­ка­за­ныя па­тра­ба­ва­ль­най мін­скай пуб­лі­цы, не на­ле­жаць да лі­ку про­стых. Ча­со­піс у свой час пі­саў пра та­кія спек­так­лі, як «Дзюй­мо­вач­ка» (на му­зы­ку Але­га Ха­дос­кі), «Шчаў­ку­нок», «Спя­чая кра­су­ ня» (на му­зы­ку Чай­коў­ска­га). Све­жай прэм’ерай Шко­лы зра­бі­ла­ся па­ста­ноў­ка ба­ле­та «Чы­па­лі­на». Два па­ка­зы бы­лі прэ­зен­та­ва­ныя на сцэ­не До­ма афі­цэ­раў і ДК МА­За. У лі­ку ства­ра­ль­ні­каў спек­

Ха­р э­а гра­ф ія / А гл яд так­ля — Аляк­сан­дра Ці­ха­мі­ра­ва (ліб­рэ­та і ха­рэа­ гра­фія), Ілья Пад­ка­па­еў (мас­так-па­ста­ноў­шчык), Свят­ла­на Та­дор­ская (мас­тач­ка-кан­струк­тар­ка). Ду­маю, мно­гія айчын­ныя ба­ле­та­ма­ны па­мя­та­юць спек­такль «Чы­па­лі­на» на му­зы­ку Ка­рэ­на Ха­ча­ ту­ра­на, які ў дру­гой па­ло­ве 1970-х ува­саб­ляў на мін­скай сцэ­не ха­рэ­ограф Ген­рых Ма­ёраў. У той па­ста­ноў­цы бы­лі за­ня­тыя мно­гія вя­до­мыя

бе­ла­рус­кія тан­цоў­шчы­кі і ба­ле­ры­ны — Вік­тар Сар­кі­сь­ян, Во­ль­га Ла­по, Тац­ця­на Яршо­ва, Юрый Тра­ян. Той спек­такль не­ка­ль­кі дзе­ся­ці­год­дзяў не сы­хо­дзіў са сцэ­ны. Но­вая сус­трэ­ча з «Чы­па­лі­на» ўзра­да­ва­ла з мно­ гіх пры­чын. Усё тая ж му­зы­ка Ка­рэ­на Ха­ча­ту­ра­

на — жы­вая, га­рэз­лі­вая, ды­на­міч­ная. Пра­сяк­ну­тая ра­дас­цю і энер­гі­яй, яна глы­бо­ка тан­ца­ва­ль­ная па сва­ёй пры­ро­дзе. Аляк­сан­дра Ці­ха­мі­ра­ва пры­ду­ма­ла но­вае, пе­ра­ка­наў­чае ліб­рэ­та (хоць яно па-ра­ней­ша­му грун­ту­ецца на зна­ка­мі­тай каз­цы Джа­ні Ра­да­ры). У да­ўней­шым, да­рос­лым спек­так­лі падзеі ад­ра­зу раз­гор­тва­лі­ся ў кра­іне, дзе жы­вуць ге­роі. Пад­обныя да лю­дзей, бед­ныя, але друж­ныя і вя­сё­лыя хлоп­чык Цы­бу­лін­ка, Мор­ква, Гар­буз і іх сяб­ры, а так­са­ма пых­лі­выя ба­га­цеі — прынц Лі­мон, сі­нь­ёр Па­мі­дор, гра­фі­ні Віш­ні. У па­ста­ноў­цы Шко­лы Хлоп­чык (Іван Пет­ ра­шэ­віч) і яго­ны Та­та (Юрый Ка­ва­лёў, са­ліст Вя­ лі­ка­га тэ­атра Бе­ла­ру­сі) вы­праў­ля­юцца на ры­нак. Ад­бы­ва­юцца, як гэ­та і па­він­на зда­рац­ца ў каз­цы, цу­доў­ныя пе­ра­ўтва­рэн­ні, і звы­чай­ны хлоп­чык ста­но­віц­ца Чы­па­лі­на, а яго­ны та­та — Чы­па­ло­не. За­ўва­жу: спек­такль, у якім за­ня­та мнос­тва зу­сім юных артыс­таў — пры­чым трох-, ча­ты­ рох-, пя­ці­га­до­вых, — мае дзве раз­гор­ну­тыя дзеі. Са­ма па­ста­ноў­ка надзі­ва ды­на­міч­ная. Не­вя­лі­кія ду­этныя ці со­ль­ныя тан­цы змя­ня­юцца па­го­ня­мі або раз­гор­ну­ты­мі ма­са­вы­мі сцэ­на­мі. У іх за­ня­ тыя мор­каў­кі, на ба­лі — слі­вы і аб­ры­ко­сы, а ў эпі­зо­дах ту­рэм­на­га зня­во­лен­ня так­са­ма квет­кі і мы­ша­ня­ты. Ма­гу то­ль­кі дзі­віц­ца, што ма­ле­нь­кія артыс­ткі, у якіх апры­ёры не мо­жа быць вя­лі­ка­га вы­ка­наў­ча­га во­пы­ту, ад­чу­ва­юць ся­бе на сцэ­не так раз­ня­во­ле­на і ўпэў­не­на! Ві­да­воч­на: у Шко­лу трап­ляе шмат та­ле­на­ві­тых дзя­цей, з доб­рым ад­чу­ван­нем рыт­му, плас­тыч­на ад­ора­ных. Але бяс­спрэч­на, што за пад­обным вы­ні­кам ста­іць і ве­лі­зар­ная пра­ца за­хоп­ле­ных і та­ле­на­ві­тых пед­аго­гаў: гэ­та Юрый Ка­ва­лёў, Але­на Веж­на­вец, Свят­ла­на Ге­ро­нік, Тац­ця­на Пад­абе­да­ва, Тац­ця­на Ула­сень. Ха­рэ­агра­фія ма­са­вых сцэн не над­та муд­ра­ге­ліс­тая (а для дзя­цей яна і не па­він­ на быць та­кой!), але ма­лю­нак тан­ца на­сто­ль­кі да­клад­ны, атры­моў­ва­ецца та­кая сін­хрон­насць і стан­ца­ва­насць, што не­ўсклад­нё­насць і «не­на­ва­ ро­чан­насць» на­ват не ад­ра­зу ўсве­дам­ля­еш. Зра­зу­ме­ла, агу­ль­ныя ўра­жан­ні ад спек­так­ля шмат у чым за­ле­жаць ад вы­ка­наў­цаў га­лоў­ных парт­ый. Чыс­ці­нёй лі­ній, тэх­ніч­нас­цю, раз­ня­во­ле­

39

нас­цю за­па­мі­на­юцца Іван Пет­ра­шэ­віч (Чы­па­лі­ на), Іван Дзя­до­віч (Ра­ды­сач­ка), Арцём Па­ўлы­чаў (граф Ві­ша­нь­ка). Ві­да­воч­на: для бо­льш да­рос­лых вы­ка­наў­цаў Аляк­сан­дра Ці­ха­мі­ра­ва пры­дум­ва­ ла бо­льш скла­да­ную ха­рэ­агра­фію. Эфек­тныя і ды­на­міч­ныя атры­ма­лі­ся парт­ыі пры­нца Лі­мо­на (Ні­ка Скраб­ко­ва), сі­нь­ёра Па­мі­до­ра (Анас­та­сія Ярмош), а так­са­ма сві­ты Лі­мо­на і агур­коў, якім да­ру­ча­на ро­ля па­лі­цэй­скіх. Апа­ге­ем эмо­цый гля­дзе­ль­най за­лы ста­но­віц­ца эпі­зод, ка­лі ў парт­ыях трох Вар­таў­ніц вы­хо­дзяць на сцэ­ну кі­раў­ні­ца шко­лы, са­ма Ма­ры­на Веж­ на­вец, а так­са­ма пед­аго­гі Тац­ця­на Пад­абе­да­ва і Свят­ла­на Ге­ро­нік. О-о, гэ­та трэ­ба бы­ло ба­чыць і чуць! Азарт са сцэ­ніч­най пля­цоў­кі пе­ра­лі­ваў­ся ў за­лу, якая про­ста вар’яце­ла ад за­хап­лен­ня. Імпэт, з якім тан­ца­ва­лі і пед­аго­гі, і вуч­ні, пры­му­ша­ла ду­маць, што шчас­лі­вы­мі на­сам­рэч мо­гуць быць то­ль­кі лю­дзі, па­глыб­ле­ныя ў твор­часць. Ка­лі ў ёй, су­мес­най твор­час­ці, яны шу­ка­юць і зна­хо­ дзяць сэнс і ра­дасць. Ка­лі не­пад­роб­ным бляс­кам ззя­юць во­чы, а рух це­ла пе­рад­ае і ўва­саб­ляе рух ду­шы. Каб мя­не па­пра­сі­лі ад­шу­каць не­йкія не­да­хо­ пы і хі­бы гэ­тай прэм’еры, дык, на­пэў­на, я і не ве­да­ла б, што ска­заць на гэ­ты конт. Та­кія ўда­лыя па­ста­ноў­кі, як «Чы­па­лі­на», на­сам­рэч ад­на­ча­со­ва стра­ля­юць у мно­гіх кі­рун­ках. І вы­кон­ва­юць шмат фун­кцый і за­дач. З ад­на­го бо­ку, яны — вы­нік пра­цы не­ма­ло­га твор­ча­га ка­лек­ты­ву. З дру­го­га — сты­мул для юных і бо­льш да­рос­лых артыс­таў вы­йсці на сцэ­ну. Але пад­обныя спек­так­лі ўспры­ ма­юцца і як най­леп­шая рэ­кла­ма для ба­ць­коў, якія ду­ма­юць, ку­ды ад­даць дзі­ця, каб яно раз­ві­ва­ла­ся, ме­ла гра­цы­ёзную па­ста­ву, ву­чы­ла­ся пе­ра­адо­ль­ваць эма­цый­ныя і фі­зіч­ныя цяж­кас­ці, кі­ра­ваць улас­ны­мі па­чуц­ця­мі. На­рэш­це — з ка­ рыс­цю і твор­чым вы­ні­кам ба­ві­ла во­ль­ны час. Так што, ка­лі на афі­шах зноў з’явіц­ца «Чы­па­лі­на» ў вы­ка­нан­ні юных артыс­таў Ба­лет­най шко­лы Ма­ры­ны Веж­на­вец, не пра­пус­ці­це! Эма­цый­нае і эстэ­тыч­нае за­да­ва­ль­нен­не вам га­ран­та­ва­нае. Р.S. І ў якас­ці фі­на­ль­на­га акор­да. Сё­ле­та ў са­ ка­ві­ку ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры опе­ры і ба­ле­та ад­бы­ло­ся па­ся­джэн­не мас­тац­кай ра­ды. Яна пры­ма­ла агу­ль­ную кан­цэп­цыю і мас­тац­кае ра­шэн­не ба­ле­та «Ка­нёк-гар­бу­нок» (на му­зы­ку Шчад­ры­на). Спек­такль, ха­рэ­агра­фі­яй і па­ста­ноў­ кай яко­га за­йма­ецца Юрый Тра­ян, за сцэ­награ­­ фію ад­каз­вае Лю­боў Сі­дзе­ль­ні­ка­ва, а эскі­зы кас­цю­маў ства­ры­ла Ка­ця­ры­на Бул­га­ка­ва, тэ­атр пла­нуе па­ка­заць во­сен­ню 2021 го­да. Зноў-та­ кі ка­зач­ная гіс­то­рыя, ад­ра­са­ва­ная і дзе­цям, і да­рос­лым, кож­ны з якіх здо­ль­ны ўба­чыць сваё. Мяр­ку­ючы па ба­гац­ці ві­зу­аль­на­га шэ­ра­гу (па­ ста­ноў­ка пры­му­шае зга­даць тра­ды­цыі і твор­чыя зда­быт­кі рус­кіх тэ­атра­ль­ных мас­та­коў па­чат­ку ХХ ста­год­дзя), па­ві­нен атры­мац­ца ве­ль­мі яркі і ма­ляў­ні­чы спек­такль. Як ба­чым, межы рэ­пер­ ту­ару, ад­ра­са­ва­на­га юна­му гле­да­чу, увесь час па­шы­ра­юцца. красавік, 2021

40

Рэ­ц эн­з ія

Во­жы­кі ў ту­ма­нах « За­с тац­ц а не­л ь­га з’ехаць » у пра­е кце HomoCosmos

На­стас­ся Пан­кра­та­ва

«За­стац­ца не­ль­га з’ехаць». Сцэ­ны са спек­так­ля. Фо­та Тац­ця­ны Ма­ту­се­віч.

Вя­до­мы бе­ла­рус­кі дра­ма­тург Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі зноў вы­сту­піў у ро­лі рэ­ жы­сё­ра, уз­яўшы п’есу «За­стац­ца не­ль­га з’ехаць» Іга­ра На­соў­ска­га, аўта­ра з Хер­со­на. Спек­такль мае доб­ры ша­нец зра­біц­ца ад­ным з тых ад­мет­ных і за­пат­ра­ба­ва­ных, дзе мо­ладзь па­ба­чыць ад­люс­тра­ван­не сва­іх звы­чак, жа­ дан­няў і стра­хаў на шля­ху ўва­саб­лен­ня мар: рэ­жы­сёр пра­па­на­ваў акту­аль­ ную гіс­то­рыю пра юна­коў, якія пры­ві­да­мі сноў­да­юць у не­вы­раз­ных па­тра­ ба­ван­нях со­цы­уму, як у ту­ма­нах, за­мест та­го каб пры­слу­хац­ца да ўлас­ных па­чуц­цяў.

Д

зміт­рый Ба­гас­лаў­скі з тых тэ­атра­ль­ных дзея­чаў, якім ма­ла ад­ной пра­фе­сій­най сцеж­кі. Ён па­спя­хо­ва вы­хо­дзіў у якас­ці акцё­ра на сцэ­ну Ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра, там ста­віў спек­так­лі «Са­ша, вы­не­сі смец­це» і «Ча­ла­век з Пад­ольс­ка» (аб­одва атры­ма­лі шчы­ры вод­гук гле­да­чоў і пра­фе­сі­яна­лаў). Ця­пер спа­дар Дзміт­ рый пра­цуе рэ­жы­сё­рам у Цэн­тры бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі пры РТБД, ста­віць у роз­ных тэ­атрах ды пра­цяг­вае пі­саць п’есы. Для па­ста­ноў­кі «За­стац­ца не­ль­га з’ехаць» Дзміт­ рый Ба­гас­лаў­скі аб­раў пры­ват­ны тэ­атра­ль­ны пра­ ект HomoCosmos. Ме­на­ві­та сю­ды ён пра­па­на­ваў п’есу з ка­рот­ка­га спі­са кон­кур­су но­вай дра­ма­ тур­гіі «Рэ­мар­ка», што рас­па­вя­дае пра ма­ла­дую ўкра­інскую па­ру, але пе­ра­нёс дзея­нне ў бе­ла­рус­ кае жыц­цё­вае ко­ла. Па­чаў з фар­ма­ль­ных змен: га­лоў­ны ге­рой Макс, які за­ймеў дып­лом юрыс­та, але так і не ўлад­ка­ваў­ся на пра­цу, стаў жы­ха­ром Мін­ска. Акцёр Арсе­ній Гар­дзі­енка грае ўра­джэн­ ца Скі­дзе­ля: Макс імкнец­ца не зва­жаць на сваё

«Мастацтва» № 4 (457)

мес­тач­ко­вае па­хо­джан­не (на­ват яго дзяў­чы­на Ле­на раз-по­раз драж­ніць Мак­са пры­пеў­кай са ста­рой рэ­кла­мы пра Скі­дзе­льс­кі тлуш­ча­вы кам­бі­ нат). Ад­нак ква­тэ­ра, у якой ба­вяць час ма­ла­дзё­ны, зна­хо­дзіц­ца ў зу­сім не то­па­вай Ку­ра­соў­шчы­не, да та­го ж яна ба­ць­коў­ская. Сам ма­ла­ды спе­цы­яліст улас­на­руч­на на­быў то­ль­кі га­ру пра­блем. Арсе­ній Гар­дзі­енка па­трап­ляе аб­ма­ля­ваць ты­паж раз­губ­ле­на­га хлоп­ца, які, зда­ецца, у сва­ім жыц­ці яшчэ не пры­няў ані­вод­на­га са­ма­стой­на­га ра­шэн­ ня. Так, ён мае пры­га­жу­ню-дзяў­чы­ну — мож­на ка­зы­рыц­ца пе­рад са­мот­ны­мі пры­яце­ля­мі. Ад­нак Ле­на — інста-лэ­дзі, вы­ма­гае шы­коў­ных фо­наў для «ві­до­сі­каў», да­ра­жэн­на­га ка­та для сэл­фі ды шы­коў­на­га вя­сел­ля, каб ура­зіць аўды­то­рыю. На ўсё гэ­та му­сіць даць гро­шы Макс. То­ль­кі трэ­ба іх не­дзе ўзяць. Сяб­ра Жэ­ня ўжо да­ўно ў Поль­шчы, пе­ра­ма­нь­вае да ся­бе. Трэ­ба ад­но звяр­нуц­ца па да­па­мо­гу да Аляк­се­іча, чый офіс сха­ваў­ся дзе­сь­ці ў шмат­па­вяр­хо­вым гуш­ча­ры Жда­но­ві­чаў. Той па­тра­буе вы­праў­ляц­ца ад­ра­зу і на па­ўго­да, ды на

га­ры­зон­це не­ква­лі­фі­ка­ва­ная пра­ца (а не­за­пат­ ра­ба­ва­ны дып­лом аб вы­шэй­шай ад­ука­цыі пя­чэ сэр­ца) і хва­ля­ван­ні, ці бу­дзе інста-дзяў­чы­на сто­ль­кі ча­каць не­ба­ра­ку. Аўтар да­зво­ліў Дзміт­рыю Ба­гас­лаў­ска­му па­ пра­ца­ваць над сва­ім тэк­стам, сёе-тое па­мя­няць мес­ца­мі. Дву­хак­та­вую п’есу рэ­жы­сёр пе­ра­тва­рыў у ад­ну дзею — апо­вед пра ма­ры аб пра­цоў­най міг­ра­цыі. Ад­нак па­йшоў глы­бей за зме­ны геа­гра­ фіч­ных на­зваў, пэў­ным чы­нам удак­лад­ніў ма­тэ­ ры­ял, да­даў рэ­плі­кам ад­мет­нас­ці. У ары­гі­на­ле амаль усе пер­са­на­жы раз­маў­ля­лі ма­там — Ба­га­ с­лаў­скі яго пры­бі­раў, каб лепш бы­лі зра­зу­ме­лыя па­мкнен­ні кож­на­га з ге­ро­яў. Знік­нен­не ла­янкі не па­зба­ві­ла тэкст экс­прэ­сіў­нас­ці, за­тое па­спры­яла змяс­тоў­нас­ці. У тво­ры На­соў­ска­га дзяў­чы­на га­лоў­на­га ге­роя вы­пі­са­на злос­на-па­тра­ба­ва­ль­най, ні­бы ёй усе за­ўсё­ды не­шта він­ныя. За­мест дра­пеж­ні­цы Дар’я Да­нцэ­віч вы­йшла да гле­да­чоў дзяў­чы­най-не­да­ рэ­кай, якая на­сто­ль­кі за­храс­ла ў шаб­ло­нах, што імкнец­ца вы­даць са­бе за ча­ла­ве­ка, якім на­ўрад ці з’яўля­ецца. На­ват пад­час свар­кі з хлоп­цам яна не мо­жа вы­йсці з па­ло­ну моў­ных ба­на­ль­нас­цей, якія тут жа і ве­ль­мі шчы­ра тран­слюе ў інстаг­ра­ме (ад­мет­ны рэ­жы­сёр­скі ход Ба­гас­лаў­ска­га — у ары­ гі­на­ле та­кіх дэ­та­ляў не бы­ло). Дзяў­чы­на з п’есы вы­клі­ка­ла раз­драж­нен­не, а Ле­ну са спек­так­ля хо­чац­ца і вар­та па­шка­да­ваць. За ўсім вон­ка­вым шы­кам ха­ва­ецца пад­лет­ка­вае жа­дан­не быць не

Тэ­а тр / Рэ ­ц э н­з ія бяз­глуз­дзі­цы ды­яло­гах, на­ма­ган­ня­мі рэ­жы­сё­ра на­бы­вае ры­сы аб­агу­ле­най вы­явы па­ка­лен­ня кі­дал­таў — да­рос­лых, што ні­як не мо­гуць вы­йсці з дзі­ця­чай гу­ль­ні. Макс і Ле­на хо­чуць мець усе пе­ра­ва­гі лю­дзей да­рос­лых: мод­нае адзен­не, да­ра­гія га­джэ­ты, сус­трэ­чы з сяб­ра­мі да ра­ні­цы, сва­бо­ду пе­ра­соў­ван­няў. Ад­нак не ад­каз­насць за ра­шэн­ні, не фі­нан­са­выя стра­ты. Не­здар­ма на­ват дзя­жур­ны мі­лі­цы­янер (Аляк­сей Куз­міц­кі) вы­хо­дзіць на сцэ­ну ў кас­цю­ме ле­га-ча­ла­веч­ка ды і па­во­дзіц­ца як пер­са­наж «Ле­га фі­ль­ма»: двац­ца­ці­га­до­выя дзе­ці га­то­выя ўба­чыць на сва­ім па­ро­зе су­пер­ге­роя, а не стом­ле­на­га слу­жа­ку са звы­чай­ны­мі ча­ла­ве­чы­мі сла­бас­ця­мі. На­ўмыс­на ці не, але мас­тач­ка Лі­дзія Ма­ла­ шэн­ка пад­хоп­лі­вае тэ­му кі­дал­таў у сцэ­ніч­ным афар­млен­ні. Гэ­тым раз­ам яна ро­біць акцэнт не на кас­цю­мах, а ўсю сваю мас­тац­кую фан­та­зію ад­дае ві­дэ­апра­екцыі. Спек­такль ідзе ў пра­сто­ры HIDE, дзе па­ста­но­вач­най ка­ман­дзе не­абход­на бы­ло зра­біць ма­бі­ль­ную кан­струк­цыю, каб хут­ка вы­зва­ляць мес­ца пад іншыя па­ка­зы. Спа­да­ры­ня

гор­шай за іншых (на­ват шлю­бам па­брац­ца то­ль­кі та­му, што сяб­роў­кі ўжо хва­ляц­ца за­ру­ча­ль­ным пяр­сцён­кам на па­ль­цы). Не­спа­дзя­ва­на вы­яўля­ ецца ця­жар­насць, але ма­ла­дую жан­чы­ну бо­льш хва­люе шы­коў­нае вя­сел­ле (Мак­су дзе­ля яго да­ вя­дзец­ца ўзяць крэ­дыт, але гэ­та для яе не­істот­на) і ква­тэ­ра ў бо­льш прэс­тыж­ным мес­цы, а дзе­ля дэ­ман­стра­цыі прэс­ты­жу мож­на і да ма­ці вяр­нуц­ ца; да­рэ­чы, вы­ха­ван­не да­чкі яна так­са­ма хо­ча да­ве­рыць сва­ёй ма­ці. Ле­на вы­рас­ла, да­клад­ней, вы­га­да­ва­ла­ся, але так і не па­ста­ле­ла. Пры­звы­ ча­іла­ся, што з усі­мі пра­бле­ма­мі спраў­ля­юцца ба­ць­кі (па ўсім ві­даць, эста­фе­ту по­шу­ку вы­ха­даў са скла­да­ных ста­но­віш­чаў му­сіць пе­ра­няць муж). Ка­ме­дыя, па­бу­да­ва­ная са смеш­ных у сва­ёй

Лі­дзія пра­па­на­ва­ла акцё­рам амаль за­ка­ль­ца­ ва­ную сіс­тэ­му роз­ных па вы­шы­ні па­мос­таў, над які­мі аста­ля­ва­нае вя­лі­кае па­лат­но для пра­екцыі. Ме­на­ві­та тут, ся­род фо­та­здым­каў бяс­кон­ца­га шэ­ра­гу шмат­па­вяр­хо­ві­каў, з’яўля­юцца то ма­ля­ва­ ныя пер­са­на­жы з са­вец­ка­га му­льт­фі­ль­ма «Во­жык у ту­ма­не», то бес­кла­пот­на ўсмі­ха­юцца фі­гур­кі ле­га, то ска­ча ад ра­дас­ці, за­бі­ва­ючы чар­го­вы гол, па­пя­ро­вы Лі­янэль Ме­сі. Нуд­ную рэ­аль­насць мас­тач­ка на гля­дац­кіх ва­чах рэ­жа, устаў­ля­ючы ў ві­дэ­ака­лаж па­ўся­дзён­нас­ці ла­пі­кі з гу­ль­няў, ура­жан­няў, за­хап­лен­няў, быц­цам скла­дае вя­лі­кі ко­мікс пра асоб­на ўзя­та­га ча­ла­ве­ка. Пра­ўда, у ко­мік­сах за­ўсё­ды зна­хо­дзіц­ца су­пер­ зор­ка, якая дае ра­ды злы­бя­дзе і вя­дзе га­рот­ні­каў

41

да хэ­пі-энду — за ру­ку. У сцэ­ніч­най рэ­ча­існас­ці Макс, шу­ка­ючы да­па­мо­гі, су­нец­ца да ба­ць­коў (не­ча­ка­на, але ўда­ла на ро­лю Ма­ці пры­зна­ча­ная Ка­ця­ры­на Сі­рыў­ля; Сяр­гей Тоў­сці­каў ства­рае па­ этыч­ны воб­раз ба­ць­кі — бы­ло­га хі­пі), ха­па­ецца за пра­па­но­вы хіт­ра­ван­кі-су­сед­кі (Лу­сі­нэ Са­адзян), шу­кае ад­ка­зы на пы­тан­ні ў сяб­ра Жэ­ні (зу­ха­ва­ ты воб­раз рас­ча­ра­ва­на­га ў са­бе ча­ла­ве­ка доб­ра атры­маў­ся ў Аляк­сея Ера­шэ­ві­ча), што быц­цам бы ня­дрэн­на ўлад­ка­ваў­ся «ў сва­іх за­меж­жах». Бо­льш за ўсё Макс спа­дзя­ецца на Аляк­се­іча (экс­ тра­ва­ган­тны і надзвы­чай за­па­мі­на­ль­ны Андрэй Бі­бі­каў), які ма­не­ра­мі ды ўмен­нем тры­маць ся­бе вы­пра­ме­нь­вае ўпэў­не­насць у шы­коў­най бу­ду­чы­ні. Але ж на­ват ён не мо­жа пе­ра­тва­рыц­ца

ў ча­раў­ні­ка, бо для та­го, каб тра­піць на пра­цу, Мак­су трэ­ба ха­ця б да­йсці да аўто­бу­са. П’еса Іга­ра На­соў­ска­га ўяў­ля­ла з ся­бе на­бор дыя­ ло­гаў Мак­са з бліз­кі­мі або зна­ёмца­мі. Астат­нія дзей­ныя асо­бы амаль не пе­ра­ся­ка­лі­ся. Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі пры­му­шае пер­са­на­жаў уз­ае­ма­дзей­ ні­чаць, на­шэп­тваць-пад­каз­ваць-ад­ыгры­ваць тое, што аказ­ва­ецца ў цэн­тры падзей. Та­кім чы­нам рэ­жы­сёр да­ся­гае эфек­ту па­ста­янна­га на­пру­жан­ ня: з кож­най хві­лі­най ва­кол Мак­са ўзмац­ня­ецца вэр­хал ды мі­тус­ня. Пер­са­на­жы лі­та­ра­ль­на шну­ ру­юцца на­ўкруг і кож­ны вы­ма­гае та­го, што юнак на да­дзе­ным эта­пе про­ста не ў сі­лах зра­біць. А той па-дзі­ця­чы не здо­ль­ны ад­ка­заць «не» тым, хто вы­гля­дае бо­льш аўта­ры­тэт­ным ці па­тра­ба­ ва­ль­ным. Фі­нал Іга­ра На­соў­ска­га пад­аўся мне аб­са­лют­на не­пе­ра­ка­наў­чым: раз­губ­ле­на­му, за­дзяў­ба­на­му са­мы­мі бліз­кі­мі лю­дзь­мі Мак­су рап­тоў­на па­шчас­ ці­ла, ён ні­бы­та раз­жыў­ся на гро­шы і з за­да­во­ле­ най жон­кай ды да­чкой-пры­нцэ­сай вы­праў­ля­ецца ад­па­чы­ваць да сяб­ра, які ўжо пе­ра­браў­ся з Поль­шчы ў Гер­ма­нію. Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі амаль не кра­нае ары­гі­на­ль­ны тэкст. Ад­нак дзя­ку­ючы акцэн­там, рас­стаў­ле­ным да­клад­на і бяз­лі­тас­на, «Акто­бэр­фэст» для га­лоў­на­га ге­роя пе­ра­тва­ра­ ецца ў не­да­сяж­ны Эль­да­ра­да. Рэ­жы­сёр ад­кі­нуў хэ­пі-энд. Спек­такль атры­маў­ся да бо­лю рэ­аліс­ тыч­ным. Бо ка­лі на інфан­ты­ль­на­га, ня­ўпэў­не­на­га ча­ла­ве­ка моц­на ціс­нуць, ко­ла па­тра­ба­ван­няў не­ўза­ба­ве мо­жа пе­ра­тва­рыц­ца ў пят­лю. красавік, 2021

42

Тэ­ Рэ­ацтр эн­з/іяТэ­ м а

Як гэ­та зня­та? Іры­на Аве­ры­на, Ула­дзі­мір Сту­пін­скі

Якраз на сё­лет­ні Між­на­род­ны дзень тэ­атра пад­су­ма­ва­ныя вы­ні­кі Між­на­ род­на­га кон­кур­су «Тэ­атр у фо­та­аб’ек­ты­ве» (THEATRE EXPOSED), які ла­ дзіц­ца ўжо чац­вёр­ты год за­пар. Да ўдзе­лу ў ім за­пра­ша­юцца ўсе, хто лю­ біць тэ­атр. Для вы­зна­чэн­ня пе­ра­мож­цаў што­год збі­ра­ецца між­на­род­нае жу­ры з твор­цаў (рэ­жы­сё­раў, мас­та­коў, кі­раў­ні­коў тэ­атраў, артыс­таў, фа­то­ г­ра­фаў і г.д.) роз­ных кра­ін са шмат­га­до­вым пра­фе­сій­ным дос­ве­дам і без­ да­кор­най рэ­пу­та­цы­яй.

«Мастацтва» № 4 (457)

1. Уладзімір Ступінскі (Гомель). Аляксей Бычкоў (Фірс) у спектаклі «Вішнёвы сад». Гомельскі абласны драматычны тэатр. Спецыяльны прыз арганізатараў у катэгорыі «Партрэт» сярод прафесіяналаў.

2. Яна Гарбачова (Масква, Расія / Спліт, Харватыя). Спектакль «Ніжынскі» кампаніі «Gautier Dance». Катэгорыя «АРТ», ІІ месца сярод прафесіяналаў.

3. Людміла Сафонава (Масква, Расія). Спектакль «Ромул Вялікі». Тэатр імя Яўгена Вахтангава. Катэгорыя «Рух у мастацтве», Гран-пры сярод прафесіяналаў.

4. Ірына Дзяркач (Харкаў, Украіна). Выстава «Звярыныя гісторыі». «Тэатр 19», Харкаўскі Дом акцёра імя Леся Сердзюка. Спецыяльны прыз арганізатараў у катэгорыі «Рух у мастацтве» сярод прафесіяналаў.

Тэ­а тр Рэ­ц/ эн­ Тэзм ­ іяа

43

С

ё­ле­та экс­пер­ты кон­кур­су бы­лі не то­ль­кі з роз­ных кра­ін, але і з роз­ных кан­ты­нен­таў — Гру­зіі, Эсто­ніі, ЗША, Ні­ге­рыі, Ку­бы, Іра­на, Укра­іны, Бос­ ніі з Гер­ца­га­ві­най ды Бе­ла­ру­сі. Ад­мет­на, што бе­ла­рус­кія тэ­атра­ль­ныя дзея­чы і фо­та­мас­та­кі пад­трым­лі­ва­юць кон­курс ад са­ма­га дня за­сна­ван­ня. З 2018 го­да ў жу­ры пра­цуе вя­до­мы май­стар з Мін­ска Сяр­гей Жда­но­віч, які лі­чыць, што «аку­рат тэ­атра­ль­ная фа­таг­ра­фія з’яў­ля­ецца ад­ной з са­мых скла­ да­ных, якая па­тра­буе по­ўнай ува­гі, кан­цэн­тра­цыі і, у пэў­ным сэн­се, “ню­ху” мо­ман­ту, сцэ­ны, ра­кур­су». Сё­ле­та арга­ні­за­та­ры ва­га­лі­ся: тэ­атра­ль­нае фо­та і пан­дэ­мія? Але кон­курс пад­тры­ма­лі фа­тог­ра­фы дзе­вят­нац­ца­ці кра­ін све­ту. Ся­род удзе­ль­ні­каў і пе­ра­мож­цаў — Ула­дзі­мір Сту­пін­скі, за­гад­чык лі­та­ра­тур­на-дра­ма­тур­гіч­най част­кі і прэс-сак­ра­тар Го­ме­льс­ка­га аб­лас­но­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра. Экс­пер­ ты адзна­чы­лі яго фа­таг­ра­фію ў ка­тэ­го­рыі парт­рэт­нае фо­та — Фір­са з фі­на­ ль­най сцэ­ны спек­так­ля «Віш­нё­вы сад» Анто­на Чэ­ха­ва (рэ­жы­сёр — Зу­раб На­на­баш­ві­лі).

— У ро­лі Фір­са за­ня­ты адзін з са­мых да­свед­ча­ных акцё­раў тэ­атра Аляк­сей Быч­коў, — ка­мен­туе аўтар фо­та. — Аляк­сей Мі­хай­ла­віч, апроч уся­го інша­га та­ле­на­ві­ты лі­та­ра­тар і дра­ма­тург, іні­цы­ятар пра­екта «Тэ­атр у тур­ме». Ужо красавік, 2021

44

Тэ­ Рэ­ацтр эн­з/іяТэ­ м а

ця­гам 17 га­доў ён вы­сту­пае рэ­жы­сё­рам тэ­атра­ль­ных па­ста­но­вак у жа­но­чай ка­ло­ніі. Та­кая «тэ­атра­ль­ная тэ­ра­пія» да­па­маг­ла шмат ка­му з яго пад­апеч­ных вяр­нуц­ца ў гра­мад­ства... А яшчэ Аляк­сей Быч­коў — час­тка тэ­атра­ль­най ды­нас­тыі Быч­ко­вых — За­до­ры­ных. У на­шым тэ­ атры раз­ам з ім на сцэ­ну вы­хо­дзяць яго жон­ка, дзве да­чкі, зяць... Спа­дзя­ецца звя­заць сваё жыц­цё з тэ­атрам і ўнуч­ка.

— На­огул я зу­сім не кон­кур­сны і, на­пэў­на, не ве­ль­мі сла­ва­лю­бі­вы ча­ла­век, — пра­цяг­вае Ула­дзі­мір Сту­пін­скі. — Ад­нак ёсць два твор­чыя спа­бор­ніц­твы, у якіх з за­да­ва­ль­нен­нем удзе­ль­ні­чаю — Ку­бак све­ ту па па­эзіі і кон­курс тэ­атра­ль­най фа­таг­ра­фіі THEATRE EXPOSED. І, зра­зу­ме­ла, не то­ль­кі і не гэ­ту­ль­кі дзе­ля пры­емнас­цей, якія ча­ка­юць пе­ра­мож­цаў у фі­на­ле. Вя­до­ма, усцеш­на, ка­лі тваю пра­цу адзна­ча­ юць, але сам удзел раз­ам з най­ці­ка­вей­шы­мі ка­ле­га­мі, шмат хто з якіх — пра­фе­сі­яна­лы вы­шэй­ша­га кштал­ту, ужо са­ма па са­бе вя­лі­кая ўзна­га­ро­да. Што да сё­лет­ня­га фо­та­кон­кур­су, дык да­зво­лю са­бе тро­хі «муд­ра­ге­льс­тва». Мне зда­ецца, што тэ­атра­ль­ная фа­таг­ра­фія раз­ві­ва­ ецца ад­на­ча­со­ва ў двух ды­ямет­ра­ль­на про­ці­лег­лых кі­рун­ках. Пер­шы (яко­га я і сам ста­ра­юся тры­мац­ца, ад­да­ючы пе­ра­ва­гу рэ­пар­таж­най фа­таг­ра­фіі) — мак­сі­ма­ль­на пэў­нае ад­люс­тра­ван­не не­йкай падзеі, у на­шым вы­пад­ку — тэ­атра­ль­най. Ве­ль­мі це­шыць, ка­лі ўзні­ка­юць пы­ тан­ні па­сля пра­гля­ду фо­та — як жа гэ­та зроб­ле­на на сцэ­не? Як акцёр (рэ­жы­сёр, мас­так) знай­шоў гэт­кія фар­бы, та­кія мі­зан­сцэ­ны? Дру­гі кі­ру­нак тэ­атра­ль­най фа­таг­ра­фіі шу­кае ад­ка­зу на пы­тан­ні «як гэ­та зня­та? як апра­ца­ва­на?», ка­лі фо­та імкне да тэх­ніч­най да­ска­ на­лас­ці, а са­ма падзея з’яў­ля­ецца то­ль­кі на­го­дай для фо­та. Мяр­кую, аб­одва пад­ыхо­ды ма­юць пра­ва на жыц­цё. І наш кон­курс, як мне зда­ ецца, ад­люс­тра­ваў ве­ль­мі ці­ка­выя пра­цы, зна­ход­кі ў гэ­тых дзвюх кан­цэп­цы­ях. Аса­біс­та мне ве­ль­мі важ­на, што ў скла­дзе жу­ры зна­хо­дзяц­ца май­стры, або якіх ве­даю і ве­ль­мі па­ва­жаю, або тыя, ка­го ад­кры­ваю для ся­бе і па­чы­наю за­хап­ляц­ца іх но­вым по­гля­дам, не­звы­чай­ны­мі пад­ыхо­да­мі... Пад­обныя кон­кур­сы да­юць ве­ль­мі ма­гут­ны ўнут­ра­ны сты­мул для да­ лей­шай пра­цы, твор­ча­га по­шу­ку, інакш амаль не­паз­беж­нае вы­га­ран­не, ка­лі то­ль­кі па­чы­на­еш про­ста якас­на ра­біць здым­кі, тэх­ніч­на да­клад­на. Ну, экс­па­зі­цыя, гіс­таг­ра­ма, ба­ланс бе­ла­га, рэ­зкасць... і амаль што ўсё. А гэ­та ўжо ра­мес­ніц­тва. А гэ­та ўжо не пра нас. Ве­лі­зар­ная, ка­лі б не га­лоў­ная за­слу­га ў по­спе­ху між­на­род­на­га кон­ кур­су THEATRE EXPOSED на­ле­жыць яго арга­ні­за­та­рам і аса­біс­та ку­ ра­та­ру і «доб­ра­му ду­ху» — Іры­не Аве­ры­най. Без яе, на­пэў­на, кон­курс пе­ра­тва­рыў­ся б у «ад­но з» ме­рап­ры­емстваў. А ця­пер гэ­та свя­та. То­ль­ кі скон­чы­ла­ся, з’яві­лі­ся вы­ні­кі — ужо ча­ка­еш на­ступ­на­га.

5. Хорхе Луіс Санчас Рывера (Гавана, Куба). «Палёт анёла Кубы». ІІІ месца ў «Адкрытай катэгорыі» для прафесіяналаў.

6. Максім Полак (Тэль-Авіў, Ізраіль / Санкт-Пецярбург, Расія). Перформанс «Shadowland. The new adventure». Тэатр танца «Pilobolus» (ЗША).

7. Вольга Швяцова (Масква, Расія). Раман Вікцюк. Катэгорыя «Партрэт», ІІІ месца сярод прафесіяналаў.

«Мастацтва» № 4 (457)

Тэатр / Сл ужбовы ў в а ход

45

Тэ­атра­ль­ныя бай­кі ад Вер­гу­но­ва

В

і­таю ўсіх і він­шую з вяс­ной! А вяс­на, ве­да­еце, пры­га­жу­ня ва ўсіх ад­ но­сі­нах: тут та­бе і свя­та ка­бет, тут і ве­ся­лос­ці на пер­шае кра­са­ві­ка, і, ка­неш­не ж, га­лоў­нае свя­та ўсіх тых, якія ма­юць да­чы­нен­не да мас­тац­ тва, — Дзень тэ­атра! Лю­дзям, што ад­ной­чы вы­ра­шы­лі зра­біць крок на тэ­ атра­ль­ныя пад­мос­ткі, аб­са­лют­на ўжо не­маг­чы­ма ўя­віць са­бе жыц­цё па-за сцэ­най. Не­хта ад­ной­чы вы­гук­нуў: тэ­атр — наш дом! І меў ра­цыю. Акцё­ры жы­вуць тэ­атрам, ды­ха­юць ім, жар­ту­юць у тэ­атры, ства­ра­юць сем’і, на­ра­джа­ юць дзя­цей, гу­ля­юць, рас­трач­ва­юцца… Іна­чай быць не па­він­на. І гэ­та — цу­ доў­на! Да­рэ­чы, пра цу­доў­нае. Па­мя­таю, гэ­та ад­бы­ло­ся так­са­ма вяс­ной. Гу­ ма­рыс­тыч­ны тэ­атр «Хрыс­та­фор», як звы­чай­на, раз’язджаў па га­ра­дах і ве­сях кра­іны. І не­як надзвы­чай уз­ра­да­ваў мя­не пры­езд у адзін пра­він­цый­ны го­рад. То­ль­кі ўя­ві­це са­бе тра­ды­цый­ную плош­чу, на якой зна­хо­дзяц­ца ўсе жыц­цё­ ва важ­ныя ўста­но­вы з До­мам ку­ль­ту­ры ў цэн­тры. І на гэ­тым са­мым бу­дын­ ку ві­сіць ве­лі­зар­ны пла­кат: «Сус­трэ­чы з Пры­го­жым — у нас у гас­цях тэ­атр «Хрыс­та­фор»!» І тут з мік­ра­аўто­бу­са з на­ма­ган­ня­мі вы­бі­ра­юцца «пры­го­жыя» лы­сыя, на­са­тыя, ву­са­тыя таў­ста­пу­зы… І ўсё ж ве­ліч афіш не ве­дае меж: вы­сту­ па­лі мы ад­ной­чы, зда­ецца, у УЖ 15/1, дзе над сцэ­най ві­сеў пла­кат з над­пі­сам: «Нам з ва­мі — па да­ро­зе!».

Ф З

о­кус­нік па­клі­каў на ма­неж з гля­дзе­ль­най за­лы хлоп­чы­ка і за­пы­таў­ся: «Ты мо­жаш, хлоп­чык, па­цвер­дзіць, што ба­чыш мя­не ўпер­шы­ню?» — «Так, та­та».

а­слу­жа­ная актры­са Ка­ця­ры­на Гу­се­ева, якая бліс­ку­ча ігра­ла ў тэ­атры «Ля Ні­кіц­кіх ва­рот», у тэ­атры апе­рэ­ты, у кі­но, слу­жы­ла так­са­ма і ў тэ­атры Мас­са­ве­та, рас­па­вя­да­ла. У Дзень тэ­атра па­ста­ві­лі адзін з най­бо­льш тэ­ атра­ль­ных спек­так­ляў «Тры сяс­тры». І гэ­та ў акцёр­скае свя­та! Спек­такль! Але ж дыс­цып­лі­на — перш за ўсё. Спля­жыў і вы­даў артыс­таў то­ль­кі фі­нал, ка­лі за­мест рэ­плі­кі «Аркестр іграе так гуч­на, так ве­се­ла… І хо­чац­ца жыць» — Ка­ ця­ры­на аб­са­лют­на шчы­ра ўсклік­ну­ла: «Аркестр іграе так гуч­на, так ве­се­ла… І жыць не хо­чац­ца!» За­сло­ну да­вя­ло­ся даць ра­ней, чым трэ­ба бы­ло…

А Н

вось ка­лі я пра­ца­ваў у дзі­ця­чым тэ­атры, на на­ступ­ны дзень па­сля акцёр­ска­га свя­та да­вя­ло­ся іграць спек­такль «Два па­ра­ся­ты», та­му што трэ­цяе па­ра­ся ака­за­ла­ся сап­раў­днай свін­нёй і на спек­такль прый­сці бы­ло не ў ста­не. І што вы ду­ма­еце? Спек­такль мы сыг­ра­лі.

е­шта час­та па­чаў згад­вац­ца дзі­ця­чы тэ­атр, у якім я пра­ца­ваў шчас­лі­ва і доў­гі час. Маг­чы­ма, з-за та­го, што ка­зу­саў у ім так­са­ма ад­бы­ва­ла­ся шмат. І бы­ло так­са­ма шмат па­ездак, зна­ёмстваў з іншы­мі тэ­атра­мі з іншых га­ ра­доў та­ды яшчэ та­кой ве­лі­зар­най кра­іны. І вось артыс­ты, зда­ецца, кі­раў­ска­ га ТЮ­Га рас­па­вя­лі пра тое, як яны па­ста­ві­лі спек­такль «Бе­лас­неж­ка і ся­мё­ра гно­маў». Па­ча­так 80-х, стро­гія ка­мі­сіі па пры­ёмцы, жах­лі­вае хва­ля­ван­не, зда­ ча спек­так­ля… І вось адзін з фун­кцы­яне­раў, вы­ра­шыў­шы прад­эман­стра­ваць улас­ную «эру­ды­цыю», за­яўляе: «А вы ве­да­еце, што гно­мы, згод­на з ле­ген­дай, жы­вуць уся­го сем га­доў? А гэ­та зна­чыць, што ба­ро­ды гно­маў па­він­ны быць пры­чэп­ле­ныя да ку­ды бо­льш ма­ла­дых тва­раў!» Усе сці­шы­лі­ся, усе раз­уме­лі, што спра­чац­ца з чы­ноў­ні­кам «ад­туль» пра­ктыч­на бяс­плён­на. А гэ­та — за­ме­на скла­ду, зноў рэ­пе­ты­цыі, усе пла­ны — ка­ту пад хвост. Ста­но­віш­ча вы­ра­та­ваў парт­орг тэ­атра, які згод­на з па­са­дай пры­сут­ні­чаў на ге­не­ра­ль­ным пра­го­не. Імгнен­на, з аб­са­лют­на не­пра­ні­ка­ль­ным тва­рам стро­гім парт­ыйным го­ла­сам ён пра­мо­віў: «Са­вец­кія гно­мы, як вя­до­ма, жы­вуць знач­на бо­льш!» Спра­чац­ца з та­кім аргу­мен­там вы­со­кая ка­мі­сія не ад­ва­жы­ла­ся, і спек­такль быў па­спя­ хо­ва пры­ня­ты.

Л К Г

е­ген­дар­ная актры­са Ве­ра Ва­сі­ль­ева ад­ной­чы ў інтэрв’ю пад­час ад­ ной з тэ­ле­пе­ра­дач ска­за­ла: «А вы ве­да­еце, што ся­род на­шых акцё­раў вель­мі шмат та­ле­на­ві­тых лю­дзей»…

а­жуць, што Ста­ніс­лаў­скі ха­цеў ства­рыць пе­ры­ядыч­ную сіс­тэ­му эле­мен­ таў акцёр­ска­га май­стэр­ства, але не здо­леў яе пры­го­жа на­ма­ля­ваць.

ан­на Гу­ля­рэн­ка, са­вец­кая і рас­ійская артыс­тка тэ­атра і кі­но, пед­агог, за­ слу­жа­ная артыс­тка Рас­ійскай Фе­дэ­ра­цыі, уз­гад­ва­ла, як на дып­лом­ны спек­такль «Маў­глі», які на­ра­біў шмат шу­му і быў па­стаў­ле­ны да­клад­ на да Дня тэ­атра, па­ві­нен быў пры­ехаць мі­ністр ку­ль­ту­ры Пётр Дзе­мі­чаў. Днём ра­ней пры­еха­лі стро­гія лю­дзі ў кас­цю­мах, аб­ышлі па пе­ры­мет­ры ўсю сту­дыю, аб­ла­зі­лі ўсе ку­точ­кі, пра­вя­ра­ючы, ці ня­ма там ні­чо­га ліш­ня­га. На­ту­ ра­ль­на, што ўвай­сці на на­ступ­ны дзень на «Маў­глі» мож­на бы­ло то­ль­кі па за­пра­шэн­нях ці спі­сах. На ўва­хо­дзе ста­яў пед­агог Андрэй Драз­днін, пра­вя­ раў квіт­кі. Да яго пад­ышоў дра­ма­тург Ма­ля­гін: «Андрэй Ба­ры­са­віч, да мя­не жон­ка пры­еха­ла, мы б ха­це­лі ўвай­сці. Мож­на?» Драз­днін тлу­ма­чыць ча­ла­ ве­ку ў кас­цю­ме: «Гэ­та наш аўтар». На што дзя­дзеч­ка ка­зы­рае: «Пра­хо­дзь­це, та­ва­рыш Кіп­лінг!»

А

ндрэй Па­поў, тэ­атра­ль­ны рэ­жы­сёр, май­стар мас­тац­ка­га сло­ва, пед­а­ гог, га­лоў­ны рэ­жы­сёр Цэн­тра­ль­на­га тэ­атра Са­вец­кай арміі, на­род­ны артыст СССР, у дзень свай­го на­ра­джэн­ня 12 кра­са­ві­ка граў у гран­ды­ ёзным спек­так­лі пра вай­ну. 50-я га­ды, прэм’ера! У фі­на­ле спек­так­ля га­лоў­ны ге­рой, яко­га вы­кон­ваў Андрэй Дзміт­ры­евіч, па­каз­ва­ючы смя­рот­на па­ра­не­ на­га бай­ца, ля­жыць на аван­сцэ­не і ці­хім го­ла­сам про­сіць: «Да­йце мне ва­ ды з Вол­гі сва­бод­най вы­піць». Па ра­дах яму пе­рад­аюць кас­ку з ва­дой. Ён вы­пі­вае, ва­да пра­лі­ва­ецца на гім­нас­цёр­ку, ён пад­ае як не­жы­вы і — за­сло­на. Але ж гэ­та дзень на­ра­джэн­ня! І сяб­ры-акцё­ры пад­рых­та­ва­лі яму сюр­прыз: на­лі­лі яму ў кас­ку бу­тэ­ль­ку га­рэл­кі. Мяк­ка ка­жу­чы, злы та­кі жар­цік, але тым не менш. І вось фі­нал, Па­поў про­сіць «даць яму ва­ды з Вол­гі вы­піць», па ру­ ках шмат­лі­кай ма­соў­кі плы­ве кас­ка, у ку­лі­сах за­сты­лі кас­цю­ме­ры, гры­мё­ры, на­ват «мёр­твыя» не­мцы па­ўзды­ма­лі га­ло­вы, каб па­гля­дзець, як ён бу­дзе піць. Па­поў бя­рэ кас­ку, глы­тае, на імгнен­не за­мі­рае і… пра­цяг­вае піць да­лей да кан­ца. На­рэш­це ад­ры­ва­ецца, вяр­тае кас­ку бай­цу, які ста­іць по­бач, і ка­жа: «Яшчэ!» Уся ма­соў­ка па­чы­нае кур­чыц­ца ад сме­ху…

«Ц

і лю­бі­це вы тэ­атр так, як я люб­лю яго?» — гэ­тыя сло­вы Ві­са­ры­ ёна Бя­лін­ска­га зна­ёмыя, на­пэў­на, усім пры­хі­ль­ні­кам сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва. З пра­мі­ну­лы­мі і на­ступ­ны­мі свя­та­мі, сяб­ры! У тым лі­ку з най­бо­льш га­лоў­ным вес­на­вым свя­там — Днём тэ­атра, з на­шым агу­ль­ным, пра­пах­лым ку­лі­са­мі, аглу­ша­ным апла­дыс­мен­та­мі свя­там! Ня­хай Тэ­атр зноў і зноў пе­ра­кон­вае вас у тым, што не лю­біць яго не­маг­чы­ма! З па­ва­гай, ваш Шу­ра Вер­гу­ноў. красавік, 2021

46

Спрад­веч­ная пес­ня, або Вы­ву­ча­ная без­да­па­мож­насць Бе­л а­рус­кая вёс­ка і яе жы­ха­ры ва­чы­м а но­в а­га па­ка­лен­н я бе­л а­рус­кіх да­ку­мен­та­ліс­таў

Антон Сі­да­рэн­ка

Па­ра­докс: Бе­ла­русь да­ўно ста­ла ўрба­ні­за­ва­най, бо­ль­шасць на­се­ль­ніц­тва жы­ве ў га­ра­дах. Але вёс­ка па-ра­ней­ша­му за­ста­ецца са­май кі­на­ге­ніч­най, са­май ці­ка­вай для да­ку­мен­та­ліс­та час­ткай кра­іны. Мо та­му, што стан­дар­тная архі­тэк­ту­ра на­шых га­ра­доў і стан­дар­тныя ад­но­сі­ны тых, хто ёю ка­рыс­та­ецца, не вы­к лі­ка­юць на­тхнен­ня, мо та­му, што вяс­ко­выя жы­ха­ры і вяс­ко­выя сю­жэ­ты з іх па­во­ль­ным рыт­мам бо­льш па­су­юць све­та­пог­ля­ду на­шых аўта­раў. Мо і та­му, што ме­на­ві­та вёс­ка, сель­ская пра­він­цыя, па-ра­ней­ша­му за­ста­ецца фун­да­мен­там бе­ла­рус­ка­га гра­мад­ства і дзяр­жа­вы, са­мым важ­ным склад­ні­кам на­ша­га агу­ль­на­га мен­та­лі­тэ­ту. І ка­ра­ні шмат якіх пра­цэ­саў у ім лепш за ўсё шу­каць ме­на­ві­та ў вяс­ко­вым мі­ну­лым. Да­к лад­ней, вяс­ко­вай су­час­нас­ці, бо гэ­та то­ль­кі пад­аец­ца, што час у вёс­цы спы­ніў­ся. Спы­ніў­ся, але не для ўсіх і не ва ўсім. Зра­зу­ме­ла, ця­пер мы гля­дзім бе­ла­рус­кае кі­но з зу­сім іншым эма­цый­ным во­пы­там, чым яшчэ год та­му. Асаб­лі­вас­цю сту­жак, пра якія ідзе га­вор­ка ні­жэй, ста­ла тое, што яны зды­ма­лі­ся ў іншую эпо­ху — па­за­ле­тась або ў па­чат­ку мі­ну­ла­га го­да. Але ка­лі ўваж­лі­ва іх гля­дзець , наш час ста­не бо­льш зра­зу­ме­лым, як і тра­гіч­ны шлях, якім ця­пер кро­чыць на­ша гра­мад­ства. Бе­ла­рус­кая глы­бін­ка ва­чы­ма аўта­раў, што вы­рас­лі ўжо ў го­ра­дзе, вы­гля­дае мес­цам, дзе ад­чай­на спра­бу­юць жыць, як жы­лі і ра­ней, ха­ва­ючы­ся за га­да­ мі ад­пра­ца­ва­ны­мі ме­ха­ніч­ны­мі ры­ту­ала­мі. Але ка­лі ра­ней вяс­ко­вы хор у на­шым кі­но за­ўсё­ды спя­ваў рэ­кві­ем па зы­хо­дзя­чай цы­ві­лі­за­цыі, то ця­пер у надзвы­чай раз­на­стай­ным шмат­га­лос­сі доб­ра ад­чу­ва­юцца но­выя нот­кі. «Це­ла ха­на», 56 хв., 2021. Рэ­жы­сёр­ка Крыс­ці­на Са­ву­ці­на. Апе­ра­тар Георг Кус­ман.

З

бо­ку за­ўсё­ды лепш ві­даць, ка­жа вя­до­мая ісці­на. Крыс­ці­на Са­ву­ці­на вы­рас­ла і ву­чы­ ла­ся ў Мін­ску, але ўжо ко­ль­кі год жы­ве ў Гер­ма­ніі, дзе скон­чы­ла кі­на­фа­ку­ль­тэт ака­дэ­міі мас­тац­тваў у Гам­бур­гу. Свой пер­шы са­ма­стой­ны буй­ны пра­ект яна пры­еха­ла зды­маць на Ра­дзі­му. Але не ў ста­лі­цы, а ў Це­ле­ха­нах — мес­цы, не­ка­лі

«Мастацтва» № 4 (457)

вя­до­мым на ўвесь СССР вы­твор­час­цю лыж­на­га інвен­та­ру. Вы­ні­кам яе пра­цы ста­ла ся­рэд­не­мет­раж­ная стуж­ка, якая з хо­ду атры­ма­ла за­пра­шэн­не ў кон­кур­сную пра­гра­му кі­на­фес­ты­ва­лю Visions du Réel у швей­цар­скім Ньё­не. Пра­гра­мы апош­ня­га за­ўсё­ды ад­да­юць на­леж­нае ме­на­ві­та антра­па­ ла­гіч­на­му склад­ні­ку ў да­ку­мен­та­ліс­ты­цы. «Це­ла ха­на» ме­на­ві­та вы­біт­ны антра­па­ла­гіч­ны экс­курс у жыц­цё су­час­ных вяс­ко­вых бе­ла­ру­саў. Фі­льм скла­да­ецца з вя­лі­ка­га шэ­ра­гу эпі­зо­даў, падзе­ле­ных на асоб­ныя кад­ры і па­шых­та­ва­

ных, на пер­шы по­гляд, без асаб­лі­вай ло­гі­кі, па не­ка­ль­кі дзя­сят­каў се­кунд кож­ны. Гэ­тая пер­ша­ па­чат­ко­вая ад­сут­насць ло­гі­кі блі­жэй да фі­на­лу ста­но­віц­ца зра­зу­ме­лай і кан­цэп­ту­аль­най — пе­рад гле­да­чом пра­хо­дзіць ці не ўсё жыц­цё су­час­най бе­ла­рус­кай пра­він­цыі праз ру­хо­мыя парт­рэ­ты яе жы­ха­роў, за­ма­лёў­кі з іх па­ўся­дзён­на­га по­бы­ту. Сю­жэ­ту, вы­бу­да­ва­ных гіс­то­рый у фі­ль­ме ня­ма. Сю­жэт скла­дае са­ма бе­ла­рус­кая пра­він­цыя, ужо до­сыць не пад­обная ні да тра­ды­цый­най вёс­кі, ні да агра­га­рад­ка з пра­па­ган­дыс­цка­га тэ­ле­рэ­ пар­та­жу. На экра­не раз­гор­тва­ецца сап­раў­дная

Кі­н о / Уба­ч а­н ае Анто­н ам Сі­д а­р э н­к а м

47

яўрэй­скім склад­ні­кам, і су­час­насць з зу­сім не па­ ра­днай гас­па­дар­кай, ве­ль­мі сціп­ла аб­ста­ля­ва­най амбу­ла­то­ры­яй і шы­ро­кім, пры­го­жым, інакш не ска­жаш, ве­ліч­ным Нё­ма­нам. Га­лоў­ны ге­рой, зда­ецца, дзе­ліць сваё жыц­цё на дзве роў­на­вя­лі­кія па­ло­вы. Вось ён ся­дзіць на пры­ёме па­цы­ентаў, да­па­ма­гае ста­рым, а вось з та­кім жа дзе­ла­ві­тым на­стро­ем ла­дзіць ста­ры зер­ неў­бо­рач­ны кам­байн і пра­цуе на та­кім жа ста­рым трак­та­ры. І ўсё з ад­но­ль­ка­вым спа­кой­ным імпэ­ там упэў­не­на­га ў сва­ёй жыц­цё­вай мі­сіі ча­ла­ве­ка.

на­ча­со­ва пра­нік­нен­ня. Ме­на­ві­та та­му, ду­ма­ецца, «Це­ла ха­на» бу­дзе амаль ад­но­ль­ка­ва ўспры­мац­ ца і ў на­шай кра­іне, і за яе меж­амі. Фі­льм Крыс­ці­ны Са­ву­ці­най пра­па­нуе не этна­гра­­ фіч­ны му­зей, не­йкую ака­мя­не­ласць, што хут­ка сы­хо­дзіць, а пра­сто­ру, на­се­ле­ную жы­вы­мі лю­дзь­ мі. Гля­дач не па­спя­вае амаль ні­чо­га да­ве­дац­ца пра пер­са­на­жаў стуж­кі, тыя за­ста­юцца пра­ктыч­на ана­нім­ны­мі пер­со­на­мі. Але га­лоў­ны плюс фі­ль­ма ў тым, што за кож­най фі­гу­рай чы­та­ецца і лёс, і час, і боль. І не асоб­на­га ча­ла­ве­ка, а цэ­ла­га на­ро­да і на­цыі. Збо­ку, аказ­ва­ецца, сап­раў­ды лепш ві­даць.

1, 2. «Цела хана».

3. «Над Нёмнам».

4. Крысціна Савуціна.

5. Андрэй Куціла.

«Над Нё­мнам», 41 хв., 2020. Аўта­ры сцэ­на­рыя Ра­іса Гры­бя­нюк, Андрэй Ку­ці­ла. Рэ­жы­сёр і апе­ра­тар Андрэй Ку­ці­ла.

З пан­ара­ма вяс­ко­ва­га жыц­ця ад, зда­ва­ла­ся б, не­істот­ных пад­ра­бяз­нас­цей пра­цы на жы­вё­ла­ га­доў­чым ком­плек­се да вя­се­ль­най цы­ры­мо­ніі ў мясц­овым ЗА­ГСе. Вяс­коў­цы так­са­ма прад­стаў­ ле­ны аб­са­лют­на роз­ныя. Роз­на­га ўзрос­ту, по­лу, пра­фе­сіі, але аб­авяз­ко­ва жы­выя, з пад­крэс­ле­ны­ мі ры­са­мі ха­рак­та­раў, кож­ны па-свой­му ці­ка­вы для на­зі­ран­ня. Крыс­ці­на Са­ву­ці­на і яе ня­мец­кі апе­ра­тар Георг Кус­ман здо­ле­лі аб­раць для ся­бе і аб’­екты­ва сва­ёй кі­на­ка­ме­ры леп­шую ад­лег­ласць ад сва­іх пер­са­на­жаў — не на­блі­жа­ючы­ся да іх на інтым­ ную ад­лег­ласць, але і не ад­да­ля­ючы­ся. Фі­льм пры­ваб­лі­вае двай­ным эфек­там — ад­хі­лен­ня і ад­

пер­ша­га по­гля­ду «Над Нё­мн­ ам» — гіс­то­ рыя пра жыц­цё док­та­ра са Шчу­чын­шчы­ны, якая рап­там ста­ла зна­ка­мі­тай дзя­ку­ючы пес­ні-ме­му. Са­мо па са­бе гэ­тае жыц­цё да­во­лі пры­кмет­нае і ха­рак­тэр­нае. Пры­нам­сі, шмат у якіх кра­інах яно бу­дзе ўспры­мац­ца як не­ве­ра­год­ная экзо­ты­ка. Бо ў во­ль­ны ад пры­ёму па­цы­ентаў час га­лоў­ны ге­рой за­йма­ецца сель­скай гас­па­дар­кай, пры­чым на су­р’ёз­ным ўзроў­ні — га­дуе мо з дзя­ ся­так ка­роў, да­гля­дае ста­ры, яшчэ са­вец­кіх ча­соў, кам­байн і за­йма­ецца апош­нім жні­вом. І пер­шы, і дру­гі за­ня­так вы­гля­да­юць у яго ня­зму­ша­на і на­ту­ра­ль­на. Пра­ца за­гад­чы­кам вяс­ко­вай амбу­ла­ то­рыі і па­ра­ле­ль­на фер­мер­ства — гэ­та не тое каб не­абход­насць. Гэ­та лад жыц­ця. Не са­мая пра­цяг­лая, са­ра­ках­ві­лін­ная стуж­ка, тым не менш, да­зва­ляе не то­ль­кі да­ве­дац­ца пра пад­ ра­бяз­нас­ці жыц­ця га­лоў­на­га ге­роя, але і ад­чуць рытм вяс­ко­ва­га існа­ван­ня і ся­лян­скай пра­цы. Аб’­ектыў Андрэя Ку­ці­лы, а рэ­жы­сёр пра­ктыч­ на за­ўсё­ды вы­сту­пае апе­ра­та­рам сва­іх сту­жак, ства­рае вы­пук­лы і на­сы­ча­ны шмат­лі­кі­мі дэ­та­ля­мі ма­лю­нак асоб­най ся­м’і і мес­ца яе існа­ван­ня. У кад­ры і гіс­то­рыя мясц­овас­ці, ця­пе­раш­ня­га агра­га­рад­ка Орля ў тым лі­ку з яго амаль за­бы­тым

«Над Нё­м­нам» то­ль­кі знеш­не на­гад­вае апі­са­ль­ны на­рыс. На­сам­рэч гэ­та апо­вед пра сап­раў­дны бе­ла­рус­кі ха­рак­тар, удум­лі­вы, спа­кой­ны ха­рак­тар вяс­ко­ва­га інтэ­лі­ген­та. По­стаць апош­ня­га не так час­та за­раз з’яў­ля­ецца на экра­не. Не тое каб вяс­ко­вая інтэ­лі­ген­цыя пе­ра­вя­ла­ся, склад­ва­ецца ўра­жан­не, што для бо­ль­шас­ці на­шых да­ку­мен­та­ліс­таў гэ­тая по­стаць звя­ла­ся да пэў­на­га стэ­рэ­аты­пу, з якім пра­ца­ваць ужо не ці­ка­ва. Андрэй Ку­ці­ла знай­шоў не­ты­по­ ва­га ге­роя, яго док­тар-фер­мер у мен­шай сту­пе­ні вы­гля­дае ахвя­рай не­йкай на­ка­на­ва­нас­ці лё­су. Ня­гле­дзя­чы на ві­да­воч­на ня­прос­тае існа­ван­не, га­лоў­ны ге­рой цвёр­да тры­ма­ецца лі­ніі свай­го жыц­ця. «Мы от­кро­ем биз­нес / Мы бу­дем де­лать баб­ ки...» — спя­вае ма­лы сын га­лоў­на­га ге­роя, чар­го­ вае па­ка­лен­не тых, ка­му на­ка­на­ва­на жыць і пра­ ца­ваць на бе­ла­рус­кай зям­лі. З фі­ль­ма да­клад­на не вы­ні­кае, ці за­ста­нец­ца хлоп­чык на вёс­цы, ці зме­ніць яе на іншае мес­ца і не­йкія іншыя жыц­ цё­выя каш­тоў­нас­ці. Фі­льм «Над Нё­м­нам» не дае да­клад­ных ад­ка­заў пра бу­ду­чы­ню, ён сцвяр­джае пра тое, што яна ёсць.

красавік, 2021

48

I n D es i g n

Жан­чы­на ў мас­тац­тве аван­гар­ду па­шы­р энне маг­ч ы­м ас­ц ей ва ўмо­вах ка­так­л із­маў Ала Пі­га­льс­кая

Ко­ль­кі мас­тац­кіх тво­раў жан­чын бы­ло стра­ча­на з-за цэн­зу­ры і рэ­прэ­сій у са­цы­яліс­тыч­ным ла­ге­ры? Але яшчэ бо­льш скла­да­на аца­ніць, ко­ль­кі тво­раў уво­гу­ле не да­йшло да нас з-за так па-роз­на­му рас­стаў­ле­ных пры­яры­тэ­таў. Ка­лі да­сле­да­ваць гіс­то­рыю аван­гар­ду з пун­кту гле­джан­ня жан­чын і ссоў­ваць мно­гія акцэн­ты ў гіс­та­рыч­ным на­ра­ты­ве з на­ва­тар­ства прац на маг­чы­мас­ці іх ства­рэн­ня і за­ха­ван­ня, уз­ні­кае аль­тэр­на­тыў­ны рас­по­вед, які вы­бу­доў­вае на­ шу су­вязь з во­пы­там і га­ла­са­мі жан­чын, чыя твор­часць мо­жа быць кры­ні­цай пад­трым­кі і на­тхнен­ня для тых, хто ака­заў­ся ў ве­ль­мі скла­да­ных эка­на­міч­ ных, са­цы­яль­ных і па­лі­тыч­ных умо­вах. У вы­ні­ку роз­ных аб­ста­він аца­ле­ла то­ль­кі ча­тыр­нац­цаць аб­страк­тных ску­льп­ тур, тры кар­ці­ны, сем ма­люн­каў і не­ка­ль­кі рэ­пра­дук­цый пра­сто­ра­вых ра­бот Ка­та­жы­ны Коб­ры — плён трыц­ца­ці­га­до­вай твор­чай дзей­нас­ці. Але на­ват гэ­тая не­вя­лі­кая ко­ль­касць па­каз­вае, якая яна бы­ла та­ле­на­ві­тая, у якой сту­

Г

іс­то­рыя аван­гар­ду і без та­го скла­да­ная, а з-за хра­на­ла­гіч­на­га су­па­дзен­ня з па­лі­тыч­ны­мі і эка­на­міч­ны­мі ка­так­ліз­ма­мі — яшчэ і су­пя­рэч­лі­вая. Па­лі­ тыч­ная гіс­то­рыя пер­шай па­ло­вы ХХ ста­год­дзя Бе­ла­ру­сі, Поль­шчы, Укра­ іны і Літ­вы вы­яўляе дзве пра­бле­мы. Па-пер­шае, на пра­ця­гу знач­най час­ткі мі­ну­ла­га ве­ку гіс­то­рыя пі­са­ла­ся / на­вяз­ва­ла­ся нам кім­сь­ці звон­ку, а зна­чыць, мы са­мі ма­ла ўплы­ва­лі на тое, хто быў уклю­ча­ны, а хто — вы­клю­ча­ны з гіс­та­ рыч­ных на­ра­ты­ваў. Па-дру­гое, у гіс­то­рыі ма­ла ўліч­ва­лі­ся фак­та­ры, звя­за­ныя з умо­ва­мі жыц­ця і дос­ту­пу да пра­фе­сіі як жан­чын, так і муж­чын, вы­хад­цаў з на­ шых зя­мель, у та­кіх сфе­рах, як мас­тац­тва, па­лі­ты­ка, і іншых га­лі­нах дзей­нас­ці, звя­за­ных з вы­ха­дам у пуб­ліч­ную пра­сто­ру і кан­стру­яван­нем на­цы­яналь­­най ідэн­тыч­нас­ці. Да­сле­да­ван­не ў кан­тэк­сце пра­бле­ма­ты­кі дос­ту­пу жан­чын да мас­тац­кай дзей­ нас­ці і пра­фе­сіі гэ­тыя скла­да­нас­ці і су­пя­рэч­нас­ці то­ль­кі ўзмац­няе. Ка­лі іх не спу­жац­ца, то гіс­то­рыя жа­но­ча­га ўдзе­лу да­зва­ляе па­гля­дзець на аван­гард не то­ль­кі як на шэ­раг вя­лі­кіх імё­наў, але і ад­крыць су­вы­мер­ную звы­чай­на­му ча­ла­ве­ку пер­спек­ты­ву, ба­чан­не з па­зі­цыі ўраз­лі­вай гру­пы, да якой на­ле­жа­ лі жан­чы­ны, у пла­не дос­ту­пу да ад­ука­цыі і пра­фе­сій, звя­за­ных з пуб­ліч­най дзей­нас­цю, а так­са­ма тых інсты­ту­таў, што да­па­ма­га­лі пе­ра­адо­лець раз­на­ стай­ныя за­ба­ро­ны і цэн­зу­ру, аб­ысці кво­ты на па­ступ­лен­не для не­ка­то­рых на­цы­яна­ль­нас­цей і са­цы­яль­ных кла­саў у дзяр­жа­ве, да якой бе­ла­рус­кія зем­лі на­ле­жа­лі ў ХІХ — па­чат­ку ХХ ста­год­дзяў. …У са­мым кан­цы аку­па­цыі, ка­лі ў ха­це скон­чы­лі­ся ўсе за­па­сы дро­ваў і ву­га­ лю, па­сля па­про­каў му­жа, якая яна ня­дбай­ная гас­па­ды­ня, і каб вы­ра­та­ваць ад го­ла­ду і хо­ла­ду сям’ю, Ка­та­жы­на Коб­ра бы­ла вы­му­ша­ная кі­нуць у топ­ку драў­ля­ныя ма­дэ­лі сва­іх ску­льп­тур — тых са­мых, якія ёй уда­ло­ся за­ха­ваць, сха­ваў­шы пад пад­ло­гай з ры­зы­кай для жыц­ця (вя­до­ма, на­ко­ль­кі «пры­язна» на­цыс­ты ста­ві­лі­ся да аб­страк­тна­га мас­тац­тва). Гэ­ты рас­по­вед Ні­кі Стрэ­мін­ скай, да­чкі Ка­та­жы­ны і Ула­дзіс­ла­ва, які цы­туе поль­скі аўтар гіс­та­рыч­ных кніг Сла­ва­мір Ко­пер, га­во­рыць пра мно­гае, а га­лоў­нае — пра рас­ста­ноў­ку пры­яры­ тэ­таў і кан­тэкст, у якім тво­ры мас­та­чак па­ўста­юць у ва­чах сям’і і гра­мад­ства.

«Мастацтва» № 4 (457)

пе­ні ары­гі­на­ль­най бы­ла яе кан­цэп­цыя і пад­ыход да ску­льп­ту­ры. Пі­ль­на вы­ ву­ча­ючы спад­чы­ну Коб­ры апош­нія не­ка­ль­кі га­доў, да­след­чы­кі сы­хо­дзяц­ца ў мер­ка­ван­ні, што яе ўнё­сак у мас­тац­тва быў бо­льш знач­ным, чым у яе му­жа. Яна ад­стой­ва­ла пад­ыход да ску­льп­ту­ры як да ад­кры­тай пра­сто­ра­вай струк­ ту­ры, а не да ма­на­лі­ту. На ста­рон­ках «Го­ла­су пра­сто­ры» яна пі­ша: «Ску­льп­ту­ ра па­він­на быць не за­мкнё­най у глы­бе кам­па­зі­цый­най фор­май, а ад­кры­тай пра­сто­ра­вай па­бу­до­вай, у якой унут­ра­ная час­тка кам­па­зі­цый­най пра­сто­ры звя­за­на са знеш­няй пра­сто­рай... Энер­гія фор­маў, што чар­гу­юцца ў пра­сто­ры, ства­рае пра­сто­ра­ва-ча­са­вы рытм». Пры­знан­не Ка­та­жы­ны за мя­жой бы­ло бо­ль­шым, чым унут­ры Поль­шчы, але і на ра­дзі­ме яе пра­сто­ра­выя тво­ры так­са­ма за­йма­лі год­нае мес­ца. У 1936 го­ дзе Ка­та­жы­на, адзі­ная са сва­ёй кра­іны, пад­пі­са­ла «Dimensionist Manifesto» («Ма­ні­фест ды­мен­зі­яніс­таў») у шэ­ра­гу з та­кі­мі мас­та­ка­мі, як Ханс Арп, Мар­ сель Дзю­шан, Лас­ла Ма­хой-Надзь, у якім вя­ло­ся пра но­вы пад­ыход да мас­ тац­тва і ча­ла­ве­ка. І ка­лі ў Поль­шчы ўжо пра­хо­дзіць пе­ра­асэн­са­ван­не гіс­то­рыі аван­гар­ду ў ген­дар­най і по­стка­ла­ні­яль­най па­ра­дыг­мах, то гіс­то­ры­кі мас­тац­тва Укра­іны пады­хо­дзяць да пы­тан­няў пра кан­стру­яван­не наратыву ў роз­ных кан­тэк­стах, у пры­ват­нас­ці ка­лі га­вор­ка ідзе пра ўкра­інскі аван­гард. Аляк­сан­дра Эстэр і Со­ня Дэ­ла­нэ на­ра­дзі­лі­ся і звяз­ва­лі сваё жыц­цё з Укра­ інай, але, па­ко­ль­кі гіс­то­рыя пі­са­ла­ся на пра­ця­гу ХХ ста­год­дзя, вы­яві­ла­ся, што гэ­тыя дзве яркія фі­гу­ры ў гіс­та­рыч­ных рас­по­ве­дах ста­лі час­ткай аван­гар­ду рас­ійска­га.

пер­спек­ты­вы для яе раз­віц­ця. Ва­сіль Ярмі­лаў і Ма­рыя Сі­ня­ко­ва па­ча­лі ўлас­ ны твор­чы шлях са сту­дый Аляк­сан­дра Гро­та і Яўге­нія Ага­фо­на­ва ў Хар­ка­ ве. У Ві­цеб­ску Марк Ша­гал, Ла­зар Лі­сіц­кі, Са­ла­мон Юдо­він, Да­від Якер­сон і іншыя мас­та­кі атры­моў­ва­лі ба­за­вую мас­тац­кую ад­ука­цыю ў сту­дыі Юдэ­ля Пэ­на. У сваю чар­гу, Пэн, Грот і Ага­фо­наў бы­лі вы­пус­кні­ка­мі Санкт-Пе­цяр­бур­ гскай ака­дэ­міі мас­тац­тваў. Аб’ядноў­вае сту­дый­цаў з Хар­ка­ва і Ві­цеб­ска і тое, што яны пра­цяг­ва­лі сваё на­ву­чан­не ў Ві­ль­ню­се, Вар­ша­ве, Па­ры­жы і Бер­лі­не. На­прык­лад, як і мно­гія мас­та­кі Па­рыж­скай шко­лы з бе­ла­рус­кі­мі ка­ра­ня­мі, мас­тач­ка з Па­лта­вы Ган­на Стар­цо­ва атры­ма­ла ад­ука­цыю і пра­фе­сій­нае пры­ знан­не ў Бе­ль­гіі і Фран­цыі.

1910-я ў Хар­ка­ве ро­бяц­ца га­да­мі гран­ды­ёзных на­ва­тар­скіх по­шу­ каў і экс­пе­ры­мен­таў. Ся­род вя­лі­кай коль­­кас­ці вя­до­мых па­этаў і лі­та­ра­ та­раў ёсць і жа­но­чыя імё­ны. Ма­рыя Сі­ня­ко­ва — удзе­ль­ні­ца груп, якія пра­ца­ва­лі ў ку­ба­фу­ту­рыс­тыч­най ма­не­ры, ва­ло­дае да­во­лі па­зна­ва­ль­ ным і яркім сты­лем, не­арды­нар­ным пад­бо­рам і трак­тоў­кай сю­жэ­таў, але так­са­ма, у вы­ні­ку час­тых кан­так­таў і ўдзе­лу ў гру­па­вых вы­ста­вах у Маск­ ве, раз­гля­да­ецца як мас­тач­ка рас­ій­ ска­га аван­гар­ду. Ча­му фе­но­мен Хар­каў­ска­га аван­гар­ду важ­ны для вы­ву­чэн­ня бе­ла­рус­ка­га аван­гар­ду, у пры­ват­нас­ці — фе­но­ме­ну Ві­цеб­ска? Маг­чы­ма та­му, што пра­ соч­ва­юцца агу­ль­ныя ры­сы. Ві­цебск і Хар­каў на­пры­кан­цы ХІХ — па­чат­ку ХХ ста­год­дзя бы­лі не ста­ліч­ны­мі га­ра­да­мі Рас­ійскай імпе­рыі, дзе мас­тац­кая ад­ука­цыя бы­ла цэн­тра­лі­за­ва­най, і маг­чы­мас­ці тра­піць у Санкт-Пе­цяр­бур­ гскую ака­дэ­мію мас­тац­тваў для на­шых зем­ля­коў бы­лі да­во­лі аб­ме­жа­ва­ны­мі. Пры­ват­ныя сту­дыі ма­люн­ка і жы­ва­пі­су, у якіх маг­лі раз­ві­ваць свае мас­тац­кія здо­ль­нас­ці дзе­ці з на­ва­ко­ль­ных мясц­овас­цей з роз­ных са­цы­яль­ных груп, дэ­ мак­ра­ты­за­ва­лі мас­тац­кую ад­ука­цыю на пер­шым эта­пе і ад­кры­ва­лі роз­ныя

Пры актыў­ным удзе­ле сту­дый­цаў у Ві­цеб­ску і Хар­ка­ве ста­лі маг­чы­мы­мі аван­гар­дныя ру­хі. Але са­мае важ­нае, што сту­дыі да­ва­лі маг­чы­мас­ці дзяў­ ча­там атры­маць ад­ука­цыю і ў да­лей­шым пры­яднац­ца да аван­гар­дыс­цкіх ру­хаў. У «Мас­тац­тве» 2/2020 мы за­кра­на­лі пы­тан­не пра жа­но­чую ад­ука­цыю ў Ві­цеб­ску, у пры­ват­нас­ці пра тое, што ў мас­тац­кіх сту­дыях і ву­чы­ліш­чах дзяў­чы­ны скла­да­лі да тра­ці­ны ад агу­ль­на­га скла­ду на­ву­чэн­цаў. Пра­фе­сій­ ныя кар’еры Яўге­ніі Ма­га­рыл і Хаі Ка­ган, як і менш вя­до­мых мас­та­чак, ста­лі маг­чы­мы­мі дзя­ку­ючы вы­пус­кні­кам гэ­тых сту­дый. Та­кім чы­нам, мас­та­кі і мас­тач­кі, ура­джэн­цы на­шых зя­мель, ра­бі­лі­ся ўдзе­ль­ ні­ка­мі мас­тац­кіх пра­цэ­саў, якія пра­хо­дзі­лі ў Мас­кве і Санкт-Пе­цяр­бур­гу, але не менш знач­ным і актыў­ным быў іх унё­сак у аван­гар­дныя плы­ні і на­прам­ кі еўра­пей­ска­га аван­гар­ду, і ў гэ­тым кан­тэк­сце пры­ват­ныя сту­дыі ма­люн­ ку і жы­ва­пі­су бы­лі важ­ным ме­ха­ніз­мам, які ад­кры­ваў дос­туп да мас­тац­кіх пра­фе­сій ураз­лі­вым гру­пам і твор­чай рэ­алі­за­цыі ў кан­тэк­сце еўра­пей­ска­га аван­гар­ду.

1. Ка­та­жы­на Коб­ра. Пад­ве­ша­ная струк­ту­ра. 1921/1972. Рэ­кан­струк­цыя Б. і Д. Уткі­ных. Му­зей мас­тац­тва ў Ло­дзі. Фо­та Пят­ра Том­чы­ка.

2. Ка­та­жы­на Коб­ра. Пад­ве­ша­ная струк­ту­ра 2. 1921—1922,1971—1979. Рэ­кан­струк­цыя Д. За­грод­ска­га, Б. Уткі­на. Му­зей мас­тац­тва ў Ло­дзі. Фо­та Пят­ра Том­чы­ка.

3. Ма­рыя Сі­ня­ко­ва. Вай­на. 1920-я.

4. Хая Ка­ган. Суп­рэ­ма­тыч­ная кам­па­зі­цыя 233. Кар­дон, алей. 1926.

5. Яўге­нія Ма­га­рыл. Тын­коў­шчы­кі. 1966.

«Аран­скія астра­вы (аб­то­кі) = аран­скія ўзо­ры для вя­ зан­ня». Яшчэ дзе­сяць га­доў та­му гэ­тая ака­ліч­насць маг­ла б зра­біц­ца зна­ход­кай для пра­мо­цыі спек­так­ля «Ка­ле­ка з вос­тра­ва Ініш­ман» (або Ініш­ма­ан), а нам, су­час­ні­кам, вы­дае на про­ста су­пра­ць­лег­лае: за га­ тун­ка­мі зна­ка­мі­тай аран­скай воў­ны ця­пер мір­сціц­ца сам Мар­цін Мак­До­нах. Па­сля яго дра­ма­тыч­най тры­ ло­гіі за­то­ка Га­лу­эй на ўзбя­рэж­жы Ірлан­дыі тры­ва­ла атай­ба­ва­ла­ся ў тэ­атра­ль­ным вы­мя­рэн­ні. «Ка­ле­ку з вос­тра­ва Ініш­ман» у тэ­атры Noel Coward Theatre сыг­раў сам Га­ры По­тэр, то-бок Дэ­ні­эл Рэ­дкліф: яго зня­ ве­ча­на­му ня­шчас­ні­ку Бі­лі, жы­ха­ру сла­ву­тай аб­то­кі, вы­па­дае шанц зды­мац­ца ў кі­но... Рэ­спуб­лі­кан­скі тэ­ атр бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі пра­па­нуе сваё ра­шэн­не, ба­чан­не і ўва­саб­лен­не гэ­тай п’есы ў са­мым улю­бё­ным бе­ла­рус­кім жан­ры — тра­гі­ка­ме­дыі, у рэ­жы­су­ры Аляк­ сан­дра Гар­цу­ева, са сцэ­наг­ра­фі­яй Юрыя Са­ла­мо­на­ва і му­зы­кай Дзміт­рыя Фры­гі. Ганна Семяняка (Хэлен Чума) і Арцём Курэнь (Калека Білі). Фота Сяргея Ждановіча.

issn 0208-2551 падпісныя Індэксы 74958, 749582. рознічны кошт — па дамоўленасці.