MASTACTVA Magazine 12/2020

16+ • «Ў»: не фінальны акорд • Завеі, снежань, подых «Навальніцы» • «Фауст» на байках: ці ўсёмагутны д’ябал?..

12 /2020

снежань

Мінскі Палац мастацтва стаў асноўным месцам для правядзення фестывалю выяўленчага мастацтва «Арт-Мінск», які сёлета ўключыў I трыенале жывапісу, графікі і скульптуры Беларускага саюза мастакоў «VIVAT VITA», міжнародны фестываль і выставачны праект «Графіка года» і іншыя праекты на шасці выставачных пляцоўках сталіцы. Фестываль «Арт-Мінск». Фрагменты экспазіцыі. Фота Сяргея Ждановіча.

­ ­

­

­

і­ е.

­

­ я­

.­

­ я­

е­

­

.

3

Зм ест

мастацтва № 12 (453) Снежань 2020

1

Art-ту­рызм 2 • Уздзенскі раённы гісторыка- краязнаўчы музей

22 • Алеся Белявец ПРАВЕСЦІ ПРАЗ ПЛЫНЬ «Fast Flow» Кацярыны Пашкевіч у галерэі ДК

За­с на­в а­л ь­н ік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзеня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­ не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая.

Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы «Стан рэчаў» з Любай Гаўрылюк 4 • ТАЦЦЯНА БЕМБЕЛЬ. ПОДЫХ ІНШАГА ЎЗРОЎНЮ Агля­ды, рэ­цэн­зіі 10 • Пётра Васілеўскі НАБЛІЗІЦЦА ДА БОГА, КАБ РАЗГЛЕДЗЕЦЬ ЧАЛАВЕКА «Лесвіца ў неба» Уладзіміра Вішнеўскага ў Нацыянальным мастацкім музеі 14 • Ганна Серабро НЕ КРАНАЙ «Кранальная дыстанцыя»: апошняя выстава ў галерэі «Ў» 18 • Вікторыя Харытонава ДУМКА, УВАСОБЛЕНАЯ Ў ЗНАКУ «Шрыфт: litera in primo» ў галерэі «Лабірынт»

Му­зы­ка Агляды, рэцэнзіі 24 • Таццяна Мушынская ПАМІЖ БОГАМ І Д’ЯБЛАМ Новая версія «Фауста» ў Нацыянальнай оперы 28 • Алена Мартынава ЯДНАЮЧЫ МІНУЛАЕ І БУДУЧЫНЮ XXV Міжнародны фестываль арганнай музыкі «Званы Сафіі» Да 100-год­дзя тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы 30 • Уладзімір Мальцаў ЯК ПАЧЫНАЎСЯ КУПАЛАЎСКІ Частка трэцяя. Опера 35 • Аса­біс­ты ка­бі­нет Дзміт­рыя Пад­бя­рэз­ска­га

Вы­д а­в ец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «Ку­ль­ту­ра і мас­тац­тва» Дырэктарка Ірына Аляксееўна Слабодзіч Першая намесніца дырэктаркі Людміла Аляксееўна Крушынская

10

Тэ­атр Агля­ды, рэ­цэн­зіі 36 • Дзмітрый ЕрмаловічДашчынскі ПАЛЕСКІ ШТОРМ «Навальніца» ў Палескім драматычным тэатры 38 • Дзмітрый ЕрмаловічДашчынскі FEMME FATALE «Пікавая дама» ў Магілёўскім абласным драматычным тэатры 40 • Юрый Іваноўскі У той самы камедыйны момант «Шлюб па-італьянску» ў Нацыянальным тэатры імя Якуба Коласа

40 Служ­бо­вы ўва­ход 45 • ТЭ­АТРА­ЛЬ­НЫЯ БАЙ­КІ АД ВЕР­ГУ­НО­ВА

18 20 • Любоў Гаўрылюк АСЦЯРОЖНА! ВЫСОКАЕ НАПРУЖАННЕ! Выстава Сяргея Грыневіча «8 рэгіён» у Гродне © «Мас­тац­тва», 2020.

Кі­но Агляд 42 • Антон Сі­да­рэн­ка IDFA-2020: Цуд жывога чалавека Амстэрдамскі міжнародны фестываль дакументальных стужак 46 • ГАДАВЫ ЗМЕСТ In Design 48 • Ала Пі­га­льс­кая ШТО РОБІЦЬ ДЫЗАЙН АКТУАЛЬНЫМ?

Рэдакцыя: Галоўная рэ­дак­тарка алена андрэеўна каваленка Намеснік галоўнай рэ­дак­таркі Дзмітрый Падбярэзскі, рэдактары аддзелаў Алеся Белявец, Тац­ця­на Му­шын­ская, Жа­на Лаш­ке­віч, Антон сідарэнка, мас­тац­кі рэ­дак­тар вячаслаў ПАЎЛАВЕЦ, літаратурная рэдактарка Лідзія НаліўКА, фо­та­ка­рэс­пан­дэнт сяргей ждановіч, на­бор: іна адзі­нец, вёр­стка: акса­на кар­та­шо­ва. Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакоі 9, 10, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя). E-mail: art_mag@tut.by. www.kimpress.by/mastactva. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­ дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­ лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 15.12.2020. Фармат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT Sans Narrow». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 485. Заказ 02890. Надрукавана ў ТАА «Альтиора Форте». Ліц. №02330/471 ад 29.12.14. 220072, г. Мінск, вул. Сурганава, д.11.

SUMMARY The twelfth, last issue of Mastactva in 2020 greets its readers with

Art Tourism - a rubric where the authors talk about regional museums worthy of attention and visiting. The December museum star is the Uzda District Local History Museum (p. 2).

The VISUAL ARTS section opens with the State of the Art by Liuba Gawryliuk focusing on Tattsiana Bembel (Tattsiana Bembel — the Breath of Another Level, p.

4), to be followed by Reviews and Critiques from Piotra Vasilewski (The Ladder into the Sky by Uladzimir Vishnewski at the National Art Museum, p. 10), Hanna Serabro (A Touching Distance: the last exhibition at the Ў Gallery, p. 14), Liubow Gawryliuk (Siargey Grynevich’s exhibition 8th Region in Grodna, p. 20), Viktorya Kharytonava (Font: Litera in Primo, at the Labyrinth Gallery, p. 18), and Alesia Bialiaviets (Katsiaryna Pashkievich’s Fast Flow at the DK Galley, p. 22).

The MUSIC section in December begins with the Reviews and Critiques rubric: Tattsiana Mushynskaya describes the new production of Faustus at the National Opera (Between God and the Devil, p. 24) and Alena Martynava talks about the 25th “Bells of Sofia” International Festival of Organ Music (Bringing Together the Past and the Future, p. 28). For the 100th Anniversary of the Yanka Kupala Theatre, Uladzimir Maltsaw has prepared a multicomponent article, whose present Part 3 is about the opera (The Beginnings of the Kupala Theatre, p. 30). Dzmitry Padbiarezski’s Personal Study can be found on page 35.

The THEATRE section, as usual, contains noteworthy materials. The Reviews and Critiques in the world of theatre art include the following: Dzmitry YermalovichDaschynski (Thunderstorm at the Paliessie Drama Theatre, p. 36, and The Queen of Spades at the Magiliow Regional Drama Theatre, p. 38), Yury Ivanow (Marriage Italian Style at the Kolas Theatre, p. 40). At the end of the set, traditionally, we take a glimpse Through the Service Entrance (Viergunow’s Theatre Anecdotes, p.

41).

In the CINEMA section, Anton Sidarenka offers a Review of the International Documentary Film Festival in Amsterdam (p. 42).

Page 46 carries the ANNUAL CONTENTS of the tough year 2020.

In conclusion comes the IN DESIGN rubric about design and its remarkable representatives and events in the world and in Belarus: in the first winter month and the last month of the year, Ala Pigalskaya talks about the importance, value and influence of design (What Makes Design Topical, p. 48).

На першай старонцы вокладкі: ­ Сяргей Ждановіч. Мастацтва. Калаж. 2020. снежань, 2020

2

Ar t-турызм

Матэрыял створаны на замову Нацыянальнага агенцтва па турызме www.belarustourism.by www.belarus.travel

Уз­дзен­скі ра­ённы гіс­то­ры­какра­язнаў­чы му­зей

У

се га­ра­ды і на­ват усе па­се­ліш­ чы мож­на ўмоў­на падзя­ліць на тыя, ад­куль на­род ха­цеў бы з’ехаць на бо­льш пры­ваб­нае па­ста­ яннае мес­ца жы­хар­ства, і тыя, ку­ды хо­чац­ца пры­ехаць, каб за­стац­ца на­заў­сё­ды. Пры та­кім рас­кла­дзе на ад­ным пол­юсе мо­гуць ака­зац­ца дэп­рэ­сіў­ныя пра­мыс­ло­выя ра­ёны ся­род агрэ­сіў­най пры­ро­ды, дзе на­бу­да­ва­лі за­во­даў-гі­ган­таў, а нар­ ма­ль­нае жыт­ло і так зва­ны сац­ку­льт­быт ад­кла­лі на по­тым, а по­тым і за­бы­лі­ся. Тут пры­жы­ва­юцца то­ль­кі экс­трэ­ма­лы. На дру­гім — Па­рыж, Лон­дан, Нью-Ёрк… А па­між гэ­ты­мі пол­юса­мі змес­ціц­ца мнос­тва ста­ліц, рэ­гі­яна­ль­ных і па­вя­то­вых цэн­ траў, мяс­тэ­чак са сва­імі не­ча­ка­на ба­га­ты­мі ці сціп­лы­мі сла­ву­тас­ця­мі, асаб­лі­вым мен­та­лі­тэ­там, ха­рыз­май і па­тры­ятыз­мам. Хто­сь­ці ха­цеў бы ад­туль з’ехаць, і чым да­лей — тым ле­пей, для інша­га яны — род­ная, уту­ль­ная ха­та, і леп­шай, ба­дай, і не трэ­ба. Ка­жуць, што ўсё па­зна­ецца ў па­ ра­ўнан­ні. Тым, хто пры­звы­ча­іўся да рыт­му Нью-Ёрка, бу­дзе сум­на ў Мас­кве, па­сля Мас­квы пра­він­цый­ ным мо­жа пад­ацца Мінск, а на­ро­ джа­на­му ў Мін­ску бу­дзе ня­лёг­ка пры­звы­ча­іцца да жыц­ця ў аб­лас­ных ці ра­ённых га­ра­дах і, не дай Бо­жа, у вёс­цы. Раз­ам з тым, ка­лі вы мін­чук і ван­дру­еце па ра­ёнах ста­ліч­най воб­лас­ці, вы зро­бі­це мнос­тва ад­крыц­цяў, якія мо­гуць па­хіс­нуць ва­шу ста­ліч­ную фа­на­бэ­рыю. Вы да­ ве­да­еце­ся, што не­вя­лі­кія па­се­ліш­чы, якія сён­ня ма­юць ста­тус рай­цэн­траў ці мяс­тэ­чак, ка­лі­сь­ці скла­да­лі та­му ж Мін­ску кан­ку­рэн­цыю ў ку­ль­тур­ ніц­кай, эка­на­міч­най ці па­лі­тыч­най га­лі­нах, што тут ад­бы­ва­лі­ся вя­лі­кія біт­вы, ра­бі­лі­ся вя­лі­кія ад­крыц­ці і на­ра­джа­лі­ся вя­лі­кія тво­ры. Тут за­ха­ ва­ла­ся амаль не­кра­ну­тая агрэ­сіў­най цы­ві­лі­за­цы­яй пры­ро­да. І ў не­йкі мо­мант вы, мо­жа, на­ват па­зай­здрос­ ці­це жы­ха­рам не­вя­лі­кіх га­ра­доў і мяс­тэ­чак за іх ад­нос­на спа­кой­нае

«Мастацтва» № 12 (453)

жыц­цё і на­ла­джа­ны по­быт. Адзін з та­кіх не­вя­лі­кіх, але ад­мет­ ных га­ра­доў у Мін­скай воб­лас­ ці — Уз­да. Па­між ім і ста­лі­цай уся­го 77 кі­ла­мет­раў і на­ла­джа­на доб­рая тран­спар­тная ка­му­ні­ка­цыя. Ад Уз­ды бліз­ка да лю­бой кроп­кі ра­ёна, так што мо­жа­це ў ча­се ка­рот­кай ван­ дроў­кі на­ве­даць і не­ка­то­рыя пун­кты на­ва­кол­ля го­ра­да. Пер­шая згад­ка пра Уз­ду ў пі­сь­мо­ вых кры­ні­цах ад­но­сіц­ца да 1450 го­да. Да ве­рас­ня 1939 го­да па па­ўднё­ва-за­ход­няй Уз­дзен­шчы­не пра­хо­дзі­ла дзяр­жаў­ная мя­жа па­між Поль­скай дзяр­жа­вай і Са­вец­кім Са­ юзам. А дзе мя­жа, там і кан­тра­бан­да ды іншыя пра­явы экс­трэ­ма­ль­на­га прад­пры­ма­ль­ніц­тва. І хоць ця­пер Уз­дзен­шчы­на лі­чыц­ца цэн­тра­ль­най Бе­ла­рус­сю, аван­ту­рызм між­ва­енна­ га ча­су ад­біў­ся ў на­ту­ры жы­ха­роў ко­ліш­ня­га па­меж­жа і ка­лі-ні­ка­лі да­ецца ў зна­кі і сён­ня. Па Уз­дзеш­чы­не пра­хо­дзіць яшчэ ад­ на мя­жа, ужо ты­ся­ча­год­дзі ня­змен­ ная. На тэ­ры­то­рыі ра­ёна — Чар­на­ мор­ска-Бал­тый­скі во­да­па­дзел, што

дае Бе­ла­ру­сі хоць і цьмя­ныя, але ўсё ж пад­ста­вы лі­чыць ся­бе мар­ ской дзяр­жа­вай. Аж да ся­рэ­дзі­ны мі­ну­ла­га ста­год­дзя па гэ­тым во­ да­па­дзе­ле сплаў­ля­лі ка­ра­бе­ль­ныя со­сны, а яшчэ ра­ней пра­хо­дзіў шлях «з ва­ра­гаў у грэ­кі». А так­са­ма тут бя­рэ па­ча­так най­буй­ней­шая ра­ка на­шай зям­лі — Нё­ман. У XIII ста­год­дзі на Уз­дзен­шчы­не ад­бы­ла­ся біт­ва, што спы­ні­ла на­ шэс­це азі­ятаў і іх са­юзні­каў з лі­ку кня­зёў Па­ўднё­вай Ру­сі на За­хад. У 1572 го­дзе Сы­мон Буд­ны на­пі­саў ва Уз­дзе ўступ да Біб­ліі. У гэ­тых мясц­інах жы­ла ме­цэ­нат­ка, да­бра­ дзей­ка бе­ла­рус­ка­га на­цы­яна­ль­на­га Ад­ра­джэн­ня Маг­да­ле­на Ра­дзі­віл. Гэ­та на яе гро­шы дру­ка­ва­лі­ся кні­гі Мак­сі­ма Баг­да­но­ві­ча, Кан­стан­цыі Буй­ло, Яку­ба Ко­ла­са… У го­ра­дзе гіс­то­рыя ві­зу­аль­на ўва­со­бі­ла­ся ў шэ­ра­гу аб’ектаў, што ма­юць ста­тус ку­ль­тур­на-гіс­та­рыч­най спад­чы­ны. Гэ­та граб­ні­ца-ўсы­па­ль­ні­ ца шля­хец­ка­га ро­ду За­ві­шаў на га­ рад­скіх мо­гіл­ках, Пет­ра-Па­ўлаў­ская цар­ква 1840 го­да па­бу­до­вы, кас­цёл

Свя­то­га Кры­жа (1798 год), па­ха­ван­ не пра­вас­лаў­на­га свя­та­ра Мі­ха­іла На­віц­ка­га, які пры­няў па­кут­ніц­кую смерць у 1935 го­дзе, аб­ара­ня­ючы цар­коў­ныя каш­тоў­нас­ці ад ба­ль­ ша­віц­кіх экс­прап­ры­ята­раў, і за гэ­та да­лу­ча­ны да лі­ку свя­тых. Зра­зу­ме­ла, ёсць у го­ра­дзе і ўлас­ная ку­ль­тур­ніц­кая скар­бні­ца — Уз­дзен­ скі ра­ённы гіс­то­ры­ка-кра­язнаў­чы му­зей. За­сна­ва­ны ў 1981 го­дзе. Для на­вед­ні­каў ад­кры­ты праз пяць год. Экс­па­зі­цыя раз­меш­ча­на ў шас­ці за­лах, а яшчэ на тэ­ры­то­рыі му­зея зна­хо­дзіц­ца «Ся­лян­ская ся­дзі­ба», якая дае до­сыць по­ўнае ўяў­лен­не пра по­быт ХІХ ста­год­дзя. Час­тка экс­па­зі­цыі мае на­зву «Гіс­то­рыя Уз­дзен­шчы­ны са ста­ра­жыт­ных ча­соў да па­чат­ку Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны». Тут мож­на азна­ёміц­ца з ма­тэ­ры­яла­мі архе­ала­гіч­ных рас­ ко­пак, з артэ­фак­та­мі, што ха­рак­та­ ры­зу­юць по­быт мясц­ова­га лю­ду на пра­ця­гу ста­год­дзяў, рас­па­вя­да­юць пра ра­мес­ніц­кую і ма­ну­фак­тур­ную вы­твор­часць, пра асве­ту і ку­ль­ту­ру. Па­вод­ле яшчэ са­вец­кай тра­ды­цыі,

Ar t-турызм

Вя­лі­кая Айчын­ная вай­на вы­лу­ча­на ў асоб­ны раз­дзел. А да­поў­не­ны гэ­ты раз­дзел экс­па­зі­цы­яй, пры­све­ча­най удзе­лу жы­ха­роў Уз­дзен­шчы­ны ў Афган­скай вай­не. Спрэч­нае пы­тан­ не, ці мож­на ў адзі­ным кан­тэк­сце рас­па­вя­даць і раз­ва­жаць пра вай­ну, якая бы­ла для вя­лі­кай кра­іны лё­ са­выз­на­ча­ль­най, дзе вы­ра­ша­ла­ся, быць ці не быць са­вец­кай дзяр­жа­ве, і пра ва­енную экс­пе­ды­цыю ку­ды­ сь­ці на край све­ту дзе­ля ўста­ля­ ван­ня свай­го па­лі­тыч­на­га ўплы­ву на кра­іну, дзе ні­бы­та спы­ніў­ся час і лад жыц­ця на­гад­вае Ся­рэд­ня­веч­ча. Дзве вай­ны на­сам­рэч яднае тое, што і там, і там гі­ну­лі на­шы лю­дзі.

Яшчэ адзін зал пры­све­ча­ны зна­ка­ мі­тым зем­ля­кам, якія год­на пра­яві­лі ся­бе ў на­ву­цы, мас­тац­тве, лі­та­ра­ ту­ры. Не аб­ыхо­дзяц­ца кра­язнаў­чыя му­зеі без экс­па­зі­цый мясц­овай на­род­най твор­час­ці. І гэ­ты не вы­клю­чэн­не. Так­са­ма му­зей рас­па­вя­дае пра мясц­овую пры­ро­ду — фаў­ну і фло­ру. Пер­лі­най му­зея мож­на лі­чыць мас­ тац­кую ка­лек­цыю, якая скла­да­ецца ў асноў­ным з тво­раў аўта­раў, што тут на­ра­дзі­лі­ся. Ся­род іх вар­ та вы­лу­чыць Мі­ха­іла Ра­га­ле­ві­ча (1932—2010). Гэ­та твор­ца тра­гіч­на­га лё­су, які пі­саў апты­міс­тыч­ныя кар­ці­ны. На­ра­дзіў­

ся ў мяс­тэч­ку Глі­ніш­чы Уз­дзен­ска­га ра­ёна. Яго ба­ць­кі, вяс­коў­цы, па жыц­ці бы­лі па-за па­лі­ты­каю, тым не менш па­тра­пі­лі пад рэ­прэ­сіі. Ба­ць­ку рас­стра­ля­лі, ма­ці сас­ла­лі ў Сі­бір, дзе яна і за­гі­ну­ла. Мі­хась вы­хоў­ваў­ся ў дзі­ця­чым до­ме. Ён не атры­маў вы­шэй­шай ад­ука­цыі, скон­чыў то­ль­кі Мін­скую мас­тац­кую ву­чэ­ль­ню. Мо яно і доб­ра, бо ён з тых сты­хій­ных та­лен­таў, якіх ву­чыць — то­ль­кі пса­ ваць. Ні­якіх ком­плек­саў з пры­чы­ ны ад­сут­нас­ці дып­ло­ма ВНУ гэ­ты твор­ца не меў, ішоў у мас­тац­тве сва­ім шля­хам, ні пад ка­го ні пад­ ла­джваў­ся, ні на ка­го не азі­раў­ся. Доў­гі час пра­ца­ваў мас­та­ком-афар­

3

мі­це­лем. У са­вец­кі час та­кая пра­ца бы­ла цал­кам па­збаў­ле­на твор­ча­га склад­ні­ка, а час­та і зда­ро­ва­га сэн­ су, але спа­дар Мі­ха­іл ста­віў­ся да гэ­та­га жыц­цё­ва­га вы­пра­ба­ван­ня па-фі­ла­соф­ску. Для сва­іх про­стых і кра­на­ль­ных сю­жэ­таў вы­пра­ца­ ваў не­паў­тор­ны улас­ны стыль на па­меж­жы шля­хет­най вы­тан­ча­нас­ці і інсі­ту. Стыль, знай­сці ана­лаг яко­му ў та­га­час­ным бе­ла­рус­кім, са­вец­ кім і, ба­дай, сус­вет­ным мас­тац­тве не­маг­чы­ма. Тыя, хто ве­даў мас­та­ка бліз­ка, ка­за­лі, што спа­дар Мі­ха­ іл усве­дам­ляў сваю ге­ні­яль­насць, ве­даў, што апя­рэ­дзіў свой час, і та­му ве­ль­мі спа­кой­на ста­віў­ся да та­го, што яго ра­бо­ты не бы­лі на­леж­ным чы­нам ацэ­не­ныя ты­мі, хто фар­ма­ваў фон­ды дзяр­жаў­ных мас­тац­кіх ка­лек­цый. Так жа спа­кой­ на ста­віў­ся ён да не­па­ра­зу­мен­ня і з бо­ку ка­лег-мас­та­коў. Бо­льш-менш аб’ектыў­ная ацэн­ка яго твор­час­ці скла­ла­ся ў гра­мад­стве, ка­лі ад­ышоў у ня­быт «са­цы­яліс­тыч­ны рэ­алізм» і ўзнік­ла па­трэ­ба ў но­вых эстэ­тыч­ных

ары­енці­рах. Сён­ня яго пра­цы за­хоў­ ва­юцца ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі, фон­дзе Бе­ла­рус­ка­га са­юза мас­та­коў, На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­ час­ных мас­тац­тваў, кар­па­ра­тыў­ных і пры­ват­ных ка­лек­цы­ях. І ў зга­да­ным вы­шэй Уз­дзен­скім ра­ённым гіс­то­ ры­ка-кра­язнаў­чым му­зеі. Да­рэ­чы, ура­джэ­нец Уз­дзен­шчы­ны вон­ка­ва быў ве­ль­мі пад­обны да Ван Го­га. Та­кія су­па­дзен­ні не бы­ва­юць вы­пад­ко­вы­мі. Уз­дзен­скі ра­ённы гіс­то­ры­каархе­ала­гіч­ны му­зей. г. Уз­да, вул. Шко­ль­ная, 4а. У му­зеі ла­дзяц­ца ку­ль­тур­ныя ме­ра­­прыемствы га­рад­ско­га і ра­ённа­га маш­та­бу. На па­мяць пра на­вед­ван­не му­зея мож­на на­быць су­ве­ні­ры з мясц­о­вым ка­ла­ры­там. снежань, 2020

4

Рэ­ц эн­з ія Фота Сяргея Ждановіча.

Тац­ця­на Бем­бель. Под­ых інша­га ўзроў­ню Мас­тац­тваз­наў­ца, ку­ра­тар­ка, пед­агог. Рэ­дак­тар­ка, сцэ­на­рыс­тка, экс­кур­са­вод­ка, су­кі­раў­ні­ца ICOM-Бе­ла­русь. Экстэ­ле­вя­ду­чая пра­гра­мы «Страс­ці па ку­ль­ту­ры» і кі­раў­ні­ца Клу­ба гіс­то­рыі Мін­ска. Тран­сфар­ма­цыі гу­ма­ні­та­рыя, ма­быць, са­мае важ­нае і хва­лю­ючае, што ад­бы­ва­ецца з Тац­ця­най. І пад­обна, са­мае акту­аль­нае для нас сён­ня.

Па­сля глян­цу 1990-х ужо ні­чо­га не зда­ва­ла­ся дзіў­ным

К

а­лі ў 1988 го­дзе я вы­пус­ка­ла­ся з Ака­дэ­міі мас­тац­тваў у Ле­нін­гра­дзе, то, вя­до­ма, інакш уяў­ля­ла сваю бу­ду­чы­ню. Мы жы­лі ў СССР, і ка­лі ча­ла­век стаў мас­тац­тваз­наў­цам ака­дэ­міч­на­га тол­ку, ён ру­хаў­ся па лі­ніі му­зей­ най пра­цы. Час­тка ма­іх ад­на­кур­сні­каў за­ста­ла­ся ў Ле­нін­гра­дзе, у Эрмі­та­жы і Рус­кім му­зеі, і для му­зей­шчы­каў гэ­та — най­пры­га­жэй­шае мес­ца. У мя­не жыц­ цё скла­ла­ся інакш: я вы­йшла за­муж за мін­чу­ка і вяр­ну­ла­ся ў Мінск. Ужо з му­жам ду­ма­лі па­ехаць у іншым на­прам­ку — мне ха­це­ла­ся па­пра­ца­ваць на Са­лаў­ках. Я пра­хо­дзі­ла там му­зей­ную пра­кты­ку і бы­ла про­ста ўзру­ша­ная гэ­ тай вы­спай, яе пры­ро­дай, гіс­то­ры­яй і ду­хам. Але не атры­ма­ла­ся. Па­чы­на­лі­ся 1990-я, і бо­ль­шасць ма­іх ка­лег па­він­ны бы­лі вы­ра­шыць пра­бле­ му: як вы­жыць мас­тац­тваз­наў­цу. Дзе б я ні пра­ца­ва­ла, ака­дэ­міч­ная шко­ла мне ве­ль­мі да­па­ма­га­ла. На­прык­лад, да­вя­ло­ся быць га­лоў­най рэ­дак­тар­ кай у пер­шым у Бе­ла­ру­сі глян­ца­вым ча­со­пі­се «Лэ­дзі Прэс­тыж» — гэ­та быў 1996 год, час са­цы­яль­ных і эка­на­міч­ных змен. Пра­жыў ча­со­піс ня­доў­га, але я па­спе­ла асво­іць жур­на­ліс­цкія на­вы­кі, ад рэ­клам­ных пы­тан­няў да на­пі­сан­ня тэк­стаў. Зра­зу­ме­ла кух­ню гэ­тай спра­вы, уклю­ча­ючы фі­нан­са­вую, а ку­ды бы­ло дзец­ца? Па­сля «Лэ­дзі» — ві­да­воч­на на кан­трас­це — па­ўстаў за­баў­ля­ль­ны ча­ со­піс «Гла­ды­ятар», пры­све­ча­ны роз­ным ві­дам спар­тыў­най ба­ра­ць­бы. Я пра­ па­на­ва­ла гэ­тую на­зву, і яе пры­ня­лі за­каз­чы­кі. Бы­ло ве­ль­мі ці­ка­ва: кож­ны ну­мар фі­нан­са­ваў­ся і вы­хо­дзіў да чар­го­ва­га тур­ні­ру па во­ль­най ба­ра­ць­бе на пры­зы трох­ра­зо­ва­га алім­пій­ска­га чэм­пі­ёна Аляк­сан­дра Мя­дзве­дзя. Та­ды я і да­ве­да­ла­ся, што грэ­ка-рым­ля­не — гэ­та не то­ль­кі Пра­ксі­цель, Ско­пас або Лі­сіп ці Гай Юлій Цэ­зар, але і шко­ла бе­ла­рус­кіх бар­цоў. Па­сля гэ­та­га мне ўжо ні­чо­га не зда­ва­ла­ся дзіў­ным.

«Мастацтва» № 11 № 12 (453)

У не­йкі мо­мант я ад­чу­ла, што за­над­та да­лё­ка сы­хо­джу ад та­го, ча­му пры­ свя­ці­ла сто­ль­кі ча­су, і трэ­ба кі­даць усё ста­рон­няе. Та­ды мне пад­ка­за­лі, што ў Мін­ску ад­крыў­ся не­за­леж­ны ўні­вер­сі­тэт ЕГУ, ку­ды я і па­йшла, змах­нуў­шы пыл з дып­ло­ма. Мне пра­па­на­ва­лі чы­таць лек­цыі па мас­тац­тве Ста­ра­жыт­на­га Усхо­ду і па мас­тац­тве за­ход­не­еўра­пей­ска­га Ся­рэд­ня­веч­ча. Праз год у мя­не спы­та­лі: «Усё доб­ра, але мо вы яшчэ се­мі­нар па су­час­ным мас­тац­тве Бе­ла­ру­сі пра­ве­дзя­це?» Я ад­ка­за­ла: «Вы­дат­на!»

« Стан рэ­ч аў» з Лю­б ай Гаў ­р ы ­л ю к

Ву­чыць ку­ра­та­ра без во­пыт­на­га поля не­маг­чы­ма

П

ер­шае пы­тан­не, якое ў мя­не па­ўста­ла: ці мож­на нам са сту­дэн­та­мі ха­ дзіць у май­стэр­ні мас­та­коў? І мы ста­лі вы­хо­дзіць: да Рус­ла­на Ваш­ке­ві­ ча, да Во­ль­гі Са­зы­кі­най і шмат да ка­го яшчэ. Гэ­та бы­ло знач­на ве­ся­лей, ці­ка­вей, і да кан­ца го­да — мас­та­кі ж ка­жуць пра свае пла­ны — на­ра­дзі­ла­ся ідэя зра­біць ву­чэб­ную вы­ста­ву. Бо сту­дэн­ты — бу­ду­чыя ку­ра­та­ры, як інакш яны на­ву­чац­ца пра­ца­ваць? Ад­ным з пер­шых як мас­так па­чаў да­па­ма­гаць Рус­лан Ваш­ке­віч. Яго­ны пра­ект «Во­пыт­нае поле» стаў на­сам­рэч да­след­чым пол­ем для гру­пы. Сту­дэн­ты гля­дзе­лі, як рых­ту­юцца мас­та­кі, як ідзе ман­таж у за­ле. Атрым­лі­ва­ ла­ся ве­ль­мі ці­ка­ва, і ад­мі­ніс­тра­цыя ска­за­ла: а да­вай­це зро­бім доб­рае ад­ крыц­цё, за­про­сім гас­цей, сяб­роў, дып­кор­пус. Мы не па­спе­лі азір­нуц­ца, як апы­ну­лі­ся ў цэн­тры падзей. Вы­ста­вач­ная тэ­ма пра­цяг­ну­ла­ся. Вы­бу­доў­ваць экс­па­зі­цыю, пад­клю­чаць спе­ цы­яль­нае свят­ло, па­ка­ваць, гру­зіць, пра­ца­ваць на дра­бін­ках з вя­роў­ка­мі — увесь гэ­ты не то­ль­кі інтэ­лек­ту­аль­ны бок ку­ра­тар­скай пра­цы пры­йшло­ся асвой­ваць мне і сту­дэн­там. Усім пад­аба­ла­ся — но­выя экс­па­зі­цыі, гос­ці. І не­ўза­ба­ве пля­цоў­ку на пр. Не­ за­леж­нас­ці, 24, вы­ра­шы­лі зра­біць асноў­най. Для прэ­зен­та­цыі но­вай га­ле­ рэі аб­ра­лі пра­ект Цэс­ле­ра і Вой­чан­кі «Два­нац­цаць з XX». Ігар Ге­ра­сі­мен­ка (мэтр бе­ла­рус­ка­га экс­па­зі­цый­на­га ды­зай­ну. — заўв. рэд.) аса­біс­та вы­ строй­ваў асвят­лен­не аб’­ектаў, асаб­лі­ва да­па­ма­га­ла На­тал­ля Янкоў­ская са сту­дэнц­ка­га ку­ра­тар­ска­га акты­ву, і мы ўсе ве­ль­мі хва­ля­ва­лі­ся. І вось та­ды да нас пры­йшлі зу­сім ужо па­фас­ныя гос­ці. З гэ­та­га мо­ман­ту па­ча­ла­ся га­ле­рэя ЕГУ, як мы яе па­мя­та­ем. Тое быў мі­ле­ні­ум, ру­беж 1999—2000 га­доў. Га­ле­рэя пра­ца­ва­ла да 2004 го­да, ка­лі ўні­вер­сі­тэт спы­ніў сваю пра­цу ў Мін­ску.

5

За ча­ты­ры га­ды мы рэ­алі­за­ва­лі ка­ля 90 пра­ектаў са­мых роз­ных фар­ма­таў: акра­мя вы­стаў, бы­лі кан­цэр­ты, се­мі­на­ры, лі­та­ра­тур­ныя імпрэ­зы і, вя­до­ма, за­нят­кі са сту­дэн­та­мі. Ся­род мас­та­коў вы­стаў­ля­лі­ся Сяр­гей Ся­лец­кі, Сяр­гей Пі­са­рэн­ка, Дзміт­рый Су­ры­но­віч, Ган­на Ба­лаш, Аляк­сандр Вах­ра­ме­еў і мно­гія іншыя, у тым лі­ку за­меж­ныя. У гас­цях у нас быў Кшыш­таф За­ну­сі, быў пан Анджэй Стру­мі­ла. Мае ба­ць­кі з ад­ука­цыі пі­яніс­ты, і з дзя­цін­ства пры­шча­піў­ся стан­дарт: у пры­ стой­ным до­ме па­ві­нен быць му­зыч­ны інстру­мент. Вы­дат­ная пі­яніс­тка Ві­яле­ та Льдо­ка­ва «пры­вя­ла» ў га­ле­рэю ра­яль і мно­гіх му­зы­каў. Дзміт­рый Ма­ро­заў граў у нас не­ка­ль­кі раз­оў. А Дзі­ма Плакс да­па­ма­гаў са швед­скі­мі гас­ця­мі. Мне пад­аба­ла­ся жыц­цё ў гэ­тай пра­сто­ры. Мы іні­цы­ява­лі шмат вы­ста­вач­ных ідэй, якія по­тым пад­хоп­лі­ва­лі іншыя пля­ цоў­кі. На­прык­лад, пер­шы­мі зра­бі­лі вы­ста­ву су­час­най бе­ла­рус­кай іко­ны — саб­ра­лі іх па май­стэр­нях, у леп­шых іка­на­піс­цаў, бо­ль­шасць якіх ву­чы­лі­ся ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў і пры­йшлі ў іка­на­піс вы­дат­ны­мі пра­фе­сі­яна­ла­мі з вы­ со­кай ака­дэ­міч­най ку­ль­ту­рай: Аляк­сей Дзміт­ры­еў, Ксе­нія Сяч­ко, а. Андрэй Ле­мя­шо­нак і іншыя. Па­ча­лі­ся дыс­ку­сіі: ці мож­на іко­ны вы­стаў­ляць у фар­ма­це свец­кай экс­па­ зі­цыі? Пы­тан­ні бы­лі зня­тыя тым фак­там, што вы­ста­ву ад­кры­ваў міт­ра­па­літ Фі­ла­рэт (з 1993 го­да — дэ­кан Ба­гас­лоў­ска­га фа­ку­ль­тэ­та ЕГУ. — заўв. рэд.). Гэ­та ча­ла­век вя­ліз­на­га во­пы­ту, муд­рас­ці і ку­ль­ту­ры, дзя­ку­ючы яко­му мно­гія прад­стаў­ні­кі сфе­ры мас­тац­тва пры­йшлі ў цар­кву. Па­мя­таю, як прад­ стаў­ляю яго пуб­лі­цы сло­ва­мі: «Мы ве­ль­мі ра­дыя, што Яго Пра­вя­леб­насць...» І ён ад­каз­вае, з та­кім жар­таў­лі­вым ру­хам да­ло­ні: «Што, міт­ра­па­літ на вы­ хад?» Ад цар­коў­ных іе­рар­хаў не­як не ча­ка­еш ні гу­ма­ру, ні здо­ль­нас­ці зняць за­ліш­ні па­фас. А ён зра­біў гэ­та ад­ным жэс­там — і як бы вы­пус­ціў усіх на сва­бо­ду, ва ўсіх не­йкае свя­та ў ду­шы на­ста­ла. Мы як экс­пе­ры­мен­та­ль­ная пля­цоў­ка пра­кла­лі шлях для ідэі, а не­ўза­ба­ве быў вя­лі­кі пра­ект па су­час­ным іка­на­пі­се ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі. Шмат раз­оў міт­ра­па­лі­ту да­кла­да­лі, што ў га­ле­рэі вы­стаў­ля­ецца не­шта без­ду­ хоў­нае, ня­пра­ві­ль­нае, і гэ­та трэ­ба тэр­мі­но­ва спы­ніць-за­ба­ра­ніць. Па­мя­таю, да­нес­лі на кар­ці­ну Сяр­гея Ся­лец­ка­га «Хут­кае ка­хан­не». Яго Пра­вя­леб­насць пры­йшоў, моў­чкі па­гля­дзеў, вы­йшаў, і бо­льш нас ніх­то не тур­ба­ваў. На­ват ка­лі ў нас быў до­сыць вос­тры ген­дар­ны пра­ект Ага­ты Збы­лют, мас­тач­кі з Поль­шчы. У гэ­тай экс­пе­ры­мен­та­ль­най ву­чэб­най га­ле­рэі мы на ха­ду ву­чы­лі­ся ўся­му, ча­му ў ВНУ мас­тац­тваз­наў­цаў не ву­чаць: пі­саць за­яўкі на фі­нан­са­ван­не, за­ вяз­ваць мар­скія вуз­лы, па­ка­ваць і рас­па­коў­ваць цэ­лыя вы­ста­вы, раз­бі­рац­ца ў па­ліг­ра­фіі, пуб­ліч­на вы­сту­паць і «тры­маць зал», і шмат ча­го яшчэ. У 2001 го­дзе я атры­ма­ла пра­па­но­ву па­ехаць на аме­ры­кан­скую ста­жы­роў­ку па арт-ме­не­джмэн­це. Усё, што я ве­да­ла, пры­йшло ў сіс­тэ­му. Я бы­ла яшчэ ку­ра­тар­кай га­ле­рэі ЕГУ, ка­лі мне пра­па­на­ва­лі стаць ды­рэк­тар­ кай Га­рад­ской мас­тац­кай га­ле­рэі тво­раў Ле­ані­да Шча­мя­лё­ва, якая па­він­на бы­ла ад­крыц­ца ў 2003 го­дзе. Па­зней я па­га­дзі­ла­ся, але ба­чы­ла ся­бе не ды­ рэк­тар­кай, а ку­ра­тар­кай. Гэ­тай па­са­ды та­ды не бы­ло ў кла­сі­фі­ка­та­ры, і мя­не на­зва­лі на­ву­ко­вай су­пра­цоў­ні­цай. По­тым я ста­ла ды­рэк­тар­кай і на­огул пра­ца­ва­ла дзе­сяць га­доў у дзяр­жсіс­ тэ­ме. Аб­едзве га­ле­рэі бы­лі пер­шы­мі ў сва­ім ро­дзе ў кра­іне — пер­шая ўні­вер­сі­тэц­ кая і пер­шая му­ні­цы­па­ль­ная. За га­ды пра­цы на­за­па­сіў­ся ба­га­ты ма­тэ­ры­ял для па­ра­ўнан­ня пры­нцы­паў дзей­нас­ці не­дзяр­жаў­най і дзяр­жаў­най га­ле­рэй, іх вар­тас­цей і не­да­хо­паў. Але гэ­та асоб­ная тэ­ма. У 2013 го­дзе я на пяць га­доў вяр­ну­ла­ся да вы­кла­дан­ня — за­пра­сі­лі ў Інсты­ тут пад­рых­тоў­кі кад­раў вес­ці за­нят­кі па са­цы­яку­ль­тур­ным пра­екта­ван­ні. Я па­га­дзі­ла­ся, шмат у чым та­му, што на па­вы­шэн­не ква­лі­фі­ка­цыі пры­язджа­ юць і му­зей­шчы­кі з рэ­гі­ёнаў. Гэ­та да­рос­лыя лю­дзі з пра­ктыч­ным во­пы­там, і ім ве­ль­мі па­трэб­ныя та­кія ве­ды. У мя­не атры­ма­ла­ся аб­агу­ль­ніць усё ў вы­гля­дзе кур­са — ад фан­драй­зін­гу да пра­вя­дзен­ня вы­ні­ко­вай вы­ста­вы. Сыш­ла з інсты­ту­та па­сля та­го, як мя­ не аб­ра­лі стар­шы­нёй Бе­ла­рус­ка­га ка­мі­тэ­та між­на­род­най ра­ды му­зе­яў ІСОМ і мы ста­лі ра­біць ад­ука­цый­ныя пра­екты для му­зей­шчы­каў ужо праз гэ­тае пра­фе­сій­нае аб’­яднан­не. снежань, 2020

6

« Ста н р э­ч а ў » з Лю ­б ай Гаў­р ы ­л ю к

Мой рэ­жы­сёр — Андрэй Ку­ці­ла

Д

зе­сь­ці на па­чат­ку 2000-х мя­не ад­шу­каў і зняў на ка­ме­ру для свай­ го фі­ль­ма пра май­го ба­ць­ку сту­дэнт жур­фа­ка БДУ Андрэй Ку­ці­ла. Ён пра­ца­ваў на ву­чэб­най ві­дэ­асту­дыі, і ўжо та­ды бы­ло зра­зу­ме­ла, што гэ­ты ма­ла­ды ча­ла­век ста­не тым, кім хо­ча стаць — кі­на­рэ­жы­сё­рам. Нам бы­ло ве­ль­мі ці­ка­ва кан­так­та­ваць, што за­ста­ецца ня­змен­ным да гэ­та­га ча­су. Са ста­сун­каў на­ра­дзі­лі­ся і, спа­дзя­юся, бу­дуць на­ра­джац­ца су­мес­ныя ра­бо­ты. Па­сля та­го сту­дэн­цка­га яшчэ фі­ль­ма, які на­зы­ваў­ся «Па­эма ве­ры» (2006), мы па­ча­лі пра­ца­ваць над стуж­кай «Андрэй Бем­бель. Смерць. Пе­ра­мо­га. Сла­ ва» (2009). Таксама мы раз­ам зра­бі­лі кар­ці­ну пра вя­до­мы мін­скі му­зей-май­стэр­ню, які на­зва­лі «Каў­чэг За­іра Азгу­ра» (2010). Фі­льм атры­маў­ся фак­тыч­на да­сле­ да­ван­нем: мы скла­лі хро­ні­ку та­го, як лю­дзі гля­дзяць на ску­льп­ту­ры і што ка­жуць. Гру­пы экс­кур­сан­таў бы­лі роз­ных уз­рос­таў, ад ма­ле­нь­кіх дзя­цей да пен­сі­яне­раў: усё бы­ло да­моў­ле­на з са­мі­мі на­вед­ва­ль­ні­ка­мі, ад­на­му ча­ла­ ве­ку ў гру­пе пры­ма­цоў­ва­лі мік­ра­фон і ішла да­ку­мен­та­ль­ная здым­ка. Пра­ца бы­ла ве­ль­мі ці­ка­вая, хоць сцэ­нар я пе­ра­піс­ва­ла не­ка­ль­кі раз­оў, як ва ўсіх пра­ектах з Андрэ­ем. Во­ля ў яго жа­лез­ная, і ён ве­ль­мі доб­ра ве­дае, ча­го хо­ча ад сцэ­на­рыс­та. Але ўмее да­маг­чы­ся гэ­та­га, бе­раж­лі­ва ста­вя­чы­ся да інды­ві­ ду­аль­ных асаб­лі­вас­цей су­аўта­ра. Над фі­ль­мам пра Лан­гбар­да («За­сты­лая му­зы­ка Лан­гбар­да», 2010) мы пра­ ца­ва­лі з рэ­жы­сёр­кай Зо­яй Ка­то­віч. Я за­пра­сі­ла ў су­аўта­ры сцэ­на­ра Ве­ру Са­ві­ну. У мя­не за­ўсё­ды бы­лі па­плеч­ні­ка­мі вы­со­кап­ра­фе­сій­ныя ка­ле­гі, якія ад­гу­ка­лі­ся на за­трат­ныя, скла­да­ныя вы­клі­кі, і ства­ра­лі мы з імі клас­ныя пра­ екты. Але мой рэ­жы­сёр, вя­до­ма, Андрэй Ку­ці­ла. Ну а на кар­ці­ну пра Анджэя Стру­мі­лу мя­не на­тхніў сам Стру­мі­ла. Ска­заў: ка­лі вы ба­чы­це тэ­му, у вас ёсць сваё раз­умен­не — пі­шы­це сцэ­нар. Гэ­та быў урок жыц­ця: ён і сам так жыў, за­ймаў­ся жы­ва­пі­сам, ску­льп­тур­ны­мі аб’­екта­мі,

«Мастацтва» № 12 (453)

лан­дшаф­тным ды­зай­нам, кні­га­мі, арга­ні­за­цы­яй маш­таб­ных падзей, да­след­ ніц­кі­мі экс­пе­ды­цы­ямі — усім, што вы­клі­ка­ла яго ці­ка­васць. І ка­ня­мі. Фі­льм («Summa», 2018) па­чы­на­лі без гро­шай. Спа­чат­ку бы­ла дум­ка пра не­ вя­лі­кую стуж­ку, по­тым Андрэй ска­заў, што трэ­ба зды­маць ся­рэд­ні метр. Ідэя фі­ль­ма на­ра­дзі­ла­ся з жыц­цё­вай сі­ту­ацыі. Пун­ктам ад­лі­ку стаў эпі­зод у дні на­ша­га зна­ёмства ў 2002 го­дзе, ка­лі пан Анджэй пры­ехаў на ад­крыц­цё сва­ ёй вы­ста­вы «Дзён­нік мас­та­ка, ма­ля­ва­ны ў А4». У Мін­ску быў уся­го два дні, але мя­не моц­на ўра­зіў маш­таб яго асо­бы, і я з ра­дас­цю пра­вя­ла з ім гэ­ты

« Стан рэ­ч аў» з Лю­б ай Гаў ­р ы ­л ю к

7

га­лоў­на­га за­ха­ва­ль­ні­ка ка­лек­цыі ста­ра­ні­дэр­лан­дска­га жы­ва­пі­су Дзяр­жаў­ на­га Эрмі­та­жа, аўта­ра ма­ну­мен­та­ль­на­га фа­лі­янта «За­ла­ты век ні­дэр­лан­ дска­га жы­ва­пі­су. XV ста­год­дзе» (М., 1982). Сам ён ву­чыў­ся, у пры­ват­нас­ці, у Мі­ка­лая Пу­ні­на, вы­біт­на­га мас­тац­тваз­наў­цы, ад­на­го са спа­да­рож­ні­каў жыц­ ця Ган­ны Ахма­та­вай, які за­гі­нуў у ста­лін­скіх ла­ге­рах. З сён­няш­ня­га дня гэ­та зда­ецца не­ве­ра­год­ным шчас­цем: ха­дзіць у Эрмі­таж са служ­бо­ва­га ўва­хо­ду, гля­дзець, як Мікалай Мікалаевіч пра­цуе, слу­хаць, як га­во­раць яго­ныя ка­ле­гі, як яны раз­ва­жа­юць... Гэ­та і бы­ло са­мой га­лоў­най шко­лай. За­хоў­ваю ўдзяч­ную па­мяць пра ўсіх ака­дэ­міч­ных пед­аго­гаў. Але ка­лі ка­заць пра ўплыў на сён­няш­няе маё жыц­цё, не ма­гу не на­зваць Андрэя Фё­да­ра­ ва, які вы­кла­даў у нас усе­агу­ль­ную гіс­то­рыю. Ён быў вы­пус­кні­ком адзі­на­га экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га кур­са ў Гер­цэ­наў­скім інсты­ту­це, дзе спе­цы­ялі­за­цы­яй бы­лі ад­на­ча­со­ва і раў­нап­раў­на гіс­то­рыя і лі­та­ра­ту­ра. На­прык­лад, вы­ву­чаць гіс­то­рыю ста­ра­жыт­на­га све­ту маг­чы­ма бы­ло то­ль­кі з пад­ра­бяз­ным ве­дан­ нем тэк­стаў Га­ме­ра, Плу­тар­ха, Вер­гі­лія. І гэ­тая ўні­вер­са­ль­насць гу­ма­ні­тар­ на­га пад­ыхо­ду ста­ла для мя­не знач­на бо­льш важ­ным ве­дан­нем, чым да­ты і імё­ны. Акра­мя та­го, Андрэй Ры­го­ра­віч стаў ма­ім на­стаў­ні­кам у экс­кур­сій­най дзей­нас­ці — ён быў ге­ні­яль­ным экс­кур­са­во­дам. Ён лі­чыў сва­ім аб­авяз­кам ва­зіць нас, сту­дэн­таў, па ўні­ка­ль­ных мар­шру­тах, якія сам рас­пра­ца­ваў. Ме­на­ ві­та ён па­ка­заў нам да­чны до­мік Ган­ны Ахма­та­вай, зва­зіў да до­ма-ся­дзі­бы На­бо­ка­вых у Раж­дзес­твене, пра­вёў па не­вя­до­мых мес­цах Пе­цяр­бур­га Да­ ста­еўска­га — та­ды та­кіх экс­кур­сій яшчэ не існа­ва­ла. Ула­да­ль­нік пры­го­жа­га, глы­бо­ка­га го­ла­су, амаль ба­су, і фе­на­ме­на­ль­най па­мя­ці, ён пры­му­шаў на­заў­ жды за­па­мі­наць гэ­тыя ўра­жан­ні. У экс­кур­сій­най пра­цы гэ­та мой эта­лон, ні­ кім па­куль не пе­ра­ўзы­дзе­ны. Клуб­ная тэ­ма мае па­тэн­цы­ял

час. У не­йкі мо­мант ён за­га­ва­рыў пра ко­ней, і я ска­за­ла, што мая да­чка Ма­ша ве­ль­мі імі за­хоп­ле­ная.

— Ці мож­на ёй на­пі­саць вам ліст?

— Вя­до­ма! Ма­шы та­ды бы­ло 13 га­доў, і для яе бы­ло шчас­цем па­гу­та­рыць з сап­раў­ дным знаў­цам і ўла­да­ль­ні­кам зна­ка­мі­тых поль­скіх ара­баў — пры­ўкрас­ных і вы­са­ка­род­ных. Яна на­пі­са­ла яму пад­ра­бяз­ны ліст з ма­люн­ка­мі. Ён ад­ка­заў, па­ча­ла­ся пе­ра­піс­ка, але ўпер­шы­ню яны ўба­чы­лі­ся то­ль­кі праз не­ка­ль­кі га­ доў, ка­лі Ма­ша ўжо маг­ла са­ма ездзіць у Поль­шчу. Жы­ла яна ў яго ся­дзі­бе Мач­ка­ва Ру­да, па­між Су­вал­ка­мі і Сей­на­мі, пра­ца­ва­ла з ко­нь­мі і ву­чы­ла­ся. Фі­льм на­ра­дзіў­ся з гэ­тай гіс­то­рыі — я пра­па­на­ва­ла ўба­чыць свет мас­та­ка ва­чы­ма дзяў­чы­ны, якая то­ль­кі па­чы­нае свой шлях у жыц­ці, у мас­тац­тве, у пра­цы з ко­нь­мі. Пан Анджэй сва­ёй ру­кой пі­саў ціт­ры, па­спеў уба­чыць га­то­вы фі­льм і да­ ве­дац­ца, што стуж­ка ста­ла ся­рэб­ра­ным пры­зё­рам IDFA — ад­на­го з са­мых прэс­тыж­ных сус­вет­ных фес­ты­ва­ляў да­ку­мен­та­ль­на­га кі­но. Ён па­спеў на­ват па­ўдзе­ль­ні­чаць у прэ­зен­та­цы­ях фі­ль­ма ў Поль­шчы. Андрэй Ку­ці­ла не стаў ра­біць па­ра­дны парт­рэт, хоць фак­ту­ра для гэ­та­га бы­ла вы­дат­ная. Ён ула­віў ма­гію, якая ад­чу­ва­ла­ся ў гэ­тай асо­бе, і ў гэ­тым сак­рэт пры­за­нос­на­га шэс­ця фі­ль­ма «Summa» па фес­ты­ва­лях све­ту. Зор­кі ака­дэ­міч­най шко­лы

Я

пад­ра­бяз­на рас­па­вя­ла пра Анджэя Стру­мі­лу, каб бы­ло зра­зу­ме­ла: лі­чу яго, як і мно­гія, на­стаў­ні­кам у важ­ных рэ­чах. Яго дум­кі пра мас­тац­тва бы­лі вос­трыя і да­клад­ныя, яго дос­вед — ка­ла­са­ль­ны, свае мер­ка­ван­ ні пра свет і пра ча­ла­ве­ка ён пе­ра­ка­наў­ча па­цвяр­джаў усім ла­дам жыц­ця, учын­ка­мі і тво­ра­мі. Ся­род на­стаў­ні­каў у Ака­дэ­міі мас­тац­тваў за­ўсё­ды бу­ду на­зы­ваць пер­шым Мі­ка­лая Ні­ку­лі­на, на­ву­ко­ва­га кі­раў­ні­ка ма­іх на­ву­ча­ль­ных ра­бот і дып­ло­ма,

К

луб гіс­то­рыі Мін­ска пра­існа­ваў тры га­ды на пля­цоў­цы га­ле­рэі TUT, дзе я пра­ца­ва­ла апош­нія пяць га­доў. Ка­жу ў мі­ну­лым ча­се, та­му што пан­ дэ­мія цал­кам пе­ра­фар­ма­та­ва­ла на­ша жыц­цё. Апош­няя на­ра­да Клу­ба ад­бы­ла­ся 3 са­ка­ві­ка. А па­ча­ло­ся з та­го, што гіс­то­рык Тац­ця­на Пят­ро­ва пры­йшла раз­ам з акты­віс­ та­мі аб’яднан­ня «Гіс­то­ры­ка» і пра­па­на­ва­ла ства­рыць Клуб гіс­то­рыі Мін­ска. Мы пры­ду­ма­лі фар­мат і тры га­ды за­пар кож­ны ме­сяц пра­во­дзі­лі ад­кры­тае па­се­джан­не, фак­тыч­на мі­ні-кан­фе­рэн­цыю. З кож­най пры жа­дан­ні мож­на бы­ло раз­віць сап­раў­дную на­ву­ко­вую падзею. Усе су­по­ль­нас­ці сён­ня ду­ма­юць пра тое, што ста­не з іх пра­екта­мі, іні­цы­яты­ ва­мі, што вар­та бы­ло б пе­ра­вес­ці ў анлайн-фар­мат і пра­цяг­нуць. Вы­к лік для му­зея: што за­ха­ваць, каб раз­ві­вац­ца?

У

ICOM (Між­на­род­ны са­вет му­зе­яў. Ство­ра­ны ў 1946 го­дзе, аб’­ ядноў­вае му­зей­шчы­каў 136 кра­ін све­ту. — заўв. рэд.) ця­пер тая ж гіс­то­рыя, і на­ват аб’­яўле­ны кон­курс не­вя­лі­кіх гран­таў на пра­ект па ад­апта­цыі да ўмоў пан­дэ­міі. Бо му­зеі пра­цяг­ва­юць існа­ваць — фі­зіч­на, тэх­ніч­на, і ад­ным анлай­нам аб­ме­жа­вац­ца не мо­гуць. Та­му пра­во­дзіц­ца ма­ ні­то­рынг ідэй: як пра­цяг­ваць пра­цу, як за­ха­ваць тое, што па­він­на быць за­ха­ ва­ным, каб раз­ві­вац­ца да­лей. Актыў­ны член ІСОМ-Бе­ла­русь Аляк­сей Лас­тоў­скі пра­па­на­ваў вы­дат­ную ідэю, і мы з ка­ле­га­мі ў Кі­раў­ніц­кай ра­дзе рас­пра­цоў­ва­ем яе, каб зда­быць фі­нан­ са­ван­не. Але па­куль шы­ро­ка рас­па­вя­даць пра яе за­ўчас­на. Лепш ска­жу аб тым, што ўва­со­бі­ла­ся.

2019 год быў ве­ль­мі для нас доб­рым: на ба­зе ІСОМ-Бе­ла­русь бы­ла пра­ве­ дзе­на Му­зей­ная рэ­гі­яна­ль­ная ака­дэ­мія. Крыс­ці­на Янак з ня­мец­ка­га ІСОМ, Ала Сташ­ке­віч, якая двой­чы бы­ла стар­шы­нёй ІСОМ-Бе­ла­русь, і я саб­ра­лі­ся, пад­ума­лі і сфар­му­ля­ва­лі ідэю пра­екта. Яна скла­да­ла­ся ў тым, каб даць маг­ чы­масць бе­ла­рус­кім спе­цы­яліс­там з аб­лас­ных му­зе­яў па­ву­чыц­ца ў вя­ду­чых пра­фе­сі­яна­лаў му­зей­най спра­вы з Ня­меч­чы­ны. Атры­ма­лі ня­мец­кае фі­нан­са­ван­не, аб­вяс­ці­лі кон­курс за­явак, і саб­ра­ла­ся ка­ля двац­ца­ці ча­ла­век. Ад­быў­ся цыкл ве­ль­мі інтэн­сіў­ных трох­дзён­ных се­ снежань, 2020

8

« Ста н р э­ч а ў » з Лю ­б ай Гаў­р ы ­л ю к

мі­на­раў. Пры­яры­тэт быў у рэ­гі­яна­ль­ных му­зей­шчы­каў, і асноў­ныя за­нят­кі пра­йшлі ў По­ла­цку, Брэс­це, Ма­гі­лё­ве і Го­ме­лі. За­ключ­ны тыд­нё­вы се­мі­нар зла­дзі­лі ў Дрэз­дэ­не. Усё бы­ло не­ве­ра­год­на на­сы­ча­на, шмат тэ­орыі і шмат пра­кты­кі: ад ку­ра­тар­скіх тэх­на­ло­гій да су­час­на­га экс­па­на­ван­ня. Вы­ні­ко­вая кан­фе­рэн­цыя, у якой пры­няў удзел прэ­зі­дэнт ня­мец­ка­га ICOM, ад­бы­ла­ся ў Му­зеі-май­стэр­ні За­іра Азгу­ра. На­шы ўдзе­ль­ні­кі атры­ма­лі сер­ты­фі­ка­ты пра тое, што пра­слу­ха­лі ўсе лек­цыі Ака­дэ­міі, вы­ка­на­лі ўсе за­дан­ні і ця­пер са­мі мо­гуць быць трэ­не­ра­мі ў су­час­ных му­зей­ных тэх­на­ло­гі­ях. Так ІСОМ-Бе­ла­ русь са­дзей­ні­чае ўва­хо­ду му­зей­ных спе­цы­яліс­таў у сус­вет­ны пра­фе­сій­ны кан­тэкст. Інакш ад­ста­ван­не не­паз­беж­нае. На экс­кур­сіі

Э

кс­кур­сій­ны мар­шрут у Ста­рыя Ва­сі­ліш­кі, на ра­дзі­му Чэс­ла­ва Не­мэ­на, склаў­ся дзя­ку­ючы Ве­ры Са­ві­най. Яна шмат за­йма­ла­ся ства­рэн­нем му­ зея Чэс­ла­ва Не­мэ­на і яго апя­кун­скай ра­ды, ку­ды я ўвай­шла як му­зей­ ная спе­цы­яліс­тка. Па­ра­ле­ль­на раз­ві­ваў­ся кі­ру­нак на Смі­ла­ві­чы, на ра­дзі­му Ха­іма Су­ці­на, дзе мно­гае для раз­віц­ця му­зея ра­біў Юрый Аб­ду­рах­ма­наў, ды­рэк­тар фон­ду «Спад­чы­на і час», член кі­раў­ніц­ка­га са­ве­ту ІСОМ-Бе­ла­русь. Экс­кур­сій­ны мар­шрут стаў час­ткай на­шай су­мес­най пра­цы. Вось так з твор­ча­га сяб­роў­ ства, улас­на, і на­ра­джа­ецца бо­ль­шасць пра­ектаў. Гэ­тыя на­прам­кі спа­да­ба­лі­ся ды­рэк­тар­цы ту­рыс­тыч­най кам­па­ніі «Ві­аполь» Га­лі­не Па­та­евай, і мы ста­лі пра­во­дзіць іх пад эгі­дай гэ­тай па­ва­жа­най фір­мы, флаг­ма­на на­ша­га ўнут­ра­на­га ту­рыз­му. Для мя­не ве­ль­мі важ­на, што ў лю­

«Мастацтва» № 12 (453)

бой экс­кур­сіі мы пад­трым­лі­ва­ем ма­лыя рэ­гі­яна­ль­ныя му­зеі, да­ем ім кры­ху за­ра­біць, каб вы­жыць. У рас­пра­цоў­цы мар­шру­таў ве­ль­мі да­па­ма­гае Іры­на Сці­гай­ла, так­са­ма член ІСОМ-Бе­ла­русь, якая да­ўно за­йма­ецца тэ­май му­зей­ на­га ту­рыз­му. Пан­дэ­мія ўда­ры­ла па мно­гіх сфе­рах эка­но­мі­кі. Ад­ной з са­мых па­цяр­пе­лых ста­ла га­лі­на ту­рыз­му. У той жа час, на маё здзіў­лен­не, лю­дзі пра­цяг­ва­юць ездзіць на экс­кур­сіі, ця­пер ужо, пра­ўда, то­ль­кі па сва­ёй кра­іне. Маг­чы­ма, у кры­зіс­ныя пе­ры­яды гэ­та ста­но­віц­ца яшчэ і тэ­ра­пі­яй, хоць бы ча­со­вым ад­ цяг­нен­нем ад ста­ну па­ста­янна­га стрэ­су. Та­му я не ад­маў­ляю, ка­лі мя­не про­ сяць пра­вес­ці экс­кур­сію, хоць і не з’яў­ля­юся псі­хо­ла­гам. Што ты­чыц­ца пра­фе­сій­ных пла­наў, то я ха­це­ла б па­спець за­вяр­шыць не­ка­ль­кі кніж­ных пра­ектаў. Раз­ам з ма­ёй пля­мен­ні­цай Ве­рай за­йма­емся архі­ ва­мі май­го дзе­да, а яе прадзе­да Андрэя Бем­бе­ля. Час збі­раць рас­кі­да­ныя ка­мя­ні.

1. Таццяна Бембель з Сяргеем Войчанкам і Уладзімірам Цэслерам на адкрыцці выставы «Дванаццаць з XX». 1999.

2, 6, 8. Фрагмент экспазіцыі «Здравствуй и прощай». 2013. Гарадская мастацкая галерэя твораў Леаніда Шчамялёва.

3. «Summa». Кадр з фільма. 2018.

4. «Каўчэг Заіра Азгура». Кадр з фільма. 2010.

5, 7. Фрагмент экспазіцыі «Дыялог эпох». 2014. Гарадская мастацкая галерэя твораў Леаніда Шчамялёва.

9. Фрагмент экспазіцыі Алены Кіш «На шчасце». 2013. Мастацкая галерэя Міхаіла Савіцкага.

Рэ­ц эн­з ія

9

снежань, 2020

10

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

«Мастацтва» № 12 (453)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

11

На­блі­зіц­ца да Бо­га, каб раз­гле­дзець ча­ла­ве­ка « Лес­ві­ца ў не­ба » Ула­дзі­мі­ра Віш­неў­ска­га ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі Пёт­ра Ва­сі­леў­скі

Ула­дзі­мі­ру Віш­неў­ска­му споў­ні­ла­ся 65 год, і на сва­ёй вы­ста­ве ён па­ка­заў рэ­трас­пек­ты­ву тво­раў, што да­ўно ста­лі кла­сі­кай бе­ла­рус­кай гра­фіч­най шко­лы, а так­са­ма арку­шы апош­ня­га ча­су, з якіх ві­даць, што май­стар не спы­ня­ецца на да­сяг­ну­тым.

П

ер­са­на­ль­ная вы­ста­ва — рэч надзвы­чай ад­каз­ная. Як со­ль­ны кан­цэрт. Мож­на ўсё жыц­цё пра­спя­ваць у хо­ры па­вод­ле за­цвер­джа­на­га рэ­пер­ ту­ару аль­бо браць удзел вы­ключ­на ў гру­па­вых вы­ста­вах па за­га­дзя за­ моў­ле­ных тэ­мах — і быць пры гэ­тым цал­кам за­да­во­ле­ным сва­ім ста­ту­сам дый уво­гу­ле жыц­цём. Ула­дзі­мір Віш­неў­скі — ча­ла­век іншы. Ён ні­ко­лі не ад­мо­ віц­ца па­ўдзе­ль­ні­чаць у доб­рай спра­ве на ка­рысць Ба­ць­каў­шчы­ны. Яго тво­ры мож­на ўба­чыць на вы­ста­вах па­тры­ятыч­на­га ха­рак­та­ру, але ні­ко­лі ён не бу­дзе пад­па­рад­коў­вац­ца чу­жой рэ­жы­су­ры. Твор­ча су­пра­цоў­ні­чаць з ка­ле­га­мі — ка­ лі лас­ка, але пры ўмо­ве, што яго пры­ма­юць та­кім, які ён ёсць, і не бу­дуць спра­ба­ваць пе­ра­йна­чыць. Ну а пер­са­на­лія, ка­лі ты на аван­сцэ­не, — рэч асаб­лі­вая. Тым бо­льш што зра­ біць пер­са­на­лію ў па­ва­жа­ным ўзрос­це знач­на ця­жэй, чым на па­чат­ку твор­ча­ га шля­ху. Ма­ла­до­му мас­та­ку мно­гае да­ру­ецца. Маў­ляў, на­пе­ра­дзе шмат ча­су. Па­спее яшчэ дос­ве­ду на­за­па­сіць. А твор­чы кры­зіс мэт­ра ў ва­чах пуб­лі­кі мо­жа пе­ра­крэс­ліць на­ват тое, чым ка­лі­сь­ці за­ва­яваў гля­дац­кую аўды­то­рыю. Мо ў твор­час­ці Ула­дзі­мі­ра Віш­неў­ска­га і зда­ра­лі­ся кры­зіс­ныя сі­ту­ацыі, ка­лі, як пі­саў Алесь Раз­анаў, «па-но­ва­му не ўмею, а па-ста­ро­му ўмею — не ма­гу», але пуб­лі­ка пра іх не ве­да­ла. Про­ста ў пэў­ны мо­мант мас­так, да­сяг­нуў­шы вір­ту­ознас­ці ў не­йкім сты­лё­вым на­прам­ку, не­ча­ка­на змя­няў по­чырк і тэ­ ма­ты­ку. Пры­чым ад­чу­ва­ла­ся, што гэ­та не рух на­ўпрост ці ўбок, а чар­го­вая пры­ступ­ка на­верх. Ма­быць, не­здар­ма і сваю юбі­лей­ную экс­па­зі­цыю твор­ ца на­зваў «Лес­ві­ца ў не­ба». Лес­ві­ца не ліфт, тут кож­ная пры­ступ­ка да­ецца цяж­ка, а кож­ны крок уз­ба­га­чае дос­ве­дам. Шлях ідзе не на не­йкі па­верх, дзе мож­на спы­ніц­ца, за­да­во­ле­на азір­нуц­ца на­зад, на­рэш­це ад­па­чыць, а ў не­ба, зна­чыць — у бяс­кон­цасць. Мож­на ска­заць, што Ула­дзі­мі­ру Віш­неў­ска­му па­шчас­ці­ла на са­мым па­чат­ку твор­ча­га шля­ху. У час, ка­лі ён ву­чыў­ся ў Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кім інсты­ту­це, — а гэ­та дру­гая па­ло­ва 1970-х, — у Бе­ла­ру­сі скла­ла­ся ад­мет­ная на­цы­яна­ль­ ная шко­ла. Пры­нам­сі ў гра­фі­цы. Яна бы­ла прад­стаў­ле­на та­кі­мі асо­ба­мі, як Арлен Каш­ку­рэ­віч, Гео­ргій Па­плаў­скі, Ба­рыс За­бо­раў, Люд­віг Асец­кі, Ва­сіль Ша­ран­го­віч. Гэ­та ве­ль­мі пры­нцы­по­вы мо­мант, та­му што ў на­ву­ча­ль­ным пра­ цэ­се надзвы­чай важ­ны псі­ха­ла­гіч­ны чын­нік. Па-за ра­дзі­маю (пра­ўда, у Са­ вец­кім Са­юзе ра­дзі­му раз­уме­лі ве­ль­мі шы­ро­ка, я ў да­дзе­ным вы­пад­ку не пра тое) мож­на за­сво­іць вы­дат­ныя ве­ды і на­ву­чыц­ца вы­дат­на­му май­стэр­ству, але пры гэ­тым згу­біць мен­та­ль­ную су­вязь з род­ным кра­ем і праз гэ­та не стаць на­цы­яна­ль­ным мас­та­ком. Для пры­кла­ду зга­даю на­шых мэт­раў За­іра Азгу­ра і Мі­ха­іла Са­віц­ка­га. Што яны вы­дат­ныя мас­та­кі, не пад­ля­гае сум­не­ву, але бе­ла­рус­кі на­цы­яна­ль­ны склад­нік у іх твор­час­ці, лі­чы, ад­сут­ні­чаў аль­бо быў не­вы­раз­ным. Дык вось Ула­дзі­мір Віш­неў­скі, ча­ла­век з цу­доў­ным пры­род­ным та­лен­там, на шчас­це для ся­бе і для на­шай кра­іны вы­шэй­шую мас­тац­кую ад­ука­цыю атры­ маў у Бе­ла­ру­сі. Ды і ад­на­кур­сні­кі ў яго бы­лі не абы-якія. Най­бо­льш вя­до­мыя на тым кур­се акра­мя Віш­неў­ска­га — Ана­толь Алек­сан­дро­віч і Вік­тар Мі­кі­та. Сён­ня яны ў ста­ту­се кла­сі­каў. Мяр­ку­ючы па дып­лом­най ра­бо­це, у 1979 го­дзе спа­дар Ула­дзі­мір яшчэ ва­гаў­ся, якой гра­фіч­най тэх­ні­цы, якой сты­ліс­ты­цы і

тэ­ма­ты­цы ад­даць пе­ра­ва­гу. Фак­тыч­на ён зра­біў не ад­ну ра­бо­ту, а дзве: ілюс­ тра­цыі да «Сло­ва аб па­лку Іга­ра­вым» у тэм­пе­ры і афор­ты да кні­гі Але­ся Ра­за­ ­ на­ва «Ка­арды­на­ты быц­ця». І тэ­мы, і тэх­ні­кі ні­бы­та з роз­ных пол­юсаў. Па­зней мас­так ад­даў пе­ра­ва­гу ўсё ж та­кі афор­ту. Гэ­та зна­чыць, то­ну над ко­ле­рам. Пра­ўда, ёсць ню­анс: на­ват на гэ­тай вы­ста­ве бо­ль­шасць афор­таў ка­ля­ро­выя. Але тут ко­лер у асноў­ным фо­на­вы і то­ль­кі зрэд­ку слу­жыць для акцэн­та­ван­ ня най­бо­льш важ­ных склад­ні­каў кам­па­зі­цыі. Гэ­та зу­сім не тое, што ко­лер у жы­ва­пі­се, дзе ён сут­нас­на са­ма­дас­тат­ко­вы і ў струк­ту­ры тво­ра вы­зна­ча­ль­ны. снежань, 2020

12

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

А вось сваю лю­боў да ко­ле­ру як вы­яўлен­ча­га срод­ку мас­так рэ­алі­за­ваў у не­ ча­ка­ным для гра­фі­ка рэ­чыш­чы: за­ха­піў­ся па­ліх­ром­най ску­льп­ту­рай. У экс­па­ зі­цыі вы­ста­вы яна за­ймае за­ўваж­нае мес­ца. І, як мне пад­ало­ся, не­дзе на­ват ства­рае эфек­тны ды­са­нанс гра­фіч­ным арку­шам. Не дзі­ва, ка­лі ску­льп­тар зой­мец­ца жы­ва­пі­сам ці гра­фі­каю, а вось каб гра­фік пе­ра­клю­чаў­ся на плас­ ты­ку — з’ява да­во­лі рэ­дкая. У Бе­ла­ру­сі, зда­ецца, яшчэ то­ль­кі Алег Кар­по­віч за­йма­ецца чым­сь­ці пад­обным. Ме­на­ві­та пад­обным, бо яго плас­ты­ка — гэ­та пе­ра­ве­дзе­ныя ў аб’ём яго ж ма­люн­кі, а ў вы­пад­ку Віш­неў­ска­га га­вор­ка му­сіць ісці пра но­вую іпас­тась. Плас­ты­ка Ула­дзі­мі­ра Віш­неў­ска­га — гэ­та не эскі­зы ма­ну­мен­таў, і для аздо­бы гра­мад­скіх інтэр’ераў яна не па­суе. Ба­дай, яе адзі­ная фун­кцыя — грэць ду­шу ў пра­сто­ры пры­ват­най. Гэ­та не іко­на, а хут­чэй та­ліс­ман языч­ніц­ка­га кштал­ту. У тво­рах спа­да­ра Ула­дзі­мі­ра знаў­цы зна­хо­дзяць ды­на­мі­ку, дра­ма­тыч­насць і яшчэ му­зы­ка­ль­насць. Ка­лі па­га­дзіц­ца з на­яўнас­цю апош­ня­га чын­ні­ка, дык та­на­ль­насць гэ­тых прац не­дзе па­між на­род­ны­мі аб­ра­да­вы­мі пес­ня­мі на­ша­ га краю і хра­ма­вы­мі пес­няс­пе­ва­мі — хут­чэй кас­це­ль­ны­мі, чым цар­коў­ны­мі. І спра­ва не то­ль­кі ў час­тым зва­ро­це да біб­лей­скіх сю­жэ­таў. Ула­дзі­мір Віш­ неў­скі і кра­явід ма­люе як храм, і сла­ву­тыя лю­дзі на­ша­га краю на яго­ных арку­шах гля­дзяц­ца як апос­та­лы. Мас­так грун­тоў­на і воб­раз­на-эма­цый­на рас­пра­цоў­вае тэ­му гіс­то­рыі на­шай Айчы­ны да мо­ман­ту ўва­хо­джан­ня Бе­ла­ру­сі-Літ­вы ў склад Рас­ійскай імпе­рыі. По­тым па­чы­на­ецца іншая гіс­то­рыя, якая мас­та­ку не над­та ці­ка­вая. Яго ва­ біць бе­ла­рус­кая «Атлан­ты­да» — По­ла­цкая дзяр­жа­ва і яе спад­ка­емцы Вя­лі­кае Княс­тва і Рэч Па­спа­лі­тая. Гэ­та той пласт на­цы­яна­ль­най гіс­то­рыі, што па­чаў актыў­на вы­ву­чац­ца і асэн­соў­вац­ца ку­ль­тур­ніц­кай гра­ма­дою якраз та­ды, ка­ лі ма­ла­ды мас­так шу­каў сваю тэ­му, ідэю, а яшчэ ле­пей — звы­ші­дэю, кштал­ ту лес­ві­цы ў не­ба, якая б над­ава­ла сэнс жыц­цю, апраў­два­ла не­паз­беж­ныя стра­ты на твор­чым шля­ху. Ме­на­ві­та рэ­стаў­ра­цыя/рэ­кан­струк­цыя бе­ла­рус­кай шля­хет­най мен­та­ль­нас­ці, рас­тво­ра­най у ня­ўцям­ным са­вец­кім па­тры­ятыз­ме як у са­ля­ной кіс­ла­це, ад­ра­джэн­не бе­ла­рус­ка­га ліц­він­ства ста­лі для Ула­дзі­ «Мастацтва» № 12 (453)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

13

мі­ра Віш­неў­ска­га спра­ваю жыц­ця. І ўжо шмат га­доў ён ро­біць гэ­тую спра­ву ме­та­дыч­на і грун­тоў­на. Ды яшчэ і іншых ву­чыць, бо з 1987 го­да вы­кла­дае на ка­фед­ры гра­фі­кі сва­ёй аль­ма-ма­тар. Мае зван­не пра­фе­са­ра. Яшчэ да­дам, што Бе­ла­русь ба­чыц­ца мас­та­ку не не­йкай са­ма­дас­тат­ко­вай вы­ спай, але час­ткай вя­лі­ка­га све­ту, кра­інай на скры­жа­ван­ні цы­ві­лі­за­цый­ных шля­хоў і ўплы­во­вым цэн­трам ку­ль­тур­ніц­кай сі­лы. І гэ­тым ён ад­роз­ні­ва­ецца ў леп­шы бок ад тых, для ка­го бе­ла­рус­касць — гэ­та то­ль­кі этнаг­ра­фія, пры­чым вяс­ко­вая. Экс­па­зі­цыя збо­ль­ша­га скла­да­ла­ся з тво­раў доб­ра вя­до­мых. Гэ­та асоб­ныя арку­шы «Ка­ро­на Мін­доў­га», «По­ла­цкія на­пе­вы», «На­ро­джа­ны на Крэў­скай зям­лі», «Ка­мень Раг­ва­ло­да», «Апош­ні па­ляў­ні­чы», «П’ета Чар­но­бы­льс­кая»; тэ­ма­тыч­ныя ніз­кі на біб­лей­скія і гіс­та­рыч­ныя сю­жэ­ты, а так­са­ма — пры­све­ча­ ныя ге­ні­яль­ным асо­бам, чые ка­ра­ні ў бе­ла­рус­кай зям­лі. На­ту­ра­ль­нае жа­дан­не твор­цы вы­йсці за межы звык­ла­га, за­сво­ена­га, зра­зу­ ме­ла­га, ад­крыць для ся­бе і сва­ёй аўды­то­рыі но­выя да­ляг­ля­ды і не­ча­ка­ныя ра­кур­сы аб­умо­ві­ла зва­рот мас­та­ка да буй­на­маш­таб­най гра­фі­кі, бліз­кай па­ ме­ра­мі да стан­ко­ва­га жы­ва­пі­су, у тэх­ні­цы акры­лу, аква­рэ­лі, се­піі, ту­шы. Па сут­нас­ці спа­дар Віш­неў­скі, пра­йшоў­шы жыц­цё­вае ко­ла ды на­браў­шы­ся пра­

фе­сій­на­га і эма­цый­на­га дос­ве­ду, вяр­нуў­ся да сва­ёй ма­ла­дос­ці, ка­лі ва­гаў­ся па­між мас­тац­твам тэх­ніч­на скла­да­ным і эма­цый­на раз­ня­во­ле­ным. Афорт па­ тра­буе ад мас­та­ка жор­сткай, на­ват та­та­лі­тар­най тэх­на­ла­гіч­най дыс­цып­лі­ны, а пра­ца пэн­дзлем і пя­ром дае пэў­ную сва­бо­ду, ства­рае пра­сто­ру для імпра­ві­ за­цыі. Маг­чы­ма, на жыц­цё­вай лес­ві­цы май­стра на­ма­ля­ва­ла­ся но­вая твор­чая пры­ступ­ка. Но­вы на­пра­мак у твор­час­ці Ула­дзі­мі­ра Віш­неў­ска­га на вы­ста­ве най­леп­шым чы­нам прэ­зен­та­ва­лі ілюс­тра­цыі да кні­гі вер­шаў Ула­дзі­мі­ра Ня­кля­ева «Зні­ чы ка­хан­ня». Ад ме­та­фа­рыч­нас­ці і міс­ты­цыз­му гіс­то­рыі мас­так пры­йшоў да асэн­са­ван­ня фан­тас­ма­го­рый звы­чай­на­га ча­ла­ве­ча­га жыц­ця, дзе, што б ні ра­ бі­ла­ся ў све­це, стрыж­нё­вым склад­ні­кам за­ста­ецца ка­хан­не. Хто­сь­ці ска­жа, што мас­так, да­сяг­нуў­шы ў сва­ёй твор­час­ці вяр­шы­ні, па­чаў спуск з га­ры. Маў­ ляў, то­ль­кі што быў Кос­мас, гіс­та­рыч­ныя дра­мы і Хрыс­то­вы жар­сці, і рап­там з ня­бёс на зям­лю — ча­ла­век з яго пры­ват­най пра­бле­май зні­ка­юча­га ка­хан­ня. А як па мне, дык гэ­та да­лей­шае ўзы­хо­джан­не. Бо трэ­ба на­блі­зіц­ца да Бо­га, каб раз­гле­дзець на зям­лі ча­ла­ве­ка. На сва­ім свя­це, на ад­крыц­ці пер­са­на­ль­най вы­ста­вы ў га­лоў­ным му­зеі кра­іны, Ула­дзі­мір Віш­неў­скі не вы­гля­даў імя­нін­ні­кам. У мя­не бы­ло ўра­жан­не, што ён вы­рваў­ся з май­стэр­ні, апра­ну­ты па-ра­бо­ча­му, дзе­ля імпрэ­зы, якая без яго не маг­ла б ад­быц­ца, і ча­кае, ка­лі ўсё скон­чыц­ца, каб зноў скі­ра­вац­ца ў май­ стэр­ню. І яшчэ я пад­умаў: шлях­та — яна і ў джын­сах шлях­та. Маю на ўва­зе не то­ль­­кі зна­ка­мі­тыя ста­рас­вец­кія ву­сы мэт­ра, але ўвесь ком­плекс та­го, што ён уяў­ляе з сябе як асо­ба, і ўсё, што ён як мас­так і па­тры­ёт ро­біць дзе­ля Айчы­ны.

1. Апос­тал Ва­сіль. Афорт, ме­ца-тын­та. 2005.

2. Архан­гел. З се­рыі да раз­дзе­ла Біб­ліі «Са­бор­ныя па­слан­ні апос­та­лаў». Ка­ля­ро­вы афорт. 2019.

3. Свя­ты Юрый. Та­ні­ра­ва­ная па­пе­ра, се­пія. 2017.

4. Жаночая постаць з ракавінай на галаве. Таніраванае дрэва, разьба, кераміка. 1996.

5. Апош­ні па­ляў­ні­чы. Афорт, ме­ца-тын­та, аква­тын­та. 2002.

6. Пра­ме­над. Аква­рэль. 2014.

7. Пры­свя­чэн­не Ула­дзі­мі­ру Ка­рат­ке­ві­чу. Афорт. 1995. снежань, 2020

14

Рэ­ц эн­з ія мастацтвы / Рэ­ц эн­з ія Візуальныя

Не кра­най « Кра­на­ль­ная дыс­тан­цыя »: апош­няя вы­ста­ва ў га­ле­рэі « Ў » Ганна Серабро

У час цы­тат і за­па­зы­чан­няў я б да­да­ла ўра­жан­ням ад вы­ста­вы эпі­ граф: «На­ву­чы дождж маў­чаць» (Па­вел Ка­пан­скі). «Кра­на­ль­ная дыс­тан­цыя» ў за­вяр­шэн­ні 2020 го­да — моц­ны акорд га­ле­рэі «Ў», які, бу­дзем спа­дзя­вац­ца, не ста­не фі­на­ль­ным. Вя­лі­кі ка­лек­тыў­ны пра­ект па­сля пра­цяг­ла­га пе­ра­пын­ку і за­крыц­цё га­ле­ рэі су­па­лі па ча­се, але ж гэ­та не адзі­ная тран­сфар­ма­цыя ў гіс­то­рыі «Ў». Бы­лі роз­ныя пля­цоў­кі, ад­нак га­лоў­нае, што га­ле­рэя пры­рас­та­ла мас­та­ка­мі. А вы­ста­вач­ныя пра­екты — тое, што вы­ця­кае, вы­нік прад­ уктыў­ных кан­так­таў, рэ­зі­дэн­цый, ста­жы­ро­вак. На тым раз­умен­ні су­ час­на­га мас­тац­тва, якое ку­ль­ты­ва­ва­ла га­ле­рэя «Ў», мне б і ха­це­ла­ся за­ся­ро­дзіц­ца. У «Кра­на­ль­най дыс­тан­цыі» яно за­яўле­на до­сыць вы­ раз­на.

1. Ганна і Тамара Сакаловы. Гумкі. Інсталяцыя, гумовы джгут, відэа. 2020.

2. Вікторыя Харытонава. 8. Відэапартрэты. 2020.

3. Андрэй Дурэйка. АД-ДА. Насценны роспіс. 2020.

4. Анатоль Бялоў. Таямнічы лес. Графіка. 2020.

5. Аліна Блюміс (сумесна з Джэфам Блюмісам). Карціна ў абмен на сямейную вячэру. Сацыяльная інтэрвенцыя, дакументацыя праекта. 2008—2013.

6. Ала Савашэвіч. Поза. Пазіцыя. Спосаб. Абутак, метал, відэа. 2019.

7. Жанна Грак. Захоп прасторы. Інсталяцыя. 2020.

8. Максім Тымінько. Калякі-малякі. Мультымедыйная інсталяцыя. 2020.

9. Сяргей Бабарэка. Сябешка-Недасябешка, або Сэлфі падзякі і адзіноты. Аўтапартрэт (сэлфі).

01.05.2020. «Мастацтва» № 12 (453)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія Са­ц ы­я ль­н ае па­гру ­ж эн­н е Усе гэ­тыя га­ды, па­чы­на­ючы ад 2009-га, раз­умен­ не раз­ві­ва­ла­ся, на­бы­ва­ючы ўсё бо­льш но­вых якас­цей, ча­сам звяр­таючы­ся і да тра­ды­цый­ных ста­ро­нак бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Та­кім зва­ро­ там бы­ла, на­прык­лад, гра­фі­ка Ге­на­дзя Гра­ка («Пры­трым­лі­вац­ца бе­ла-чор­най лі­ніі», 2019), але па­ка­за­на яна бы­ла ў пра­гра­ме пра­екта «Кас­трыч­ ніц­кая: усё ўклю­ча­на! усе ўклю­ча­ны!». Удак­лад­ нім: інклю­зіў­на­га пра­екта, то-бок акту­аль­ная па­вес­тка бы­ла і ў гэ­ты раз пры­нцы­по­вай. Ды гэ­та так, за­ўва­га, да­рэ­чы, пра рам­кі. На­сам­рэч за­ста­ вац­ца ў са­цы­яль­ным кан­тэк­сце і не стаць на шлях

пла­ка­та да­во­лі скла­да­ная за­да­ча. На­ват пры­тым, што ві­ды і жан­ры мас­тац­тва сён­ня пе­ра­ся­ка­юцца са­мым вы­бух­ным чы­нам. Над «Кра­на­ль­най дыс­тан­цы­яй» пра­ца­ва­ла гру­па ку­ра­та­рак: Анас­та­сія Гры­ша­на­ва, Ва­лян­ці­на Кі­ся­лё­ва і Ган­на Чыс­та­сер­да­ва. Мас­та­коў бы­ло 26, з 10 кра­ін, плюс архі­тэк­тур­нае бю­ро Radical Passive, якое за­йма­ла­ся экс­па­зі­цый­ным ды­зай­ нам. І гэ­та той вы­па­дак, ка­лі ды­зайн за­ста­ецца ў па­мя­ці: ён слу­жыць і моц­ным ві­зу­аль­ным сім­ва­ лам вы­ста­вы і мар­шру­там для гле­да­ча. Акра­мя та­го, арга­ні­зуе бяс­печ­ную ад­лег­ласць, не­абход­ ную, па­ко­ль­кі анты­ко­від­ная пра­бле­ма­ты­ка вы­ста­ вы сум­ным чы­нам раз­ві­ва­ецца. На­паў­праз­рыс­тыя

15

плас­ты­ка­выя за­га­род­кі гэ­так жа на­гад­ва­лі ба­ль­ ніч­ную мі­зан­сцэ­ну, як і мен­та­ль­ную падзе­ле­насць лю­дзей. Умоў­ныя ага­ро­джы, за які­мі — цал­кам аб’­ектыў­ная фі­зіч­ная іза­ля­цыя. Па­ўго­да та­му пры­пы­нен­не афлайн-кан­так­таў зда­ва­ла­ся зму­ша­ным, не ве­ль­мі зра­зу­ме­лым, але хут­кап­лын­ным. Дру­гая хва­ля па­гар­шае сі­ту­ацыю. «Не­вя­до­масць. Ня­выз­на­ча­насць. Не­спас­ціж­насць. Са­мо­та. Ва­р’яц­тва. Аб­сурд. Стрэс. Тры­вож­насць. Мас­кі. Ня­во­ля. Чу­ма. Хва­ро­ба. Страх за­дых­нуц­ца і ўсе іншыя ад­цен­ні стра­ху. Жа­дан­не сха­вац­ца. Апа­ка­ліп­сіс. Пек­ла. / За­па­во­ль­ван­не. Рэ­флек­сія. Адзі­ноц­тва. Са­лі­дар­насць. Ства­рэн­не но­ва­га. Уз­ае­ма­да­па­мо­га. Жа­дан­не во­ль­на ды­хаць. Твор­

часць. Но­выя Сэн­сы. Аб­уджэн­не. Па­збаў­лен­не стра­ху. Раз­умен­не сап­раў­ды важ­на­га і каш­тоў­ на­га», — так ку­ра­та­ры па­зна­ча­юць лі­та­ра­ль­на фронт, ка­лі за пе­ра­адо­лен­не раз­бу­ра­ль­ных пе­ра­жы­ван­няў да­во­дзіц­ца зма­гац­ца і вы­хо­дзіць на свет­лы бок. Кож­ны мас­так пры­нёс у гэ­тую ка­лі­зію свой дос­вед. Ха­рак­тэр­на, што час­тка аўта­раў жы­ве па-за Бе­ла­рус­сю, і гэ­та яшчэ раз кан­ста­туе інтэр­на­цы­яна­ль­ны ха­рак­тар та­го, што ад­бы­ва­ецца. Адзін з яркіх воб­ра­заў у са­цы­яку­ль­тур­най па­ ра­дыг­ме вы­ста­вы — «По­за. Па­зі­цыя. Спо­саб» Алы Са­ва­шэ­віч. Маю на ўва­зе эфек­тны ма­лю­ нак, вы­клю­чэн­не, бо ві­зу­аль­ная час­тка на гэ­тай вы­ста­ве пра­цуе на гле­да­ча зу­сім не шмат. У Алы, акра­мя ген­дар­най тэ­мы, ві­да­воч­ны і «не­су­мяш­ ча­ль­ны з жыц­цём» на­ра­тыў са­вец­ка­га — вы­дат­ ная і да­сціп­ная пра­ца мас­тач­кі. «І сім­ва­ліч­ная са­вец­кая зор­ка ўпі­ва­ецца ў пят­ку, убра­ную ў бе­лас­неж­ную пан­чо­ху, — гэ­та пра тое, што за­ста­ ло­ся ад мі­ну­ла­га і ўсё яшчэ са мной. Гэ­та пра тую эрга­но­мі­ку, якая сён­ня для нас счыт­ва­ецца інакш, снежань, 2020

16

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

«Пек­ла — гэ­та іншыя», — вы­веш­ва­ючы тран­спа­ рант на ву­лі­цы. Ад­нак і сам Сартр вы­му­ша­ны быў тлу­ма­чыць: «Фра­зу “Пек­ла — гэ­та іншыя” за­ўсё­ды раз­уме­лі ня­пра­ві­ль­на. Усе ду­ма­лі, быц­цам бы ёй я ха­цеў рас­тлу­ма­чыць, што на­шы ад­но­сі­ны з іншы­мі за­ўсё­ды сап­са­ва­ныя, што гэ­та — сап­раў­ ды пек­ла. Але я меў на ўва­зе... што ка­лі на­шы ад­но­сі­ны з іншы­мі ска­жо­ныя, па­шко­джа­ныя, то іншы ча­ла­век мо­жа быць то­ль­кі пек­лам». Не­ абход­насць эмпа­тыі, кра­на­ль­нас­цi за­кла­дзе­на тут у цэнтр мер­ка­ван­няў зна­ка­мі­та­га фі­ло­са­фа і іх фар­ма­ль­на­га ра­шэн­ня ў мас­та­ка. Па­ко­ль­кі Сяр­гей Ша­бо­хін за­ўсё­ды быў ад­ным з клю­ча­вых аўта­раў у ко­ле га­ле­рэі «Ў», да­зво­ лю са­бе яшчэ ад­ну цы­та­ту. «Мне пад­аба­ецца су­ты­каць воб­ра­зы ўяў­на­га да­бра­бы­ту і сха­ва­на­га гвал­ту, “чыс­ці­ні” і “бру­ду”, ідэ­ала­гіч­на­га і бі­яла­гіч­ на­га пад­па­рад­ка­ван­ня і су­пра­ці­ву. Ці­ка­васць да гэ­та­га мо­жа ка­ра­ніц­ца ў пры­ро­джа­най эмпа­тыі да су­по­ль­нас­цей». Тэх­н а­л а­г іч­н ае

ча­сам — па-ва­ро­жа­му. Але та­ды яна бы­ла цал­кам арга­ніч­най і зруч­най», — пі­ша Ала Са­ваш­э­віч пра сваю пра­цу. Па­ч уц­ц ё­в ае «Вы­ста­ва, у якой мы хо­чам па­ра­зва­жаць над цеп­лы­нёй, уз­ае­ма­пад­трым­кай і кра­на­ль­нас­цю, і на­ват та­ды, ка­лі мы зна­хо­дзім­ся да­лё­ка ад­но ад ад­на­го», — анан­са­ва­лі падзею ку­ра­та­ры, збі­ра­ючы па сяб­рах тэх­ніч­нае аб­ста­ля­ван­не для экс­па­зі­цыі: план­шэ­ты, плаз­мен­ныя экра­ны, пра­екта­ры, мед­ыя­бок­сы. Га­ры­зан­та­ль­ныя су­вя­зі «Мастацтва» № 12 (453)

за­ўсё­ды бы­лі моц­ны­мі ў дзей­нас­ці га­ле­рэі, і ўза­ ема­адно­сі­ны з мас­та­ка­мі, гле­да­ча­мі і экс­пер­та­мі доў­жы­лі­ся ад­па­вед­ны­мі пад­ыхо­да­мі ў мас­тац­ тве. Раз­умен­не і ад­чу­ван­не мас­тац­тва так­са­ма рэ­за­на­ва­ла ў ста­сун­ках з аўтар­скім ко­лам, якое не­паз­беж­на ства­ра­ла­ся ва­кол «Ў». Да­лі­кат­насць «Кра­на­ль­най дыс­тан­цыі» па­ра­дак­са­ль­ным чы­нам аб­ярну­ла­ся яе ад­сут­нас­цю: тво­ры на­ўмыс­на па­збя­га­лі чу­лас­ці і сан­ты­мен­таў. За­ўсё­ды дзіў­на, але гэ­та так: пры­ха­ва­ныя па­чуц­ці не менш зна­ка­ выя, не менш яскра­выя. Зга­да­ем Сяр­гея Ша­бо­хі­на з «Пы­ль­ным сло­га­ нам». Мас­так ста­віць пад сум­неў фра­зу Сар­тра:

Ма­быць, як ні­ко­лі ра­ней, пра­ект па­каз­вае ў экс­ па­зі­цыі бо­ль­шасць ві­дэ­ара­бот: Мак­сім Ты­мі­нь­ко і Алег Юшко пра­цу­юць з да­поў­не­най рэ­аль­нас­цю, Aljoscha, Да­ні­іл Акі­маў, Ана­толь Бя­лоў, Ра­ман Аксё­наў, гру­па Bouillon, Ка­раль Ра­дзі­чэў­скі і яшчэ мно­гія аўта­ры дэ­та­лё­ва фік­су­юць драб­нют­кія асаб­лі­вас­ці ў су­зі­ран­ні по­бы­ту, сва­іх за­нят­каў і ад­чу­ван­няў. Гра­фі­ка, тэк­сты, інста­ля­цыі і фа­та­ гра­фія на­ват усе раз­ам не роў­ныя (у ко­ль­кас­ным стаў­лен­ні) ві­дэа- і аўды­якан­тэн­ту, і гэ­та ро­біць за­да­чы гле­да­ча вы­ста­вы ве­ль­мі сво­еа­саб­лі­вы­мі: па­гру­жац­ца ў пра­цы мас­та­коў трэ­ба доў­га, най­ час­цей гэ­та цяж­ка. Што, улас­на, і ча­ка­на: фар­мат ад­но­сін з рэ­аль­нас­цю не па­кі­дае мас­тац­тву шмат шан­цаў.

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

17

ца з ві­да­мі фа­таг­ра­фіі, хоць падзел гэ­ты мно­гія экс­пер­ты ўжо лі­чаць ста­ра­мод­ным. І ўсё ж, так, адзна­чым тра­ды­цый­ную, па-за ка­ла­жа­мі і аль­ тэр­на­тыў­ны­мі руч­ны­мі пра­кты­ка­мі, да­ку­мен­та­ль­ную фа­таг­ра­фію. Най­перш Ві­ку Харытонаву з се­ры­яй «8» — гэ­ та ві­дэа-парт­рэ­ты ва­лан­цё­раў byCovid19, што са­ма­адда­на пра­ца­ва­лі ў па­мяш­кан­ні га­ле­рэі апош­нія па­ўго­да. Іх тва­ры про­ста трэ­ба ве­даць, яны ге­роі. Ва­ле­рый Ка­цу­ба ў «Зя­лё­най сум­цы з вет­рам» знай­шоў свой пад­ыход: гэ­та дзён­ні­кі ка­ран­ці­ну, за­пі­са­ныя ў са­ка­ві­ку—маі 2020 го­да, пры­зна­ юся, як быц­цам ад­мыс­ло­ва для фа­на­таў Мад­ры­ да — бу­ль­вар Эст­рэ­ма­ду­ра, рыб­ны ры­нак, мост Се­го­вія, ра­ка Ман­за­нар, фрук­то­вая крам­ка... Усё гэ­та ка­рот­кі­мі па­ўза­мі ся­род хат­няй іза­ля­цыі, уклю­ча­ючы на­зі­ран­не, як прад­авец ад­но­сіць да­до­му па­жы­лым па­куп­ні­цам ежу. Плюс бал­кон­ ная дыс­ка­тэ­ка для су­се­дзяў, ві­тан­ні Ка­ра­леў­ ска­му па­ла­цу і ле­ка­рам ад­туль жа, з бал­ко­наў. І падзя­ка жы­ха­рам ад па­лі­цыі за ві­тан­ні ле­ка­рам. Ва­ле­рый Ка­цу­ба ўба­чыў, як праз шэсць тыд­няў го­рад вяр­нуў­ся ў мір­нае жыц­цё, а мы за­ ста­ёмся з по­сма­кам ад гіс­то­рыі пра да­сяж­насць і яе межы, пра сха­ва­ную да­тыч­насць і ад­кры­тае ўклю­чэн­не ў га­рад­скую ку­ль­ту­ру. На­га­даю, што вы­ста­ву Ка­цу­бы «Во­сем гіс­то­рый» мож­на бы­ло ба­чыць у га­ле­рэі «Ў» у 2016 го­дзе. Алі­на Блю­міс так­са­ма за­пом­ні­ла­ся вы­ста­вай «Уз­оры кла­сі­фі­ка­цыі: Крыс­ці­ян, Му­ха­мед, Лі» (2019). На гэ­ты раз у яе і Джэ­фа Блю­мі­ са «Карціна ў аб­мен на сямейную вя­чэ­ру» (2008—2013). Фо­та­здым­кі ства­ра­лі­ся сап­раў­ды ў аб­мен на вя­чэ­ру ў роз­ных се­м’ях і кра­інах: Кі­ тай, Ізра­іль, Іта­лія, Аме­ры­ка. Гіс­то­рыі зна­ёмства, раз­ва­жан­ні з но­вы­мі су­раз­моў­ца­мі пра ўсё на све­це і гру­па­выя парт­рэ­ты ўвай­шлі ў фо­та­кні­гу для мін­скай вы­ста­вы, а ў фар­ма­це інста­ля­цыі па­каз­ва­лі­ся ў Нью-Ёрку ў 2015 го­дзе. Акту­аль­ ная тэ­ма су­по­ль­нас­цей і ўза­ема­су­вя­зей з мі­ну­ лых га­доў упіс­ва­ецца ў 2020 год ідэ­аль­на. Ад­нак адзі­нае вы­клю­чэн­не ёсць і тут: улю­бё­ны фо­та­мас­так га­ле­рэі Ігар Саў­чан­ка, з якім «Ў» не­ка­ль­кі раз­оў вы­стаў­ля­ла­ся на кір­ма­шы су­час­ на­га мас­тац­тва «Арт-Ві­ль­нюс» і на­ват атры­ма­ла прыз леп­шай, ад­сту­піў ад звык­ла­га амплуа. Яго пра­ца — тэкст «Межы да­сяг­нен­ня», не­вя­ліч­кае эсэ пра кан­такт праз со­неч­ны цень. Фан­тас­тыч­ ная гіс­то­рыя са­мот­нас­ці. Кры­ху пра фа­таг­ра­ф ію Вя­до­ма, гэ­та то­ль­кі мо­ва, ад­на з моў су­час­на­га мас­тац­тва, якая за­ўсё­ды бы­ла ці­ка­вая га­ле­ рэі. Але як мед­ыя фа­таг­ра­фія мае ві­да­воч­ную эстэ­ты­ку, і ні­якая по­стпраў­да яе не ад­мя­няе. «З са­вец­кай ула­дай у мя­не роз­на­га­лос­сі эстэ­ тыч­ныя», — яшчэ адзін вя­до­мы афа­рызм, на гэ­ты раз Андрэя Сі­няў­ска­га. Эстэ­ты­ка су­адно­сіц­ снежань, 2020

18

В і ­з у ­а л ь­н ы я м а с­т ац­т в ы / Рэ ­ц э н з­ і я

1. Генадзь Мацур. «Біблія Руска». Шрыфт «Францішак». Камп’ютарная графіка, лічбавы друк. 2017—2020.

2. Усевалад Свентахоўскi. «Ад лiтар Скарынавых...» Папера, друк, уласны шрыфт.

2020.

3. Усевалад Свентахоўскi. «Лiтара А». Папера, друк, уласны шрыфт. 2020.

4. Анастасія Самсонава. «Фердынанд Рушчыц». Камп’ютарная графіка, лічбавы друк.

2020. «Мастацтва» № 12 (453)

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

Дум­ка, ува­соб­ле­ная ў зна­ку « Шрыфт: litera in primo » ў га­ле­рэі « Ла­бі­рынт » Вік­то­рыя Ха­ры­то­на­ва

19

у раз­віц­ці шрыф­та­вой ку­ль­ту­ры і тра­ды­цый вы­кла­дан­ня шрыф­ту як ву­чэб­най дыс­цып­лі­ны ў Бе­ла­ру­сі. Вуч­ні Па­ўла Сем­чан­кі Усе­ва­лад Свен­та­хоў­скі і Ге­надзь Ма­цур, а ця­пер і іх сту­дэн­ты пра­цяг­ва­юць рас­пра­цоў­кі шрыф­та­вых фор­маў і кам­па­зі­цый, вы­ву­ ча­юць і ро­бяць гіс­та­рыч­ныя рэ­кан­струк­цыі, вяр­та­юцца да да­кам­п’ю­тар­ных тэх­на­ло­гій, дзе трэ­ба пра­ца­ваць уруч­ную і мець спра­ву з дру­кар­скай фар­бай. Вы­дан­ні, якія на­тхні­лі мас­та­коў на за­хап­ля­ль­ныя ві­ра­жы ў на­пі­сан­нях, за­ хоў­ва­юцца ў фон­дзе НББ. Іх мож­на за­мо­віць і на ўлас­ныя во­чы ўба­чыць пра­та­ты­пы шрыф­та­вых кам­па­зі­цый. Гэ­та та­кія кні­гі, як «Зма­ган­не за агонь» Ра­ні-Ста­рэй­ша­га (1929), «І за­ла­ціс­цей, і ста­лё­вей» Але­ся Ду­да­ра (1926), «Ваў­ ча­ня­ты. Ра­ман бе­ла­рус­кіх ля­соў» Ана­то­ля Во­ль­на­га, Андрэя Алек­сан­дро­ві­ча, Але­ся Ду­да­ра (1928); ча­со­піс «Ма­лад­няк» №10 (1926), га­зе­та «Мін­скі кур’ер» (1919—1920 гг.), ча­со­піс «Бе­ла­рус­кі пі­онэр» (№15), га­зе­та «Бе­ла­рус­кая кры­ні­ ца» (1930), ча­со­піс «Ась­ве­та» (№8, 1927) і іншыя. Тра­ды­цыя бе­ла­рус­кай кні­гі вя­дзе па­ча­так ад ХІ—ХІІ стст. Ад пер­шых ру­ка­пі­саў, па­ўус­та­ва, бе­ла­рус­ка­га ско­ра­пі­су, якія ме­лі свае ад­мет­ныя асаб­лі­вас­ці, да ска­ ры­наў­скіх экс­пе­ры­мен­таў і вы­на­хо­дак XV ст. ру­ка­піс­ныя шрыф­ты раз­ві­ва­лі­ ся — і сфар­ма­ва­ла­ся тра­ды­цыя дру­ка­ва­ных. Дзя­ку­ючы Ска­ры­ну бы­ла ство­ра­ на но­вая бе­ла­рус­кая кні­га з лёг­ка­чы­тэ­ль­ны­мі шрыф­та­мі, доб­ра зра­зу­ме­лы­мі, амаль не ўсклад­не­ны­мі пад- і над­рад­ко­вы­мі зна­ка­мі. Ці­ка­ва, што бе­ла­рус­кая кні­га­пі­са­ль­ная тра­ды­цыя не ме­ла за­ўваж­на­га пра­ця­гу і раз­віц­ця па­сля ска­ры­ наў­скай «рэ­ва­лю­цыі» аж да 20-х гг. ХХ ст. Ме­на­ві­та та­ды на бе­ла­рус­кіх зем­лях ад­быў­ся сап­раў­дны ўздым шрыф­та­во­га мас­тац­тва, а по­тым — з дру­гой па­ло­вы 1930-х гг. да эры Па­ўла Сем­чан­кі і на­ша­га ча­су — зноў­ку па­ўза. Сту­дэн­цкія і вы­клад­чыц­кія шту­дыі і во­пы­ты ста­лі год­ным унёс­кам у бе­ла­рус­ кую шрыф­та­вую ку­ль­ту­ру айчын­най кні­гі. На­пі­са­нае сап­раў­ды за­ста­ецца — і ў тым, якім чы­нам яно ўва­соб­ле­на, за­ха­ва­ны глы­бо­кі і знач­ны сэнс. Спа­лу­чэн­не лі­тар най­перш пры­зна­ча­на да­но­сіць інфар­ма­цыю. Сэн­са­вая, мас­ тац­кая, сім­ва­ліч­ная ро­ля бук­ві­цы (іні­цы­яла, пер­шай лі­та­ры главы) доб­ра вя­ до­мая да­след­чы­кам і ама­та­рам. Шрыфт так­са­ма мо­жа стаць па­ве­дам­лен­нем, успа­мі­нам, інфар­ма­цы­яй і, бо­льш за тое, тво­рам мас­тац­тва. Эстон­скі ка­ліг­раф Ві­лу То­отс мер­ка­ваў: «Шрыфт — гэ­та гра­фіч­на вы­яўле­ная мо­ва, гэ­та ўва­соб­ле­ная ў зна­ках дум­ка». На­поў­не­ныя сю­жэ­там лі­ніі, вы­явы лі­тар, якія пра­маў­ля­юць па-за сэн­сам слоў. Ды­зай­нер­скія вы­на­ход­кі ў меж­ах на­пі­сан­ня і фан­та­зіі ў пра­сто­ры ўлас­на да­ду­ма­най і рас­пра­ца­ва­най гар­ні­ту­ры. Кам­па­зі­цыі з лі­тар і слоў як пры­кла­ды юве­лір­на вы­тан­ча­най кніж­най гра­фі­ кі… Усё гэ­та — эле­ган­тна стры­ма­нае мас­тац­тва шрыф­ту.

В

ы­ста­ва ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­цы бы­ла зла­джа­на з на­го­ды 75-га­до­ва­ га юбі­лею Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі мас­тац­тваў. У экс­па­зі­цыі — ра­бо­ты сту­дэн­таў БДАМ і яе вы­клад­чы­каў: дэ­ка­на фа­ку­ль­тэ­та ды­зай­ну і дэ­ка­ра­тыў­на-пры­клад­но­га мас­тац­тва Усе­ва­ла­да Свен­та­хоў­ска­га (двой­чы ўла­да­ль­ні­ка дып­ло­ма імя Фран­цыс­ка Ска­ры­ны) і да­цэн­та ка­фед­ры гра­фіч­ на­га ды­зай­ну Ге­на­дзя Ма­цу­ра (пе­ра­мож­цы На­цы­яна­ль­на­га кон­кур­су «Мас­ тац­тва кні­гі — 2015» як леп­ша­га ды­зай­не­ра кні­гі). Гра­фіч­ныя арку­шы — вы­нік пра­ктык, экс­пе­ры­мен­таў па рэ­кан­струк­цыі і ства­ рэн­ні но­вых шрыф­та­вых на­пі­сан­няў на пад­ста­ве ўзо­раў і пры­кла­даў вок­ла­дак кніг — ад Фран­цыс­ка Ска­ры­ны да бе­ла­рус­кіх дру­ка­ва­ных вы­дан­няў 1918— 1939 га­доў. Аўта­ры аб­ыгры­ва­юць гіс­та­рыч­ныя фор­мы шрыф­тоў. Пры за­ха­ван­ні ха­рак­тэр­ ных асаб­лі­вас­цей пер­шас­на­га вы­дан­ня мас­та­кі рас­пра­цоў­ва­юць но­выя зна­кі, пе­рад­аюць дэ­ка­ра­тыў­насць, асэн­соў­ва­юць твор­чы дос­вед аўта­раў-афар­мі­це­ ляў з вок­ла­дак, пер­шых ста­ро­нак і ты­ту­лаў вы­дан­няў, за­га­лоў­каў і на­зваў га­зет. Ліч­ба­выя і ру­ка­піс­ныя кам­па­зі­цыі, прад­стаў­ле­ныя на вы­ста­ве, — гэ­та ство­ра­ ныя на пад­ста­ве мі­ну­лых тэх­на­ло­гій і ма­тэ­ры­ялаў но­выя фор­мы з маг­чы­мас­ цю вы­ка­рыс­тоў­ваць іх як на­бор­ны шрыфт, гар­ні­ту­ру, маш­та­ба­ваць, тран­сфар­ ма­ваць, кам­па­на­ваць… З да­па­мо­гай пя­ра і камп’ютар­ных тэх­на­ло­гій праз лі­нію і фор­му, пра­пор­цыі і гра­фіч­ны стыль сту­дэн­ты і на­стаў­ні­кі ад­ра­джа­юць і пад­трым­лі­ва­юць спад­ чы­ну бе­ла­рус­кай кні­гі. Рас­па­чаў гэ­тую вы­са­ка­род­ную спра­ву Па­вел Сем­чан­ ка — «кан­стан­та, фун­да­мент і ба­за­вы эле­мент», як яго на­зы­ва­юць сту­дэн­ты,

5. Віялета Жук. «Музей валуноў». Камп’ютарная графіка, лічбавы друк. 2019.

6. Вольга Міронава. «Фердынанд Рушчыц». Камп’ютарная графіка, лічбавы друк. 2020.

7. Усевалад Свентахоўскi. «Лiтара В» і «Лiтара А». З серыі «Лiтары Скарыны». Папера, друк.

2020. снежань, 2020

20

Рэ­ц эн­з ія мастацтвы / Рэ­ц эн­з ія Візуальныя

Асця­рож­на! Вы­со­кае на­пру­жан­не!

«8 рэ­гі­ён » Сяр­гея Гры­не­ві­ча ў Грод­не

1. Фрагмент экспазіцыі.

2. 1939. Акрыл. 2016.

3. Табун. Акрыл. 2019.

4. Ленінская плашчаніца. Акрыл. 2018.

Лю­боў Гаў­ры­люк Дом з гіс­т о­р ы­я й

П

ра­сто­ра, якая лас­ка­ва ад­да­ла свае за­лы мас­ та­ку, па­куль не га­ле­рэй­ная і, маг­чы­ма, ні­ко­лі ёй не ста­не. Але гэ­ты бу­ды­нак на ву­лі­цы Га­ рад­ні­чан­скай, у ста­ра­жыт­ным цэн­тры Грод­на, для ку­ль­тур­на­га ася­род­дзя не вы­пад­ко­вы: па­бу­до­ва да­ту­ецца 1890 го­дам, і яшчэ ў 1885 го­дзе на яго мес­цы бы­лі два да­мы, па­цяр­пе­лыя ад га­рад­ско­га па­жа­ру. Хро­ні­ка за­фік­са­ва­ла, што Фар­ны кас­цёл раз­мяс­ціў тут свой хос­піс, а па­сля 1959-га пра­ ца­ва­ла па­лік­лі­ні­ка. Ся­род вя­до­мых у мі­ну­лым жы­ха­роў — гіс­то­рык Кар­ні­лаў, ся­род арэн­да­ даў­цаў — ся­м’я Аўгу­се­ві­чаў. Аўтэн­тыч­ны цаг­ля­ны мур, за­ха­ва­ныя як артэ­факт ува­ход­ныя дзве­ры, рэ­стаў­ра­ва­ныя бал­ко­ны з ка­ва­на­га чы­гу­ну — усё свед­чыць пра тое, што ўла­да­ль­ні­кі па­ста­ві­лі­ся да гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­най спад­чы­ны бо­льш чым год­ на. Дзя­куй! Ку­ра­тар­ка вы­ста­вы Іры­на Вар­ку­ле­віч і яе ка­ле­гі пра­цу­юць на ва­лан­цёр­скіх па­чат­ках, та­му вы­ста­ ва ад­кры­тая то­ль­кі тры дні на ты­дзень. Але кож­ ны та­кі дзень збі­раў у за­лах па 500-700 ча­ла­век, у лю­бым вы­пад­ку гэ­та вя­лі­кі по­спех. «Хто­сь­ці пры­хо­дзіць у вы­ход­ны дзень або бя­рэ ад­гул, лю­ дзі пры­язджа­юць з іншых га­ра­доў, — удак­лад­няе Іры­на. — Мы раз­гля­да­лі не­ка­ль­кі маг­чы­мых пля­ цо­вак, а ў нас іх ве­ль­мі ма­ла, але маш­таб­ныя па­ лот­ны Сяр­гея не­маг­чы­ма экс­па­на­ваць у звы­чай­ най за­ле». У вы­ні­ку на трох па­вер­хах бу­дын­ка, уключ­на з лес­віч­най пля­цоў­кай, раз­мяс­ці­лі­ся не­ ка­ль­кі тэ­ма­тыч­ных бло­каў. Цал­кам у ду­ху «8 рэ­ гі­ёна» яны пра­ну­ма­ра­ва­ны, але не ма­юць на­зваў.

«Мастацтва» № 12 (453)

У вы­ра­ш а­л ь­н ыя мо­м ан­т ы

У

во­дзіць у экс­па­зі­цыю вы­ста­вы се­рыя парт­ рэ­таў. Ад­ра­зу яркія, зна­ка­выя асо­бы, ся­род якіх Мік Джа­гер, ба­ць­ка мас­та­ка, Уін­стан Чэр­чыль з гіс­та­рыч­ным жэс­там victory, цёт­ка, мас­так Мі­ка­лай Кру­каў, які жы­ве ў мяс­тэч­ку Рось у Ваў­ка­выс­кім ра­ёне. Ён па-май­стэр­ску пі­ша іко­ ны, скон­чыў ву­чы­ліш­ча імя Ахрэм­чы­ка і Ака­дэ­ мію мас­тац­тваў, фа­ку­ль­тэт ма­ну­мен­та­ль­на­га мас­

тац­тва, ад­нак, па­вод­ле Сяр­гея, «ча­ла­век цяж­ко­га лё­су». Усе пер­со­ны ўпі­са­ныя ў адзі­ны аўтар­скі пан­тэ­он, у ку­ль­тур­ны кан­тэкст і ся­м’ю ў шы­ро­кім сэн­се сло­ва. Кру­каў по­бач з Чэр­чы­лем. Мяр­кую, што ў гэ­тай за­ле, у са­мым па­чат­ку, і вар­та шу­каць пад­му­рак, ба­за­выя па­зі­цыі, на якіх бу­ду­ ецца твор­часць Сяр­гея Гры­не­ві­ча. Гэ­та яго раз­у­ мен­не моц­на­га ха­рак­та­ру, яго аўта­ры­тэ­ты. Ма­ ючы на ўва­зе рэ­трас­пек­тыў­ны па­каз ра­бот, дру­гі па­сля швей­цар­ска­га (2014), вы­ка­жу зда­гад­ку, што скраз­ная ідэя жы­ва­пі­су гэ­тых га­доў — по­шук ге­

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ ц­ э н­з ія

роя, рэ­аль­на­га, ро­дам з антыч­нас­ці, архе­ты­піч­на­ га ге­роя. Муж­чын­скія воб­ра­зы ў Сяр­гея Гры­не­ві­ча за­ўсё­ды ха­рак­тэр­ныя і дра­ма­тыч­ныя, на­ват у біб­лей­скіх сцэ­нах ня­ма за­спа­ко­енас­ці. Не вар­та шу­каць у Гры­не­ві­ча ка­на­ніч­ных ма­ты­ваў: у «Тай­най вя­чэ­ ры» (2015) Збаў­ца па­вяр­нуў­ся спі­най, і су­час­ны па­сыл гра­мад­ству тут ві­да­воч­ны. На­пру­жа­ны лан­дшафт у пей­за­жах, экс­прэ­сіў­ныя фак­ту­ры руй­ну­ юць звык­лыя ча­кан­ня су­час­ні­ка ад ма­ра­ль­наэтыч­на­га на­ра­ты­ву. Су­ро­вы свет гіс­то­рыі ні разу не дае нам маг­чы­мас­ці ўсум­ніц­ца ў сап­раў­днас­ ці тра­ге­дый, у не­абход­нас­ці ге­роя і яго подзві­гу, а ўжо апош­нія два ста­год­дзі — да­клад­на не вы­ клю­чэн­ні. Бес­кам­пра­міс­насць ёсць і ў жа­но­чых воб­ра­заў: на­прык­лад, у парт­рэ­це Кейт Мос (2014) і яшчэ ў ад­ной пра­цы — «Раз­рэз ва­чэй» (2020). Як за­ўсё­ ды ў мас­та­ка, гэ­та не лі­ней­нае раз­умен­не ге­ра­ ізму, але так­са­ма стан на пі­ку эмо­цый, як быц­цам на мя­жы жыц­ця і смер­ці. Се­рыю ра­бот пра по­стса­вец­кае асэн­са­ван­не мі­ ну­ла­га ў за­ле №4 — «Мо­лат і серп», «Ле­нін­ская плаш­ча­ні­ца» (2018) — мож­на ад­нес­ці да рэ­флек­ сіў­най у ад­но­сі­нах да ка­му­ніс­тыч­ных сім­ва­лаў, да ге­роя-лі­да­ра ся­мі­дзе­ся­ці­га­до­ва­га пан­аван­ня ідэ­ ало­гіі ў на­шых кра­інах. Пра­цэс яе раз­вян­чан­ня,

як і ўсе гіс­та­рыч­ныя на­ступ­ствы, не мо­жа хут­ка быць вы­чар­па­ны, мас­так мо­жа то­ль­кі па­ўдзе­ль­ні­ чаць у агу­ль­най пра­цы з па­мят­ны­мі да­та­мі, воб­ ра­за­мі, кан­цэп­там са­вец­ка­га. Рап­там акту­а ль­н а

А

саб­лі­вая здо­ль­насць Гры­не­ві­ча ад­чу­ваць час, ха­рак­та­ры і падзеі да­зва­ляе гле­да­чу са­ мо­му шу­каць ка­на­та­цыі, зна­хо­дзіць і да­дум­ ваць ана­ло­гіі. Па сло­вах мас­та­ка, апош­нія ме­ся­цы ён стрым­лі­ва­ецца, каб не пі­саць на надзён­ныя тэ­мы, па­кі­дае са­бе па­ўзы для рэ­флек­сіі. Тым не менш па­лот­ны дзе­ся­ці­га­до­вай да­ўнас­ці ўспры­ма­ юцца як са­мыя све­жыя, і на­ват амаж фа­таг­ра­фіі ча­су Пер­шай сус­вет­най вай­ны вы­гля­дае су­час­на. Тэ­ма армей­скай служ­бы (за­ла №3), пра­бле­ма­ты­ка мас­ку­лін­нас­ці ад­каз­ва­юць вы­клі­кам ча­су як ні­ко­ лі, я ба­чу іх у «Пра­цэ­сіі» (2014), у «Аўта­пар­трэ­це» (2013). На­агул бы­ло б ці­ка­ва, аб­апі­ра­ючы­ся на жы­ва­піс Гры­не­ві­ча, пра­вес­ці экс­кур­сію па гіс­то­ рыі: ду­маю, яго твор­часць па­спя­хо­ва б вы­ка­на­ла і гэ­тую экс­тра­ва­ган­тную за­да­чу. Хоць ад­ука­цый­ную ро­лю мас­тац­тва ні­якая тэ­орыя яшчэ не ад­мя­ні­ла. І вя­до­ма, ёсць у Гры­не­ві­ча пра­цы, пры­све­ча­ныя бе­ла­рус­кай на­цы­яна­ль­най ідэі, — дзіў­на бы­ло б гэ­та­га не за­ўва­жыць ужо та­му, што час­тка з іх

21

доб­ра зна­ёмая гле­да­чу па вы­ста­вах у Мін­ску. Але ў «8 рэ­гі­ёне» іх не экс­па­на­ва­лі. Тра­ды­цый­ная для сус­вет­най ку­ль­ту­ры тэ­ма «мас­ так і гра­мад­ства» ў Гры­не­ві­ча аб­вос­тра­ная: яго ге­ рой-мас­так за­ўсё­ды звы­шад­чу­ва­ль­ны і не­пры­мі­ ры­мы — ця­пер я ка­жу пра ма­гут­ныя «Без на­звы 1» і «Без на­звы 2» (2014, 2016). Сіс­тэ­мы, якія пад­па­ рад­коў­ва­юць і па­збаў­ля­юць ча­ла­веч­нас­ці, у кож­ най гіс­та­рыч­най эпо­се, па­чы­на­ючы ад антыч­нас­ці, уз­наў­ля­юцца, руй­ну­юцца і зна­хо­дзяць но­выя аб­ ліч­чы. Веч­ная ба­ра­ць­ба Да­бра і Зла... Ці­ка­ва, што ўжо ў XXI ста­год­дзі не арт-акты­візм, а зноў жа тра­ ды­цый­ная жы­ва­піс­ная пра­кты­ка цал­кам спраў­ля­ ецца з гэ­тай пра­бле­ма­ты­кай. Пад мас­ку­лін­нас­цю ў гэ­тым кан­тэк­сце я раз­умею тую энер­гію, з якой мас­так ка­рыс­та­ецца ко­ле­рам, кам­па­зі­цы­яй, маш­ та­бам і г.д. — усім інстру­мен­та­ры­ем мед­ыя, каб да­нес­ці сваю дум­ку да гле­да­ча. Пра­сцей ка­жу­чы, ён за­ўсё­ды па­трап­ляе ў «дзя­сят­ку», без ма­сак і дэ­фар­ма­цый. Гэ­та спо­саб вы­каз­ван­ня ідэі, моц­ ны, га­ра­чы і жы­вы, але не стэ­рэ­атып муж­чын­скай ро­лі па­во­дзін з пры­яры­тэ­там сі­лы і імкнен­ня да по­спе­ху. Два зга­да­ныя жа­но­чыя воб­ра­зы дый не­ка­ль­кі іншых гля­дач лёг­ка ўпіс­вае ў кан­цэпт ген­дар­най роў­нас­ці: мы ве­да­ем шмат пры­кла­даў, ка­лі сі­ла ду­ху жан­чын вы­во­дзіць іх на вя­ду­чыя ро­лі ў гра­ мад­скім жыц­ці. І ўжо да­клад­на гэ­та жан­чы­ны-суб’­ екты, якім не па­гра­жае лёс ахвя­ры. На­ват эка­ла­гіч­ныя, зда­ва­ла­ся б, па­сы­лы аўта­ра ў «Бе­ра­жы­це лес» і аб’екце «Бе­ра­жы­це ка­мя­ні» (2020) вы­яві­лі­ся ве­ль­мі сво­еча­со­ва: бу­шу­ючая пан­дэ­мія аб­вас­трае пра­бле­мы ўза­ема­дзе­яння гра­мад­ства і дзі­кай пры­ро­ды. Бес­ча­ла­веч­нае стаў­лен­не да на­ва­ко­ль­на­га ася­род­дзя бу­ме­ран­ гам вяр­ну­ла­ся ў сфе­ру са­цы­яль­на­га: у эка­но­мі­ку, ку­ль­ту­ру, мед­ыцы­ну, гу­ма­ні­та­рыс­ты­ку.

«8 рэ­гі­ён», згод­на з кан­цэп­цы­яй, пры­све­ча­ны ўнут­ра­най эміг­ра­цыі мас­та­ка. Зна­ёмы стан, апі­са­ ны ў лі­та­ра­ту­ры, пе­ра­жы­вае ча­ла­век у кры­зіс­ныя ча­сы. Але ў твор­час­ці Сяр­гея Гры­не­ві­ча для гле­ да­ча ад­кры­ва­ецца свай­го ро­ду парт­ал — ува­ход у во­сь­мы рэ­гі­ён, дзе аўтар ве­ль­мі пе­ра­ка­наў­ча і на­ват звыш­вы­раз­на, лі­та­ра­ль­на свят­лом пра­жэк­ та­ра вы­хоп­лі­вае з цем­ры, што ёсць пра­ўда і што важ­на. снежань, 2020

22

Рэ­ц эн­з ія мастацтвы / Рэ­ц эн­з ія Візуальныя

Пра­вес­ці праз плынь Вы­ста­ва Ка­ця­ры­ны Па­шке­віч « Fast Flow » у га­ле­рэі ДК «Fast Flow» — хут­кая плынь — гэ­та вы­ста­ва пра час. Час, які імклі­ва ру­ха­ецца праз нас, змя­ня­ючы не­зва­рот­на. Час ру­ха­ецца праз па­лот­ны мас­тач­кі, раз­мы­вае краі і зніш­чае межы па­між фор­май і фо­нам. Ча­сам гэ­ты рух вы­ раз­на ма­тэ­ры­ялі­зу­ецца, але звы­чай­на па­кі­дае то­ль­кі сля­ды.

Але­ся Бе­ля­вец «Fast Flow» — пер­шая вы­ста­ва Ка­ця­ры­ны Па­шке­віч, ня­даў­няй вы­пус­кні­цы Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі мас­тац­тваў. «Аб­са­лют­на не мін­ская з’яв­ а, ві­зу­аль­ная ана­ма­лія, — рас­па­вя­дае пра сваю бы­лую сту­дэн­тку Тац­ця­на Кан­дра­цен­ ка. — Мно­гія ма­ла­дыя аўта­ры ве­ль­мі мед­ыта­тыў­ныя, яны мак­сі­ма­ль­на за­ся­ ро­джва­юцца на сва­ім унут­ра­ным све­це. Ка­ця­ры­на ці­ка­віц­ца на­ва­ко­ль­ным, яна мак­сі­ма­ль­на ўлу­ча­ная ў падзей­насць жыц­ця. Шмат чы­тае, рэ­флек­суе і ана­лі­зуе. Мас­тач­ка-інтэ­лек­ту­алка, пры зна­ёмстве з яе пра­ца­мі ўзні­кае ад­чу­ ван­не, што яна не ву­чы­ла­ся ў Бе­ла­ру­сі, хоць атры­ма­ла тут сур’ёзную кла­січ­ ную ад­ука­цыю на ма­ну­мен­та­ль­ным ад­дзя­лен­ні. На­га­даю, што на­ша Ака­дэ­мія мас­тац­тваў фар­муе ў сва­іх сту­дэн­таў па­чуц­цё вя­лі­ка­га стра­ху пе­рад кі­чам, дзе кіч дэк­ла­ру­ецца як спа­лу­чэн­не дзі­кіх не­она­вых ко­ле­раў. На па­лот­нах Ка­ця­ры­ны мы ж ба­чым сме­лую, раз­ня­во­ле­ную, арга­ніч­ную пра­цу з ко­ле­рам». Ка­ця­ры­на Па­шке­віч хоць і ня­даў­няя вы­пус­кні­ца, але, зда­ецца, ча­са­вы пе­ ра­д­ых на по­шук улас­на­га сты­лю яна не ўзя­ла. Яе пер­шая вы­ста­ва дэ­ман­ струе пры­кме­ты вы­раз­на­га сты­лю — шчы­рыя яго праявы, экс­прэ­сіў­ныя да над­ры­ву. «Усе пра­цы на вы­ста­ве зроб­ле­ны ў май­стэр­ні з кан­ца лі­пе­ня, і гэ­та мая рэ­флек­сія на тое, што ця­пер ад­бы­ва­ецца, — рас­каз­вае Ка­ця­ры­на Па­шке­ віч. — Я па­ста­янна за­даю са­бе пы­тан­не: што мож­на сён­ня зра­біць? Ад­чу­ваю раз­губ­ле­насць і на­пру­жа­насць і па­ста­янна зма­га­юся са сва­імі па­чуц­ця­мі». Год, які ад­ыхо­дзіць, дра­ма­тыч­на за­кра­нуў ураж­лі­васць мас­та­коў, але вы­ нес­ці свае рэ­флек­сіі на па­вер­хню па­лат­на па­спе­лі не ўсе. Улас­ныя пе­ра­ жы­ван­ні вы­яўля­юцца ў Ка­ця­ры­ны праз фі­гу­ра­тыў­ныя воб­ра­зы, вы­ка­на­ныя ў кла­січ­най тэх­ні­цы алею на па­лат­не, ад­нак яе пер­са­на­жы ме­та­фа­рыч­ныя і па­збаў­ле­ныя кан­крэт­ных пры­вя­зак. Гэ­та ча­ла­ве­чая экзіс­тэн­цыя ў край­ніх яе пра­явах — страх, жах, адзі­но­та, ад­чай, роз­дум. Тва­ры, зда­ва­ла­ся б, вы­раз­нік унут­ра­ных ру­хаў, як пра­ві­ла, пра­піс­ва­юцца схе­ма­тыч­на, га­лоў­ную фун­кцыю но­сь­бі­та сэн­саў бя­руць на ся­бе па­ра­дак­са­ль­ная фор­ма, скла­да­ная па­вер­хня і ды­са­нан­сны ка­ла­рыт — кла­січ­ны не­аэк­спрэ­сі­яніс­тыч­ны «за­мес», з лом­кай, «Мастацтва» № 12 (453)

ссоў­ван­нем, рэ­зкі­мі ру­ха­мі пэн­дзля і сці­ран­нем меж­аў па­між по­стац­цю і фо­ нам. Аўтар­ка згад­вае, як упер­шы­ню уба­чы­ла пра­цы Ба­зе­лі­ца і ў іх па­зна­ла пры­ём, якім са­ма ка­рыс­та­ла­ся ў ву­чэб­ных пра­цах, — змяш­чэн­не. У збу­да­ва­ ных з ужы­ван­нем гэ­та­га пры­ёму «фрак­тур­ных кар­ці­нах» Ба­зе­лі­ца плос­касць га­ры­зан­та­ль­на падзя­ля­ецца на асоб­ныя час­ткі, сег­мен­та­ва­ныя ча­ла­ве­чыя по­ста­ці і прад­ме­ты. Ба­зе­ліц — мас­так-за­сна­ва­ль­нік плы­ні «Но­вых дзі­кіх», ад­

В і­з у­а л ь­н ыя мас­т ац­т вы / Рэ­ц э н­з ія

мет­нас­цю якіх з’яўля­лі­ся рэ­зкі ка­ла­рыт і экс­прэ­сіў­насць фор­мы. Гэ­тая фор­ма ста­на­ві­ла­ся аб­алон­кай, што за­гор­тва­ла ў ся­бе ўнут­ра­ны свет аўта­ра з усі­мі яго па­ку­та­мі, раз­ва­жан­ня­мі і пе­ра­жы­ван­ня­мі, з маг­чы­мас­цю вы­вер­нуць гэ­та ўсё вон­кі. Ня­мец­кі твор­ца, юнац­тва яко­га пра­йшло ў ГДР, пі­саў: «Я на­ра­дзіў­ ся ў раз­бу­ра­ным па­ра­дку, у раз­бу­ра­ным лан­дшаф­це, у раз­бу­ра­ных лю­дзях, у раз­бу­ра­ным гра­мад­стве. І я не ха­цеў ад­на­ўляць па­ра­дак: я до­сыць на­гле­ дзеў­ся на та­кое... Я быў зму­ша­ны ўсё пад­вер­гнуць сум­не­ву, быць «на­іўным», каб па­чаць на­ноў». Ба­зе­ліц пе­ра­тва­рыў аб­ста­ві­ны свай­го існа­ван­ня ў мас­ тац­кія пры­нцы­пы: па­ру­шаў тра­ды­цый­ныя стан­дар­ты кам­па­зі­цыі, да­ся­гаў амбі­ва­лен­тна­га эма­цый­на­га то­ну і экс­та­тыч­най трак­тоў­кі воб­ра­заў, праз не­ маг­чы­мыя ко­ле­ра­выя спа­лу­чэн­ні і пры­мі­ты­віс­цкую ма­не­ру пе­рад­аваў стан ад­чу­жэн­ня і двух­сэн­соў­нас­ці. «Я ўба­чы­ла свой пры­ём у тво­рах Ба­зе­лі­ца, — па­ўта­рае Ка­ця­ры­на, — і ён стаў для мя­не ўва­саб­лен­нем ду­ху ча­су». Ня­гле­дзя­чы на роз­ні­цу ў дэ­та­лях, пра­ект Ка­ця­ры­ны Па­шке­віч у мін­скай га­ ле­рэі вы­гля­дае цэ­ль­ным па воб­раз­нас­ці і на­строю, ён ство­ра­ны за апош­нія ме­ся­цы ад­ным не­рво­вым ка­вал­кам. Це­лы лю­дзей — го­лыя і апра­ну­тыя, бе­ лыя і ка­ра­ла­выя — ува­хо­дзяць у ася­род­дзе як у свой унут­ра­ны свет. Дзён­нік унут­ра­ных ста­наў пі­шац­ца аўтар­кай што­дзень, гэ­тыя ве­ль­мі аса­біс­тыя гіс­то­ рыі пра­ва­ку­юць яе на ства­рэн­не кар­цін, уз­мац­ня­юцца з да­па­мо­гай срод­каў жы­ва­пі­су. А гэ­тыя срод­кі жы­ва­пі­су за­хап­ля­юць яе са­мі па са­бе, яна экс­пе­ры­ мен­туе з ко­ле­рам, з па­вер­хня­мі. Фар­ба кла­дзец­ца з да­па­мо­гай мас­ты­хі­на, ску­льп­тур­на, з да­клад­ным акрэс­лен­нем плос­кас­цей і зон, рас­прыс­ква­ецца дроб­ны­мі кро­пе­ль­ка­мі, ства­ра­ючы не­йтра­ль­ны ха­лод­ны фон, рэ­зкім ру­хам пэн­дзля раз­мы­ва­ецца пра­пі­са­ны сі­лу­эт. І гэ­та, без­умоў­на, аса­біс­тая гіс­то­рыя, бо срод­кі вя­дуць тут улас­ную гу­ль­ню ўнут­ры фі­гу­ра­тыў­на­га жы­ва­пі­су. У гэ­тым жы­ва­пі­се за­ўсё­ды па­ся­ля­ецца пер­са­наж, а час­та і два, та­ды па­чуц­ ця­мі мож­на падзя­ліц­ца, а падзеі мож­на пе­ра­жы­ваць, улоў­лі­ва­ючы іх рэ­ха ў ру­хах інша­га. У «Зман­лі­вым ру­ху» ён і яна, лю­дзі са сха­ва­ны­мі тва­ра­мі, але кра­са­моў­ны­мі це­ня­мі, доў­жаць свой знеш­не стры­ма­ны, але ўнут­ра­на эма­цый­ны ды­ялог. Шэ­расць апус­ка­ецца на іх, ру­кі ста­но­вяц­ца ха­лод­ны­мі — уяў­ля­ецца мне дзён­нік мас­тач­кі, хоць не факт, што ён вер­ба­ль­ны. У іншым

23

па­лат­не дзве бе­лыя раз­мы­тыя по­ста­ці пра­ці­нае адзін рух, які раз­ра­зае іх, змяш­ча­ючы час­ткі. Гэ­ты кан­траст ста­тыч­ных по­ста­цей і ды­на­міч­нас­ці зрэ­зу ства­рае па­ра­дак­са­ль­ную ілюс­тра­цыю гра­ніч­на­га псі­хіч­на­га ста­ну, які лю­дзі пе­ра­жы­ва­юць ад­на­ча­со­ва моц­на. Адзі­но­та скоў­вае, яна скла­да­ная па ка­ла­ры­це, ярка-сі­нія і ка­рыч­не­выя пля­ мы бу­ду­юць кроп­кі на­пру­жан­ня, адзі­но­та сця­кае, лі­та­ра­ль­на пе­рад­адзе­ная пад­цё­ка­мі фар­бы, ці крэм­за­ецца шэ­ры­мі не­рво­вы­мі ка­ля­ка­мі, яна за­ўсё­ды без­абліч­ная. Та­кое ж «Ча­кан­не», то­ль­кі твар тут не сха­ва­ны, на яго мес­цы дзір­ка, праз якую ба­чыш сця­ну; тут зноў кра­са­моў­ныя це­ні і ка­ва­лак не­балюс­тэр­ка, што, ве­ра­год­на, сім­ва­лі­зуе надзею і ма­ру, ня­пэў­ную і пры­від­ную. Псі­ха­дэ­лі­ка гэ­тых тво­раў амаль шы­заф­рэ­ніч­ная — адзі­но­та не­вы­нос­на на­ элек­тры­за­ва­ная ці на­сы­ча­ная моц­ным ко­ле­рам-кры­кам. Ва «Уцё­ках» ад­ чу­ва­ецца не­шта біб­лей­скае і пляж­нае ад­на­ча­со­ва, кан­трас­нае і рыт­міч­нае. Це­ні цяг­нуць за са­бой кра­явід, які па­кі­дае сям’я. Дзве пра­цы ад­на­ймен­ныя на­зве вы­ста­вы — «fast flow», по­ста­ці ру­ха­юцца паўз бе­лы па­ток — ува­соб­ле­ны сім­вал ча­су. Кам­па­зі­цыя ня­пэў­ная, яна пе­ра­ ку­ль­ва­ецца, бо ча­ла­век, што ідзе на­пра­ва, па­гроз­лі­ва бліз­ка на­блі­жа­ецца да пра­ва­га краю па­лат­на, фак­тыч­на тра­ціць маг­чы­мас­ці для ма­неў­ру. Свет, які ата­чае лю­дзей, існуе па-за іх аб­алон­ка­мі то­ль­кі фар­ма­ль­на, ён за­ хоў­вае па­зна­ва­ль­ныя, хоць і ілю­зор­ныя ка­арды­на­ты — пра­пор­цыі, пер­спек­ ты­ву, звык­лыя ары­енці­ры. Гэ­та не чыс­тая экзіс­тэн­цыя, не «го­лы ча­ла­век на го­лай зям­лі», як пад­аец­ца на пер­шы по­гляд, за лю­дзь­мі — гіс­то­рыя і ку­ль­ тур­ны вы­бар. Ге­роі тво­раў Ка­ця­ры­ны Па­шке­віч не блу­ка­юць, яны шу­ка­юць ары­енці­ры — у гэ­тыя кан­крэт­ныя ле­та і во­сень. Пры­ёмы не­аэк­спрэ­сі­яніз­му тут па­трэб­ныя для на­па­лу эмо­цый, так, але і для та­го, каб пе­ра­адо­лець змест дзе­ля вы­зва­лен­ня фор­мы. «Маг­чы­ма, я яшчэ ў та­кім уз­рос­це, што мне да­зва­ля­ецца аку­му­ля­ваць пры­ ёмы роз­ных аўта­раў, ад­нак унут­ры ма­іх тво­раў ля­жыць аса­біс­тая гіс­то­рыя, — раз­ва­жае Ка­ця­ры­на. — Я па­ста­янна вя­ду дзён­нік. Як Джойс, які пры­хо­дзіў да­до­му і ко­рат­ка пі­саў вы­жым­ку дня. Для мя­не дзён­нік — гэ­та пра­вад­нік у ма­ім жы­ва­пі­се».

1. Фрагмент экспазіцыі «Fast Flow».

2. Ча­кан­не. Алей. 2020.

3. Па­бег. Алей. 2020.

4. Fast Flow (1, 2). Алей. 2020.

снежань, 2020

24

Рэ­ц эн­з ія/ Рэ­ц эн­з ія Музыка

Па­між Бо­гам і д’яблам Но­вая вер­сія « Фа­уста » ў На­цы­яна­ль­най опе­ры

Тац­ця­на Му­шын­ская

У ліс­та­па­дзе Вя­лі­кі тэ­атр Бе­ла­ру­сі па­ка­заў прэм’еру — маш­таб­ную і до­сыць су­час­ную інтэр­прэ­та­цыю опе­ры «Фа­уст» Шар­ля Гу­но.

Экс­курс у гіс­то­рыю

У

во­гу­ле лі­та­ра­тур­ны сю­жэт пра ву­чо­на­га, які прад­аў ду­шу д’яблу і ўза­мен атры­маў ма­ла­досць і бес­смя­рот­насць, на­ле­жыць да ка­тэ­го­рыі веч­ных. Шмат што свед­чыць пра маш­таб тэ­мы і яе знач­насць у сус­вет­най ку­ль­ту­ ры. Зы­ход­най, хут­чэй за ўсё, з’яў­ля­ла­ся ня­мец­кая ле­ген­да, якая грун­та­ва­ла­ся на жыц­ці Іа­га­на Гео­рга Фа­уста — ён за­клю­чыў да­мо­ву з д’яблам і аб­мя­няў сваю ду­шу на бяз­меж­ныя ве­ды і мір­скія за­да­ва­ль­нен­ні. По­тым гэ­тая гіс­то­рыя зра­бі­ла­ся асно­вай мнос­тва тво­раў, ба­лад, драм, му­зыч­ных тво­раў. П’е­са «Док­тар Фа­уст» Крыс­та­фе­ра Мар­ла, англій­ска­га па­эта і дра­ма­тур­га, ад­ на­го з най­бо­льш знач­ных па­пя­рэд­ні­каў Шэк­спі­ра, з’яві­ла­ся ў 1588—1589 га­ дах. Та­кім чы­нам, у XVI ста­год­дзі. Гіс­то­ры­кі лі­та­ра­ту­ры сцвяр­джа­юць: па­між з’яўлен­нем гэ­та­га тво­ра і пер­шай па­ста­ноў­кай шэ­дэў­ра Гё­тэ бы­ло на­пі­са­на і ўва­соб­ле­на на сцэ­не не менш за 30 ня­мец­кіх драм. Для Іа­га­на Во­льф­ган­га Гё­тэ, кла­сі­ка ня­мец­кай лі­та­ра­ту­ры, фі­ла­соф­ская дра­ма «Фа­уст» (ча­сам жанр па­зна­ча­юць як тра­ге­дыю) ака­за­ла­ся тво­рам уся­го жыц­ ця, пра­ца над ім ішла на пра­ця­гу 60 га­доў. Пер­шая час­тка бы­ла скон­ча­на ў 1806-м, апуб­лі­ка­ва­на праз два га­ды. Ці­ка­ва, што пад­час дра­ма­тыч­ных па­ста­ но­вак і пры цы­та­ван­ні гё­тэў­скай п’есы ў Рас­іі час­цей за ўсё вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца пе­ра­клад Ба­ры­са Па­стар­на­ка, зроб­ле­ны ў 1948—1953 га­дах. У ра­ней­шы час ся­род пе­ра­клад­чы­каў «Фа­уста» так­са­ма ме­лі­ся зна­ка­мі­тыя асо­бы: Ва­ле­рый Бру­саў, Кан­стан­цін Іва­наў, Афа­на­сій Фет. Ура­жан­не, што гэ­ты сю­жэт і гэ­тая ка­лі­зія ці­ка­ві­лі і хва­ля­ва­лі ўсіх вя­до­мых твор­цаў. Ся­род са­чы­нен­няў Пуш­кі­на ёсць «Сцэ­на з Фа­уста», у Гей­нэ — дра­ма­ тыч­ны твор «Док­тар Фа­уст», у Тур­ге­не­ва — «Фа­уст», у Гер­тру­ды Стайн — «Док­ тар Фа­уст за­па­ль­вае агні». Зна­ка­мі­ты «Парт­рэт Да­ры­яна Грэя» Оска­ра Уай­льда так­са­ма мае ў сва­ёй сю­жэт­най асно­ве тэ­му прад­адзе­най ду­шы — у аб­мен на ня­збыт­ную ма­ла­досць. Ся­род буй­ных лі­та­ра­тур­ных са­чы­нен­няў, на якія паў­ плы­ваў сю­жэт ці дра­ма Гё­тэ, зга­да­ем ра­ман Бул­га­ка­ва «Май­стар і Мар­га­ры­ та», дзе Фа­уст — Май­стар, Грэт­хен — Мар­га­ры­та, а Ме­фіс­то­фель — Во­ланд. Успом­нім так­са­ма і ра­ман То­ма­са Ма­на «Док­тар Фа­устус: жыц­цё ня­мец­ка­га кам­па­зі­та­ра Ад­ры­яна Ле­вер­кю­на, рас­ка­за­нае яго­ным сяб­рам», што пе­ра­но­

«Мастацтва» № 12 (453)

сіць ле­ген­ду ў ХХ ста­год­дзе. Уплыў сю­жэ­та ўво­гу­ле і гё­тэў­ска­га тво­ра на му­ зы­ку цяж­ка пе­ра­аца­ніць. У ака­дэ­міч­ных жан­рах існу­юць увер­цю­ра «Фа­уст» Ры­хар­да Ваг­не­ра, сім­фо­нія Фе­ран­ца Ліс­та — з та­кой са­май на­звай, «Сцэ­ны з Фа­уста» — у Ро­бер­та Шу­ма­на. З буй­ных жан­раў зга­да­ем ара­то­рыю Гек­та­ра Бер­лі­ёза «Асу­джэн­не Фа­уста», опе­ру Ары­га Бой­та «Ме­фіс­то­фель», а так­са­ма опе­ру Сяр­гея Пра­ко­ф’е­ва «Вог­нен­ны анёл». Як па­тлу­ма­чыць сап­раў­ды та­та­ль­ны інта­рэс вя­до­мых пі­сь­мен­ні­каў і кам­па­ зі­та­раў да гэ­та­га сю­жэ­та і ге­ро­яў? Ду­маю, тут уз­ні­кае агром­ніс­тая мас­тац­кая пра­сто­ра з су­пра­ць­лег­лы­мі пол­юса­мі: ве­ра і бяз­вер’е, Бог і яго­ны анты­под. Ёсць маг­чы­масць за­кра­наць гла­ба­ль­ныя, фі­ла­соф­скія пы­тан­ні, на якія ча­ла­ вец­тва імкнец­ца ад­ка­заць на пра­ця­гу не ад­на­го ста­год­дзя. Шу­кае і не зна­ хо­дзіць ад­ка­зу. Што ёсць бос­кае і што ёсць д’яба­льс­кае? Ці мож­на і ці вар­ та прад­аваць ду­шу? Якой бу­дзе рас­пла­та за та­кую да­мо­ву? Ці ўсё­ма­гут­ны д’ябал? Хто і што здо­ль­ны яго пе­ра­маг­чы? «Фа­уст» у Мін­ску

У

спі­се кам­па­зі­та­раў, якія звяр­та­лі­ся да тра­ге­дыі Гё­тэ, трэ­ба зга­даць яшчэ ад­но ве­ль­мі важ­нае імя, што мае са­мае не­пас­рэд­нае да­чы­нен­ не да бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры. Гэ­та князь Анто­ній Ген­рык Ра­дзі­віл, адзін з прад­стаў­ні­коў зна­ка­мі­тай ды­нас­тыі. Ме­на­ві­та ён на­пі­саў пер­шую опе­ру на сю­жэт «Фа­уста». Ці­ка­ва, што Анто­ній Ген­рык атры­маў да­звол на му­зыч­нае ўва­ саб­лен­не ад са­мо­га Гё­тэ, а па­эт вы­сту­піў ліб­рэ­тыс­там. Прэм’ерны па­каз сцэн з «Фа­уста» ад­быў­ся ў Бер­лі­не, у па­ла­цы Ман­бі­жу. Кла­сік ня­мец­кай лі­та­ра­ту­ры вы­со­ка аца­ніў му­зы­ку тво­ра, на­зваў­шы яе «ге­ні­яль­най па­ры­віс­тай кам­па­зі­ цы­яй». У лі­пе­ні 1999-га «Фа­уст» з му­зы­кай Ра­дзі­ві­ла быў па­стаў­ле­ны на сцэ­не на­ша­ га Опер­на­га — ме­на­ві­та як па­ўнап­раў­ны спек­такль, а не сціп­лая кан­цэр­тная вер­сія. Пе­ра­клад ліб­рэ­та на бе­ла­рус­кую мо­ву зра­біў Ва­сіль Сё­му­ха. Доб­ра па­ мя­таю тую па­ста­ноў­ку, дзе ро­лю ста­ро­га Фа­уста вы­кон­ваў ку­па­ла­вец Ва­лян­цін Бе­лах­вос­цік, ма­ла­до­га ге­роя ўва­со­біў Ры­гор Па­ліш­чук, у ро­лі Мар­га­ры­ты вы­ сту­па­ла Але­на Бун­дзе­ле­ва, а парт­ыю Ме­фіс­то­фе­ля спя­ваў Вік­тар Ска­ра­ба­га­

Музыка / Рэ­ц эн­з ія таў, іні­цы­ятар і ру­ха­вік па­ста­ноў­кі. Пра­ект быў пры­мер­ка­ва­ны да 250-год­дзя з дня на­ра­джэн­ня Іа­га­на Во­льф­ган­га Гё­тэ. Але вер­нем­ся да тэ­мы на­шай раз­мо­вы. Опе­ра Шар­ля Гу­но надзвы­чай па­пу­ ляр­ная све­це. І ў спі­се му­зыч­ных ува­саб­лен­няў сю­жэ­та за­ймае ці не са­мае га­на­ро­вае мес­ца. І та­му, што ся­род ча­тыр­нац­ца­ці опер кам­па­зі­та­ра са­мыя вя­ до­мыя ме­на­ві­та «Фа­уст» і «Ра­мэа і Джу­ль­ета». І та­му, што спа­дар Гу­но стаў­ся ства­ра­ль­ні­кам фран­цуз­скай лі­рыч­най опе­ры. Мы звык­ла лі­чым, што на тэ­ры­то­рыі Бе­ла­ру­сі ў XVIII ст. існа­ва­лі пры­ват­наўлас­ніц­кія тэ­атры ў ма­ёнтках за­мож­ных вя­ль­мо­жаў. По­тым у XIX ст. тра­ды­цыя пе­ра­рва­ла­ся, а да­лей­шае раз­віц­цё опе­ры ад­ра­дзі­ла­ся то­ль­кі па­сля з’яўлен­ня ўлас­на­га Опер­на­га тэ­атра. Ад­нак не ўсё так про­ста! Ска­жу шчы­ра: бы­ла моц­на ўра­жа­ная, ка­лі да­ве­да­ла­ся, што ў гу­бер­нскім Мін­ ску, а так­са­ма ў Ма­гі­лё­ве пры кан­цы ХІХ ста­год­дзя і на па­чат­ку ХХ ста­год­дзя опе­ра Гу­но па­каз­ва­ла­ся без­ліч раз­оў! Ад 1888 і да 1908 го­да яе ўва­саб­ля­лі не менш за дзе­сяць роз­ных ка­лек­ты­ваў. Ня­хай гэ­та бы­лі не ста­цы­янар­ныя тру­ пы, а час­цей гас­тро­ль­ныя (рус­кія, у тым лі­ку і санкт-пе­цяр­бур­гскія, іта­ль­янскія опер­ныя артыс­ты). Зна­чыць, і тэ­атра­ль­най пуб­лі­кі ха­па­ла, і за­пат­ра­ба­ва­насць у вы­со­кіх жан­рах ме­ла­ся. Дый сва­іх му­зы­кан­таў і ва­ка­ліс­таў не бра­ка­ва­ла. Бо ча­сам твор ста­віў­ся сі­ла­мі Му­зыч­на-дра­ма­тыч­на­га та­ва­рыс­тва, як, на­прык­лад, у Ві­цеб­ску. У са­вец­кія ча­сы «Ва­ль­пур­гі­еву ноч», ба­лет­ную дзею з «Фа­уста», у 1920-м ува­ со­біў БДТ-1, з яко­га по­тым вы­рас Ку­па­лаў­скі тэ­атр. У 1928-м опе­ру па­ка­за­лі ў Бе­ла­рус­кім му­зыч­ным тэх­ні­ку­ме. Сім­пта­ма­тыч­на, што ў той час фран­цуз­ская опе­ра вы­кон­ва­ла­ся ме­на­ві­та на бе­ла­рус­кай мо­ве. У гіс­то­рыі бе­ла­рус­ка­га Вя­ лі­ка­га тэ­атра ме­лі­ся па­ста­ноў­кі «Фа­уста»: у 1950-м яе ажыц­ця­віў рэ­жы­сёр Ула­дзі­мір Шах­рай, у 1972-м сваю інтэр­прэ­та­цыю прад­ста­віў Ся­мён Штэйн. Кан­цэп­цыя

Т

вор Гу­но стаў дэ­бю­там рэ­жы­сёр­кі Ган­ны Ма­тор­най ме­на­ві­та на ака­дэ­міч­ най опер­най сцэ­не. Ма­ючы дзве вы­шэй­шыя му­зыч­ныя ад­ука­цыі (ха­ра­ во­га ды­ры­жо­ра і опер­на­га рэ­жы­сё­ра), яна да­стат­ко­ва інтэн­сіў­на ста­ві­ла спек­так­лі ў Му­зыч­ным тэ­атры і опер­най сту­дыі на­шай Ака­дэ­міі му­зы­кі. Але ча­сам ства­ра­ла­ся ўра­жан­не, што там ёй цес­на. Скоў­ва­юць межы жан­ру і арга­ ні­за­цый­на-фі­нан­са­выя маг­чы­мас­ці. У той жа час «Фа­уст» — гэ­та до­сыць сме­ла для дэ­бю­ту на вя­лі­кай сцэ­не! Як і ў мно­гіх сва­іх па­пя­рэд­ніх па­ста­ноў­ках, Ган­на пра­па­на­ва­ла не­ча­ка­ны і да­ стат­ко­ва пе­ра­ка­наў­чы по­гляд на сю­жэт, ге­ро­яў, агу­ль­ную ка­лі­зію. Яна пе­ра­но­ сіць дзею з Ся­рэд­ня­веч­ча ў Гер­ма­нію 30-х га­доў мі­ну­ла­га ста­год­дзя. Док­тар Фа­уст вы­гля­дае амаль су­час­ным ву­чо­ным-астра­но­мам. У аб­сер­ва­ то­рыю пры­хо­дзіць экс­кур­сія — аб­ая­ль­ная на­стаў­ні­ца з га­рэз­лі­вы­мі вуч­ня­мі. Скры­жоў­ва­юцца імгнен­ныя по­зір­кі, і не­ма­ла­ды ву­чо­ны раз­умее: про­стае ча­ ла­ве­чае шчас­це яго на­заў­жды аб­мі­ну­ла. Адзі­но­та і та­та­ль­ны хо­лад не леп­шыя спа­да­рож­ні­кі. Ма­ла­ды Фа­уст раз­ам з Ме­фіс­то­фе­лем апра­ну­тыя ў ску­ра­ныя кур­ткі ро­ке­раў. І вы­язджа­юць на сцэ­ну… на ма­та­цык­ле. (Да­во­дзі­ла­ся чуць у ку­лу­арах, маў­ляў, гэ­ты пры­ём ужо быў! Але бы­ло ўсё. На маю дум­ку, пад­обныя мі­зан­сцэ­ны да­ да­юць ві­до­віш­чу ды­на­мі­кі і тры­ма­юць не­аслаб­ную ўва­гу гле­да­ча, які пры­звы­ ча­іўся да зме­ны кар­цін­кі і ба­гац­ця ві­зу­аль­на­га шэ­ра­гу ў інтэр­нэ­це.) У ра­ней­шых вер­сі­ях «Фа­уста» Мар­га­ры­та за­ўжды па­ўста­ва­ла дзяў­чы­най не­ ба­га­тай. Вя­до­ма, ка­лі б рэ­жы­сёр­ка па­са­дзі­ла яе за ка­лаў­рот, гэ­та вы­гля­да­ла б над­та арха­ічна. Та­му яна ста­но­віц­ца швач­кай у май­стэр­ні, якой кі­руе Мар­та. А май­стэр­ня шые кас­цю­мы для кі­наз­ды­мак. Ма­са­выя сцэ­ны 1-й дзеі, якія ў тра­ды­цый­ных па­ста­ноў­ках ад­люс­троў­ва­юць свя­та ў ся­рэд­ня­веч­ным ня­мец­кім га­рад­ку, ця­пер пе­ра­тва­ра­юцца ў пра­цэс ства­рэн­ня кі­нас­ту­жак. Кі­руе пра­цэ­сам рэ­жы­сёр Ваг­нер. Эпі­зо­ды зды­ма­юцца і для экра­ні­за­цыі опе­ры «Faust». Ці­ка­ ва, што пра­цэс здым­каў ідзе і та­ды, ка­лі ге­роі пе­ра­жы­ва­юць не леп­шыя ча­сы і сі­ту­ацыі (на­прык­лад, ад­ры­ну­тая гра­мад­ствам Мар­га­ры­та). Як тут не зга­даць страсць су­час­на­га ча­ла­ве­ка фік­са­ваць усё, што ён ба­чыць, на ўлас­ны ма­бі­ль­ нік. Так ска­заць, жыц­цё раз­гор­тва­ецца ў сты­лі анлайн. То­ль­кі Ваг­нер фік­суе па­куль не на тэ­ле­фон, а на стуж­ку. Існуе рэ­жы­сёр­скі пры­ём «тэ­атр у тэ­атры», а тут мы ба­чым «кі­но ў тэ­атры».

25

Так што і за­ду­ма­ны, і ўва­соб­ле­ны спек­такль вы­на­ход­лі­ва, да­сціп­на, з гу­ма­ рам і нават, зда­ра­ецца, з сар­каз­мам. На­прык­лад, ка­ля­жан­кі Мар­га­ры­ты з ра­дас­цю пры­мя­ра­юць яе аздаб­лен­ні з та­ямні­ча­га ку­фэр­ка. А ў рэ­шце рэшт яго з ра­дас­цю пры­са­беч­вае хці­вая Мар­та. Звы­чай­на Ме­фіс­то­фель ні­бы між іншым спа­ку­шае Мар­ту, а тут ад на­стой­лі­вай пані ён ледзь не ха­ва­ецца і не збя­гае. У рэ­жы­сёр­скім ма­люн­ку шмат не­ча­ка­ных мі­зан­сцэн, дэ­та­ляў, якія ці­ка­ва ўба­ чыць і пра­ана­лі­за­ваць. Ма­тор­ная ад­чу­вае ся­бе да­стат­ко­ва сва­бод­на ў сты­ хіі лі­рыч­най опе­ры, дзе ха­пае і ма­са­вых сцэн (яны ідуць пе­ра­важ­на ў 1-й і 3-й дзеях), і ка­мер­нас­ці (2-я дзея, скан­цэн­тра­ва­ная ва­кол ста­сун­каў Фа­уста і Мар­га­ры­ты). Лі­ры­ка і дра­ма пе­ра­мя­жоў­ва­юцца, уз­мац­ня­юць ад­ну дру­гую. І да­хо­дзяць да са­май вы­со­кай кроп­кі ў фі­на­ле. Ві­зу­аль­ны воб­раз

К

а­лі я ўпер­шы­ню па­ба­чы­ла эскі­зы дэ­ка­ра­цый да но­ва­га «Фа­уста» (іх прэ­зен­та­ваў і да­ваў тлу­ма­чэн­ні сам мас­так), яны зра­бі­лі ве­ль­мі моц­нае ўра­жан­не. Сты­ль­нас­цю, ма­гут­ны­мі сцэ­ніч­ны­мі эфек­та­мі, вы­ка­рыс­тан­ нем свят­ла. А га­лоў­нае, у іх ад­чу­ваў­ся раз­мах і ўзні­ка­ла ад­чу­ван­не бяз­меж­ най, амаль кас­міч­най пра­сто­ры. Зра­зу­ме­ла, та­кая сцэ­наг­ра­фія шмат у чым «са­ма­йгра­ль­ная» і здо­ль­ная на­шмат уз­буй­ніць за­ду­му рэ­жы­сё­ра. Са сцэ­ног­ра­фам Вя­час­ла­вам Оку­не­вым, на­род­ным мас­та­ком Рас­іі, аўта­рам сцэ­наг­ра­фіі і кас­цю­маў «Фа­уста», наш Опер­ны су­пра­цоў­ні­чае да­ўно. Ся­ род яго па­пя­рэд­ніх прац у Мін­ску сла­ву­тыя «Страс­ці («Раг­не­да»)», ба­ле­ты «Сіль­­фі­да», «Бах­чы­са­райскі фан­тан», «Жы­зэль», маш­таб­ныя «Ха­ван­шчы­на» і «Мак­бет». Ка­лі існуе вы­раз «ча­ла­век све­ту», дык Оку­неў да­ўно «мас­так све­ ту». Спек­так­лі з яго сцэ­наг­ра­фі­яй ідуць у Ла Ска­ла, на Арэ­не дзі Ве­ро­на, а так­ са­ма ў Грэ­цыі, Поль­шчы, Вен­грыі, Япо­ніі, Па­ўднё­вай Ка­рэі. З ім ахвот­на су­пра­ цоў­ні­чае «Нью-Ёрк Сі­ці Ба­лет» і Ака­дэ­міч­ны тэ­атр Ба­ры­са Эйфма­на. Так што нам моц­на шан­цуе, ка­лі ёсць маг­чы­масць за­ймець мас­та­ка та­ко­га ўзроў­ню. Пад­час аб­мер­ка­ван­ня Ма­тор­ная зга­да­ла пра па­ўта­ра го­да су­пра­цоў­ніц­тва з Оку­не­вым, звя­за­на­га ме­на­ві­та з «Фа­устам». Да­дам, што для па­ста­ноў­кі спа­ т­рэ­бі­ла­ся ажно 450 но­вых кас­цю­маў, яны так­са­ма па­шы­тыя па яго эскі­зах. Пра­лог опе­ры раз­гор­тва­ецца не ў ка­бі­не­це ву­чо­на­га, дзе маг­лі б ста­яць ша­ фы з за­пы­ле­ны­мі кні­га­мі, а ў звыш­су­час­най аб­сер­ва­то­рыі. У цэн­тры сцэ­ны — ве­лі­зар­ны тэ­ле­скоп, ва­кол не­ма­ле­нь­кія экра­ны ма­ні­то­раў, на якіх увесь час мя­ня­юцца вы­явы. По­тым ку­пал аб­сер­ва­то­рыі бу­дзе шмат раз­оў тран­сфар­ ма­вац­ца. Яго­ныя «пя­лёс­ткі», ку­ды так эфек­тна пад­ае свят­ло і змя­няе ко­лер іх ме­та­ліч­най па­вер­хні, зро­бяц­ца сце­на­мі швей­най май­стэр­ні Мар­ты, аль­ тан­кай і час­ткай са­ду ў час спат­кан­ня Фа­уста і Мар­га­ры­ты, дзвя­ры­ма до­ма, ад­куль вы­хо­дзіць Ва­лян­цін, по­тым ка­ло­на­мі хра­ма. Вы­на­ход­лі­вую агу­ль­ную кан­струк­цыю спек­так­ля ўда­ла да­паў­ня­юць камп’ютар­ная гра­фі­ка (Яўген Лыт­кін) і пра­ца мас­та­ка па свят­ле (Антон По­ ма­раў). Шма­туз­роў­не­вая пра­сто­ра не то­ль­кі да­па­ма­гае бу­да­ваць раз­на­стай­ ныя мі­зан­сцэ­ны. Сін­тэз му­зы­кі, сцэ­наг­ра­фіі, рэ­жы­су­ры кож­ны раз ства­рае атмас­фе­ру, якая тон­ка ад­люс­троў­вае агу­ль­ны на­строй раз­гор­ну­тых эпі­зо­даў ці ка­мер­ных сцэн. І хоць у агу­ль­ным ко­ле­ра­вым ра­шэн­ні час­та да­мі­нуе цём­ на-сі­ні, цём­на-шэ­ры і амаль чор­ны ко­ле­ры, яны не да­юць ад­чу­ван­ня змроч­ нас­ці і пры­гне­ча­нас­ці. Маг­чы­ма та­му, што ў ма­са­вых сцэ­нах уз­ні­кае кан­траст з ма­ляў­ні­час­цю кас­цю­маў і ды­на­мі­кай ру­ху вя­лі­кіх мас хо­ру і тан­цо­раў. Зда­быт­кі

П

ерш чым зга­даць ура­жан­ні ад са­мых яркіх артыс­тыч­ных воб­ра­заў, за­ зна­чу: над прэм’ерай тэ­атр пра­ца­ваў у ве­ль­мі скла­да­ных умо­вах. Част­ ку мі­ну­ла­га се­зо­на бяз­лі­тас­на з’ела пан­дэ­мія. Тэр­мі­ны па­ка­зу но­вых спек­так­ляў увесь час па­соў­ва­лі­ся. Існа­ва­ла ве­ра­год­насць, што чар­го­вая хва­ля «ка­ро­ны» бу­дзе пе­ра­шка­джаць і тут. Сап­раў­ды, на­пя­рэ­дад­ні прэм’еры тэ­атр быў на два тыд­ні за­чы­не­ны з-за ка­ра­ на­ві­рус­най інфек­цыі, якая блу­ка­ла па ўсіх твор­чых ка­лек­ты­вах. З ся­мі­дзе­ся­ці артыс­таў хо­ру не пе­ра­хва­рэ­лі то­ль­кі двац­цаць. Адзін склад са­ліс­таў муж­на вы­тры­маў амаль увесь па­ста­но­вач­ны пе­ры­яд. Пад­час зда­чы мас­тац­кай ра­дзе снежань, 2020

26

Музыка / Рэ­ц эн­з ія

і на двух прэ­м’ер­ных па­ка­зах на не­ка­то­рых парт­ыях ме­ла­ся ўся­го па ад­ным спе­ва­ку. Адзі­ны за­ка­ха­ны ў Мар­га­ры­ту Зі­бель (Вік­тар Мен­дзе­леў), адзі­ны энер­гіч­ны рэ­жы­сёр Ваг­нер (Андрэй Клі­по), адзін Ва­лян­цін, брат ге­ра­іні (Ула­ дзі­мір Гро­маў). Адзі­ны склад — гэ­та за­ўсё­ды ры­зы­ка. Тым не менш рэ­жы­сёр­ка Ган­на Ма­тор­ная і ды­ры­жор Андрэй Іва­ноў рэ­пе­ та­ва­лі з са­ліс­та­мі ча­сам і па шэсць га­дзін на дзень. Плён та­кой дэ­та­лё­вай пра­цы ві­да­воч­ны ў па­ста­ноў­цы. Та­му і ва­ка­ліс­ты ад­чу­ва­юць ся­бе ўпэў­не­на. Парт­ыі зроб­ле­ныя, яны прад­ума­ныя, вы­раз­ныя — па псі­ха­ло­гіі, эмо­цы­ях і мі­ зан­сцэ­нах. Гэ­та да­ты­чыць і Сяр­гея Фран­коў­ска­га (мя­цеж­на­га док­та­ра Фаус­ та), і Андрэя Ва­лен­ція (бру­та­ль­на-сар­кас­тыч­на­га Ме­фіс­то­фе­ля), і Вік­та­ра Мен­дзе­ле­ва (ра­ман­тыч­на­га Зі­бе­ля), На­тал­лі Акі­ні­най (хіт­рай ры­жа­ва­ло­сай Мар­ты) і Ула­дзі­мі­ра Гро­ма­ва (су­ро­ва­га Ва­лян­ці­на, ча­сам не­цяр­пі­ма­га і жор­ стка­га ў да­чы­нен­ні да сяс­тры). Асоб­на ха­це­ла­ся б ска­заць пра воб­ра­зы га­лоў­ных ге­ро­яў. Яны роз­ныя ў роз­ ных скла­дах вы­ка­наў­цаў. Мар­га­ры­та Тац­ця­ны Гаў­ры­ла­вай ве­ль­мі шчы­рая, кра­на­ль­ная, у не­чым без­аба­рон­ная. Уз­нёс­лая і ўнут­ра­на крох­кая. Артыс­тка ве­ль­мі пе­ра­ка­наў­ча пе­рад­ае ў яе ду­шы ба­ра­ць­бу ка­хан­ня, што на­ра­джа­ецца і асвят­ляе ўсё ва­кол не­ве­ра­год­ным свят­лом, і сум­не­ваў, бо­язі гра­ху. Юрый Га­ра­дзец­кі, яе Фа­уст, — тэ­нар, лі­рыч­ны па пры­ро­дзе свай­го го­ла­су, пра­чу­лы і пе­ра­ка­наў­чы ў ка­мер­ных эпі­зо­дах, лю­боў­ных сцэ­нах. Але ад­на­ча­со­ва яго­ны ге­рой — цац­ка ў ру­ках Ме­фіс­то­фе­ля, істо­ты, не­па­раў­на­ль­на бо­льш моц­най па энер­ге­ты­цы. Гэ­ты Фа­уст мо і хо­ча бу­да­ваць сцэ­на­рый улас­на­га жыц­ця іна­чай, але не ў ста­не… Ду­шу ж прад­аў! А раз­ам з ёй і во­лю. Мар­та Да­ну­се­віч акцэн­туе ў сваё ге­ра­іні іншыя псі­ха­ла­гіч­ныя фар­бы. Яна, маг­чы­ма, бо­ль­шая апты­міс­тка і гля­дзіць на на­ва­ко­ль­ную рэ­ча­існасць з ра­ дас­цю і ча­кан­нем, але без тры­во­гі. Яе пе­ра­паў­ня­юць ду­шэў­ныя сі­лы, і вось гэ­ты бляск ва­чэй, лі­шак ма­ла­дых сіл, звон­кая ра­дасць, за­ўжды па­ядна­ная з ма­ла­дос­цю, і пры­ваб­лі­ва­юць не­адо­ль­на. Спа­чат­ку Док­та­ра Фа­уста, а по­ тым і ма­ла­до­га ге­роя. Та­рас Пры­сяж­нюк (Фа­уст) — так­са­ма тэ­нар, але яго го­лас па сва­ёй пры­ро­дзе блі­жэй­шы да дра­ма­тыч­на­га, але не лі­рыч­на­га, як у Га­ра­дзец­ка­га. Ён бо­льш на­сы­ча­ны ўнут­ра­най сі­лай і не­спа­ко­ем. Та­му гэ­ты Фа­уст ужо ні­як не вы­гля­дае экс­пе­ры­мен­там Ме­фіс­то­фе­ля ці цац­кай у ру­ках д’яба­льс­кай сі­лы. Ім са­мім ру­хае ўнут­ра­ная ці­каў­насць, жа­дан­не па­шы­рыць да­ляг­ля­ды і межы жыц­цё­ва­га во­пы­ту. Та­му Ме­фіс­то­фель мае над ім мен­шую ўла­ду і мен­шы ўплыў. Аркестр пад кі­раў­ніц­твам Андрэя Іва­но­ва прад­ста­віў парт­ыту­ру «Фа­уста» сап­раў­ды як уз­ор лі­рыч­най опе­ры. Амаль ідэ­аль­ным пад­аваў­ся ба­ланс аркес­тра і спеў­ных га­ла­соў. Ды­ры­жор пад­аваў як сап­раў­дныя му­зыч­ныя каш­ тоў­нас­ці са­мыя «зор­ныя» эпі­зо­ды опе­ры — экс­прэ­сіў­ныя куп­ле­ты і се­рэ­на­ду Ме­фіс­то­фе­ля, ва­льс, які па­пя­рэд­ні­чае з’яўлен­ню ге­ра­іні, арыю Мар­га­ры­ты з жэм­чу­гам, ра­манс Зі­бе­ля, ка­ва­ці­ну Фа­уста, ка­ва­ці­ну Ва­лян­ці­на. Опе­ра Гу­но шмат­люд­ная, на­сы­ча­ная ма­са­вы­мі сцэ­на­мі. Та­му ў ёй важ­ная ро­ ля ха­ра­вых эпі­зо­даў. Яны ве­ль­мі роз­ныя па на­строі. Але за­ўжды ма­ляў­ні­чыя. Вы­раз­ныя, раз­ня­во­ле­ныя (хор­май­стар­ка Ні­на Ла­ма­но­віч). Хор спя­вае, ру­ха­ ецца і тан­чыць. Удзе­ль­ні­кі зды­мак, га­ра­джа­не, сал­да­ты, вер­ні­кі ў цар­кве. Са­мае моц­нае ўра­жан­не па­кі­дае фі­нал опе­ры, ка­лі раз’ятра­ны, але і па-ра­ ней­ша­му сар­кас­тыч­ны Ме­фіс­то­фель аб­яцае, што ня­шчас­ную Мар­га­ры­ту ча­ ка­юць па­ку­ты пек­ла. А га­ла­сы хо­ру, што ля­цяць з вы­шы­ні (хор ста­іць на бал­ ко­не), гры­мяць: «Ура­та­ва­ная!» І зда­ецца, што га­ла­сы тыя ля­цяць з не­ба. Ці то гэ­та анё­лы, ці то пра­ява са­мо­га Бо­га і яго­най сі­лы.

па­ста­ноў­ках мы час­цей на­зі­ра­лі ша­баш ве­дзь­ма­коў і вя­дзь­ма­рак, дык ця­ пер «Ва­ль­пур­гі­ева ноч» — гэ­та эліт­нае ка­ба­рэ, ку­ды Ме­фіс­то­фель пры­во­ дзіць за­сму­ча­на­га Фа­уста, каб той раз­ве­яўся і за­быў­ся пра Мар­га­ры­ту. У ад­па­вед­нас­ці з за­ду­май Ма­тор­най, рас­ійская ха­рэ­ограф­ка На­тал­ля Маск­ ві­чо­ва вы­ра­шае сцэ­ну ў сты­лі не­аклас­ічна­га (за­ла­тое антрэ) ці эстрад­на­га тан­ца. «Ноч» па­бу­да­ва­ная як кан­цэрт-ды­вер­тыс­мент, у якім ну­ма­ры ідуць па­сля­доў­на, адзін за ад­ным. Так, эфек­тная Тац­ця­на Ула­сень у ро­лі Мар­лен Дыт­рых. Па­рад ня­вест, пад­азро­на вы­со­кіх і гру­вас­ткіх, вы­гля­дае пры­ха­ва­ най са­ты­рай, бо ў рэ­шце рэшт усе «ма­ла­ду­хі» аказ­ва­юцца ці то тран­сген­ да­ра­мі, ці про­ста атле­тыч­ны­мі хлоп­ца­мі. Не сум­ня­ва­юся: час­тка пуб­лі­кі бу­дзе ра­дас­на ві­таць тан­цы ў ка­ба­рэ. Але ска­жу шчы­ра, што да­гэ­туль айчын­ная ха­рэ­агра­фія ўсё-та­кі дэ­ман­стра­ва­ла

Не­ка­то­рыя пы­тан­ні

Вы­сно­вы

С

П

я­род іх ёсць менш істот­ныя. Як, на­прык­лад, пра­ца з коў­чам фран­цуз­ скай мо­вы, які па­куль не здо­леў пры­ехаць у Мінск ме­на­ві­та з-за ко­ві­ ду і за­кры­тых меж­аў. На на­шай сцэ­не ідзе шмат іта­ль­янскіх опер, а з фран­цуз­скіх то­ль­кі «Кар­мэн». Та­му, пэў­на, ёсць пра­сто­ра для ўдас­ка­на­ль­ ван­ня. Тым бо­льш, па мер­ка­ван­ні ва­ка­ліс­таў, фран­цуз­ская пад­час спе­ваў бо­льш скла­да­ная, чым бо­льш звык­лая і за­сво­еная іта­ль­янская. Дру­гі мо­мант бо­льш істот­ны і да­ты­чыць раз­гор­ну­тай ха­рэ­агра­фіч­най сцэ­ ны «Ва­ль­пур­гі­ева ноч». Яна за­ймае ладную час­тку 3-й дзеі. Рэ­жы­сёр­ка і тут вы­на­ход­лі­ва ад­ыхо­дзіць ад звык­лай сю­жэт­най пры­вяз­кі. Ка­лі ў ра­ней­шых

«Мастацтва» № 12 (453)

ўзо­ры бо­льш вы­со­кай якас­ці. У да­да­так па­чы­на­ецца «Ноч» па­сля дра­ма­ тыч­на­га эпі­зо­ду, ка­лі ад­ры­ну­тая Мар­га­ры­та за­бі­вае сваё дзі­ця. Па­сля «Но­ чы» ідзе сцэ­на ў тур­ме, дзе яе ча­кае смя­рот­нае па­ка­ран­не. Тра­ге­дый­ны на­пал зга­да­ных эпі­зо­даў та­кі, што ў вы­ні­ку ха­рэ­агра­фіч­ная сцэ­на ўспры­ма­ ецца як што­сь­ці інша­род­нае. Да­дат­ко­вае і кры­ху штуч­нае. Тан­ца­ва­ль­ных эпі­зо­даў і сцэн з удзе­лам ба­ле­та ў спек­так­лі ха­пае. Та­му вы­ ка­жу дум­ку, з якой па­ста­ноў­шчы­кі мо і не па­го­дзяц­ца. Ці не вар­та гэ­тую «Ва­ль­пур­гі­еву ноч» па­каз­ваць як асоб­ную дзею ў пра­гра­ме ад­на­акто­вых ба­ле­таў? Яна яркая, ды­на­міч­ная, яе мож­на па­ста­віць і ў фі­на­ле пра­гра­мы. А без «Но­чы» сам «Фа­уст» на­бу­дзе бо­ль­шую цэ­лас­насць і не­па­рыў­насць. І ў 3-й дзеі, і ў спек­так­лі ўво­гу­ле. Ка­лі ж з та­кой дум­кай па­ста­ноў­шчы­кі не па­го­дзяц­ца, па­раю ста­віць спек­ такль на суб­отнія ці ня­дзе­ль­ныя па­ка­зы, якія па­чы­на­юцца ў 18:00. Тры дзеі з пра­ло­гам — гэ­та, вя­до­ма, па­глыб­лен­не ў свет ге­ні­яль­най му­зы­кі, але… Су­час­ны гля­дач, на жаль ці шчас­це, пры­звы­ча­іўся: у но­вых спек­так­лях дзве дзеі. У 19:00 — па­ча­так, у 21:00 ці 21:30 — ка­нец. І ху­це­нь­ка бя­жым да­до­ му, бо за­ўтра пра­цоў­ны дзень. Так што ча­сам маш­таб­ныя кла­січ­ныя тво­ры су­ты­ка­юцца з пра­гма­тыч­нас­цю ця­пе­раш­ня­га жыц­ця.

ад­во­дзя­чы вы­нік улас­ным раз­ва­жан­ням, за­зна­чу: з’яд­наць у ад­но цэ­ лае пра­цу аркес­тра, хо­ру, са­ліс­таў, а так­са­ма сцэ­наг­ра­фію, кам­п’ю­ тар­ную гра­фі­ку не­йма­вер­на скла­да­на. Тым не менш па­ста­но­вач­ная бры­га­да здо­ле­ла ў ня­прос­тых умо­вах ства­рыць спек­такль шмат­слой­ны, маш­таб­ны, што ўраж­вае раз­ма­хам і пра­бле­ма­ты­кай. Бо пы­тан­ні жыц­ця і смер­ці, ве­ры ў Бо­га ці ад­маў­лен­ня ве­ры акту­аль­ныя і тра­пят­лі­выя для кож­ на­га ча­ла­ве­ка, які мыс­ліць і раз­ві­ва­ецца. Зра­зу­ме­ла, но­вая вер­сія бу­дзе ўдас­ка­на­ль­вац­ца, што­сь­ці сы­дзе як пра­змер­нае, не­аба­вяз­ко­вае, што­сь­ці да­дас­ца. Але гэ­та жы­вы і на­ту­ра­ль­ны тэ­атра­ль­ны пра­цэс.

Рэ­ц эн­з ія

27

1, 3, 5. «Фауст». Сцэны са спектакля.

2. Андрэй Валенцій (Мефістофель).

4. Таццяна Гаўрылава (Маргарыта).

6. Тарас Прысяжнюк (Фауст), Марта Данусевіч (Маргарыта).

7. Марта Данусевіч (Маргарыта).

8. Юрый Гарадзецкі (Фауст), Таццяна Уласень (Марлен Дытрых). Фо­та Па­ўла Суш­чон­ка.

снежань, 2020

28

Рэ­уцз­эн­ М ы­кз аія / А гл яд

Ядна­ючы мі­ну­лае і бу­ду­чы­ню XXV Між­на­род­ны фес­ты­валь арган­най му­зы­кі « Зва­ны Са­фіі » Але­на Мар­ты­на­ва

Сё­ле­та ў кас­трыч­ні­ку і ліс­та­па­дзе ў кан­цэр­тнай за­ле Са­фій­ска­га са­бо­ра пра­йшоў юбі­лей­ны, XXV Між­на­род­ны фес­ты­валь арган­най му­зы­кі «Зва­ ны Са­фіі». Ён быў пры­све­ча­ны 35-год­дзю по­ла­цка­га орга­на.

Кры­ху гіс­то­рыі

Г

э­ты інстру­мент да­ўно за­ва­яваў сім­па­тыі му­зы­кан­таў і слу­ха­чоў сва­ім не­звы­чай­ным го­ла­сам, пры­га­жосць і глы­бі­ню яко­га пад­крэс­ лі­вае ўні­ка­ль­ная акус­ты­ка Са­фій­ска­га са­бо­ра. Арган быў уста­ля­ва­ны ў кан­цэр­тнай за­ле ў 1985 го­дзе. Спе­цы­яль­на для По­ла­цка май­стры вя­до­ май чэш­скай фір­мы «Riеger-Kloss» спра­екта­ва­лі інстру­мент, без­умоў­на пры­зна­ны му­зыч­най гра­ мад­скас­цю леп­шым у Бе­ла­ру­сі. Ён быў дру­гім па лі­ку кан­цэр­тным арга­нам у рэ­спуб­лі­цы, і яго з’яў­лен­не ў ста­ра­жыт­ным го­ра­ дзе з най­ба­га­цей­шай гіс­та­рыч­най і ку­ль­тур­най спад­чы­най успры­ма­ла­ся як зна­ка­вая падзея для му­зыч­най ку­ль­ту­ры кра­іны. Бы­лі і тыя, хто па­ста­

«Мастацтва» № 12 (453)

віў­ся да гэ­тай ідэі скеп­тыч­на, але час пе­ра­ка­наў, што яны па­мы­ля­лі­ся: По­лацк зра­біў­ся ад­ным з цэн­траў сус­вет­на­га арган­на­га вы­ка­на­ль­ніц­тва. Пер­шы со­ль­ны кан­цэрт на но­вым арга­не вы­клі­каў за­хоп­ле­ныя вод­гу­кі ама­та­раў му­зы­ кі — пе­рад пуб­лі­кай вы­сту­піў вя­до­мы мас­коў­скі арга­ніст, на­род­ны артыст Рас­іі Алег Янчан­ка, які ад­ыграў знач­ную ро­лю ў ку­ль­ту­ры Бе­ла­ру­сі і жыц­ці кан­цэр­тнай за­лы. Ён пры­маў удзел ва ўста­ля­ван­ні і ад­крыц­ці шмат­лі­кіх орга­наў, у тым лі­ку і по­ла­цка­га. Атмас­фе­ра ста­ра­жыт­на­га Са­фій­ска­га са­бо­ра асаб­лі­ва ва­бі­ла арга­ніс­ та. На пра­ця­гу мно­гіх га­доў ён не­адна­ра­зо­ва пры­язджаў у наш го­рад з кан­цэр­тны­мі пра­гра­ ма­мі, удзе­ль­ні­чаў у фес­ты­ва­лях. Ме­на­ві­та тут ад­бы­ла­ся прэ­м’е­ра яго Сім­фо­ніі №4 «Сло­ва пра

па­ход Іга­раў». Алег Янчан­ка ка­заў: «Уво­гу­ле арга­ ну, які пе­ра­жыў два ты­ся­ча­год­дзі, на­ка­на­ва­на не­звы­чай­ная бу­ду­чы­ня. Маг­чы­мас­ці інстру­мен­та сап­раў­ды не­вы­чар­па­ль­ныя. Ён здо­ль­ны пе­рад­аць са­мыя тон­кія ру­хі ча­ла­ве­чай ду­шы і мо­жа вы­ка­ заць усё — ад пяш­чот­най аква­рэ­ль­най лі­рыч­нас­ці да ма­гут­най гу­ка­вой бу­ры». По­ла­цкі арган хоць і ма­ла­ды, але зна­ка­мі­ты. Іграць на ім лі­чы­лі за го­нар вя­ду­чыя арга­ніс­ ты Са­вец­ка­га Са­юза — Га­ры Грод­берг, Яўге­нія Лі­сі­цы­на, Лю­боў Шыш­ха­на­ва, Аляк­сей Шміт, Аляк­сандр Фі­сей­скі, Люд­мі­ла Го­луб, а так­са­ма вы­ка­наў­цы з за­меж­ных кра­ін. Сён­ня пан­ара­ма ку­ль­тур­на­га жыц­ця По­ла­цка не­маг­чы­мая без го­ла­су «ка­ра­ля му­зыч­ных інстру­ мен­таў» і Ксе­ніі Па­га­рэ­лай, за­слу­жа­най артыс­ткі Бе­ла­ру­сі, ня­змен­най арга­ніс­ткі Са­фій­ска­га са­бо­ ра. У 1988-м вы­пус­кні­ца Мас­коў­скай кан­сер­ва­ то­рыі імя Чай­коў­ска­га пры­еха­ла ў ста­ра­жыт­ны По­лацк і на доў­гія га­ды звя­за­ла сваё жыц­цё з кан­цэр­тнай за­лай Са­фій­ска­га са­бо­ра. Ме­на­ві­та ёй на­ле­жыць ідэя пра­вя­дзен­ня пер­ша­га ў кра­іне Між­на­род­на­га фэс­ту арган­най му­зы­кі «Зва­ны Са­фіі». Згад­ва­ючы, як усё па­чы­на­ла­ся, Ксе­нія Па­га­рэ­лая ка­жа: «Тыя, хто вы­сту­паў у на­шай кан­цэр­тнай за­ле хоць ад­ной­чы, імкну­лі­ся вяр­нуц­ца, як яны лі­чы­лі, “у гэ­тае свя­тое мес­ца, у гэ­тую надзвы­чай­ную за­лу з не­ве­ра­год­най акус­ ты­кай”, адзна­ча­ючы, што тут ве­ль­мі гар­ма­ніч­на спа­лу­ча­юцца архі­тэк­тур­ная пра­сто­ра, му­зы­ка і ду­хоў­насць. Дзя­ку­ючы ўдзе­лу ў фес­ты­ва­лі яны ад­кры­ва­лі і ад­кры­ва­юць для ся­бе не то­ль­кі ста­ ра­жыт­ны По­лацк, але і Бе­ла­русь».

I Між­на­род­ны фес­ты­валь арган­най му­зы­кі распачаўся ў кан­цэр­тнай за­ле Са­фій­ска­га са­бо­ра 15 ліс­та­па­да 1996 го­да вы­ступ­лен­нем вы­дат­на­га аўстрый­ска­га арга­ніс­та, пра­фе­са­ра Іа­га­на Тру­мэ­ ра. Зна­ка­мі­ты му­зы­кант з вя­лі­кай лю­боў­ю ста­віў­ ся да По­ла­цка і Са­фій­ска­га са­бо­ра і на пра­ця­гу бо­льш за 20 га­доў быў па­ста­янным удзе­ль­ні­кам фо­ру­маў. За шмат­га­до­вую гіс­то­рыю пра­екта яго ўдзе­ль­ні­ка­мі зра­бі­лі­ся вы­ка­наў­цы з 21 кра­іны све­ту — ад Ва­ты­ка­на да Япо­ніі, ад­бы­лі­ся 164 фес­ты­ва­ль­ныя кан­цэр­ты.

Рэ­ц эн­з ія

Леп­шыя бе­ла­рус­кія і за­меж­ныя арга­ніс­ты, сла­ву­ тыя му­зы­кан­ты, чые твор­чыя да­сяг­нен­ні адзна­ча­ ны зван­ня­мі, дып­ло­ма­мі між­на­род­ных кон­кур­саў і фес­ты­ва­ляў, па­кі­ну­лі свой ад­мет­ны след на ста­рон­ках фэс­ту. Не­ка­то­рыя арга­ніс­ты свой пер­ шы со­ль­ны кан­цэрт у Бе­ла­ру­сі да­ва­лі ме­на­ві­та ў По­ла­цку і, ад­чуў­шы не­звы­чай­ныя эмо­цыі ад уні­ ка­ль­най акус­ты­кі за­лы, шы­коў­на­га інстру­мен­та і ўдзяч­ных по­ла­цкіх слу­ха­чоў, з ра­дас­цю вяр­та­лі­ся сю­ды зноў і зноў. «Зва­ны Са­фіі» — адзі­ны пра­ект у кра­іне, які ўжо чвэрць ста­год­дзя збі­рае пад скля­пен­ня­мі са­бо­ра вя­до­мых му­зы­кан­таў. Асаб­лі­вая ста­рон­ка фэс­ту — ду­эты арга­на з роз­ны­мі інстру­мен­та­ мі: скрып­кай, ві­ялан­чэл­лю, тру­бой, сак­са­фо­нам, флей­тай, у ансам­блі з го­ла­сам, ка­мер­ным хо­рам, аркес­трам. Акра­мя та­го, да­ўно зра­бі­ла­ся тра­ды­ цы­яй ува­саб­лен­не рэ­дка вы­кон­ва­емых тво­раў і прэ­м’ер ста­ра­даў­няй і су­час­най му­зы­кі, а так­са­ма ўдзел — на­роў­ні са зна­ка­мі­ты­мі му­зы­кан­та­мі — ма­ла­дых вы­ка­наў­цаў, якія то­ль­кі па­чы­на­юць свой твор­чы шлях. Юбі­лей­ны фэст

У

вер­цю­рай да сё­лет­ня­га фес­ты­ва­лю ста­ла вы­ступ­лен­не Аляк­сея Шмі­та­ва, вя­до­ма­га мас­коў­ска­га арга­ніс­та і кам­па­зі­та­ра, лаў­ рэ­ата між­на­род­на­га кон­кур­су. 18 кас­трыч­ні­ка ў яго­най пра­гра­ме пра­гу­ча­лі му­зы­ка ня­мец­ка­га ба­ро­ка, ра­ман­тыч­ная арган­ная сім­фо­нія Шар­ляМа­ры Ві­до­ра, а так­са­ма ду­хоў­ныя п’е­сы са­мо­га ма­эстра.

25 кас­трыч­ні­ка, у дзень ад­крыц­ця фо­ру­му, ад­ быў­ся вя­лі­кі кан­цэрт у го­нар 335-год­дзя з дня на­ра­джэн­ня Гео­рга Фрыд­ры­ха Ген­дэ­ля — ад­на­ го з най­буй­ней­шых еўра­пей­скіх кам­па­зі­та­раў. Тво­ры са­мых роз­ных жан­раў бы­лі прад­стаў­ле­ны ў меж­ах пра­гра­мы. Ве­ліч­ную, ура­чыс­тую му­зы­ку кам­па­зі­та­ра вы­ка­на­лі са­ліс­ты Ксе­нія Па­га­рэ­лая (арган), Вік­то­рыя Ба­бен­ка (скрып­ка), Та­ма­ра Рэ­ мез (сап­ра­на) у су­пра­ва­джэн­ні ка­мер­на­га аркес­ тра «Еўро­па-Цэнтр», якім кі­ра­ваў Ра­іль Са­ды­каў.

1 ліс­та­па­да ад­быў­ся кан­цэрт, пры­све­ча­ны па­мя­ці бе­ла­рус­кай кам­па­зі­тар­кі Ган­ны Ка­рот­кі­най. Шмат га­доў твор­чая дзей­насць Ка­рот­кі­най бы­ла звя­за­ на з арган­най му­зы­кай і твор­чым су­пра­цоў­ніц­ твам з арга­ніс­ткай Ксе­ні­яй Па­га­рэ­лай. Прэ­м’е­ры знач­ных са­чы­нен­няў, на­пі­са­ных кам­па­зі­тар­кай, ад­бы­лі­ся ў са­бо­ры ме­на­ві­та на фес­ты­ва­лях «Зва­ны Са­фii» і фэс­це ста­ра­даў­няй і су­час­най ка­мер­най му­зы­кі. Ган­на Ка­рот­кі­на ства­ра­ла пра­ грам­ную арган­ную му­зы­ку XXI ста­год­дзя, у якой ува­саб­ля­ла воб­ра­зы бе­ла­рус­кіх асвет­ні­каў Фран­ цыс­ка Ска­ры­ны і Еўфра­сін­ні По­ла­цкай, гіс­то­рыю Га­ль­шан­ска­га за­мка, кар­ці­ны гіс­та­рыч­най Грун­ ва­льд­скай біт­вы. У кан­цэр­це ўдзе­ль­ні­ча­лі Ксе­нія Па­га­рэ­лая (арган), Вік­то­рыя Ба­бен­ка (скрып­ка), вер­шы Мар­ка Ша­га­ла чы­таў Ігар Пят­роў, артыст тэ­атра і кі­но. Пад­час ве­ча­ры­ны арган­най і ва­ка­ль­най му­зы­кі пра­гу­ча­лі шэ­дэў­ры ба­роч­най му­зы­кі, а так­са­ма Імша F-dur для хо­ру, са­ліс­таў, аркес­тра і арга­ на Анто­на Ды­абе­лі. Іх вы­ка­на­лі Ка­мер­ны хор Го­ме­льс­кай фі­лар­мо­ніі (мас­тац­кая кі­раў­ні­ца і га­лоў­ная ды­ры­жор­ка Але­на Са­ка­ло­ва), ка­мер­ны

29

аркестр «Еўро­па-Цэнтр» і Ксе­нія Па­га­рэ­лая. За­ключ­ны кан­цэрт 8 ліс­та­па­да з’яднаў кла­сі­ку з на­род­ны­мі тра­ды­цы­ямі. Ка­ця­ры­на Іва­но­ва, ву­ча­ ні­ца Ксе­ніі Па­га­рэ­лай, ця­пер ужо кан­цэр­ту­ючая арга­ніс­тка, вы­ка­на­ла му­зы­ку Ба­ха, Ві­до­ра, В’ерна. На­роў­ні з ба­ро­ка і ра­ман­тыз­мам у кан­цэр­це пра­ гу­ча­лі тра­ды­цый­ныя армян­скія ме­ло­дыі — Глеб Яку­шаў (ду­дук) вы­сту­піў у ду­эце з Ксе­ні­яй Па­га­ рэ­лай (арган). Не­звы­чай­нае спа­лу­чэн­не тэм­браў арга­на і ду­ду­ка ства­ры­ла дзіў­ную атмас­фе­ру. *** Юбі­лей­ны, XXV Між­на­род­ны фес­ты­валь «Зва­ны Са­фіі» ад­быў­ся. Ле­та­піс кан­цэр­тнай за­лы Са­ фій­ска­га са­бо­ра пра­цяг­ва­ецца. Кан­цэр­тны план рас­пі­са­ны на га­ды на­пе­рад, вя­ду­чыя му­зы­кан­ты роз­ных кра­ін з за­да­ва­ль­нен­нем уклю­ча­юць вы­ ступ­лен­не ў Са­фій­скім са­бо­ры ў свае гас­тро­ль­ ныя гра­фі­кі. Мес­ца на вы­со­кім бе­ра­зе За­ход­няй Дзві­ны, дзе, як бе­лы вет­разь, уз­вы­ша­ецца по­ла­цкая Са­фія, да­ра­гое сэр­цу кож­на­га па­ла­ча­ні­на, без яго не­ маг­чы­ма ўя­віць гіс­то­рыю го­ра­да. І, бяс­спрэч­на, год­ным упры­га­жэн­нем го­ра­да з’яў­ля­юцца зна­ка­ мі­тая кан­цэр­тная за­ла і адзін з леп­шых арга­наў Бе­ла­ру­сі. Са­фій­скі са­бор, пад скля­пен­ня­мі яко­га ўжо шмат га­доў гу­чыць вя­лі­кая му­зы­ка, увай­шоў у су­час­нае жыц­цё го­ра­да і кра­іны як цэнтр мас­тац­тва, ува­саб­лен­не твор­час­ці, на­тхнен­ня і пры­га­жос­ці. Ён на­гад­вае нам пра мі­ну­лае, яднае яго з бу­ду­чы­няй. І сцвяр­джае пры гэ­тым веч­ныя каш­тоў­нас­ці. Фо­та з архі­ва кан­цэр­тнай за­лы. снежань, 2020

30

Д а 100- го д ­д зя т э а­ т р а і мя Ян кі Ку­п а­л ы

Як па­чы­наў­ся Ку­па­лаў­скі Час­тка трэ­цяя. Опе­ра

(па­ча­так гл. у №№ 9 і 11 за 2020 г.) Ула­дзі­мір Ма­ль­цаў

Ад му­зыч­най дра­мы да опе­ры

П’

е­сы на ка­ме­дый­ныя і ле­ген­дар­ныя сю­ жэ­ты, да­поў­не­ныя ха­ра­вы­мі, со­ль­ны­мі і ансам­бле­вы­мі спе­ва­мі, аркес­тра­вы­мі і ха­рэ­агра­фіч­ны­мі ўстаў­ка­мі, скла­лі пе­ра­лік «му­зыч­ных драм», па­стаў­ле­ных БДТ. Аўтар га­зе­ты «Пол­есская пра­вда», не­хта С. Швей­дэль, пі­саў у 1929 го­дзе, што спек­так­лі ства­ра­лі­ся «па пры­нцы­пе рыт­міч­на­га ўва­саб­лен­ня му­зы­кі ў дзея­нні і на ва­ка­ль­на-му­зыч­ным су­пра­ва­джэн­ні з ба­лет­ны­мі інтэр­ме­ды­ямі (па­між дзея­ння­мі)». Лек­сі­кай, ня­звык­ла ака­дэ­міч­най для га­зе­ты, рэ­цэн­зент фар­му­ля­ваў па­ста­но­вач­ную ма­дэль, якая аб’ядноў­ва­ла іх і пра якую рэ­жы­сё­ры дра­мы хут­чэй ма­ры­лі, чым бы­лі здо­ль­ныя да яе на­блі­зіц­ца. Та­кі тып тэ­атра­ль­на­га ві­до­віш­ча прад­угле­джваў на­яўнасць у тру­пе вя­лі­кай ко­ль­кас­ці вы­ка­наў­цаў, што ўме­юць доб­ра спя­ваць і тан­ца­ваць. І гэ­тыя гра­ні акцёр­ска­га май­стэр­ства аказ­ва­лі­ся за­па­­ тра­ба­ва­ныя. Ім цал­кам ад­па­вя­даў і «ся­рэд­не­ ста­­тыс­тыч­ны» артыст дра­мы Ула­дзі­мір Па­та­паў, які ма­ла пра­явіў ся­бе ў якас­ці ярка­га і за­па­мі­ на­ль­на­га вы­ка­наў­цы ро­ляў, але стаў па­ста­янным удзе­ль­ні­кам тан­ца­ва­ль­ных сцэн і на­ле­жаў да моц­ных спе­ва­коў. Што да­ты­чыць рэ­алі­за­цыі «пры­нцы­пу рыт­міч­ на­га ўва­саб­лен­ня му­зы­кі ў дзея­нні», да яко­га мож­на ад­нес­ці та­кія эле­мен­ты спек­так­ля, як мі­зан­сцэ­ны і плас­тыч­ныя кам­па­зі­цыі на му­зы­ку, што фар­ма­ва­лі сты­лё­вы ма­лю­нак ві­до­віш­ча,

«Мастацтва» № 12 (453)

пе­ра­хо­ды ад дра­ма­тыч­на­га дзея­ння да тан­ца і ва­ка­лу, — то якраз цэ­лас­нас­ці па­ста­ноў­кам не ха­па­ла, і су­час­ні­кі за­ўва­жа­лі ня­роў­нас­ці і раз­ ры­вы ў мас­тац­кай тка­ні­не спек­так­ляў, рэ­зкасць сты­каў па­між сцэ­на­мі, са­ма­дас­тат­ко­васць ва­ каль­­ных і ха­рэ­агра­фіч­ных ну­ма­роў, які ад­цяг­ва­лі ўва­гу ад сю­жэ­та. Усе гэ­тыя пра­блем­ныя зо­ны «му­зыч­ных драм» пад­час па­ста­ноў­кі опе­ры лёг­ка пе­ра­адо­ль­ва­лі­ся. Не лі­та­ра­тур­ны тэкст тво­ра, а нот­ная парт­ыту­ ра кам­па­зі­та­ра фар­муе архі­тэк­то­ні­ку опер­най па­ста­ноў­кі, і ёю кі­ру­юцца ды­ры­жор, рэ­жы­су­ра і вы­ка­наў­цы, пад­па­рад­коў­ва­ючы свае на­ме­ры тэм­пам і рыт­мам му­зы­кі і існу­ючы ў зго­дзе з ёй. Усе асноў­ныя эле­мен­ты опе­ры — арыі, ду­эты, ансам­блі, інстру­мен­та­ль­ныя эпі­зо­ды, хо­ры, тан­цы — пры­сут­ні­ча­лі ў му­зыч­на-дра­ма­тыч­ных па­ста­ноў­ках тэ­атра. Му­зыч­ную дра­му «На Ку­пал­ ле», пра­сяк­ну­тую на­род­най пес­няй і на­цы­я­наль­­ най аб­рад­нас­цю, су­час­ні­кі на­зы­ва­лі па­пя­рэд­ні­ цай бу­ду­чай на­цы­яна­ль­най опе­ры, аб­вяш­ча­лі ўзо­рам, па якім яе вар­та ства­раць. Па ана­ло­гіі з гіс­то­ры­яй рус­кай му­зы­кі, ма­дэ­ля­ва­ ла­ся ве­ль­мі ня­пэў­ная па сва­іх кон­ту­рах бу­ду­чы­ ня «сап­раў­ды бе­ла­рус­кай на­цы­яна­ль­най опе­ры», і ў ёй му­зыч­най дра­ме «На Ку­пал­ле» ад­во­дзі­ла­ ся тое гіс­та­рыч­нае зна­чэн­не, якое за­цвер­дзі­ла­ся за опе­ра­мі кам­па­зі­та­раў XVIII — пер­шай па­ло­вы XIX ста­год­дзяў, па­пя­рэд­ні­каў Мі­ха­іла Глін­кі. І ўсё ж пе­ра­ход тру­пы ад «му­зыч­най дра­мы» да «опе­ ры», што зда­ваў­ся цал­кам ла­гіч­ным і на­ту­ра­ль­ ным пра­рас­тан­нем ад­на­го ў дру­гое, на­ступ­най

Рэ­ц эн­з ія

31

1. «На Купалле» Міхася Чарота. Сцэна з музычнай драмы. 1921.

2. Артыстка балета Маруся Тарасевіч у канцэртным нумары «Рускі танец». 1922.

3. «Русалка» Даргамыжскага. Сцэна вяселля. 1927.

сту­пен­ню твор­ча­га рос­ту, та­кім не з’яўляў­ся. З му­зыч­на-дра­ма­тыч­ных па­ста­но­вак са збор­ ны­мі са­чы­нен­ня­мі опе­ра не маг­ла на­ра­дзіц­ца. Дра­ма­тыч­ныя артыс­ты, якія скла­да­лі ядро БДТ (ня­хай яны на­ват доб­ра спя­ва­лі і тан­ца­ва­лі), не атры­ма­лі не­абход­най для гэ­та­га ві­ду мас­тац­тва пра­фе­сій­най ва­ка­ль­най шко­лы і не ме­лі ні­якіх на­вы­каў пра­цы з опер­най му­зыч­най парт­ыту­рай. Яны то­ль­кі ча­со­ва сас­ту­па­лі да­ро­гу прад­стаў­ні­ кам інша­га твор­ча­га цэ­ха. Да 1926 го­да агу­ль­ны штат БДТ на­ліч­ваў 150 ча­­ ла­век і ча­сам кры­ты­ка­ваў­ся за пра­змер­ную раздзь­му­тасць. Пад да­хам дра­ма­тыч­на­га па ста­ту­се на­цы­яна­ль­на­га тэ­атра знайшлі прытулак дра­ма­тыч­ная тру­па, сім­фа­ніч­ны аркестр, хор, тан­цоў­шчы­кі і ва­ка­ліс­ты, і та­кі «ка­ра­бель усіх мас­тац­тваў» склад­ваў­ся гіс­та­рыч­на. Каб не рас­тва­рыц­ца ў по­лі­этніч­най ку­ль­ту­ры Мін­ска, прад­стаў­ле­най раз­на­стай­ны­мі вы­сту­ па­мі рус­кіх, укра­інскіх, поль­скіх, яўрэй­скіх труп, і вы­жыць у рын­ка­вай кан­ку­рэн­цыі з імі, не­шмат­лі­кія бе­ла­рус­кія су­пол­кі 1917—1920-х ту­ лі­лі­ся ад­на да ад­ной і аб’­ядноў­ва­лі­ся ў ча­со­выя са­юзы. Дра­ма­тыч­ныя тру­пы Фла­ры­яна Жда­но­ві­ ча і Фран­ціш­ка Алях­но­ві­ча то раз­ыхо­дзі­лі­ся, то ізноў сы­хо­дзі­лі­ся, то з ад­ной тру­пай, то з дру­гой вы­сту­паў хор Ула­дзі­мі­ра Тэ­раў­ска­га. Этніч­ную кан­са­лі­да­цыю мас­тац­кіх сіл за­сна­ва­ны ў 1920 го­дзе БДТ то­ль­кі за­ма­ца­ваў. За ад­сут­нас­цю ў рэ­спуб­лі­цы іншых бе­ла­рус­кіх пра­фе­сій­ных твор­ чых уста­ноў ён пра­цяг­ваў кан­цэн­тра­ваць у тру­пе прад­стаў­ні­коў роз­ных ві­даў мас­тац­тваў, маг­чы­

мас­ці якіх не мог вы­ка­рыс­таць на по­ўную моц. У 1927 го­дзе гіб­рыд­ны тэ­атр, што раз­дум­ваў над кур­сам свай­го да­лей­ша­га ру­ху, па­ва­роч­ваў­ ся — быц­цам гру­вас­ткі ка­ра­бель — ня­звык­лым бо­кам, да­ючы са­ліс­там і тан­цоў­шчы­кам бо­ль­шыя маг­чы­мас­ці, чым ад­во­дзі­лі­ся ў кан­цэр­тах і ў спек­так­лях «му­зыч­най дра­мы». Во­пыт, зда­бы­ты ва­ка­ліс­та­мі на іншых сцэ­нах, быў вы­ка­рыс­та­ны на ка­рысць агу­ль­най спра­вы. Ды­ры­жор Макс Ку­пер, які зра­біў пра­фе­сій­ную ка­р’е­ру ў опер­ным тэ­атры, ма­рыў вяр­нуц­ца ў сфе­ру звык­лай для яго дзей­нас­ці, пе­ра­ха­піў у рэ­жы­сё­раў дра­мы іні­цы­яты­ву і, за­ру­чыў­шы­ся ў тру­пе пад­трым­кай энту­зі­ястаў, сты­му­ля­ваў БДТ да но­вых ві­даў твор­ чай актыў­нас­ці. У аб­ыход кан­ку­рэн­та

І

дэю па­ста­ноў­кі тво­ра «Ру­сал­кі» БДТ па­прос­ту пе­ра­ха­піў у Му­зыч­на­га тэх­ні­ку­ма і вы­пус­ціў спек­такль ра­ней, чым яго па­спе­лі па­ста­віць там. У зма­ган­ні за пра­ва пер­шай па­ста­ноў­кі опе­ры на бе­ла­рус­кай мо­ве ён аб­агнаў кан­ку­рэн­та. У кан­ цэр­тным вы­ка­нан­ні — без кас­цю­маў, аркес­тра і хо­раў — на­ву­чэн­цы Муз­тэх­ні­ку­ма пра­спя­ва­лі опе­ру для вуз­ка­га ко­ла ме­ла­ма­наў і на­стаў­ні­ каў 17 сту­дзе­ня 1927 го­да, але рэ­пе­ты­цый­нае пра­слу­хоў­ван­не сту­дэн­цка­га кур­са пра­фе­са­ра Цвят­ко­ва па­ка­за­ла, што парт­ыі не­дас­тат­ко­ва пра­пра­ца­ва­ныя. Дзяр­жтэ­атр не аб­мі­нуў маг­чы­мас­ці бліс­нуць, і праз дзе­сяць дзён, 27 сту­дзе­ня 1927 го­да, на

юбі­лей­ным ве­ча­ры ў го­нар Фла­ры­яна Жда­но­ві­ча прад­ста­віў асоб­ныя, за­кон­ча­ныя сцэ­ны з «Ру­ сал­кі», а 15 мая па­ка­заў опе­ру цал­кам. Му­зыч­ны кры­тык, вы­клад­чык тэх­ні­ку­ма Юль­ян Дрэй­зін апе­ра­тыў­на аца­ніў яе як «не­сум­нен­на, уда­лую і на­ват ве­ль­мі ўда­лую» спро­бу: «Тан­ца­мі ру­са­лак бы­ла ство­ра­на ве­ль­мі пры­го­жая ка­зач­ная кар­ці­ на. Хор ру­са­лак гу­чаў ве­ль­мі мі­ла. Пра­вя­дзен­не сва­іх ро­ляў Се­ля­хам (Млы­нар) і Ма­ці­ле­ві­чам (Князь) бы­ло па-мас­тац­ку пра­ўдзі­вым. Шчы­ра пры­зна­юся, я не ча­каў ні та­го, ні дру­го­га, бо да гэ­та­га чуў іх то­ль­кі ў кан­цэр­тах, а як опер­ ных артыс­таў уба­чыў і па­чуў упер­шы­ню. На­ват га­ла­сы іх гу­ча­лі кры­ху іна­чай, інакш, ва­ль­ней, бо­льш са­ка­ві­та, чым у кан­цэр­тах. Ад­чу­ва­ла­ся, што вось то­ль­кі ця­пер яны сап­раў­ды ў сва­ёй сты­хіі. Асаб­лі­ва па-мас­тац­ку пра­вёў сваю ро­лю Се­лях. <...> У па­ку­тах яго пер­са­на­жа пра за­гі­ну­лую да­чку ад­чу­ваў­ся глы­бо­кі тра­гізм». За­сва­енне ба­за­вых для са­ліс­таў на­вы­каў і грун­ тоў­ная пра­пра­цоў­ка парт­ый, га­тоў­насць да якіх дэ­ман­стра­ва­лі сту­дый­цы «куз­ні кад­раў», у доў­га­ тэр­мі­но­вай пер­спек­ты­ве зра­бі­лі­ся пе­рад­умо­вай для ўзнік­нен­ня ў рэ­спуб­лі­цы і са­ма­стой­на­га опер­на­га тэ­атра, і но­ва­га па­ка­лен­ня яго вы­ка­наў­ цаў. Але на ка­рот­кай дыс­тан­цыі вы­йгра­ваў БДТ. Ста­цы­янар­ны тэ­атр ака­заў­ся бо­льш ма­бі­ль­ным і меў бо­ль­шыя па­ста­но­вач­ныя маг­чы­мас­ці і сі­лы во­пыт­ных ва­ка­ліс­таў, чым спе­цы­ялі­за­ва­ны на­ву­ ча­ль­ны цэнтр. БДТ раў­ні­ва ба­чыў у Муз­тэх­ні­ку­ме кан­ку­рэн­та, што прэ­тэн­дуе за­ха­піць тыя твор­чыя тэ­ры­то­рыі, снежань, 2020

32

Д а 100- го д ­д зя т э а­ т р а і мя Ян кі Ку­п а­л ы

4. «Русалка» Даргамыжскага. Сцэна падводнага церама русалак.1927.

5. Гастролі Купалаўскага тэатра ў Маскве. У цэнтры Вячаслаў Селях. 1930.

6. Рэжысёр Фларыян Ждановіч.

7. Язэп Дыла, дырэктар Купалаўскага тэатра. Фота з архіва Вялікага тэатра Беларусі, Беларускага дзяржаўнага архіва літаратуры і мастацтва, Музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі.

на якіх ён яшчэ не па­спеў грун­тоў­на за­цвер­дзіц­ ца. То­ль­кі па­сля­доў­ным су­пер­ніц­твам арга­ні­ за­цый мож­на рас­тлу­ма­чыць су­па­дзен­не ад­ных і тых жа на­зваў у іх па­ста­но­вач­ных пла­нах, на дзі­ва ня­вы­гад­ных для пра­ка­ту. Лёг­ка бы­ло раз­ысці­ся, вы­браў­шы з сус­вет­на­га му­зыч­на­га рэ­пер­ту­ару які за­ўгод­на іншы твор. З дзіў­най упар­тас­цю ўста­но­вы твор­ча са­ма­сцвяр­ джа­юцца, пра­цу­ючы па­ра­ле­ль­на над «Ру­сал­кай» Да­рга­мыж­ска­га і «Фаў­стам» Гу­но (тэх­ні­кум рэ­пе­туе ўсю опе­ру, а БДТ ста­віць асоб­ную дзею з яе, «Ва­ль­пур­гі­еву ноч», ба­лет з опер­ны­мі ары­ямі). Фар­му­юцца аўта­ном­ныя па­ста­но­вач­ныя гру­пы, і на­ват пе­ра­кла­ды ліб­рэ­та на бе­ла­рус­кую мо­ву за­каз­ва­юцца роз­ным асо­бам. Ды­рэк­тар БДТ Язэп Ды­ла тлу­ма­чыў з’яў­лен­не ў рэ­пер­ту­ары опер­ ных і ба­лет­ных спек­так­ляў твор­чай ба­ра­ць­бой з кан­ку­рэн­там і бо­яззю «згу­біць сваё ста­но­віш­ча і мас­тац­кі по­спех». Опе­ра Да­рга­мыж­ска­га

П

ра «Ру­сал­ку», за­ду­ма­ную для па­ста­ноў­кі, рас­па­вёў Юлі­ян Дрэй­зін га­зе­це «Со­вет­ская Бе­ларусь» у 1926 го­дзе. «Дзея­нне ў ёй (опе­ры. — У.М.) ад­бы­ва­ецца на вер­хнім Дняп­ры, гэ­та зна­чыць дзе­сь­ці ў нас у Бе­ла­ру­сі. У ба­лет гэ­тай опе­ры бу­дуць уве­дзе­ны бе­ла­рус­кія тан­цы. Опе­ра па­стаў­ле­на бу­дзе як му­зыч­ная дра­ма». Агу­ль­ныя кон­ту­ры за­ду­мы па­тра­бу­юць да­ дат­ко­вых тлу­ма­чэн­няў і ўдак­лад­нен­няў, якія

«Мастацтва» № 12 (453)

не пры­во­дзяц­ца і ў па­зней­шым ме­му­арным арты­ку­ле Се­ля­ха, рэ­жы­сё­ра «Ру­сал­кі» ў БДТ і па су­мяш­ча­ль­ніц­тве вы­клад­чы­ка Муз­тэх­ні­ку­ма. Да­слоў­на і без дву­кос­сяў у ча­со­пі­се «Но­вы шлях» ён змяш­чае гэ­ты тэкст, ні­чо­га не да­даў­шы ад ся­бе, але прад­ста­віў­шы як улас­ную рэ­жы­сёр­скую за­ду­му. Не­ка­то­рыя інфар­ма­цый­ныя раз­ыхо­ джан­ні — удак­лад­нен­ні па­ста­ноў­шчы­ка звя­за­ны то­ль­кі з хо­рам: опе­ра бы­ла па­стаў­ле­на ў 1927 го­дзе звод­ны­мі сі­ла­мі — бе­ла­рус­кім хо­рам (75 ча­ла­век) му­зы­ка­ль­най пад­сек­цыі Інбел­ку­ль­та (склаў­ся з хо­ру пры Пе­ра­соў­ным тэ­атры Га­луб­ка і ама­тар­ска­га хо­ру пад кі­раў­ніц­твам Дзя­дзюш­ кі, хор­май­стар М. Ні­ка­ле­віч, пі­яніст А. Яго­раў) і артыс­таў тру­пы БДТ-1, а по­тым — праз 2 га­ды — «ад­ноў­ле­на» і сі­ла­мі му­зыч­на­га тэх­ні­ку­ма. БДТ ста­віў не «му­зыч­ную дра­му» ў тра­ды­цый­ ным для тру­пы раз­умен­ні, то-бок спек­такль, дзе ёсць шмат му­зы­кі і спе­ваў, але асноў­ны тэкст вы­ка­наў­цы ро­ляў пра­маў­ля­юць звы­чай­най мо­вай (га­вор­кай). За ста­га­до­вую гіс­то­рыю ку­па­лаў­ска­га тэ­атра «Ру­сал­ка» — адзі­ная опе­ра, па­ка­за­ная на яго сцэ­не, і прэ­тэн­дуе на асаб­лі­вае стаў­лен­не. З га­зет­ных вод­гу­каў вы­ні­кае, што тан­ца­ва­ль­ ныя эпі­зо­ды ў опе­ры ме­лі­ся, але ў му­зыч­ную парт­ыту­ру са­чы­нен­ня не ўво­дзіў­ся інша­род­ны мясц­овы этнаг­ра­фіч­ны ма­тэ­ры­ял, і ха­рэ­агра­фія ства­ра­ла­ся на аўтар­скай му­зы­цы Да­рга­мыж­ска­га. Ра­ды­ка­ль­ных спроб «на­цы­яна­лі­за­ваць» ліб­рэ­та і «аб­ела­ру­сіць» сю­жэт рус­кай опе­ры не бы­ло. «Пе­ра­роб­кі на на­цы­яна­ль­ны лад» (на­цы­яна­ль­

ныя інва­ры­янты вя­до­мых рэ­пер­ту­арных тво­раў) у бе­ла­рус­кіх тру­пах ішлі. Пры во­ль­ным пе­ра­кла­ дзе пер­шак­ры­ні­цы за­мя­ня­лі­ся імё­ны дзей­ных асоб і ге­агра­фіч­ныя на­звы, уво­дзі­лі­ся мясц­овыя на­род­ныя іды­ёмы, ча­сам да­піс­ва­лі­ся не­вя­лі­кія ўстаў­кі — рэ­плі­кі і ды­яло­гі; падзеі і ге­ро­яў інша­ моў­ных драм бе­ла­ру­сы на­блі­жа­лі да на­цы­яна­ль­ на­га ася­род­дзя і па­глыб­ля­лі ў яго. Пе­ра­клад­чы­кі ж «Ру­сал­кі» не ад­хі­ля­лі­ся ад ары­гі­на­лу, і кам­па­ зі­тар­скае са­чы­нен­не па ста­ра­даў­няй жур­лі­вай ле­ген­дзе вы­бра­ла­ся для па­ста­ноў­кі та­му, што твор­чым інта­рэ­сам тру­пы быў бліз­кі лі­та­ра­тур­ны ма­тэ­ры­ял. «Сцэ­ны з на­род­на­га жыц­ця» БДТ лю­біў ма­ля­ваць у жан­ра­вых фар­бах ме­лад­ра­мы: ня­шчас­нае ка­хан­не сас­лоў­на ня­роў­ных пар, са­ма­губ­ства, ва­р’яц­тва, са­цы­яль­ная не­спра­вяд­лі­васць, якая спа­ра­джае бед­ствы і ка­ле­чыць лю­дзей, — скраз­ ныя тэ­мы мно­гіх п’ес рэ­пер­ту­ару. І ў сю­жэ­це «Ру­сал­кі» яны бы­лі прад­стаў­ле­ны ў спа­лу­чэн­ні з фан­тас­тыч­най воб­раз­нас­цю ча­роў­най каз­кі, што да­пус­ка­ла існа­ван­не та­ямні­чых не­зям­ных істот — сі­лы, здо­ль­най кі­ра­ваць ча­ла­ве­кам і ўмеш­вац­ца ў падзеі яго­на­га жыц­ця. На ад­но­сі­нах, якія за­вяз­ва­юцца па­між іншас­ве­там ляс­ных ду­хаў і рэ­аль­нас­цю ся­лян­ска­га жыц­ця, бу­да­ва­лі­ся сю­жэ­ты ра­ман­тыч­ных п’ес па ма­ты­вах на­цы­яна­ль­на­га фа­льк­ло­ру. П’еса «На Ку­пал­ле» не бы­ла ў 1921 го­дзе пер­шай па­ста­ноў­кай з воб­ра­за­мі на­род­най дэ­ма­на­ло­ гіі, але гэ­тая ка­зач­ная фе­ерыя, што ві­до­віш­чна

Да 1 0 0 -год ­д зя тэ­а тра імя Янк і Ку ­п а ­л ы прад­ста­ві­ла фан­тас­тыч­ных пер­са­на­жаў фа­льк­ ло­ру ў ася­род­дзі аб­ра­да­вых сцэн ку­па­льс­ка­га свя­та, сты­му­ля­ва­ла за­хап­лен­не тэ­атра да­ўні­ной. Опе­ра «Ру­сал­ка» арга­ніч­на да­поў­ні­ла ко­ла му­ зычна-дра­ма­тыч­ных па­ста­но­вак тэ­атра на тэ­мы фа­льк­ло­ру.

ра­ды­цый­насць ві­до­віш­чных фор­маў сцэ­ ніч­на­га ўва­саб­лен­ня «Ру­сал­кі» адзна­чаў гіс­то­рык тэ­атра А. Не­кра­шэ­віч: «Па­ста­ ноў­ка не бы­ла асаб­лі­ва бліс­ку­чай і ні на якое ары­гі­на­ль­нае ра­шэн­не опер­на­га спек­так­ля не прэ­тэн­да­ва­ла». Грун­тоў­ных ана­лі­тыч­ных вод­гу­каў пра «Ру­сал­ку» ў пе­ры­ядыч­ным дру­ку не бы­ло, і не­за­мен­най кры­ні­цай інфар­ма­цыі пра яе з’яўля­ юцца фо­та­здым­кі сцэн са спек­так­ля. Сцэ­наг­ра­фія опе­ры — ві­зу­аль­ны тэкст, які па­паў­няе не за­фік­ са­ва­нае су­час­ні­ка­мі ў сло­ве. Кож­ная шмат­люд­ная опер­ная па­ста­ноў­ка — фі­ нан­са­ва скла­да­ная спра­ва, і па­ста­но­вач­ныя вы­дат­кі на яе знач­на пе­ра­вы­ша­юць каш­та­рыс на афар­млен­не спек­так­ляў дра­мы. Дзе­ля опе­ры БДТ не мог да­зво­ліць са­бе ска­ра­чаць вы­дат­ кі на іншыя пла­на­выя спек­так­лі. Мі­ні­ма­ль­ным вы­ра­бам но­вых дэ­ка­ра­цый аб­мя­жоў­ваў ся­бе мас­так Аскар Ма­рыкс, раз­ва­жа­ючы над за­да­чай ства­рэн­ня цэ­лас­на­га воб­раз­на­га ра­шэн­ня для «спек­так­ля на пад­бо­ры», у якім вы­ка­рыс­тоў­ва­лі­ся

рэ­яй пра­хад­ных па­ко­яў, упры­го­жа­ных разь­бя­ ны­мі арка­мі. Па­ві­ль­ённую дэ­ка­ра­цыю грыд­ні­цы ба­яры­на з «Ма­шэ­кі» ён пе­ра­нёс у «Ру­сал­ку». То­ль­кі вы­га­рад­ку з бяр­вен­ча­та­га зру­ба раз­гар­нуў фран­та­ль­на і пры­браў са сцен ліш­ні дэ­кор — да­ мат­ка­ныя ды­ва­ны з ге­амет­рыч­ным арна­мен­там і «глу­хія» па­ўкруг­лыя за­кра­та­ва­ныя акен­цы, а ў цэн­тры сцэ­ны па­глы­біў ад­сек для вя­се­ль­на­га ста­ла з ма­ла­ды­мі. Над ім раз­мяс­ці­ла­ся ство­ра­ная ўжо спе­цы­яль­на для гэ­та­га спек­так­ля драў­ля­ная арка з раз­ны­мі ўзо­ра­мі ста­рас­ла­вян­скіх воб­ра­заў — сім­ва­лаў рай­ска­га жыц­ця: пту­шак і квет­ка­вых сцяб­лін з за­віт­ка­мі ліс­то­ты. Пра­ём на­ступ­най аркі за спі­най ма­ла­дых быў на­глу­ха за­дра­па­ва­ны зрэб­най фі­ран­кай, а ў разь­бе аркі па­ўта­ра­лі­ся кон­ту­ры ле­бе­дзяў — сім­ва­ла чыс­ці­ні і шлюб­най вер­нас­ці ў на­род­ным мас­тац­тве. Па­вод­ле ста­ра­даў­ня­га звы­чаю, на рас­шы­тым руч­ні­ку ма­ла­дым вы­но­сяць хлеб-соль і чар­ку, а так­са­ма руч­нік, ры­ту­аль­ны прад­мет на­род­на­ га аб­ра­ду: мас­так па­вя­лі­чыў яго ў маш­та­бе да вя­ліз­на­га да­мат­ка­на­га па­лат­на з чыр­во­ным арна­ мен­там і, саб­раў­шы хва­ляй, змяс­ціў вы­со­ка над сцэ­най, над жа­ні­хом і ня­вес­тай. Роз­ныя ма­ты­вы тра­ды­цый­на­га на­род­на­га вя­сел­ля ў сцэ­наг­ра­фіі бы­лі вы­лу­ча­ныя і акцэн­та­ва­ныя. Рас­са­джа­ныя на лаў­кі па ба­ках сцэ­ны, гос­ці спя­ва­лі ма­ла­дым ура­чыс­тыя, ве­ліч­ныя пес­ні, жа­да­лі шчас­лі­ва­га жыц­ця і да­бра­бы­ту.

га­то­выя, на­яўныя ў май­стэр­нях тэ­атра эле­мен­ты дэ­ка­ра­цый, кас­цю­мы і бу­та­фо­рыя. Ба­га­ты інтэ­р’ер до­ма кня­зя ў пра­він­цый­ных антрэп­ры­зах час­та ства­раў­ся раз­ма­ля­ва­ны­мі ка­зач­ны­мі па­ла­та­мі, і Ма­рыкс па­лі­чыў за леп­шае сель­скі ва­ры­янт — вя­лі­кую се­ча­ную ха­ту з га­ле­

Ва ўсе­агу­ль­най ра­дас­ці ядна­лі­ся і знат­ныя, і про­стыя лю­дзі. Каф­та­ны, рас­шы­тыя бліс­ку­чы­мі ўзо­ра­мі і з на­біў­ны­мі ма­люн­ка­мі, вы­со­кія мяк­кія бо­ты для знат­ных гас­цей бы­лі за­па­зы­ча­ныя з муж­чын­ска­га гар­дэ­ро­бу, у які тра­ды­цый­на апра­на­лі пер­са­на­жаў умоў­на-гіс­та­рыч­ных п’ес

Ві­зу­аль­ны тэкст

Т

33

з рус­кай да­ўні­ны. Ха­рыс­ткі бы­лі апра­ну­тыя ў са­ра­фа­ны і свя­точ­ныя га­лаў­ныя ўбо­ры — ка­кош­ ні­кі роз­на­га ты­пу, пад­вя­за­ныя зза­ду шаў­ко­вы­мі стуж­ка­мі, але час­цей — у тра­ды­цый­ныя бе­ла­рус­ кія скін­дач­кі (бе­лая шы­ро­кая па­лос­ка тка­ні­ны, па якой пра­хо­дзіць га­ры­зан­та­ль­ная вы­шыў­ка або дэ­ка­ра­тыў­ная та­сь­ма). Роз­ныя эле­мен­ты бе­ла­рус­ка­га на­род­на­га по­бы­ту бы­лі вы­ка­рыс­та­ны ў дэ­ка­ра­цый­ным убран­ні і сцэ­ніч­най воп­рат­цы, але ў змеш­ван­ні ві­зу­аль­ных эле­мен­таў на­ўрад ці вар­та шу­каць пра­грам­ную мас­тац­кую за­ду­му, якая б ад­люс­троў­ва­ла бе­ла­ рус­ка-рас­ійскае па­меж­жа. Вя­лі­кі звод­ны хор з 80-90 ча­ла­век, саб­ра­ны для спек­так­ля з ха­ра­вых ка­лек­ты­ваў БДТ і До­ма Па­лі­тас­ве­ты, трэ­ба бы­ло не­як апра­нуць у кас­ цю­мы, пры­дат­ныя для на­род­най ле­ген­ды. Та­му да­во­дзі­ла­ся вы­ка­рыс­тоў­ваць этнаг­ра­фіч­ную воп­ рат­ку, што ме­ла­ся ў ха­рыс­таў, раз­ба­віў­шы іх для ма­ляў­ні­час­ці іншы­мі су­кен­ка­мі з гар­дэ­роб­на­га па­коя тэ­атра. На­ват для ха­рэ­агра­фіч­на­га ну­ма­ра з буб­нам (ці драў­ля­ны­мі та­лер­ка­мі), які вы­кон­вае жа­но­чы ансамбль пе­рад ма­ла­ды­мі, уз­ялі кас­цю­ мы з ба­лет­ных інтэр­ме­дый ве­ча­ра ад­на­акто­вых ка­ме­дый Ма­ль­ера. (Эскіз да іх, што за­ха­ваў­ся, і сцэ­ны з опе­ры, што на фо­та, ідэн­тыч­ныя.) А гэ­та ўжо кас­цю­мы зу­сім не тра­ды­цый­на сла­вян­ска­га вы­гля­ду. Ба­га­тая воп­рат­ка для ня­вес­ты і яе спа­да­рож­ніц ства­ра­ла­ся па ўзо­рах «не­арус­ка­га сты­лю» — сты­ лі­за­тар­скай плы­ні ў мас­тац­тве рус­ка­га ма­дэр­ну. Для іх вы­бі­ра­лі­ся пе­ра­ліў­ныя па­рчо­выя тка­ні­ны, рас­шы­тыя бі­се­рам ка­ро­ны і ка­кош­ні­кі, жам­чуж­ ныя або пер­ла­мут­ра­выя ка­ра­лі. «Не­арус­кі стыль» на­ра­джаў­ся ў дру­гой па­ло­ве ХІХ ста­год­дзя ўнут­ры шы­ро­ка­га мас­тац­ка­га ру­ху на­цы­яна­ль­на­га ра­ман­тыз­му і быў пад­тры­ма­ны не­аслаб­най гра­мад­скай ці­ка­вас­цю да ста­ра­жыт­ на­рус­кай да­ўні­ны. І на па­чат­ку ХХ ста­год­дзя мно­ гія мас­та­кі пра­цяг­ва­лі са­чы­няць свае во­ль­ныя ўзо­ры гіс­та­рыч­на­га кас­цю­ма па ма­ты­вах адзен­ня роз­ных сас­лоў­яў да­пят­роў­скай Ру­сі. Рас­ты­ра­жы­ва­ныя па­штоў­ка­мі і рэ­пра­дук­цы­ямі вя­до­мых кар­цін Бі­лі­бі­на, Вас­ня­цо­ва, Вру­бе­ля, муд­ра­ге­ліс­тыя і вы­тан­ча­ныя ва­ры­янты рус­ка­га кас­цю­ма (асаб­лі­ва жа­но­ча­га) раз­ыхо­дзі­лі­ся па кра­іне і ста­на­ві­лі­ся вы­тан­ча­ным эта­ло­нам, пры­ трым­лі­ва­ючы­ся яко­га афар­мля­ль­ні­кі тэ­атра­ль­ных спек­так­ляў апра­на­лі пер­са­на­жаў для гіс­та­рыч­ных п’ес і ка­зак. Па­ко­ль­кі на па­чат­ку 1920-х пры­яры­ тэ­ты ў па­шы­ве сцэ­ніч­на­га адзен­ня да па­ста­но­вак, якія ішлі ў рэ­пер­ту­ары БДТ, аказ­ва­лі­ся зу­сім іншыя, вар­та вы­ка­заць зда­гад­ку, што яны да­ста­ лі­ся кас­цю­мер­най БДТ у спад­чы­ну ад на­цы­яна­ лі­за­ва­най ма­ёмас­ці пра­він­цый­ных антрэп­рыз, і га­то­выя су­кен­кі і аксе­су­ары пры не­абход­нас­ці да­ста­ва­лі­ся з куф­раў і кла­до­вак тэ­атра. Ран­ні пры­клад вы­ка­рыс­тан­ня жа­но­ча­га кас­цю­ма ў «не­арус­кім сты­лі» мож­на па­ба­чыць на здым­ку 1922 го­да, дзе за­фік­са­ва­ная Ма­ру­ся Та­ра­се­віч у рус­кім тан­цы. Па­сля за­ўчас­най смер­ці ба­ле­ры­ны ну­мар, па­стаў­ле­ны Кан­стан­ці­нам Алек­сю­то­ві­чам, снежань, 2020

34

Д а 100- го д ­д зя т э а­ т р а і мя Ян кі Ку­п а­л ы

за­хоў­ваў­ся, і ў кан­цэр­тах тру­пы яго вы­кон­ва­ лі Юлія Хі­рас­ка, Та­ма­ра Уз­уно­ва, якія зня­лі­ся ў 1924 го­дзе ў гэ­тым жа ве­лі­зар­ным, уз­орыс­тым ка­кош­ні­ку, упры­го­жа­ным штуч­ным жэм­чу­гам з па­цер­ка­вай акан­тоў­кай. Ёсць у фо­та­ка­лек­цы­ях тэ­атра і іншыя, бліз­кія да «не­арус­кіх» ва­ры­янты тан­ца­ва­ль­ных кас­цю­маў, дзе га­лаў­ны ўбор і бі­жу­тэ­рыя — са­мыя эфек­тныя дэ­та­лі кан­цэр­тна­ га адзен­ня ба­ле­рын. (Іх вы­раб па­тра­ба­ваў ад тэ­атра­ль­ных май­стрых-бу­та­фо­раў цяр­пен­ня і кар­пат­лі­вай, амаль са­ма­туж­най руч­ной пра­цы.) Да гру­пы вы­тан­ча­ных і вы­раз­ных рус­кіх кас­цю­ маў з ад­цен­нем дэ­ка­ра­тыў­най да­ўні­ны мож­на ад­нес­ці і вя­се­ль­ныя кас­цю­мы са­ліс­так опе­ры, яны кан­трас­та­ва­лі з ты­по­вай ся­лян­скай воп­рат­ кай про­ста­га лю­ду. На­род­ніц­кая сцэ­наг­ра­фія опе­ры скла­ла­ся з ма­ды­фі­ка­ва­най па­ві­ль­ённай дэ­ка­ра­цыі «Ма­шэ­ кі» і ма­ля­ва­на­га пей­за­жу му­зыч­най дра­мы «На Ку­пал­ле», з якой Ма­рыкс вы­ка­рыс­таў асоб­ныя эле­мен­ты. На­ват для эпо­хі да­рэ­ва­лю­цый­ных антрэп­рыз дэ­ка­ра­цый­нае афар­млен­не «Ру­сал­ кі» вы­гля­дае за­над­та тра­ды­цый­на-ты­по­вым, а ў 1920-я мас­та­кі пра­ца­ва­лі ў тэ­атры знач­на бо­льш раз­ня­во­ле­на. Але ў тра­ды­цы­яна­ліс­цкім па­ві­ль­ённым і ку­ ліс­ным-арач­ным афар­млен­ні пра­сто­ры, дзе мес­ца дзея­ння на­гад­ва­ла ма­ля­ва­ныя кар­цін­кі з прад­мет­ным, на­іўна-рэ­аліс­тыч­ным ад­люс­тра­ван­ нем ася­род­дзя, з’яў­ля­ла­ся дэ­ка­ра­цыя, ма­ляў­ні­чая сты­ліс­ты­ка якой звя­за­ная з ку­ль­ту­рай ма­дэр­ну. Дно ра­кі, на­се­ле­нае ру­сал­ка­мі, бы­ло прад­стаў­ле­ на як экза­тыч­ны пад­вод­ны свет з дэ­ка­ра­тыў­ным спля­цен­нем ка­ра­нёў і во­да­рас­цяў гну­тых фор­маў і лі­ній. Ма­дэрн, вя­лі­кі стыль па­меж­жа ста­год­дзяў, у 1920-я актыў­на вы­цяс­няў­ся іншы­мі мас­тац­кі­мі плы­ня­мі і на­прам­ка­мі, але сцэ­ног­раф пры­трым­ лі­ваў­ся яго вы­тан­ча­ных вы­раз­ных срод­каў, каб ві­зу­алі­за­ваць свет на­род­най фан­тас­ты­кі. Ён эстэ­ты­за­ваў ня­спеш­насць і пя­ву­часць рас­лін­ных лі­ній, ха­лад­на­ва­тую за­ча­ра­ва­насць не­зям­но­га жыц­ця, та­ямні­ча-міс­тыч­ную ня­выз­на­ча­насць пра­ сто­ры. Ве­ра­год­на, гэ­та бы­ла адзі­ная сцэ­на опе­ры, у афар­млен­ні якой быў не­маг­чы­мы пад­бор га­то­ вых эле­мен­таў дэ­ка­ра­цый і кас­цю­маў. Мас­так ад­ыхо­дзіць ад рэ­аліс­тыч­най тра­ды­цыі, якая ма­люе ру­са­лак у ду­ху кар­ці­ны пе­радзвіж­ ні­ка Крам­ско­га, дзе сум­ныя дзяў­чы­ны ў бе­лых ся­лян­скіх ка­шу­лях гля­дзяц­ца ў ці­хія во­ды. Удзе­ль­ні­цы ха­рэ­агра­фіч­най сцэ­ны апра­ну­тыя як вы­ха­ван­кі рыт­ма-плас­тыч­ных сту­дый па­чат­ку ХХ ста­год­дзя — у ба­ла­хо­ны, зруч­ныя для ру­хаў, кры­ху пры­та­ле­ныя або тыя, што сва­бод­на зві­са­ юць і ма­юць ба­ка­вы раз­рэз. Сту­дый­ная ўні­фор­ма ба­са­но­жак-дун­ка­ніс­так, іх імпра­ві­за­цый­ныя тан­цы зра­бі­лі­ся для Ма­рык­са тым ад­шу­ка­ным мас­тац­кім воб­ра­зам, у опты­цы яко­га ён ба­чыць не­зям­ных істот фа­льк­ло­ру. Рас­пуш­ча­ныя ва­ла­сы, сцяг­ну­тыя аб­ру­чом або па­лос­кай дэ­ка­ра­тыў­най тка­ні­ны, і сты­лі­за­ва­ныя кас­цю­мы над­аюць да­лі­кат­ным дзяў­ча­там ду­хоў­ «Мастацтва» № 12 (453)

ную вы­тан­ча­насць. Во­да­рас­ці на це­лах адзі­но­кіх у сва­ёй скру­се та­пе­ль­ніц імі­ту­юцца па­сма­мі з ні­так, якія пры­шы­ты па лі­ніі пля­ча і во­ль­на зві­са­юць уніз. Гра­фі­кай лі­ній мас­так звяз­вае фан­ тас­тыч­на-ка­зач­ныя дэ­ка­ра­цыі пад­вод­на­га све­ту і яго лі­рыч­ных жы­ха­рак і ства­рае іншы, чым у му­зыч­най дра­ме «На Ку­пал­ле», ві­зу­аль­ны воб­раз ка­лек­тыў­на­га фа­льк­лор­на­га пер­са­на­жа. Сцэ­наг­ра­фія «Ру­сал­кі» не пра­па­ноў­ва­ла па-мас­ тац­ку вы­тан­ча­ных уз­ораў чыс­та­га ма­дэр­ну, але тра­ды­цый­на на­род­ніц­кае афар­млен­не, афар­ба­ ва­нае яго­най сты­ліс­ты­кай, фар­ма­ва­ла ві­зу­аль­ны воб­раз опер­най па­ста­ноў­кі. У сцэ­ніч­ным ува­

саб­лен­ні ра­ман­тыч­най ле­ген­ды спля­та­лі­ся дзве пра­сто­ры: та­гас­вет­ная, з ка­зач­най фа­льк­лор­най ня­чыс­тай сі­лай, і рэ­аль­ная, з пан­ара­ма­мі, аб­ра­да­ мі на­род­на­га жыц­ця, ме­лад­ра­ма­тыч­най гіс­то­ры­яй пра ня­шчас­ную дзяў­чы­ну, па­кі­ну­тую кня­зем, і яе зва­р’я­це­ла­га ба­ць­ку. Опе­ра як му­зыч­ная дра­ма

П

а­ста­ноў­ка опе­ры свед­чы­ла, што па­між рэ­ жы­су­рай, з ад­на­го бо­ку, і артыс­та­мі дра­мы і ва­ка­ліс­та­мі, з дру­го­га, існуе раз­ыхо­джан­не ў тлу­ма­чэн­ні тэр­мі­на «му­зыч­ная дра­ма» і пра­фе­ сій­ным пад­ыхо­дзе да яе сцэ­ніч­на­га ўва­саб­лен­ня. Бы­ло­га са­ліс­та імпе­ра­тар­ска­га Ма­ры­інска­га тэ­атра Вя­час­ла­ва Се­ля­ха як артыс­та опе­ры, вы­ха­ва­на­га ў ака­дэ­міч­ных тра­ды­цы­ях опер­най сцэ­ны, раз­драж­ня­ла ня­пра­ві­ль­нае, на яго по­гляд, але агу­ль­нап­ры­ня­тае ў бе­ла­рус­кай тру­пе і пе­ры­ ядыч­ным дру­ку змяс­тоў­нае на­паў­нен­не тэр­мі­на «му­зыч­ная дра­ма». Яго вы­ка­рыс­тоў­ва­лі як рас­паў­сю­джа­нае клі­шэ або эты­кет­ку для ха­рак­та­рыс­ты­кі роз­ных па жан­рах і ві­дах твор­час­ці па­ста­но­вак. За два

га­ды да «Ру­сал­кі», у 1925-м, ён апуб­лі­ка­ваў у ча­со­пі­се «Тры­бу­на мас­тац­тва» ку­ль­тур­на-асвет­ ніц­кі арты­кул: рас­тлу­ма­чыў сэнс, які ўклад­ва­юць у гэ­ты тэр­мін опер­ныя ва­ка­ліс­ты і му­зы­кан­ты. «На­звай "му­зыч­ная дра­ма", — пі­саў артыст, — вы­ зна­ча­ецца та­кі ха­рак­тар ва­ка­ль­на-му­зыч­на­га тво­ра, ка­лі ўсё, што па­він­на быць ад­люс­тра­ва­на на сцэ­не, усе пе­ра­жы­ван­ні ге­ро­яў, усе ню­ансы па­чуц­цяў ча­ла­ве­ка і ўсё сцэ­ніч­нае дзей­ства — ад­люс­тра­ва­ны і па­ка­за­ны праз му­зы­ку, яе акор­ ды і пе­ра­лі­вы». Ува­саб­лен­не пры­нцы­паў «чыс­тай муз­дра­мы» ён ба­чыў у опер­най му­зы­цы дра­ма­тыч­на­га ха­ рак­та­ру, якая рас­кры­ва­ецца ў пе­ра­пля­цен­ні тэм і скла­да­най сім­фа­ніч­най арга­ні­за­цыі дзея­ння. Пе­рад бе­ла­рус­кі­мі кам­па­зі­та­ра­мі дзеяч му­зыч­ най сцэ­ны з па­фа­сам гра­мад­ска­га пуб­лі­цыс­та акрэс­лі­ваў ад­ну га­лоў­ную за­да­чу — «ства­рыць опе­ру як му­зыч­ную дра­му ў шы­ро­кім сім­фа­ніч­ ным вы­гля­дзе». Жыц­цё­выя аб­ста­ві­ны на­вя­за­лі артыс­ту двух­ сэн­соў­нае ста­но­віш­ча. Яго аса­біс­тая за­ці­каў­ле­

насць у твор­чай са­ма­рэ­алі­за­цыі аркес­тран­таў і ва­ка­ліс­таў БДТ не­сум­нен­ная, бо як са­ліст вя­ду­чай імпе­ра­тар­скай сцэ­ны да­ба­ль­ша­віц­кай Рас­іі ён атры­маў доб­рую пра­фе­сій­ную шко­лу і, як ніх­то іншы, ве­даў пра­цэс знут­ры. Ён раз­умеў, што не над­та вя­лі­кія пер­спек­ты­вы рос­ту ад­кры­тыя для іх у бе­ла­рус­кай дра­ма­тыч­най тру­пе, і ла­бі­ра­ваў інта­рэ­сы ка­лег па цэ­ху. У жніў­ні 1927 го­да Вя­час­лаў Се­лях змя­ніў Язэ­па Ды­лу на па­са­дзе ды­рэк­та­ра тэ­атра і стаў на­мен­ кла­тур­най асо­бай, якая пра­во­дзіць ра­шэн­ні, час­та інспі­ра­ва­ныя звер­ху. Ён быў вы­му­ша­ны і здзяй­ сняць учын­кі, су­пра­ць­лег­лыя ўлас­най акцёр­скай сут­нас­ці. Ды­рэк­тар па ка­вал­ках ад­ся­каў му­зыч­ ную час­тку як не­аба­вяз­ко­вы і не­пат­рэб­ны для дра­ма­тыч­на­га тэ­атра пры­да­так. І пер­шай ахвя­рай ды­рэк­тар­скай рэ­фор­мы 1930-га зра­бі­лі­ся ва­ка­ ліс­ты і тан­цоў­шчы­кі.

Музыка / Аса­б іс­т ы ка­б і­н ет Дзміт­р ыя Пад­б я­р эз­с ка­г а

Ка­ляд­ныя юбі­леі За­ўва­жыў, што ка­нец го­да і па­ча­так но­ва­га — гэ­та, як пра­ві­ла, ча­ра­да дзён на­ро­дзі­наў вя­до­мых і на­ват сла­ву­тых му­зы­кан­таў. Чым тое аб­умоў­ле­на — ня­ хай тлу­ма­чаць спе­цы­яліс­ты. Тым не менш факт за­ста­ецца фак­там. Да­стат­ко­ва па­ці­ка­віц­ца да­та­мі за ме­сяц, па­чы­на­ючы ад сё­лет­ніх Ка­ля­даў. Вось то­ль­кі не­ка­то­рыя най­бо­льш знач­ныя. Фрэнк Він­сэнт За­па — аме­ры­кан­скі му­ль­ты­інстру­мен­та­ліст, кам­па­зі­тар, спя­вак, прадзю­сар, экс­пе­ры­мен­та­ тар у му­зы­цы, гу­ка- і кі­на­рэ­жы­су­ры, ад­на з най­бо­льш яскра­вых по­ста­ цей у гіс­то­рыі сус­вет­най рок-му­зы­кі і не то­ль­кі. У яго­ным да­роб­ку бо­льш за шэсць дзя­сят­каў аль­бо­маў, як соль­­ных, так і ў скла­дзе гру­пы The Mothers of Invention. Пры­чым за­пі­ са­ная му­зы­ка бы­ла са­мая роз­ная. Му­зыч­най ад­ука­цыі ў яго не бы­ло, а юнац­кія га­ды бы­лі за­поў­не­ны слу­хан­нем, з ад­на­го бо­ку, рытм-энд-блю­ зу, а з дру­го­га — тво­ра­мі аван­гар­дыс­та Эдга­ра Ва­рэ­за. Яшчэ ў шко­ле па­чаў пі­саць тво­ры сім­фа­ніч­най скі­ра­ва­нас­ці, за­сво­іў ба­ра­ба­ны, па­зней і гі­та­ру. І праз усе га­ды ня­спын­на экс­пе­ры­мен­та­ваў, не­за­леж­на ад та­го, му­зы­ка яко­га жан­ру скла­да­ла асно­ву чар­го­вай пра­гра­мы. Тэк­сты яго­ных пе­сень бы­лі по­ў­ ныя са­ты­рыч­ных ацэ­нак жыц­ця, ён вы­сту­паў су­праць цэн­зу­ры і за сва­бо­ду сло­ва. Маг­чы­ма, з гэ­тай пры­чы­ны твор­ца не аб­ця­жар­ваў ся­бе су­пра­цоў­ніц­т­ вам з му­зыч­ны­мі вы­да­вец­тва­мі. Праз два га­ды па­сля смер­ці, у кан­цы 1993-га, Фрэн­ка За­пу па­смя­рот­на ўвя­лі ў За­лу рок-н-ро­лу. Па чут­ках, яго­ная ба­бу­ля на­ра­дзі­ла­ся на Ві­лен­шчы­не. Пры­нам­сі, у 1995-м у цэн­тры лі­тоў­скай ста­лі­цы быў па­стаў­ле­ны бюст му­зы­кан­та аўтар­ства Кан­ стан­ці­на­са Баг­до­на­са. Джа­ан Ба­эз — аме­ры­кан­ская спя­ вач­ка з неймаверна пры­го­жым го­ ла­сам. Яна на­ра­дзі­ла­ся 9 сту­дзе­ня 1941 го­да і да­гэ­туль, у што ня­прос­ та па­ве­рыць, вы­сту­пае з кан­цэр­та­мі. А па­ча­ло­ся ўсё для яе ў да­лё­кім ужо 1959-м з вы­ступ­лен­ня на фол­ка­вым фес­ты­ва­лі ў Нью­пар­це. Ужо праз тры га­ды яе фо­та з’яві­ла­ся на вок­лад­ цы ад­на­го з ну­ма­роў ча­со­пі­са Time.

35

З па­чат­кам вай­ны ў В’етна­ме Джа­ан актыў­на ўклю­чы­ла­ся ў анты­ва­енныя пра­тэс­ты, за што на­ват тра­пі­ла за кра­ты. Актыў­ная гра­ма­дзян­ская па­зі­цыя ад­бі­ла­ся і на яе рэ­пер­ту­ары, дзе мес­ца фол­ка­вых пе­сень усё бо­льш за­йма­лі пес­ні пра­тэс­ту. Яна па­ўдзе­ль­ні­ча­ла ў ад­ным з кан­цэр­таў сла­ву­та­га рок-фэс­ту ў Вуд­ста­ку, а ў 1973-м на­пі­са­ла і вы­ка­на­ла пес­ню «На­тал­ля», пры­све­ча­ную са­вец­кай пра­ва­аба­рон­цы і па­этцы На­тал­лі Гар­ба­неў­скай. Спя­ва­ла яна і ад­ ну з пе­сень Аку­джа­вы, пры­чын на мо­ве ары­гі­на­лу. Ці­ка­ва, што яе аль­бом быў вы­да­дзе­ны ў СССР, дзе Джа­ан ме­ла­ся вы­сту­піць з кан­цэр­та­мі ў 1978-м, ад­нак іх ад­мя­ні­лі. Тым не менш спя­вач­ка пры­еха­ла і ў Мас­кве сус­трэ­ла­ся з ды­сі­дэн­та­мі, у тым лі­ку з Андрэ­ем Са­ха­ра­вым. А ма­ёй най­бо­льш лю­бі­май і да­гэ­туль пес­няй у яе вы­ка­нан­ні з’яўля­ецца «Diamonds and Rust», якую я ма­гу слу­хаць бяс­кон­ца… Ула­дзі­мір Му­ля­він адзна­чыў бы 12 сту­дзе­ня 2021-га 80-год­дзе. Ві­даць, ні пра ка­го інша­га з лі­ку вы­ка­наў­цаў па­пу­ляр­най му­зы­кі ў Бе­ла­ру­сі не бы­ло на­пі­са­на гэ­так шмат. У роз­ныя га­ды мне па­шчас­ці­ла не­адной­чы сус­тра­кац­ца і гу­та­рыць з ім, пі­саць пра но­выя аль­бо­мы ды пра­гра­мы «Пес­ня­роў». У раз­мо­вах Ула­дзі­мір Гео­ргі­евіч быў, як пра­ві­ла, стры­ма­ ным, раз­важ­лі­вым, але мя­не ні­ко­лі не па­кі­да­ла ад­чу­ван­не, быц­цам ме­ на­ві­та ў гэ­тыя хві­лі­ны ён зна­хо­дзіц­ ца не пе­рада мной, а не­дзе ў іншым мес­цы, вы­зна­чыць якое не бы­ло ані­якай маг­чы­мас­ці. І то­ль­кі ў асоб­ных мо­ман­тах ён вяр­таў­ся ў рэ­ча­існасць і да­ваў во­лю эмо­цы­ям. Та­кое ад­бы­ло­ся, на­прык­лад, у 1997-м, ка­лі ў па­рку імя Янкі Ку­па­лы ла­дзі­ла­ся кан­цэр­тная прэ­зен­та­цыя аль­бо­ма «Пес­ня­рок». На той час у яго­на­га ка­лек­ты­ву бы­ло ўжо ма­ла кан­цэр­таў, а на за­кан­чэн­не прэ­зен­та­цыі «Пес­ня­ры» па­він­ны бы­лі вы­ка­наць дзве ці тры пес­ні. Ад­нак шмат­ты­сяч­ная аўды­то­рыя гэ­так го­ра­ча сус­трэ­ла ка­лек­тыў, ажно яго­нае вы­ступ­лен­не пра­цяг­ ва­ла­ся ці не цэ­лую га­дзі­ну. Мне пад­ало­ся, што ў гэ­ты дзень Ула­дзі­мір Му­ля­він ад шчас­ця га­то­вы быў уз­няц­ца ў па­вет­ра… Боб Ды­лан прад­аў пра­вы 7 снеж­ня 2020-га срод­кі ма­са­вай інфар­ма­цыі па­ве­да­мі­лі пра тое, што сла­ ву­ты аўтар і вы­ка­наў­ца, адзі­ны рок-му­зы­кант — ула­да­ль­нік Но­бе­леў­скай прэ­міі ў га­лі­не лі­та­ра­ту­ры Боб Ды­ лан прад­аў кам­па­ніі Universal Music пра­вы на бо­льш чым шэсць со­цень на­пі­са­ных ім ад 1962 го­да пе­сень. Фі­нан­са­выя ўмо­вы ўго­ды за­ста­лі­ся ў та­ямні­цы, ад­нак роз­ныя вы­дан­ні на­зы­ва­юць су­му ад 200 да 300 мі­ль­ ёнаў до­ла­раў. У лік гэ­тых пе­сень тра­ пі­лі та­кія шы­ро­ка вя­до­мыя, як «Like a Rolling Stone», «Blovin’ in The Wind», «Knockin’ On Heaven’s Door», «The Times They Are A-Changin’», якія вы­кон­ва­юць роз­ныя спе­ва­кі па ўсім све­це. Гэ­та да­лё­ка не пер­шы вы­па­дак у сус­вет­най поп-му­зы­цы. Пры гэ­тым зда­ра­лі­ся і амаль анек­да­тыч­ныя сі­ту­ацыі. Так, у свой час Пол Ма­кар­тні стра­ціў пра­вы на ўлас­ныя пес­ні, на­пі­са­ныя для квар­тэ­та The Beatles, і быў зму­ша­ны пла­ціць пра­ваў­ла­да­ль­ні­кам (адзін час та­кім быў Майкл Джэк­сан) за тое, што пад­час кан­цэр­таў вы­кон­ваў свае ж тво­ры. Што да Universal Music, дык гэ­тая кам­па­ нія актыў­на за­йма­ецца куп­ляў аўтар­скіх пра­воў на кам­па­зі­цыі вя­до­мых вы­ ка­наў­цаў. У лік клі­ентаў кам­па­ніі тра­пі­лі Брус Спрын­гсцін, Бі­лі Айліш і мно­гія іншыя. Тым не менш апош­няе на­быц­цё, мяр­ку­ючы па ўсім, бы­ло най­бо­льш каш­тоў­ным.

1. Бюст Фрэн­ка За­пы ў Ві­ль­ні. Фо­та wordlelectricguitar.ru.

2. Джа­ан Ба­эз. Фо­та rollingstone.com.

3. Ула­дзі­мір Му­ля­він. Фо­та 24smi.org.

4. Боб Ды­лан. Фо­та gazeta.ru.

36

Рэ­ц эн­з/іяРэ­ Тэатр ц эн­з ія

Па­лес­кі шторм « На­ва­ль­ні­ца » ў Па­лес­кім дра­ма­тыч­ным тэ­атры

Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі

Д

ра­ма Астроў­ска­га са ста­ро­нак шко­ль­на­га пад­руч­ні­ка па рус­кай лі­та­ ра­ту­ры ў XXI ста­год­дзі ўжо за­зна­ла экс­пе­ры­мен­та­ль­ныя пра­чы­тан­ні дзя­ку­ючы спек­так­лям Дзя­ні­са Фё­да­ра­ва (Брэс­цкі ака­дэ­міч­ны дра­ма­ тыч­ны тэ­атр) і Сяр­гея Ку­лі­коў­ска­га (Но­вы дра­ма­тыч­ны тэ­атр, Мінск). Па­лес­кі дра­ма­тыч­ны тэ­атр упер­шы­ню звяр­нуў­ся да «На­ва­ль­ні­цы» ў кан­сер­ва­тыў­най па­ста­ноў­цы Іва­на Ба­за­на, за­сна­ва­ль­ні­ка пін­ска­га тэ­атра-сту­дыі «Ды­яген», які зра­біў­ся па­пя­рэд­ні­кам пра­фе­сій­на­га га­рад­ско­га тэ­атра. Сё­лет­няй во­сен­ню прад­стаў­ні­кі па­ка­лен­ня «Z» — рэ­жы­сёр Да­ні­іл Фі­лі­по­віч і мас­тач­ка Анас­та­сія Мя­дзе­лец — па­ка­за­лі ві­до­віш­чную, экс­прэ­сіў­ную і кан­трас­на-яркую пост­ма­ дэр­ніс­цкую інтэр­прэ­та­цыю «На­ва­ль­ні­цы». Спек­такль ага­ляе эска­ла­цыю кан­ флік­ту па­ка­лен­няў, не­вы­нос­ную стом­ле­насць ад по­шлас­ці і ма­тэ­ры­яль­най зне­ва­жа­ль­нас­ці быц­ця, не­маг­чы­масць змя­ніць рэ­ча­існасць, бо «сум­лен­най пра­цай ні­чо­га бо­льш за бед­ны хлеб надзён­ны не за­ро­біш». Ад­кры­вае дзея­нне ня­мая сцэ­на па­важ­на­га за­стол­ля. Пер­са­на­жы раз­бі­ра­юць стол і пе­ра­тва­ра­юць яго ў шту­кар­скі ка­ра­бель, каб плыс­ці па Вол­зе. Ба­рыс (Сяр­гей Бі­ру­ль­чык) у гэ­тай сцэ­не но­сіць на са­бе чыр­во­ны ка­тар з ліх­та­ром на кар­ме — та­кі ў яго спо­саб вы­лу­чыц­ца, пад­крэс­ліць фі­зіч­ную сі­лу і спрыт. «Гу­ль­ню ў гу­ль­ні» аб­вяш­чае пры­сут­ны на сцэ­не біт-ансамбль, але яго­нае з’яўлен­не не ста­но­віц­ца вы­раз­ным пры­ёмам, не атрым­лі­вае істот­на­га раз­віц­ ця, хі­ба над­ае му­зыч­на­му вы­ра­шэн­ню эклек­тыч­нас­ці. У Аляк­сан­дра Астроў­ска­га ма­ецца рэ­мар­ка, па­вод­ле якой усе дзей­ныя асо­ бы, акра­мя Ба­ры­са, апра­ну­тыя па-рус­ку. У спек­так­лі гар­ні­ту­ры, што ад­нос­на пад­ра­бяз­на пе­рад­аюць стыль пэў­на­га пе­ры­яду XIX ста­год­дзя, но­сяць то­ль­кі Ка­ця­ры­на і Ба­рыс — бо то­ль­кі яны са­ма­дас­тат­ко­выя, во­ль­ныя лю­дзі. Астат­нія пер­са­на­жы па­ўста­юць у дэ­ка­ра­тыў­ных пя­рэс­тых убо­рах і прад­стаў­ле­ны ства­ ра­ль­ні­ка­мі спек­так­ля не як жы­выя лю­дзі, а як бла­зен­скія мас­кі. Вы­ра­шэн­не мас­тач­каю сцэ­ніч­на­га строю за­сна­ва­на на ўсход­нес­ла­вян­скіх на­цы­яна­ль­ ных тра­ды­цы­ях (па­вол­жскі дзя­во­чы гар­ні­тур, да­выд-га­ра­доц­кая жа­но­чая «га­ло­вач­ка», мін­скі жа­но­чы кап­тур на Шап­кі­ну). Пад­час пер­ша­га з’яў­лен­ня на сцэ­не Ка­ця­ры­ну ўпры­гож­вае вы­чвар­ны ка­кош­нік, не­ўза­ба­ве яна, ад­маў­

«Мастацтва» № 12 (453)

ляю­чы­ся ад пра­ві­лаў жыц­ця му­жа­вай ся­м’і, яго па­збу­дзец­ца. Асаб­лі­ва ці­ка­вы кас­цюм Ка­ба­ні­хі (Во­ль­га Шэн­дзер): яе «га­ло­вач­ка» пе­ра­ймае ўбо­ры за­муж­ ніх му­­суль­­ма­нак, адзе­жа сты­лі­за­ва­ная пад ка­рыч­не­вы ва­енны мун­дзір, на гру­дзях — ма­сіў­ны па­ся­рэб­ра­ны ордэн. На­гад­вае Ка­ба­ні­ха і япон­ска­га са­му­ рая — хоць бы ра­шу­час­цю і пе­ра­ка­на­нас­цю ва ўлас­най ра­цыі. Ме­на­ві­та праз сцэ­ніч­ныя гар­ні­ту­ры ства­ра­ецца ві­зу­аль­ны воб­раз спек­так­ля і на­ра­джа­юцца аса­цы­яцыі з тэ­атра­ль­най спад­чы­най роз­ных ку­ль­тур (дэль артэ, тра­ды­цый­ны азі­яцкі тэ­атр). Унут­ра­ны свет шчы­рай вер­ні­цы Ка­ця­ры­ны ве­ль­мі ад­роз­ні­ва­ецца ад па­каз­ ной на­бож­нас­ці Ка­ба­ні­хі, Вар­ва­ры і Фяк­лу­шы. Жа­но­чая энер­гія Ка­ця­ры­ны ў бліс­ку­чым вы­ка­нан­ні Але­ны Андрэ­евай робіць эфект вы­бу­хо­вай хва­лі. Ідэ­ аль­ны воб­раз Ба­ры­са яна са­ма ства­рае ва ўяў­лен­ні, Ці­хан не раз­умее ма­ла­

Рэ­ц эн­з ія

37

«На­ва­ль­ні­ца». Сцэ­ны са спек­так­ля. Фо­та з архі­ва тэ­атра.

дую жон­ку і не ад­па­вя­дае яе ма­ра­ль­най вы­шы­ні, тым бо­льш у па­ра­ўнан­ні з ня­вес­ткай ду­хоў­на нік­чэм­ная Ка­ба­ні­ха. Ві­да­воч­ная тра­ге­дыя Ка­ця­ры­ны як ча­ла­ве­ка зу­сім не без­да­па­мож­на­га, «моц­на­га ў сва­ёй сла­бас­ці», але з не­ве­ ра­год­на тон­кай эма­цый­на-псі­ха­ла­гіч­най пры­ро­дай, — ча­ла­ве­ка, які апы­нуў­ся ў аб­са­лют­на чу­жым ася­род­дзі. Кла­січ­ны ма­на­лог Ка­ця­ры­ны «Ча­му лю­дзі не лё­та­юць, як птуш­кі?..» — той са­мы, што так лю­бяць вы­кон­ваць на ўступ­ных іспы­тах у тэ­атра­ль­ныя ВНУ, у спек­так­лі Да­ні­іла Фі­лі­по­ві­ча гу­чыць іра­ніч­на, з дзя­во­чым сва­во­льс­твам ды пад на­смі­хан­не Вар­ва­ры (Во­ль­га Ерма­ла­ева). Ве­лі­зар­ны за­ла­чо­ны ключ ад та­емных са­до­вых вес­ні­чак, які пе­рад­ае за­лві­ца, вы­гля­дае ні­бы ключ ад сэр­ ца Ка­ця­ры­ны, што ад­мы­кае яе за­ба­ро­не­нае па­чуц­цё. У сцэ­не ад’­езду Ці­ха­на (Па­вел Ры­жоў) кож­ная ва­лі­за — гэ­та мі­ну­лае ге­ро­яў раз­ам з на­ка­на­ван­нем: бе­лыя па­пя­ро­выя га­лу­бы ні­бы вы­ля­та­юць з Ка­ба­ні­сі­най ва­лі­зы, па­куль яна на­пя­вае Ці­ха­ну ка­лы­хан­ку: сын утва­рае сэнс яе жыц­ця, і ма­ці імкнец­ца ўтры­ маць яго ў інфан­ты­ль­най, за­леж­най па­зі­цыі; у Ці­ха­на­вай ва­лі­зе зві­няць пус­ тыя бу­тэ­ль­кі, на­гад­ва­ючы пра яго­ны алка­га­лізм і муж­чын­скую нік­чэм­насць; у ва­лі­зе Ка­ця­ры­ны то­ль­кі вя­роў­ка, гэт­кая пры­на­леж­насць шы­бе­ні­цы, та­му што лёс яе ў до­ме Ка­ба­на­вых прад­выз­на­ча­ны (гэ­тай вя­роў­чы­най яна лі­та­­ раль­­на спра­буе пры­вя­заць да ся­бе му­жа ў сцэ­не гу­тар­кі сам-на­сам): раз­ві­ тан­не з Ці­ха­нам для Ка­ця­ры­ны на­поў­не­нае прад­чу­ван­нем гра­ху і стра­хам яго ўсве­дам­лен­ня. Зна­ро­чыс­тай рэ­лі­гій­нас­цю Ка­ба­ні­ха сцвяр­джае сваю знач­насць і на­ват аб­ра­ насць. У сцэ­не з Дзі­кім (Андрэй Дзміт­ры­чэн­ка) пад­крэс­ле­на ад­роз­ні­ва­юцца ма­ты­ва­цыі пер­са­на­жаў: ён пры­йшоў па­га­ва­рыць з раз­умнай, да­свед­ча­най, аўта­ры­тэт­най у го­ра­дзе ўда­вой, а яна са­ма­на­дзей­ная і спа­дзя­ецца на муж­ чын­скую за­ці­каў­ле­насць (Астроў­скі ад­кры­та вы­кры­ваў пад­вой­ныя стан­дар­ты ста­сун­каў па­між ку­ма­мі, як і ся­мей­ную по­бы­та­вую ку­ль­ту­ру рус­ка­га «До­мо­ с­троя»). Ку­па­льс­кі аб­рад з вян­ка­мі су­пра­ва­джае за­лі­тую чыр­во­ным свят­лом сцэ­ну пер­ша­га спат­кан­ня Ка­ця­ры­ны і Ба­ры­са; гэт­кі са­мы ко­лер ма­юць крэс­лы ў

ма­са­вай ха­рэ­агра­фіч­най сцэ­не: гра­мад­ства пра­він­цый­на­га го­ра­да скла­дае іх ля ног ма­ла­дой жон­кі Ці­ха­на, і гэ­тыя крэс­лы ўтва­ра­юць воб­раз інкві­зі­тар­ ска­га вог­ніш­ча яе пуб­ліч­на­га асу­джэн­ня. Сцэ­на ня­бач­на­га за­стол­ля ў ха­це Ка­ба­но­вых, вы­ра­ша­ная праз бес­прад­мет­нае дзея­нне, уяў­ля­ецца су­дом пры­ сяж­ных і рыф­му­ецца з пра­ло­гам спек­так­ля. Фі­яле­та­вы яблык, які пер­са­на­жы пе­рад­аюць з рук у ру­кі Ка­ця­ры­не, сім­ва­лі­зуе яе ва­р’яц­тва; пад­час гу­тар­кі п’я­на­га Ці­ха­на з фур­ма­нам яна мые му­жу но­гі і вы­ці­рае іх сва­імі ва­ла­са­мі. Праз чыс­ці­ню сва­ёй ве­ры і га­нен­ні ня­вар­тых, без­ду­хоў­ных лю­дзей яна пры­ раў­ноў­ва­ецца да Ма­рыі Маг­да­лі­ны. Не­ве­ра­год­на эфек­тны і тэх­ніч­на на­ва­тар­скі фі­нал пра­па­нуе рэ­жы­сёр для пер­ша­га акту: Ці­хан і Ба­рыс раз­лі­ва­юць ва­ду на бе­лую ма­та­вую цы­ра­ту, якая слу­жыць за­дні­кам і па­кры­вае сцэ­ну. Уз­яўшы яе з про­ці­лег­лых ба­коў за бе­ раж­кі, муж­чы­ны апан­та­на рас­пыр­сква­юць змес­ці­ва (ка­лі доў­га гля­дзець на да­жджа­выя кроп­лі, дык ужо не ўсве­дам­ля­еш, ад­куль яны бя­руц­ца — ці з не­ба пад­аюць, ці пад­ыма­юцца з зям­лі). Пад за­ле­вай апы­на­ецца Ка­ця­ры­на і не­ма кры­чыць: «То­ль­кі б ве­чар над­ышоў, ды хут­чэй!» У фі­на­ле дру­го­га акту яна апра­ну­тая ў бе­лую су­кен­ку, быц­цам рых­ту­ецца да вян­чан­ня, а ў раз­мо­ве з Ба­ры­сам ба­іцца ска­заць не­да­рэч­насць і не знай­сці па­ра­зу­мен­ня. Раз­віт­ва­ ючы­ся, ка­ха­нак за­гор­твае яе ў цы­ра­ту, і жан­чы­на за­сты­вае, як мар­му­ро­вая ста­туя на ма­гі­ле; вол­жскія хва­лі па­глы­на­юць яе. Фі­нал спек­так­ля па­зна­ча­ны вы­йсцем пер­са­на­жаў у не­она­вых кар­кас­ных га­лаў­ных убо­рах — мас­ках са­ бак, ні­бы­та вы­явах ста­ра­жыт­на­егі­пец­ка­га бо­га Ану­бі­са. Ба­рыс з’яз­джае «ў Сі­ бір, да кі­тай­цаў», па­вод­ле юро­дзі­вай Фяк­лу­шы (Анта­ні­на Ра­ка­ла) — «да са­ба­ ка­га­ло­вых». У бед­най свя­до­мас­ці мясц­ова­га гра­мад­ства гэ­та ме­на­ві­та та­кое не­йма­вер­на да­лё­кае і не­мі­ну­ча не­бяс­печ­нае ван­дра­ван­не. Пра­він­цый­насць — воб­раз мыс­лен­ня, а не мес­ца жыц­ця. Прэ­м’е­ра ў ста­лі­цы Бе­ла­рус­ка­га Па­лес­ся — адзі­ная ў су­час­ным на­цы­яна­ль­ным тэ­атры ад­апта­ цыя «На­ва­ль­ні­цы» з ад­важ­ным за­сва­еннем но­вай мас­тац­кай мо­вы. Аца­ніць яе вар­тас­ці ма­юць маг­чы­масць не то­ль­кі артыс­ты са­ма­га ма­ла­до­га рэ­пер­ту­ арна­га тэ­атра кра­іны, але і да­свед­ча­ная пін­ская пуб­лі­ка. снежань, 2020

38

тэ­а тр / Рэ­ц эн­з ія

І

нсцэ­ну­ючы «Пе­цяр­бур­гскую апо­весць» Аляк­сан­дра Пуш­кі­на ад­мыс­ло­ ва для спек­так­ля рэ­жы­сё­ра Іга­ра Ка­за­ко­ва і мас­тач­кі Тац­ця­ны Не­рсі­сян, дра­ма­тург Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі ча­сам сцэ­ніч­на ад­аптоў­ваў кла­січ­ны тэкст, а ча­сам пра­па­ноў­ваў вы­ра­шэн­ні, бліз­кія па сты­лі да да­ку­мен­та­ль­на­га тэ­атра. Пры­кла­дам, пе­ра­нёс дзея­нне ў па­ла­ту псі­хі­ятрыч­най ля­кар­ні, і гэ­ты пры­ём на­га­даў п’е­сы Хрыс­та Бой­ча­ва «Ля­кар­ня на краі све­та» і «Па­лкоў­нік-птуш­ка» (у ад­на­ймен­ным спек­так­лі рэ­жы­сё­ра Сяр­гея Анца­ле­ві­ча Бе­ла­рус­ка­га дзяр­ жаў­на­га мо­ла­дзе­ва­га тэ­атра Дзміт­рыю Ба­гас­лаў­ска­му не­ча­ка­на вы­па­ла ро­ля Пе­пы). Жанр па­ста­ноў­кі па­зна­ча­ны як «кітч», а гэ­ты кі­ру­нак па вы­зна­чэн­ні ары­ента­ ва­ны на ча­кан­ні ды за­пат­ра­ба­ван­ні так зва­най ма­са­вай свя­до­мас­ці. Ве­ра­ год­на, та­му на сцэ­не з’яў­ля­юцца воб­ра­зы гіс­та­рыч­ных і мед­ыйных асоб, які­мі ўсве­дам­ля­юць ся­бе па­цы­енты ля­кар­ні: Ча­ада­ева (Андрэй Кор­зан), Брод­ска­га (Па­вел За­роў­скі), Ван Го­га (Да­ні­іл Сам­кну­лаў) і на­ват Брыт­ні Спірс (Аляк­сандр Ма­цюш­ка) — як да­ні­на па­ка­лен­ню мі­ле­ні­ялаў. Дзея­нне, та­кім чы­нам, раз­бі­ ва­ецца на два пла­ны — «пуш­кін­скі», са сцэ­ніч­най інтэр­прэ­та­цы­яй асоб­ных фраг­мен­таў тэк­сту, і су­час­ны, прад­стаў­ле­ны сцэ­на­мі ў псіх­ля­чэб­ні­цы. Гу­ль­ цы — гэ­та па­цы­енты, «вя­лі­кія твор­цы» мі­ну­ла­га і рэ­ча­існа­га з асаб­лі­вас­ця­мі мен­та­ль­на­га зда­роў­я. Мас­тац­тва і ўтра­пё­насць сы­хо­дзяц­ца ў анта­га­ніз­ме, што ста­но­віц­ца ад­ной з га­лоў­ных тэм спек­так­ля, бо хто з нас зда­ро­вы, а хто хво­ры ў све­це, дзе ня­ма мес­ца ні та­лен­ту, ні «раз­лі­ку, уме­ра­нас­ці, пра­ца­ві­тас­ці»? У рэ­аль­ным пла­не Гер­ман (Мак­сім Чар­нюк) — сын аб­ру­се­ла­га не­мца, які па­ку­туе на гу­ль­нё­вую за­леж­насць і за­бі­вае сваю ма­ці, ка­бе­ту ша­ноў­на­га ве­ку, якраз у той дзень, ка­лі яна атрым­лі­вае пен­сію. Сцэ­наг­ра­фія ўтва­рае воб­раз пра­сто­ры, за­ціс­ну­тай між шэ­ры­мі пі­цер­скі­мі да­ма­мі з вы­тан­ча­ным свят­ла­пі­сам пра­екцый (мас­так па свят­ле — Сяр­гей За­пас­кін). Імпер­скі Пе­цяр­бург па­ўстае ста­ра­жыт­на­егі­пец­кай пі­ра­мі­дай, чые ру­хо­мыя сце­ны і столь у лю­бы мо­мант га­то­выя рас­ціс­нуць Гер­ма­на. Рэ­жы­ сёр на­ту­ра­ль­на вы­ка­рыс­тоў­вае маг­чы­мас­ці прад­мет­на­га тэ­атра, ся­род якіх

пры­стаў­ная га­ла­ва Брод­ска­га і ля­ль­ка Гер­ма­на — ні­бы фі­зіч­нае це­ла, якое па­сля не­гу­ман­ных экс­пе­ры­мен­таў док­та­ра Ча­ка­лін­ска­га (Ула­дзі­мір Пят­ро­віч) па­кі­ну­ла ду­ша. Вы­со­кія сце­ны ства­ра­юць эфект два­ра-студ­ні і вы­яўля­юць пры­сут­насць гра­ фі­ні ў вы­гля­дзе ве­лі­чэз­ных, вы­род­лі­вых ва­чэй-кру­цё­лак, рук з ка­ра­вы­мі доў­ гі­мі па­ль­ца­мі, доў­гіх сту­па­коў. Ган­на Фя­до­таў­на (Але­на Кры­ва­нос) — зу­сім не фа­та-мар­га­на жа­но­чай энер­гіі: ста­рэ­чы­на-ру­іна ад­штур­хвае і са­ла­мя­на-бе­ лы­мі плас­ты­ка­вы­мі ва­ла­са­мі, і пад­крэс­ле­най нік­чэм­нас­цю за мя­жой ча­ла­ ве­чай год­нас­ці. Ніз­кі го­лас, не­да­рэч­ныя, аб­віс­лыя на­клад­ныя гру­дзі ро­бяць гра­фі­ню мас­ку­лін­най, па­збаў­ля­юць на­ват ма­ло­га вод­бліс­ку жа­ноц­кас­ці. Па кан­трас­це ў юнац­тве гра­фі­ня па­ўстае «Ве­не­рай Мас­коў­скай» (Анжа­лі­ка Бар­ чан) з доў­гі­мі пур­пу­ро­вы­мі ва­ла­са­мі, што спус­ка­юцца з акна дру­го­га па­вер­ху

Femme fatale « Пі­ка­вая да­ма » ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі

аж да бру­ку. У гэ­тым воб­ра­зе яна на­гад­вае па­ган­скі дух — ру­сал­ку ці маў­ку. З «Яўге­на Ане­гі­на» ў па­ста­ноў­цы Ры­ма­са Ту­мі­на­са ўзні­кае Мя­дзведзь (Аляк­ сандр Ку­ля­шоў), але зу­сім не ў якас­ці міс­тыч­на­га пе­ра­ўва­саб­лен­ня «рус­кай ду­шы» ці фа­ту­му. У вы­ра­шэн­ні Ка­за­ко­ва гэ­та ка­міч­ны пер­са­наж, што кор­ міць з лы­жач­кі хво­ра­га Гер­ма­на, ад­ры­гае піс­та­лет, з яко­га той за­б’е гра­фі­ню, і чы­тае ўго­лас «Со­вет­скую Бе­ло­рус­сию». Зі­хот­кі сне­га­пад, эфек­тны дождж з ігра­ль­ных кар­таў, вя­сел­ле Мя­дзве­дзя з Лі­зай, як з Тац­ця­най у Ту­мі­на­са — з той са­май пер­шак­ры­ні­цы. Пра­ўда, цы­та­ты ўжы­ва­юцца, хут­чэй, як по­стма­дэр­ ніс­цкая іро­нія. Ве­ль­мі шка­да, што не за­ўсё­ды арга­ніч­на ўзні­ка­юць устаў­ныя ну­ма­ры (та­нец ансам­бля «Бя­роз­ка» аль­бо дву­бой са­ні­та­раў, пе­ра­апра­ну­тых «у Пуш­кі­на»). Вы­раз­на, воб­раз­на і з вы­ха­дам па-за кан­тэкст фа­бу­лы бу­ду­ецца сцэ­на сну Гер­ма­на на вер­ты­ка­ль­ным лож­ку, які ўтрым­лі­ва­ецца ў тан­цы муж­чы­на­міва­р’я­та­мі (кам­па­зі­тар і му­зыч­ны афар­мі­цель — Ле­анід Па­ўлё­нак, ха­рэ­огра­ фы — Яўген Іва­наў і Ігар Шу­га­ле­еў): ба­ль­ніч­ны ло­жак з па­цы­ента­мі, аль­бо шчас­лі­вы «ка­ра­бель дур­няў», вы­праў­ля­ецца ў пла­ван­не, як асу­джа­ны «Ты­та­ нік» — пад пес­ню ў вы­ка­нан­ні Сэ­лін Ды­ён з па­пу­ляр­на­га га­лі­вуд­ска­га фі­ль­ма (яшчэ адзін вы­раз­ны зва­рот да 1990-х і та­га­час­ных ку­мі­раў). Ся­род тэм но­вай «Пі­ка­вай да­мы» — гу­ль­ня­ма­нія, лёс мас­та­ка ў су­час­ным све­це, са­цы­яль­ная нор­ма і ад­хі­лен­не ад яе. Але мэ­тай ства­рэн­ня но­вай дра­ ма­тур­гіч­най і сцэ­ніч­най інтэр­прэ­та­цыі апо­вес­ці ба­чыц­ца да­лё­ка не апты­ міс­тыч­нае вы­каз­ван­не трыц­ца­ці­га­до­вых пра сваё па­ка­лен­не, дзе не­рэ­алі­ за­ва­ны Гер­ман вы­яўля­ецца фа­та­ль­на за­леж­ным ад ва­сь­мі­дзе­ся­ці­га­до­вай ста­рэ­чы­ны, а яго­нае ася­род­дзе, та­ле­на­ві­тыя ма­ла­дыя муж­чы­ны, — зла­ма­ны­ мі, не­за­пат­ра­ба­ва­ны­мі, згуб­ле­ны­мі на­се­ль­ні­ка­мі псі­хі­ятрыч­най ля­кар­ні. «Пі­ка­вая да­ма». Сцэ­ны са спек­так­ля. Фо­та Алі­ны Бя­ля­са­вай.

«Мастацтва» № 12 (453)

Рэ­ц эн­з ія

39

снежань, 2020

40

тэ­а тр / Рэ­ц эн­з ія

У той са­мы ка­ме­дый­ны мо­мант « Шлюб па- іта­ль­янску » ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Яку­ба Ко­ла­са Юрый Іва­ноў­скі

П

ра п’есу «Фі­лу­ме­на Мар­ту­ра­на» зна­ка­мі­та­га дра­ма­тур­га, чыё імя тры­ва­ла аса­цы­юец­ца з та­кой мас­тац­кай з’явай, як не­арэ­алізм, на­га­да­ла тэ­атру артыс­тка Га­лі­на Бу­ка­ці­на. Трыц­ цаць шэсць га­доў та­му гэ­ты твор з ду­этам зо­рак Га­лі­ны Мар­кі­най (Фі­лу­ме­на) і Ула­дзі­мі­ра Ку­ля­ шо­ва (Да­ме­ні­ка) упры­гож­ваў афі­шу ко­ла­саў­цаў, а ў ро­лі Ды­яны бы­ла за­ня­тая ма­ла­дая артыс­тка Бу­ка­ці­на. Ко­ліш­ні спек­такль ста­віў вы­біт­ны май­ стар, рэ­жы­сёр Ба­рыс Эрын. Сё­лет­ні — рэ­жы­сёр Юрый Па­хо­маў, які ўжо мно­гія га­ды су­пра­цоў­ні­ чае з ко­ла­саў­ца­мі. Спек­такль на­зы­ва­ецца «Шлюб па-іта­ль­янску», гэ­так­са­ма як і фі­льм Ві­то­рыа дэ Сі­ка — зна­ка­мі­тая экра­ні­за­цыя п’есы пра тое, як бы­лая пра­сты­тут­ка за­бяс­печ­ва­ла сва­іх не­за­кон­ на­на­ро­джа­ных дзя­цей, а по­тым, ужо ў ста­лым уз­рос­це, вы­ра­шы­ла ўзяць шлюб з за­мож­ным су­жы­це­лем. З ця­гам ча­су мя­ня­ецца жан­ра­вае пра­чы­тан­не тво­ра. Ра­ней яго ста­ві­лі вы­ключ­на як дра­му (так вы­зна­чыў аўтар), ця­пер нам пра­па­ноў­ва­юць ка­ме­дыю, акцэн­ту­ючы ўва­гу на фар­са­вых эпі­ зо­дах і вы­ма­га­ючы ад вы­ка­наў­цаў ад­па­вед­на­га спо­са­бу існа­ван­ня. Ко­ла­саў­ская па­ста­ноў­ка спа­лу­чае су­пра­ць­лег­лыя жан­ра­выя плы­ні, рэ­жы­сёр імкнец­ца ства­рыць, так бы мо­віць, мас­тац­кі ба­ланс. Жанр па­зна­ча­ны як дра­ма­тыч­ная ка­ме­дыя. Ка­ме­дый­ную сі­ту­ ацыю ства­рае са­ма ге­ра­іня, ка­лі пры­кід­ва­ецца смя­рот­на хво­рай, да­ма­га­ючы­ся ад Да­ме­ні­ка Са­ры­яна (Ге­надзь Лой­ка) шлю­бу. А по­тым мож­на скі­нуць мас­ку і ага­лом­шыць на­вас­пе­ча­на­га му­жа. Фі­лу­ме­на (так іграе Га­лі­на Бу­ка­ці­на) па­чу­ва­ецца

«Мастацтва» № 12 (453)

«Шлюб па-іта­ль­янску». Сцэ­на са спек­так­ля. Фо­та На­тал­лі Ла­віц­кай-Ярмо­ла­вай.

гас­па­ды­няй ста­но­віш­ча, іра­ні­зуе з Да­ме­ні­ка. Чым бо­льш ён аб­ура­ецца, тым бо­льш яна ста­ра­ ецца быць спа­кой­най і не­па­руш­най. Пэў­на ж, не заб’е, хоць тры­мае ў ру­ках ста­лё­вую ста­ту­этку ды мар­на шу­кае піс­та­лет — яна ж ве­дае ўсе яго моц­ныя і сла­быя мес­цы. Да­рэ­чы, бо­ль­шую час­тку яго «раз’юша­на­га» ма­на­ло­гу Фі­лу­ме­на вы­слух­вае спі­най да гле­да­ча — пад­крэс­лівaе вы­трым­ку пер­са­на­жа. Так яна пад­во­дзіць да важ­най на­ві­ны (якую ха­ва­ла чвэрць ста­год­дзя), да га­лоў­най пры­чы­ны свай­го мах­ляр­ства: гэ­та яе дзе­ці, яе сы­ны, яна мае на­мер даць ім ба­ць­ ка­ва про­звіш­ча. Да апош­ня­га Фі­лу­ме­на не хо­ча па­ве­рыць, што за­кон мо­жа ака­зац­ца не­гу­ман­ным і ёй да­вя­дзец­ ца сас­ту­піць, па­йсці ні з чым. Але спа­га­да дзя­цей над­ае ёй унут­ра­ную моц. Пра­нік­лі­ва, эма­цый­на пра­маў­ляе актры­са зна­ка­мі­ты ма­на­лог-успа­мін пра Ма­дон­ну, якая «пад­ка­за­ла» адзі­нае пра­ві­ль­ нае ра­шэн­не. «Дзе­ці ёсць дзе­ці», — не­адна­ра­зо­ ва па­ўта­рае яна як за­клі­нан­не. Ча­ла­век ро­біц­ца моц­ным, ка­лі здо­ль­ны жыць сум­лен­на, — быц­цам да­во­дзіць вы­ка­наў­ца. А Фі­лу­ме­на спа­лу­чае і моц ха­рак­та­ру, і жа­ноц­касць, і аб­ая­ль­насць, і пры­ га­жосць, най­перш ча­ла­ве­чую: ра­бо­та актры­сы ад­мет­на цэ­ль­ная. І ка­лі ге­ра­іня, па вя­лі­кім ра­хун­ ку, у спек­так­лі не мя­ня­ецца, дык яе ві­за­ві мя­няе і све­та­пог­ляд, і стаў­лен­не да бліз­кіх лю­дзей, і са­ ма­ацэн­ку. Спяр­ша гэ­та за­мож­ны фа­цэт, га­нар­лі­вы эга­іст, ста­ры ка­ва­лер, ла­ве­лас, які так і не здо­леў на­брац­ца жыц­цё­вай муд­рас­ці. Усве­дам­лен­не ба­ць­коў­ства і раз­рыў з Фі­лу­ме­най пры­му­ша­юць яго па-інша­му зір­нуць на мі­ну­лае і пры­слу­хац­ца

да ся­бе. Воб­раз Са­ры­яна атрым­лі­ва­ецца да­во­лі су­пя­рэч­лі­вым, ад­чу­ва­ецца, што яму не так про­ ста пры­знаць усіх дзя­цей Фі­лу­ме­ны сва­імі. Звяр­та­юць на ся­бе ўва­гу вы­ка­наў­цы ро­ляў Фі­лу­ме­на­вых сы­ноў — Арцём Бла­хін (Мі­ке­ле), Ці­мур Жу­су­паў (Умбер­та) і Ула­дзіс­лаў Жу­ раў­лёў (Ры­кар­да). Яны быц­цам уз­мац­ня­юць гу­чан­не га­лоў­най тэ­мы — пе­ра­ва­гі ся­мей­ных, ду­хоў­ных, агу­ль­на­ча­ла­ве­чых каш­тоў­нас­цей. Кож­ны вы­зна­чае сваю ад­мет­насць, асаб­лі­васць ха­рак­та­ру. Мі­ке­ле про­сты, шчы­ры і ад­кры­ты, з вя­лі­кай ду­шой, Умбер­та — раз­умны, стро­гі да ся­бе і іншых, за­ся­ро­джа­ны на ўнут­ра­ным све­це, Ры­кар­да лёг­кі ў сло­вах і ўчын­ках, ла­ве­лас і тым са­мым най­бо­льш пад­обны да Са­ры­яна. По­шук не­йкай агу­ль­нас­ці ўва­саб­ляе ка­ме­дый­ны эпі­зод, ка­лі яны спра­бу­юць раз­ам пра­спя­ваць вя­до­мую не­апа­лі­тан­скую пес­ню і кож­ны вы­кон­вае яе на свой ка­пыл. Зрэш­ты, у жыц­ці іх аб­са­лют­на з’яднае ма­ці. Сцэ­ног­раф­ка Ва­лян­ці­на Пра­ўдзі­на на­сы­ці­ла пля­цоў­ку дэ­та­ля­мі інтэр’еру (не ўсе яны актыў­на за­дзей­ні­ча­ны па хо­дзе спек­так­ля, але амаль усе ад­мет­на вя­лі­кія): ава­ль­ны стол пад зя­лё­ным сук­ном, ша­фа, што дэ­ман­струе за­мож­насць гас­ па­да­ра, дра­бі­ны (знак бу­ду­ча­га ра­мон­ту?), кра­ цяс­тае акно, пад­ло­га­вы га­дзін­нік. У спа­лу­чэн­ні з да­жджа­вы­мі кроп­ля­мі дра­бі­ны і акно, ві­даць, указ­ва­юць на тое, што жыц­цё Са­ры­яна, як і дах, да­ло рас­ко­лі­ну — ці не ў той са­мы мо­мант, ка­лі ён па­грэ­ба­ваў про­стай ду­шэў­най цеп­лы­нёй жан­чы­ны, якая бы­ла по­бач. Вар­та ца­ніць тое, што ма­еш.

Тэатр / Сл ужбовы ў в а ход

41

Тэ­атра­ль­ныя бай­кі ад Вер­гу­но­ва

«Пад­обна да та­го, як зор­кі ў ясныя но­чы слу­жаць упры­го­жан­нем не­ба, квет­ кі вяс­ной — упры­го­жан­нем зя­лё­ных лу­гоў, так і блёс­ткі да­сціп­нас­ці ўпры­ гож­ва­юць пры­емныя гу­тар­кі». Па чут­ках, ме­на­ві­та так ка­заў Джа­ва­ні Ба­ка­ча. Ві­таю вас, мае ша­ноў­ныя суб­ясед­ні­кі! Да­вай­це да­ве­рым­ся Ба­ка­ча і з гэ­тым вы­зна­чэн­нем за­зір­нём у свет твор­час­ці і яго­ных слу­жы­це­ляў. Рас­па­вя­да­юць, што адзін да­во­лі вя­до­мы і ве­ль­мі за­слу­жа­ны пра­цаў­нік кі­ но, яко­му ве­ль­мі шмат бы­ло да­ступ­на і пад­улад­на, рап­там ажа­ніў­ся… ну так, пра­ві­ль­на, з ма­ла­дзе­нь­кай актры­сай. Падзея ад­на­ча­со­ва і рэ­дкая, і ты­по­вая ў гэ­тым ася­род­дзі. І вось ад­ной­чы на здым­ках ён прад­ста­віў сваю су­жон­ку, ад­ нак, ад­чу­ва­ючы пэў­ную ня­ёмкасць сі­ту­ацыі, лё­ге­нь­ка так па­жар­та­ваў: «Вось, ве­да­еце, ажа­ніў­ся…Але на з’яўлен­не на­шчад­каў ужо і не спа­дзя­юся». Паўз іх пра­хо­дзіў Гео­ргій Бур­коў і за­ўва­жыў: «Спа­дзя­вац­ца, без­умоў­на, не трэ­ба, а вось асце­ра­гац­ца вар­та». На­строй ва ўсіх уз­няў­ся да вы­шэй­шай адзна­кі… Там ча­сам актры­са не­як не­прык­мет­на з’еха­ла з пля­цоў­кі. Я ду­маю, што да­рма. Бо, згод­на з азна­чэн­нем у слоў­ні­ках, «да­сціп­насць — гэ­та здо­ль­насць ча­ла­ве­ ка раз­умець гу­мар і жар­та­ваць са­мо­му». Трап­на!

У

На­цы­яна­ль­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры імя М. Гор­ка­га слу­жыць дзі­вос­ны, най­вы­дат­ней­шы акцёр Андрэй Ду­да­рэн­ка, між інша­га — ад­на­кур­снік Сяр­гея Юрска­га. Дзе­вя­нос­та га­доў Андрэю Сця­па­на­ві­чу, але як ён іграе! Ня­ хай і вы­кон­вае не­вя­ліч­кія ро­лі, ад­нак у яго ўсе яны за­ўсё­ды яскра­выя, на­поў­ не­ныя. Зра­зу­ме­ла, што і па­чуц­цё гу­ма­ру ў яго ад­па­вед­нае яго­на­му ўзрос­ту і на­за­па­ша­ным праз усё жыц­цё бо­ль­кам, якія не да­юць спа­кой­на жыць. Ад­ ной­чы пад­час спек­так­ля яму зра­бі­ла­ся ве­ль­мі бла­га, пад­няў­ся ціск, да­вя­ло­ся на­ват вы­клі­каць «хут­кую». Акцё­ры ўжо па­ча­лі раз­ва­жаць, як вы­круч­вац­ца без яго, рас­кі­да­лі тэкст. Але ж, ня­гле­дзя­чы ні на што, Андрэй Сця­па­на­віч вый­ шаў на сцэ­ну і сыг­раў. Як за­ўсё­ды, та­ле­на­ві­та. Мі­нуў пэў­ны час. Ду­да­рэн­ка ў ку­лі­сах рых­ту­ецца вы­хо­дзіць у іншым спек­так­лі. Яго спы­та­лі, як ён ся­бе ад­чу­вае, на што акцёр спа­кой­на ад­ка­заў: «Мі­ну­лым раз­ам ду­маў, што па­мру на сцэ­не, як і на­ле­жыць акцё­ру. Не атры­ма­ла­ся… Дык вось сён­ня — дру­гая спро­ба!» Не­ве­ра­год­ны апты­мізм!

Д

а­рэ­чы, Андрэй Сця­па­на­віч не­як рас­па­вёў пра ка­ле­гу, яко­га зва­лі Гео­р­ гій Ба­ро­на­віч Ту­су­заў. Ён слу­жыў у тэ­атры Са­ты­ры. За ўлас­ныя 95 га­доў жыц­ця і 70 га­доў твор­чай дзей­нас­ці ён не вы­ка­наў ані­вод­най га­лоў­ най ро­лі ся­род амаль трох ты­сяч сыг­ра­ных. Яго на­зы­ва­лі «Ка­роль эпі­зо­ду». На­ват Ва­лян­цін Плу­чак ад­ной­чы за­ўва­жыў ве­ль­мі да­клад­на: «Ка­лі б Ту­су­заў не існа­ваў, яго трэ­ба бы­ло пры­ду­маць!» Зра­зу­ме­ла, што яго пра­цяг­лае жыц­цё бы­ло на­го­дай для жар­таў. І вось ад­ной­чы Ана­толь Па­па­наў ска­заў: «Па­мер­ці не страш­на. Страш­на, ка­лі над тва­ёй тру­ной у га­на­ро­вай вах­це бу­дзе ста­яць Яго­руш­ка»…

С

ап­раў­ды, меў ра­цыю Марк Твен, які за­ўва­жыў: «Доб­ра бы­ло Ад­аму! Ка­лі ў яго атрым­лі­ва­ла­ся ўда­ла па­жар­та­ваць, ён мог быць упэў­не­ны, што не па­ўта­рае ста­рыя жар­ты». Сяб­роў­ская сус­трэ­ча акцё­раў з роз­ных тэ­атраў. «Ну, і як ваш га­лоў­ны?» — «Ты ве­да­еш… анёл!» — «Во як!.. А наш яшчэ жы­вы…» Ча­сам акцё­ры са­мі ства­ра­юць смеш­ныя сі­ту­ацыі, пра­ва­ку­ючы акру­жэн­не на якую-не­будзь рэ­акцыю. Крыў­да­ваць на іх не вар­та, бо гэ­та ж на­ту­ры твор­

чыя, вось яны і за­баў­ля­юцца так­са­ма твор­ча. Па­мя­таю, як быў ма­ла­ды, вы­піс­ ваў ман­го­льс­кую га­зе­ту «Унэн». «Пра­ца» па-на­ша­му. Імкнуў­ся чы­таць яе на лю­дзях. Ка­заць, што яны здзіў­ля­лі­ся, — ні­чо­га не ска­заць. Спа­да­баў­ся адзін ка­мен­тар у трам­ваі ад цё­тух­ны: «А та­кі ма­ла­ды, пры­ваб­ны… і вось!» Што яна ме­ла на ўва­зе — не­зра­зу­ме­ла. А ў наш час на сур’ёзныя спат­кан­ні ча­ сам з’яўля­юся з кні­гай «Ульт­ра­гук у па­вяр­хо­вай апра­цоў­цы ма­тэ­ры­ялаў». Гэ­та не­як за­ўсё­ды пра­соў­вае і скі­роў­вае гу­тар­ку ў па­трэб­нае мне рэ­чыш­ча. Най­ вы­дат­ней­шая актры­са Ры­на Зя­лё­ная пры­гад­ва­ла, як ад­ной­чы яна плы­ла на рач­ным трам­вай­чы­ку на ад­кры­тай па­лу­бе. По­бач з ёй быў муж­чы­на, які чы­таў не­йкую кні­гу і час ад ча­су вы­бу­хаў гуч­ным ро­га­там. Ён надзвы­чай за­інтры­га­ ваў Ры­ну. У адзін мо­мант муж­чы­на лі­та­ра­ль­на за­йшоў­ся ад ро­га­ту і на­сто­ль­кі, што ад­ышоў да па­рэн­чаў ад­смя­яцца. Ры­на ска­рыс­та­ла­ся з мо­ман­ту і па­гля­ дзе­ла на вок­лад­ку вя­сё­лай кні­гі. Там зна­чы­ла­ся: «Да­па­мож­нік па ра­мон­це га­лоў­най тур­бі­ны крэй­се­ра пра­екта ХХХХ пад­час па­хо­ду сі­ла­мі экі­па­жа»…

Я

к пра­ві­ла, эстрад­ныя артыс­ты яскра­ва пра­яўля­юць ся­бе і ў па­ўся­дзён­ ным жыц­ці. Іх по­бы­та­выя жар­ты і да­сціп­ныя ўчын­кі так­са­ма не за­бы­ва­ юцца. Вы­шэй­ска­за­нае ў по­ўнай ме­ры да­ты­чыць і ле­ген­дар­на­га артыс­та Ле­ані­да Уцё­са­ва. Ён па­кі­нуў нам не то­ль­кі пес­ні. Ён яшчэ па­кі­нуў усмеш­ку, доб­ры на­строй. Рас­по­ве­ды пра яго пе­ра­тва­ры­лі­ся ў анек­до­ты і ў тое, што ця­пер на­зы­ва­юць бай­ка­мі. Яны зра­бі­лі­ся не­ад’емнай час­ткай га­рад­ско­га фальк­ло­ру. Рас­каз­ва­юць, што на здым­ках фі­ль­ма «Вя­сё­лыя ра­бя­ты» ад­на з актрыс надзвы­чай за­хап­ля­ла­ся каз­ля­нят­кам, ажно да за­мі­ла­ван­ня. «Гля­дзі­це, — вы­ гу­ка­ла яна. — У яго на­ват рож­каў ня­ма!» Паўз яе пра­хо­дзіў Ле­анід Уцё­саў і за­ўва­жыў: «Гэ­та та­му, што ён яшчэ не ажа­ніў­ся…» Агу­ль­ны ро­гат яшчэ шмат ча­су не да­зва­ляў пра­цяг­ваць здым­кі. «Ка­жуць, што гэ­ты спек­такль не ка­рыс­та­ецца по­спе­хам у гле­да­чоў?» — «Ну, гэ­та яшчэ мяк­ка ска­за­на. Я учо­ра па­тэ­ле­фа­на­ваў у ка­су і па­ці­ка­віў­ся, ка­лі па­ча­так прад­стаў­лен­ня». — «І што?» — «Мне ад­ка­за­лі: "А ка­лі вам бу­дзе зруч­ на?"»

Т

ак, сап­раў­дная да­сціп­насць, бліс­ку­чая рэ­акцыя ў ад­каз на жар­тач­кі за­ў­ сё­ды вы­клі­ка­юць за­хап­лен­не і не­ве­ра­год­ную па­ва­гу. Ка­жуць, ад­ной­чы сяб­ры Ра­неў­скай на­лі­лі ў бу­тэ­ль­ку з-пад да­ра­го­га фран­цуз­ска­га ка­нь­яку ка­нь­як армян­скі, так­са­ма, да­рэ­чы, ве­ль­мі не­бла­гі. Пра­фе­сій­на за­кар­ка­ва­лі бу­тэ­ль­ку і па­ста­ві­лі яе на стол. Фа­іна Ры­го­раў­на, ка­лі пры ёй рас­пя­ча­та­лі бу­тэ­ль­ку і на­лі­лі кі­лі­шак, спа­чат­ку па­гля­дзе­ла на змес­ці­ва на свят­ло, по­тым пан­юха­ла вад­касць і за­тым зра­бі­ла глы­то­чак… Усе за­сты­лі ў ча­кан­ні. А Ра­неў­ ская мля­ва пра­мо­ві­ла: «Гэ­та ча­роў­на! Якая дзі­вос­ная пад­роб­ка!»

Н

а жаль, не так і шмат у тэ­атрах сап­раў­дных вас­трас­ло­ваў. За­тое тыя, што бы­лі і ёсць, вы­клі­ка­юць то­ль­кі са­мыя доб­рыя па­чуц­ці ды ўсмеш­кі. Яны пры­ўно­сяць свой гу­мар у ро­лі, у па­ста­ноў­кі. І гэ­та так­са­ма ро­біць тэ­атр сап­раў­дным вя­лі­кім мас­тац­твам! Ва ўсе ча­сі­ны, у лю­бых сі­ту­ацы­ях. Так што ідзі­це і вы, ка­лі тое маг­чы­ма, у тэ­атры, на кан­цэр­ты, на­вед­вай­це вы­ста­вы, чы­тай­це кла­сі­ку. І ня­хай за­ста­ецца з ва­мі Мас­тац­тва! снежань, 2020

42

К і ­н о / А гл яд

IDFA-2020: Цуд жы­во­га ча­ла­ве­ка Амстэр­дам­скі між­на­род­ны фес­ты­валь да­ку­мен­та­ль­ных сту­жак Антон Сі­да­рэн­ка

Ра­ней не ба­ча­ны ча­ла­вец­твам сус­вет­ны лак­даўн пра­цяг­вае це­шыць анлайн-па­ка­за­мі шмат­га­ло­сае пле­мя кі­нак­ры­ты­каў. З 18 ліс­та­па­да па 6 снеж­ня вы­му­ша­на, як і дзя­сят­кі іншых сё­лет­ніх фэс­таў — у се­ці­ве, пра­хо­дзіў Амстэр­ дам­скі між­на­род­ны фес­ты­валь да­ку­мен­та­ль­ных сту­жак. У све­це не­ігра­во­га кі­но яго да­ўно клі­чуць сва­імі «Ка­на­мі». Прад­стаў­ні­чы і ўплы­во­вы, фес­ты­валь да­ўно вя­до­мы бе­ла­рус­кім знаў­цам кі­но, а два га­ды та­му ў Амстэр­да­ме ў ся­ рэд­не­мет­раж­най на­мі­на­цыі пе­ра­маг­ла кар­ці­на «Summa» Андрэя Ку­ці­лы. Вір­ту­аль­ны кі­на­фо­рум мае свае пе­ра­ва­гі: у мі­ну­се за­ста­юцца пра­гул­кі ўздоўж зна­ка­мі­тых амстэр­дам­скіх ка­на­лаў па­між се­анса­мі ў фес­ты­ва­ль­ным ком­плек­се «Ту­чын­скі», плю­сам — ві­дэ­атэ­ка ў інтэр­нэ­це да­зва­ляе па­гля­дзець на­ шмат бо­льш, чым на жы­вым фес­ты­ва­лі. Аўта­ры амаль усіх сту­жак да­ве­ры­лі Амстэр­да­му пра­вес­ці анлайн-прэ­м’е­ ры. Не­да­хоп ма­ле­нь­кіх экра­наў кам­п’ю­тар­ных ма­ні­то­раў і ад­сут­насць гу­ку ў dolby-якас­ці кам­пен­са­ва­лі­ся не­ве­ра­ год­най па­літ­рай па­чуц­цяў, што да­ры­лі са­мі фі­ль­мы. Па­чуц­цяў, якія на­ўрад ці мож­на сус­трэць у та­кой кан­цэн­тра­цыі на ігра­вым кі­на­фо­ру­ме на­ват най­вы­шэй­ша­га ўзроў­ню. Пад­час пра­гля­даў сту­жак аўтар гэ­тых рад­коў не раз ла­віў ся­бе на ад­чу­ван­ні эма­цый­най пе­ра­поў­не­нас­ці: па ко­ль­кас­ці эмо­цый да­ку­мен­та­ль­ныя кар­ці­ны IDFA-2020 да­ва­лі фо­ру лю­бым з ігра­вых.

Гла­ба­ль­ная вёс­ка пад­час чу­мы На­шу кра­іну на IDFA-2020 прад­стаў­ляў ка­рот­ка­мет­раж­ны фі­льм Ко­лі Куп­ры­ ча з га­вар­кой на­звай «Сёс­тры Акрэс­ці­на». Фі­льм быў уклю­ча­ны ў па­за­кон­ кур­сную пра­гра­му з не менш кра­са­моў­най на­звай «Frontlight». На­ша мі­тус­лі­ вая, пра­сяк­ну­тая бо­лем і ка­тас­тро­фа­мі пла­не­та па­ўстае ў гэ­тай, ды і не то­ль­кі гэ­тай сек­цыі IDFA як су­цэ­ль­ны згус­так бо­лю і крыў­ды. Так, амаль кож­ная ха­ цін­ка той «гла­ба­ль­най вёс­кі», што за­вец­ца «ча­ла­вец­тва», мае сваю дра­му, сваю тра­ге­дыю, якая пад­аец­ца на­се­ль­ні­кам гэ­тай ха­цін­кі са­май вос­трай, ба­ лю­чай і акту­аль­най на да­дзе­ны мо­мант раз­віц­ця цы­ві­лі­за­цыі. На вя­лі­кі жаль, бо­лю і ка­тас­троф на зям­лі не­ве­ра­год­ная ко­ль­касць, бо­ль­шая час­тка сту­жак фес­ты­ва­лю бы­ла пры­све­ча­ная ім — вой­нам, ге­на­цы­ду, бе­жан­ству, клі­ма­тыч­ ным ка­тас­тро­фам, эпі­дэ­міі COVID-19, урэш­це. Ад­бор­шчы­кі амстэр­дам­ска­га фэс­ту, без­умоў­на, тры­ма­лі гу­ма­ні­тар­ны склад­ нік тво­раў на пер­шым мес­цы. Змест кар­цін IDFA-2020 час­ця­ком быў важ­ней­ шы за мас­тац­кую фор­му і вы­ка­на­ль­ніц­кую да­ска­на­ласць. Су­час­нае не­ігра­вое кі­но ве­ль­мі шчы­ль­на на­блі­жа­нае да пуб­лі­цыс­ты­кі, на­ват рэ­пар­та­жу. У не­йкім сэн­се яно вяр­ну­ла­ся да ча­соў бра­тоў Люм’ер: гіс­та­рыч­ная каш­тоў­насць мо­ ман­ту ў кад­ры час­та на­шмат бо­льш важ­ная за спо­саб, якім гэ­ты мо­мант за­ фік­са­ва­ны. Га­лоў­нае — у да­ку­мен­та­ль­най стуж­цы па­він­ны быць за­кра­ну­тыя і пе­рад­адзе­ныя аб­са­лют­на ўні­ка­ль­ныя, ха­рак­тэр­ныя вы­ключ­на для гэ­та­га мес­ца і мо­ман­ту рэ­чы. Та­кія, на­прык­лад, як у кі­тай­скім «Каў­чэ­гу» рэ­жы­сё­ра Дан Вея. Гэ­ты фі­льм рас­ каз­вае пра ся­м’ю, што ста­ла ахвя­рай сум­на­вя­до­май пан­дэ­міі. У той час як пер­шыя па­ве­дам­лен­ні пра ўспыш­ку за­хвор­ван­ня Covid-19 у го­ра­дзе Ухань гу­чаць у на­ві­нах, у іншым мес­цы кра­іны Чжан Сю­хуа, якая па­ку­туе на іншую хва­ро­бу, зма­га­ецца за жыц­цё. Маг­чы­ма, ле­ка­ры ад­мо­ві­лі­ся ад яе, але яе дзе­ці і ўну­кі не скла­лі ру­кі і ро­бяць усё маг­чы­мае, каб яшчэ тро­хі тры­маць яе пры са­бе. Аўта­ры на­зі­ра­юць за ся­м’ёй у стры­ма­най чор­на-бе­лай ма­не­ры пад­час та­го, як яе ча­ль­цы зма­га­юцца з хва­ро­бай ма­ці, эка­на­міч­ны­мі на­ступ­ ства­мі пан­дэ­міі і ад­но з ад­ным. Го­нар і су­пра­ць­лег­лыя све­та­пог­ля­ды ў рэ­шце рэшт ства­ра­юць на­пру­жан­не ў ад­но­сі­нах па­між бра­та­мі і сёс­тра­мі. Падзеі ў ся­м’і за­ста­юцца на пер­шым пла­не, але гля­дач не­адна­ра­зо­ва пад­хоп­лі­вае мо­ман­ты кры­зі­су ко­ві­ду і аб­ме­жа­ван­ні, якія з яго вы­ні­ка­юць. Та­кім чы­нам, «Мастацтва» № 12 (453)

фі­льм тон­ка пе­ра­пля­тае пры­ват­ны кры­зіс з сус­вет­най надзвы­чай­най сі­ту­ ацы­яй і па­каз­вае іх уз­аем­нае ўздзе­янне на жыц­цё ча­ла­ве­ка як на мік­ра-, так і на мак­раў­зроў­ні. Або ў фі­ль­ме-пе­ра­мож­цы ка­рот­ка­мет­раж­най кон­кур­снай пра­гра­мы «Не­да­ ра­ва­ль­на» Мар­лен Ві­нь­яў. Яе стуж­ка цал­кам зня­тая ўнут­ры агу­ль­най клет­кіка­ме­ры з кры­мі­на­ль­ні­ка­мі ў тур­ме ў цэн­тра­ль­на­аме­ры­кан­скім Са­ль­ва­до­ры. Не­муд­ра­ге­ліс­ты рэ­пар­таж з жыц­ця зня­во­ле­на­га-го­ма­сэк­су­ала здзіў­ляе во­ка еўра­пей­ска­га гле­да­ча не сто­ль­кі пэў­най са­цы­яль­най ды ге­агра­фіч­най экзо­ ты­кай, ко­ль­кі ня­зму­ша­най ма­не­рай апо­ве­ду. Пе­ра­мож­цам у ся­рэд­ня­мет­раж­най ка­тэ­го­рыі (пра­цяг­лас­цю ад 50 да 70 хві­ лін) ста­ла да­ку­мен­та­ль­нае да­сле­да­ван­не «Ко­ла» На­мін Лхаг­ва­су­рэн, якое пад­ымае ба­лю­чую тэ­му вы­со­ка­га пра­цэн­та са­ма­губ­стваў у су­час­най Ман­го­ ліі. Тыя, хто пе­ра­жыў спро­бу су­іцы­ду, і чле­ны се­м’яў тых, хто яго здзей­сніў, рас­каз­ва­юць свае гіс­то­рыі. Не ўсе яны хо­чуць, каб іх мож­на бы­ло ідэн­ты­ фі­ка­ваць. У цем­ры пад­ле­так эма­цы­яна­ль­на шэп­ча пра са­ма­губ­ства бра­та, а так­са­ма пра ад­на­клас­ні­цу, якая дзе­ліц­ца сва­ім дос­ве­дам, і яшчэ ад­на­го, які па­зней здзей­сніў той са­мы ад­чай­ны ўчы­нак. Гіс­то­рыі ідуць з роз­ных кут­коў кра­іны, але па­ўсюд­на пры­чы­ны са­ма­губ­ства пад­обныя: без­вы­ход­насць, адзі­ но­та, алка­га­лізм, су­ро­васць жыц­ця. На ву­лі­цы лю­дзі ві­на­ва­цяць ка­рум­па­ва­

К і­н о / Агл яд ны ўрад, што па­кі­дае лю­дзей на во­лю лё­су. Умо­вы жыц­ця па­ры, якая ра­ней раз­мяс­ці­ла сваю юрту ў сце­нах за­кі­ну­тай тур­мы, зда­ецца, сім­ва­лі­зу­юць стан на­цыі. На за­ма­ро­жа­ным смет­ні­ку яны шу­ка­юць ме­та­ла­лом: ка­лі прад­адуць яго, гро­шай хо­піць на не­ка­ль­кі дзён. Гэ­та існа­ван­не, да­лё­кае ад тра­ды­цый­на­ га воб­ра­зу сва­бод­на­га ка­ча­во­га жыц­ця. Фор­мы ды рыф­мы Ві­да­воч­на, што мас­тац­кі чын­нік у су­час­най да­ку­мен­та­ліс­ты­цы ўсё-ткі не на апош­нім мес­цы, і мно­гія аўта­ры сту­жак сё­лет­ня­га IDFA не па­збег­лі спа­ку­сы па­гу­ляць у зме­не­ную рэ­аль­насць a-la Дзі­га Вер­таў. Ко­ль­кі аўта­раў прад­ста­ві­ лі тво­ры з ары­гі­на­ль­ны­мі і ве­ль­мі доб­ра пад­абра­ны­мі кан­цэп­цы­ямі. Ба­дай што са­май гуч­най з гэ­та­га кі­рун­ку ста­ла стуж­ка То­ма­са Імба­ха «Неме­ зіс». Аўтар на пра­ця­гу ся­мі га­доў з ад­ной пэў­най кроп­кі, акна сва­ёй ква­тэ­ры, фік­са­ваў і на­зі­раў спа­чат­ку за зно­сам ста­ро­га вак­за­ла ў Цю­ры­ху, а по­тым за ўзвя­дзен­нем на мес­цы зне­се­на­га бу­дын­ка спе­цы­яль­на­га цэн­тра-тур­мы для ўтры­ман­ня міг­ран­таў-бе­жан­цаў. Пра­цяг­лая, амаль на дзве га­дзі­ны, кар­ці­на су­пра­ва­джа­ецца за­кад­ра­вым тэк­стам — вы­трым­ка­мі з ліс­тоў лю­дзей, якім ула­ды ад­мо­ві­лі ў па­лі­тыч­ным пры­тул­ку. Ад жу­ры по­ўна­мет­раж­на­га кон­кур­су То­мас Імбах атры­маў прыз за леп­шую апе­ра­тар­скую пра­цу.

У «Пя­тай гіс­то­рыі» Ахме­да Аб­да падзеі раз­гор­тва­юцца ў Іра­ку. Тры­вож­ныя гіс­то­рыі ча­ты­рох вой­наў, якія пе­ра­жы­ва­лі ірак­цы за апош­нія 40 га­доў, мес­ ца­мі су­пра­ва­джа­юцца архіў­ны­мі ма­тэ­ры­яла­мі. У сва­ім фраг­мен­тар­ным сты­ лі Абд так­са­ма час­та пад­ыхо­дзіць да рэ­ча­існас­ці ве­ль­мі па­этыч­на. По­бач з фік­са­цы­яй фі­зіч­на­га і псі­хіч­на­га спус­та­шэн­ня ахвяр вай­ны, «Пя­тая гіс­то­рыя» так­са­ма асця­рож­на ад­кры­вае дзве­ры для пры­га­жос­ці і су­зі­ран­ня. Ра­ды­ка­ль­най кан­цэп­цы­яй вы­лу­ча­ецца ка­рот­ка­мет­раж­ная стуж­ка «Адзін дзень». Рэ­жы­сёр Цзян Цзін на пра­ця­гу двац­ца­ці з ліш­кам хві­лін па­глыб­ляе гле­да­ча ў рэ­аль­насць, што на­гад­вае аб мі­ні­ма­ліс­тыч­най экзіс­тэн­цый­най дра­ ме. Гля­дач на­зі­рае за ча­ла­ве­кам ста­ла­га ўзрос­ту, які ідзе па ту­ман­най гор­най сцеж­цы ў Кі­таі. У ад­ным кад­ры ён ня­се сум­ку, у іншых — мяш­кі з ры­сам, аль­бо дро­вы, аль­бо вя­лі­кія вёд­ры ва­ды. Пра­ход ста­ро­га се­ля­ні­на зня­ты ра­ні­цай, ве­ча­рам і ноч­чу. По­ры го­да мя­ня­юцца, ка­лі мы хо­дзім з ім праз змроч­насць зі­мы ці све­жую вяс­но­вую ра­ні­цу. Сціп­лая атмас­фе­ра, стры­ма­ныя шэ­ра-зя­ лё­ныя ад­цен­ні на­ва­кол­ля і ад­сут­насць ды­яло­гу і му­зы­кі — усё над­ае фі­ль­му рэ­аліс­тыч­нае ад­цен­не. Ад­кры­ва­ецца пра­сто­ра, у якой гля­дач мо­жа слу­хаць гук вет­ру, кро­кі ча­ла­ве­ка, пту­шак. Ёсць час за­ду­мац­ца, хто та­кі ча­ла­век, за якім мы со­чым, ку­ды ён ідзе і якое яго жыц­цё. І то­ль­кі ў кан­цы пад­арож­жа мы да­ве­да­емся пра ге­роя кры­ху бо­льш. «Адзін дзень» — мед­ыта­тыў­нае роўд-му­ ві, якое да­зва­ляе па­ра­зва­жаць пра тое, што мы ро­бім са сва­ім ча­сам. Шля­хам Фла­эрці Зра­зу­ме­ла, у пра­гра­мах IDFA-2020 бы­ло і шмат сту­жак-да­сле­да­ван­няў, на­зі­ ран­няў за чу­жым, шмат у чым экза­тыч­ным све­там. Кар­ці­ны, у якіх ге­роі быц­

43

цам бы не ба­чаць аб’­екты­ва ка­ме­ры і пра­цяг­ва­юць «за­ймац­ца сва­імі спра­ ва­мі», з роз­ным по­спе­хам зды­ма­юць ужо амаль ста­год­дзе з ча­соў ад­на­го з пі­яне­раў гэ­та­га жан­ру да­ку­мен­та­ліс­ты­кі Ро­бер­та Фла­эрці. Ад­на з «фла­эрці­янскіх» сту­жак — «Ад­ары­ка» Ёсі­ра Аку­та­ні — най­пад­ра­ бяз­ней­шым чы­нам рас­па­вя­дае аб уні­ка­ль­най зні­ка­ючай ку­ль­ту­ры жа­но­ ча­га стрып­ты­зу ў Япо­ніі. Так­тоў­ная ды да­сціп­ная стуж­ка Аку­та­ні аку­рат­на асвят­ляе яшчэ ад­ну лі­нію ген­дар­на­га падзе­лу. Спек­так­лі Odoriko — гэ­та інтэн­сіў­ныя, ча­сам акра­ба­тыч­ныя тан­цы, якія вы­кон­ва­юцца ў шы­коў­ных кас­цю­мах — пры­нам­сі па­куль кас­цю­мы не зды­ма­юцца. Ка­лі­сь­ці гэ­тае спе­цы­фіч­нае мас­тац­тва бы­ло па­пу­ляр­ным, але ця­пер яго мож­на ўба­чыць то­ль­кі ў не­ка­ль­кіх клу­бах кра­іны. Ге­ра­іні фі­ль­ма пад­арож­ні­ча­юць ад тэ­атра да тэ­атра, вы­сту­па­ючы на пра­ця­гу дзе­ся­ці дзён для сва­ёй аўды­то­рыі, якая ўвесь час ска­ра­ча­ецца. Гля­дач на­зі­рае, як вы­ка­наў­цы ядуць, бал­бо­чуць, рых­ ту­юцца вы­йсці на сцэ­ну, а по­тым вяр­та­юцца без адзен­ня ў свае гры­мёр­кі на­ват без кроп­лі збян­тэ­жа­нас­ці пе­рад ка­ме­рай. Ёсі­ра Аку­та­ні фік­суе дэ­та­лі не­звы­чай­най, тра­ды­цый­най для япон­скай ку­ль­ту­ры пра­фе­сіі ад­ары­ка і іх кан­траст з су­час­ны­мі па­ўся­дзён­ны­мі пы­тан­ня­мі, з які­мі су­ты­ка­юцца жан­чы­ ны. «Спа­дзя­юся, вы ве­да­еце, што па-за сцэ­най мы са­рам­лі­выя і пра­ві­ль­ныя дзяў­чы­ны», — ка­жа ад­на з ад­ары­ка ў рэ­дкі мо­мант, ка­лі звяр­та­ецца да рэ­ жы­сё­ра. Яшчэ ад­ной стуж­кай, што ад­дае на­леж­нае ку­ль­тур­най уні­ка­ль­нас­ці пэў­на­га рэ­гі­ёна, стаў фі­льм «Це­лы» Элоя Да­мін­ге­са Се­рэ­на. Ка­рот­кая, на адзі­нац­цаць хві­лін, кар­ці­на пе­ра­но­сіць гле­да­ча ў Га­лі­сію, са­мы па­ўноч­на-за­ход­ні рэ­гі­ён Іспа­ніі. Тут кож­ны год ад­бы­ва­ецца ад­на з са­мых ста­ра­жыт­ных фор­маў кар­ на­ва­лу. На пра­ця­гу не­ка­ль­кіх дзён пра­во­дзяц­ца па­ра­ды з фе­ла і пе­лі­кей­ ра — пер­са­на­жаў, якія но­сяць эфек­тныя ўбо­ры, у тым лі­ку яркую мас­ку і по­яс, на­ні­за­ны на вя­лі­кія зва­ноч­кі. Яшчэ ад­на тра­ды­цыя — фа­ра­па­да: удзе­ль­ні­кі за­кід­ва­юць ад­но ад­на­го ану­ча­мі, па­кры­ты­мі бру­дам. Так­са­ма ідзе бой, у якім на ўдзе­ль­ні­каў кі­да­юць му­ку і му­ра­шоў, а над на­тоў­пам уз­вы­ша­юцца ве­лі­ зар­ныя вы­явы му­ра­шак. Сво­еа­саб­лі­выя ўра­чыс­тас­ці, асвет­ле­ныя фа­ке­ла­мі і ў су­пра­ва­джэн­ні ба­ра­ба­наў, пе­ра­ка­наў­ча зня­тыя ў гэ­тым ка­рот­кім да­ку­мен­та­ль­ным фі­ль­ме — быц­цам вы са­мі ста­ялі ся­род гу­ляк, па­гру­жа­ныя ў ве­ка­веч­ ны языч­ніц­кі ры­ту­ал. На­чныя сцэ­ны шчы­ль­на­га вя­чэр­ня­га тлу­му на­бы­ва­юць да­дат­ко­вае зна­чэн­не, ка­лі ве­даць, што гэ­та ўра­чыс­тасць ад­бы­ла­ся ў кан­цы лю­та­га, уся­го за дзе­сяць дзён да пер­ша­га па­цвер­джа­на­га вы­пад­ку Covid-19 у рэ­гі­ёне. Га­лоў­на­му прад­ме­ту да­ку­мен­та­ліс­ты­кі, са­цы­яль­най антра­па­ло­гіі, пры­све­ча­ на і зня­тая ў Цэн­тра­ль­най Афры­цы ка­рот­ка­мет­раж­ная стуж­ка фран­цу­жан­кі Ан Бер­ціль Во­п’янд Ндэ­сэйт «Бой­і-бій­о». Гіс­то­рыя па­чы­на­ецца з бой­ні, дзе кож­ную ра­ні­цу за­бі­ва­юць ка­роў. Вя­лі­кія ту­шы звя­за­ны па­між са­бой вя­роў­кай і скла­дзе­ны вы­со­ка на руч­ную ка­ляс­ку. Мяс­ны ку­р’ер на­кі­роў­вае пе­ра­гру­жа­ ную ка­ляс­ку праз бур­ны ву­ліч­ны рух да свай­го на­ча­ль­ні­ка, мяс­ні­ка. Шы­ла, га­лоў­ны ге­рой, — адзін з та­кіх ку­р’е­раў. Яго мя­нуш­ка — «Бой­і-бій­о», аль­бо «пад­вой­нае лёг­кае». Ка­рот­кі на­зі­ра­ль­ны фі­льм рас­каз­вае пра па­ўся­дзён­нае жыц­цё ге­роя і яго ма­ру стаць пра­фе­сій­ным бе­гу­ном і пе­ра­маг­чы ў ма­ра­фо­не. Шы­ла за­хоп­ле­ны бе­гам і по­ўны ра­шу­час­ці да­сяг­нуць сва­ёй мэ­ты, але рэ­аліі што­дзён­на­га жыц­ця пра­цу­юць су­праць яго. Жон­ка лі­чыць, што трэ­ні­роў­кі — гэ­та пус­тая тра­та ча­су: яна хо­ча, каб ён бо­льш пра­ца­ваў на за­бес­пя­чэн­не ся­м’і. Ся­бар Шы­лы так­са­ма спра­буе ад­га­ва­рыць яго ад вы­ка­нан­ня яго ма­ры. Яму так­са­ма па­трэб­ныя гро­шы, каб за­пла­ціць за аб­ра­зан­не свай­го ма­ле­нь­ка­ га сы­на, і ён зма­га­ецца з рэ­лі­гій­най ды­ле­май: ці вар­та яму пры­трым­лі­вац­ца тра­ды­цый­най іслам­скай або ка­та­ліц­кай ве­ры. Па­мяць, га­ва­ры Да­ку­мен­та­ліс­ты­ка пер­ша­па­чат­ко­ва з’я­ві­ла­ся як сро­дак фік­са­цыі ды архі­ ва­цыі воб­ра­заў на­ва­ко­ль­на­га жыц­ця. Су­час­ныя да­ку­ме­на­ліс­ты з за­да­ва­ль­ нен­нем ка­рыс­та­юцца архі­ва­мі ды на­пра­цоў­ка­мі па­пя­рэд­ні­каў, да­стат­ко­ва ўспом­ніць ман­таж­ныя шэ­дэў­ры Сяр­гея Лаз­ні­цы. Слуш­на ды спра­вяд­лі­ва, што на амстэр­дам­скім фес­ты­ва­лі існуе асоб­ная на­мі­на­цыя для ман­таж­на­га архіў­ на­га кі­но. Пры­чым спа­бор­ні­чаць у ёй мо­гуць стуж­кі з роз­ных кон­кур­сных пра­грам. снежань, 2020

44

Ад­ной з са­мых леп­шых кар­цін IDFA-2020 ста­ла «Ані» Хе­ле­ны Тршэс­ці­ка­вай, уні­ка­ль­нае шмат­га­до­вае на­зі­ран­не за ад­ной з жы­ха­рак Пра­гі. Ані пе­ра­ста­ла быць сэкс-ра­бот­ні­цай у 46 га­доў, але з тых ча­соў яна ўвесь час вяр­та­ецца на ву­лі­цы Пра­гі. Зды­мач­ная гру­па Хе­ле­ны Тршэс­ці­ка­вай так­са­ма ўвесь час вяр­ та­ла­ся да Ані ў пе­ры­яд з 1996 па 2012 год. Два га­ды та­му чэш­ская рэ­жы­сёр­ка атры­ма­ла най­вы­шэй­шую ўзна­га­ро­ду IDFA за фі­льм — 35-га­до­вае на­зі­ран­не за жыц­цём ся­мей­най па­ры. Гэ­та твор­чы ме­тад Тршэс­ці­ка­вай: яна шмат га­доў со­чыць за про­сты­мі лю­дзь­мі ў тым, што яна на­зы­вае «пра­меж­ка­вым ста­нам». Уні­ка­ль­ныя пра­цяг­лыя пра­екты аўтар­кі так­са­ма ўскос­на фік­су­юць вя­лі­кія гіс­ то­рыі — у да­дзе­ным вы­пад­ку га­ды эка­на­міч­на­га кры­зі­су, якія ча­сам пры­му­ ша­юць Ані раз­ва­жаць пра ка­му­нізм. «Пе­рад тым як згас­не свят­ло» Алі Аса­фі — бліс­ку­чы ка­лаж з пла­ка­таў, вок­ла­ дак ча­со­пі­саў, архіў­ных ма­тэ­ры­ялаў, джа­за­вай му­зы­кі і ані­ма­цыі, вяр­тан­не на арт-сцэ­ну Ма­ро­ка 1970-х, па­ка­за­нае з пун­кту гле­джан­ня са­міх мас­та­коў і

акцё­раў. Шмат хто з іх па­ві­нен быў апы­нуц­ца ў тур­ме аль­бо бяс­след­на знік­ нуць. Гіс­то­рыя раз­гор­тва­ецца ва­кол ма­ра­кан­ска­га не­за­леж­на­га фі­ль­ма 1974 го­да «Пра пэў­ныя бес­сэн­соў­ныя падзеі» Мус­та­фы Дзер­каў­і, дзе гру­па ма­ «Мастацтва» № 12 (453)

ла­дых кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў за­яві­ла пра ро­лю но­ва­га ма­ра­кан­ска­га кі­не­ма­тог­ра­фа ў гра­мад­стве. Кон­трку­ль­ту­ра ўзнік­ла ў вы­ні­ку мар­ксіс­цкіх сту­дэн­цкіх ру­хаў, якія раз­гля­да­лі кі­но як «інстру­мент для сен­сі­бі­лі­за­цыі» і са­ма­адкрыц­ ця. Ад­нак па­сля ўся­го ад­на­го пуб­ліч­на­га пра­гля­ду ўрад пад­вер­гнуў стуж­ку «Пра пэў­ныя бес­сэн­соў­ныя падзеі» цэн­зу­ры. Не­га­ты­вы гэ­та­га да­ўно стра­ча­ на­га фі­ль­ма бы­лі зноў ад­кры­тыя ў Іспа­ніі і ня­даў­на ад­ноў­ле­ныя. Пры­све­ча­ны ахвя­рам цэн­зу­ры і пры­гнё­ту, «Пе­рад тым як згас­не свят­ло» вы­ка­рыс­тоў­вае ад­рэ­да­га­ва­ныя фраг­мен­ты ста­рой стуж­кі, па­каз якіх вы­клі­каў хва­ля­ван­ні на іх ра­дзі­ме. Як і ў фі­ль­ме Алі Аса­фі, ды ў шмат якіх іншых кар­ці­нах IDFA2020, у стуж­цы іран­кі Фі­ру­зы Хас­ра­ва­ні «Рэ­нтге­наг­ра­ма ся­м’і» пры­сут­ні­чае за­кад­ра­вы тэкст. «Ма­ці вы­йшла за­муж за фо­та ба­ць­кі», — рас­па­вя­дае рэ­жы­сёр­ка Фі­ру­за Хас­ ра­ва­ні на па­чат­ку гэ­та­га глы­бо­ка аса­біс­та­га да­ку­мен­та­ль­на­га фі­ль­ма. Ха­ця яна га­во­рыць не ме­та­фа­рыч­на. Яе ма­ці Тай­і лі­та­ра­ль­на вы­йшла за­муж за парт­рэт Ха­сэй­на ў Тэ­ге­ра­не — той зна­хо­дзіў­ся ў Швей­ца­рыі і не змог вяр­ нуц­ца на ра­дзі­му на вя­сел­ле. Гэ­ты эпі­зод ілюс­труе раз­рыў па­між су­жэн­ца­мі: Ха­сэйн — свец­кі пра­грэ­сіст, а Таі — на­бож­ная, тра­ды­цый­ная му­су­ль­ман­ка. Але гэ­тая ся­мей­ная гіс­то­рыя — свай­го ро­ду рэ­нтген, які ага­ляе кан­флік­ты іран­ ска­га гра­мад­ства на­пя­рэ­дад­ні і па­сля Іран­скай рэ­ва­лю­цыі 1979 го­да. Акра­мя

К і­н о / Агл яд ка­мен­та­ры­яў Хас­ра­ва­ні, мы чу­ем чы­тан­не ліс­тоў і ўспа­мі­ны пра раз­мо­вы яе ба­ць­коў. У той жа час мы ба­чым фа­таг­ра­фіі і ві­дэа з ся­мей­на­га архі­ва. Гэ­тыя фраг­мен­ты пе­ра­мя­жоў­ва­юцца са сты­лі­за­ва­ны­мі здым­ка­мі ба­ць­коў­ска­га до­ ма рэ­жы­сёр­кі, яго дэ­ко­рам і прад­ме­та­мі інтэ­р’е­ру, якія тон­ка ад­люс­троў­ва­юць кож­ны но­вы этап у су­жэн­скім жыц­ці яе ба­ць­коў — і ў іран­скім гра­мад­стве. Жу­ры по­ўна­мет­раж­на­га кон­кур­су IDFA-2020 адзна­чы­ла Хас­ра­ва­ні ўзна­га­ро­ дай за леп­шы фі­льм, а ад­мыс­ло­вае жу­ры, якое ацэ­нь­ва­ла ме­на­ві­та стуж­кі, зроб­ле­ныя з архіў­ных ма­тэ­ры­ялаў, аб’­яві­ла фі­льм пе­ра­мож­цам яшчэ і ў гэ­тай на­мі­на­цыі.

45

ва Укра­іне хло­пец стаў ва­лан­цё­рам Чыр­во­на­га Кры­жа. Ці ўця­каць ад вай­ны, ці спра­ба­ваць да­па­ма­гаць лю­дзям пе­ра­но­сіць жар­сці вай­ны — та­кая ды­ле­ ма ста­іць пе­рад ге­ро­ем пад­час ві­зі­ту да бра­та ў Гер­ма­нію і эма­цы­яна­ль­на­га спат­кан­ня са сва­яка­мі ў Іра­ку. Пад­арож­жы Андрыя пе­ра­мя­жоў­ва­юцца кад­ра­

Вы­ра­та­ваць ча­ла­ве­ка І тым не менш, са­мы­мі ці­ка­вы­мі на лю­бым фес­ты­ва­лі да­ку­мен­та­ль­на­га кі­но бы­лі і за­ста­юцца ча­ла­ве­чыя гіс­то­рыі. На IDFA-2020 та­кія час­цей за іншыя сус­тра­ка­лі ў кон­кур­снай пра­гра­ме дэ­бю­тан­таў. «Усё не бу­дзе доб­ра» Ад­ры­яна Пір­ву і Хе­ле­ны Мак­сём рас­каз­вае гра­ніч­на шчы­рую гіс­то­рыю ка­хан­ня ма­ла­до­га ру­мы­на ды ўкра­інкі, ахвяр Чар­но­бы­льс­кай ка­тас­тро­фы. Ма­ла­дыя лю­дзі — ра­вес­ні­кі тра­ге­дыі, яна моц­на ад­бі­ла­ся на іх зда­роў­і. Яны вы­ра­ша­юць зняць стуж­ку пра тых, хто па­цяр­пеў і цяр­піць ад «мір­на­га ата­му», а ў вы­ні­ку зня­лі фі­льм пра ся­бе са­міх. Асноў­ная ўва­га ў

мі гу­ма­ні­тар­най да­па­мо­гі, дэ­ман­стра­цы­яй ва­еннай сі­лы, свя­точ­ны­мі схо­да­ мі і ка­ва­лач­ка­мі па­ўся­дзён­на­га жыц­ця — як бяс­кон­цы цыкл вай­ны і мі­ру — у надзвы­чай та­ле­на­ві­тай чор­на-бе­лай вы­яве гэ­та­га фі­ль­ма, моц­най і пра­ўдзі­ вай су­час­най тра­ге­дыі. *** Сё­ле­та на анлайн-вер­сіі IDFA бы­ло прад­стаў­ле­на бо­льш за дзве со­тні сту­жак у роз­ных на­мі­на­цы­ях, ка­ля дзе­ся­ці кон­кур­сных і па­ўта­ра дзя­сят­кі па­за­кон­ кур­сных. Со­тні роз­ных сус­трэч у меж­ах кі­на­рын­ку, гу­тар­кі з аўта­ра­мі, май­ стар-кла­сы бы­лі па­збаў­ле­ны энер­ге­ты­кі жы­вых эмо­цый, але на­ват у та­кім, усе­ча­ным, вы­гля­дзе IDFA-2020 зра­бі­ла ўра­жан­не. За­ста­ецца спа­дзя­вац­ца, што праз год да ві­дэ­афай­лаў у вір­ту­аль­най ві­дэ­атэ­цы ды тран­сля­цый у Zoom бу­дуць да­да­дзе­ны атмас­фер­ныя се­ансы ў фес­ты­ва­ль­ным ком­плек­се «Ту­чын­ скі» по­бач са зна­ка­мі­ты­мі амстэ­дам­скі­мі ка­на­ла­мі, а так­са­ма цуд пры­сут­нас­ ці жы­во­га ча­ла­ве­ка. Апош­няе і ёсць сэн­сам да­ку­мен­та­ліс­ты­кі. кар­ці­не, акра­мя ба­ра­ць­бы з фі­зіч­ны­мі пра­бле­ма­мі аўта­раў-ге­ро­яў, за­клю­ ча­ецца ў тым, што ме­на­ві­та іх звяз­вае і што ім пе­ра­шка­джае. Га­вор­ка ідзе пра шчас­це, лю­боў і ня­ўпэў­не­насць. Што трэ­ба, каб за­ста­вац­ца раз­ам? По­шук ад­ка­зу на гэ­тае пы­тан­не ста­но­віц­ца для Хе­ле­ны і Ад­ры­яна бо­льш важ­кім за іх аса­біс­тую гіс­то­рыю. На­рэш­це, пе­ра­мож­ца кон­кур­снай пра­гра­мы дэ­бю­таў, на маю дум­ку, леп­шы фі­льм IDFA-2020 — «Гэ­ты дождж ні­ко­лі не спы­ніц­ца» Алі­ны Гор­ла­вай: аб­ са­лют­на ўні­ка­ль­ная гіс­то­рыя ма­ла­до­га хлоп­ца, які вы­му­ша­ны быў па­кі­нуць ад­ра­зу дзве кра­іны. Ка­лі па­ча­ла­ся вай­на ў Сі­рыі, Андрый, сын сі­рый­ца і ўкра­ інкі, раз­ам з ба­ць­ка­мі пе­ра­ехаў да рад­ні ма­ці ў Кі­еў. Па­сля па­чат­ку вай­ны

1. «Гэты дождж ніколі не спыніцца».

2. «Недаравальна».

3. «Немезіс».

4. «Рэнтгенаграма сям'і».

5. «Усё не будзе добра».

6. «Целы».

7. «Адзін дзень».

8. «Бойі-бійо».

9. «Перад тым як згасне святло».

10. «Ані». снежань, 2020

46

Г адавы змест 2020

ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы, ды­зайн

АМЯ­ЛЬ­КО­ВІЧ Дар’я. Про­стыя сю­жэ­ты. Вы­ста­ва Яна Ка­ма­ра ў На­цы­яна­ль­ным гіс­та­рыч­ным му­зеі. ІV — 24; Дос­вед РОС­ФО­ТО: і люс­ тэр­ка, і ма­ла­ток. VIІ — 8. БА­РАЗ­НА Мі­хал. Плас­ты­ка Дзміт­ рыя Ага­на­ва. VІІІ — 22. БЕ­ЛЯ­ВЕЦ Але­ся. Арт-да­йджэст. І — 5, ІІІ — 3; Во­ль­ная птуш­ка жы­ва­пі­су. «Зна­кі твор­чай во­лі» Зоі Літ­ві­на­вай у На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі. І — 16; Цы­та­ дэль ма­дэр­ніз­му УНО­ВІС. Баў­хаўз і спад­чын­ні­кі Ма­ле­ві­ча. (+ ENG SUMMARY). ІІ — 45; Дэ­да­ла­вы гу­ль­ні са смеш­ным кан­цом. «Па­ра­ле­ль­ныя ўяў­лен­ні» Аль­гі­са Грыш­ке­ві­чу­са ў га­ле­рэі «Ў». ІІІ — 18; Ад ну­ля­вой да зор­най га­дзі­ ны. «Шля­хі ня­мец­ка­га мас­тац­тва з 1949 го­да па сён­няш­ні дзень» у Па­ла­цы мас­тац­тва. ІV — 13; Агонь і сму­так у фор­мах брон­зы. Ме­ма­ ры­ял па­мя­ці спа­ле­ных вё­сак Ма­ гі­лёў­скай воб­лас­ці ў вёс­цы Бор­кі.

V — 18; Мал­га­жа­та Дміт­рук. Во­ ль­насць ру­ху. VI — 8; Ма­лы фар­ мат на (не)бяс­печ­най ад­лег­лас­ці. Вы­ста­ва ў май­стэр­ні Тац­ця­ны Кан­ дра­цен­ка. VІІІ — 14; Квет­кі для хра­ма. «Мая спо­ведзь» Ула­дзі­мі­ра Ба­са­лы­гі ў Па­ла­цы мас­тац­тва. Х — 8; Урба­ніс­тыч­ныя раз­ва­гі п­ра Мінск і не то­ль­кі. «Во­сі экзіс­тэн­ цыі: мас­тац­тва і су­час­ны го­рад» у На­цы­яна­ль­ным гіс­та­рыч­ным му­зеі. ХІ — 4; Пра­вес­ці праз плынь. Вы­ ста­ва Ка­ця­ры­ны Па­шке­віч «Fast Flow» у га­ле­рэі ДК. ХІІ — 22. БЕ­ЛЯ­ВЕЦ Але­ся, КА­ВА­ЛЕН­КА Але­ на. Кас­міч­ны ген суп­рэ­ма­тыз­му. Архі­тэк­тар-ві­зі­янер Ла­зар Хі­дэ­ кель. (+ ENG SUMMARY). II — 14. БУ­РАС Аляк­сандр. Леў Юдзін. Па­ эты­ка ма­тэ­ры­яль­нас­ці. ІІ — 34. ВАЙ­НІЦ­КІ Па­вел. Вэр­хал ад Уор­ха­ла. «Поп-арт у га­ле­рэі LIBRA». ІV — 22; Ма­ну­мен­та­ль­ныя воб­ра­зы эпох. Юбі­лей­ная вы­ста­ва Ана­то­ля Арці­мо­ві­ча. Х — 10. ВА­СІ­ЛЕЎ­СКІ Пёт­ра. Ча­ты­ры як ад­но цэ­лае. Лі­пе­ньс­кія вы­ста­вы ў Па­ла­цы мас­тац­тва. VІІІ — 20; «Су­ час­нае мас­тац­тва» ўча­раш­ня­га дня? ІХ — 14; Му­зей у Бя­лы­ні­чах. Х — 2; Рэ­чы­ца. Кра­язнаў­чы му­зей і кар­цін­ная га­ле­рэя. ХІ — 2; Уз­ дзен­скі ра­ённы гіс­то­ры­ка-кра­язнаў­чы му­зей. ХІІ — 2; На­блі­зіц­ца «Мастацтва» № 12 (453)

да Бо­га, каб раз­гле­дзець ча­ла­ ве­ка. «Лес­ві­ца ў не­ба» Ула­дзі­мі­ра Віш­неў­ска­га ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі. ХІІ — 10. ГА­ЕЎСКАЯ Ма­ры­на. Сты­пен­дыі і ста­жы­роў­кі. ІІІ — 4; Маг­чы­мас­ці для мас­та­коў у эпо­ху пан­дэ­міі. (Час­тка І, ІІ, ІІІ, ІV, V, VІ, VІІ — 3); Пра­гра­ма Norden. VІІІ — 3. ГАЎ­РЫ­ЛЮК Лю­боў. Ва­лян­цін Нуд­ноў. Фор­ма сіг­на­лу. І — 4; РА­ МА­НА­ВА Га­лі­на. Ма­ля­ваць кож­ны дзень, лёг­кае не­вы­пад­ко­вае. ІІІ — 6; Ад­чуць ад­рыў. «Па­хо­джан­не ві­даў. ДНК 90-х» у Ві­лен­скім му­зеі су­час­на­га мас­тац­тва МО. ІІІ — 16; Мін­даў­гас Габ­рэ­нас. SlowFlow дып­ла­ма­та і фа­тог­ра­фа. ІV — 4; Ад па­глыб­лен­ня па­ра­док­су да раў­на­ва­гі. «Пра шкло» Во­ль­гі Са­зы­кі­най у На­цы­яна­ль­ным мас­ тац­кім му­зеі». ІV — 20; Bazinato. Не бы­ло і не мер­ка­ва­ла­ся. V — 4; Сут­насць крох­кіх рэ­чаў. «Аўта­ но­мія во­лі» Іло­ны Ка­са­бу­ка ў га­ ле­рэі ДК. V — 16; «Ка­лі я па­йду з жыц­ця…» Алфа­віт вай­ны ў НЦСМ.

VI — 18; Жа­нна Ка­пус­ні­ка­ва. Спа­ дзя­юся, я рас­ту. VIІ — 4; Плас­тык за­быц­ця. «Доў­гая да­ро­га да­моў» Ма­шы Ма­роз уНЦСМ. VIІ — 18; Андрэй Ба­са­лы­га, Во­ль­га Ні­кі­шы­на. Не­ль­га аб­ясцэ­нь­ваць мас­тац­тва.

VIІІ — 10; Ма­рат Ге­ль­ман. Пра­ гма­ты­ка ку­ль­ту­ры. ІХ — 4; Соф’я Са­доў­ская. Не­стэ­ры­лі­за­ва­нае мас­тац­тва. Х — 4; Лан­дшафт на­зі­ рае за та­бой. Пле­нэр «Genius loci» ў Кап­та­ру­нах. Х — 16; Мо­ра по­бач. ХІ — 8; Жа­но­чае сэр­ца МФМ. Ме­ сяц фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску і Брэс­це. ХІ — 14; Тац­ця­на Бем­бель. Под­ых інша­га ўзроў­ню. ХІІ — 4; Асця­ рож­на! Вы­со­кае на­пру­жан­не! «8 рэ­гі­ён» Сяр­гея Гры­не­ві­ча ў Грод­не. ХІІ — 20. ДУ­ХОЎ­НІ­КАЎ Андрэй, КА­ТО­ВІЧ Тац­ця­на. Суп­рэ­ма­тыя но­ва­ га. Ма­ла­дыя і чыс­тыя. (+ ENG SUMMARY). II — 4. ІЗА­ФА­ТА­ВА Ка­ця­ры­на. Акцэнт на ко­ле­ры. «Чыр­во­ны — код на­цыі. Сак­ра­ль­насць. Эстэ­ты­ка. Ула­да» ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім му­зеі.

V — 12; Па­між фі­гу­ра­ты­вам і аб­страк­цы­яй. Мі­ка­лай Ка­зак і яго ідэн­ты­фі­ка­ва­ны твор. V — 20. КА­ЛЯН­КЕ­ВІЧ Ка­ця­ры­на. Му­зе­е-­ фі­ка­цыя ліч­ба­ва­га мас­тац­тва: інсты­ту­ты, ка­лек­цы, во­пыт кан­ сер­ва­цыі. VI — 4; Нэт-арт — агу­ль­ ны план. VIІІ — 10.

КА­ТО­ВІЧ Тац­ця­на. Апос­та­лы Ма­ле­ві­ча. Мі­ка­лай Су­эцін і Ілля Чаш­нік. ІІ — 24. ЛЫ­СЕН­КА Ла­ры­са. Па­між ко­ле­ рам і зна­кам. «Гра­фі­ка го­да» ў Мас­тац­кай га­ле­рэі На­цы­яна­ль­на­га По­ла­цка­га гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­на­га му­зея-за­па­вед­ні­ка. ІІІ — 20. МА­ЛЕЙ Аляк­сандр. Час квад­ра­та. Эсэ мас­та­ка і тэ­арэ­ты­ка су­час­на­га мас­тац­тва, арга­ні­за­та­ра твор­ча­га аб’яднан­ня «Квад­рат». ІІ — 40. МО­НІЧ Змі­цер. За­бы­тае імя. Да 240-год­дзя з дня на­ра­джэн­ня Яна Да­ме­ля. VI — 13; Рэ­шткі мас­ тац­кай спад­чы­ны Яна Да­ме­ля.

VIІ — 14. ПІ­ГА­ЛЬС­КАЯ Ала. Ды­зайн і на­цы­ яна­ль­ная ідэн­тыч­насць. І — 48; Ча­му ня­ма вя­до­мых мас­та­чак УНО­ВІ­СА? Хая Ка­ган і Яўге­нія Ма­га­рыл. ІІ — 30; Вы­к лік, які мы не жа­да­ем пры­маць. Эка­ла­гіч­ны ды­зайн і эка­ла­гіч­ны пад­ыход у ды­зай­не. ІІІ — 48; Ча­му фе­мі­ нізм і раў­нап­раў­е важ­ныя для ды­зай­ну? ІV — 48; Ды­зайн і каш­тоў­нас­ці. Ці мо­жа ды­зайн са­дзей­ні­чаць зме­нам? V — 48; Ды­зайн, які спры­яе ўстой­лі­ва­му раз­віц­цю, — што гэ­та зна­чыць?

VI — 48; Ці па­трэб­на ў ды­зай­ не зва­рот­ная су­вязь і што яна дае? VIІ — 48; Ніш­то не з’яўля­ ецца злым ад па­чат­ку. Пра­кты­кі інтэг­ра­цыі і вы­цяс­нен­ня мі­ну­ла­га ў ды­зайн-пра­ектах. VIІІ — 48; На­ цы­яна­ль­ная гіс­то­рыя гра­фіч­на­га ды­зай­ну. ІХ — 48; Гля­дзець кні­гі не шкод­на. Ды­зайн кніг у фар­ма­ це між­на­род­ных вы­стаў і прэ­мій. Х — 48; Му­зе­ефі­ка­цыя ці му­мі­ фі­ка­цыя? ХІ — 48; Што ро­біць ды­зайн акту­аль­ным? ХІІ — 48. РЖЭ­УЦКАЯ Свят­ла­на. «Мой анёлза­ха­ва­ль­нік…» «Арлен Каш­ку­рэ­ віч (1929—2013). Да 90-год­дзя з дня на­ра­джэн­ня» ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім. VIІІ — 18. РЫБ­ЧЫН­СКАЯ Во­ль­га. «Но­вая ідэя» для твор­ча­га са­юза. І — 8; У по­шу­ку пун­кту збор­кі. ІІІ — 10; Му­зей­ныя вы­к лі­кі: спо­са­бы рэ­ага­ван­ня. ІV — 8; Ка­му дзе не мес­ца. «Non place» у га­ле­рэі «АртБе­ла­русь». ХІ — 10. СЕ­РАБ­РО Ган­на. Раз­гер­ме­ты­за­ цыя. Вы­ста­ва Ся­мё­на Ма­та­лян­ца «Інстру­мен­ты чыс­тай бу­ду­чы­ні» ў га­ле­рэі «A&V». Х — 20; Не кра­най. «Кра­на­ль­ная дыс­тан­цыя»: апош­ няя вы­ста­ва ў га­ле­рэі «Ў». ХІІ — 14.

СЯ­МЁ­НАВА А ­ ле­на. Фор­му­ла дзя­цін­ства. Фо­та­пра­ект «2х2» у Му­зеі-май­стэр­ні За­іра Азгу­ра. І — 11; Вы­йсці за межы. «Іза­ля­цыя» Раз­алі­ны Бу­сел у Му­зеі-май­стэр­ ні За­іра Азгу­ра. ІІІ — 22; Па­сля жыц­ця. «РОSТ VІТАМ» Акса­ны Ве­ні­ямі­на­вай у Ме­ма­ры­яль­ным му­зеі-май­стэр­ні За­іра Азгу­ра.

VIІ — 22; Як гу­чыць па­ўза. Дзве вы­ста­вы Іга­ра Саў­чан­кі ў га­ле­рэі ДК. ХІ — 18. УСА­ВА Надзея. Та­ямні­цы ка­лек­ цыі Ві­ль­ге­ль­ма Ка­тар­бін­ска­га. І — 20; Арлен Каш­ку­рэ­віч. Аўта­бі­ ягра­фія. ІХ — 14. ХА­РЫ­ТО­НАВА В ­ ік­то­рыя. Не­ве­ра­ год­нае — та­ды і ця­пер. Вы­ста­ва Ма­ры­ны Ба­цю­ко­вай «In zoom» у га­ле­рэі «Ла­бі­рынт». VIІІ — 17; Па­та­емнае жыц­цё рэ­чаў. Вы­ста­ва Іва­на Се­мі­ле­та­ва ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­цы. ХІ — 9; Дум­ка, ува­ соб­ле­ная ў зна­ку. «Шрыфт: litera in primo» ў га­ле­рэі «Ла­бі­рынт». ХІІ — 18. ШЫ­ША­НАЎ Ва­ле­рый. Ро­ба­ты і ку­біс­тыч­ныя пра­ва­да­ры Да­ві­да Якер­со­на. ІІ — 27. ЭРЭН­БУРГ Ма­ры­на. Пра­меж­ка­ вы стан. IV Бе­ла­рус­кае тры­ена­ле ДПМ у Па­ла­цы мас­тац­тва. І — 12; Пад­анні PATSINKI. Вы­ста­ва Ра­ісы Сіп­ле­віч у Мас­тац­кай га­ле­рэі Мі­ хаі­ла Са­віц­ка­га. ІІІ — 14. тэ­атр

БА­БІ­НА Анта­ні­на. За­пыт на пі­сь­ мо­вае ду­ман­не. ХІ — 40. ВА­СІ­ЛЕ­ВІЧ Анас­та­сія. Кроп­ка нуль: рэ­трас­пек­ты­ва. V — 42; Андрэй Іва­ноў: «То­ль­кі падзеі ды ге­роі». ІХ — 40; Дзміт­рый Ба­гас­ лаў­скі: «Ка­лі ты спы­ніў­ся — ты па­мёр». ІХ — 41. ВЕР­ГУ­НОЎ Аляк­сандр. Тэ­атра­ль­ ныя бай­кі ад Вер­гу­но­ва. І — 44, ІІІ — 42, IV — 45, VI — 43, VIІ, VIІІ — 45, Х — 43, ХІ — 45, ХІІ — 41. ЕРМА­ЛО­ВІЧ-ДА­ШЧЫН­СКІ Дзміт­ рый. Прад­стаў­лен­не сла­вян­кі.

XIV Між­на­род­ны фес­ты­валь «Сла­вян­скія тэ­атра­ль­ныя сус­трэ­ чы». І — 38; Аркестр ма­ле­нь­кіх лю­дзей. «Фа­нат­кі» Ра­дзі­во­на Бя­лец­ка­га ў Го­ме­льс­кім га­рад­скім ма­ла­дзёж­ным тэ­атры. IV — 38; Па-за ка­но­нам. Воб­раз ва­енна­га па­ка­лен­ня ў спек­так­лях ма­ла­

Г адавы змест 2020

дых рэ­жы­сё­раў. V — 38; Буд­ні рэ­дка­га жан­ру. Му­зыч­ныя каз­кі ў Бе­ла­рус­кім дзяр­жаў­ным ма­ла­ дзёж­ным тэ­атры. VIІІ — 40; Па­куль жы­выя Арго­ны. VIІІ — 44; Гэ­та не ка­хан­не. «Лі­ліч­ка» ў Ма­гі­лёў­скім дра­ма­тыч­ным тэ­атры. ІХ — 43; Апты­мізм укра­інскай ку­ль­ту­ры. ХХІ­ІІ Між­на­род­ны тэ­атра­ль­ны фес­ты­валь «Ме­ль­па­ме­на Таў­рыі». Х — 40; Бе­ла­рус­кі Бог. «Сны аб Бе­ла­ру­сі» ў ТЮ­Гу. ХІ — 42; На сцэ­не пан­уюць не ты­па­жы. «Блы­ та­ні­на» ў тэ­атры-сту­дыі «Ад­крый у са­бе акцё­ра» (Брэст). ХІ — 44; Па­лес­кі шторм. «На­ва­ль­ні­ца» ў Па­лес­кім дра­ма­тыч­ным тэ­атры. ХІІ — 36; Femme fatale. «Пі­ка­вая да­ма» ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры. ХІІ — 38. ІВА­НОЎ­СКІ Юрый. «Што жа ты, ду­ша, мі­ма раю пра­йшла?». «Ваў­ка­лак» у На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Яку­ба Ко­ла­са. ІІІ — 38; У той самы камедыйны момант «Шлюб па-іта­ль­янску» ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Яку­ба Ко­ла­са. ХІІ — 40. ЛАШ­КЕ­ВІЧ Жа­на. Арт-да­йджэст. І — 35, ІІІ — 33; Каз­ка вы­пра­ба­ ван­няў. «Дзюй­мо­вач­ка» Бе­ла­рус­ ка­га тэ­атра ля­лек. І — 42; Чор­ны па­кой. Усе­ра­сій­скі се­мі­нар па ра­бо­це з гле­да­ча­мі ў Рас­ійскім ака­дэ­міч­ным мо­ла­дзе­вым тэ­атры. І — 43; Су­хая рэ­шта. «Ка­роль Лір» у На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Янкі Ку­па­лы. ІІІ — 34; Тэ­атр для ста­лен­ня. IV — 40; Ніх­то на­ват не па­мёр. «Да­чні­кі» Мак­сі­ма Гор­ка­га ў На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Мак­ сі­ма Гор­ка­га. IV — 42; Свая мас­ та­коў­ская пра­ўда. Між­на­род­ны кон­курс «Тэ­атр у фо­та­аб’екты­ве».

VI — 40; Спад­чы­на ў нас. ІХ — 33. ЛАШ­КЕ­ВІЧ Жа­на, ЯРО­МІ­НА Ка­ця­ ры­на, ЕРМА­ЛОВІЧ ­ -ДА­ШЧЫН­СКІ Дзміт­рый. Вы­к лік но­вай рэ­аль­ нас­ці. VІI — 38. НА­ЛІЎ­КА Лі­да. Па­лон бу­дзён­на­га гвал­ту. «Шлюб з вет­рам» у РТБД. І — 39. РА­ПА­ПОРТ Ла­ры­са. Не ў ад­ной ­ то­ль­кі на­шай ду­шы. «Каз­кі дзя­ дзь­кі Яку­ба» ў ТЮ­Гу. Х — 36. СЕМ­ЧАН­КА Во­ль­га. Сфар­му­ля­ ваць свой лёс. VІІI — 38. ЯРО­МІ­НА Ка­ця­ры­на. Тэ­атр праз па­ра­ўнан­не. XIV Між­на­род­ны фес­ты­валь «Сла­вян­скія тэ­атра­ль­ ныя сус­трэ­чы». І — 36; Лёг­касць з пад­вой­ным дном. «Пер­шы» ў

На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Янкі Ку­па­лы. ІІІ — 40; Жыць пра­ві­ль­на. «Ся­ро­жа ве­ль­мі ту­пы» ў «Ок16». ІІІ — 41; Да­ра­жэй за зда­ро­вы ро­ з­ум. VIІІ — 42; …І агу­ль­ны дос­вед ад­крыц­ця. «У кра­іне нявывучаных уро­каў» па­вод­ле Ліі Ге­рас­кі­най у Бе­ла­рус­кім тэ­атры ля­лек. Х — 38; …І не­маг­чы­ма па­ста­віць на па­ўзу. Х Між­на­род­ны фо­рум тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва «Тэ­арт». ХІ — 36. му­зы­ка, ха­рэ­агра­фія

АЛА­ДА­ВА Ра­дас­ла­ва, ГА­НУЛ На­тал­ля. ZERO HOUR. Прэ­м’е­ра опе­ры Вік­та­ра Ка­пы­ць­ко «Уроч­ны час». IV — 34. АНДРЭ­ЕВА Юлія. У по­шу­ках но­вай кан­цэп­цыі. Х Мін­скі між­на­род­ны ка­ляд­ны опер­ны фо­рум. 1 — 24. БА­ЛА­БА­НО­ВІЧ Але­на. Са­пёр-му­ зы­кант, аль­бо Ру­жа ка­мер­на­га фэс­ту. Гу­тар­ка з Мі­ха­ілам Кан­стан­ ці­на­вым. VI — 26; Тац­ця­на Ула­сень. Ба­ле­ры­на з ха­рак­та­рам. VIІ — 34; «Тры­май­ся, На­та­ша!», аль­бо Но­выя ро­лі для мец­ца-сап­ра­на. ІХ — 20; Ца­рэў­на-ле­бедзь з кар­ ці­ны Уру­бе­ля. Люд­мі­ла Улан­ца­ва. ХІ — 28. БРЫ­ЛОН Во­ль­га. Эду­ард Мі­цуль. Вы­са­ка­род­ны ры­цар пес­ні.

VIІ — 30; Лі­дзія Кар­ма­льс­кая. Са­ лаў­іных спраў май­стар. VIІІ — 31; «Імя тваё дае мне сі­лы». Ган­на Рыж­ко­ва — ле­ген­да бе­ла­рус­кай эстра­ды. ХІ — 24. БУН­ЦЭВІЧ Надзея. «Плас­тфор­ма», со­нца і жан­чы­ны. Іна Асла­ма­ва і Ірэ­на Кат­віц­кая пра свой твор­чы пра­ект. V — 30; Сім­во­лі­ка свят­ла і ліч­баў. Но­выя пра­гра­мы Дзяр­жаў­ на­га ка­мер­на­га хо­ру. Х — 27. ВЕ­СЯ­ЛУ­ХА Ма­ры­на. Astroúnа. Каб пес­ні не зні­ка­лі. VІIІ — 28. ГА­НУЛ На­тал­ля. Вы­ні­кі дзе­ся­ці­ год­дзя. І — 27; Жы­выя ста­рон­кі па­мя­ці. «Жоў­тыя зор­кі» і «Па­мя­ці Але­ны Ца­гал­ка» ў Бел­арускай дзяр­жаўнай фі­лар­мо­ніі. ІІІ — 28; Спя­ваць за­ўсё­ды, спя­ваць усю­ды! Юбі­лей Ака­дэ­міч­най ха­ра­вой ка­пэ­ лы імя Шыр­мы. IV — 32; Здра­да — і па­ка­ран­не. Опе­ра-ба­лет «Ві­лі­сы. Фа­тум» — рэ­жы­сёр­скі дэ­бют Акса­ ны Вол­ка­вай. Х — 23. ГУТ­КОЎ­СКАЯ Свят­ла­на.

«Contemporary». Пяць ва­ры­янтаў. За­меж­ная ван­дроў­ка айчы­ных тан­цо­раў. V — 32.

КА­ПЫ­ЦЬ­КО Вік­тар. Імша Тац­ця­ ны Гаў­ры­ла­вай. VIІ — 28. МА­ЛЬ­ЦАЎ Ула­дзі­мір. Як па­чы­наў­ ся Ку­па­лаў­скі. Час­тка пер­шая. Му­ зыч­ныя па­ста­ноў­кі ў БДТ. ІХ — 34; Час­тка дру­гая. Аркестр. ХІ — 32; Час­тка трэ­цяя. Опе­ра. ХІІ — 30. МАР­ТЫ­НАВА А ­ ле­на. Ядна­ючы мі­ну­лае і бу­ду­чы­ню. XXV Між­на­ род­ны фес­ты­валь арган­най му­зы­кі «Зва­ны Са­фіі». ХІІ — 28. МУ­ШЫН­СКАЯ Тац­ця­на. Артда­йджэст (му­зы­ка). ІІІ — 23; Гу­ле­гі­на. Вяр­тан­не. Кан­цэрт зор­кі сус­вет­най опе­ры. ІІІ — 26; Рэ­цэп­ ты шчас­ця. Мю­зікл Ве­ні­ямі­на Бас­не­ра ў Му­зыч­ным тэ­атры. ІІІ — 31; Каб вы­ха­ваць ме­ла­ма­на. «Кош­чын дом» у Опер­ным тэ­атры.

V — 24; Люд­мі­ла Ко­лас. Усе фар­ бы сап­ра­на. VIІІ — 24; Пер, тро­лі і па­ра­ту­нак. Но­вая вер­сія ба­ле­та Эдвар­да Гры­га ў Вя­лі­кім тэ­атры. ІХ — 28; Рас­хі­нуць — да пра­сто­ раў Сус­ве­ту. Вы­ста­ва да 90-год­дзя сцэ­ног­ра­фа Яўге­на Лы­сі­ка. Х — 28; Энту­зі­язм як ру­ха­вік пра­грэ­ су. Фес­ты­валь ад­ной му­зыч­най шко­лы. Х — 30; Па­між Бо­гам і д’яблам. Но­вая вер­сія «Фа­уста» ў На­цы­яна­ль­най опе­ры. ХІІ — 24. ПАД­БЯ­РЭЗ­СКІ Дзміт­рый. Аса­біс­ ты ка­бі­нет. І — 34, ІІІ — 32, ІV — 37, V — 29, VII — 33, Х — 31, ХІ — 27, ХІІ — 35; Пра­с лу­ха­нае Дзміт­ры­ем Пад­бя­рэз­скім. VІ — 29; Арт-да­й­ джэст (му­зы­ка). І — 23. ПАН­КРА­ТА­ВА Анас­та­сія. Ча­му нам па­ву­чыц­ца ў Ба­ры­са Эйфма­на? Дзі­ця­чы тэ­атр тан­ца ў Санкт-Пе­ цяр­бур­гу. V — 35. РА­ТА­БЫ­ЛЬС­КАЯ Тац­ця­на. Ка­ра­на­ ві­рус у вер­сіі Пі­ны Баўш. «Сі­няя Ба­ра­да» ў тэ­атры Ву­пер­та­ля.

VI — 36. РУ­СЕЦ­КІ Сяр­гей. Спад­чын­нік За­бэй­ды. Бе­ла­рус­ка-чэш­скі тэ­нар Ва­лян­цін Пра­лат. І — 30. СА­ВІЦ­КАЯ Во­ль­га. «Ка­лі за­пла­ чаш, та­ды не да­спя­ва­еш…». Гу­тар­ка з опер­най са­ліс­ткай Ні­най Ша­ру­бі­най. V — 26; Дзя­ніс Янцэ­ віч. Знай­сці інта­на­цыю. VII — 24; У эстэ­ты­цы Bel canto. Ды­ялог са спя­вач­кай све­ту. ХІ — 20. СЯ­МАШ­КА Вік­тар. Бе­ла­рус­кі андэг­раўнд 1960—1970-х. Час­т­ ка І. ІХ — 24; Час­тка ІІ. Х — 32. СКУ­РА­ТА­ВА Эле­оно­ра. Бе­рын, Брамс і «Ці­ка-ці­ка». ІІІ — 24; Чым здзі­віць гле­да­ча? VI Між­на­род­ны фес­ты­валь «Ула­дзі­мір Спі­ва­коў

47

за­пра­шае…». ІV — 28. СУР­СКІ Ягор. Ста­тут XVIII ста­ год­дзя для слуц­кіх му­зы­кан­таў. І — 32. УЛА­НОЎ­СКАЯ Свят­ла­на. Тан­ца­­ валь­­ная ге­амет­рыя. «Суп­рэ­ма­ тыч­ны ба­лет». ІІ — 36; Анты­опе­ра. «Пе­ра­мо­га над Со­нцам». ІІ — 38; Фес­ты­ва­ль­ны па­стскрып­тум. Ха­рэ­агра­фіч­ны се­зон у Санкт-Пе­ цяр­бур­гу. VI — 30; Festival — inprogress. Іта­ль­янскі фес­ты­валь пер­фар­ма­тыў­ных мас­тац­тваў.

VІІI — 33. ФРА­ЛОЎ Аляк­сей. Кі­тай­ская му­зы­ка. Ме­та­фа­ра і рэ­аль­насць.

VI — 22. ЯГО­РА­ВА Во­ль­га. Не­па­ду­лад­ насць ча­су і пра­сто­ры. Андрэй Пан­ачэў­ны інтэр­прэ­туе Бет­хо­ве­на. І — 29. кі­но

СІ­ДА­РЭН­КА Антон. Арт-да­йджэст. І — 45, ІІІ — 43; Дзміт­рый Ма­ ха­мет. Га­лоў­ная за­да­ча. І — 46; Вік­тар Аслюк. У краі на­шых пе­сень. ІІІ — 44; Клю­ча­вое сло­ва. ІІІ — 47; Мы з мі­ну­ла­га. Бе­ла­рус­ кае гіс­та­рыч­нае кі­но як без­дань ня­вы­ка­рыс­та­ных маг­чы­мас­цей і не­ве­ра­год­ных пер­спек­тыў. ІV — 46; Вік­тар Аслюк, Андрэй Ку­ці­ла, Дар’я Юрке­віч, Ула­дзі­мір Каз­лоў.

V — 44; Дар’я Юрке­віч. Па­спра­ ба­ваць роз­ныя па­літ­ры. V — 46; Фэст пад сім­ва­лам COVID. Раз­ам, але па­асоб­ку. 60-ы Кра­каў­скі між­ на­род­ны кі­на­фес­ты­валь. VI — 44; «Ку­на­шыр», «Та­та», «Дэ­зер­цір», «Дзі­ма». VIІ — 46; Уба­ча­нае Анто­нам Сі­да­рэн­кам. VІIІ — 46; А хто там ідзе? Бе­ла­рус­кае кі­но ў кан­тэк­сце на­цы­яна­ль­на­га мі­фа. ІХ — 44; Ле­ген­ды, каз­кі ды гіс­то­ рыі Ста­рой і Но­вай Еўро­пы. ХХVІІ кі­на­фес­ты­валь у Па­лі­чы. Х — 44; Слу­хаць і чуць. VI кі­на­фес­ты­валь «Па­ўноч­нае ззян­не — 2020». Х — 46; У кож­на­га свой К. На­цы­яна­ль­ны пра­ект пра лёс Пес­ня­ра. ХІ — 46; IDFA-2020: Цуд жывога чалавека Між­на­род­ны да­ку­мен­та­ль­ны кі­на­ фес­ты­валь у Амстэр­да­ме. ХІІ — 42.

снежань, 2020

48

I n D es i g n

Што ро­біць ды­зайн акту­аль­ным? Ала Пі­га­льс­кая

Д

ы­зайн час­та звяз­ва­юць з эстэ­тыч­ны­мі якас­ця­мі прад­ме­та. Але стаў­лен­не ды­зай­ не­ра да эстэ­тыч­ных ха­рак­та­рыс­тык ды­ зайн-аб’ектаў так­са­ма мо­жа быць ве­ль­мі роз­ным. Ба­ра­ць­бу з п’янствам за са­вец­кім ча­сам мер­ка­ва­ ла­ся вес­ці пры да­па­мо­зе не­пры­го­жых эты­ке­так для спір­то­вых на­по­яў, пры гэ­тым пра па­ляп­шэн­ не якас­ці жыц­ця гра­ма­дзян, што зна­хо­дзі­лі ў алка­га­ліз­ме прад­уху ад без­вы­ход­нас­ці са­вец­ка­га по­бы­ту, ніх­то не ду­маў. А вось пра­ект па­ляп­шэн­ня эстэ­тыч­ных якас­цей свят­ло­адбі­ва­ль­ні­каў пры­нёс лі­тоў­скім ды­зай­не­рам вя­лі­кую па­пу­ляр­насць у спа­жыў­цоў. Яны вы­ка­за­лі зда­гад­ку, што лю­дзі не­ахвот­на но­сяць свят­ло­адбі­ва­ль­ні­кі, якія мо­гуць вы­ра­та­ваць жыц­цё на не­асвет­ле­ных учас­тках да­ро­гі, бо яны не­дас­тат­ко­ва пры­ваб­ныя, а лю­дзі ахвот­на но­сяць сты­лё­выя і мод­ныя рэ­чы. Свят­ло­ адбі­ва­ль­ні­кі зроб­ле­ны ў дзе­вя­ці роз­ных ко­ле­рах і з роз­най сту­пен­ню ад­бі­ва­ль­нас­ці. Гі­по­тэ­за вы­яві­ла­ся слуш­най, лі­тоў­скім ды­зай­не­рам уда­ло­ ся зра­біць і прад­аць ужо не­ка­ль­кі со­тняў ты­сяч экзэм­пля­раў па ўсім све­це. Эстэ­ты­ка ці пры­га­жосць да­па­ма­га­юць ука­ра­ ніць рэч у па­ўся­дзён­ныя пра­кты­кі, каб па­вы­сіць іх эфек­тыў­насць, зэ­ка­но­міць час, пра­сто­ру ці гро­шы спа­жыў­цу. Раз­віц­цё ды­зай­ну звя­за­нае з раз­умен­нем, што па­ўся­дзён­насць ва ўсёй сва­ёй ру­цін­нас­ці і ма­са­вас­ці з’яўля­ецца кры­ні­цай ідэй і прад­астаў­ляе плац­дарм для ма­са­ва­га спа­жыў­ца. Са­вец­кі ды­зайн сла­віў­ся не­прыз­нан­нем паўся­­ дзён­нас­ці. Ён быў ары­ента­ва­ны на вы­со­кія за­да­чы («вы­со­кія» — бо яны, час­цей за ўсё, бы­лі

«Мастацтва» № 12 (453)

спуш­ча­ныя «звер­ху») і са­цы­яль­ныя мэ­ты, сфар­ му­ля­ва­ныя та­кім чы­нам, што яны бы­лі не­да­ся­ га­ль­ныя ў блі­жэй­шай бу­ду­чы­ні, але спа­кус­лі­выя дзя­ку­ючы гла­ба­ль­най знач­нас­ці. Вя­до­мая пры­каз­ка: у той час, па­куль са­вец­кія інжы­не­ры і ра­бо­чыя пра­екту­юць кас­міч­ныя ка­ раб­лі, іх за­ход­нія ка­ле­гі па­ляп­ша­юць пра­ль­ныя па­ра­шкі. У Бе­ла­ру­сі пры­каз­ку ма­ды­фі­ка­ва­лі, па­ло­ха­ючы пра­цоў­ных мыц­цём пры­бі­ра­ль­няў у Поль­шчы. Та­кія пры­каз­кі вы­кры­ва­юць са­вец­кі страх пры­знан­ня, што ўсе хо­чуць ка­рыс­тац­ца якас­ны­мі пра­ль­ны­мі срод­ка­мі ды на­вед­ваць чыс­тыя гра­мад­скія пры­бі­ра­ль­ні і пры гэ­тым ма­ла ці­ка­вяц­ца не­да­сяж­ны­мі мэ­та­мі. Па­гар­да да па­ўся­дзён­на­га кам­фор­ту, звыч­ка жыць у аске­тыч­ ных (ка­лі не ска­заць — убо­гіх) умо­вах мас­кі­ру­ юцца гор­дас­цю за амбіт­ныя (пры­чым ня­рэд­ка бес­сэн­соў­ныя і бес­ка­рыс­ныя) пра­екты. За­сна­ван­не ВНІ­ІТЭ звя­за­нае са з’яўлен­нем мно­гіх бе­ла­рус­кіх та­ва­раў і ган­длё­вых ма­рак, якія ста­лі вя­до­мы­мі на ўсю кра­іну: лы­жы «Те­ле­ха­ны», ро­ва­ры «Аист», га­дзін­ні­кі «Луч» і іншыя, але ва ўмо­вах ад­сут­нас­ці кан­ку­рэн­цыі ган­длё­выя мар­кі на­ўрад ці вы­кон­ва­лі свае фун­кцыі. Так­са­ма як і рэ­кла­ма са­вец­ка­га шам­пан­ска­га ў СССР ні­як не кам­пен­са­ва­ла ад­сут­нас­ці вы­ба­ру ігрыс­тых він у са­вец­кіх гра­ма­дзян, бо на­ват адзі­нае най­мен­не ў вы­твор­час­ці бы­ло дэ­фі­цыт­ным. Але ме­на­ві­та тыя рэ­чы, якія да­ступ­ныя і ро­бяць па­ўся­дзён­насць бо­льш кам­фор­тнай, аказ­ва­юцца па-сап­раў­дна­му жа­да­ны­мі для ма­са­ва­га спа­жыў­ ца і мо­гуць быць кры­ні­цай сла­вы і да­бра­бы­ту.

Та­му ў ад­ука­цый­ных уста­но­вах Еўро­пы льві­ная до­ля пра­ектаў ты­чыц­ца но­вых эка­ла­гіч­ных тка­нін і тэк­сты­ль­ных ма­тэ­ры­ялаў для воп­рат­кі і аб­утку. Су­час­ныя ма­тэ­ры­ялы па­шы­ра­юць як се­зон­ныя, так і тэм­пе­ра­тур­ныя рэ­жы­мы для актыў­ных ві­даў во­ль­на­га ча­су. Якасць тэк­сты­лю спар­то­вай воп­ рат­кі да­зва­ляе за­ймац­ца спорт­ам круг­лы год на све­жым па­вет­ры без ад­чу­ван­ня ня­зруч­нас­цей у спё­ку і хо­лад. Кла­са­вая ба­ра­ць­ба, што рас­паў­сю­джва­ла­ся са­вец­кай ідэ­ало­гі­яй, увя­ла аб­ме­жа­ван­ні на опты­ку пра­фе­сій, дзе трэ­ба ба­чыць па­трэб­нас­ці ка­рыс­та­ль­ні­каў, а не іх ідэ­ала­гіч­ную кла­сі­фі­ка­ цыю. Ад­на з пра­блем са­вец­ка­га ды­зай­ну — ства­ рэн­не экс­клю­зіў­ных пра­ектаў (іх мож­на зра­біць у вы­твор­час­ці то­ль­кі ў адзі­ным экзэм­пля­ры), якія ад­ра­са­ва­ныя пры­ві­ле­ява­ным сла­ям на­се­ль­ніц­тва. Са­ты­рыч­ны са­вец­кі пла­кат да­клад­на раз­дзя­ляў пра­ві­ль­ных ра­бо­чых і ся­лян ад шкод­ні­каў-«вре­ ди­те­лей», сцвяр­джа­ючы як мі­ні­мум два кла­сы гра­ма­дзян. У той час як ды­зайн у ка­пі­та­ліс­тыч­ ным кан­тэк­сце, за­сноў­ва­ючы­ся на кла­са­вым падзе­ле гра­мад­ства, па­сту­по­ва ары­енту­ецца на ідэі інклю­зіў­нас­ці, пе­ра­адо­лен­не іе­рар­хій і звя­за­ных з імі аб­ме­жа­ван­няў. Та­му прад­укцыя вя­до­май швед­скай кам­па­ніі, што мае кра­мы і вы­ твор­час­ці ў мно­гіх кра­інах све­ту і ары­ента­ва­ная на сціп­лую плош­чу жыт­ла ды ўме­ра­ны бю­джэт на мэб­лю, аказ­ва­ецца бо­льш пры­ця­га­ль­най і за­пат­ра­ба­ва­най на­ват для гра­ма­дзян Бе­ла­ру­сі, чым мэб­ля бе­ла­рус­кіх вы­твор­цаў, у рэ­кла­ме якіх час­та пры­сут­ні­ча­юць спа­сыл­кі на экс­клю­зіў­насць і элі­тар­насць. Фе­мі­нізм вы­яўляе пра­бле­мы ня­роў­нас­ці жан­чын і муж­чын, ад якіх цяр­пяць аб­одва па­лы. Дзя­ку­ ючы фе­мі­ніз­му бы­лі ад­кры­тыя но­выя рын­кі і маг­чы­мас­ці па ме­ры атры­ман­ня жан­чы­най фі­ нан­са­вай са­ма­стой­нас­ці ў ХХ ста­год­дзі. І па сён­ня ён за­ста­ецца прад­уктыў­ным пол­ем для іна­ва­цый і ў інфар­ма­цый­ных тэх­на­ло­гі­ях. Чым бо­льш груп з уні­ка­ль­най ідэн­тыч­нас­цю, тым бо­льш маг­ чы­мас­цей для пра­па­ноў но­вых прад­уктаў, тым

бо­льш спа­жыў­цоў, што ў іх за­ці­каў­ле­ныя. Ад­каз­нае спа­жы­ван­не, век­тар устой­лі­ва­га раз­ віц­ця і эка­ла­гіч­нае мыс­лен­не са­дзей­ні­ча­юць згор­тван­ню тра­ды­цый­ных пра­мыс­ло­вых вы­ твор­час­цей, вя­дуць да па­сту­по­вай, але ня­ўхі­ль­ най ад­мо­вы ад атам­най энер­ге­ты­кі і спры­яюць з’яўлен­ню іна­ва­цый­ных тэх­на­ло­гій, якія бо­льш бяс­печ­ныя за АЭС, эка­на­міч­ныя ў доў­га­тэр­мі­ но­вай пер­спек­ты­ве і не вы­чэр­пва­юць не­аднаў­ ля­ль­ныя рэ­сур­сы. Пе­ра­пра­цоў­ка і цык­ліч­нае спа­жы­ван­не ака­за­лі­ся важ­ны­мі не то­ль­кі для па­ляп­шэн­ня эка­ла­гіч­най сі­ту­ацыі, але і ва­ло­да­ юць вя­ліз­ным па­тэн­цы­ялам ства­рэн­ня га­ры­зан­ та­ль­ных су­вя­зяў у гра­мад­стве, са­дзей­ні­ча­юць пе­ра­адо­лен­ню ня­роў­нас­ці. На­цы­яна­ль­ныя і гра­мад­скія каш­тоў­нас­ці спры­ яюць бо­льш інтэн­сіў­ным кан­так­там і аб­ме­нам з ка­ле­га­мі і па­плеч­ні­ка­мі з іншых кра­ін. Зно­сі­ны з су­раз­моў­ца­мі з пэў­най ідэн­тыч­нас­цю і каш­ тоў­нас­ця­мі, якія вы падзя­ля­еце, на­шмат бо­льш ба­га­тыя і прад­уктыў­ныя, чым кан­так­ты з ча­ла­ ве­кам без­абліч­ным аль­бо но­сь­бі­там зно­ша­най са­вец­кай ідэн­тыч­нас­ці. Усе гэ­тыя тэ­мы ў той ці іншай сту­пе­ні ты­чац­ца ды­зай­не­ра, бо вы­зна­ча­юць мэ­ты, якія вы­кон­ва­ юцца вы­твор­час­цю прад­укту, і вы­яўля­юць аўды­ то­рыю, якая бу­дзе прад­уктам ка­рыс­тац­ца. Та­му ўсе яны знай­шлі сваё ад­люс­тра­ван­не ў руб­ры­цы In Design у 2020 го­дзе. Год гэ­ты стаў вы­ра­ша­ль­ ным для са­ма­выз­на­чэн­ня бе­ла­ру­саў як на­цыі, бе­ла­ру­саў як гра­ма­дзян, а не то­ль­кі прад­стаў­ні­ коў роз­ных пра­фе­сій. Цяж­кія ча­сы, раз­ам з падзе­лам па­вод­ле по­гля­даў на са­цы­яль­ныя і па­лі­тыч­ныя пра­цэ­сы, пры­ўнес­лі энер­гію, во­лю і на­ціск у мно­гія ды­зайн-пра­екты, што бу­дуць да­ку­мен­та­мі і свед­ка­мі пе­ра­мен, якія мы на­зі­ра­лі на пра­ця­гу 2020 го­да. Актыў­ны ўдзел і за­лу­ча­насць да­зва­ля­лі быць не то­ль­кі ка­рыс­ ны­мі гра­мад­ству, але і ра­біць унё­сак у бу­ду­чы­ню, якую ча­ка­юць усе гра­ма­дзя­не. Бу­ду­чы­ню, у якой, у за­леж­нас­ці ад сту­пе­ні актыў­нас­ці, ды­зай­не­ры змо­гуць ма­дэ­ля­ваць па­ўся­дзён­насць на асно­ве раз­на­стай­ных за­пы­таў спа­жыў­цоў аль­бо ча­каць чар­го­вых рас­па­ра­джэн­няў.

1. Орэф­лек­тар / Oreflector. Ды­зай­нер Мар­ці­нас Ка­зі­мі­ ерэ­нас. 2010.

2. Эва­лю­цыя ла­га­ты­пу ган­длё­вай мар­кі ровараў «Аист» Мін­ска­га мо­та­ве­ла­за­во­да з мо­ман­ту яго за­сна­ван­ня ў 1945 го­дзе з тра­фей­на­га ня­мец­ка­га за­во­да DKW го­ра­да Чо­паў па сён­няш­ні дзень. Зме­на к­ і­рун­ку ру­ху бус­ла ў ла­ га­ты­пе ве­ль­мі сім­ва­ліч­ная для раз­умен­ня аб­ста­ві­наў, у якіх бы­лі вы­му­ша­ныя пра­ца­ваць прад­пры­емствы ва ўмо­вах пла­на­вай дзяр­жаў­най эка­но­мі­кі, а не рэ­аль­най кан­ку­рэн­цыі раў­нап­раў­ных у пра­ва­вых і кан­ку­рэн­тных адносінах прад­пры­емстваў.

3. Эты­кет­ка пла­до­ва-ягад­на­га ві­на. Га­зе­та «Со­вет­ская Бе­ло­рус­сия» апуб­лі­ка­ва­ла ліст, у якім ве­тэ­ран кры­ты­куе раз­на­стай­насць і пры­ця­га­ль­нас­ць эты­ке­так і пра­па­ноў­ вае за­мя­ніць іх ла­ка­ніч­ны­мі і злы­мі тэк­ста­мі і ма­люн­ ка­мі, якія бі­чу­юць п’янства (па­вод­ле ча­со­пі­са «На­ша гіс­то­рыя №4(9), 2019).

4-5. Рэ­к лам­ныя фа­таг­ра­фіі «Мо­ло­деч­но­ме­бель» і «Пин­скдрев» прад­стаў­ля­юць вя­ліз­ны па­кой у інтэр’еры, што ве­ль­мі на­гад­вае па­ла­ца­вы стыль, з прэ­тэн­зі­яй на рас­ко­шу, ня­гле­дзя­чы на да­во­лі ніз­кія ся­рэд­нія за­роб­кі ў Бе­ла­ру­сі.

6. Вя­до­мы між­на­род­ны брэнд ро­біць акцэнт на про­стас­ці, дэ­мак­ра­тыч­нас­ці, зруч­нас­ці і на­строі.

У «Мікалашы», пастаўленым Аляксеем Ляляўскім паводле «Іванова», першага ўвасобленага на сцэне твора Чэхава, здаецца, не трэба прыкладаць асаблівых намаганняў, каб адшукаць таго Антона Паўлавіча, да якога прызвычаіліся гледачы і неаднаразова звяртаўся рэжысёр. Тут няма герояў і зладзеяў, жыццё не віруе, не іскрыцца падзеямі, як шампанскае ў крышталі, а павольна цячэ тонкім струменем, бы цёплая гарэлка з дзюбы бутафорскага лебедзя. У свеце, створаным рэжысёрам разам з мастачкай Людмілай Скітовіч для персанажаў Чэхава, над усім пануюць зялёная, колеру плюшавай канапы, нуда ды пошласць, глыбокая, што хвалі на палотнах Айвазоўскага. І збегчы ад іх магчыма толькі на могілкі.

У Мінску газету «Культура» можна набыць у наступных пунктах: Крамы «Белдрук»: падземны пераход ст.м. «Пятроўшчына»; падземны пераход ст.м. «Плошча Перамогі»; праспект Незалежнасці, 44; вуліца Валадарскага, 16. Кіёскі «Белдрук»: ст.м. «Няміга»; вуліца Максіма Багдановіча; праспект Пераможцаў, 5; вуліца Рабкораўская, 17; праспект Незалежнасці, 68В; вуліца Лабанка, 2. Каб набыць часопіс «Мастацтва», звяртайцеся, калі ласка, у кнігарні «Глобус» і крамы «Белдрук» на праспекце Незалежнасці, 44, 74, 98, на праспекце Пераможцаў, 5, на вуліцы Карла Маркса, 38, на вуліцы Сурганава, 17, у падземным пераходзе на плошчы Перамогі і метро «Пятроўшчына».

• «Мікалаша». Сцэна са спектакля. Беларускі дзяржаўны тэатр лялек. Фота Ганны Шарко.

падпісныя Індэксы 74958, 749582. рознічны кошт — па дамоўленасці.

issn 0208-2551