MASTACTVA Magazine 01/2015

01 /2015

Оперны форум на Каляды • Асоба: айцец Ігар Карасцялёў • Нацыянальная тэатральная прэмія мастацтва 01/2015

a

b

мастацтва 01/2015

Змест Каардынаты

М-праект

2

ДВОЙЧЫ Ў АДНУ РАКУ «Шостая лінія». Replay 24

Асоба АЙЦЕЦ ІГАР КАРАСЦЯЛЁЎ 6 Агляды/рэцэнзіі Таццяна Бембель ФРАНЦЫСКУ СКАРЫНЕ ПРЫВІТАННЕ… «Царства Саламона» Юрыя Якавенкі 7 Ірына Гарбушына МУЗЫЧНЫ ТУРНІР ДЛЯ ВІРТУОЗАЎ V Міжнародны конкурс піяністаў 10 Святлана Уланоўская АД КАНЦЭПТУАЛІЗМУ ДА ПАПУЛІЗМУ ХХVІІ Міжнародны фестываль сучаснай харэаграфіі ў Віцебску 12 Андрэй Янкоўскі ЯК ГЭТА — БЫЦЬ НЕ Ў КАНТЭКСЦЕ? ІV Біенале жывапісу, графікі і скульптуры 14 Крысціна Смольская НЕ ХАВАЦЦА АД РЭАЛЬНАСЦІ «Мабыць?» Дзмітрыя Багаслаўскага 16 Гутаркі пра выставу ЦЕНЬ, ДВАЙНІК І ЎСПАМІН 18 У майстэрні Алеся Белявец ФРАГМЕНТЫ ШЛЯХУ Уладзімір Кандрусевіч пра выбар і фарматы 20

Тэма: V Мінскі міжнародны Калядны оперны форум ОПЕРА. ПРЫВІДЫ І РЭАЛЬНАСЦЬ Таццяна Мушынская Іван Фёдараў Марына Гайковіч Алена Траццякова Марына Чаркашына-Губарэнка 30 Тэма: ІІІ Нацыянальная тэатральная прэмія Рычард Смольскі КАЛІЗІІ ДРАМЫ 38 Галіна Алісейчык ЛЯЛЬКІ ДЫ НЕ ТОЛЬКІ 40 Таццяна Мушынская З АЛЬТЭРНАТЫВАЙ І БЕЗ ЯЕ 42 Шпацыр па горадзе Сяргей Харэўскі, Сяргей Ждановіч МІНСКІЯ СНЫ ЮЗАФА ПЕШКІ 44 Пакаленне NEXT Ган­на Са­ма­рская АЛЯК­САНДР ВЕ­ЛЕ­ДЗI­МО­ВIЧ 48

На першай старонцы вокладкі: Юрась Мацко. Рэстаўрацыя. Дрэва, жалеза. 2014. На другой старонцы: Сяргей Сотнікаў. Два бакі месяца. Дрэва, метал. 2011.

«МАСТАЦТВА» № 1 (382). СТУДЗЕНЬ, 2015. За­сна­ва­ль­нік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Вы­даецца са сту­дзе­ня 1983 го­да. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Га­лоў­ны рэ­дак­тар АЛЕНА АНДРЭЕЎНА КАВАЛЕНКА. Мас­тац­кі рэ­дак­тар НАТАЛЛЯ ОВАД. Літаратурны рэдактар ЛІДЗІЯ НАЛІЎКА. Фо­та­ка­рэс­пан­дэнт СЯРГЕЙ ЖДАНОВІЧ. На­бор: ІНА АДЗІ­НЕЦ. Вёр­стка: НАТАЛЛЯ ОВАД, АКСА­НА КАР­ТА­ШО­ВА. Вы­да­вец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «КУ­ЛЬ­ТУ­РА І МАС­ТАЦ­ТВА». Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакоі 16-28, 94-98, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя). www.kimpress.by/mastactva. E-mail: art_mag@tut.by © «Мас­тац­тва», 2015. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 21.01.2015. Фар­мат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «NewBaskervilleODTT». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 1421. Заказ 127. Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва “Бе­ла­рус­кі дом дру­ку”». 220013, г. Мінск, праспект Не­за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004.

мастацтва 01/2015

1

К аардынаты:

музыка

Аса­біс­ты ка­бі­нет Але­на Ка­ва­лен­ка

Дзміт­рыя Пад­бя­рэз­скага

У «Мас­тац­тве» — зме­ны: но­выя рэ­дак­ та­ры, кан­цэп­цыя, ды­зайн. Каб ад­ры­ нуць па­про­кі ва ўсё­еднас­ці, мы аб­іра­ем леп­шае з усіх ві­даў мас­тац­тва, да­клад­ на вы­зна­ча­ем сваю рэ­дак­тар­скую па­ зі­цыю і акрэсліваем «Ка­арды­на­ты» ў куль­тур­ным по­лі кра­іны. «Аса­біс­ты ка­бі­нет» Дзміт­рыя Пад­бя­ рэз­ска­га, «Кла­сі­ка ад Тац­ця­ны Му­ шын­скай», «Апош­нім ча­сам ад Але­сі Бе­ля­вец», «Фо­та­рам­кі ад Лю­бо­ві Гаў­ ры­люк», «Падзей­ны шэ­раг з Жа­най Лаш­ке­віч» кан­цэн­тру­юць ува­гу на артпадзе­ях, што ад­бы­ва­лі­ся, да­рэ­чы, не то­ль­кі ў Бе­ла­ру­сі, але і за яе меж­амі. Дзе­сяць не­ша­ра­го­вых пы­тан­няў ча­ка­ юць «Асо­бу» ме­ся­ца, якую мы бу­дзем вы­бі­раць ся­род са­мых ад­мет­ных ге­ ро­яў ку­ль­тур­най сцэ­ны. У пер­шым ну­ ма­ры мы звяр­ну­лі­ся да айца Іга­ра Ка­ рас­ця­лё­ва, на­ста­яце­ля цар­квы іко­ны Бо­жай Ма­ці «Усіх туж­лі­вых Ра­дасць». А так­са­ма — бы­ло­га ро­ке­ра па пры­зван­ ні і архі­тэк­та­ра па ад­ука­цыі. «М-Пра­ект» — ку­ль­мі­на­цыя, вы­нік рэ­ дак­тар­ска­га да­сле­да­ван­ня, у гэ­тым ну­ ма­ры пры­све­ча­на­га гуч­най вы­ста­ве «Suma Sumarum», якая рас­ка­ло­ла бе­ ла­рус­кую арт-ту­соў­ку і вы­клі­ка­ла шмат інтэр­нэт-войн. Пры­ня­та лі­чыць, што мас­тац­тваз­наў­ чыя ча­со­пі­сы не го­няц­ца за апе­ра­тыў­ нас­цю ў асвят­лен­ні падзей — па­ру­шым гэ­тую слаў­ную тра­ды­цыю. Дзя­ку­ючы на­ма­ган­ням рэ­дак­та­ра ад­дзе­ла му­зы­кі на­шы чы­та­чы па­зна­ёмяц­ца з пад­ра­бяз­ ным агля­дам вы­ні­каў V Між­на­род­на­га Ка­ляд­на­га опер­на­га фо­ру­му, у тым лі­ку і з мер­ка­ван­ня­мі за­меж­ных кры­ты­каў. Да­лу­чайцеся да «Шпа­цы­ру па го­ра­ дзе», які ла­дзяць гіс­то­рык Сяр­гей Ха­ рэў­скі і фа­тог­раф Сяр­гей Жда­но­віч. Мін­скія аква­рэ­лі Юза­фа Пеш­кі, зроб­ ле­ныя ў ХІХ ста­год­дзі, ажы­ва­юць на су­час­ных фо­та­здым­ках. Ну, і кры­ху рэ­кла­мы: да­лу­чай­це­ся да на­шай ста­рон­кі на «Фэй­сбук»! (Так, вось і мы спры­чы­ні­лі­ся...) «Мас­тац­ тва» ў 2015-м — ча­со­піс, пра які бу­дуць га­ва­рыць, ча­со­піс, пра які бу­дуць спра­ 2 ца. Stay tuned. чац­

Бе­лы дом — наш! Упер­шы­ню ў гіс­то­рыі му­зы­ка бе­ла­рус­ка­ га аўта­ра пра­гу­ча­ла ў сце­нах Бе­ла­га до­ма ў Ва­шын­гто­не. 4 снеж­ня 2014 го­да пад­ час ад­крыц­ця се­зо­на Зі­мо­вых кан­цэр­таў там бы­ла прад­стаў­ле­на Фан­та­зія Яўге­на Ма­га­лі­фа, сяб­ра Са­юза кам­па­зі­та­раў Бе­ ла­ру­сі, на тэ­му ўкра­інска­га шчод­ры­ка. Пры­чым гэ­ты твор у вы­ка­нан­ні ансам­бля флей­тыс­таў з 19 му­зы­каў «Chesapeake Flute Consort» (Ана­па­ліс) пра­гу­чаў у той дзень двой­чы: і ў час кан­цэр­та, і на «біс». А 10 снеж­ня Фан­та­зія вы­кон­ва­ла­ся там жа яшчэ раз сі­ ла­ мі стар­ шых флей­ тыс­ таў збор­на­га Ма­ла­дзёж­на­га сім­фа­ніч­на­ га аркес­тра з Ва­шын­гто­на, Бал­ты­мо­ра і Ана­па­лі­са. Згод­на з пра­ві­ла­мі, вы­сту­пы ў Бе­лым до­ ме не анан­су­юцца, на іх не да­зва­ля­ецца за­піс­ваць гук і ра­біць фо­та­здым­кі. Та­му Фан­та­зія Яўге­на Ма­га­лі­фа «Carol of the Bell» бы­ла за­пі­са­на кры­ху па­зней, пад­час кан­цэр­та ў Ана­па­лі­се, і вы­кла­дзе­на для пра­гля­ду ў Інтэр­нэ­це на ка­на­ле YouTube. Швей­цар­ска-бе­ла­рус­кі джаз Пра­цяг­ва­юцца су­мес­ныя пра­екты швей­ цар­ска­га кан­то­ну Аргаў і дзея­чаў бе­ла­ рус­ка­га мас­тац­тва. Так, у кан­цы мі­ну­ла­га го­да тры спя­вач­кі са скла­ду этна-гру­пы «Akana» пры­еха­лі ў Швей­ца­рыю да сва­іх ста­рых зна­ёмых — удзе­ль­ні­каў джа­за­ва­га квін­тэ­та «Albin Brun Alpin Ensemble» — для за­пі­су дру­го­га аль­бо­ма пад мар­кай між­на­род­на­га пра­екта «Kazalpin».

Му­зы­кі па­зна­ёмі­лі­ся ў Бе­ла­ру­сі ў 2009 го­дзе, ка­лі Албін Брун і Мар­ка Кэ­пе­лі пры­еха­лі сю­ды ў по­шу­ках вы­ка­наў­цаў бе­ла­рус­кіх на­род­ных пе­сень, здо­ль­ных пры гэ­тым імпра­ві­за­ваць. Знай­шлі трыа «Akana», у вы­ні­ку ча­го на­ра­дзі­ла­ся но­ вая му­зыч­ная адзін­ка «Kazalpin»: праз спа­лу­чэн­не сло­ва «ка­за» і на­звы гор­на­га ма­сі­ву. У Швей­ца­рыі быў за­пі­са­ны аль­ бом «East Side Story». Ён скла­даў­ся з джа­

за­вых аран­жа­ван­няў бе­ла­рус­кіх пе­сень і інстру­мен­та­ль­ных тво­раў швей­цар­скіх му­зы­каў. У пад­трым­ку плыт­кі ад­быў­ся тур па Швей­ца­рыі з за­ездам у Гер­ма­нію, а так­са­ма не­ка­ль­кі кан­цэр­таў у Бе­ла­ру­сі. Ле­тась атры­маў­ся пра­цяг: у швей­цар­ скай «Hardstudios» быў за­пі­са­ны дру­гі аль­бом пад пра­цоў­най на­звай «Снеж­кі». У яго ўклю­ча­ны 13 тво­раў: ад рэ­кан­стру­ ява­най па­за­абра­да­вай лі­ры­кі Па­лес­ся да інстру­мен­та­ль­най му­зы­кі. Вы­дан­не кру­ жэл­кі ча­ка­ецца ў дру­гой па­ло­ве 2015-га і на­пэў­на бу­дзе пад­тры­ма­на шэ­ра­гам кан­ цэр­таў, у тым лі­ку і ў Бе­ла­ру­сі. Каз­ка ад Зя­лё­най Коз­кі На­пя­рэ­дад­ні пра­вас­лаў­ных Ка­ля­даў у офі­се парт­ала TUT.BY ад­бы­ла­ся прэ­ зен­та­цыя му­зыч­най каз­кі для дзя­цей і да­рос­лых «Пад­арож­жа Зя­лё­най Ка­зы» ў рам­ках за­сна­ва­най Аль­фа-Бан­кам акцыі што­га­до­ва­га ка­лен­да­ра «Дрэ­ва жа­дан­ няў». Факт з’яў­лен­ня су­час­най аўтар­ скай каз­кі сам па са­бе рэ­дкі. Да та­го ж яна ўва­саб­ля­ла­ся не­звы­чай­ным чы­нам. Аўтар агу­ль­най ідэі Юлія Ку­дзі­на і аўтар тэк­сту жур­на­ліс­тка Ган­на Тру­ба­чо­ва звяр­ну­лі­ся да тэ­ле­вя­ду­чай Ка­ця­ры­ны Пыт­ле­вай, каб тая зрэ­жы­сі­ра­ва­ла дзею. У вы­ні­ку ге­ро­яў агуч­ва­лі вя­до­мыя акцё­ ры і му­зы­кі: Алег Ха­мен­ка, Ган­на Хіт­ рык, На­ста Шпа­коў­ская, Мі­ха­іл Зуй, Ві­таль Артыст, Аляк­сандр Ку­лін­ко­віч, Свят­ла­на Бень, дзі­ця­чы фа­льк­лор­ны ан­

мастацтва 01/2015

фатаграфія самбль «Ра­да». Саў­ндтрэк быў на­пі­са­ны ма­ла­дой гру­пай «Hata», ілюс­тра­ва­ла каз­ ку Ні­ка Сан­драс. Па­куль «Пад­арож­жа Зя­лё­най Ка­зы» існуе то­ль­кі ў вы­гля­дзе CD, ад­нак за­пла­ на­ва­на яе па­ста­ноў­ка ў жан­ры бат­лей­кі, а ўжо па­сля і сап­раў­дная прэ­м’е­ра на тэ­атра­ль­най сцэ­не. На гэ­ты час спам­ па­ваць 35-хві­лін­ную аўды­явер­сію каз­кі мож­на на парт­але TUT.BY.

Дом на раздарожжы Ці не штод­ня, іду­чы ў рэ­дак­цыю, мі­наю гэ­ты дом, што ста­іць на скры­жа­ван­ні ву­ліц Бе­ла­мор­ская і 2-я Шос­тая лі­нія. Дом, які ў свой час урад рэ­спуб­лі­кі па­ да­ра­ваў Мі­ха­ілу Са­віц­ка­му — на­род­на­му мас­та­ку БССР і СССР, ака­дэ­мі­ку, лаў­ рэа­ту дзяр­жаў­ных прэ­мій СССР і БССР, Ге­рою Бе­ла­ру­сі. Не­здар­ма я пе­ра­лі­чыў гэ­тыя, але да­лё­ка не ўсе, рэ­га­ліі твор­ цы. Не пра іх, зрэш­ты, га­вор­ка. Га­вор­ка пра сам бу­ды­нак. То­ль­кі тры бе­ла­рус­кія мас­та­кі атры­ма­лі та­кія: апра­ча Са­віц­ ка­га, адзна­ча­ны бы­лі Андрэй Бем­бель і За­ір Азгур. У бы­лым до­ме Бем­бе­ля ця­ пер зна­хо­дзіц­ца Са­юз мас­та­коў, твор­ чае жыц­цё кі­піць і ў до­ме-му­зеі Азгу­ра. Дом Са­віц­ка­га ў гэ­тым сэн­се вы­гля­дае ні­як. Да­клад­ней, вы­гля­дае як за­кі­ну­тае жыт­ло, хоць, на­ко­ль­кі мне вя­до­ма, ця­ пер у ім жы­ве сын мас­та­ка. Ад­нак ва­ кол бу­яе здзі­чэ­лае кус­тоў­е, пад пло­там по­ўна смец­ця, ка­ля бра­мы сты­хій­ная аўтас­та­янка. Лі­та­­раль­на по­руч шу­га­нуў у не­ба шмат­па­вяр­хо­вік, у це­ні яко­га дом Са­віц­ка­га яшчэ больш згу­біў­ся. Ад­нос­на ня­даў­на з вя­лі­кай по­мпай ад­бы­ло­ся ад­ крыц­цё га­ле­рэі Мі­ха­іла Са­віц­ка­га, ды вось пра мес­ца, дзе ён жыў і пра­ца­ваў, ві­даць, за­бы­лі­ся. Тым не менш гэ­та дом на­род­на­га мас­та­ка, ака­дэ­мі­ка, лаў­рэ­ ата, Ге­роя кра­іны. Вам не зда­ецца, што ва ўсім гэ­тым ёсць не­йкая не­спра­вяд­лі­ васць, якую не­абход­на вы­пра­віць?

мастацтва 01/2015

Фо­та­рам­кі ад Лю­бо­ві Гаў­ры­люк Гэ­тая пра­кты­ка ўра­зі­ла мя­не не­ка­ль­кі га­ доў на­зад у Іе­ру­са­лі­ме. Мы ж так­са­ма лю­ бім свае архі­вы — ся­мей­ныя і гіс­та­рыч­ ныя, вы­ста­вач­ныя і кніж­ныя... Дос­вед пра­цы з імі ёсць: фа­таг­ра­фіі Па­ўла Ва­ лын­цэ­ві­ча з пры­ват­най ка­лек­цыі вы­стаў­ ля­лі­ся ў На­цы­яна­ль­ным гіс­та­рыч­ным му­ зеі, фран­цуз­ская і поль­ская інсты­ту­цыі па­ка­за­лі архі­вы Бе­не­дык­та Тыш­ке­ві­ча і Зо­ф’і Ха­мян­тоў­скай з бо­льш пра­фе­сій­ ны­мі да­сле­да­ван­ня­мі і пад­ачай ма­тэ­ры­ ялу. З бе­ла­рус­ка-поль­скім архі­вам па­пра­ ца­ваў і «ЦЭХ». А ў Іе­ру­са­лі­ме архіў­ныя здым­кі вы­йшлі ў га­рад­ское ася­род­дзе, пры­чым не губ­ ля­ючы ўлас­на­га кан­тэк­сту. Ве­ль­мі ста­ рыя бу­дын­кі («Не хва­люй­ся, тут ні­вод­ ную ад­ры­ну не зня­суць!») — як пра­ві­ла, пры­ват­ная ўлас­насць — рэ­стаў­ра­ва­ныя і адзна­ча­ныя ся­мей­ны­мі фа­таг­ра­фі­ямі. Звы­чай­на­га фар­ма­ту, з ла­мі­на­цы­яй, і з кож­на­га здым­ка гля­дзяць тва­ры: «Тут з вось та­кіх га­доў жы­ла ся­м’я вось та­кіх...» Ідзе пе­ра­лік імё­наў, з пад­ра­бяз­нас­ця­ мі — ра­мес­ні­кі, сал­да­ты, ра­бі­ны, ган­для­ ры. На­пэў­на, бы­лі ся­род іх вы­хад­цы з роз­ных кра­ін: мно­гія ка­мен­та­ры вы­лу­ ча­юцца фар­му­лёў­кай «На Свя­той зям­ лі з вось та­ко­га го­да». Усё гэ­та — вя­лі­кія сем’і, не­ка­ль­кі па­ка­лен­няў, з дзе­ць­мі... Гэ­та бы­ло так хо­ра­ша, што я за­сум­ня­ва­ ла­ся ў сап­раў­днас­ці: мо­жа, тое му­зей? Ці

жы­вуць тут лю­дзі? Аказ­ва­ецца, жы­вуць, і та­ды я ста­ла фа­таг­ра­фа­ваць не да­мы з фа­таг­ра­фі­ямі, а сля­ды лю­дзей — дзі­ця­чы ро­вар ля па­ро­га, за­бы­тую ка­роб­ку ад пі­ цы. Ве­ль­мі рэ­дка трап­ля­лі­ся та­кія зна­кі, але ўсё ж пе­ра­емнасць рэ­аль­на­га жыц­ця на ма­іх здым­ках бы­ла ўзноў­ле­на. Сё­ле­та тое ж са­мае ўба­чы­ла ў Тэль-Аві­ве. Ад­ноў­ле­ны ня­даў­на квар­тал Са­ро­на, бы­ лая ня­мец­кая ка­ло­нія, якая бы­ла да Дру­ гой сус­вет­най вай­ны эка­на­міч­на ве­ль­мі моц­най, а ў дру­гой па­ло­ве XX ста­год­дзя пры­йшла ў за­ня­пад. Двух­па­вяр­хо­вая за­ бу­до­ва, сво­еа­саб­лі­вая і ўту­ль­ная, усё яшчэ за­хоў­ва­ла ры­сы еўра­пей­скай пла­ні­роў­кі, архі­тэк­ту­ры і азе­ля­нен­ня. І фа­таг­ра­фіі ра­ней­шых ула­да­ль­ні­каў рас­па­вя­лі нам пра іх лёс. У Са­ро­не га­вор­ка ідзе не пра на­цы­яна­ль­ную са­ма­ідэн­ты­фі­ка­цыю — не­мцы бы­лі па­ся­лен­ца­мі, ку­пі­лі зям­ лю, вы­рош­чва­лі ві­наг­рад, цыт­ру­са­выя, па­зней за­ня­лі­ся жы­вё­ла­га­доў­ляй. Але куль­тур­ная ідэн­ты­фі­ка­цыя, гіс­та­рыч­ная спра­вяд­лі­васць і га­рад­ская ту­рыс­тыч­ная інфрас­трук­ту­ра, на­рэш­це, — хі­ба гэ­та не мі­сія для та­ко­га пра­екта? Так, мно­гае зне­се­на, шмат на­ват­во­раў за фа­са­да­мі бу­ дын­каў і, вя­до­ма, фа­таг­ра­фія не за­дум­ва­ ла­ся тут як са­ма­стой­ная кан­цэп­цыя. Але су­час­нае мас­тац­тва да­ўно ўжо вы­йшла ў га­рад­скую пра­сто­ру. Вы­свят­ля­ецца, не то­ль­кі гра­фі­ці і аб’­екты, але і архіў мо­ жа даць жы­ха­рам ад­чу­ван­не да­тыч­нас­ці і агу­ль­нае пе­ра­жы­ван­не. З гэ­тым аку­рат, зра­зу­ме­ла, ёсць пра­бле­ ма ў іншым: наш го­рад, на­ша Гру­шаў­ка са стра­ча­ны­мі по­мні­ка­мі драў­ля­най архі­ тэк­ту­ры, на­шы яшчэ не стра­ча­ныя ву­лі­ цы Кі­ся­лё­ва і Кас­трыч­ніц­кая... Бліз­кія нам на­огул гэ­тыя ася­род­кі ці да­лё­кія? Хі­ ба мы не вар­тыя сва­ёй гіс­то­рыі і не част­ ка яе? Хі­ба мы не ха­це­лі б па­гля­дзець у тва­ры па­пя­рэд­ні­каў?

Архіў­ныя фа­таг­ра­фіі на сце­нах Іерусаліма.

3

К аардынаты: музыка

Кла­сі­ка ад Тац­ця­ны Му­шын­скай

«Ле­бя­дзі­нае воз­ера». На­цы­яна­ль­ны тэ­атр опе­ры і ба­ле­та Рэспублікі Беларусь.

Фо­та Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва.

*** На па­чат­ку сту­дзе­ня На­цы­яна­ль­ны тэ­ атр опе­ры і ба­ле­та пры­свя­ціў па­каз «Ле­ бя­дзі­на­га воз­ера» 100-га­до­ва­му юбі­лею Ся­мё­на Дрэ­чы­на, сла­ву­та­га айчын­на­га тан­цоў­шчы­ка, ба­лет­май­стра і пед­аго­га, на­род­на­га артыс­та Бе­ла­ру­сі. По­стаць Дрэ­чы­на зна­ка­вая, ён быў ад­ным са ства­ ра­ль­ні­каў на­цы­яна­ль­на­га ха­рэ­агра­фіч­ на­га мас­тац­тва. Амаль паў­та­ра ме­ся­ца доў­жыў­ся гас­ троль­ны тур бе­ла­рус­ка­га ба­ле­та па га­ра­ дах Гер­ма­ніі і Аўстрыі. Па­вез­лі, вя­до­ма ж, «Ле­бя­дзі­нае воз­ера» і «Шчаў­кун­ка». А як без іх? Пер­шы спек­такль па­ка­за­лі 15 раз­оў, дру­гі — 18. У снеж­ні артыс­ты вы­сту­па­лі ў Мюн­хе­не, Бер­лі­не, Дор­тмун­ дзе, Гам­бур­гу, Эсэ­не, Бай­рой­це, Штут­ гар­це і Га­но­ве­ры. А ў сту­дзе­ні прад­ста­ві­лі свае спек­так­лі ў Фран­кфур­це, Лей­пцы­гу, Лю­бе­ку, Ка­се­ле, Кё­ль­не і Брэ­ме­не. Сла­ ву­тыя аўстрый­скія га­ра­ды — За­льц­бург і Ве­на — так­са­ма ўба­чы­лі бе­ла­рус­кія па­ ста­ноў­кі. Му­зы­ка рус­ка­га кам­па­зі­та­ра, ге­рой з ня­мец­кім імем Зіг­фрыд, бе­ла­рус­ кая ба­лет­ная тру­па... Усё сыходзіцца! Часам думаю: што ра­бі­лі б на­шы ха­рэ­а­ гра­фіч­ныя тру­пы без Пят­ра Іль­іча і яго­ на­га «Ле­бя­дзі­на­га воз­ера»?..

*** Вя­лі­кі тэ­атр Рас­іі апош­нім ча­сам ро­біць стаў­ку вы­ключ­на на су­мес­ныя пра­екты. Прэ­м’е­ра опе­ры «Ры­га­ле­та» Джу­зэ­ пэ Вер­дзі, па­ка­за­ная ў снеж­ні 2014 го­ да, з’яў­ля­ецца па­ста­ноў­кай Тэ­атра дэ ла Ма­нэ (Бе­ль­гія), Опер­на­га фес­ты­ва­лю ў Пра­ван­се, Рэ­йнскай на­цы­яна­ль­най опе­ ры (Страс­бург), Вя­лі­ка­га тэ­атра Рас­іі і Вя­лі­ка­га тэ­атра Жэ­не­вы. «Пі­ка­вая да­ ма» Чай­коў­ска­га, пры­свя­чэн­не 175-год­ дзю кам­па­зі­та­ра, прэ­м’е­ра — пры кан­цы лю­та­га, так­са­ма бу­дзе ства­рац­ца ў тан­дэ­ ме. Гэ­та су­мес­ная па­ста­ноў­ка Ні­дэр­лан­ дскай опе­ры (Амстэр­дам), фес­ты­ва­лю «Фла­рэн­тый­скі му­зыч­ны май» і Па­рыж­ скай на­цы­яна­ль­най опе­ры. Ці­ка­ва, што ў якас­ці рэ­жы­сё­ра вы­сту­пае сла­ву­ты Леў До­дзін, які рэ­алі­зоў­ваў ся­бе ў сфе­ры дра­ ма­тыч­на­га тэ­атра. Яшчэ ад­ну ад­мет­ную падзею мож­на ча­ каць у са­ка­ві­ку. На но­вай сцэ­не Вя­лі­ка­га тэ­атра Рас­іі ха­рэ­ограф Ра­ду Па­клі­та­ру па­ста­віць ба­лет «Гам­лет». Мяр­ку­ецца, гэ­та бу­дзе сус­вет­ная прэ­м’е­ра. Рэ­жы­сё­ рам но­ва­га спек­так­ля за­яўле­ны англі­ча­ нін Дэк­лан До­не­лан (на­га­даю: раз­ам з Па­клі­та­ру яны ства­ры­лі на сцэ­не Вя­лі­ ка­га «Ра­мэа і Джу­ль­ету»). Аўта­ры ба­ле­та пра­па­на­ва­лі вы­ка­рыс­таць му­зы­ку дзвюх сім­фо­ній Дзміт­рыя Шас­та­ко­ві­ча. Тэ­атр аб­мяр­коў­вае та­кую маг­чы­масць са спад­ чын­ні­ка­мі кам­па­зі­та­ра. У якас­ці ліб­рэ­ тыс­таў вы­сту­па­юць ха­рэ­ограф, рэ­жы­сёр і мас­так Нік Орме­рад. Ці­ка­ва, што атры­ ма­ецца ў рэ­шце рэшт — спек­такль скан­ да­ль­ны, пра­ва­ка­тыў­ны, не­ча­ка­ны, тра­ ды­цый­ны? Або ўсё раз­ам?

4

Апошнім часам ад Алесі Белявец Апош­нім ча­сам ту­тэй­шыя арт-падзеі кры­ху за­ма­ру­дзі­лі свой крок, каб вы­йсці вяс­ной на но­вы ўзро­вень: з 6 мая рас­па­ чы­на­ецца Ве­не­цы­янскае бі­ена­ле, у якім мы ўдзе­ль­ні­ча­ем пра­ектам «Архіў свед­кі вай­ны» (ку­ра­та­ры Аляк­сей Шын­ка­рэн­ ка, Во­ль­га Рыб­чын­ская). Ве­не­цы­янскае бі­ена­ле про­йдзе ў 56 раз, Бе­ла­русь вы­стаў­ля­ецца ў трэ­ці. Пры дзяр­жаў­най пад­трым­цы — у дру­гі. У ад­ роз­нен­не ад блі­жэй­шых су­се­дзяў — лі­тоў­ цаў — мы па­куль не атрым­лі­ва­лі ні­яка­га спе­цы­яль­на­га ўзга­да­ван­ня, але гэ­тым го­дам спа­дзеў з’явіў­ся, пры­нам­сі ўжо на та­кое для нас па­кут­лі­вае «трап­лян­не ў фармат». Бе­ла­рус­кі пра­ект вы­дат­на ста­

Падзей­ны шэ­раг з Жа­най Лаш­ке­віч Тэ­атр но­ва­га па­ка­лен­ня Пры кан­цы сту­дзе­ня, ка­лі чы­та­чы возь­ муц­ца за ча­со­піс «Мас­тац­тва», Бе­ла­рус­ кі рэ­спуб­лі­кан­скі тэ­атр юна­га гле­да­ча, воб­раз­на ка­жу­чы, ста­яць­ме ля пра­чы­не­ ных дзвя­рэй: ад­на спра­ва — пе­ра­ехаць у тэ­атра­ль­ны бу­ды­нак па­сля пя­ці­год­кі ра­мон­ту, але спра­ва інак­шая — ад­на­віць пра­цу тэ­атра, на­ла­дзіць па­ўна­вар­тас­нае тэ­атра­ль­нае жыц­цё. Па­вод­ле мас­тац­ка­ га кі­раў­ні­ка тэ­атра Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га, яно вы­ма­гае стра­тэ­гіч­на­га асэн­са­ван­ня. Не­па­руш­ны ста­тус На­цы­яна­ль­на­га ака­ дэ­міч­на­га вя­лі­ка­га тэ­атра опе­ры і ба­ле­ та. Пер­шая дра­ма­тыч­ная сцэ­на Бе­ла­ру­

мастацтва 01/2015

выяўленчае су­ецца да тэ­мы фэс­ту. Ку­ра­тар асноў­на­га пра­екта бі­ена­ле Оквуі Энве­зор па­зна­чыў яе як «Усе лё­сы све­ту»і за­клі­каў асэн­са­ ваць тры­во­гі на­ша­га ча­су. Бі­ена­ле, без­умоў­на, не­ка­мер­цый­ная вы­ ста­ва, але гэ­та мес­ца, дзе на­бы­ва­ецца сім­ва­ліч­ны ка­пі­тал. Між­на­род­ны ча­со­піс «The Аrt Newspaper» зра­біў пра­гноз раз­ віц­ця арт-рын­ку ў све­це, па­зна­чыў­шы 2015 год як скла­да­ны. Кеп­скі эка­на­міч­ ны клі­мат, спы­нен­не рос­ту цэн на тво­ры; тут да­рэ­чы бу­дзе ўжыць англій­скае сло­ва «cooling» — най­бо­льш асця­рож­на-ве­ра­ год­ны сцэ­нар на 2015-ы. Но­выя тэр­мі­ны ў мас­тац­тве час­та з’яўля­ юцца сім­пта­ма­тыч­ным па­зна­чэн­нем на­ яўных пра­цэ­саў. На­прык­лад, «Fairtigue» (стом­ ле­ насць ад фэс­ таў) — сло­ ва ўвай­ шло ва ўжы­так яшчэ ў 2012-м, час­та гу­ ча­ла ў мі­ну­лым го­дзе з вус­наў ды­ле­раў, ка­лек­цы­яне­раў і жур­на­ліс­таў, што з усіх сіл спра­ба­ва­лі не ад­ста­ваць ад вя­ліз­най ко­ль­кас­ці арт-фес­ты­ва­ляў па ўсім све­це.

«Biennihilism» (бі­ені­гі­лізм) — па­чуц­цё, якое пе­ра­жы­ва­юць ама­та­ры мас­тац­тва па­сля чар­го­вай, сум­най і гру­жа­най сэн­ сам «-ена­ле», што ад­праў­ляе іх у про­рву ад­чаю... «Зом­бі-фар­ма­лізм» — тэр­мін уве­

дзе­ны для па­зна­чэн­ня аб­страк­тных тво­ раў, што вырабляюць шмат­лі­кія мас­та­кі каб за­ра­біць вя­лі­кія гро­шы. Нам бы та­кія пра­бле­мы! У нашай сітуацыі ў па­ве­лі­чэн­ні ко­ль­кас­ці інсты­ту­цый ад­чу­ва­юць па­трэ­бу і мас­та­кі, і ку­ра­та­ры, і гле­да­чы. Па­ра­да­ваў Ві­цебск, дзе ад­крыў­ся но­вы твор­чы цэнтр «Артпра­сто­ра» па ву­лі­цы Тал­сто­га, 7. У ста­

рым бу­дын­ку, на які бы­ло шмат уплы­во­ вых прэ­тэн­дэн­таў, але га­рад­скія ўла­ды вы­ра­шы­лі пе­рад­аць яго Ві­цеб­ска­му цэн­ тру су­час­на­га мас­тац­тва. Хо­чац­ца за­даць ры­та­рыч­нае пы­тан­не: а што ў Мін­ску? Якія тут пры­яры­тэ­ты? «Архіў свед­кі вай­ны» ў Му­зеі су­час­на­га вы­ яўлен­ча­га мас­тац­тва.

тэатр сі — На­цы­яна­ль­ны ака­дэ­міч­ны тэ­атр імя Янкі Ку­па­лы. Па­вод­ле кла­сі­кі, да ўплы­ во­вай твор­чай тры­яды за­ста­ецца адзін крок: з’яў­лен­не На­цы­яна­ль­на­га дзі­ця­ча­ га тэ­атра. Пад­му­рак — Бе­ла­рус­кі рэ­спуб­ лі­кан­скі тэ­атр юна­га гле­да­ча, бо шмат хто з ама­та­раў і пры­хі­ль­ні­каў тэ­атра­ль­ на­га мас­тац­тва свой гля­дац­кі стаж ад­ліч­ вае з ТЮ­Га. ТЮГ — тэ­атр но­ва­га па­ка­лен­ня. У ідэ­ але — ася­ро­дак на­цы­яна­ль­най тэ­ат­раль­­ най ку­ль­ту­ры для дзя­цей і юнац­тва. Та­ му яго­ны рэ­пер­ту­ар пе­рад­усім му­сяць

склас­ці спек­так­лі айчын­най і сус­вет­най кла­сі­кі, дзе мас­тац­кія мэ­ты спа­лу­чац­ца з асвет­ніц­кі­мі. Усё, што мо­жа па­ўздзей­ні­ чаць на дзі­ця­чую свя­до­масць, усё, што мо­жа вы­ха­ваць лю­боў да сва­бо­ды і сум­ лен­насць, вер­насць аб­авяз­ку і ма­ра­ль­ ную чыс­ці­ню — усё гэ­та па­він­на быць на сцэ­не тэ­атра но­ва­га па­ка­лен­ня. За пяць га­доў ра­мон­ту тю­гаў­ска­га бу­дын­ ка ўзга­да­ва­ла­ся па­ка­лен­не юных гле­да­ чоў, якое на­ват не ўяў­ляе, дзе той тэ­атр на­праў­ду зна­хо­дзіц­ца, на якую ву­лі­цу ісці, на які ад­рас звяр­тац­ца. Каб пуб­лі­ку вы­хоў­ваць якас­на і пад­трым­лі­ваць ці­ ка­васць да тэ­атра, ТЮ­Гу спат­рэ­біц­ца на­ву­ча­ль­ная сту­дыя, між­на­род­ны тэ­ атра­ль­ны фес­ты­валь і аб­наў­лен­не гас­ тро­ль­ных аб­ме­наў з най­леп­шы­мі ка­ лек­ты­ва­мі, што пра­цу­юць для дзя­цей. А пе­рад­усім — фак­тыч­нае ад­на­ўлен­не рэ­спуб­лі­кан­ска­га ста­ту­су, та­му што Бе­ ла­рус­кі рэ­спуб­лі­кан­скі ТЮГ — адзі­ны пра­фе­сій­ны дра­ма­тыч­ны тэ­атр для дзя­цей Бе­ла­ру­сі, які пры­мае гле­да­чоў з усёй рэ­спуб­лі­кі і пра­цуе па-бе­ла­рус­ку.

мастацтва 01/2015

5

асоба

10 пы­тан­няў

Ж

Да­вед­ка. Ігар Ка­рас­ця­лёў на­ра­дзіў­ся 24.10.1947 у Мін­ску. Пад­час сту­дэн­цтва вы­сту­паў як ба­ра­бан­шчык у скла­дзе мясц­ овых рок-груп. У 1973-м скон­ чыў архі­тэк­тур­ны фа­ку­ль­тэт Бе­ла­рус­ка­га по­ лі­тэх­ніч­на­га інсты­ту­та. У 1988—1992 га­ дах ву­чыў­ся ў Мас­коў­скай ду­хоў­най се­мі­ на­рыі. На­ста­яцель цар­квы іко­ны Бо­жай Ма­ці «Усіх туж­лі­вых Ра­дасць» у Мін­ску з 1991 го­да. Лаў­рэ­ат Дзяр­жаў­най прэ­міі «Ду­хоў­нае ад­ра­джэн­не Бе­ла­ру­сі» (1996), прэ­міі Прэ­зі­дэн­та Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь «За ду­хоў­нае ад­ра­джэн­не» (2014).

ыц­цё­вы шлях айца Іга­ра Ка­рас­ця­лё­ва па­кру­час­ты і ня­прос­ты. Сын вай­скоў­ца, ён яшчэ ма­ле­чай ледзь не ўпо­тай атры­маў хрост. У дзя­ цін­стве шмат чы­таў, за сту­дэн­цкі­мі ча­са­мі быў вя­до­мы як ба­ра­бан­ шчык рок-груп. І ад­на­ча­со­ва ўсё больш за­хап­ляў­ся сло­вам Бо­жым: та­ды — спра­ва ры­зы­коў­ная. Ад­нак ста­ла­ся так, што атры­ма­ныя пад­ час на­ву­чан­ня ве­ды спат­рэ­бі­лі­ся Іга­ру Ка­рас­ця­лё­ву па­зней, ужо як сяб­ру архі­тэк­тур­ на-мас­тац­кай ра­ды пры Епар­хі­яль­ным упраў­лен­ні Бе­ла­рус­кай пра­вас­лаў­най цар­квы. Сам айцец Ігар упэў­не­ны, што ме­на­ві­та Гас­подзь пад­ка­заў яму, якім па­він­ны быць ге­ не­ра­ль­ны план і архі­тэк­ту­ра бу­дын­каў бу­ду­ча­га ком­плек­су «Усіх туж­лі­вых Ра­дасць», хоць, зра­зу­ме­ла, чар­ця­жы ства­ра­лі­ся ў твор­чых май­стэр­нях. Ка­лі адзна­чаў­ся юбі­лей Бе­ла­рус­ка­га са­юза архі­тэк­та­раў, айцец Ігар Ка­рас­ця­лёў у лі­ку пер­шых дзей­ных архі­ тэк­та­раў кра­іны быў уга­на­ра­ва­ны юбі­лей­ным мед­алём. Зна­мя­на­ль­най бы­ла і цы­ры­ мо­нія ўзна­га­ро­джан­ня прэ­мі­яй «За ду­хоў­нае ад­ра­джэн­не». У гу­тар­цы я па­ці­ка­віў­ся, ці ёсць не­шта агу­ль­нае ў тым, як рок-му­зы­ка і цар­ква ўплы­ ва­юць на аўды­то­рыю, і што ў іх прын­цы­по­ва роз­на­га? У ад­каз пра­гу­ча­ла не­ча­ка­нае: — Я шмат за­дум­ваў­ся над тым, на­вош­та Гас­подзь да­пус­ціў мя­не та­ды іграць рок. І зра­ зу­меў. Ён па­ка­заў мне, што ёсць мо­мант сла­вы: му­зы­ка, ва­кол сяб­ры, сяб­роў­кі, ве­ ся­лосць! Ад­нак унут­ры ся­бе я ад­чу­ваў не­ве­ра­год­ную пус­тэ­чу. Гэ­та і да­па­маг­ло мне, ка­лі я стаў свя­та­ром, лепш ацэ­нь­ваць тое, што ад­бы­ва­ецца на­во­кал. Час­та зда­ра­ецца: му­зыч­ная зор­ка гі­не ад на­рко­ты­каў, алка­го­лю, а лю­дзі не раз­уме­юць: як так, ча­ла­век меў сла­ву, доб­рыя гро­шы, жыў у про­мнях пра­жэк­та­раў, ча­му так зда­ры­ла­ся?! І ў сэн­се ўплы­ву на аўды­то­рыю рок-му­зы­ка і цар­ква зна­хо­дзяц­ца на су­пра­ць­лег­лых па­зі­цы­ях. Рок-му­зы­ка ўплы­вае на эмо­цыі, цар­ква ж пра­цуе з ду­ша­мі лю­дзей. У цар­кве стро­га за­ба­ро­не­на ўздзей­ні­чаць на па­чуц­ці. Да­стат­ко­ва зга­даць чы­тан­не тэк­стаў: усё гу­чыць на ад­ной но­це. Айцец Ігар лі­чыць: цар­ква ёсць тым адзі­ным у све­це, што аб’­ядноў­вае ўсе ві­ды мас­тац­ тва, уклю­ча­ючы на­ват эле­мен­ты тэ­атра. І ка­лі ў цар­кве ўсе гэ­тыя склад­ні­кі па­зна­ча­ны вы­со­кім уз­роў­нем, та­ды гэ­та мо­жа ўра­зіць сэр­ца і ду­шу кож­на­га ча­ла­ве­ка. І вось у та­ кім вы­пад­ку і вар­та ка­заць пра эмо­цыі, бо, пры­кла­дам, хра­ма­мі маж­лі­ва лю­ба­вац­ца і як по­мні­ка­мі архі­тэк­ту­ры; аб­ра­за­мі, фрэс­ка­мі — як узо­ра­мі вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва. Айцец Ігар пры­знаў­ся: вес­тка пра тое, што ён у дру­гі раз стаў лаў­рэ­атам прэ­міі «За ду­хоў­нае ад­ра­джэн­не», яго ўра­зі­ла. Пер­шае, што ён пад­умаў: гэ­та не­маг­чы­ма. І ўдак­ лад­ніў: лаў­рэ­атам прэ­міі за 2014 год стаў ка­лек­тыў ву­чэб­на-вы­твор­чых май­стэр­няў пры­хо­да на ча­ле з кан­ды­да­там на­вук Ма­ры­най Краў­цо­вай. Ён атры­мліваў Дыплом за калектыў як чалавек, які пры­ду­маў гэ­тыя май­стэр­ні і арга­ні­за­ваў іх пра­цу. Згад­ва­ючы са­вец­кія ча­сы, айцец Ігар адзна­чыў, што та­ды свя­та­ры бы­лі ці не га­лоў­ ным аб’­ектам ка­ры­ка­ту­рыс­таў. І ў ад­каз на пы­тан­не: «Дзе мо­жа пра­хо­дзіць мя­жа па­між сва­бо­дай сло­ва і ўсе­даз­во­ле­нас­цю?» — амаль ад­ра­зу ска­заў, што боль­­шасць гра­мад­ства аб­ура­ная тра­ге­ды­яй у рэ­дак­цыі па­рыж­ска­га вы­дан­ня, што звер­скае за­ бой­ства лю­дзей успры­маць на­рма­ль­на не­маг­чы­ма. Ад­нак, на яго­ную дум­ку, мер­ка­ван­ ні ад­нос­на гэ­та­га зда­рэн­ня падзя­лі­лі­ся: не­хта асу­джае, а не­хта асу­джае, ды пры гэ­тым га­во­рыць «але...». Айцец Ігар ад­но­сіць ся­бе якраз да дру­гіх. І яго­нае «але» за­сноў­ва­ ецца на не­абход­нас­ці ад­роз­ні­ваць гу­мар і са­ты­ру ад здзе­ку. «Ве­ра і на­цы­яна­ль­ныя па­чуц­ці — гэ­та са­мая тон­кая ма­тэ­рыя і для ча­ла­ве­ка, і для цэ­лай кра­іны. І ста­віц­ца да іх не­абход­на надзвы­чай асця­рож­на», — упэў­не­ны ён. Для айца Іга­ра ве­ра — не про­ста су­ма ней­кіх пе­ра­ка­нан­няў. Гэ­та — яго­нае жыц­цё.

6

Апош­няя кні­га, якую вы пра­чы­та­лі.

— Маю вя­лі­кую біб­лі­ятэ­ку ду­хоў­най лі­та­ ра­ту­ры. Яе і чы­таю. Пра­цы яко­га мас­та­ка за­ўсё­ды пры­цяг­ ва­юць ва­шу ўва­гу?

— У свой час ве­ль­мі за­хап­ляў­ся Се­за­нам, а таксама ку­біз­мам. Час­та на­вед­ваю вы­ ста­вы. Мне пад­аба­ецца па­зна­ча­нае та­ лен­там мас­тац­тва лю­бо­га на­кі­рун­ку. Якую му­зы­ку слу­ха­еце час­цей за ўсё?

— Што ці­ка­ва: сус­тра­ка­ючы­ся з ты­мі, з кім не­ка­лі іграў, за­ўва­жыў: яны не­як за­ста­лі­ся ў мі­ну­лым: «Deep Purple» і па­ д­обныя ка­ман­ды. Для мя­не тая му­зы­ка сас­та­рэ­ла. Мне пад­аба­ецца му­зы­ка су­час­ ная, лю­бая, за вы­клю­чэн­нем та­го, што на­зы­ва­юць рас­ійскай па­псой. Вось гэ­ та — ка­тэ­га­рыч­на «не»! З кім з дзея­чаў мас­тац­тва вам ха­це­ла­ся б шчы­ра па­гу­та­рыць сам-на­сам?

— Мя­не ці­ка­віць кож­ная асо­ба. І з кож­ ным ча­ла­ве­кам мне ці­ка­ва раз­маў­ляць. Якія падзеі, рэ­чы, асо­бы па­ўплы­ва­лі на ва­шу дзей­насць?

— На мя­не ака­заў уплыў то­ль­кі Гас­подзь Бог. Ме­на­ві­та дзе­ля яго я не­ка­лі лі­та­ра­ль­ на зла­маў улас­ны лёс. Вы­раз­на ад­чу­ваю, як ён праз увесь час вёў мя­не па жыц­ці. На­за­ві­це тры рэ­чы, якія вы аб­авяз­ко­ ва ўзя­лі б з са­бой у пад­арож­жа.

— За­ўсё­ды бя­ру з са­бой іко­ну, ма­лі­тоў­нік і якую-не­будзь ду­хоў­ную кні­гу. Ці ёсць у вас не­йкі лю­бі­мы вы­раз, афа­ рызм, якія да­па­ма­га­юць вам у пра­цы?

— Не, ня­ма. Мне за­ўсё­ды да­па­ма­гае свяш­ чэн­нае пі­сан­не, тое, што ка­жа Гас­подзь. Уся ісці­на — там. З якім акцё­рам ці актры­сай вам ха­це­ла­ ся б сфа­таг­ра­фа­вац­ца?

— Та­кой дум­кі ў мя­не, шчы­ра ка­жу­чы, і не ўзні­ка­ла. Час­та пад­ыхо­дзяць з про­сь­бай роз­ныя лю­дзі, і вось з імі я фа­таг­ра­фу­ юся ахвот­на. Які сайт ад­чы­ня­ецца пер­шым, ка­лі вы за­хо­дзі­це ў Інтэр­нэт?

— Най­перш гля­джу афі­цый­ны сайт Бе­ла­ рус­кай пра­вас­лаў­най цар­квы, по­тым ад­ чы­няю сайт на­ша­га пры­хо­да. Ка­зач­нае: на­за­ві­це тры свае жа­дан­ні за­ла­той рыб­цы.

— Жа­дан­не бу­дзе ад­но: каб як ма­га больш лю­дзей азір­ну­ла­ся на ака­ля­ючы свет, каб яны пе­ра­ста­лі ве­рыць у каз­кі ад­нос­на та­го, што зда­ры­ла­ся вы­пад­ко­ва не­ка­лі, мі­ль­ярды га­доў на­зад (па­ўта­ру: ні­чо­га вы­пад­ко­ва­га ў све­це ня­ма), каб ду­хоў­ныя во­чы лю­дзей бы­лі за­ўсё­ды шы­ро­ка рас­ плюш­ча­ны­мі. Пад­рых­та­ваў Дзміт­рый Пад­бя­рэз­скі.

мастацтва 01/2015

агляды/рэцэнзіі

Фран­цыс­ку Ска­ры­не пры­ві­тан­не... Вы­ста­ва Юрыя Яка­вен­кі «Цар­ства Са­ла­мо­на»

Тац­ця­на Бем­бель

«П

ад­ма­цуй­це мя­не ві­ном, яблы­ка­мі асвя­жэ­це мя­не, бо я зне­маг­ ла ад ка­хан­ня...» Гэ­тыя зна­ка­мі­тыя рад­кі Фран­цыск Ска­ры­на пер­шым пе­ра­ клаў з ла­ты­ні на тую мо­ву, якая па­ўты­ся­чы га­доў та­му бы­ла зра­зу­ме­лай бо­ль­шас­ці жы­ха­роў Вя­лі­ка­га Княс­тва Лі­тоў­ска­га і па­пя­рэд­ні­ча­ла з’яў­лен­ню су­час­най лі­та­ра­тур­най бе­ла­рус­кай мо­вы. І пер­шым на­ дру­ка­ваў у лі­ку іншых час­так Біб­ліі гэ­тыя рад­кі з «Пес­ні Пес­няў» у 1517—1519 га­дах на зра­зу­ме­лай лю­дзям мо­ве, за што ўвай­шоў у гіс­то­рыю Усход­няй Еўро­пы як вы­дат­ ны гу­ма­ніст-асвет­нік, а ў гіс­то­рыю Бе­ла­ру­сі — як адзін са слу­поў на­цы­яна­ль­най ку­ль­ ту­ры. Сла­ва Ска­ры­ны як мас­та­ка-ілюс­тра­та­ра сас­ту­пае сла­ве дру­ка­ра — пра­ва­ды­ра най­ноў­шых інфар­ма­цый­ных тэх­на­ло­гій та­го ча­су (дру­кар­скі ста­нок Гу­тэн­бер­га) і па­сля­доў­ні­ка ва­ль­на­дум­ных ідэй чэш­ска­га рэ­лі­гій­на­га рэ­фар­ма­та­ра Яна Гу­са. Яскра­вая мас­тац­кая інды­ві­ду­аль­насць пе­ра­шко­дзі­ла кні­гам Ска­ры­ны быць ка­на­ні­ за­ва­ны­мі, пра што ка­жа і Ва­сіль Сё­му­ха, пе­ра­клад­чык Біб­ліі на су­час­ную бе­ла­рус­ кую мо­ву: «Ска­ры­на быў свец­кім ча­ла­ве­кам і зра­біў пе­ра­клад, на глы­бо­кі мой жаль і да со­ра­му ўсіх цэр­кваў, не пры­зна­ны гэ­ты­мі цэр­ква­мі да на­ша­га ча­су!» Але ме­на­ві­та вы­раз­на «аўтар­скае» вы­дан­не Біб­ліі Ска­ры­най — ад­на з клю­ча­вых кро­пак ад­лі­ку на­ шай інтэ­лек­ту­аль­най і мас­тац­кай тра­ды­цыі. Ма­ючы пер­спек­ты­вай блізкае 500-год­дзе пе­ра­кла­ду і вы­дан­ня ска­ры­наў­скай Біб­ ліі, гро­дзен­скі мас­так Юрый Яка­вен­ка прад­ста­віў свой вы­яўлен­чы ва­ры­янт «Пес­ні Пес­няў», аўтар­ства якой пры­піс­ва­юць ца­ру Са­ла­мо­ну — ле­ген­дар­на­му пер­са­ на­жу біб­лей­скай гіс­то­рыі. Наш зна­ка­мі­ ты (гэ­тае вы­зна­чэн­не мож­на ўжы­ваць ужо наўпрост) мас­так-гра­фік вы­ка­наў по­ўную за­га­дак, хоць бы на­ват па пы­ тан­нях аўтар­ства, «Пес­ню...» у вы­гля­дзе се­рыі вір­ту­озных афор­таў для экс­клю­ зіў­на­га ка­лек­цый­на­га вы­дан­ня. Юрый Яка­вен­ка шчыльна пра­ца­ваў з Джу­лі­яна Яка­му­чы, ад­ным з са­мых вя­до­ мых дру­ка­роў су­час­най Еўро­пы. Падоб­ нае пры­цяг­вае пад­обнае: май­стэр­ства мас­та­ка і май­стэр­ства кні­га­вы­дан­ня ў ад­па­вед­нас­ці з леп­шы­мі і са­мы­мі да­ра­ гі­мі, зра­зу­ме­ла, руч­ны­мі тэх­на­ло­гі­ямі злу­чы­лі­ся ў гэ­тых дру­ка­ва­ных шэ­дэў­ рах. У 2013-м го­дзе «Пес­ня Пес­няў» ад Яка­вен­кі і Яка­му­чы вы­йшла на іта­ль­ 1. янскай, а ў 2014-м — на англій­скай мо­

мастацтва 01/2015

вах, ты­ра­жом па 130 асоб­ні­каў. У якас­ці су­пра­ва­джэн­ня (так і хо­чац­ца ска­заць — эскор­ту) быў вы­пуш­ча­ны спе­цы­яль­ны шыкоўны ка­та­лог з уступ­ным арты­ку­ лам вя­до­ма­га іта­ль­янска­га лі­та­ра­тур­на­ га кры­ты­ка і мас­тац­тваз­наў­ца Ра­ма­на Ма­со­ні. Якасць усіх склад­ні­каў пра­екта да­зва­ляе ска­заць: ця­пер у нас ёсць доб­ ры стан­дарт. Вы­дан­ні бы­лі зроб­ле­ны ў дру­кар­скай май­стэр­ні «Stella» ў іта­ль­янскім го­ра­ дзе Сан-Бэ­не­дэ­та-дэль-Трон­та. Гіс­то­рыя за­ўжды ідзе па ко­ле: Іта­лія так ці інакш пры­сут­ні­чае на га­ры­зон­це, як і ў рэ­не­ сан­сныя ска­ры­наў­скія ча­сы! Вы­дан­ні на аб­едзвюх мо­вах уклю­ча­юць па шэсць ары­гі­на­ль­ных афор­таў Юрыя Яка­вен­кі з па­ра­дка­вым ну­ма­рам ад­біт­ка і под­пі­ сам аўта­ра на кож­най ілюс­тра­цыі. Усё гэ­та не­ве­ра­год­на ўраж­вае: спе­цы­яль­на пад­рых­та­ва­ная, з вы­тан­ча­на-ня­роў­ны­мі кра­ямі па­пе­ра, вы­ка­на­ны ўруч­ную да­ра­ гі ску­ра­ны пе­ра­плёт з ціс­нен­нем — усё, як ра­бі­ла­ся не­ка­ль­кі ста­год­дзяў та­му. Прад­мет рас­ко­шы і ка­лек­цы­янер­ска­га за­ча­ра­ван­ня. На­ват пра­фан ці ды­ле­тант раз­умее, што гэ­та ве­ль­мі каш­тоў­ная рэч, якую мож­на па­ра­ўнаць хі­ба што з юве­ лір­ным шэ­дэў­рам. Сты­ліс­ты­ка афор­таў ад­па­вя­дае агу­ль­ най кан­цэп­цыі — каш­тоў­насць у сты­лі глы­бо­ка­га рэ­тра: вы­кштал­цо­ныя ка­рун­ кі, скань і фі­ліг­рань... Дэ­ка­ра­тыў­насць сім­ва­лаў і арна­мен­та­ль­насць ме­та­фар. Пры­го­жыя, спле­це­ныя з це­лаў і рас­лін вян­кі і бу­ке­ты, але не, гэ­та не іке­ба­на. Гэ­ та рэ­не­сан­сныя ара­бес­кі плюс га­тыч­ны арна­мент са­ма­га па­лы­мя­на­га пе­ры­яду. Гэ­та ча­роў­ны тэх­ніч­ны сус­вет: кол­цы кру­цяц­ца, ме­та­мар­фо­зы здзяй­сня­юцца, сус­вет­ны ме­ха­нізм пра­цуе як га­дзін­нік. Эле­мен­ты яка­вен­каў­скіх кам­па­зі­цыйвян­коў злу­ча­юцца па пры­нцы­пе ка­ла­жа, пе­ра­пля­та­юцца лі­та­ра­ль­на так, як гэ­та ад­бы­ва­ецца са сло­ва­мі ў тка­ні­не тэк­сту «Пес­ні..»: ві­наг­рад­ныя ло­зы з ягня­та­мі, жа­но­чыя гру­дзі з гра­на­та­вы­мі зер­ня­мі, квет­кі з пла­да­мі, но­гі з ру­ка­мі, дзень з ноч­чу, про­фі­лі з тор­са­мі, ліс­це з воп­ рат­кай... Спля­та­юцца і ўтва­ра­юць скла­ да­ныя бія-тэх­на-кан­струк­цыі, чы­таць якія (да­клад­ней — раз­гад­ваць) мож­на і як скан­вор­ды, уз­бро­іўшы­ся слоў­ні­ка­мі мі­фаў і сім­ва­лаў сус­вет­най ку­ль­ту­ры. Мас­так па-май­стэр­ску гу­ляе ў бі­сер, але ў той жа сту­пе­ні вір­ту­озная, як і... не хо­ чац­ца ска­заць ха­лод­ная... мо­жа быць — ад­хі­ле­ная гу­ль­ня мае не­ка­ль­кі пол­юсаў успры­ман­ня — ад бяз­меж­на­га за­хап­лен­ ня і пры­хі­ль­нас­ці да га­ра­ча­га ад­маў­ 7

»

Ма­ючы пер­спек­ты­вай блізкае 500-год­дзе пе­ра­кла­ду і вы­дан­ня ска­ры­наў­скай Біб­ліі, гро­дзен­скі мас­так Юрый Яка­вен­ка прад­ста­віў свой вы­яўлен­чы ва­ры­янт «Пес­ні Пес­няў», аўтар­ства якой пры­піс­ва­юць ца­ру Са­ла­мо­ну — ле­ген­дар­на­му пер­са­на­жу біб­лей­скай гіс­то­рыі.

лен­ня. Гэ­та доб­ра, бо ёсць пра што га­ ва­рыць: прад­мет вар­ты та­го, каб на яго пры­кла­дзе за­кра­нуць бо­льш агуль­ныя пра­бле­мы, ска­жам, мас­тац­тва на­ша­га ча­ су ў Бе­ла­ру­сі ці на­ша­й пе­ра­лом­на­й эпохі ўво­гу­ле. Юрый мае не толь­­кі дзя­сят­кі між­на­род­ных і айчын­ных уз­на­га­род, але і адзін з са­мых да­ра­гіх пры­зоў, якім у све­це мо­гуць па­хва­ліц­ца ня­мно­гія, — аўта­пар­трэт Рэ­мбран­та, ад­дру­ка­ва­ны з дош­кі вя­лі­ка­га га­лан­дца. Па­ко­ль­кі пы­ тан­ні май­стэр­ства, тэх­ні­кі, агу­ль­най ку­ ль­ту­ры ў да­дзе­ным вы­пад­ку сум­не­ваў не вы­клі­ка­юць, то мож­на пе­ра­йсці на іншы ўзро­вень аб­мер­ка­ван­ня і па­гу­та­рыць пра сут­насць вы­каз­ван­ня мас­та­ка. У агу­ль­ным хо­ры фа­на­таў і пры­хі­ль­ні­каў кан­трас­там гу­чыць па­ра-трой­ка га­ла­соў, што фар­му­лю­юць не­пры­ман­не са­ма­дас­ тат­ко­вай, як бы ад­хі­ле­най ад прад­ме­та вір­ту­ознас­ці фай­на­га май­стра Яка­вен­кі, а так­са­ма па­про­кі ў тым, што за по­ўным кан­крэ­ты­кі апі­сан­нем зям­ной лю­бо­ві і пры­га­жос­ці мас­так не­дас­тат­ко­ва ясна па­ка­заў: «Пес­ня Пес­няў» на­сам­рэч ёсць

2.

8

ме­та­фа­рай лю­бо­ві ча­ла­ве­ка да Бо­га і Бо­га — да свай­го тво­ра. «А на ма­люн­ках на­бор мёр­твых сім­ва­лаў і эма­цый­ны за­ ня­пад, да та­го ж яшчэ і пры­го­жа пад­не­ се­ны! Сум­на...» (цы­та­та з «Фэй­сбу­ку»). Ды не, не сум­на. Тое, што з’яў­ля­юцца роз­ныя ва­ры­янты інтэр­прэ­та­цый «Пес­ ні Пес­няў» — на­ту­ра­ль­на. Твор існуе толь­­кі та­ды, ка­лі ён кім­сь­ці пра­жы­ва­ ецца, ка­ лі на­ ра­ джа­ ецца зноў і зноў у

3.

чы­імсь­ці ўяў­лен­ні, услед за ты­ся­ча­мі па­пя­рэд­ні­каў. Але ня­хай іх бу­дзе хоць дзя­сят­кі ты­сяч! Твор мёр­твы, па­куль не ажы­ве на час сус­трэ­чы з тым, хто ўспры­мае яго тут і ця­пер — ці то чы­та­ ецца верш, ці то вы­кон­ва­ецца му­зыч­ны твор, ці то экс­па­ну­ецца кар­ці­на, ці то ад­бы­ва­ецца спек­такль... Пра­жы­ван­не, яно ж інтэр­прэ­та­цыя, — спо­саб жыц­ця для ку­ль­ту­ры. Ад­па­вед­на, раз­на­стай­ насць інтэр­прэ­та­цый — адзін з па­каз­ чы­каў яе раз­ві­тас­ці. На пра­ця­гу 2013— 2014 га­доў Юрый Яка­вен­ка па­каз­ваў «Пес­ню Пес­няў» ца­ра Са­ла­мо­на ў двух ва­ры­янтах ілюс­тра­ван­ня арт-кні­гі, ра­ біў свой унё­сак у ку­ль­ту­ру Бе­ла­ру­сі. Што ты­чыц­ца аб­ра­на­га мас­та­ком ха­ рак­та­ру трак­тоў­кі, сам Юрый Яка­вен­ка

ка­жа: «Па­гля­дзі­це, як гэ­тую тэ­му вы­ра­ ша­лі Да­лі, Ша­гал, Вун­дэр­ліх, зір­ні­це на гра­вю­ры ХVІІ—ХVІІІ ста­год­дзяў. Я ста­ра­юся шу­каць сваё рашэнне. Па­куль я яшчэ не ў сі­лах дык­та­ваць свае ўмо­вы вы­даў­цам, та­му ства­рэн­не кні­гі — су­мес­ ная пра­ца з улі­кам усіх па­жа­дан­няў. Тут бы­ло за­дан­не — ства­рэн­не Раю». Вяр­та­ючы­ся да вы­зна­чэн­ня «на­бор мёр­т­вых сім­ва­лаў», мож­на да­даць на­ ступ­нае: сім­ва­лы не бы­ва­юць мёр­твы­мі са­мі па са­бе, яны мо­гуць про­ста спаць. Пры­чы­ны та­го, што яны не пра­чы­на­ юцца пад по­зір­кам гле­да­ча, — роз­ныя і зы­хо­дзяць з аб­одвух ба­коў. Але пра­ўда тут і тое, што га­ра­чы спан­тан­ны жэст, эма­цый­ны вы­бух — вя­лі­кая рэ­дкасць у мас­тац­тве Бе­ла­ру­сі на­огул і ў гра­фі­цы ў пры­ват­нас­ці. Экс­прэ­сі­яніс­таў у нас вель­­­мі ма­ла, пра­ктыч­на ня­ма. А ка­лі ёсць, яны сы­хо­дзяць у іншыя пра­сто­ры (Су­цін — адзін з пры­кла­даў) або існу­юць на­су­пе­рак, пер­пен­ды­ку­ляр­на, іх не ві­ даць. Гэ­та не доб­ра і не кеп­ска, гэ­та — да­ дзе­насць. Мяр­ку­ючы па пан­ара­ме на­ша­ га мас­тац­тва ў цэ­лым, гэ­та асаб­лі­васць све­таў­спры­ман­ня: ме­та­дыч­на, спа­кой­ на, кан­тра­лю­ючы ды­хан­не, тры­ма­ючы доў­гія дыс­тан­цыі, ча­сам здзяй­сня­ючы тэх­ніч­на не­ве­ра­год­нае... Не­здар­ма ў мі­ ну­лым з тэрыторыі сучаснай Бе­ла­ру­сі вы­йшла (і вы­ве­зе­на! — на­прык­лад, у Ра­ с­ію) мнос­тва вір­ту­озных разь­бя­роў па дрэ­ве, арна­мен­та­льш­чы­каў, май­строў дэ­ ка­ ра­ тыў­ най разь­ бы. А ў наш час за мя­жой пра­цуе так шмат камп’ютар­ных та­лен­таў і ге­ні­яў, якія ці­ха па­паў­ня­юць сі­лі­ко­на­выя да­лі­ны тых кра­ін, дзе пра­ ля­га­юць гор­ныя фі­нан­са­выя хрыб­ты. Што ты­чыц­ца пе­ра­кла­ду «Пес­ні Пес­ няў» на вы­ яўлен­ чую мо­ ву, то се­ рыя афор­­таў Юрыя Яка­вен­кі — не пер­шая ў гіс­то­рыі мас­тац­тва Бе­ла­ру­сі і на­ва­ко­ ль­на­га ку­ль­тур­на­га рэ­гі­ёна. Са­мыя вя­ до­мыя мас­та­кі-па­пя­рэд­ні­кі з тых, хто інтэр­прэ­та­ва­ў ды інтэр­прэ­ту­е «Пес­ ню...», блі­жэй­шыя па­сля Ска­ры­ны да Юрыя Яка­вен­кі тэ­ры­та­ры­яль­на і па ча­се, — гэ­та кла­сік лі­тоў­скай гра­фі­кі Ста­сіс Кра­саў­скас і кла­сік бе­ла­рус­кай гра­фі­кі Арлен Каш­ку­рэ­віч. Яшчэ мож­ на ўзга­даць Мі­ха­ла Сеў­ру­ка, які бліс­ку­ча трак­та­ваў біб­лей­скія сю­жэ­ты — «Кні­гу Рут», на­прык­лад. Юрыю Яка­вен­ку ўда­ ло­ся год­на вы­тры­маць вы­пра­ба­ван­не і, устаў­шы ў шэ­раг вы­біт­ных па­пя­рэд­ ні­каў-мас­та­коў, за­стац­ца са­мім са­бой, ства­рыць арт-прад­укт най­вы­шэй­ша­га кштал­ту, даць ка­мер­тон якас­ці і ма­лод­ шым, і ста­рэй­шым ка­ле­гам-су­час­ні­кам.

мастацтва 01/2015

4.

Вар­ та адзна­ чыць, што Юрый Яка­ вен­ ка ахвот­на пры­мае і іншыя вы­клі­кі па­ пя­рэд­ні­каў, спра­бу­ючы свае сі­лы на вя­до­мых кла­січ­ных тво­рах, ва­кол якіх ство­ра­ны бліс­ку­чыя пры­кла­ды інтэр­ прэ­та­цыі. Так, апя­рэ­дзі­ла се­рыю да «Пес­ні Пес­няў» пра­ца над гра­фіч­ны­ мі ліс­та­мі да па­эмы Мі­ка­лая Гу­соў­ска­га «Пес­ня пра зуб­ра» (2009), якую так­са­ма ілюс­тра­ваў Арлен Каш­ку­рэ­віч. Асоб­ні­кі кні­гі з ары­гі­на­ль­ным тэк­стам на ла­ты­ні і ілюс­тра­цы­ямі Яка­вен­кі бы­лі пад­не­се­ ны ў якас­ці пад­арун­ка ад Бе­ла­ру­сі Па­пе Рым­ска­му Бе­не­дык­ту XVI, а па­зней — ка­ра­ле­ве Вя­лі­каб­ры­та­ніі Елі­за­ве­це II. У да­дзе­ных пра­ектах быў ад­пра­ца­ва­ны

мастацтва 01/2015

фар­мат парт­нёр­ства з Джу­лі­яна Яка­му­ чы і пры­ват­ным вы­да­вец­твам «Stella», по­тым па­спя­хо­ва пра­цяг­ну­ты ў «Пес­ні Пес­няў». Па­сля прэ­зен­та­цыі ў Грод­не, дзе жы­ ве і пра­ цуе Юрый Яка­ вен­ ка, «Пес­ ня Пес­няў» бы­ла прад­стаў­ле­на ў рам­ках яго пер­са­на­ль­най вы­ста­вы «Цар­ства Са­ла­мо­на» ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­ цы Бе­ла­ру­сі су­мес­на з га­ле­рэ­яй гра­фі­кі «Кніж­ны са­лон» у асо­бе яе ды­рэк­та­ра Алы Змі­ёвай. «Кніж­ны са­лон», яко­му ня­даў­на споў­ні­ла­ся 5 га­доў, — но­вы для на­ша­й сталіцы фар­мат су­мяш­чэн­ня га­ ле­рэі, якая спе­цы­ялі­зу­ецца на гра­фі­цы, у тым лі­ку кніж­най, з кніж­ным са­ло­нам

і клу­бам біб­лі­яфі­лаў-ка­лек­цы­яне­раў, а так­са­ма вы­язны­мі арт-акцы­ямі. Гэ­тая пры­ват­ная іні­цы­яты­ва ства­ра­ль­ні­цы і гас­па­ды­ні «Кніж­на­га са­ло­на» Алы Змі­ ёвай над­ала ў апош­ні час но­вы імпу­льс гра­фіч­най су­по­ль­нас­ці Бе­ла­ру­сі, пра­ па­ноў­ва­ючы тыя фор­мы ўза­ема­дзе­яння га­ ле­ рэі і мас­ та­ коў, якія не так час­ та, як ха­це­ла­ся б, сус­тра­ка­юцца на на­шых пра­сто­рах з пры­чы­ны ве­ль­мі ма­ло­га на агу­ль­ным фо­не сег­мен­та пры­ват­ных інсты­ту­цый і сва­бод­ных ку­ра­та­раў. Ала Змі­ёва прэ­зен­туе мас­та­коў-гра­фі­каў з Бе­ла­ру­сі на за­меж­ных спе­цы­ялі­за­ва­ ных вы­ста­вах, з’яў­ля­ецца іні­цы­ята­рам, аўта­рам ідэі і ку­ра­та­рам біб­лі­яфі­льс­ка­га вы­дан­ня «Бе­ла­рус­кі ex libris». У вы­пуск, пры­све­ча­ны твор­час­ці Яка­вен­кі ў гэ­ тым «ма­лым» жан­ры гра­фі­кі, увай­шла яго се­рыя экс­ліб­ры­саў «Ру­ны». Вы­дан­не і ўклю­ча­ныя ў яго пра­цы бы­лі так­са­ма прад­стаў­ле­ны ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ ятэ­ цы як да­ да­ так да асноў­ най падзеі. У цэ­лым у экс­па­зі­цыі дэ­ман­стра­ва­ла­ся бо­льш за 100 афор­таў, вы­ка­на­ных мас­ та­ком з 2007 па 2013 год. Надзвы­чай ад­ука­ва­ны ча­ла­век, асвет­ нік і гу­ма­ніст Фран­цыск Ска­ры­на ве­ даў, што пра агу­ль­ны ўзро­вень ку­ль­ту­ ры асоб­на ўзя­тай су­по­ль­нас­ці — ня­хай гэ­та бу­дзе са­цы­яль­ная пра­слой­ка аль­бо цэ­лая кра­іна — мож­на ў вя­лі­кай сту­пе­ні мер­ка­ваць па тым, як яна «пе­ра­стра­ва­ ва­ла» агу­ль­ную кла­сі­ку, ба­за­выя тво­ры, што змяш­ча­юць уні­вер­са­ль­ныя ку­ль­тур­ ныя ко­ды, а так­са­ма — улас­ную аўтэн­ты­ ку. Гэ­тае за­сва­енне і ёсць, па сут­нас­ці, най­важ­ней­шай час­ткай су­час­на­га ру­ху ку­ль­ту­ры. Ся­род уні­вер­са­ль­ных ко­даў ад­ным з клю­ча­вых з’яў­ля­ецца пан­яцце Лю­бо­ві — ад­сюль ад­веч­ная ці­ка­васць да «Пес­ні Пес­няў». Яе інтэр­прэ­та­цыі, тлу­ ма­чэн­ні і аўтар­скія пра­чы­тан­ні па­ўста­ вацьмуць зноў і зноў, бо за­ўсё­ды бу­дуць стра­шэн­на су­час­ны­мі і па-су­час­на­му стра­шэн­ны­мі сло­вы: «...Пя­чат­кай мя­не па­кла­дзі на сэр­ца сваё, па­кла­дзі на ру­кі, як пяр­сцё­нак: бо ка­хан­не, як смерць — моц­ нае; рэ­ ўнасць, як пек­ ла — лю­ тая; стрэ­лы яго — стрэ­лы вог­нен­ныя; яно — пол­ымя не­па­гас­нае» (пе­ра­клад Ва­сі­ля Сё­му­хі).

1. Ева. Афорт. 2013.

2. З се­рыі «ЕВАн­ге­лія». Афорт. 2013.

3. З се­рыі «Алфа­віт». Афорт. 2013.

4. З се­рыі «Кар­ты Та­ро». Афорт. 2013.

9

агляды/рэцэнзіі

Музычны турнір для віртуозаў V Міжнародны кон­курс пі­яніс­таў «Мінск — 2014»

А

Іры­на Гар­бу­шы­на

пош­ні ме­сяц мі­ну­ла­га го­да стаў сапраў­дным свя­там для ама­та­раў і фа­на­ таў фар­тэ­пі­яннай му­зы­кі. Ме­на­ві­та ў снеж­ні ў Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най фі­лар­мо­ніі пра­хо­дзіў кон­курс пі­яніс­таў «Мінск — 2014». Тра­ды­цый­на час­ ткай на­звы спа­бор­ніц­тва з’яў­ля­ецца год яго пра­вя­дзен­ня: пер­шы ад­быў­ ся ў 1996-м, да­лей ён ла­дзіў­ся ў 2000-м, 2005-м, 2010-м. У апош­нім кон­кур­се пры­ня­лі ўдзел 49 пі­яніс­таў з 10 кра­ін. Ня­гле­дзя­чы на ма­ла­досць (ся­рэд­ні ўзрост 22—23 га­ды), за пля­ча­мі пра­ктыч­на ў кож­на­га — не­ка­ль­кі спа­бор­ніц­ тваў, зван­ні лаў­рэ­атаў і дып­ла­ман­таў, сты­пен­ды­ятаў роз­ных фон­даў па пад­трым­цы та­лен­таў. Між­на­род­нае жу­ры пад стар­шын­ствам на­род­на­га артыс­та Бе­ла­ру­сі Іга­ра Алоў­ні­ка­ва скла­да­ла­ся з мэтраў фар­тэ­пі­янна­га мас­тац­тва, якія прад­стаў­ля­лі му­зыч­ ныя ВНУ сва­іх кра­ін — Арме­ніі, Бе­ла­ру­сі, Лат­віі, Літ­вы, Рас­іі. Асаб­лі­ва пры­емна, што ўсе ту­ры ад­бы­ва­лі­ся ў Вя­лі­кай за­ле Бел­дзяр­жфі­лар­мо­ніі, гэ­та да­зво­лі­ла па­шы­рыць ко­ла слу­ха­чоў. А пуб­лі­кі на ўсіх кон­кур­сных пра­слу­хоў­ ван­нях бы­ло ня­ма­ла. Ці­ка­васць да му­зыч­ных тур­ні­раў на­ра­дзі­ла­ся ў да­лё­кія ча­сы і да­гэ­туль не стра­ці­ла сва­ёй акту­аль­нас­ці. Без­умоў­на, кон­курс — гэ­та вы­пра­ба­ван­не не то­ль­кі пра­фе­сій­ных якас­цей, вы­ка­на­ль­ніц­кай во­лі, але і нер­во­вай сіс­тэ­мы, пра­ вер­ка яе на тры­ва­ласць. На не­ка­га атмас­фе­ра су­пер­ніц­тва дзей­ні­чае пры­гня­та­ль­на, інша­га ж, на­адва­рот, сты­му­люе. Кон­курс у сфе­ры мас­тац­тва, у ад­роз­нен­не ад спар­тыў­ных спа­бор­ніц­тваў, не мае ві­да­ воч­ных бяс­спрэч­ных до­ка­заў пе­ра­ва­гі ад­на­го ўдзе­ль­ні­ка над іншым. Зда­ва­ла­ся б, га­ лоў­ны чын­нік — да­клад­насць вы­ка­нан­ня па­вод­ле аўтар­ска­га, кам­па­зі­тар­ска­га тэк­сту, ігра без па­мы­лак і збо­яў. Ад­нак на­ват ка­лі ўсё сыг­ра­на быц­цам уда­ла, гэ­та­га не­дас­тат­

1.

10

ко­ва, каб ска­рыць роз­ум і сэр­ца слу­ха­чоў і жу­ры. Якія ж та­ды кры­тэ­рыі ацэн­кі вы­ ка­наў­цы, што пры­вя­дзе яго да по­спе­ху? Буй­ ны кон­ курс у трох ту­ рах прад­ угле­ джвае, што пі­яніст па­ві­нен вы­явіць ся­бе роз­на­ба­ко­ва: прад­эман­стра­ваць вір­ту­ ознасць, тон­касць і раз­на­стай­насць гу­ка­ вя­дзен­ня, ва­ло­дан­не роз­ны­мі му­зыч­ны­ мі сты­ля­мі. За­да­ча «Мінск—2014» у тым, каб вы­явіць вы­ка­наў­цаў шмат­гран­ных, та­ле­на­ві­тых, не­арды­нар­ных. Не­тры­ві­ яль­ная пра­гра­ма гэ­та­му спры­яе. У 1-м ту­ры вы­кон­ваў­ся кла­січ­ны твор (па ўмо­вах гэ­та не па­він­на быць са­на­та), два вір­ту­озныя мас­тац­кія эцю­ды і твор бе­ла­ рус­ка­га кам­па­зі­та­ра з асоб­на­га пе­ра­лі­ку. Ідэя пра­па­ган­да­ваць айчын­ную фар­тэ­ пі­янную му­зы­ку стала­ся для кон­кур­су тра­ды­цый­най. Гэ­тым раз­ам фа­ва­ры­там кан­кур­сан­таў зра­біў­ся Па­ла­нэз рэ мі­нор Ста­ніс­ла­ва Ма­нюш­кі. Пра­гу­ча­ла мнос­ тва інтэр­прэ­та­цый фар­тэ­пі­янных тран­ скрып­цый айчын­най сім­фа­ніч­най і сцэ­ ніч­най му­зы­кі, на­пі­са­ных стар­шы­нёй жу­ры Іга­рам Алоў­ні­ка­вым. Му­зы­кант за­сна­ваў улас­ны прыз за леп­шае вы­ка­ нан­не сва­ёй тран­скрып­цыі, які быў уру­ ча­ны лаў­рэ­ату III прэ­міі кон­кур­су Ган­не Грот (Рас­ія). Пі­яніс­тка ігра­ла два фраг­ мен­ты з ба­ле­та «Апош­ні інка» Сяр­гея Кар­тэ­са — Іга­ра Алоў­ні­ка­ва. Ра­яль пад яе па­ль­ца­мі пе­рад­аваў моц сім­фа­ніч­на­га аркес­тра, вы­ка­нан­не вы­лу­ча­ла­ся яркім артыс­тыз­мам і тэ­атраль­нас­цю, што да­ зво­лі­ла кан­кур­сан­тцы бліс­ку­ча ўва­со­ біць жанр фар­тэ­пі­яннай тран­скрып­цыі. Скла­да­нае акус­тыч­нае ася­род­дзе, у якое трап­ля­юць вы­ка­наў­цы, ігра­ючы ў не­ зна­ёмай за­ле, па­тра­буе да­па­мо­гі звон­ку. Доб­ра, ка­лі по­бач ёсць на­стаў­нік, які мо­жа пад­ка­заць ню­ансы пед­алі­за­цыі, гу­ка­во­га ба­лан­су. А ка­лі яго ня­ма? І тут пэў­ныя цяж­кас­ці для кан­кур­сан­таў бы­лі звя­за­ны з вы­ка­нан­нем кла­сі­кі. Ня­рэд­ка яна гу­ча­ла за­ліш­не «ра­ман­ты­за­ва­най» з-за злоў­жы­ван­ня пед­аль­най тэх­ні­кай і за­над­та вя­лі­кім за­хап­лен­нем crescendo і diminuendo, гэ­ та не ўлас­ ці­ ва са­ чы­ нен­ням та­го пе­ры­яду. Але бы­лі вы­пад­кі вель­мі ўда­лыя, ка­лі вы­ка­наў­ца «трап­ляў у стыль». Тут ха­це­ла­ся б адзна­чыць вы­ ка­нан­не дып­ла­ман­там кон­кур­су Ві­та­лём Ста­ры­ка­вым (Рас­ія) Aндан­тэ з ва­ры­яцы­ ямі фа мі­нор Ёза­фа Гай­дна, бо пі­яніст ства­рыў надзі­ва ары­гі­на­ль­ную інтэр­прэ­ та­цыю кла­сі­ка. «Бу­ру і на­ціск» му­зы­кі Люд­ві­га ван Бет­хо­ве­на (Пят­нац­цаць ва­ры­яцый з фу­гай, опус 35), вы­раз­ны пруг­кі рытм і ва­ло­дан­не фор­май тво­ра як адзі­ным цэ­лым прад­эман­стра­ваў у

мастацтва 01/2015

сва­ёй ігры лаў­рэ­ат II прэ­міі Аляк­сандр Да­ні­лаў (Бе­ла­русь). А вось у трак­тоў­цы эцю­даў ча­сам за­ўва­жа­ла­ся тэн­дэн­цыя абіраць ве­ль­мі хут­кія тэм­пы. Зда­ра­лі­ся на кон­кур­се яркія мо­ман­ты, ка­лі хут­касць ігры вы­во­дзі­ла твор на но­ вы ўзро­вень і да­зва­ля­ла па­чуць яго ў ня­ звык­лым і но­вым гучанні, якое здзіў­ля­ла і ўраж­ва­ла. Та­кі­мі якас­ця­мі бы­ло адзна­ ча­на вы­ка­нан­не Эцю­да опус 10 №7 Фры­ дэ­ры­ка Ша­пэ­на Дзі­най Іва­но­вай (Рас­ія) і «Кам­па­не­лы» Фе­ран­ца Ліс­та дып­ла­ ман­там кон­кур­су Ана­то­лем Кас­цю­чэн­ кам (Укра­іна). Ці­ка­ва, што ся­род эцю­даў най­бо­льш час­та на кон­кур­се вы­кон­ваў­ся актаў­ны Эцюд сі мі­нор опус 25 №10 Ша­ пэ­на. У пла­не інтэр­прэ­та­цыі асаб­лі­вую ці­ка­васць уяў­ля­ла яго лі­рыч­ная ся­рэд­ няя час­тка, дзе кож­ны кан­кур­сант тлу­ ма­чыў по­лі­фа­ніч­ную фак­ту­ру па-свой­му. Хто­сь­ці ад­даў пе­ра­ва­гу бо­льш аб­агу­ль­ не­най ігры, хто­сь­ці шчод­ра сма­ка­ваў лі­ ніі пад­га­лос­каў, вы­свят­ля­ючы, пад­обна пра­жэк­та­ру, роз­ныя іх пра­вя­дзен­ні. У 1-м ту­ры быў прад­стаў­ле­ны роз­ны вы­ка­на­ль­ніц­кі ўзро­вень удзе­ль­ні­каў, па­ко­ль­кі ў кон­кур­се тра­ды­цый­на ня­ ма ўступ­на­га ўнёс­ку і ад­бо­ру па аўдыя- і ві­дэ­аза­пі­сах. У 2-гі тур жу­ры ад­абра­ла 19 удзе­ль­ні­каў, зна­чыць, кры­ху бо­льш тра­ці­ны ад агу­ль­на­га лі­ку. Вы­ка­наў­цам быў дадзены карт-бланш у вы­ба­ры пра­ гра­мы, да­рэ­чы, да­во­лі пра­цяг­лай — 4550 хві­лін па рэ­гла­мен­це. Ва ўмо­вах спа­ бор­ніц­тва і хва­ля­ван­ня гэ­та да­лё­ка не лёг­кае вы­пра­ба­ван­не! Рэ­пер­ту­ар быў, з ад­на­го бо­ку, прад­ка­за­ль­ны: пра­гу­ча­лі та­ кія кон­кур­сныя хі­ты, як «На­чны Гас­пар» Ма­ры­са Ра­ве­ля і «Ісла­мей» Мі­лія Ба­ла­ кі­ра­ва. Але раз­ам з тым бы­лі вы­ка­на­ны ці­ка­выя і рэ­дкія для кон­кур­саў са­чы­нен­ ні: Пер­шая са­на­та Сяр­гея Рах­ма­ні­на­ва, 24 прэ­лю­дыі Ша­пэ­на. Не­ка­ль­кі кан­кур­сан­таў аб­ра­лі та­кое скла­да­нае кан­цэп­ту­аль­нае са­чы­нен­не, як Са­на­та сі мі­нор Ліс­та. А вось су­час­ най му­зы­кі аван­гар­дна­га кі­рун­ку прад­ стаў­ле­на не бы­ло. Та­кія опу­сы па­куль ве­ль­мі ма­ла інтэг­ра­ва­ны ў ця­пе­раш­ні рэ­пер­ту­ар фар­тэ­пі­яннай шко­лы по­стса­ вец­кай пра­сто­ры. Вя­лі­кім тэм­пе­ра­мен­ там вы­зна­ча­ла­ся ігра лаў­рэ­ата II прэ­міі кон­кур­су Ра­ма­на Ка­ся­ко­ва (Рас­ія). Гэ­та вы­яўля­ла­ся і ў трак­тоў­цы ма­лых форм (На­кцюрн і Ва­льс-скер­ца Пят­ра Чай­коў­ ска­га), і ў буй­ным са­чы­нен­ні (Пер­шая са­на­та Рах­ма­ні­на­ва). Ве­лі­зар­ны ды­япа­ зон гра­да­цый гу­ку ад най­тон­ка­га piano да гран­ды­ёзна­га forte над­ава­лі яго інтэр­ прэ­та­цыі асаб­лі­вы маг­не­тызм.

мастацтва 01/2015

2. Ме­на­ві­та тое са­мае «ва­ло­дан­не гу­кам» і свед­чыць пра адметнасць. Ча­сам не­ка­ то­рыя кан­кур­сан­ты пры­му­ша­лі слу­ха­чоў за­быц­ца, што ра­яль — гэ­та інстру­мент з ма­ла­точ­ка­вай ме­ха­ні­кай. У кам­па­зі­тар­ скім тэк­сце за­кла­дзе­на вя­лі­кая раз­на­ стай­насць трак­то­вак тво­ра. І ад пі­яніс­та ча­сам па­тра­бу­ецца пе­ра­адо­лець стэ­рэа­ ты­пы гу­ка­во­га воб­ра­за, па-но­ва­му зір­ нуць на са­чы­нен­не, угле­дзец­ца ў тэкст. «Кан­так­туй­це бо­лей з парт­ыту­ра­мі, чым з вір­ту­оза­мі», — пі­саў у сва­іх не­за­быў­ных «Жыц­цё­вых пра­ві­лах для му­зы­кан­таў» Ро­берт Шу­ман. Све­жая трак­тоў­ка са­чы­ нен­ня, све­жы по­гляд, які пры­му­шае слу­ хаць, пра­ява ўлас­най інды­ві­ду­аль­нас­ці ста­лі ты­мі кры­тэ­ры­ямі, які­мі кі­ра­ва­ла­ся жу­ры пад­час ад­бо­ру фі­на­ліс­таў. Дзя­ку­ючы та­му, што не­ка­то­рыя тво­ры ў пра­гра­мах пі­яніс­таў су­па­да­лі, мож­на бы­ло пра­са­чыць за тым, як ад­роз­ні­ва­ юцца іх трак­тоў­кі, пры­чым ня­рэд­ка «па га­ра­чых сля­дах». У гэ­тым пла­не ад­мыс­ ло­вым чы­нам бы­ла па­бу­да­ва­на пра­гра­ма апош­ня­га кон­кур­сна­га дня, дзе быў вы­ ка­на­ны ча­ты­ры разы за­пар Пер­шы кан­ цэрт Чай­коў­ска­га. Як адзна­чыў Юрый Гі­ль­дзюк, адзін з сяб­раў жу­ры, мас­тац­кі кі­раў­нік Бел­дзяр­жфі­лар­мо­ніі, «та­кім чы­нам мы па­ча­лі святкаваць бу­ду­чы 155-га­до­вы юбі­лей Чай­коў­ска­га». У 3-м ту­ры кон­кур­су му­зы­кан­ты па­він­ны бы­лі вы­кон­ваць кан­цэрт для фар­тэ­пі­ яна з аркес­трам. Тут ад пі­яніс­та па­тра­ бу­юцца не то­ль­кі якас­ці доб­ра­га са­ліс­та, але і здо­ль­насць чуй­на слу­хаць аркестр, іграць у ансам­блі. Не ўсе фі­на­ліс­ты змаг­ лі прад­эман­стра­ваць гэ­тыя якас­ці. Ча­сам пі­яніс­ту, які мае ўлас­ную кан­цэп­цыю, што ад­роз­ні­ва­ецца ад тра­ды­цый­най, скла­да­на пры­ста­са­вац­ца да аркес­тра, які за­клю­чае ў са­бе аб­агу­ль­ня­ючы па­ча­

так і дык­туе пэў­ныя пра­ві­лы вы­ка­нан­ня. У та­кіх вы­пад­ках па­тра­бу­ецца бо­льш рэ­ пе­ты­цый, а ва ўмо­вах кон­кур­су, ка­лі ча­су на сыг­ры­ван­не ма­ла, гэ­та амаль не­да­сяж­ на. І тым не менш фі­нал атры­маў­ся яркім і вы­раз­ным. Дзі­вос­ную арга­ніч­насць у ста­сун­ках з аркес­трам прад­эман­стра­ваў лаў­рэ­ат I прэ­міі кон­кур­су Андрэй Іва­ноў (Бе­ла­русь), які вы­ка­наў Пер­шы кан­цэрт Чай­коў­ска­га. Яркасць ігры ў со­ль­ныя мо­ ман­ты і ўмен­не зліц­ца з аркес­трам, сыс­ці на дру­гі план, не стра­ціў­шы пры гэ­тым па­трэб­на­га гу­ка­во­га ба­лан­су, да­зво­лі­лі вы­явіць у ім вы­дат­на­га ансам­бліс­та. Вір­ ту­ознасць бы­ла ў яго не мэ­тай, а срод­кам. Вы­раз­насць фак­ту­ры, фра­зі­роў­кі і ўсіх вы­ка­на­ль­ніц­кіх на­ме­раў му­зы­кан­та да­ зво­лі­лі ства­рыць інтэр­прэ­та­цыю, у якой існуе вя­лі­кая сту­пень аб’­ектыў­нас­ці. У дзень за­крыц­ця кон­кур­су ў за­ле быў аншлаг. У за­ключ­ных пра­мовах Юрый Гіль­­дзюк і Ігар Алоў­ні­каў адзна­чы­лі, што ўзро­вень апош­­ня­га спа­бор­ніц­тва у па­раў­нан­ні з па­пя­рэд­нім знач­на ўзрос. На цы­ры­мо­ніі ўзна­га­ро­джан­ня пе­ра­ мож­цаў, апроч кон­кур­сных прэ­мій, бы­лі ўру­ча­ны спе­цы­яль­ныя пры­зы: Аляк­сан­ дру Да­ні­ла­ву ад ка­фед­ры спе­цы­яль­на­га фар­тэ­пі­яна як леп­ша­му на кон­кур­се сту­ дэн­ту Ака­дэ­міі му­зы­кі і Але­не Ка­ва­ле­віч ад Бе­ла­рус­ка­га са­юза му­зыч­ных дзея­чаў як са­май ма­ла­дой удзе­ль­ні­цы тур­ні­ра. У за­ключ­ным кан­цэр­це ігра­лі ўсе фі­на­ лісты — тыя, хто атры­маў зван­ні дып­ла­ ман­таў і лаў­рэ­атаў. І на сцэ­ну яны вы­хо­ дзі­лі ўжо ў сва­ім но­вым ста­ту­се.

1. Андрэй Іва­ноў (Бе­ла­русь), лаў­рэ­ат I прэ­міі.

2. Ган­на Грот (Рас­ія), лаў­рэ­ат III прэ­міі. Фо­та Сяр­гея Жда­но­ві­ча.

11

агляды/рэцэнзіі

Ад кан­цэп­ту­аліз­му да па­пу­ліз­му XXVII Між­на­род­ны фес­ты­валь су­час­най ха­рэ­агра­фіі ў Ві­цеб­ску

С

Свят­ла­на Ула­ноў­ская

ёлета віцебскі IFMC ака­заў­ся не­ча­ка­на зор­ным для бе­ла­рус­кіх удзе­ль­ні­ каў: бо­ль­шасць з іх не то­ль­кі тра­пі­ла ў фі­нал між­на­род­на­га кон­кур­су, але і атры­ма­ла ўзна­га­ро­ды. На прыз «За та­ле­на­ві­ты дэ­бют» го­ме­льс­ка­му гур­ ту «Х-пе­ры­мен­ты» жу­ры на­ват ахвя­ра­ва­ла гро­шы з улас­ных кі­шэ­няў! Зда­ ецца, мож­на ўзра­да­вац­ца та­ко­му пра­ры­ву айчын­на­га contemporary dance, бо яшчэ не­ка­ль­кі га­доў та­му лі­ча­ныя адзін­кі маг­лі да­йсці да фі­на­лу. На гэ­тую ака­ ліч­насць звяр­нуў ува­гу сус­тар­шы­ня жу­ры Юрый Тра­ян: «Ра­ней раз­рыў па­між тан­ца­ валь­ным май­стэр­ствам бе­ла­ру­саў і за­меж­ні­каў быў ве­ль­мі ад­чу­ва­ль­ны, а ця­пер ба­ра­ ць­ба аб­са­лют­на роў­ная». Што ж гэ­та за та­кія бліс­ку­чыя да­сяг­нен­ні? Га­лоў­най ад­мет­нас­цю XXVII IFMC ста­ла па­шы­рэн­не ўлас­ных мас­тац­кіх, жан­ра­васты­лё­вых меж­аў. Ка­лей­дас­коп фес­ты­ва­ль­ных падзей аха­піў не то­ль­кі за­ўсёд­ныя фо­та­выс­та­вы, май­стар-кла­сы, лек­цыі за­меж­ных спе­цы­яліс­таў, прэс-кан­фе­рэн­цыі, гас­ця­выя кан­цэр­ты, але і прэ­зен­та­цыю жы­ва­піс­ных тво­раў вя­до­ма­га бе­ла­рус­ка­га мас­та­ка Ана­то­ля Куз­ня­цо­ва. Імпра­ві­за­ва­ная гу­ль­ня ко­ле­раў, пля­маў і лі­ній, форм і фак­тур на аб­страк­тных па­лот­нах май­стра на­ра­джа­ла энер­гію ру­ху, рыт­мі­ку пра­сто­ ры, плас­тыч­ную ды­на­мі­ку, што ўспры­ма­ла­ся ад­мыс­ло­вым ві­зу­аль­ным кан­тра­пунк­ там да тан­ца­ва­ль­ных па­ка­заў фо­ру­му. Яшчэ ад­ной на­ві­ной стаў­ся мо­на­пер­фор­манс «У Ві­цеб­ску Ма­ле­ві­ча і Ша­га­ла». Яго­ным аўта­рам і ка­міч­ным ге­ро­ем у клоў­нскім адзен­ні вы­сту­піў... Клаўс Рых­тэр, па­ва­жа­ны сяб­ра жу­ры, пра­фе­сар Вы­шэй­шай шко­лы тэ­атра і тан­ца ў Ной­се (Гер­ма­нія). Но­ва­ўвя­дзен­ні за­кра­ну­лі і ха­рак­тар уз­ на­га­ро­джан­ня пе­ра­мож­цаў кон­кур­су. Сё­ле­та арга­ні­за­та­ры вы­ра­шы­лі ад­мо­віц­ца ад тра­ды­цый­ных на­мі­на­цый «Ад­на­акто­вы ба­лет» і «Ха­рэ­агра­фіч­ная мі­ні­яцю­ра». Кан­ курсанты змагаліся за Гран-пры і I, II і III прэ­міі. Шы­ро­кую ге­агра­фію тан­ца­ва­ль­ных кам­па­ній з ЗША, Ізра­іля, Іспа­ніі, Шве­цыі, Эсто­ніі, Іта­ліі, Вя­лі­каб­ры­та­ніі, Рас­іі, Укра­іны прад­ста­ві­лі гас­ця­выя па­ка­зы. Вы­ сту­пы за­про­ша­ных ка­лек­ты­ваў да­юць цу­доў­ную маж­лі­васць па­зна­ёміц­ца не то­ль­кі з іншым спо­са­бам мас­тац­ка­га мыс­лен­ня, але і з тэн­дэн­цы­ямі, якія пану­юць у за­ меж­ным contemporary dance. Па­ка­за­ль­ным у гэ­тым сэн­се стаў спек­такль «Раз­бі­ты» гур­та «Ган­дзі­ні жан­глю­юць» (Лон­дан). Сін­тэз тан­ца, тэ­атра і цыр­ка, прад­стаў­ле­ны ў па­ста­ноў­цы Шо­на Ган­дзі­ні, — адзін з трэн­даў у раз­віц­ці сус­вет­на­га ха­рэ­агра­фіч­ на­га мас­тац­тва. Пры­ёмы акра­ба­ты­кі, contemporary dance і клаў­ на­ ды вы­ ка­ рыс­тоў­вае ў сва­іх спек­так­лях аме­ры­ка­ нец Мо­зес Пен­длтан; эле­мен­ты цыр­ка, ка­ба­рэ, ілю­зі­ёна пры­ўно­сіць у та­нец фран­цуз­скі па­ста­ноў­шчык Фі­ліп Дэ­ куф­ле. Ад­нак ба­дай са­мы зна­ка­мі­ты пры­клад «цыр­кі­за­цыі» ха­рэ­агра­фіі — кі­тай­скі ба­лет «Ле­бя­дзі­нае воз­ера», дзе кла­січ­ная лек­сі­ка не­аддзе­ль­ная ад акра­ ба­тыч­ных і тру­ка­вых кам­бі­на­цый. У спек­так­лі «Раз­бі­ты» артыс­ты ўвесь час жан­глю­юць. Але гэ­та не пе­ра­тва­рае ві­до­віш­ча ў чар­го­вае цыр­ка­вое шоу. На 1. пер­шы план вы­хо­дзіць ме­на­ві­та плас­ 12

2. тыч­ны склад­нік — воб­раз­ны, на­сы­ча­ны псі­ха­ла­гіч­ны­мі ню­анса­мі та­нец. Гле­да­ чы ста­лі свед­ка­мі вір­ту­озна­га «ман­та­жу атрак­цы­ёнаў», па­ра­ду экс­цэн­трыч­ных гэ­гаў, ка­міч­ных і на­пру­жа­на-дра­ма­тыч­ ных ад­на­ча­со­ва. Кан­трас­ныя ну­ма­ры, тым не менш, не рас­сы­па­лі­ся на аскеп­кі, а ства­ра­лі не­па­рыў­ны сэн­са­вы лан­цу­жок гіс­то­рый-ва­ры­яцый на тэ­му ча­ла­ве­чых уз­ае­ма­адно­сін. Раз­бі­тым тут аказ­ва­ла­ся не то­ль­кі ка­хан­не, але і цэ­лае жыц­цё. Яшчэ ад­ной лей­ттэ­май спек­так­ля ста­ла твор­часць Пі­ны Ба­уш, да па­ста­ноў­чай эстэ­ты­кі якой ад­сы­ла­ла мно­гае: раз­мы­ ван­не меж­аў па­між тан­цам і так зва­ным «не-тан­цам», актыў­нае вы­ка­рыс­тан­не па­ўся­дзён­ных ру­хаў і на­ту­ра­ліс­тыч­ных дэ­та­ляў, ба­лан­са­ван­не на мя­жы тра­ге­дыі і клаў­на­ды, на­рэш­це, ты­по­выя для Ба­уш рэ­тра-ме­ло­дыі ў якас­ці му­зыч­най асно­ вы па­ста­ноў­кі. Іншы ва­ры­янт сін­тэ­зу пра­па­ноў­ваў спек­ такль «На­зва на­ступ­най пес­ні» кам­па­ніі «Andersson Dance» (Стак­го­льм). Ство­ра­ ная на па­меж­жы тан­ца­ва­ль­на­га тэ­атра і мод­на­га сён­ня ві­зу­аль­на­га тэ­атра, па­ста­ ноў­ка Ар’яна Андэр­са­на на­гад­ва­ла ажы­ лыя вы­явы Ся­рэд­ня­веч­ча з іх рэ­зкай свят­ла­цен­ню, сак­ра­ль­най сім­во­лі­кай мі­зан­сцэн. Ге­роі гэ­тай меды­та­тыў­най, гіп­на­тыч­най па атмас­фе­ры дзеі ні­бы­та вы­хо­дзі­лі з Ра­кі ча­су і, рас­па­вёў­шы свае гіс­то­рыі, зноў вяр­та­лі­ся ў яе. Прэм’ерай но­ва­га ба­ле­та па­ра­да­ваў «Fine Five Dance Theatre» (Та­лін). Ад­на­ акто­вы спек­такль «...І сі­ні» ў ха­рэ­агра­фіі Рэ­нэ Но­мі­ка, Ці­іны Олеск і артыс­таў тэ­ атра — плас­тыч­ны роз­дум на тэ­му стра­ху. Мас­тац­кае вы­ра­шэн­не вы­лу­ча­ла­ся стро­ гай, аске­тыч­най пра­ста­той, дзе не бы­ло ні па­ста­но­вач­ных эфек­таў, ні звык­лай на­ра­тыў­нас­ці, ні ме­лад­ра­ма­тыч­ных ка­ лі­зій. Дыс­цып­лі­на эмо­цый, па­мно­жа­ная на ге­амет­рыч­ную ло­гі­ку ансам­бле­вых

мастацтва 01/2015

кам­па­зі­цый, су­гес­тыў­насць сцэ­ніч­ных пры­ёмаў ага­ля­лі глы­бін­ную энер­ге­тыч­ ную плынь дзеян­ня і апе­ля­ва­лі да пад­ свя­до­мас­ці гле­да­ча. Фе­но­мен стра­ху да­ следа­ваў­ся аўта­ра­мі на роз­ных уз­роў­нях: фі­зі­яла­гіч­ным, эма­цы­яна­ль­на-псі­ха­ла­ гіч­ным, ка­му­ні­ка­тыў­ным, са­цы­яль­ным, але най­перш экзіс­тэн­цы­яль­ным — як стан, уні­вер­саль­­ны для ча­ла­ве­ка. Не­за­ леж­на ад яго по­ла­вай, на­цы­яна­ль­най і гіс­та­рыч­най пры­на­леж­нас­ці. Гэ­ты ма­ тыў зна­хо­дзіў ува­саб­лен­не і ў му­зы­цы, дзе ме­ло­дыі ў ду­ху Ся­рэд­ня­веч­ча ядна­лі­ ся з элек­трон­на-са­на­рыс­тыч­ны­мі гар­мо­ ні­ямі, і ў вы­ра­шэн­ні кас­цю­маў, у якіх гіс­ та­рыч­ныя дэ­та­лі су­сед­ні­ча­лі з су­час­ным кро­ем. Усё гэ­та ства­ра­ла цэ­ль­ны і моц­ны мас­тац­кі воб­раз спек­так­ля. Прэ­м’е­ру прад­ста­віў так­са­ма «Кі­еў ма­ дэрн-ба­лет» Ра­ду Па­клі­та­ру. Ба­лет «Жан­ чы­ны ў рэ мі­но­ры» ва­біць най­перш дзі­ вос­най му­зыч­нас­цю ха­рэ­агра­фіч­най дзеі. Скла­да­ны тан­ца­ва­ль­ны ма­лю­нак з пе­ра­пля­цен­нем гру­па­вых і со­ль­ных парт­ый, кан­тра­пун­ктыч­ным уз­ае­ма­дзе­ яннем плас­тыч­ных га­ла­соў цал­кам рэ­за­ нуе з по­лі­фа­ніч­най фак­ту­рай ба­хаў­ска­га Кан­цэр­та № 1 для кла­ві­ра з аркес­трам. Ад­нак па­зі­тыў­насць ура­жан­няў зні­жа­ла­ ся тры­ві­яль­нас­цю тэ­мы і яе ўва­саб­лен­ нем — дэк­ла­ра­тыў­ным, па­збаў­ле­ным ме­ та­фа­рыч­нас­ці. Успры­ман­не спек­так­ля не па­тра­ба­ва­ла ад гле­да­ча ні­якіх інтэ­лек­ ту­аль­ных рэ­флек­сій. Цэн­тра­ль­ная падзея IFMC — між­на­род­ ны кон­курс су­час­най ха­рэ­агра­фіі — ура­ зі­ ла най­ перш ліч­ ба­ мі. З бо­ льш як 55 прэ­тэн­дэн­таў аб­ра­лі 33. Най­вя­лік­шыя сум­не­вы вы­клі­ка­ла якасць. Мож­на, вя­ до­ма, ко­ль­кі за­ўгод­на ка­заць, маў­ляў, уз­ ро­вень спа­бор­ніц­тва ўзрос. Ка­лі мець на ўва­зе то­ль­кі вы­ка­на­ль­ніц­кі склад­нік, то цяж­ка з гэ­тым не па­га­дзіц­ца: доб­рую тэх­ніч­ную фор­му дэ­ман­стру­юць ця­пер амаль усе. Ад­нак су­час­ны та­нец — гэ­та не то­ль­кі за­сво­ены ад­па­вед­ны тэ­заў­рус, але і ад­мыс­ло­вае мыс­лен­не — ёміс­тае, кан­цэп­ту­аль­нае, анты­сіс­тэм­нае, на­кі­ ра­ва­нае на экс­пе­ры­мент і кры­тыч­нае стаў­лен­не да рэ­ча­існас­ці. Што нам пра­ па­ноў­ваў у гэ­тым сэн­се апош­ні IFMC? Інфан­ты­лізм і ба­на­ль­насць дум­кі, кам­пі­ ля­тыў­насць лек­січ­ных кам­бі­на­цый, што ван­дра­ва­лі з тво­ра ў твор, дэ­ва­ль­ва­цыю аўтар­ска­га вы­каз­ван­ня. Мож­на ра­да­вац­ ца пе­ра­мо­гам бе­ла­рус­кіх ха­рэ­огра­фаў, але яны свед­чы­лі не пра вы­со­кую мас­тац­ кую якасць ра­бот, а пра ад­сут­насць кан­ку­ рэн­цыі. У су­вя­зі з гэ­тым уз­ні­кае пы­тан­не: быў кон­курс ці то­ль­кі яго імі­та­цыя?

мастацтва 01/2015

3. Яшчэ ад­на за­ўваж­ная тэн­дэн­цыя апош­ ніх год — схі­ ль­ насць да эстрад­ нас­ ці. Мно­гія ўдзе­ль­ні­кі дэ­ман­стра­ва­лі ну­ ма­ры, якія цу­доў­на гля­дзе­лі­ся б у шоу «Тан­цы з зор­ка­мі» або вы­гля­да­лі б як пе­сен­ныя пад­тан­цоў­кі, але не ме­лі да­ чы­нен­ня ні да contemporary dance, ні да су­час­на­га ба­ле­та. Слуш­нае мер­ка­ван­не на гэ­ты конт вы­ка­заў сяб­ра экс­пер­тна­ га са­ве­та Аат Хаў­гее (Га­лан­дыя): «Ся­род кон­кур­сных ра­бот я не ўба­чыў су­час­на­га тан­ца. Бо­ль­шасць кам­па­зі­цый ад­па­вя­ да­ла за­баў­ля­ль­най эстэ­ты­цы». І гэ­та не вы­пад­ко­вае на­зі­ран­не, а кан­ста­та­цыя фак­та. Бо як та­ды рас­тлу­ма­чыць тую не­ да­рэч­насць, што па­ста­ноў­ка Ган­ны Кар­ зюк («SKVO’s Dance Company», Мінск) «Я ў N-ай сту­пе­ні», ад­на з ня­мно­гіх экс­ пе­ры­мен­та­ль­ных ра­бот у сты­ліс­ты­цы contemporary dance, на­ват не пра­йшла ў фі­нал? У гэ­тым сэн­се ўру­чэн­не Воль­­зе Сквар­цо­вай спе­цы­яль­най прэ­міі экс­пер­ тна­га са­ве­та «За ўклад у раз­віц­цё бе­ла­ рус­ка­га contemporary dance» вы­гля­да­ла жэс­там ма­ра­ль­най кам­пен­са­цыі. Ся­род ня­мно­гіх вы­клю­чэн­няў з эстрад­ на-за­баў­ля­ль­на­га мэй­нстры­му — уша­на­ ва­ная Гран-пры кам­па­зі­цыя «Nil» у па­ ста­ноў­цы Ая­ка Ха­ба­та (То­кіа). Ду­этны ну­мар, на­зва яко­га пе­ра­кла­да­ецца як «пус­та­та», «ніш­то», вы­лу­чаў­ся кан­цэп­ ту­аль­най змяс­тоў­нас­цю, дра­ма­тур­гіч­най за­вер­ша­нас­цю, змроч­най міс­тыч­нас­цю атмас­фе­ры, дзі­вос­най арга­ні­кай це­ладум­кі і да­клад­нас­цю кож­на­га ру­ху. Спек­ такль пры­му­шаў за­ду­мац­ца пра гвалт над асо­бай, ма­ні­пу­ля­ван­не іншым дзе­ля ўлас­ных мэ­таў. Пус­та­ту, ну­ля­вы стан свя­ до­мас­ці тут ува­саб­ля­ла тан­цоў­шчы­ца, якую ман­стру­озны ге­рой ні­бы­та на­паў­ няў улас­най дэ­ма­ніч­най энер­ге­ты­кай. Тэ­ма пус­та­ты атры­ма­ла не­ча­ка­ны пра­цяг у мі­ні­яцю­ры Сяр­гея Мі­ке­ля «Вальс для гар­дэ­роб­най мо­лі» («BGAM

Company», Мінск). На жаль, фі­ ла­ соф­ ска-ме­та­фа­рыч­ны па за­ду­ме і яе плас­ тыч­ным ува­саб­лен­ні, ба­га­ты на ары­гі­ на­ль­ныя лек­січ­ныя кам­бі­на­цыі, цу­доў­на вы­ка­на­ны ну­мар не пра­йшоў у 2-гі тур фі­на­лу па крыў­днай пры­чы­не: са­ліс­ты Вя­лі­ка­га тэ­атра Люд­мі­ла Хіт­ро­ва і Кан­ стан­цін Ге­ро­нік бы­лі тэр­мі­но­ва вы­клі­ка­ ны тан­ца­ваць ба­лет «Лаў­рэн­сія», які не­ зап­ла­на­ва­на ўклю­чы­лі ў афі­шу. Ві­цеб­скі фес­ты­валь як адзін з най­буй­ ней­шых фо­ру­маў су­час­на­га тан­ца на ўсёй по­стса­вец­кай пра­сто­ры за­ўсё­ды за­да­ваў ары­енці­ры, па­каз­ваў на­прам­кі, якімі вар­та ру­шыць ма­ла­дым ха­рэ­огра­ фам. Ад­ нак тое, што ад­ бы­ ва­ ецца на IFMC апош­нім ча­сам, бо­льш на­гад­вае дэ­за­ры­ента­цыю. Па­ка­за­ль­ны­мі ў гэ­тым пла­не ста­лі сло­вы ад­ной з рас­ійскіх удзель­­ніц кон­кур­су: «Я шмат чу­ла пра гэ­ ты фес­ты­валь і ўра­жа­на яго маш­таб­нас­ цю. Ад­нак, па­ба­чыў­шы фі­на­ль­ныя ра­бо­ ты, пе­ра­ка­на­ла­ся, што трэ­ба за­быц­ца на по­шук і экс­пе­ры­мент, не “за­ма­роч­вац­ ца” з ары­гі­на­ль­най кан­цэп­цы­яй. Трэ­ба ўзяць ба­на­ль­ны сю­жэт, пры­емную му­зы­ ку, па­збаў­ле­ную аўтар­скай інтэр­прэ­та­ цыі лек­сі­ку — і ты па­тра­піш у фар­мат». Ве­ль­мі пры­кра чуць та­кі вод­гук у ад­но­сі­ нах да фес­ты­ва­лю, які ця­гам мно­гіх год па­збаў­ляў­ся свай­го эстрад­на­га мі­ну­ла­га і ўпар­та кро­чыў у бок кан­цэп­ту­аль­най ха­рэ­агра­фіі. Ку­ды ру­шым да­лей? Ня­ўжо на­пе­рад у мі­ну­лае?

1. «Nil». Ха­рэ­агра­фія Ая­ка Ха­ба­та.

Ayaka Habata & Cotara Ito Dance Company. То­кіа.

2. «Андэг­ра­ўнд». Ха­рэ­агра­фія Ра­ду Па­клі­та­ру. «Кі­еў ма­дэрн-ба­лет». Кі­еў.

3. «Жан­чы­ны ў рэ мі­но­ры». Ха­рэ­агра­фія Ра­ду Па­клі­та­ру. «Кі­еў ма­дэрн-ба­лет». Кі­еў.

Фо­та Сяр­гея Се­раб­ро.

13

агляды/рэцэнзіі

Як гэ­та — быць не ў кан­тэк­сце?

IV Бі­ена­ле жы­ва­пі­су, гра­фі­кі і ску­льп­ту­ры

С

Андрэй Янкоў­скі

а­юз мас­та­коў пра­вёў бі­ена­ле «Фор­маз­мест-703». Экс­ па­зі­цыя за­ня­ла ўсе за­лы мінскага Па­ла­ца мас­тац­тва: дэ­ман­стра­ва­ла­ся бо­льш за 500 тво­раў, зроб­ле­ных жы­ва­піс­ца­мі, гра­фі­ка­мі і ску­льп­та­ра­мі за апош­нія два га­ды. За­гад­ка­вая ліч­ба 703 у на­зве азна­ча­ла ко­ль­касць дзён, што пра­йшлі з па­пя­рэд­няй прэ­зен­та­цыі «urbi et orbi» да­сяг­нен­няў бе­ла­рус­ка­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, якая ме­ла мі­нор­ную на­ зву «Тэс­та­мент». Для мно­гіх еўра­пей­скіх ку­ль­тур­ных ста­ліц ста­ла доб­рай тра­ды­ цы­яй рэ­гу­ляр­на ла­дзіць маш­таб­ныя між­на­род­ныя экс­па­зі­цыі су­час­на­га мас­тац­тва. Са­май зна­ка­мі­тай з іх лі­чыц­ца Ве­не­цы­ янскае бі­ена­ле, але пад­обныя вы­ста­вы пе­ры­ядыч­на пра­хо­ дзяць у Гер­ма­ніі, Іспа­ніі і іншых кра­інах. На­кшталт Алім­пій­скіх гу­ль­няў у спор­це і най­буй­ней­шых кі­не­ма­таг­ра­фіч­ных фес­ты­ ва­ляў, гэ­тае ме­рап­ры­емства звы­чай­на мае вы­со­кі між­на­род­ны ста­тус і час­та пад­трым­лі­ва­ецца на дзяржаўным уз­роў­ні. Акра­мя ці­ка­вай вы­ста­вач­най пра­гра­мы, арт-бі­ена­ле му­сіць ге­не­ра­ваць но­выя ідэі, вы­яўляць най­бо­льш акту­аль­ныя пра­бле­мы мас­тац­ тва і, на­рэш­це, ста­на­віц­ца мод­ным мес­цам, пры­зна­ча­ным для сус­трэч мас­та­коў, ку­ра­та­раў, кры­ты­каў, ка­лек­цы­яне­раў, га­ле­ рыс­таў і лю­дзей, якія ці­ка­вяц­ца су­час­най ку­ль­ту­рай. Праз шы­ро­кі ды­япа­зон пад­ачы ма­тэ­ры­ялу, актыў­нае між­ на­род­нае ўза­ема­дзе­янне бі­ена­ле спры­яе агу­ль­на­му пра­цэ­су гла­ба­лі­за­цыі і ка­му­ні­ка­цыі, ства­ра­ючы адзі­ную ку­ль­тур­ную пра­сто­ру. Бо­льш па­спя­хо­ва­му пра­вя­дзен­ню ме­рап­ры­емстваў да­па­ма­га­юць інсты­ту­цыі, якія не то­ль­кі ка­арды­ну­юць пра­ект, але і ана­лі­зу­юць яго не­да­хо­пы, а так­са­ма пла­ну­юць да­лей­шае раз­віц­цё. У вы­ні­ку бі­ена­ле ста­но­віц­ца струк­ту­рай, ство­ра­най для пад­трым­кі ку­ль­ту­ры і фар­ма­ван­ня но­вых каш­тоў­нас­ных кры­тэ­ры­яў у сфе­ры мас­тац­тва. Бе­ла­рус­кі са­юз мас­та­коў ла­дзіць свой «пра­цяг­ну­ты ў бу­ду­чы­ ню» бі­ена­ль­ны пра­ект з 2008 го­да. Назва па­пя­рэд­няга бі­ена­ ле — «Тэс­та­мент» (ад лац. testari — за­свед­чыць) — азна­ча­ла «ду­хоў­ны за­па­вет». Падзея бы­ла пры­све­ча­на па­мя­ці за­ўчас­на пай­шоў­ша­га ад нас во­сен­ню 2012 го­да вя­до­ма­га мас­та­ка Сяр­ гея Ці­мо­ха­ва, які быў па­чы­на­ль­ні­кам гэ­та­га ру­ху. Па­вод­ле за­ду­мы Ле­ані­да Хо­ба­та­ва, які замя­ніў Ці­мо­ха­ва на па­са­дзе на­мес­ні­ка стар­шы­ні Са­юза мас­та­коў па вы­ста­вач­най дзей­нас­ці, ІІІ Бі­ена­ле «Тэс­та­мент» па­він­на бы­ло пе­ра­тва­рыц­ ца ў экс­пе­ры­мен­та­ль­ную фор­му ад­кры­тай твор­чай ла­ба­ра­то­ рыі, а за­лы Па­ла­ца му­сі­лі зра­біц­ца вя­лі­кай май­стэр­няй, дзе аўта­ры ўва­саб­ля­лі б свае арт-аб’екты і рых­та­ва­лі іх для экс­па­ зі­цыі на­ўпрост на ва­чах на­вед­ні­каў. За­звы­чай пры­ха­ва­ныя рэ­ чы ста­лі б га­лоў­ным ві­зу­аль­ным атрак­цы­ёнам, пад­час яко­га ад­бы­ва­ла­ся не­пас­рэд­ная раз­мо­ва з мас­та­ком.

14

1. Не ўсё, што бы­ло за­ду­ма­на, атры­ма­ла­ся. Але па­зна­ча­ны век­ тар раз­віц­ця вы­клі­каў і ў на­вед­ні­каў, і ва ўдзе­ль­ні­каў вя­лі­кую ці­каў­насць і надзею на вы­хад за межы фар­ма­ту спра­ваз­дач­най вы­ста­вы з раз­ве­ша­ны­мі па сце­нах тво­ра­мі. На жаль, па­сля зна­ёмства з экс­па­зі­цы­яй IV Бі­ена­ле жы­ва­пі­су, гра­фі­кі і ску­льп­ту­ры «Фор­маз­мест-703» мож­на кан­ста­та­ваць, што надзеі не спраў­дзі­лі­ся. У раз­віц­ці фэс­ту ад­бы­ла­ся са­мая сап­раў­дная «пра­бук­соў­ка». Ча­му так? Па-пер­шае, пра­ект быў арга­ні­за­ва­ны то­ль­кі за ўлас­ныя срод­кі Бе­ла­рус­ка­га са­юза мас­та­коў, у вы­ні­ку шмат што — на­прык­лад, ад­сут­насць су­пра­ва­джа­ль­ных ме­рап­ры­емстваў ці хоць у не­ чым пры­стой­най па­ліг­ра­фіч­най прад­укцыі ў вы­гля­дзе бук­ле­ таў — ста­но­віц­ца зра­зу­ме­лым. У прэс-рэ­лі­зе арга­ні­за­та­ры па­зна­чы­лі па­зі­цыі, на якія вы­му­ ша­ны бы­лі ад­сту­піць: «Бі­ена­ле не­ка­ль­кі ад­ышло ад між­на­род­ на­га фар­ма­ту і па­каз­вае мак­сі­ма­ль­на шы­ро­кі зрэз бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Гэ­та не да­зва­ляе пра­вес­ці яго як “су­цэ­ль­ны пра­ ект”, але дае маг­чы­масць гле­да­чу мак­сі­ма­ль­на бліз­ка па­зна­ ёміц­ца з бе­ла­рус­кім мас­тац­твам ва ўсіх яго пра­явах». Ад­нак на­ват без на­яўнас­ці знач­ных срод­каў (ка­лі іх ха­па­ла?) для раз­гор­тван­ня па-сап­раў­дна­му маш­таб­на­га пра­екта бы­вае да­стат­ко­ва све­жых ідэй, каб удас­ка­на­ль­вац­ца. На жаль, гэ­тае бі­ена­ле не то­ль­кі не пра­цяг­ва­ла на­пра­цоў­кі па­пя­рэд­ня­га, але і пры­нцы­по­ва не ад­роз­ні­ва­ла­ся ад амаль лю­бой пла­на­вай гру­ па­вой вы­стаў­кі Са­юза. Вы­раз­най кан­цэп­цыі ў «Фор­маз­мес­це» па сут­нас­ці не бы­ло. Як, да­рэ­чы, і афі­цый­на­га ку­ра­та­ра. З усіх па­пя­рэд­ніх іна­ва­ цый і зна­хо­дак, што бы­лі апра­ба­ва­ныя на «Тэс­та­мен­це», у «Фор­маз­мес­це» за­ста­ла­ся то­ль­кі ад­на. Па­вод­ле за­ду­мы аргка­ мі­тэ­та, бі­ена­ле — не про­ста вы­ста­ва, але і твор­чае спа­бор­ ніц­тва мас­та­коў. Та­му кож­ны на­вед­нік экс­па­зі­цыі на ўва­хо­ дзе атрым­лі­ваў бю­ле­тэнь для га­ла­са­ван­ня і меў маг­чы­масць та­емна па­зна­чыць трох най­леп­шых, на яго дум­ку, аўта­раў у трох на­мі­на­цы­ях (жы­ва­піс, гра­фі­ка і ску­льп­ту­ра). Мер­ка­ва­ ла­ся, што вы­ні­кі бу­дуць уліч­вац­ца сяб­ра­мі пра­фе­сій­на­га жу­ ры з айчын­ных мас­тац­тваз­наў­цаў, з сек­цыі арт-кры­ты­кі Са­ юза мас­та­коў, якія пры­клад­на праз ты­дзень па­сля за­кан­чэн­ня аб’явілі імё­ны пе­ра­мож­цаў. Га­лоў­най уз­на­га­ро­дай для іх пла­ на­ва­ла­ся вы­ста­ва ў Мас­кве. Але тут між­во­лі ўзні­ка­ла пы­тан­не: ча­му вы­ні­кам бі­ена­ле ці яго пра­ця­гам му­сіць быць экс­па­зі­цыя «леп­шых з най­леп­шых» у Цэн­тра­ль­ным до­ме мас­та­ка го­ра­да Мас­квы? Ча­му не ў Вар­ша­ ве, Вільнюсе ці Кі­еве? Агляд пад­обных пер­спек­тыў ад­сы­лае нас да роз­ду­му і пра до­сыць ня­даў­нюю гіс­то­рыю, і пра пры­ зна­чэн­не та­кіх інсты­ту­цый, як Са­юз мас­та­коў, на сён­няш­нім

мастацтва 01/2015

эта­пе, і пра тое, што Са­вец­ка­га Са­юза фар­ма­ль­на бо­льш не існуе, але след, які ён па­кі­нуў, гэт­кая цы­ві­лі­за­цый­ная ка­ля­іна яшчэ доў­га бу­дзе зму­шаць нас па інер­цыі ка­ціц­ца па ёй. Бі­ена­ле бы­ло па­бу­да­ва­на ў меж­ах, за­да­дзе­ных та­кім ня­прос­ тым аб’ектам, як Па­лац мас­тац­тва. Струк­ту­ра бы­ла зра­зу­ме­ лай і да­во­лі ўда­лай. Ле­анід Хо­ба­таў не то­ль­кі вя­до­мы жы­ва­ пі­сец і пры­зна­ны спе­цы­яліст па фар­ма­ль­най кам­па­зі­цыі, але і во­пыт­ны экс­па­зі­цы­янер. Вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы ўлас­ны густ і эма­цый­нае ад­чу­ван­не, ён здо­ль­ны доб­ра вы­бу­да­ваць лю­бую экс­па­зі­цыю ў са­май скла­да­най пра­сто­ры. Мас­так і адзін з удзель­ні­каў бі­ена­ле Алег Ла­дзі­саў трап­на за­ўва­жыў, што вы­ ста­ва бо­льш пад­обная да аўтар­ска­га пра­екта Ле­ані­да Хо­ба­ та­ва. Па­вод­ле мер­ка­ван­ня Ла­дзі­са­ва, гле­да­чу, што тра­піў на «Фор­маз­мест», най­перш вар­та было б звяр­нуць ува­гу не на асоб­ныя тво­ры, а на тое, як уда­ла гэ­ты­мі ра­бо­та­мі арга­ні­за­ва­ на пра­сто­ра Па­ла­ца. Да­рэ­чы, вы­ста­ва да­пра­цоў­ва­ла­ся амаль да апош­ня­га. Яшчэ за па­ўга­дзі­ны да ад­крыц­ця на дру­гім па­вер­се ве­ша­лі­ кар­ці­ны. Не­шта пры­бі­ра­ла­ся, што­сь­ці мя­ня­ла сваё мес­ца. Ад­нак у гэ­ты

2. раз, у ад­роз­нен­не ад мі­ну­ла­га бі­ена­ле, ка­лі шмат тво­раў ста­яла на пад­ло­зе, усё па­спе­лі раз­ве­сіць. Пер­шая за­ла тра­ды­цый­на прад­стаў­ля­ла гра­фі­ку, у ад­бо­ры прац ад­чу­ва­ла­ся ня­бач­ная ру­ка стар­шы­ні Са­юза мас­та­коў Ры­го­ра Сіт­ні­цы. Імё­ны Па­ўла Та­тар­ні­ка­ва, Ра­ма­на Сус­та­ва, Ва­лян­ці­ны Шо­бы, Льва Алі­ма­ва да­ўно ста­лі сі­но­ні­ма­мі ша­ на­ва­на­га ў нас пра­фе­сі­яна­ліз­му бе­ла­рус­кай шко­лы гра­фі­кі. З пун­кту гле­джан­ня «фор­маз­мес­ту», сла­бых ра­бот ся­род гра­ фіч­най экс­па­зі­цыі не на­зі­ра­ла­ся. «Мя­ня­ецца час — мя­ня­ецца гля­дач. Ён ужо не за­да­во­ле­ны толь­кі су­зі­ран­нем пры­га­жос­ці, уз­роў­нем імпрэ­сі­яніз­му — ко­ ле­ра­вы­мі ад­но­сі­на­мі. Ён шу­кае інтэ­лек­ту­аль­ны склад­нік у тво­ры мас­тац­тва. Сён­ня па­трэб­ны мас­так, які ду­мае», — та­кі ад­каз на «за­пыт ча­су» ў сва­іх раз­ва­гах на прэс-кан­фе­рэн­цыі даў Ле­анід Хо­ба­таў. Ці­ка­ва, а ці мож­на ска­заць, што ўсе 238 мас­та­коў, хто тра­піў у экс­па­зі­цыю (а гэ­та пры­клад­на ці не кож­ны пя­ты з сяб­раў Са­юза), ад­но­сяц­ца ме­на­ві­та да та­ко­га мэй­нстры­му — «мас­так, які ду­мае»? Уво­гу­ле, лю­бая гру­па­вая вы­стаў­ка — сін­тэз роз­ных сты­ляў, твор­цаў роз­ных па­ка­лен­няў — дэманструе пра­явы гра­ма­дзян­ скай муж­нас­ці ў асэн­са­ванні вы­клі­каў эпо­хі і дае на іх ад­экват­

мастацтва 01/2015

3. ныя ад­казы. На трэ­цім па­вер­се, ся­род жы­ва­пі­су і ску­льп­ту­ры, на жаль, пан­аваў бес­кан­флік­тны дэ­ка­ра­ты­візм і пра­ха­лод­ная пры­га­жосць. З тэх­на­ла­гіч­на-ра­мес­на­га пун­кту гле­джан­ня ў пра­цах усё доб­ра, яны ўсе «на ўзроў­ні». Тым, хто со­чыць за на­шым мас­тац­твам апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі, імё­ны Ва­сі­ля Кас­ цю­чэн­кі, Ва­лян­ці­на Гу­ба­ра­ва, Аляк­сан­дра Не­кра­шэ­ві­ча, Зоі Лу­цэ­віч, Аляк­сан­дра Грыш­ке­ві­ча, Ле­ані­да Хо­ба­та­ва, Сяр­гея Ры­ма­шэў­ска­га, Аляк­сан­дра Да­ма­на­ва ў жы­ва­пі­се, Андрэя Ва­раб’ёва, Ула­дзі­мі­ра Пан­ця­ле­ева, Андрэя Аста­шо­ва ў ску­ льп­ту­ры га­во­раць са­мі за ся­бе. Для атры­ман­ня эстэ­тыч­най аса­ло­ды — та­го, па што бо­ль­шасць гле­да­чоў і хо­дзіць на вы­ стаў­кі, — ра­бот бы­ло да­стат­ко­ва. Ша­ра­го­вы гля­дач не быў рас­ ча­ра­ва­ны, ад­нак ма­ла што звяз­ва­ла тво­ры з су­час­нас­цю і яе пра­бле­ма­мі. Да­во­дзі­ла­ся ліш­ні раз угля­дац­ца ў да­ту ства­рэн­ ня, каб са здзіў­лен­нем уба­чыць у под­пі­се — «2014 год». Што ты­чыц­ца ску­льп­ту­ры, ад­чу­ва­ла­ся, што ў экс­па­зі­цыі бы­ лі ўда­ла змеш­ча­ны най­бо­льш эфек­тныя па плас­ты­цы тво­ры, зроб­ле­ныя аўта­ра­мі пе­ра­важ­на за па­пя­рэд­нія 703 дні на­пру­ жа­най пра­цы. Ад­нак знай­сці па-сап­раў­дна­му не­ча­ка­ныя, ары­гі­на­ль­ныя па­вод­ле плас­тыч­ных пры­ёмаў тво­ры ся­род скульп­тур­на­га сег­мен­ту бі­ена­ле бы­ло скла­да­на. Усе на ўзроў­ні. Пры­го­жа. Пра­фе­сій­на. Прад­ка­за­ль­на. Па­зна­ва­ль­ныя імё­ны, по­чыр­кі і сты­лі. Зда­ецца, пра «су­час­насць» айчын­на­га бі­ена­ле мож­на ка­заць то­ль­кі та­му, што бо­ль­шасць аўта­раў — на­шыя су­час­ні­кі... У фі­на­ле прэс-кан­фе­рэн­цыі, па­сля амаль га­дзін­ных па­во­ль­ ных раз­ваг сяб­раў аргка­мі­тэ­та пра мес­ца бе­ла­рус­ка­га мас­тац­ тва ў су­час­нас­ці, пры ўспа­мі­не пра наш удзел у Ве­не­цы­янскім бі­ена­ле ўзнік­ла та­кая ці­ка­вая сен­тэн­цыя, ледзь не пры­знан­не: «Не трап­ля­ючы ў кан­тэкст, мы да­ем на­го­ду для та­го, каб пра нас га­ва­ры­лі». На што мас­тац­тваз­наў­ца Ла­ры­са Фін­ке­льш­тэйн слуш­на спы­ та­ла: «Ка­лі мы не ў кан­тэк­сце, то дзе мы?» Але гэ­тае пы­тан­не так і за­ста­ло­ся без ад­ка­зу, бо сяб­ры аргка­ мі­тэ­та ўжо спя­ша­лі­ся ад­кры­ваць «Фор­маз­мест».

1. Сяргей Грыневіч. Працэсія. Акрыл. 2014.

2. Павел Татарнікаў. Першынец. Літаграфія. 2013.

3. Павел Вайніцкі. Сны Стэфана. Шкло, гута. 2014.

15

агляды/рэцэнзіі

Не ха­вац­ца ад рэ­аль­нас­ці «Ма­быць?» Дзміт­рыя Ба­гас­лаў­ска­га Рэ­жы­сёр Аляк­сандр Мар­чан­ка Рэ­спуб­лі­кан­скі тэ­атр бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі

П

Крыс­ці­на Смо­льс­кая

рэм’ера «Ма­быць?» па­цвер­дзі­ла адзін важ­ны тэ­зіс: ідэ­аль­ны тэ­атр — той, які пры­му­шае ча­ла­ве­ка змя­няц­ца. Кроп­кай ад­лі­ку экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га спек­так­ля рэ­жы­сёр Аляк­сандр Мар­чан­ка аб­раў ме­тад «вер­ба­цім». Удзе­ль­ні­кі дзеі за­піс­ва­лі на дык­та­фон інтэрв’ю з людзь­­мі роз­на­га са­цы­яль­на­га па­хо­джан­ня і роз­на­га ўзрос­ту. Кры­тэ­рый быў адзін — ці­ка­васць твор­цы да аб­ра­най асо­бы. Пы­тан­ні пра жыц­цё, пра стаў­лен­не да лю­дзей, да кра­іны, у рэ­шце рэшт — да са­міх ся­бе. Дра­ма­тург Дзміт­ рый Ба­гас­лаў­скі над­аў тэк­стам сцэ­ніч­нас­ці. Та­кім чы­нам, по­стдра­ма­тыч­ны сэнс «Ма­быць?» і яго за­ду­ма фар­ма­ва­лі­ся ўсі­мі ўдзе­ль­ні­ка­мі па­ста­ноў­кі. Дзея­нне рас­па­чы­на­ецца так: акцё­ры ся­дзяць у за­ле раз­ам з пуб­лі­кай і вы­каз­ва­юць свае дум­кі. «Усе вер­ні­кі, усе ма­юць ікон­кі ў ма­шы­нах і ўсе па­ру­ша­юць пра­ві­лы. Ча­му так?» — пы­та­ецца Ілля Ясін­скі. Зда­ецца, ка­лі хто-не­будзь з гле­да­чоў так­са­ма вы­ка­жа не­йкую дум­ку, гэ­та на­ту­ра­ль­на ўвой­дзе ў струк­ту­ру па­ста­ноў­кі. Тра­ды­цый­ная чац­ вёр­тая сця­на зні­кае. Мер­ка­ван­ні тых, хто пры­йшоў на спек­такль, на­сам­рэч агуч­ ва­юцца са сцэ­ны. Пе­рад па­чат­кам усім раз­да­ва­лі­ся па­пер­кі-анке­ты. Ад­ка­зы акцё­ры чы­та­лі пад­час дзея­ння. І гэ­тая про­стая гу­ль­ня ро­біц­ца сэн­са­вым стрыж­нем. Ты, а не хто­сь­ці по­бач у шы­коў­ным кры­на­лі­не, мо­жаш зра­біц­ца фак­там мас­тац­тва. Твая гіс­то­рыя мо­жа быць ува­соб­ле­на на сцэ­не. «Ма­быць, на­шы ге­роі маг­лі быць іншы­ мі! Ма­быць, Ва­шае стаў­лен­не да іх бу­дзе іншым! Ма­быць, і Вы маг­лі б стаць ге­ро­ем на­шай гіс­то­рыі», — на­пі­са­на ў пра­грам­цы. Тэ­атр пра­па­ноў­вае гле­да­чу ды­ялог, а не «прад­ае» чар­го­вую вы­со­кую ісці­ну, да якой яму яшчэ трэ­ба да­цяг­нуц­ца. Да­ку­мен­­ таль­насць як спо­саб «ні­чо­га не іграць і не на­вяз­ваць» зра­бі­ла­ся ад­ной з га­лоў­ных рыс су­час­на­га еўра­пей­ска­га тэ­атра. Прэм’ера ў РТБД — крок у гэ­тым на­кі­рун­ку. «Ма­быць?» — спек­такль-раз­ва­жан­не з фраг­мен­тар­най струк­ту­рай. Яно і зра­зу­ме­

2.

16

1. ла, бо жыц­цё не ўклад­ва­ецца ў звык­лыя «пра­ві­ль­ныя» фор­мы. Ме­на­ві­та та­му рэ­ча­існасць ад­люс­тра­ва­ная ў ча­ты­рох не звя­за­ных па­між са­бой час­т­ках. Яны па­зна­ча­юць век­тар пы­тан­няў і пра­блем, але не пад­каз­ва­юць вы­йсця. Фе­но­мен раз­амкнё­най струк­ту­ры не аб­умоў­лі­вае з’яўлен­ня ла­гіч­на­га і гар­ма­ніч­на­га сцэ­ ніч­на­га тво­ра, дзе гля­дач му­сіць зра­зу­ мець пра­зрыс­ты мэ­сэдж. «Ма­быць?» пра­па­ноў­вае іншы спо­саб уз­ае­ма­дзе­ яння з аўды­то­ры­яй. Раз­амкнё­насць тэ­атра­ль­най фор­мы тут з’яўля­ецца за­ пра­шэн­нем да су­мес­най пра­цы, якая вы­ма­гае ад гле­да­чоў актыў­нас­ці. Яны мо­гуць «да­бу­да­ваць» мнос­тва фраг­мен­ тар­ных гіс­то­рый, эмо­цый, пе­ра­жы­ван­ няў, рас­клас­ці іх у пэў­ным па­ра­дку, вы­ зна­чыць га­лоў­нае. Гэ­та сво­еа­саб­лі­вая ад­каз­насць за тое, што ад­бы­ва­ецца на­ во­кал, маў­ляў, праз тэ­атр — да жыц­ця. На сцэ­не ня­ма дэ­ка­ра­цый, вы­ка­наў­цы ў су­час­най воп­рат­цы (успа­мі­на­ецца Тэ­ атр.doc, дзе ў ад­ным са спек­так­ляў акцё­ ры ігра­лі ў тым адзен­ні, у якім прыйшлі). Мі­ні­маль­­ная, але эфек­тная рэ­жы­су­ра Аляк­сан­дра Мар­чан­кі да­зва­ляе за­ся­ро­ дзіц­ца на аса­біс­тых гіс­то­ры­ях ге­ро­яў. На сцэ­ну пе­ры­ядыч­на вы­кід­ва­юць не­­ каль­­кі пар аб­утку. Артыс­ты пры­мя­ра­юць іх, ні­бы ўла­зяць у ску­ру інша­га ча­ла­ве­ка. На­па­чат­ку — смеш­ныя стэ­рэ­аты­пы ад інша­зем­цаў. Іта­ль­янец (Арцём Ку­рэнь) за­ўва­жае, што бе­ла­рус­кія жан­чы­ны вель­­мі пры­ваб­ныя і ўлад­ныя, а вось ма­ ца­рэ­ла зу­сім не па­д­обная да іта­ль­янскай. Мас­квіч­ка Іна (Ган­на Се­мя­ня­ка) сцвяр­ джае, што бе­ла­рус — гэ­та стан ду­шы, а са­ мі бе­ла­ру­сы існу­юць для ба­лан­са свят­ла ў све­це, вось то­ль­кі чэр­гі ў нас ве­ль­мі ма­ руд­на аб­слу­гоў­ва­юцца: у «Цэн­тра­ль­ным» пе­рад та­бой ста­яць два ча­ла­ве­кі, а та­кое ўра­жан­не, што ча­ла­век з дзе­сяць. Ве­ра­ні­ка Бус­ла­ева рас­па­вя­дае пра ўтры­ ман­не жы­вёл у пры­тул­ку на ву­лі­цы Гур­

мастацтва 01/2015

ска­га, ад­куль яна ўзя­ла са­бе са­ба­ку. А на­ пры­кан­цы кра­на­ль­на­га ма­на­ло­гу за­дае пы­тан­не: «Ча­му ад­ны за­бі­ва­юць, а дру­ гія да­па­мага­юць?» Асоб­ная тэ­ма — ужы­ван­не бе­ла­рус­кай мо­вы. Бе­ла­рус­ка­моў­ны рэ­жы­сёр Андрэй (Арцём Ку­рэнь) рас­каз­вае, як за­маў­ляў так­соў­ку на ву­лі­цу Чыр­во­на­армей­скую. Ма­шы­ны ён так і не да­ча­каў­ся. «А што бы­ло б, ка­лі вось за­ўтра ў нас за­ба­ра­ні­лі раз­маў­ляць на іншых мо­вах, акра­мя бе­ ла­рус­кай?..» — пытаецца ге­рой.

мі­лас­ці­ну ка­ля цар­квы і ад­кры­та ла­юцца на тых, хто ні­чо­га не пад­ае. Фе­на­ме­на­ль­на, як праз звы­чай­ны ма­ на­лог рэ­ві­зо­ра гра­мад­ска­га тран­спар­ту вы­ма­лёў­ва­ецца воб­раз гра­мад­ства. «Я за­ймаў­ся біз­нэ­сам у Мас­кве. За­раз вось па­ йшоў на дзяр­ жаў­ ную служ­ бу. У мя­ не трое дзя­цей, якіх трэ­ба вы­га­да­ваць. Мне тут кам­фор­тна, спа­кой­на, ніх­то не ча­пае. Я і за­раз мог бы біз­нэ­сам за­няц­ ца. Але... не хо­чац­ца». Ге­рой то­ль­кі жа­ дае, каб яго па­кі­ну­лі ў спа­коі.

3. «Ма­быць?» зды­мае та­бу з тэ­мы хат­ня­га гвал­ту. Люд­мі­ла Сі­дар­ке­віч і Анас­та­сія Баб­ро­ва па чар­зе пра­маў­ля­юць ма­на­ло­гі ўдзе­ль­ніц груп па пад­трым­цы па­цяр­пе­ лых жан­чын. Ураж­вае стой­касць ге­ра­ інь, якія апы­ну­лі­ся ў жу­дас­ных сі­ту­ацы­ ях. Яшчэ бо­льш здзіў­ляе аб­ыя­ка­васць тых, хто ба­чыў і ні­чым не да­па­мог. Ко­ла за­кра­ну­тых тэм шы­ро­кае. Жур­на­ ліст Дзміт­рый (Дзміт­рый Да­ві­до­віч) вы­ кры­вае «біз­нэс» жаб­ра­коў, якія про­сяць

мастацтва 01/2015

Пе­рад кож­ным ма­на­ло­гам акцё­ры на­зы­ ва­юць імя ге­роя і го­рад. «Мінск» гу­чыць час­цей за ўсё. Не дзе­сь­ці і ка­лі­сь­ці, а тут і цяпер, у тва­ёй кра­іне, у тва­ім го­ра­дзе, по­бач з та­бой. Уво­гу­ле, да­клад­нае ўжы­ ван­не імё­наў, на­зваў ву­ліц, га­ра­доў і вё­ сак пад­крэс­лі­вае важ­ную да­лу­ча­насць да сён­няш­ня­га дня і ў вы­ні­ку да та­го, што ад­бы­ва­ецца з су­час­ным ча­ла­ве­кам. Не­ здар­ма жанр «Ма­быць?» па­зна­ча­ны як «га­ла­сы ва­кол на­шых пы­тан­няў». Пы­

тан­няў сап­раў­ды шмат, як у спек­так­лі, так і ў жыц­ці. Ці­ка­вае так­са­ма акцёр­скае існа­ван­не. Артыс­ты ігра­юць і ся­бе, і пер­са­на­жаў гіс­ то­ рый, і сваё стаў­ лен­ не да іх. Та­ кое рас­сла­енне ро­лі вы­яўляе не­маг­чы­ масць, а мо­жа і не­пат­рэб­насць по­ўна­га зліц­ця з воб­ра­зам. Гэ­та прад­ыкта­ва­на фор­май па­ста­ноў­кі і яе эстэ­ты­кай. «Ма­быць?» ні­як не акрэсліш ка­тэ­га­рыч­ ным вер­ дык­ там. Тут ня­ ма дрэн­ ных і доб­рых. Тут ня­ма сар­каз­му і агрэ­сіў­най пра­ва­ка­тыў­нас­ці. Ёсць спа­чу­ван­не ча­ла­ ве­ку. Ёсць шчы­расць твор­цаў, якія сап­ раў­ды ці­ка­вяц­ца на­шай рэ­ча­існасцю. «Я ду­маў, лю­дзі бу­дуць вы­каз­вац­ца ра­ ды­ка­ль­на. Ка­лі гэ­тыя інтэр­в’ю з’я­ві­лі­ ся, быў мо­мант рас­ча­ра­ван­ня. Мы ча­ ка­лі, што атры­ма­ецца яркі ма­тэ­ры­ял з выразнымі фар­ ба­ мі: ге­ рой — ге­ рой, пад­лю­ка — пад­лю­ка. Але ўба­чы­лі жы­вых лю­дзей, якія мо­гуць су­мяш­чаць мно­гія якас­ці. Гэ­та вы­клі­ка­ла да­дат­ко­выя цяж­ кас­ці і ці­ка­васць, та­му што трэ­ба бы­ло ду­маць». Су­час­ны ге­рой уво­гу­ле, гэ­так­ са­ма як і ге­роі спек­так­ля, бо­льш не аб­ мя­жоў­ва­ецца не­йкі­мі рам­ка­мі. Пер­са­ на­жы вы­кры­ва­юць «цар­коў­ны біз­нэс» жаб­ра­коў, ган­длю­юць ка­ля­ро­вы­мі ме­ та­ла­мі (да­маў­ля­ючы­ся з супрацоўнікамі мі­лі­цы­і), за­йма­юцца спі­ры­тыз­мам і г.д. На іх усіх мож­на па­гля­дзець з роз­ных ба­коў. Перад намі — пан­ара­ма бе­ла­рус­кай што­ дзён­нас­ці. Да­ку­мен­та­ль­ная эстэ­ты­ка дае маг­чы­масць ад­чуць, што па­ка­за­ныя сцэ­ны і воб­ра­зы да­ты­чац­ца кожнага. «Я раз­ ліч­ ваю на гле­ да­ ча, які не ха­ ва­ ецца ад рэ­аль­нас­ці», — ка­жа пра сваю па­ зі­цыю рэ­жы­сёр. Ма­быць, ме­на­ві­та для та­ко­га гле­да­ча тэ­атр — месца, дзе можна пад­умаць пра ся­бе і сваё стаў­лен­не да рэ­ ча­існас­ці, а мо­ і кры­ху змя­ніц­ца. Вя­до­мыя рас­ійскія кры­ты­кі Ма­ры­на Да­вы­да­ва і Па­вел Руд­неў усё час­цей вы­ каз­ва­юць дум­ку, што тэ­атр стаў ад­ным з са­мых уплы­во­вых ві­даў мас­тац­тва. Мне зда­ецца, спек­такль «Ма­быць?» (тут жа вар­та ўзга­даць «Patris» Сяр­гея Анцэ­ле­ві­ ча, «Бі-лін­гвы» Андрэя Саў­чан­кі) — гэ­та яшчэ адзін крок да та­го, каб бе­ла­рус­кі тэ­атр за­ймеў та­кую ж якасць.

1. Вераніка Буслаева.

2. Максім Брагінец.

3. Сцэна са спектакля. Фо­та Сяр­гея Жда­но­ві­ча.

17

гутаркі пра выставу

Цень, двай­нік і ўспа­мін

П

ер­шая рэ­алі­за­цыя «Гу­ль­ні ў ля­ль­кі» прайшла ў 2000-м у га­ле­рэі «NOVA». Пра­ект быў ство­ра­ны дву­ ма аўта­ра­мі — Люд­мі­лай Ру­са­вай (1954 — 2010) і Сяр­ ге­ем Жда­но­ві­чам. Зга­даць і асэн­са­ваць падзею, што ад­бы­ла­ся та­ды і па­ўта­ры­ла­ся праз 14 год у га­ле­рэі «Універсітэт культуры» пад назвай «Гульня ў лялькі. Replay», саб­ра­лі­ся фа­тог­раф Сяр­гей Жда­но­віч, мас­тач­ка Во­ль­га Са­зы­ кі­на і фі­ло­саф Дзміт­рый Ка­роль. Сяр­гей Жда­но­віч: Мэ­тай на­ша­га пра­екта ў 2000-м быў по­шук но­вай фор­мы прэ­зен­та­цыі пер­фор­ман­су, у вы­ні­ку ча­го з’явіў­ся фо­та­пер­фор­манс: ві­зу­аль­ны шэ­раг са стоп-кад­раў, дзе кож­ны зды­мак — за­вер­ша­ны аўтар­скі твор. Ме­на­ві­та та­му быў вы­бра­ ны руч­ны друк з пры­мя­нен­нем актыў­на­га мас­кі­ра­ван­ня. Па за­ ду­ме гэ­та — спы­не­нае кі­но са сва­ім сцэ­на­ры­ем, сцэ­наг­ра­фі­яй і дуб­ля­мі эпі­зо­даў; кад­ры, скла­дзе­ныя ў па­сля­доў­ны на­ра­тыў. Здымкі вы­ве­ра­ныя і ста­тыч­ныя. Гэ­та па­ста­но­вач­ная фа­та­гра­­ фія, дзе важ­ныя дэ­та­лі, якія пад­ра­бяз­на ма­дэ­ля­ва­лі­ся. Ста­ты­ка і маў­чан­не — два са­мыя істот­ныя кам­па­нен­ты пра­екта. Не па­він­на бы­ло ад­чу­вац­ца дзея­нне, на­ра­тыў канструяваўся то­ль­кі з воб­ра­заў. Як у лю­бым кла­січ­ным фі­ль­ме, у гэ­тай се­рыі ёсць па­ча­так, раз­віц­цё, ку­ль­мі­на­цыя і фі­нал. Бы­ло не­ка­ль­кі вер­сій на­ша­га сцэ­на­рыя. Усё — з пер­ша­га кад­ра. Сон, успа­мін. Дзі­ця­чы зды­мак, да­лей — ра­ка­ві­на. Во­ль­га Са­зы­кі­на: Што ты­чыц­ца артэ­фак­таў, вы­ка­рыс­та­ных тут, я бы­ла свед­кай іх ства­рэн­ня або ба­чы­ла, як яны ўза­ема­ дзей­ні­ча­юць з Лю­дай. Ра­куш­кі яна збі­ра­ла раз­ам з Іга­рам Каш­ ку­рэ­ві­чам, бо гэ­та ве­ль­мі сім­ва­ліч­ная за­мкнё­ная фор­ма, фор­ ма до­ма, унут­ры яко­га ёсць мяк­кае це­ла, ці, мо­жа, фор­ма це­ла, у якім унут­ры ёсць ду­ша. Фор­ма ў фор­ме ў фор­ме. Лю­да пі­са­ла па­этыч­ныя тэк­сты, і та­кія спа­лу­чэн­ні бы­лі для яе ве­ль­мі ме­та­ фа­рыч­ны­мі. Як пе­ра­тва­ра­ецца ма­ты­лёк, што на­ра­джа­ецца з ку­кал­кі, ча­ла­век пра­жы­вае — так ці іна­чай — пэў­ныя ме­та­мар­ фо­зы на шля­ху свай­го рос­ту і раз­віц­ця. Я ба­чы­ла і ве­даю гэ­тую пер­со­ну на здым­ках, якая з’яў­ля­ецца двай­ні­ком Лю­ды. Яна ства­ры­ла яго на ўзроў­ні ўяў­лен­ня, на ўзроў­ні фан­та­зіі, мяр­кую, гэ­та — ува­саб­лен­не яе лё­су. У гэ­тых тво­рах шмат сім­ва­лаў: га­дзін­нік, шах­ма­ты, дру­кар­ская ма­шын­ ка. Ча­ра­віч­кі — яе фе­тыш. Ру­кі, вус­ны. Сцэ­на­рый чы­та­ецца ве­ ль­мі доб­ра, асаб­лі­ва ка­лі па­мя­та­еш Лю­ду... Сяр­гей Жда­но­віч: На па­чат­ку сю­жэ­та Люд­мі­лы яшчэ ня­ма, але мы ба­чым яе двай­ні­ка. Па­сля з’яўля­ецца Люд­мі­ла. Да­лей — кі­вач га­дзін­ні­ка, адзін з яе сім­ва­лаў. Для гэ­та­га пер­фор­ман­су яна ста­ран­на саб­ра­ла ўсе кам­па­нен­ты і на­ват апі­са­ла іх у сцэ­ на­рыі. Па­сля з’яўлен­ня двай­ні­ка ідзе су­па­стаў­лен­не. Вось, на­ прык­лад, яны гра­юць у шах­ма­ты, на­сам­рэч гэ­та не шах­ма­ты, а ка­раб­лі­кі. У кад­ры зна­хо­дзяц­ца два пер­са­на­жы: двай­нік і яна. Во­ль­га Са­зы­кі­на: Двай­нік згад­ва­ецца ў яе тэк­стах, але кож­ ны сам па­ві­нен пра­чы­таць гэ­ты воб­раз. На­прык­лад, пер­со­на і цень. Цень па Юнгу, юнгі­янскі цень — час­тка асо­бы, у гэ­тым це­ні зна­хо­дзяц­ца на­шыя пра­бле­мы, стра­хі, прад­чу­ван­ні. У це­ ні — вя­ліз­ны твор­чы па­тэн­цы­ял: чым бо­ль­шы цень — тым больш та­ле­на­ві­ты ча­ла­век. Люда пра­ца­ва­ла з це­нем і смерць 18

прад­чу­ва­ла, рых­та­ва­ла­ся да яе. І ў гэ­тай вя­ліз­най це­не­вай час­ тцы бы­ло ўсё — і страх, і ча­кан­не, і га­тоў­насць сыс­ці. Сяр­гей Жда­но­віч: «Гу­ль­ня ў ля­ль­кі» — да­стат­ко­ва гер­ме­тыч­ ны пра­ект. 29 фа­таг­ра­фій. Не больш — не менш. Важ­ны быў пер­фор­манс, дзе пры­сут­ні­чае яна. Аўтар ідэі, аўтар пер­фор­ ман­су, аўтар на­звы — Люд­мі­ла. У пра­цэ­се здым­каў яна пра­сі­ла, каб уз­ні­каў эфект спы­не­на­га ру­ху. Стоп-кадр. Дзе­ля мак­сі­ма­ ль­на­га на­блі­жэн­ня да кі­но, да кі­на­кад­ра. Спы­не­ны час і маў­ чан­не. На мно­гіх фа­таг­ра­фі­ях яе во­чы пры­цем­не­ны, за­кры­ва­ юцца па­ці­най. Ад­бы­ва­ецца мас­кі­ра­ван­не. ...Для Люд­мі­лы быў бо­льш важ­ны двай­нік. Для мя­не, без­умоў­ на, не. У не­йкіх мо­ман­тах мы спра­ча­лі­ся і не па­га­джа­лі­ся. Яна ха­це­ла, каб пра­ект быў не пра яе, а пра двай­ні­ка. Я ж зды­маў пра­ект пра Люд­мі­лу... Па­сля эта­пу па­ра­ўнан­ня ідзе та­кая ўмоў­ная час­тка — дэ­ман­таж, раз­бор­ка: яна раз­бі­рае двай­ні­ка і ро­біць гэ­та па­сту­по­ва. І па­ чы­на­ецца па­ўтор­ны ўспа­мін — успа­мін пра двай­ні­ка. Пэў­ныя тлу­ма­чэн­ні, якія за­да­юць век­тар, ёсць у ары­гі­на­ль­ным тэк­сце Люд­мі­лы, які яна пі­са­ла спе­цы­яль­на для пра­екта. І гэ­ты тэкст — амаль па­эзія. Ка­лі Люд­мі­ла за­вяр­шае раз­бі­раць двай­ ні­ка, усё вяр­та­ецца ў пер­ша­па­чат­ко­вую кроп­ку — зноў да дзі­ ця­ча­га фо­та­здым­ка. Гэ­тыя фа­таг­ра­фіі трэ­ба гля­дзець ве­ль­мі ўваж­лі­ва. У тыя ча­сы здым­кі ра­бі­лі­ся па-інша­му. Во­ль­га Са­зы­кі­на: У Люд­мі­лы Ру­са­вай і Сяр­гея Жда­но­ві­ча быў ве­ль­мі плён­ны твор­чы тан­дэм. Та­му пра­ект атры­маў­ся цэ­ль­ ным, ён вы­дат­на счыт­ва­ецца. Двай­нік — псі­ха­ла­гіч­на надзвы­ чай пі­сь­мен­ны ход, зга­дай­це парт­рэт Да­ры­яна Грэя, у які мож­ на бы­ло скід­ваць свае пра­бле­мы. Па­гля­дзець на ся­бе збо­ку, па­ра­змаў­ляць з не­йкай час­ткай сва­ёй асо­бы. Сур’ёзная псі­ха­ ла­гіч­ная пра­ца. У Люд­мі­лы Ру­са­вай быў ня­лёг­кі лёс, але пры гэ­тым ве­ль­мі спе­лая ду­ша. Яна бы­ла бо­льш муд­рая, чым мы ўсе раз­ам уз­я­тыя. І гэ­ты дос­вед, які Люд­мі­ла чэр­па­ла з ся­бе, са сва­ ёй ста­ра­жыт­най па­мя­ці, за­ўсё­ды пры­сут­ні­чае ў яе тво­рах. Дзміт­рый Ка­роль: Сён­ня існа­ван­не Люд­мі­лы Ру­са­вай у на­ шым све­це ўмоў­на падзя­лі­ла­ся на жы­выя, су­пя­рэч­лі­выя ўспа­ мі­ны пра яе і на тое, што яна зра­бі­ла як мас­так. Для мя­не пра­ цяг­ну­тае ўза­ема­дзе­янне гэ­тых двух ба­коў усё бо­льш ад­кры­вае Лю­ду як да­след­чы­ка сва­ёй бу­ду­чы­ні, яе па­смя­рот­най маг­чы­ мас­ці. Па­спра­бую па­тлу­ма­чыць: за экс­прэ­сіў­ным жэс­там Ру­ са­вай-мас­тач­кі, жэс­там дра­ма­тыч­на­га са­ма­па­каз­ван­ня я ба­чу сён­ня прад­ума­ны і пра­жы­ты на­мер змяс­ціць сваё хво­рае це­ ла ў сфе­ру веч­на­га, тую сфе­ру, якую ства­рае, здо­ль­нае ства­ раць і па­він­на ства­раць мас­тац­тва. Бо пер­фор­ман­сы Ру­са­вай, пры­нам­сі для мя­не, гэ­та най­перш уклю­чэн­не ўлас­на­га це­ла ў плынь зна­каў мас­тац­тва і ад­крыц­цё яго ідэ­аль­на­га вы­мя­рэн­ ня ў ася­род­дзі гэ­тых зна­каў. Жэс­ты­ку­ля­цыя яе пер­фор­ман­саў ад­сы­лае да ро­да­вых па­туг, штур­шкоў, пра­соў­ван­ня, праз якія це­ла кі­дае вы­клік ду­шы і на­ват спра­буе ад­маў­ляць яе за­вы­ша­ ную знач­насць у на­шай ку­ль­ту­ры сэн­су. За ідэ­аль­нае, за сэнс тут зма­га­ецца ме­на­ві­та це­ла. У фо­та­пер­фор­ман­се Лю­да па­ збаў­ля­ецца ад дра­ма­тыч­ных му­зыч­ных гу­каў (ве­ль­мі важ­ных для яе), што су­пра­ва­джа­лі яе па­пя­рэд­нія пра­екты, і змяш­чае сваё пры­від­нае на гэ­тых фа­таг­ра­фі­ях це­ла ў ці­шы­ню, ку­ды не да­но­сяц­ца знеш­нія шу­мы ча­ла­ве­чай мо­вы ці да­но­сяц­ца глу­ха, амаль не ад­роз­ні­ва­юцца ад іншых шу­моў све­ту. І гэ­та, ве­ра­год­ на, тое, што Лю­да і вы­зна­чае як «бяс­кон­цую та­емнасць жыц­ ця», час­т­кай яко­га яна пра­цяг­вае пра­жы­ваць ся­бе ва ўлю­бё­ ным мас­тац­тве веч­на­га. Падрыхтавала Алеся Белявец.

мастацтва 01/2015

мастацтва 01/2015

19

у май­стэр­ні

Фраг­мен­ты шля­ху Ула­дзі­мір Кан­дру­се­віч пра вы­ба­р і фар­ма­ты

ў гэ­тых пра­цах, не ма­гу зра­біць у іншым мес­цы. Ду­маю, гэ­тыя мае жы­ва­піс­ныя кі­рун­кі — стан­ко­вы і ма­ну­мен­та­ль­ны — раз­ ві­ва­юцца па­ра­ле­ль­на, яны пе­ра­кры­жоў­ва­юцца рэ­дка, ча­сам не­шта пе­ра­но­шу з ад­на­го тво­ра ў іншы. Своеасаблівы дос­вед атрым­лі­ваю ў аб­одвух вы­пад­ках, ад­нак зра­зу­ме­ла і тое, што ад­ка­зы на мае аса­біс­тыя пы­тан­ні пра­сцей знай­сці ва ўмо­вах, ка­лі я не аб­ме­жа­ва­ны рам­ка­мі. Фрэс­ка — ве­ль­мі спе­цы­фіч­ная тэх­ні­ка. Яна мае шмат асаб­ лі­вас­цей — па ка­ла­ры­це і хут­кас­ці на­ня­сен­ня...

М

ай­стэр­ня жы­ва­піс­ца Ула­дзі­мі­ра Кан­дру­се­ві­ча мес­ ціц­ца ў пры­ват­ным до­ме, бе­лыя сце­ны і драў­ля­ ная пад­ло­га па­кры­ты дзі­ця­чы­мі крам­зо­ля­мі. Від з вак­на — на ня­даў­на па­са­джа­ныя со­сны, бо мас­ так лю­біць на­зі­раць за­хад со­нца праз вер­ша­лі­ны дрэў. Ці шмат хто з нас здо­ль­ны вы­бу­да­ваць кра­явід за вак­ном? Пер­шае маё пы­тан­не да Ула­дзі­мі­ра: як лад жыц­ця ўплы­вае на твор­часць або гэ­та твор­часць уплы­вае на яго жыц­цё, ад­па­дае за ві­да­воч­нас­цю ад­ка­зу. За ўсім асо­ба і яе актыў­ны по­шук, які пры­во­дзіць да ўлас­на­га кра­яві­ду і ў тво­ры, і за вак­ном. Мя­жа — так бы я акрэс­лі­ла га­лоў­ную тэ­му мас­та­ка. Свет, мы, тое, што ўсё гэ­та падзя­ляе. Мя­жа раз­ры­вае нас знут­ры. Ча­му за­хап­ля­ль­ны жы­ва­піс­ны по­шук Ула­дзі­мі­ра Кан­дру­се­ві­ча та­кі тут не­ча­ка­ны? Ні я, ні твор­ца на гэ­тае пы­тан­не не здо­ле­лі ад­ ка­заць. Та­кім чы­нам: бе­лыя сце­ны май­стэр­ні ў бе­лым до­ме... Алеся Белявец Вас цяж­ка за­спець до­ма, вы тут то­ль­кі ў вы­хад­ныя. Што за лад жыц­ця ў вас та­кі?

— За­раз за­йма­юся рос­пі­са­мі кас­цё­ла ў Ві­цеб­ску. Якраз пра­цую над кам­па­зі­цы­яй «Увас­кра­шэн­не». Агу­ль­ная тэ­ма — пе­ра­мо­га да­бра над злом. Пан Езус пе­ра­мог смерць, і па­чы­на­ецца яго ўзы­хо­джан­не. Я па­каз­ваю рэ­акцыю лю­дзей, на­шых су­айчын­ ні­каў: не­хта ад­ва­роч­ва­ецца, не­хта за­йма­ецца сва­імі спра­ва­мі. Пі­шу ме­на­ві­та су­час­ні­каў, та­му што свя­тыя — на не­бе, а кас­цёл для грэш­ных. Кож­ны з нас ро­біць свой вы­бар. Вось, на­прык­ лад, дзяў­чы­на па­чу­ла, па­вяр­ну­ла­ся. Стро­гіх ка­но­наў у ка­та­ліц­кім жы­ва­пі­се ня­ма?

— Ка­но­ны бо­льш ха­рак­тэр­ныя для пра­вас­лаў­най цар­квы. На дру­гім Ва­ты­кан­скім са­бо­ры бы­ла пры­ня­та па­ста­но­ва, што ў кас­цё­ле мо­жа існа­ваць лю­бое мас­тац­тва. На­прык­лад, у Аўстрыі ёсць кас­цёл, афор­мле­ны да­во­лі не­ча­ка­на: на яго бе­ лыя сце­ны вы­лі­лі вяд­ро чыр­во­най фар­бы. У гэ­тых сак­ра­ль­ ных бу­дын­ках мо­гуць су­існа­ваць да­во­лі кан­цэп­ту­аль­ныя рэ­чы. Вы жы­ва­пі­сец-стан­ка­віст і ад­на­ча­со­ва — ма­ну­мен­та­ліст. Як падзя­ля­ецца ва­ша твор­часць на гэ­тыя дзве час­ткі?

— Ці­ка­вая тэ­ма, сам па­ста­янна над ёй ду­маю, спра­бую знай­сці для ся­бе ад­каз. На­сам­рэч люб­лю за­ймац­ца ў аб­одвух рэ­чыш­ чах. Ад­нак ка­лі пра­цу­еш у хра­ме ці не­йкім іншым па­мяш­кан­ні, то раз­уме­еш, што не мо­жаш не ўліч­ваць та­го, хто бу­дзе сю­ды за­хо­дзіць. Ды і для во­ль­на­га мас­та­ка пы­тан­не знеш­ня­га на­зі­ ра­ль­ні­ка ве­ль­мі акту­аль­нае, бо ко­ль­кі б мы ні ка­за­лі, што нам усё роў­на, усё ж раз­ліч­ва­ем на ўва­гу. На­ват Ван Гог у пе­ра­піс­ цы з бра­там-га­ле­рыс­там ці­ка­віў­ся, якія тво­ры ця­пер прад­аюц­ ца, што лю­дзі куп­ля­юць для сва­іх інтэр’ераў. А Ван Гог якраз той мас­так, яко­га та­кія рэ­чы ні­бы­та не хва­ля­ва­лі. Ка­лі ма­люю ў хра­мах, маю пэў­нае ко­ла тэ­маў, вы­ра­шаю ней­кія пы­тан­ні, што ты­чац­ца фор­мы. Некаторыя вы­каз­ван­ні, якія фар­му­люю

20

— Мы кры­ху за­йма­лі­ся рос­пі­са­мі па ві­ль­гот­най тын­коў­цы, фрэс­кай, у бе­ла­рус­кай Ака­дэ­міі мас­тац­тваў. Па­сля яе за­кан­ чэн­ня я па­ехаў ву­чыц­ца ў рэ­стаў­ра­цый­ныя май­стэр­ні ў Фла­ рэн­цыю, дзе свае ве­ды ўдас­ка­на­ліў. Мне гэ­тая тэх­ні­ка пад­аба­ ецца тым, што ў ёй ад­чу­ва­еш важ­насць мо­ман­ту. Ка­лі пра­цую над стан­ко­вай кар­ці­най у сва­ёй май­стэр­ні, ма­гу доў­га пе­ра­ раб­ляць, а рас­піс­ва­ючы сця­ну, ты мо­жаш ме­сяц рых­та­вац­ ца, але да­лей усё па­він­на ад­бы­вац­ца ве­ль­мі хут­ка і да­клад­на: коль­кі за­клаў тын­коў­кі, сто­ль­кі і атры­ма­ецца папрацаваць. Важ­насць гэ­та­га мо­ман­ту існуе для мя­не не то­ль­кі чыс­та тэх­ ніч­на — праз асаб­лі­вас­ці тэх­ні­кі, але і мен­та­ль­на. Ка­лі я пры­ гля­да­юся да мас­та­коў, якія ўраж­ва­юць мя­не, пра­маў­ля­юць да мя­не, ба­чу, што ў сва­іх пра­цах яны ад­чу­ва­юць ме­на­ві­та важ­ насць мо­ман­ту. На­ват ка­лі гэ­та ма­лыя га­лан­дцы, якія на­цюр­ мор­ты, зда­ецца, вы­піс­ва­лі ме­ся­ца­мі. Я ба­чу іх ма­зок і ра­зу­мею, што яны імкну­лі­ся па­клас­ці фар­бу аку­рат хут­ка і да­клад­на. Мож­на доў­га рых­та­вац­ца, на­бі­ваць ру­ку, як у ка­ліг­ра­фіі, але ўрэш­це зра­біць усё да­ска­на­ла. Мі­ке­лан­джэ­ла, на­прык­лад, не та­кі ў сва­іх рос­пі­сах (не ў ску­льп­ту­ры), яго па­ку­ты амаль лі­ та­ра­ль­на ўва­со­бі­лі­ся ў фрэс­ках. А ёсць Фра Анджэ­лі­ка з яго лёг­кім жы­ва­піс­ным до­ты­кам, сап­раў­дны вір­ту­оз. У гэ­тым я шу­каю сваю фі­ла­со­фію. Што да скла­да­нас­ці тэх­ні­кі... Так, ка­ла­рыт у ёй сап­раў­ды аб­ ме­жа­ва­ны, але ме­на­ві­та та­кія рам­кі і да­па­ма­га­юць ства­рэн­ню воб­ра­за. Асаб­лі­вас­ці рос­пі­су па сы­рой тын­коў­цы ўплы­ва­юць на ма­ну­мен­та­ль­ныя якас­ці тво­ра.

мастацтва 01/2015

Вы спе­цы­ялі­зу­еце­ся пе­ра­важ­на на сак­ра­ль­ных бу­дын­ках ці за­йма­еце­ся і свец­кі­мі?

— Пяць кас­цё­лаў я рас­пі­саў цал­кам, так­са­ма кры­ху пра­ца­ваў у пры­ват­ных інтэр’ерах, дзе ёсць свае ад­мет­нас­ці. У мя­не за­ста­ ецца ўра­жан­не, што там мае рос­пі­сы бу­дуць існа­ваць то­ль­кі да на­ступ­на­га еўра­ра­мон­ту. У ма­ну­мен­та­ль­ных бу­дын­ках і ко­ла гле­да­чоў бо­ль­шае, і ўмо­вы леп­шыя... На вы­ста­вах вы вы­гля­да­еце не­ту­тэй­шым твор­цам. Гэ­та вы­нік на­ву­чан­ня ці ча­го інша­га? Чым, на ва­шую дум­ку, ка­ рыс­ная для мас­та­ка за­меж­ная ад­ука­цыя?

— Мя­не і са­мо­га за­ймае ва­шае пы­тан­не. І ха­це­ла­ся б рас­пы­ таць бо­льш: бо з яко­га кан­тэк­сту я вы­па­даю — сам раз­умею, але мя­не хва­люе, ку­ды пры гэ­тым трап­ляю. Бе­ла­рус­кая артсцэ­на ве­ль­мі раз­на­стай­ная. Ёсць га­ле­рэі пры­ват­ныя, як «Ў», і вы­ста­вы пра­хо­дзяць так­са­ма роз­ныя, як, на­прык­лад, «Suma Sumarum» — рэ­інкар­на­цыя «Шос­тай лі­ніі»... На мае пра­цы па­ўплы­ва­ла вучоба ў Гер­ма­ніі, у Мюн­стэ­ры, ку­ды я па­ехаў па­сля трэ­ця­га кур­са Ака­дэ­міі мас­тац­тваў на не­ каль­кі ме­ся­цаў. Так як на­ву­ча­ль­ным аб­ме­нам з ня­мец­ка­га бо­ку за­ймаў­ся пра­фе­сар і мас­так Уда Шэль, я тра­піў у жы­ва­піс­ны

мастацтва 01/2015

ася­ро­дак. Ван­дроў­кі ў роз­ныя кра­іны да­па­маг­лі мне ад­чуць: там, дзе ты зна­хо­дзіш­ся, і ёсць цэнтр сус­ве­ту. Та­кім чы­нам я па­зба­віў­ся ад ком­плек­су пра­він­цый­нас­ці. Бо ка­лі жы­веш на вёс­цы, якраз і ба­чыш са­мае ці­ка­вае, што ад­бы­ва­ецца ва­кол. Ці снег ідзе, ці тра­ва за­сы­хае, ці ліс­ты апа­да­юць. Ка­лі ця­бе ці­ ка­вяць іншыя пра­цэ­сы, ёсць інтэр­нэт. Але каб гэ­та раз­умець і не кам­плек­са­ваць, маў­ляў, я не­ча­га не ба­чу, трэ­ба ездзіць і кан­так­та­ваць. А на­конт кан­тэк­сту — ці­ка­вая тэ­ма. У мя­не шчы­ра вы­пра­ца­ва­ла­ся пе­ра­ка­нан­не, што па­сля за­кан­чэн­ня на­шай Ака­дэ­міі ці пад­час на­ву­чан­ня ў ёй сту­ дэн­та пажадана адпраўляць на за­меж­ныя ста­жы­роў­кі. Каб пазнаёміўся з іншымі формамі існавання мастацтва.

— Без­умоў­на. З Ака­дэ­мі­яй усё скла­да­на, бо сён­ня ня­ясна, ча­му там на­ву­чаць і чым за­ймац­ца па­сля атры­ман­ня дып­ло­ма. Так, і ка­го вы­хоў­ваць... Мне ча­сам хо­чац­ца ба­чыць менш ра­мяс­тва ў тво­ры, а бо­льш дум­кі. Ці, пры­нам­сі, пэў­ны ба­ ланс гэ­тых рэ­чаў... Па­мя­таю дзве ва­шыя вы­ста­вы: «Versus» і «Ва­тэр­лі­нія», на пад­ста­ве якіх мож­на пра­са­чыць пе­ра­ход ад са­цы­яль­ных тэм, ад ана­лі­зу па­чу­ван­ня ча­ла­ве­ка ў су­час­

21

1. ным ме­га­по­лі­се да псі­ха­ла­гіч­ных, на­ват — псі­ха­ана­лі­тыч­ ных. Што бы­ло да гэ­та­га?

— Тое не пе­ра­ход, а цэ­ль­ны шлях. Мая пер­шая вы­ста­ва бы­ла зла­джа­на ў га­ле­рэі «Ла­Сандр-арт». Та­ды ішоў скла­да­ны по­ шук, з якім, на­пэў­на, су­ты­ка­ецца кож­ны твор­ца: вы­хо­дзіш з на­ву­чаль­­най уста­но­вы і не ад­ра­зу асэн­соў­ва­еш, чым хо­чаш зай­мац­ца. Бо пад­час сту­дэн­цтва ўвесь пра­цэс ідзе па інер­цыі. У Ака­дэ­міі нам пра­па­ноў­ва­лі тэ­мы, пры­ду­ма­ныя пя­ць­дзя­сят га­доў та­му, іх пра­па­ну­юць і за­раз. Мя­не ж бо­льш ва­бі­ла тое, што ад­бы­ва­ла­ся на ву­лі­цах, у рэ­аль­ным жыц­ці — най­перш узае­ма­да­чы­нен­ні, якія мож­на на­зі­раць у гра­мад­стве, але гэ­ та ўсё вы­па­да­ла з на­ша­га мас­тац­тва. Па­сля ўмо­вы змя­ні­лі­ся, я з’ехаў на вёс­ку, мя­не ста­лі бо­льш ці­ка­віць не са­цы­яль­ныя тэ­мы, а мае ўнут­ра­ныя рэ­флек­сіі. Мож­на на­зваць гэ­та эска­ піз­мам. Най­перш — з го­ра­да. Ці слуш­на па­трэ­бу ства­рыць улас­ны свет ці ўлас­ную гу­ль­ню са сва­імі пра­ві­ла­мі на­зы­ваць уцё­ка­мі ад рэ­ча­існас­ці? На­прык­лад, ка­лі я ма­гу ста­віць лю­ дзей у ня­звык­лыя ўмо­вы: апус­каць іх пад ва­ду або, на­адва­рот, пад­ымаць у па­вет­ра ці змяш­чаць у та­кое на­сы­ча­нае ася­род­ дзе, што там цяж­ка ру­хац­ца. За­даю са­бе пы­тан­ні і атрым­лі­ваю на іх ад­ка­зы... Тац­ця­на Кан­дра­цен­ка, жы­ва­пі­сец і мас­тац­тваз­наў­ца, ка­лі пі­са­ла арты­кул пра ва­шу апош­нюю вы­ста­ву, знай­шла ў не­ ка­то­рых тво­рах вы­яўлен­ні кан­крэт­ных псі­ха­ана­лі­тыч­ных тэ­орый. Свя­до­ма ці інту­ітыў­на вы на­блі­зі­лі­ся да та­кіх ілюс­ тра­цый?

— Мне за­ўсё­ды да­во­лі скла­да­на раз­маў­ляць на гэ­тыя тэ­мы, усё ад­бы­ва­ецца інту­ітыў­на. Апош­нім ча­сам пры­хо­джу да вы­сно­вы, што, мо­жа, ня­вар­та аб­мя­жоў­ваць гле­да­ча не­йкі­мі слоў­ны­мі рам­ка­мі, да­ваць кан­крэт­ныя вы­зна­чэн­ні. Бо ў са­міх ма­іх тво­ рах і так за­шмат лі­та­ра­тур­нас­ці, апа­вя­да­ль­нас­ці. На­ка­пі­ла­ся ўнут­ры ад­моў­ная энер­ге­ты­ка вя­лі­ка­га го­ра­да і вы­плюх­ва­ецца ў дра­ма­тызм у кар­ці­не. Ці, на­прык­лад, я не­шта ўклад­ваю ў за­ла­ 22

ты фон у спа­лу­чэн­ні з чыр­во­ным — пэў­ныя аса­цы­яцыі з кла­січ­ ны­мі тво­ра­мі, з іко­на­мі. У та­кіх ві­да­воч­ных вы­пад­ках мо і не трэ­ба тлу­ма­чыць, пра што мая пра­ца, не ве­шаць та­кую шыль­ дач­ку на кар­ці­нах. Та­ды твор бу­дуць па-інша­му ўспры­маць. У «Ва­тэр­лі­ніі» і не бы­ло на­зваў да ра­бот...

— Так, але там бы­ла ана­та­цыя да вы­ста­вы, і на ад­крыц­ці я не­ шта ка­заў, і ўсё гэ­та за­дае пэў­ныя рам­кі. Я чуў мер­ка­ван­не, маў­ ляў, за­ліш­не тэк­стаў, вар­та даць маг­чы­масць гле­да­чу са­мо­му раз­бі­рац­ца, што да ча­го... На­ко­ль­кі мне да­зва­ляе дос­вед раз­моў з мас­та­ка­мі, я ўжо, гле­дзя­чы на твор, ма­гу вы­ра­шыць: здо­ль­ны аўтар раз­ва­ жаць пра свае пра­цы ці ўзнік­нуць цяж­кас­ці... Ва­ша тэ­ма — мя­жа. Унут­ра­ная, вон­ка­вая...

— Так. Вось, на­прык­лад, твор з на­звай «Culpa mea» — «ві­на мая». Та­кое сло­ва­злу­чэн­не па­ўта­ра­ецца ў ма­літ­ве на кож­най імшы. Па­чуц­цё ку­ль­ты­ву­ецца, з ад­на­го бо­ку, рэ­лі­гій­ны­мі ўста­ но­ва­мі, якія сцвяр­джа­юць, што на зям­лі не бы­вае свя­тых і што кож­ны ча­ла­век грэш­ны, та­му трэ­ба ха­дзіць на спо­ведзь, а з інша­га — дзяр­жа­вай: ты ві­нен пад­аткі, ад­чу­ва­еш кан­троль на да­ро­зе, ка­рыс­та­ючы­ся ўлас­ным тран­спар­там. І на­ко­ль­кі пры­емна ба­чыць не­йка­га му­зы­ку, які аб­са­лют­на во­ль­на па­чу­ ва­ецца. Спра­бую быць спа­кой­ным. Тут і ця­пер... Вы вер­нік. Ці ўплы­вае гэ­та на жы­ва­піс, на актыў­ны ўнут­ ра­ны по­шук, які па­сля зна­хо­дзіць ува­саб­лен­не ў тво­рах?..

— Не­йкім чы­нам уплы­вае. Вось па­ка­жу пра­цу-пазл, скла­дзе­ныя ў ад­ным тво­ры роз­ныя эле­мен­ты жыц­ця ко­ліш­ня­га і су­час­на­ га. Фраг­мен­ты па­зла — це­лы. Це­лы як сім­ва­лы... Ле­нін, свя­тар, пі­янер, пры­га­жуня — і ўсё на­пі­са­на зо­ла­там на іржа­вым жа­ле­ зе. Тут за­кла­дзе­на шмат ма­іх раз­ва­жан­няў. Вось на­ступ­ны твор «Ка­муф­ляж», так­са­ма на тэ­мы, што зна­ хо­джу не­пас­рэд­на ў на­ва­ко­ль­най рэ­ча­існас­ці. Асаб­лі­ва тут, на вёс­цы, я час­та ба­чу лю­дзей, якія спра­бу­юць пра­жыць не­ заў­важ­нае жыц­цё: ба­яцца стра­ка­та апра­нуц­ца ці ска­заць ча­го ліш­ня­га. А ка­лі ж, умоў­на ка­жу­чы, не­хта апра­нае ка­пя­люш у той час, як іншыя хо­дзяць з не­пак­ры­ты­мі га­ло­ва­мі, то ўся вёс­ ка па­чне яго за гэ­та га­ніць. Мя­не на­сам­рэч ураж­вае, ча­му та­кая за­хап­ля­ль­ная гу­ль­ня — маю на ўва­зе ва­шы жы­ва­піс­на-са­цы­яль­на-псі­ха­ла­гіч­ныя дос­ле­ды — тут так не­ча­ка­на вы­гля­дае? Вось вы хо­дзі­це ў ка­пе­лю­шы...

— Мя­не бо­льш хва­люе іншае: што са мной не так? Ад­чу­ва­еце ся­бе «бе­лай ва­ро­най»?

— Я ад­чу­ваю ся­бе ка­лі не ў адзі­но­це, то ў інтэ­лек­ту­аль­най мен­ шас­ці... Хоць ду­маю, што гэ­та час­тко­ва і праз мае ры­сы ха­рак­ та­ру. Усё ў па­ра­дку з ва­шай улас­най пра­гра­май. Ве­ра, інтэ­лек­ту­ аль­ны по­шук, на­гле­джа­насць і... ры­сы ха­рак­та­ру. Ужо адзін з рэ­цэп­таў на­рма­ль­на­га раз­віц­ця жы­ва­піс­ца вы­ма­лёў­ва­ ецца...

— Я за­раб­ляю гро­шы тым, што мне пад­аба­ецца, і ў той час­т­цы, што мне за­ста­ецца на чыс­тую твор­часць, ка­лі ня­ма за­моў­цы ці ка­лі не ары­енту­ешся на ней­ка­га кан­крэт­на­га гле­да­ча, я не­за­ леж­ны. Для мя­не ў гэ­тым ёсць най­вя­лік­шая каш­тоў­насць: ма­гу ства­раць сваё і раз­ва­жаць пра тое, што хвалюе. Ка­лі ад­няць гэ­тую не­за­леж­насць, то ні­яка­га сэн­су ў мас­тац­кай пра­цы я не ба­чу. Пры гэ­тым мае тво­ры ма­юць ка­ра­ні ў рэ­аль­ным жыц­ці, у тым, што не­пас­рэд­на мя­не ата­чае. У іншым — на­прык­лад, еўра­пей­ скім — кан­тэк­сце ўсё па-інша­му ўспры­ма­ецца, там на­шыя вос­ тра­са­цы­яль­ныя по­шу­кі ўжо да­во­лі тра­ды­цый­ныя.

мастацтва 01/2015

2. З ча­го па­чы­на­ецца ва­ша пра­ца? З раз­ваг, эскі­за, ідэі?

— У се­рыі «Ва­тэр­лі­нія» я пры­йшоў да ад­крыц­ця, што мож­на ма­ля­ваць на не­вя­лі­кіх арку­шах. Так я зра­біў бо­льш за 90 ра­бот. Тэ­ма па­йшла і ста­ла раз­ві­вац­ца, па­сля­доў­на рас­кры­вац­ца праз кож­ны но­вы твор. Ад­нак, ка­лі ўзнік­не па­трэ­ба, з кож­най гэ­тай пра­цы я ма­гу зра­біць двух­мет­ро­вае па­лат­но. Як на­ра­джа­ецца

4. твор? «Ва­тэр­лі­нію» мож­на зра­зу­мець і як кроп­ку за­кі­пан­ня. Не­шта на­коп­лі­ва­ецца — ці то кры­тыч­ная ма­са кар­цін, ці то ўзро­вень по­шлас­ці ва­кол ця­бе — і шу­кае вы­йсце. Як для ча­ла­ ве­ка рэ­лі­гій­на­га мне важ­на ўсім пра­ба­чаць і ўсё да­ра­ваць. Але ка­лі я ўсім пра­ба­чаю, то ўнут­ры збі­ра­ецца і на­за­паш­ва­ецца ня­ вы­ка­за­нае. Пра­цу­еце га­лоў­ным чы­нам се­ры­ямі. Для вы­каз­ван­ня па­ трэб­ны роз­ныя сло­вы, з гэ­тых сло­ваў скла­да­ецца сказ. Так атрым­лі­ва­ецца? Гэ­та не тво­ры на ад­ну тэ­му, а сек­вен­цыя, ка­лі кож­ная пра­ца вы­ця­кае з па­пя­рэд­няй...

— Ад­но за ад­но чап­ля­ецца. Пад­час апош­няй вы­ста­вы я па­гля­ дзеў на свой пра­ект збо­ку і за­раз ве­даю, ку­ды ру­хац­ца і што мя­не ці­ка­віць. Се­рыя, ка­лі яна ўва­со­біц­ца ў пер­са­на­ль­ную вы­ ста­ву ці но­вы пра­ект, усё роў­на бу­дзе для мя­не фраг­мен­там эва­ лю­цый­на­га шля­ху. Я ве­даю, ад ча­го ад­штур­хоў­ва­юся, а па­сля, ка­лі па­чы­наю пра­ца­ваць над но­вым пра­ектам, у пэў­ны мо­мант ён сам вя­дзе мя­не за са­бой. Тэ­ма рас­кры­ва­ецца, я іду за ёй. Це­лы. Чыр­во­нае, чор­нае, зо­ла­та... Гэ­та пра­ца, што ля­жыць у вас на ста­ле, надзвы­чай арга­ніч­на бу­дзе гля­дзец­ца ў кас­ цё­ле. Страш­ны суд...

— Ка­лі пра­цую ў рэ­лі­гій­ных бу­дын­ках су­час­най архі­тэк­ту­ры, спра­бую пры­ўнес­ці не­шта но­вае. Але не­ль­га ігна­ра­ваць і на­ ступ­нае: жан­чы­ны, якія яшчэ пад­час са­вец­кай ула­ды ма­ры­лі пра кас­цёл, мо­гуць не ўпа­да­баць не­стан­дар­тныя трак­тоў­кі воб­ ра­заў. Тое, што я раб­лю ў кас­цё­ле, час­та ўспры­ма­ецца вер­ні­ ка­мі як не­шта за­над­та рэ­ва­лю­цый­нае. Але мас­тац­тва па­він­на ства­раць гус­ты, а не кро­чыць за імі. Да­во­дзіц­ца па сан­ты­мет­ ры ад­ва­ёўваць улас­ную пра­сто­ру. Для во­ль­на­га экс­пе­ры­мен­ту — май­стэр­ня. У кас­цё­ле мае ра­ шэн­ні бо­льш уз­ва­жа­ныя. У аб­одвух вы­пад­ках мя­не хва­люе су­ час­ны ча­ла­век.

1. Ня­сен­не кры­жа. Фрэс­ка. 2012.

2. Ва­тэр­лі­нія. Алей. 2014.

3. Падзен­не. Алей. 2011.

4. Culpa mea. Алей. 2011.

3.

мастацтва 01/2015

Фота Сяргея Ждановіча.

23

Двой­чы ў ад­ну ра­ку «Шос­тая лі­нія». Replay

В

Але­ся Бе­ля­вец

ы­ста­ва-фо­рум «Suma Sumarum» прэ­зен­та­ва­ла­ся як пер­шы пра­ект га­ле­рэі «Шос­тая лі­нія» па­сля паў­ зы ў 16 га­доў. Экспазіцыі, лек­цыі і сус­трэ­чы былі арганізаваны на двух пля­ цоў­ ках Мін­ ска: у Му­ зеі су­час­на­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва і ў Цэн­тры су­ час­ных мас­тац­тваў. Дырэктар Цэнтра Наталля Шаранговіч назвала правядзенне фэсту ў гэтых месцах сімвалічным: «“Шостая лінія” закрылася ў год, калі адкрыўся Музей сучас­ нага выяўленчага мастацтва, перадаўшы яму сімвалічную эстафету». «Шос­тая лі­нія» пра­існа­ва­ла ў Мін­ску з 1992 па 1998 год па ад­ра­се ву­лі­ца Яку­ба Ко­ла­са, 14 (9-ы кор­пус БДПА). Уз­нік­ла ў

вы­ні­ку іні­цы­яты­вы Ула­дзі­мі­ра Сад­ко, ды­рэк­та­ра акцы­янер­ на­га та­ва­рыс­тва «Бел­тэх­на­ло­гія», і гру­пы мас­та­коў. У пер­ шыя га­ды ды­рэк­та­ра­мі «Шос­тай лі­ніі» бы­лі Алесь Та­ра­но­віч і Ігар Ерма­коў. З 1994 па 1996-ы — Але­на Да­ра­шэ­віч, з 1996 па 1998-ы — Іры­на Біг­дай. У 1994—1996-м га­ле­рэю ку­ры­ра­ва­лі Ігар Каш­ку­рэ­віч, у 1996—1998-м — Во­ль­га Ка­пён­кі­на. Пра шля­хі рэ­алі­за­цыі выставы «Suma Sumarum» рас­ка­за­ла яго ку­ра­тар Іры­на Біг­дай: «Ад чыс­та архіў­на­га пра­екта, мі­на­ ючы рэ­кан­струк­цыю, мы пры­йшлі да по­гля­ду “ў бу­ду­чы­ню”. Ра­бо­та над кан­цэп­цы­яй пра­цяг­ва­ла­ся да апош­ня­га дня пе­рад ад­крыц­цём: доб­рая вы­ста­ва — за­ўсё­ды акцыя. Кож­ны аўтар, што да­лу­чаў­ся да пра­екта, уз­ні­каў міс­тыч­ным чы­нам і не­вы­ пад­ко­ва — ён пры­ўно­сіў но­вы сэнс, вы­каз­ван­не ў гу­тар­ку, якая па­чы­на­ла­ся са слоў: “Ве­ра­год­на, трэ­ба зра­біць вы­ста­ву”. Дзя­ кую ўсім, хто пра­маў­ляў свае рэ­плі­кі, не ча­ка­ючы ма­ёй. Каб на тое бы­ла мая ку­ра­тар­ская во­ля, я б зра­бі­ла гэ­ты пра­ект бяс­ кон­цай, пер­ма­нен­тнай акцы­яй — як раз­мо­ву, да якой пад­клю­ ча­юцца ўсё но­выя і но­выя ўдзе­ль­ні­кі». За шэсць га­доў у га­ле­рэі «Шос­тая лі­нія» адбылося ка­ля пя­ці­ дзе­ся­ці вы­стаў, акцый і пер­фор­ман­саў. Мно­гія но­выя фор­мы су­час­ных пра­ктык бы­лі апра­ба­ва­ны ме­на­ві­та тут. Як гэ­та ўсё ад­бі­ла­ся на бе­ла­рус­кім арце, на са­міх твор­цах, што змя­ні­ла­ся ў на­шым мас­тац­тве з та­го ча­су?

2. Мы вы­ра­шы­лі пра­цяг­нуць дыс­ку­сію і па­пра­сі­лі мас­та­коў — удзе­ль­ні­каў пра­екта, а так­са­ма апош­ня­га ды­рэк­та­ра га­ле­рэі Іры­ну Біг­дай ад­ка­заць на тры пы­тан­ні: 1. Як дос­вед пра­цы з га­ле­рэ­яй «Шос­тая лі­нія» па­ўплы­ваў на ва­шую да­лей­шую твор­часць? Што да­ло гэ­тае су­пра­цоў­ніц­тва?

2. Як змя­ні­ла­ся бе­ла­рус­кае мас­тац­тва з ча­соў існавання га­ле­ рэі і да гэ­та­га ча­су?

3. Ча­му га­ле­рэю «Шос­тая лі­нія» сён­ня не­маг­чы­ма ад­ра­дзіць (ці ўсё ж маг­чы­ма)? Якія струк­ту­ры, інсты­ту­цыі за­мя­ні­лі «Шос­тую лі­нію» (вы­кон­ва­юць пад­обныя фун­кцыі)?

1.

24

Алесь Та­ра­но­віч 1. Зра­зу­меў: з мас­та­ка­мі не­маг­чы­ма ра­ біць агу­ль­ныя спра­вы.

2. Мас­тац­тва здраб­не­ла, не ста­ла зна­ка­ вых по­ста­цей.

3. Га­ле­рэю ад­ра­дзіць не­маг­чы­ма, та­му што ня­ма бо­льш та­ко­га, як я, што пра­ца­ ваў бы без гро­шай.

мастацтва 01/2015

3. Алесь Ро­дзін (Мінск, Берлін) 1. Рас­па­чаў пра­цу га­ле­рэі Алесь Та­ра­ но­віч, яко­му пра­па­на­ва­лі па­мяш­кан­не ў БДПА. Мы сяб­ра­ва­лі, і ён спы­таў, ці пад­ тры­маю я яго. Без­умоў­на! Уз­нік­нен­ню га­ле­рэі па­спры­яў час пе­ра­ мен. На­рэш­це з’яві­ла­ся пля­цоў­ка, дзе стала маг­чы­ма рэ­алі­за­ваць са­мыя не­ве­ ра­год­ныя ідэі, бо кож­ны ды­рэк­тар, які там пра­ца­ваў, да­зва­ляў мас­та­кам ла­дзіць улас­ныя вы­ста­вы. На той час гэ­та бы­ло адзі­нае мес­ца з сіс­тэм­най, вы­ве­ра­най мас­ тац­кай па­лі­ты­кай. Для мя­не га­ле­рэя ста­ла стар­та­вай пля­цоў­ кай, дзе я зра­зу­меў, што ма­гу на­сам­рэч ра­біць. Па­сля вы­ста­вы ў «Шос­тай лі­ніі» мя­не за­пра­сі­лі ў Га­лан­дыю, по­тым у Бер­лін, там я два­нац­цаць га­доў пра­жыў у «Та­хе­ле­се». Гэ­та так­са­ма цэнтр не­за­леж­на­га мас­тац­тва, хут­чэй на­ват мар­гі­на­ль­на­га, што пры­цяг­ва­ла вя­лі­кую коль­­касць гле­да­чоў з уся­го све­ту.

2. Кар­ды­на­ль­на тут ма­ла што змя­ні­ла­ся, мас­тац­тва раз­ві­ва­ла­ ся да­во­лі па­сту­по­ва. Па­ўста­ла шмат мес­цаў, дзе мож­на па­каз­ ваць усё, што па­жа­да­еш. На­прык­лад, мы са Зміт­ром Юрке­ві­ чам некалькі га­доў ла­дзі­лі фес­ты­ва­лі «Дах», на якіх уз­наў­ля­лі атмас­фе­ру «Та­хе­ле­са» — рас­кры­тых твор­чых май­стэр­няў. Што да тэн­дэн­цый... Сён­ня ўво­гу­ле скла­да­на вы­най­сці не­шта но­вае. Я да­ўно жы­ву на За­ха­дзе, та­му ў на­шым бе­ла­рус­кім су­ час­ным мас­тац­тве ба­чу шмат ана­ло­гій, за­па­зыч­ван­няў. Ары­гі­ на­ль­най бы­ла ві­цеб­ская шко­ла па­чат­ку мі­ну­ла­га ста­год­дзя. Ця­ пер у Еўро­пе і Аме­ры­цы з’яўля­ецца ба­га­та тэх­на­ла­гіч­ных ві­даў мас­тац­тва, мы — дру­гас­ныя, не па­спя­ва­ем за гэ­тым імклі­вым раз­віц­цём. Але ма­ем і моц­ны бок: на­шы ру­кат­вор­ныя рэ­чы вы­ лу­ча­юцца гу­ма­ніс­тыч­нас­цю і да­сціп­нас­цю. Ство­ра­нае сва­імі ру­ка­мі сён­ня цэ­ніц­ца. Ча­му я маю там по­спех? Бо за пля­чы­ма ў мя­не моц­ная шко­ла, і за­меж­ні­каў ста­віць у ту­пік тое, што мож­ на тра­ды­цый­ны­мі срод­ка­мі зра­біць су­час­ны твор.

3. Га­ле­рэю ўзна­віць маг­чы­ма: на ба­зе архі­ва, які за­ха­ваў­ся. Ня­хай з’я­віц­ца яшчэ ад­на арт-кроп­ка. У мас­тац­тве ў ад­ну ра­

мастацтва 01/2015

ку мож­на ўва­хо­дзіць і вы­хо­дзіць па не­ка­ль­кі раз­оў. Твор­цаў у нас шмат, а для іх вы­каз­ван­няў не стае экс­пе­ры­мен­та­ль­ных мес­цаў. Ці­ма­фей Ізо­таў (Масква) 1. Су­пра­цоў­ніц­тва з га­ле­рэ­яй «Шос­тая лі­нія» ні­як не па­ўплы­ва­ла на маю да­лей­ шую твор­часць. Ад­нак у мя­не з’я­віў­ся дос­вед пуб­ліч­на­га вы­сту­пу.

2. Га­ле­рэя на­ра­дзі­ла­ся з агу­ль­най ці­ка­ вас­ці да інша­га мас­тац­тва, якая ўзнік­ла ў кан­цы 1980-х і па­чат­ку 1990-х га­доў. Гэ­тая з’я­ва бы­ла звя­за­на з па­чат­кам рас­ па­ду СССР. На тэ­ры­то­рыі са­юзнай рэ­спуб­лі­кі існа­ва­ла гру­па не­фар­ма­ль­ных мас­та­коў спе­ла­га ўзрос­ту, якія не выстаўляліся на ­афі­цый­ныя пля­цоў­кі. Паў­ста­ла не­абход­насць аль­тэр­на­тыў­ най пра­сто­ры. Да тых твор­цаў пад­цяг­ну­ла­ся мо­ладзь. Га­ле­рэя вы­кон­ва­ла ро­лю су­час­ных лоф­таў, фаб­рык і га­ра­жоў. Ма­ла­ дыя мас­та­кі ста­лі вы­язджаць на За­хад у по­шу­ках са­ма­рэ­алі­за­ цыі. Ча­сы, ка­лі но­вае, экс­пе­ры­мен­та­ль­нае мас­тац­тва вы­клі­ ка­ла ма­са­вую ці­каў­насць, пра­йшлі раз­ам з «Шос­тай лі­ні­яй». Па­чуц­цё шчы­рас­ці, знач­нас­ці знік­ла. Сён­ня contemporary art аб­слу­гоў­вае не­вя­лі­кі інта­рэс бур­жу­азна­га гра­мад­ства.

3. Га­ле­рэю «Шос­тая лі­нія» не­маг­чы­ма ад­ра­дзіць, та­му што змя­ні­лі­ся час і лю­дзі. Ігар Ці­шын (Брусэль) 1. Я ўдзе­ль­ні­чаў то­ль­кі ў ад­ной ка­лек­ тыў­най вы­ста­ве ў га­ле­рэі. У 1990-я шу­каў мес­ца, дзе мог бы зла­дзіць сваю экс­па­ зі­цыю, але пра­сто­ра «Шос­тай лі­ніі» не ве­ль­мі мне пад­ыхо­дзі­ла. Та­му я ра­біў не­шта на ву­лі­цы, у ага­ро­дзе, у хля­ве ці ў до­ме №36 на ву­лі­цы Чар­вя­ко­ва. І гэ­та­му до­му я ха­цеў даць на­зву га­ле­рэя «Сё­мая 25

26

4.

мастацтва 01/2015

мастацтва 01/2015

27

лі­нія». Але на­зваў усё ж та­кі «Сё­мы чар­вяк». Чар­вяк — гэ­та так­ са­ма лі­нія.

2. Мас­тац­тва змя­ня­ецца за­ўсё­ды. У нас з’я­ві­лі­ся но­выя моц­ ныя аўта­ры. І бо­льш ста­рэй­шыя рас­кры­лі­ся за гэ­тыя га­ды па-но­ва­му. Ад­быў­ся шэ­раг вы­дат­ных вы­стаў. Але ха­цеў бы ска­ заць пра тое, што і ў су­час­нае мас­тац­тва пра­ні­кае не­ка­то­рая пры­га­жосць — «кра­си­вость». Аўта­ры хо­чуць пад­абац­ца гле­да­ чу і прад­авац­ца «за до­ра­га», та­кія на­ме­ры час­та пе­ра­шка­джа­ юць твор­час­ці. У апош­нія пят­нац­цаць га­доў ча­сам за­ўва­жаю не­ка­то­рую «ма­фі­ёзнасць» у арга­ні­за­цыі вы­стаў, ка­лі не­ка­га не бя­руць на вы­ста­вы з аса­біс­тых мер­ка­ван­няў. І на­адва­рот: не­ка­га бя­руць паводле тых жа кры­тэ­ры­яў. Мож­на так­са­ма адзна­чыць, што арт-кры­ты­кі ба­яцца мас­та­коў. На­прык­лад, за­раз ка­жу тое, што па­він­ны га­ва­рыць арт-кры­ты­кі. Я ве­даю, як мож­на кры­ты­ка­ваць мя­не, мог бы на­ват пад­ка­заць ка­муне­будзь. І ра­дуе, што вы­яўля­юцца ча­сам не­рвы ў мас­тац­кай су­поль­­нас­ці, ка­го­сь­ці ла­юць, ка­го­сь­ці кры­ты­ку­юць, у пры­ват­ нас­ці — вы­ста­ву «Suma Sumarum», гэ­та ве­ль­мі важ­на.

3. Ка­лі не­хта зро­біць но­вую га­ле­рэю з на­звай «Шос­тая лі­нія», што ў гэ­тым дрэн­на­га? Хай бу­дуць і 7-я, і 8-я, і 9-я лі­ніі. І чым бо­льш бу­дзе мас­тац­кiх струк­тур, тым лепш. Яны мо­гуць быць роз­ныя і сва­ёй «роз­нас­цю» бу­дуць да­па­ма­гаць ад­на ад­ной. Артур Клі­наў 1. У 1995 го­дзе па­сля пра­цы ў біз­нэ­се я вяр­таў­ся ў мас­тац­тва і ў га­ле­рэі «Шос­тая лі­нія» пра­вёў ве­ль­мі важ­ны і эпа­ха­ль­ны для мя­не пра­ект — «Смерць пі­яне­ра-3».

2. Зме­ны за гэ­ты час у бе­ла­рус­кім мас­ тац­тве ад­бы­лі­ся істот­ныя і, мяр­кую, у леп­шы бок. Па­ча­ла скла­дац­ца інфра­ струк­ту­ра су­час­на­га арту. «Шос­тая лі­ нія» бы­ла пер­шай спро­бай, сён­ня струк­ту­ра вы­бу­доў­ва­ецца з роз­ных ба­коў — з бо­ку дзяр­жа­вы і шля­хам пры­ват­ных іні­цы­ ятыў. І пра­цэс гэ­ты па­ста­янна па­ска­ра­ецца.

3. Ад­ра­дзіць мож­на брэнд, на­зву, а атмас­фе­ру, дух і тое ня­ўлоў­ нае, што бы­ло ў 1990-я, ужо не ад­ро­дзіш. Ра­ка ча­су па­плы­ла да­лей. У мі­ну­лае ўжо не вер­нем­ся. Сяр­гей Жда­но­віч 1. З га­ле­рэ­яй «Шос­тая лі­нія» вы­рас­ла цэ­лае па­ка­лен­не мас­та­коў, бо яна бы­ ла не­чым бо­ль­шым, чым вы­ста­вач­най пля­цоў­кай. Сю­ды пры­хо­дзі­лі не то­ль­кі па­гля­дзець экс­па­зі­цыю, але і па­ра­змаў­ ляць і падзя­ліц­ца на­ві­на­мі. Ме­на­ві­та там мож­на бы­ло па­зна­ёміц­ца з акту­аль­ ны­мі плы­ня­мі арту і яго прад­стаў­ні­ка­мі. «Шос­тая лі­нія» за­да­ва­ла тэн­дэн­цыі: «інста­ля­цыя», «пер­фор­ манс», «му­ль­ты­ме­дыя», «мас­тац­кая акцыя» па­сту­по­ва ўва­хо­ дзі­лі ў лек­сі­кон іншых мас­тац­кіх га­ле­рэй. Як мас­так я сфар­ма­ваў­ся і на­бі­раў дос­вед і ба­зіс ме­на­ві­та пад­ час дзей­нас­ці «Шос­тай лі­ніі».

2. Па­сля за­крыц­ця га­ле­рэі вы­ста­вач­ная актыў­насць на­зі­ра­ла­ ся на іншых пля­цоў­ках, на рэ­гі­яна­ль­ных і за­меж­ных фес­ты­ва­ лях, ад­нак та­ко­га за­па­лу і драй­ву ўжо не ме­ла. Ці змаг­лі іншыя га­ле­рэі за­мя­ніць «Шос­тую...»? Упэў­не­ны, што не. У кож­най з іх свая гіс­то­рыя ства­рэн­ня і раз­віц­ця, аўды­то­рыя і ў рэ­шце рэшт — ста­тус. Ка­лі ў ва­шым го­ра­дзе ня­ма мет­ро, то трам­вай яго за­ме­ніць то­ль­кі час­тко­ва.

28

Па­сту­по­ва мя­няў­ся час, змя­ня­лі­ся і ігра­кі арт-сцэ­ны. На агуль­­ ную сі­ту­ацыю па­ўплы­ва­ла і тое, што вя­лі­кая ко­ль­касць твор­ цаў з’еха­ла за мя­жу. Уз­ро­вень ві­зу­аль­най ку­ль­ту­ры і вы­ста­вач­ ная пра­кты­ка, ва­ло­дан­не акту­аль­най інфар­ма­цы­яй, ад­ука­цыя ў сфе­ры су­час­на­га мас­тац­тва — гэ­та тыя ві­да­воч­ныя пра­бле­ мы, што ўзнік­лі і на­за­па­сі­лі­ся ў пе­ры­яд творчага за­ціш­ша. Так, час змя­ніў­ся, але ў гіс­то­рыі ўсё за­ўсё­ды па­ўта­ра­ецца, і важ­на не да­пус­каць ад­ны і тыя ж па­мыл­кі на яе но­вым віт­ку...

3. Ці вар­та ад­ра­дзіць «Шос­тую лі­нію»? Ча­му б не?! Яна ста­ ла час­ткай на­шай гіс­то­рыі і га­рад­ской ку­ль­ту­ры, але ме­му­ары і на­ста­ль­гія не за­ме­няць пра­ктыч­най га­ле­рэй­най дзей­нас­ці. Амбі­цыі і па­тэн­цы­ял за­ста­лі­ся, дык у чым спра­ва?.. Без­умоў­на, гэ­та бу­дзе зу­сім іншая га­ле­рэя, з доб­рай гіс­то­ры­ яй, але з но­вай лі­ні­яй раз­віц­ця. «Сё­мая лі­нія»?

5. Андрэй Ва­раб’ёў 1. У 1996 го­дзе ў «Шос­тай лі­ні­і» ад­бы­ла­ ся дэ­ман­стра­цыя ма­ёй пер­шай, як я лі­чу, вя­лі­кай пра­цы «Апі­сан­не жыц­ця Андрэя Ва­раб’ёва, ад на­ра­джэн­ня да гэ­та­га дня». Упер­шы­ню я змог рас­па­вес­ці пра ся­бе, упер­шы­ню ад­чуў рэ­акцыю пуб­лі­кі.

2. На­конт зме­наў у су­час­ным бе­ла­рус­кім мас­тац­тве мне цяж­ка раз­ва­жаць, яно за­ раз ве­ль­мі роз­нае.

3. Ці мож­на ад­ра­дзіць?.. Аня­гож не?! Без­умоў­на, ніш­то не­ль­ га ства­рыць аб­са­лют­на ў тым жа вы­гля­дзе, ча­сы змя­ня­юцца, і доб­ра. Але ня­хай са­бе існуе «Шос­тая...», і но­вых зда­быт­каў, рэ­алі­за­цый і по­спе­хаў усім нам! Во­ль­га Са­зы­кі­на 1. Да­чы­нен­ні з га­ле­рэ­яй бы­лі для мя­не не то­ль­кі су­пра­цоў­ніц­твам, най­перш — сут­вор­час­цю. Пэў­ны этап у дзей­нас­ці «Шос­тай лі­ніі» па­чаў­ся з вы­ста­вы «Цэ­ бар». Ідэя бы­ла та­кая: не­пас­рэд­на ў за­ле га­ле­рэі ўзнаў­ля­лі­ся май­стэр­ні мас­та­ка. Люд­мі­ла Ру­са­ва пра­ца­ва­ла над сва­ёй вя­

мастацтва 01/2015

6. лі­кай кар­ці­най, Ігар Каш­ку­рэ­віч пі­саў ва­лі­кам, не­шта ра­біў Вік­тар Пят­роў, не­шта — Мі­хась Нуд­ноў. І над­алей у мас­та­коў, што пра­ца­ва­лі з «Шос­тай...», бы­лі ве­ль­мі бліз­кія кан­так­ты. Лі­нія май­го жыц­ця бы­ла ўклю­ча­на ў жыц­цё га­ле­рэі. Мож­на бы­ло ту­ды про­ста пры­йсці, за­ўсё­ды там не­шта рас­па­чы­на­ла­ ся і з’яўля­ла­ся маг­чы­масць пад­клю­чыц­ца. Да та­го, што сес­ці ў ку­точ­ку га­ле­рэі і па­фар­ба­ваць...

2. Гэ­та тэ­ма глы­бо­ка­га мас­тац­тваз­наў­ча­га да­сле­да­ван­ня, якім не­абход­на за­няц­ца ў блі­жэй­шы час.

3. Ча­сы ця­пер іншыя, і ў та­кой фор­ме, як яна існа­ва­ла, «Шос­ тую лі­нію» не­ль­га ад­ра­дзіць. Ад­нак мож­на па­чаць ра­біць не­ шта іншае. Пер­са­на­жы па­мя­ня­лі­ся, і мен­та­ль­насць на­шая так­са­ма змя­ні­ла­ся. Ад­нак ніх­то ўжо да­рмо­вых за­лаў не дасць. Кан­стан­цін Се­лі­ха­наў 1. Пра­ктыч­на дос­вед су­пра­цоў­ніц­тва з га­ле­рэ­яй у мя­не не­вя­лі­кі: ку­ра­тар Надзея Ка­рот­кі­на за­пра­сі­ла мя­не ў свой пра­ект, у вы­ні­ку ча­го я па­зна­ёміў­ся з Ва­ло­дзем Па­рфян­ком. І дзя­ку­ючы апош­ня­му на­ту­ ра­ль­на пе­ра­йшоў з ад­ной па­ра­дыг­мы да не­ча­га бо­льш за­хап­ля­ль­на­га. «Шос­тая лі­нія» бы­ла ве­ль­мі ад­кры­тай пля­цоў­кай. Не­ль­га ска­заць пра на­яўнасць у яе дзей­нас­ці да­клад­най кан­ цэп­цыі ці стра­тэ­гіі: гэ­та быў час пры­бліз­ных ары­енці­раў. Ад­ ны аўта­ры бы­лі за­ча­ра­ва­ныя ня­мец­кі­мі га­ры­зон­та­мі, іншыя рас­пра­цоў­ва­лі га­рад­скі фа­льк­лор ці псеў­да­мі­фы. Лі­да­ра­мі бы­лі ўсе — ве­ль­мі ра­ман­тыч­ная, але ні­як не пра­гма­тыч­ная канцэпцыя. Рас­па­чы­на­ла­ся свя­та та­та­ль­на­га экс­пе­ры­мен­ту, ме­на­ві­та свя­та. «Шос­тая лі­нія» та­му спры­яла.

2. З ча­сам энту­зі­язм, энер­гія пе­ра­йшлі ў спа­кой­ную плынь. Час­тка мас­та­коў з’е­ха­ла ці змя­ніла род за­нят­каў. Ад­бы­ваў­ ся на­ту­ра­ль­ны пра­цэс падзе­лу па­вод­ле жыц­цё­вых інта­рэ­саў. Інфар­ма­ва­насць і цвя­ро­зы по­гляд на жыц­цё да­зва­лялі твор­ цу пра­ні­каць у сут­насць рэ­чаў і бо­льш ясна фар­му­ля­ваць свае ідэі. Гру­поў­кі, вы­са­ка­мер­насць, пра­гма­тызм — усё гэ­та вы­яўля­ ецца бо­льш ві­да­воч­на. Але га­лоў­нае за­ста­ецца: мно­гае, ка­лі не ўсё, па-ра­ней­ша­му ства­ра­ецца ру­ка­мі мас­та­коў, іх ра­шу­час­цю.

3. «Шос­тая лі­нія» ні­ко­лі не бы­ла то­ль­кі га­ле­рэ­яй. Яна вы­кон­ ва­ла вя­лі­кую ко­ль­касць не­абход­ных ку­ль­тур­на­му та­ва­рыс­тву фун­кцый, га­лоў­ная з якой — пра­соў­ван­не но­ва­га і та­му ўраз­ лі­ва­га мас­тац­тва. Ка­лі ўста­но­ва змо­жа браць на ся­бе та­ко­га кштал­ту не­маг­чы­мыя за­да­чы, то ка­лі лас­ка. Ад­нак вар­та па­мя­ таць, што час ге­ро­яў-адзі­но­чак пра­йшоў.

мастацтва 01/2015

Іры­на Біг­дай 1. Пра­ца ў «Шос­тай...» зра­бі­ла мя­не той, кім я ёсць. Свой дос­вед арга­ні­за­цыі ме­ рап­ры­емстваў і пра­соў­ван­ня ку­ль­тур­ных не­ка­мер­цый­ных падзей я з по­спе­хам ужы­ва­ла спа­чат­ку ў жур­на­ліс­цкай пра­ кты­цы, по­тым у PR-дзей­нас­ці ў біз­нэссек­та­ры.

2. Пра зме­ны мне цяж­ка ка­заць аб’­ектыў­ на, та­му што гэ­тыя 16 га­доў я бы­ла па-за кан­тэк­стам су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва. Роз­ні­ца па­між тым, што я ця­пер ба­чу ў Мін­ску, і тым, што бы­ло тут у 1990-я, — ня­ма шчы­рас­ці, твор­ чай сум­лен­нас­ці, драй­ва, якія былі та­ды. Але за­тое час­цей ста­лі з’яў­ляц­ца пры­го­жыя ка­та­ло­гі, афі­шы, прэс-рэ­лі­зы і па­ ра­ле­ль­ныя пра­гра­мы ў кан­тэк­сце пра­ектаў. Па­ка­ван­не ку­ль­ тур­ных ме­рап­ры­емстваў знач­на па­леп­шы­ла­ся — усе ве­да­юць, як па­він­на быць. Але мне ча­сам бра­куе ў гэ­тым ду­шы і ней­ка­га стрыж­ня. Не чап­ляе.

3. Ад­ра­дзіць «Шос­тую лі­нію» маг­чы­ма. І я да­клад­на ве­даю, што для гэ­та­га трэ­ба. Але ці бу­дзе гэ­та зроб­ле­на — пы­тан­не ад­кры­тае. Фун­кцыі «Шос­тай лі­ніі» ў не­йкай сту­пе­ні су­мес­на вы­кон­ва­ юць му­зеі і га­ле­рэі, якія прэ­зен­ту­юць су­час­нае мас­тац­тва. Але пры­ват­ныя інсты­ту­цыі не мо­гуць са­бе да­зво­ліць вы­бу­доў­ваць ясную вы­ста­вач­ную кан­цэп­цыю па эка­на­міч­ных чын­ні­ках: ім трэ­ба ад­бі­ваць ка­мер­цый­ную арэн­ду сва­іх на­ват не­вя­лі­кіх пля­цо­вак, час­та гэ­та кам­пра­міс. А су­пра­цоў­ні­кам дзяр­жаў­ных уста­ноў бра­куе ўнут­ра­най ма­ты­ва­цыі ра­біць сваю спра­ву на на­леж­ным уз­роў­ні, не зва­жа­ючы на ніз­кую за­рпла­ту.

1. Ці­ма­фей Ізо­таў. Вы­пад­ко­вае блу­кан­не. Аб’­ект. 2012.

2. Ігар Ці­шын. Фрагмент пра­екта «7 лі­нія». Змешаная тэхніка.

2014.

3. Сяр­гей Жда­но­віч. У пра­сто­ры зна­ка. Інста­ля­цыя, гра­фі­ка, фа­ таг­ра­фія, да­ку­мен­та­цыя. 1998—2014.

4. Кан­стан­цін Се­лі­ха­наў. *****. Му­ль­ты­ме­дый­ная інста­ля­цыя.

2014.

5. Артур Клі­наў. Во­сень. Алей. 1997.

6. Во­ль­га Са­зы­кі­на. Уні­вер­са­ль­ная энер­гія. Змешаная тэхніка.

1992.

Фота Сяргея Ждановіча.

29

ТЭМА V Мін­скі між­на­род­ны Ка­ляд­ны фо­рум

Опе­ра. Пры­ві­ды і рэ­аль­насць

Фо­рум, які ла­д зіц­ца На­цы­яна­ль­ным тэ­атрам опе­ры і ба­ле­та ў снеж­ні, — ма­ гут­нае і эфек­тнае за­вяр­шэн­не му­зыч­на­га го­да. І ад­на­ча­со­ва ад­на з са­мых яркіх ку­ль­т ур­ных падзей кра­іны. Арга­ні­зоў­ваць буй­ныя фес ­ты­ва­лі — ды яшчэ з го­да ў год! — не над­та про­с та. Асаб­лі­ва ка­лі ўлі­чыць складаныя эка­на­міч­ныя рэ­аліі, што існу­юць і за меж­амі тэ­атра. Апош­ні па ча­се юбі­лей­ны пра­ект свед­ чыць: яго ча­ка­юць, па­ка­зы го­ра­ча аб­мяр­коў­ва­юць, рэ­ха яшчэ доў­га гу­чыць у Інтэр­нэ­це і на ста­рон­ках СМІ. У гэ­тым ну­ма­ры рэ­дак­цыя змяш­чае агляд фэсту і мер­ка­ван­ні кры­ты­каў з іншых кра­ін, якія бы­лі за­про­ша­ны ў Мінск.

1.

А

Тац­ця­на Му­шын­ская

д­мет­нас­ці пя­та­га фо­ру­му — бес­прэ­цэ­дэн­тная ко­ль­ касць прэм’ер са­мо­га тэ­атра і з’яўлен­не ў пра­гра­ме І Мін­ска­га між­на­род­на­га кон­кур­су ва­ка­ліс­таў. Зра­ зу­ме­ла, у та­кой сі­ту­ацыі ка­лек­тыў вы­му­ша­ны ад­ мо­віц­ца ад за­пра­шэн­ня асоб­ных труп з гас­ця­вы­мі спек­так­ля­мі. На ра­ней­шых фо­ру­мах яны бы­лі сво­еа­саб­лі­вы­мі «раз­ынка­мі» і вы­клі­ка­лі ка­ла­са­ль­ную ці­ка­васць. Апош­нім ра­ зам «раз­ынак» так­са­ма ха­па­ла, але яны ака­за­лі­ся іншы­мі. Зрэш­ ты, пра ўсё па па­ра­дку.

«Смей­ся, па­яц!..» Афі­ша ўклю­ча­ла опе­ры «Ры­га­ле­та» і «Пі­ка­вая да­ма», прэм’еры 2014 го­да. Асаб­лі­вы інта­рэс вы­клі­ка­лі зу­сім но­выя спек­так­лі — «Па­яцы» Ру­джэ­ра Ле­анка­ва­ла, ад­на­акто­выя «Ка­пе­ль­май­стар» 30

Да­ме­ні­ка Чы­ма­ро­за і «Слу­жан­ка-пані» Джа­ва­ні Пер­га­ле­зі. «Па­ яца­мі» фо­рум ад­кры­ваў­ся. За­вя­дзён­ку па­каз­ваць на ад­крыц­ці тое, што то­ль­кі-то­ль­кі «зга­та­ва­на» і яшчэ не па­спе­ла «астыць», вар­та ўся­ляк ві­таць. Так, гэ­та прэм’ера, але і ўда­лы мар­ке­тын­ га­вы ход, які пра­ва­куе зда­ро­вы ажы­ятаж і аб­уджае да­дат­ко­вую ці­ка­васць да па­ста­ноў­кі і фес­ты­ва­лю ўво­гу­ле. Не бу­ду рас­па­вя­даць пад­ра­бяз­на пра Ле­анка­ва­ла і та­кі на­кі­ру­ нак, як ве­рызм, з ім тры­ва­ла звя­за­ны і «Сель­скі го­нар» Мас­­ каньі, і «Па­яцы». Пра гэ­та мож­на пра­чы­таць у Інтэр­нэ­це. Ле­ пей пра сцэ­ніч­нае ўва­саб­лен­не парт­ыту­ры. У на­шым Опер­ным «Па­яцы» ішлі да­ўно і ў кан­цэр­тнай вер­сіі. У Му­зыч­ным тэ­атры не­ка­ль­кі се­зо­наў та­му бы­лі па­стаў­ле­ны Ган­най Ма­тор­най. Як і іншыя ра­бо­ты Мі­ха­іла Пан­джа­ві­дзэ, гэ­ты спек­такль вы­клі­ каў са­мыя роз­ныя мер­ка­ван­ні. Ёсць скеп­ты­кі, іх ня­шмат, ёсць і тыя, хто лі­чыць но­вую вер­сію «Па­яцаў» леп­шым, што па­ста­ ноў­шчык ува­со­біў у Мін­ску. У опе­ры га­лоў­нае — умоў­насць, што

мастацтва 01/2015

»

ро­біць жанр усе­ма­гут­ным. Але ад­на­ча­со­ва ўмоў­насць — бар’ер, які за­мі­нае акту­алі­за­цыі сю­жэ­таў, воб­ра­заў. Ка­лі гля­дач той ба­ р’ер не пе­ра­адо­леў, то дзі­віц­ца, ча­му ге­роі ў хві­лі­ну не­бяс­пе­кі ста­яць не­ру­хо­ма і спя­ва­юць, за­мест та­го каб ра­та­вац­ца. Як пры­му­сіць гле­да­ча не зва­жаць на ўмоў­нас­ці? Як зра­біць сю­ жэт акту­аль­ным, а ге­ро­яў бліз­кі­мі? Як у ка­лі­зі­ях, акрэс­ле­ных паў­та­ра ста­год­дзя та­му, ад­шу­каць мо­ман­ты, што су­дак­ра­на­юцца з ця­пе­раш­нім ча­сам? Адзін са шля­хоў пра­па­на­ва­ны ў «Па­яцах». Рэ­жы­сёр вір­ту­озна іграе сцэ­ніч­най пра­сто­рай. Умее ба­чыць яе не­за­шо­ра­ным во­кам. Спа­чат­ку ў аркес­тра­вай яме за­мест ды­ры­ жо­ра з’яў­ля­ецца То­ніа (Ула­дзі­мір Пят­роў). Той са­мы — ру­ха­вік уся­го сю­жэ­та. За­йздрос­нік і злас­лі­вец, даў­но і без­вы­ні­ко­ва за­ ка­ха­ны ў Нэ­ду. Ка­лі ён па­чы­нае кі­ра­ваць аркес­трам, раз­уме­еш: То­ніа — ды­ры­жор фар­са, а по­тым і дра­мы, якая не­ўза­ба­ве вы­ бух­не. Раз­гор­ну­тыя ўвер­цю­ры ця­пер рэ­дка вы­кон­ва­юцца пры за­кры­ тай за­сло­не — маў­ляў, атрым­лі­вай­це слы­ха­вую аса­ло­ду! Су­час­ ны гля­дач з клі­па­вым мыс­лен­нем, рас­пеш­ча­ны і раз­бэш­ча­ны тэ­ле­ба­чан­нем, ка­лі ідзе бяс­кон­цая зме­на «кар­цін­кі», та­ко­га не ўспры­мае. Ад­кры­ла­ся за­сло­на, і мы ба­чым фі­нал рэ­пе­ты­цыі, дэ­ман­таж дэ­ка­ра­цый опер­най «Аі­ды» (да­рэ­чы, па­ста­ноў­кі гэ­ та­га ж рэ­жы­сё­ра). У тэ­атра­ль­ным за­ку­ліс­сі і бу­дзе ад­бы­вац­ца ўся 1-я дзея опе­ры. На­рэш­це, га­лоў­ныя ге­роі вы­хо­дзяць на сцэ­ну не з-за ку­ліс, а з’яўля­юцца ў пра­хо­дах парт­эра. Ага­лом­ша­ны гля­дач то­ль­кі кру­ціць га­ла­вой у роз­ныя ба­кі. І Ка­ніа (Сяр­гей Фран­коў­скі) у кас­цю­ме, які ззяе і пе­ра­лі­ва­ецца зо­ла­там, і яго жон­ка Нэ­да (Ка­ ця­ры­на Га­лаў­лё­ва), пры­ма­дон­на, у ве­лі­зар­ных аку­ля­рах, ка­пе­ лю­шы з пе­р’я­мі, і Бэ­па (Юрый Га­ра­дзец­кі), што не­як пад­азро­на на­гад­вае ці то Фі­лі­па Кір­ко­ра­ва, ці то Сяр­гея Зве­ра­ва, — прад­ стаў­ні­кі «па­псы», зор­кі шоу-біз­нэ­су. За імі імчаць па­па­ра­цы: жур­на­ліс­ты з дык­та­фо­на­мі, тэ­ле­апе­ра­та­ры з ка­ме­ра­мі... Пад­час інтэр­прэ­та­цыі зна­ка­мі­тых парт­ытур і тво­раў, да­ўно ўсім вя­до­мых, га­лоў­нае — «зняць» хрэс­та­ма­тый­ны гля­нец. Ад­ шу­каць на­віз­ну і рас­ста­віць не­ча­ка­ныя акцэн­ты ў ма­на­ло­гах і пра­цяг­лых эпі­зо­дах. У ду­этнай сцэ­не Нэ­ды і То­ніа раз­мо­ва не пра не­па­дзе­ле­ныя ра­ман­тыч­ныя па­мкнен­ні, а пра ба­на­ль­нае да­ма­ган­не і, пра­бач­це, жа­дан­не згвал­ціць. Сі­ль­віа (Ула­дзі­мір Гро­маў), за­ка­ха­ны ў Нэ­ду, не се­ля­нін, якім яго да­во­дзі­ла­ся ба­ чыць у мно­гіх ра­ней­шых па­ста­ноў­ках, а ра­бо­чы сцэ­ны, у зу­ сім су­час­най кур­тцы, на­кі­ну­тай на го­лае це­ла. Зра­зу­ме­ла і тое, што ста­ры муж пра­йграе ма­ла­до­му ка­хан­ку па ўсіх па­ра­мет­рах, і тое, што пад­обны ме­за­ль­янс (пры­ма­дон­на і ра­бо­чы) за­га­ дзя асу­джа­ны і не бу­дзе мець шчас­лі­ва­га пра­ця­гу. Ка­лі Сі­ль­віа з’яўля­ецца на сцэ­не ў ата­чэн­ні на­тоў­пу дзя­цей (маг­чы­ма, тых, якія за­йма­юцца ў гэ­тым Па­ла­цы ку­ль­ту­ры або тэ­атры), раз­уме­ еш: улас­ны­мі дзе­ць­мі Нэ­ду жыц­цё, хут­чэй за ўсё, аб­дзя­лі­ла. Нэ­дзе над­аку­чы­ла не так ван­дроў­нае жыц­цё, як усве­дам­лен­не мі­тус­лі­вас­ці і мар­нас­ці існа­ван­ня, жыц­цё на­ві­да­во­ку, пад пры­ цэ­лам тэ­ле­ка­мер. Яна хо­ча сха­вац­ца ад на­тоў­пу, шу­кае шчы­рас­ ці, чыс­ці­ні па­чуц­цяў. І тут да­рэ­чы аказ­ва­юцца тан­ца­ва­ль­ныя фраг­мен­ты, да­лі­кат­на і вы­на­ход­лі­ва па­стаў­ле­ныя ха­рэ­огра­фам Во­ль­гай Кос­тэль. Нэ­да спя­вае пра пту­шак як сім­вал лёг­кас­ці, па­лё­ту, шчас­ця, а дзе­ці — бу­ду­чы­ня, але так­са­ма шчы­расць і на­ іўнасць — рэ­пе­ці­ру­юць ля стан­ка. Арыя доў­жыц­ца, і ўда­ле­чы­ні, на вы­со­кім па­мос­це, з’яўля­юцца па­ры, якія ў плас­ты­цы ні­бы­ та ўва­саб­ля­юць па­мкнен­ні жан­чы­ны. Раз­гор­ну­ты ду­эт Нэ­ды і Сіль­віа — ад­на з са­мых яркіх і свет­лых сцэн спек­так­ля. Тут ге­ра­ іня — не кап­рыз­лі­вая пры­ма­дон­на, што імкнец­ца кож­ную хві­лі­ ну зра­біць ура­жан­не, а жан­чы­на, якая ма­рыць пра шчас­це.

мастацтва 01/2015

У «Па­яцах» рэ­жы­сёр шчод­ра ка­рыс­та­ецца са­ты­рыч­ны­мі фар­ба­мі. Ён раз­вен­чвае ге­ро­яў, якія спа­чат­ку ўспры­ма­юцца як зор­кі, по­тым — як звы­чай­ ныя лю­дзі, а па­зней — як ахвя­ ры ўлас­ных страс­цей.

Ка­лі Ка­ніа ўсве­дам­ляе, што Нэ­да да­ўно яго не ка­хае, а ад­дае пе­ра­ва­гу інша­му, жыц­цё ге­роя над­лом­ва­ецца. І па­чы­нае раз­ ві­вац­ца зу­сім іншы, да та­го ма­ла прад­ка­за­ль­ны сцэ­на­рый лё­су. Ка­ніа ця­пер — не ку­мір, не ідал, вар­ты агу­ль­на­га за­хап­лен­ня, а не­пры­ваб­ны, а мо і нік­чэм­ны ча­ла­век, апа­на­ва­ны рэ­ўнас­цю і жа­дан­нем по­мсціць. Зна­ка­мі­тую арыю «Смей­ся, па­яц!» Ка­ніа Сяр­гея Фран­коў­ска­га спя­вае ў пус­тым гры­мёр­ным па­коі, се­дзя­ чы пе­рад люс­тэр­кам. Амаль пра­зрыс­тым, так што гля­дач мо­жа на­зі­раць за зме­най яго­ных эмо­цый. У «Па­яцах» рэ­жы­сёр шчод­ра ка­рыс­та­ецца са­ты­рыч­ны­мі фар­ ба­мі. Па сут­нас­ці, ён раз­вен­чвае ге­ро­яў, якія спа­чат­ку ўспры­ ма­юцца як зор­кі, по­тым як звы­чай­ныя лю­дзі, а па­зней — як ахвя­ры ўлас­ных страс­цей. Гэ­та ста­но­віц­ца ві­да­воч­ным у 2-й дзеі. Ужы­ты тут у ад­па­вед­нас­ці з сю­жэ­там пры­ём «тэ­атр у тэ­ атры» не но­вы, ім па­ста­ноў­шчык ка­рыс­таў­ся ў «Се­ві­льс­кім цы­ ру­ль­ні­ку». Там гле­да­чы (а на­сам­рэч артыс­ты хо­ру) зна­хо­дзі­лі­ся на сцэ­не, у «Па­яцах» — яны ў за­ле. Ла­гіч­на! Ка­лі ўлі­чыць, што акцё­ры гля­дзяць той жа спек­такль тру­пы Ка­ніа, што і мы. Хор моц­ны, га­ла­сы тро­хі аглу­ша­юць, асаб­лі­ва ка­лі ся­дзіш по­бач. Але што па­ро­біш — на­віз­на вы­ма­гае ахвяр­нас­ці! Спек­такль, па­ка­за­ны тру­пай Ка­ніа, не­ль­га ўспры­маць усур’ёз. Тут усё зна­рок пе­ра­бо­ль­ша­нае: ве­лі­зар­ная бу­тэ­ль­ка шам­пан­ска­ га, агром­ніс­тая ку­ры­ца, якая вы­клі­кае га­ме­рыч­ны смех за­лы. «А ты ку­ры­цу ку­піў?» — рэ­плі­ка Нэ­ды ні­бы­та з сён­няш­ня­га дня. Ад­чу­ван­не дэ­жа­вю ства­ра­ецца дэ­та­ля­мі. Адзен­не Арле­кі­на-Бэ­ пы — гэ­та сцэ­ніч­ны строй Фі­га­ра з «Се­ві­льс­ка­га». Маў­ляў, ка­­ лісь­ці бы­ло ге­ні­яль­на і не­па­раў­на­ль­на з тым, што ця­пер. А леп­ ша­га не ча­кай­це! Дра­ма, раз­гор­ну­тая ў 1-й дзеі, пе­ра­тва­ра­ецца ў фарс. Дру­гая па­ло­ва «Па­яцаў» — на­смеш­ка і ці­хі здзек рэ­жы­сё­ ра з не­пе­ра­бор­лі­вас­ці пуб­лі­кі. Бо тая апла­дзі­руе якім за­ўгод­на глуп­ству, по­шлас­ці і ад­сут­нас­ці сэн­су. У ка­мер­ным жан­ры Па­каз­ваць ад­на­акто­выя спек­так­лі ў Ка­ме­рнай за­ле імя Алек­ сан­дроў­скай тэ­атр па­чаў яшчэ на фо­ру­ме 2013 го­да. Та­ды бы­ лі прэ­зен­та­ва­ны ажно шэсць (!) ад­на­акто­вых спек­так­ляў. Па­ д­обны рэ­корд, пэў­на, яшчэ доў­га бу­дзе не­пе­раў­зы­дзе­ным. На фо­ру­ме 2014-га ка­мер­ных па­ста­но­вак бы­ло то­ль­кі дзве, але прэм’еры. За­зна­чу: аб­едзве на­звы з’яўля­лі­ся на афі­шы тэ­атра. У «Ка­­пель­­май­стры», як згад­ва­юць ме­ла­ма­ны, зі­ха­цеў та­лен­т спе­ва­ка Вік­та­ра Ска­ра­ба­га­та­ва, «Слу­жан­ку-пані» ста­ві­ла Мар­ га­ры­та Ізвор­ска. Але на па­чат­ку 1980-х, і тыя па­ста­ноў­кі па­мя­ та­юць хі­ба то­ль­кі меламаны-ста­ра­жы­лы. Гэ­тым раз­ам рэ­жы­сё­рам аб­одвух спек­так­ляў вы­сту­паў Мі­ха­іл Пан­джа­ві­дзэ. Іх не­ль­га па­ра­ўноў­ваць з опе­ра­мі-seria, та­кія ад­ на­актоў­кі час­та да­ва­лі­ся ў якас­ці ўсту­пу да асноў­на­га спек­так­ ля або ў якас­ці антрак­ту. А па­ко­ль­кі тэ­ры­то­рыя ка­міч­на­га ў на­шым тэ­атра­ль­ным лан­дшаф­це не бу­дзе за­поў­не­на ні­ко­лі, а па­трэ­ба ў пастаноўках та­ко­га кштал­ту ёсць, дык ча­му б і не?..

31

ТЭМА V Мін­скі між­на­род­ны Ка­ляд­ны фо­рум «Ка­пе­ль­май­стар» па­кі­нуў бо­льш цэ­лас­нае ўра­жан­не. У ім шмат пры­ваб­лі­вае — лёг­кая, вы­тан­ча­ная му­зы­ка, да­сціп­ная сі­ту­ацыя, ка­лі ды­ры­жор-«са­ма­зва­нец», ён жа і спя­вак, спра­буе кі­ра­ваць аркес­трам. На­рэш­це, вы­ключ­нае ка­ме­дый­нае май­стэр­ства Сяр­гея Ла­за­рэ­ві­ча, здат­на­га тры­маць ува­гу за­лы. У мі­ну­лыя се­ зо­ны спя­вак час­цей вы­кон­ваў парт­ыі дру­го­га пла­на. Прэм’ера «Ка­пе­ль­май­стра» свед­чыць: да­клад­на пад­абра­ная ро­ля вы­ яўляе мно­гія якас­ці, пра якія сам артыст, мо і не пад­а­зрае. Што да «Слу­жан­кі-пані», дык тут ура­жан­ні бо­льш стра­ка­тыя. Да ві­да­воч­ных «плю­саў» па­ста­ноў­кі я ад­нес­ла б тое, што рэ­жы­ сёр здо­леў за­ха­ваць іта­ль­янскую мо­ву ў ары­ях і ду­этах (бя­гу­ча­ га рад­ка ў Ка­мер­най за­ле, вя­до­ма, ня­ма), а вось рэ­чы­та­тыў­ныя фраг­мен­ты і да­сціп­ныя ка­мен­та­ры слу­гі Вяс­по­нэ (кштал­ту «У гэ­тай арыі спя­ва­ецца пра...») да­юцца на рус­кай. Да­рэ­чы, аўтар рус­ка­га пе­ра­кла­ду — рэ­жы­сёр. По­спех па­ста­ноў­кі шмат у чым за­ле­жаў і ад та­го, што ў «Слу­жан­цы...» за­ня­тыя ва­ка­ліс­ты, у чы­ім та­лен­це ярка вы­яўле­ны ка­ме­дый­ны па­ча­так — Дзміт­рый Ка­пі­лаў (док­тар Убер­та), Але­на Сі­няў­ская (Сяр­пі­на), Алег Гар­ ды­нец (Вяс­по­нэ). Да агу­ль­на­га рэ­жы­сёр­ска­га ра­шэн­ня… Фо­та­здым­кі з па­пя­рэд­ няй вер­сіі «Слу­жан­кі…» свед­чаць: яна атры­ма­ла­ся, ска­жам так, бо­льш цнат­лі­вай. Але, як сцвяр­джае на­зва вя­до­ма­га фі­ль­ма, «Не­ко­то­рые лю­бят по­го­ря­чее». Тут дзея­нне опе­ры раз­гор­тва­ ецца... на лож­ку, што за­ймае ўсю пра­сто­ру. На ім ге­роі спяць, ся­дзяць, ста­яць, ку­ля­юцца. Спра­ча­юцца і зма­га­юцца, раз­маў­ ля­юць, ядуць. Та­кім чы­нам да­ся­га­ецца ўра­жан­не ня­спын­на­га ру­ху. Зра­зу­ме­лае жа­дан­не артыс­таў і па­ста­ноў­шчы­каў тры­маць ува­гу пуб­лі­кі. Але ў якой сту­пе­ні ві­до­віш­ча атры­ма­ла­ся на мя­жы фо­лу, кож­ны гля­дач і кры­тык вы­ра­шыць сам для ся­бе. Па­ка­зы ад­на­акто­вак вы­яві­лі пра­бле­му. Пра­сто­ра за­лы ідэ­аль­ ная для ка­мер­ных пра­ектаў (спя­вак і ра­яль). Для прэс-кан­фе­ рэн­цый і па­ся­джэн­няў мас­тац­кай ра­ды. Як то­ль­кі па­тра­бу­юцца дэ­ка­ра­цыі, ужо ста­но­віц­ца цес­на. Тым бо­льш у ку­це трэ­ба па­ са­дзіць ка­мер­ны аркестр. Не ха­пае вы­шы­ні сто­лі (хоць бы на метр або па­ўта­ра), каб гук фар­ма­ваў­ся бо­льш па­лёт­ным. Дый з вен­ты­ля­цы­яй не ўсё як мае быць, бо пры кан­цы спек­так­ля кіс­ла­ро­ду не ха­пае. Гэ­та прэ­тэн­зіі да пра­екці­роў­шчы­каў, якія, мо­жа, і не за­зі­ра­лі так да­лё­ка. Чакаць новую рэканструкцыю? Але ж па­сля апошняй пра­йшло ўся­го шэсць га­доў! Ва­кол Іры­ны Ба­га­чо­вай «Пі­ка­вая да­ма», па­ка­за­ная на фо­ру­ме, вы­клі­ка­ла ажы­ятаж­ны інта­рэс. Яшчэ і та­му, што Гра­фі­ню ме­ла­ся спя­ваць Але­на Аб­ раз­цо­ва, ці не леп­шая ў све­це вы­ка­наў­ца парт­ыі. Квіт­кі на опе­ ру Чай­коў­ска­га бы­лі рас­куп­ле­ны най­перш. Са­ліс­тка за­хва­рэ­ла, тэ­атр апе­ра­тыў­на знай­шоў за­ме­ну: Іры­на Ба­га­чо­ва, так­са­ма мец­ца і на­род­ная артыс­тка СССР, прад­стаў­ні­ца пе­цяр­бур­гскай шко­лы. Аб­раз­цо­ва аб­яца­ла пры­ехаць у Мінск і пра­спя­ваць Гра­ фі­ню ў лю­тым-са­ка­ві­ку. У ся­рэ­дзі­не сту­дзе­ня з Гер­ма­ніі пры­й­ шла сум­ная вес­тка: зор­ка сус­вет­най опе­ры, чыё 75-год­дзе шы­ ро­ка адзна­ча­ла­ся ле­тась, па­мер­ла. Гра­фі­ню Аб­раз­цо­вай да­вя­ло­ся па­ба­чыць у двух ві­дэ­аза­пі­сах: са сла­ву­ты­мі Ула­дзі­мі­рам Атлан­та­вым і Ула­дзі­мі­рам Га­лу­зі­ным, якія спя­ва­лі Гер­ма­на. Кад­ры па­кі­да­лі моц­нае ўра­жан­не. Зда­ва­ ла­ся, Гра­фі­ня ні­як не мо­жа ўзняц­ца з крэс­ла. У яе ба­ліць спі­на, не гнуц­ца но­гі. Жу­дасць уз­ні­ка­ла ад вы­ра­зу ва­чэй, зме­ны мі­мі­кі і по­гля­ду. Ад та­го эма­цый­на­га ста­ну, які артыс­тка тран­слі­ра­ва­ ла. Змроч­ная, таямнічая, сап­раў­ды інфер­на­ль­ная асо­ба! З ма­ гут­най энер­ге­ты­кай, маг­чы­ма, раз­бу­ра­ль­най. Гераіня вабіла Германа, як бездань. І зразумела — пераможцам ён не будзе.

32

2. Гра­фі­ня Іры­ны Ба­га­чо­вай іншая. За­ўва­жу: спя­вач­ка амаль ад­на­ год­ка Аб­раз­цо­вай, але на якасць яе го­ла­су, роў­насць і на­сы­ча­ насць ва­ка­лу ўзрост таксама не па­ўплы­ваў. Ба­га­чо­ва не акцэн­ та­ва­ла зла­вес­насць. Па ге­ра­іні ві­даць: яна пе­цяр­бур­жан­ка і без­да­кор­на вы­ха­ва­ная арыс­так­рат­ка з эпо­хі, якая без­зва­рот­на мі­ну­ла. Улас­ная сцэ­ніч­ная воп­рат­ка не па­ру­шы­ла ко­ле­ра­вае ра­ шэн­не спек­так­ля. Доб­ра, што пад­час сцэ­ны ў ка­зар­ме не бы­ло бе­лай пра­сці­ны, а ўзнік­ла ка­рун­ка­вая на­кід­ка. Парт­ыя Гра­фі­ні ва­ка­ль­на невя­лі­кая. За­пом­ні­лі­ся ад­мет­ныя акцёр­скія штры­хі. У 2-й кар­ці­не ба­бу­ля за­хо­дзіць у па­кой Лі­зы, бо яе не­па­ко­іць шум, і схі­ля­ецца да ўнуч­кі. А па ўсмеш­цы Гра­ фі­ні ві­даць: яна зда­гад­ва­ецца, што Лі­за — зу­сім не ці­ха­мір­ная па­ненка, а здо­ль­ная да аван­тур, чым вы­зна­ча­ла­ся ў га­ды ма­ла­ дос­ці і ба­бу­ля. Іх глы­бін­нае сва­яцтва пра­яўля­ецца не­ча­ка­на і тон­ка. У зна­ка­мі­тай сцэ­не ў спа­ль­ні ге­ра­іня Ба­га­чо­вай па­мі­ра­ла не ад ста­рас­ці ці стра­ху. А хут­чэй ад аб­урэн­ня, што хто­сь­ці мо­жа з ёй так на­хаб­на, з па­гро­за­мі раз­маў­ляць! Пе­рад ско­нам Гра­фі­ня як сап­раў­дная вер­ні­ца пе­ра­жаг­на­ла­ся. І ўзнік­ла пы­тан­не: а мо ні­якай да­мо­вы з д’яблам і не бы­ло?! Апош­ні эпі­зод з удзе­лам Гра­фі­ні, сцэ­на ў ка­зар­ме бы­ла вір­ту­озна сыг­ра­на артыс­ткай і Эду­ардам Мар­ты­ню­ком — Гер­ма­нам. Зда­ва­ла­ся, су­тар­га або д’я­ ба­льс­кая сі­ла ўзды­ма­ла це­ла ге­роя з пад­ло­гі. Да­знаў­шы­ся пра та­ямні­цу карт, гэ­ты Гер­ман сы­хо­дзіў са сцэ­ны, гай­да­ючы­ся, як не­цвя­ро­зы або па­сля цяж­кай хва­ро­бы. Яго­ны смех — ці зда­ ро­ва­га, ці ва­р’я­та. У пад­тэк­сце гу­ча­ла: я ўсё-та­кі да­ве­даў­ся пра тры кар­ты! А вы не ве­ры­лі і з мя­не смя­ялі­ся! Ярка і экс­прэ­сіў­на пра­гу­ча­лі ў спек­так­лі асноў­ныя арыі «От­ку­ да эти сле­зы?», «Про­сти, не­бес­ное со­зда­нье», «Ах, ис­то­ми­лась, уста­ла я...» і «Что на­ша жизнь? Игра!». Уз­роў­ню, за­да­дзе­на­му гос­цяй, цал­кам ад­па­вя­да­лі на­шы са­ліс­ты — Анас­та­сія Мас­кві­ на (Лі­за), Ула­дзі­мір Пят­роў (Том­скі), Ілля Сі­ль­чу­коў (Ялец­кі), Акса­на Вол­ка­ва (Па­лі­на). Кан­кур­сан­ты з 20-ці кра­ін А ця­пер пра І Між­на­род­ны Ка­ляд­ны кон­курс ва­ка­ліс­таў. Маж­ лі­васць яго пра­вя­дзен­ня ў меж­ах фо­ру­му да­да­ла но­вы штур­шок раз­віц­цю фес­ты­ва­лю. Каб ства­рыць чы­та­чу ўяў­лен­не пра раз­ мах, зга­даю не­ка­то­рыя ліч­бы. Пра свой удзел у спа­бор­ніц­тве

мастацтва 01/2015

за­яві­лі бо­льш за 200 удзе­ль­ні­каў. У Мінск пры­еха­ла 155 ва­ка­ ліс­таў з 20-ці кра­ін. Звес­ткі пра іх і сціс­лыя твор­чыя бі­ягра­фіі змеш­ча­ны ў шы­коў­ным бук­ле­це, які тэ­атр вы­пус­ціў пе­рад фо­ ру­мам. Каш­тоў­нае да­ве­дач­нае вы­дан­не; яно спат­рэ­біц­ца яшчэ не адзін се­зон. 100 ста­ро­нак з інфар­ма­цы­яй, хто з са­ліс­таў ад­ куль, дзе ву­чыў­ся і пра­цуе, якія парт­ыі вы­кон­вае, у якіх кон­кур­ сах пе­ра­ма­гаў. Наш ва­ка­ль­ны тур­нір меў да­стат­ко­ва прад­стаў­ні­чае між­на­ род­нае жу­ры. Пе­ра­ліч­ваць не бу­ду: про­звіш­чы бы­лі на сай­ це Опер­на­га. Доб­ра, што да тэ­атра­ль­ных дзея­чаў, кі­раў­ні­коў труп і фес­ты­ва­ляў (па вя­лі­кім ра­хун­ку — антрэп­рэ­нё­раў) да­да­ лі­ся спе­цы­яліс­ты па ва­ка­ле: Акса­на Вол­ка­ва, Ні­на Ла­ма­но­віч, Ні­на Каз­ло­ва. Не па­ле­на­ва­ла­ся і па­лі­чы­ла: у жу­ры з 15-ці ча­ ла­век прад­стаў­ні­коў Бе­ла­ру­сі ака­за­ла­ся тра­ці­на. Ся­род удзе­ ль­ні­каў 1-га ту­ра так­са­ма трэ­цяя час­тка айчын­ных ва­ка­ліс­таў. Сту­дэн­таў «кон­сы», са­ліс­таў тэ­атра, тых, хто на­ра­дзіў­ся ў Бе­ ла­ру­сі, а звя­заў лёс з іншы­мі ва­ка­ль­ны­мі шко­ла­мі. Во­пыт удзе­ лу ў лю­бым спа­бор­ніц­тве каш­тоў­ны, на­ват ка­лі не пры­но­сіць лаў­раў. Кон­курс у ста­лі­цы, не трэ­ба ні­ку­ды ехаць. Ча­му ж не па­спра­ба­ваць?!

»

Не ма­гу ста­віць пад сум­нен­не вер­дыкт жу­ры, бо для яго ра­ шэн­ня ме­лі­ся аргу­мен­ты. Але пі­ра­мі­ду, на вяр­шы­ні якой ула­да­ль­нік Гран-пры, а блі­ жэй да зям­лі менш знач­ныя пе­ра­мож­цы, я б пе­ра­вяр­ну­ла да­га­ры на­га­мі.

Два пер­шыя ту­ры ішлі на Экс­пе­ры­мен­та­ль­най сцэ­не. Яны бы­ лі за­кры­тыя для прэ­сы. Пра­ўда, му­зы­каз­наў­ца Надзея Бун­цэ­віч ту­ды тра­пі­ла. І за­ўва­жы­ла: маг­чы­ма, вар­та ўсё-та­кі ра­біць ад­ бо­рач­ны тур. І та­му, што ве­лі­зар­ная на­груз­ка на кан­цэр­тмай­ страў. І та­му, каб жу­ры не па­ку­та­ва­ла. Бо па­сля пер­шых нот ча­сам мож­на і не слу­хаць да­лей, усё зра­зу­ме­ла. Мо не­ка­га не­ ча­ка­на або пла­на­ва «згу­бі­лі» і «па­та­пі­лі»? На буй­ных спа­бор­ ніц­твах та­кое ча­сам зда­ра­ецца. Над­та яркіх пры­трым­лі­ва­юць, каб бо­льш прэ­зен­та­бе­ль­на вы­гля­да­лі пе­ра­мож­цы. Але Надзея за­пя­рэ­чы­ла: «Не, не згу­бі­лі ні­ко­га!» Вы­ні­кі аб’­ектыў­ныя і суб’­ектыў­ныя У 2-гі тур тра­пі­ла 36 вакалістаў, у фі­на­ле апы­ну­ла­ся 11. Яны прад­стаў­ля­лі шэсць кра­ін. Трэ­ці тур здаў­ся ці­ка­вым па рас­кла­ дзе га­ла­соў. Ген­дар­най раў­на­ва­гі не атры­ма­ла­ся: тры жан­чы­ны і ва­сь­мё­ра муж­чын. На 1-м з вя­лі­кім ад­ры­вам да­мі­на­ва­лі сап­ ра­на. У фі­на­ле пе­ра­ва­жа­лі муж­чы­ны: чац­вё­ра ба­ры­то­наў, па два тэ­на­ра і ба­са. Пэў­на, ад­люс­тра­ван­не та­го, якія га­ла­сы най­­ больш за­пат­ра­ба­ва­ныя ў сус­вет­най опе­ры. Фі­нал вы­гля­даў ві­до­віш­чным і та­му, што раз­гор­ну­тыя сцэ­ны з кла­сі­кі да­лі маг­чы­масць кан­кур­сан­там па­ка­заць акцёр­скі та­ лент. І гле­да­чу ці­ка­вей, чым слухаць асоб­ныя кан­цэр­тныя арыі. Су­па­стаў­лен­не ад­ных і тых жа фраг­мен­таў, ува­соб­ле­ных роз­ ны­мі артыс­та­мі, да­зва­ля­ла па­ра­ўнаць трак­тоў­кі, якасць го­ла­су, ха­рыз­му. Та­кім чы­нам, дзве Мі­мі, два Ру­до­ль­фы, па два Жэр­ мо­ны і Альф­рэ­ды. Ажно тры фраг­мен­ты з «Тра­ві­яты», па два з «Яўгена Ане­гі­на» і «Ба­ге­мы».

мастацтва 01/2015

Не ма­гу ста­віць пад сум­нен­не вер­дыкт жу­ры, бо для яго ра­шэн­ ня ме­лі­ся аргу­мен­ты. Але пі­ра­мі­ду, на вяр­шы­ні якой ула­да­ль­ нік Гран-пры, а блі­жэй да зям­лі менш знач­ныя пе­ра­мож­цы, я б пе­ра­вяр­ну­ла да­га­ры на­га­мі. Аса­біс­та ў мя­не най­бо­льш моц­ ныя ўра­жан­ні вы­клі­ка­лі ма­ла­ды гру­зін­скі спя­вак і прад­стаў­ні­ца Укра­іны. Ла­ша Се­сі­таш­ві­лі (ІІІ прэ­мія і 3 ты­ся­чы еўра) у ду­эце з на­шай Але­най Бун­дзе­ле­вай прад­ста­ві­лі сцэ­ну Жэр­мо­на і Ві­ яле­ты з 2-й дзеі «Тра­ві­яты». У ба­ры­то­на не­ве­ра­год­на пры­го­жы го­лас, гук на­ту­ра­ль­ны, лі­ецца без на­ма­ган­няў. Ад­ра­зу згад­ва­еш гру­зін­скую ха­ра­вую му­зы­ку, да­ўнія спеў­ныя тра­ды­цыі, тво­ры Гіі Кан­чэ­лі. Чыс­тае гор­нае па­вет­ра, гру­зін­скае ві­но, ста­рыя ву­лач­кі Тбі­лі­сі. Цяж­ка ўя­віць: Жэр­мон, яко­му ві­да­воч­на 45-50 га­доў, ува­соб­ле­ны спе­ва­ком, яко­му ўся­го 24! Ні­якай ад­лег­лас­ці, на­ват шчы­лін­кі па­між артыс­там і ге­ро­ем. Па­рык, грым, адзен­ не, ма­не­ры — усё надзі­ва арга­ніч­нае! Ні­ко­лі не ба­чы­ла ба­ць­ку Альф­рэ­да, які б так пе­ра­жы­ваў і за сы­на, і за яго ка­ха­ную. Па­ глыб­ле­насць у ро­лю, тон­кае раз­умен­не псі­ха­ло­гіі і ма­ты­ва­цыі па­во­дзін вы­клі­ка­юць за­хап­лен­не. Пад­обная трак­тоў­ка вы­гля­ дае на­ват бо­льш пе­ра­ка­наў­чай, чым тая, што бы­ла ўва­соб­ле­ на рас­ійскай спя­вач­кай Ве­ра­ні­кай Джы­ое­вай і на­шым Іллёй Сіль­чу­ко­вым у пра­екце «Вя­лі­кая опе­ра»: ён су­ро­вы і не­па­хіс­ ны ба­ць­ка, яко­га са сля­за­мі мо­ліць Ві­яле­та. Але­на Бун­дзе­ле­ва з яе кра­на­ль­най жа­ноц­кас­цю і крох­кас­цю, вы­со­кай ахвяр­нас­цю пад­аец­ца блі­жэй да воб­ра­за сла­ву­тай кур­ты­зан­кі, чым Джы­ое­ ва з яе страс­нас­цю. Не­ча­ка­на яркія ўра­жан­ні па­кі­ну­ла ўкра­інскае сап­ра­на Ва­лян­ці­ на Фе­дзя­нё­ва (ІІ прэ­мія і 5 ты­сяч еўра). Ёй 33 га­ды, да ня­даў­ ня­га ча­су спя­ва­ла ў да­нец­кім тэ­атры, а ця­пер у «Санкт-Пе­цяр­ бур­гскай опе­ры». Ула­да­ль­ні­ца го­ла­су на­сы­ча­на­га і ба­га­та­га на фар­бы. Вы­со­кая, пры­го­жая, стром­кая — ві­зу­аль­ны склад­нік важ­ны для ўва­саб­лен­ня ма­ла­дых і за­ка­ха­ных ге­ра­інь. Але най­ бо­льш пры­ваб­лі­ва­ла ма­гут­ная энер­ге­ты­ка ва­ка­ліс­ткі. Каб вы­ браць для па­ка­зу сцэ­ну пі­сь­ма Тац­ця­ны з «Ане­гі­на», трэ­ба мець сме­ласць. Ня­ма дэ­ка­ра­цый, па­пя­рэд­ніх сцэн, якія да­юць эма­ цый­ны «раз­гон». Артыс­тка здо­ле­ла ства­рыць чыс­ты і ўзнёс­лы воб­раз пуш­кін­скай ге­ра­іні. Кар­ці­на лет­няй но­чы, якая раз­гор­ тва­ла­ся ў аркес­тры пад чуй­ны­м кі­раў­ніц­твам Вя­час­ла­ва Во­лі­ча, і па­эзія сэр­ца, што ўпер­шы­ню зве­да­ла па­чуц­цё ка­хан­ня, ве­ль­мі да­лі­кат­на да­паў­ня­лі і ўзмац­ня­лі ад­но ад­на­го. Эпі­зод пі­сь­ма Тац­ ця­ны пры знеш­няй пра­ста­це скла­да­ны. Артыст па­ві­нен «тры­ маць за­лу» ха­рыз­ма­тыч­нас­цю. Быць раз­на­стай­ным. Да­біц­ца на­ту­ра­ль­нас­ці ру­хаў, псі­ха­ла­гіч­най пе­ра­ка­наў­час­ці. Ду­маю, на­пе­ра­дзе ў Ва­лян­ці­ны сур’ёзная спеў­ная кар’ера. Са­ліс­тка з та­кім ком­плек­сам да­дзе­ных бу­дзе за­пат­ра­ба­ва­най на мно­гіх сцэ­нах. Уз­бек­скі тэ­нар Ра­міз Усма­наў, ула­да­ль­нік Гран-пры (10 ты­сяч еўра), і бе­ла­рус­кае сап­ра­на Ма­рыя Ша­бу­ня (І прэ­мія і 7 ты­сяч) не зра­бі­лі та­ко­га аша­лам­ля­ль­на­га ўра­жан­ня. Усма­наў не ўпер­ шы­ню пры­язджае ў Мінск — за пля­чы­ма вы­сту­пы на ра­ней­шых на­шых фо­ру­мах. Яго не­бес­пад­стаў­на на­зы­ва­юць «уз­бек­скім са­ лаў­ём». Але па акцёр­скіх якас­цях і раз­ня­во­ле­нас­ці Усма­наў ві­да­воч­на сас­ту­паў Мар­ты­ню­ку, які ў тым жа пра­екце спя­ваў Ру­до­ль­фа з іншай кан­кур­сан­ткай. Што да ва­ка­лу — чыс­та, аку­рат­на, пры­ емна. Але, на мой по­гляд, на яго перамогу істотна паўплывала і майстэрства Анастасіі Мас­кві­ной, усмеш­лі­вай і ра­ман­тыч­най Мі­мі, якая вы­кон­ва­ла раз­ам з ім ду­эт з «Ба­ге­мы» і ўся­ляк спры­ яла та­му, каб ка­ле­га па­ўстаў у най­леп­шым свят­ле. Ша­бу­ня прад­ стаў­ля­ла сцэ­ну з «Се­ві­льс­ка­га» і ка­ва­ці­ну Раз­іны. У яе лёг­кі і па­ лёт­ны го­лас, вір­ту­озныя «вяр­хі». Ва­ка­ліс­тка ства­ры­ла га­рэз­ны 33

ТЭМА V Мін­скі між­на­род­ны Ка­ляд­ны фо­рум воб­раз, пра­сяк­ну­ты бляс­кам і ра­дас­цю жыц­ця. Але Тац­ця­на атры­ма­ла­ся ў Фе­ дзя­нё­вай бо­льш маш­таб­най і глы­бо­кай. За­ахвоч­ва­ль­ную прэ­мію (і 1000 еўра) атры­маў наш са­ліст Ілля Сі­ль­чу­коў. Мо жу­ры па­лі­чы­ла, што па­сля пе­ра­мо­гі ў тэ­ ле­пра­екце «Вя­лі­кая опе­ра» і та­та­ль­най па­пу­ляр­нас­ці ба­ры­то­ну хо­піць і яе. І ў ра­ней­шыя се­зо­ны ва­кал Сі­ль­чу­ко­ва быў не­звы­чай­на на­сы­ча­ны. Яму ўлас­ці­выя плас­тыч­насць і пры­га­жосць гу­ка­вя­дзен­ ня. Ка­лі ж са­ліст знай­шоў у са­бе не­ма­лы акцёр­скі тэм­пе­ра­мент, што вы­яўля­ецца ў мно­гіх вы­ступ­лен­нях апош­ня­га ча­су (у тым лі­ку і сцэ­не з апош­няй кар­ці­ны «Ане­гі­на», якую спя­вак прэ­зен­та­ваў у фі­ на­ле кон­кур­су), — на­ват яго ва­кал па­чаў успры­мац­ца іна­чай. Вя­лі­кая ко­ль­касць пе­ра­мог, за­ва­ява­ных апош­нім ча­сам на­шым тэ­на­рам Па­ўлам Пят­ро­вым, па­ўплы­ва­ла на ску­пасць жу­ ры ў да­чы­нен­ні да яго. Мяк­кі, плас­тыч­ ны го­лас, вы­са­ка­род­ны тэмбр на­ўрад ці мож­на за­быць. Кар’ера Па­ўла ў тэ­атры склад­ва­ецца бо­льш чым уда­ла, та­му ад­ сут­насць прэ­мій на кон­кур­се — не за­га­на. Уда­лым пад­ало­ся вы­ка­рыс­тан­не пад­час фі­на­лу конкурсу фраг­мен­таў сцэ­наг­ра­фіі з «Пі­ка­вай да­мы». Ве­лі­зар­ныя люс­тра­ ныя па­вер­хі да­зва­ля­юць да­ся­гаць роз­ ных ві­зу­аль­ных эфек­таў і ства­раць на­ строй, ад­па­вед­ны пэў­на­му ўрыў­ку. Ко­да Пра­вя­дзен­нем V Ка­ляд­на­га фо­ру­му тэ­ атр год­на адзна­чыў пер­шы юбі­лей свай­ го дзе­ціш­ча і не­ча­ка­на вы­йшаў на но­выя твор­чыя і імі­джа­выя аб­ся­гі. Успры­ман­не на­ша­га го­ра­да як ад­на­го з цэн­траў ва­ка­ ль­на­га мас­тац­тва Усход­няй Еўро­пы да гра­мад­скас­ці пры­хо­дзіць па­сту­по­ва. Але ў пэў­ны мо­мант на­за­па­ша­ныя тра­ды­цыі па­чы­на­юць пра­ца­ваць са­мі. Пры­цяг­ваць но­вых спе­ва­коў, сяб­раў жу­ры, кан­кур­ сан­таў, кры­ты­каў, гле­да­чоў. Ідэ­аль­на, каб ха­пі­ла арга­ні­за­цый­на­га імпэ­ту і фі­нан­са­ вых срод­каў ла­дзіць між­на­род­ны тур­нір ва­ка­ліс­таў што­год. Праз не­йкі час, ка­лі ён за­ва­юе вя­до­масць і аўта­ры­тэт, інтэр­ вал мож­ на зра­ біць і бо­ ль­ шым. А што тра­піць у пра­гра­му фо­ру­му-2015? Ві­даць, прэм’ера «Цар­скай ня­вес­ты» і но­вая вер­ сія «Кар­мэн». Што яшчэ? Тэ­атра­ль­ная рэ­аль­насць не за­ўжды прад­ка­за­ль­ная. Як ка­жуць, па­жы­вём — па­ба­чым.

1. «Па­яцы» Ру­джэ­ра Ле­анка­ва­ла. Ні­на Ша­ ру­бі­на (Нэ­да), Тэймураз Гугушвілі (Каніа).

2. «Пі­ка­вая да­ма» Пят­ра Чай­коў­ска­га. Іры­ на Ба­га­чо­ва (Гра­фі­ня).

34

Звы­чай­на аб­мер­ка­ван­не маш­таб­на­га му­зыч­на­га фес­ты­ва­лю ад­люс­троў­вае шы­ро­кую пан­ара­ му ўра­жан­няў. Але гэ­тым раз­ам усё атры­ма­ла­ся на­адва­рот! Па­ра­дак­са­ль­ная і не­спа­дзя­ва­на яркая па­ста­ноў­ка «Па­яцаў» за­ха­пі­ла ўяў­лен­не экс­пер­таў і апы­ну­ла­ся ў цэн­тры ўва­гі кож­на­га за­меж­на­га кры­ты­ка.

Іван Фё­да­раў Па­літ­ра мін­ска­га фо­ру­му змяс­ці­ла ў са­ бе мнос­ тва яркіх фар­ баў, але са­ мы­ мі знач­ны­мі і за­па­мі­на­ль­ны­мі ста­рон­ка­мі ў кні­зе фес­ты­ва­ль­ных ме­рап­ры­емстваў ста­лі­ся, без­умоў­на, кон­курс ва­ка­ліс­таў і прэ­м’е­ра «Па­яцаў», і то­ль­кі фар­мат арты­ку­ла не да­зва­ляе ад­даць на­леж­нае кож­най з іх. «Па­яцы» ў па­ста­ноў­цы Мі­ ха­іла Пан­джа­ві­дзэ зра­бі­лі­ся сен­са­цы­яй. З пер­шых так­таў усту­пу пуб­лі­ка за­ціх­ла ў здзіў­лен­ні: за­мест за­яўле­на­га ў пра­грам­ цы Вік­та­ра Плас­кі­ны за ды­ры­жор­скім пу­ль­там «па­ўстаў» не­вя­до­мы сі­ва­ва­ло­сы спа­дар, які рап­там па­вяр­нуў­ся да за­лы і за­га­ва­рыў... По­тым ад­кры­ла­ся за­сло­на, і гля­дач кан­чат­ко­ва пе­ра­стаў раз­умець, што ад­бы­ва­ецца. «Да­ва­лі» фі­нал «Аі­ды». Артыс­ты раз­ыхо­дзяц­ца па­сля па­кло­наў, па­чы­на­ецца дэ­ман­таж гру­вас­ткіх дэ­ка­ ра­цый і пад­рых­тоў­ка да чар­го­ва­га спек­ так­ля. Па­сля шпа­цы­ру па за­ку­ліс­сі рэ­жы­сёр вы­праў­ляе гле­да­ча ў інтэ­рак­тыў­ны тур па гля­дзе­ль­най за­ле. У ата­чэн­ні за­хоп­ ле­на­га на­тоў­пу, рэ­пар­цё­раў і тэ­ле­ка­мер сю­ды ўры­ва­ецца тру­па гла­мур­ных гас­ тра­лё­раў; яны спя­ша­юцца на сцэ­ну, дзе ўсё пры­га­та­ва­на для прэс-кан­фе­рэн­ цыі. Так — тэ­атрам у тэ­атры і яшчэ раз у тэ­атры — па­ча­ла­ся кры­ва­вая дра­ма, якая па­він­на раз­ыграц­ца ў за­ку­ліс­най цяс­ні­не. Ка­ніа (Тэй­му­раз Гу­гуш­ві­лі) — поп-ідал, аб­лаш­ча­ны свят­лом са­фі­таў і не­чу­ва­ ны­мі га­на­ра­ра­мі. Прэ­м’ер, спус­то­ша­ны што­дзён­най па­го­няй за вон­ка­вым по­ спе­хам. Ад­па­вя­дае яму і не­ма­ла­дая жон­ ка Нэ­да (Ні­на Ша­ру­бі­на). Пры­ма­до­нна эстрад­на­га под­ыу­ма ста­мі­ла­ся ад фан­фа­ рон­ства дур­но­га му­жа і кі­да­ецца ў аб­дым­ кі ра­бо­ча­га сцэ­ны, бру­та­ль­на­га Сі­ль­віа (Ілля Сі­ль­чу­коў), а той ра­ды за­да­во­ліць улас­ную пы­ху з шы­коў­най жан­чы­най. То­ніа (Сяр­гей Мас­ка­ль­коў), па­яц не­ пры­емна­га вы­гля­ду, так­са­ма не су­праць

па­за­баў­ляц­ца з жон­кай свай­го пры­яце­ ля. Бэ­па (Янаш Ня­ле­па) — пад­обны да жан­чы­ны ама­тар зі­хот­кіх убо­раў і ўпры­ гож­ван­няў. З да­па­мо­гай пад­ра­бяз­най рэ­аліс­тыч­най пра­ма­лёў­кі пер­са­на­жаў і іх уз­ае­ма­адно­сін рэ­жы­сёр па­каз­вае зва­ рот­ны бок «зор­на­га» жыц­ця, ага­ля­ючы яго не­ пры­ ваб­ ную сут­ насць. Але ўсё ж тэ­атра­ль­ныя ўра­жан­ні ад «Па­яцаў» пе­ ра­кры­лі ва­ка­ль­ныя ад­крыц­ці. Тры­умфа­ ль­ным успры­ма­ла­ся вы­ступ­лен­не гру­зін­ ска­га тэ­на­ра Гу­гуш­ві­лі. Яго га­ра­чы спеў, які лі­та­ра­ль­на пра­ні­каў пад ску­ру, не па­ кі­нуў аб­ыя­ка­вым ні­вод­на­га ча­ла­ве­ка ў за­ ле. Артыст не іграў ро­лю, а пра­жы­ваў яе. У пе­рад­апош­ні дзень фо­ру­му ад­быў­ся фі­ на­ль­ны тур кон­кур­су ва­ка­ліс­таў. Ула­да­ль­ ні­кам Гран-пры стаў тэ­нар з Уз­бе­кіс­та­на Ра­міз Усма­наў, які су­мес­на з Анас­та­сі­яй Мас­кві­ной вы­ка­наў сцэ­ну Ру­до­ль­фа і Мі­ мі з пер­шай дзеі «Ба­ге­мы». Артыст вы­лу­ ча­ецца со­неч­ным іскрыс­тым тэм­брам, што на­гад­вае пры­ця­га­ль­ны го­лас Па­ва­ ро­ці. Спе­вы Усма­на­ва не цал­кам сва­бод­ ныя ад тэх­ніч­ных шур­па­тас­цей, ад­нак яго ха­рыз­ма­тыч­насць, доў­гае ды­хан­не, упэў­не­нае па­ўна­вар­тас­нае вер­хняе «до» ў па­пу­ляр­най арыі «Che gelida manina» за­бяс­пе­чы­лі тэ­на­ру пры­знан­не пуб­лі­кі і сяб­раў жу­ры. А вось з ра­шэн­нем пры­су­дзіць пер­шую прэ­мію Ма­рыі Ша­бу­ні, сап­ра­на з Бе­ ла­ру­сі, мож­на па­спра­чац­ца. Ка­ва­ці­на, рэ­чы­та­тыў і ду­эт Раз­іны і Фі­га­ра з «Се­ ві­льс­ка­га» бы­лі вы­ка­на­ны на год­ным тэх­ніч­ным уз­роў­ні, але без ва­ка­ль­на­га бляс­ку. Сва­ім по­спе­хам ма­ла­дая спя­вач­ ка шмат у чым аб­авя­за­на парт­нё­ру — Ула­ дзі­мі­ру Пят­ро­ву, які бліс­ку­ча аб­ыграў акцёр­скія ню­ансы ду­эта. За­тое дру­гая прэ­мія Ва­лян­ці­ны Фе­дзя­ нё­вай, сап­ра­на з Да­нец­ка, не вы­клі­кае ні­якіх сум­не­ваў. У сцэ­не пі­сь­ма Тац­ця­ ны з опе­ ры «Яўген Ане­ гін» спя­ вач­ ка прад­эман­стра­ва­ла вы­дат­ны артыс­тыч­ ны та­лент і ства­ры­ла цэ­лас­ны і аб’­ёмны воб­раз пуш­кін­скай ге­ра­іні — га­ра­чай,

Іван Фё­да­раў (Санкт-Пе­цяр­бург, Рас­ія) — пі­яніст, му­зыч­ны кры­тык, за­сна­ва­ль­нік і га­лоў­ны рэ­дак­тар Belcanto.ru. Скон­чыў Мас­коў­скую кан­сер­ва­то­рыю па клас­е фар­тэ­пі­яна, там жа пра­йшоў асіс­тэн­ту­руста­жы­роў­ку. Лаў­рэ­ат Між­на­род­на­га кон­кур­су ка­мер­ных ансам­бляў у Каль­та­ні­се­та (Іта­лія, 1998). Кан­цэр­та­ваў у Еўро­пе, ЗША, Рас­іі. З 2007 — да­цэнт ка­фед­ры спе­цы­яль­на­га фар­тэ­пі­яна, сяб­ра Са­юза кан­цэр­тных дзея­чаў Рас­ійскай Фе­дэ­ра­цыі.

мастацтва 01/2015

ле­ту­цен­най, чыс­тай. Ва­лян­ці­на за­ва­ ло­да­ла ўва­гай пуб­лі­кі і не ад­пус­ка­ла яе ні на ад­но імгнен­не доў­га­га ну­ма­ра. Са­праў­дная ма­гія па­чы­на­ецца тады, ка­лі пе­ра­ста­еш ана­лі­за­ваць тэх­ніч­ныя мо­ман­ты — па­лёт­насць гу­ку, вы­тан­ча­ насць фра­зі­роў­кі, ды­япа­зон ды­на­міч­ ных ад­цен­няў, сту­пень ва­ло­дан­ня ле­га­ та — і па­чы­на­еш су­пе­ра­жы­ваць ге­ра­іні. Вар­ты пер­шай прэ­міі быў і 24-га­до­вы ба­ры­тон з Гру­зіі Ла­ша Се­сі­таш­ві­лі, які ў вы­ні­ку атры­маў трэ­цюю. Яго ма­гут­ны і ад­на­ча­со­ва вы­са­ка­род­ны, на­сы­ча­ны аберто­на­мі, сап­раў­дны вер­дзі­еўскі го­ лас вы­дат­на гу­чыць ва ўсім ды­япа­зо­не. У ва­ка­ліс­та ёсць усе да­дзе­ныя, каб зра­ біц­ца артыс­там сус­вет­на­га ўзроў­ню.

2.

Але­на Трац­ця­ко­ва Мін­скі фо­рум — пра­ект прад­стаў­ні­чы і амбіт­ны ў леп­шым сэн­се сло­ва. Апош­нім раз­ам пра­гра­му фес­ты­ва­лю скла­лі прэ­ м’е­ры се­зо­на, пад­рых­та­ва­ныя то­ль­кі мін­скім тэ­атрам. Най­бо­ль­шую ці­ка­васць пуб­лі­кі вы­клі­ка­лі «Па­яцы». Спек­такль пры­ду­ма­ны з удзе­лам гле­да­чоў як свед­каў за­ку­ліс­на­га і па­ра­дна­га жыц­ ця тэ­атра. Та­му быц­цам і ня­ма дэ­ ка­ра­цый: фраг­мен­ты сцэ­наг­ра­фіі роз­ных па­ста­но­вак, не пры­бра­ ныя па­сля па­пя­рэд­ніх па­ка­заў. Ад­сюль ура­чыс­ты пра­ход праз парт­эр артыс­таў а-ля поп-зо­рак у кас­цю­мах, што ззя­юць срэб­рам і зо­ла­там. На пад­мос­тках уз­наў­ля­ецца то «сцэ­на на сцэ­не», ярка асвет­ле­ная, то не над­та пры­ваб­ная гры­мёр­ка, якая па­та­нае ў цем­ры. Мэ­та та­ко­га афар­млен­ня і мэ­та спек­ так­ля — ува­со­біць фі­ла­со­фію быц­ця артыс­та. Па за­ко­нах мас­тац­тва ён не па­ві­нен блы­таць эмо­цыі ўлас­ ныя і чу­жыя, прад­пі­са­ныя ро­ляй. У ад­па­вед­нас­ці з пра­ўдай жыц­ця здараецца на­адва­рот — ад­но ўзмац­ няе дру­гое. І вось ужо зва­р’я­це­лы, ша­лё­ны раў­ні­вец Ка­ніа за­бі­вае не то­ль­кі жон­ку і яе па­лю­боў­ні­ка, але ўсіх, хто по­бач. Ро­біць гэ­та так, як ня­рэд­ка ад­бы­ва­ецца на

1.

мастацтва 01/2015

тэ­ле­экра­нах, у на­ві­нах або ў ба­еві­ках, ка­ лі кроў і смерць пе­ра­ста­юць успры­мац­ца не­чым страш­ным. Спек­такль на­гад­вае: гвалт на­ра­джае гвалт, ла­мае тар­ма­зы; сцвяр­джае: рэ­аль­насць мац­ней­шая за мас­тац­тва — бо­льш дра­ма­тыч­ная і тра­ гіч­ная. Рэ­жы­сёр дэ­ман­струе, якая гэ­та вы­бу­хо­вая су­месь — тэ­атр і жыц­цё, як яна ўздзей­ні­чае на псі­хі­ку ча­ла­ве­ка. Пра­цэс акту­алі­за­цыі тво­ра — да­ўно вы­ зна­ча­ны на­пра­мак раз­віц­ця тэ­атра. Ча­ сам та­кі пад­ыход пры­во­дзіць да ра­шэн­ няў ла­ба­вых, але ў леп­шых уз­орах дае ад­чу­ван­не но­ва­га раз­умен­ня ме­ха­ніз­маў быц­ця. Ад­сут­насць жа спа­лу­чэн­ня з рэ­ аль­нас­цю — тое, што мож­на бы­ло на­зі­ раць у «Пі­ка­вай да­ме» і «Ры­га­ле­та» — так­ са­ ма ма­ юць свае «за» і «су­ праць». Тут не­бяс­печ­нае ты­ра­жа­ван­не, сы­ход у штамп і ва­р’і­ра­ван­не да­ўно вя­до­мых ра­ шэн­няў. Гэ­та за­ўсё­ды то­іць спраш­чэн­не, усе­ча­насць сэн­су, за­кла­дзе­на­га ў тво­ры. У агу­ль­най пра­гра­ме фо­ру­му важ­нае мес­ ца за­няў між­на­род­ны кон­курс ва­ка­ліс­ таў. Фінальны ве­чар зра­біў­ся ўпры­гож­ ван­нем опер­на­га ма­ра­фо­ну. У ім бы­ла асаб­лі­вая атмас­фе­ра, ка­лі ў за­ле збі­ра­ юцца не про­ста гле­да­чы, а ме­ла­ма­ны.

1. Ва­лян­ці­на Фе­дзя­нё­ва ў сцэ­не з опе­ры «Яўген Ане­гін».

2. «Ка­пе­ль­май­стар» Да­мені­ка Чы­ма­ро­за. Сяр­гей Ла­за­рэ­віч (Ка­пе­ль­май­стар).

Але­на Трац­ця­ко­ва (Санкт-Пе­цяр­бург, Рас­ія) — тэ­атра­ль­ны кры­тык, кан­ды­дат мас­тац­тваз­наў­ства. Пра­фе­сар ка­фед­ры рус­ка­га тэ­атра Ака­дэ­міі тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва, ды­рэк­тар Рас­ійска­га інсты­ту­та гіс­то­рыі мас­тац­тваў. Сяб­ра жу­ры ра­сій­ скай на­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі «За­ла­тая мас­ка». Аўтар на­ву­ко­вых арты­ку­лаў па пы­тан­нях му­зыч­на­га тэ­атра. Па­ста­янна дру­ку­ецца ў «Пе­тер­бур­гском те­атра­ль­ном жур­на­ ле», «Му­зы­ка­ль­ной ака­де­мии», «Му­зы­ка­ль­ной жиз­ни» і інш.

35

ТЭМА V Мін­скі між­на­род­ны Ка­ляд­ны фо­рум

Ма­ры­на Гай­ко­віч Мне да­спа­до­бы, што Ка­ляд­ны фо­рум у Мін­ску «аб­за­вёў­ся» кон­кур­сам ва­ка­ ліс­таў — гэ­та да­зва­ляе пры­цяг­нуць ува­ гу ўсёй Еўро­пы да бе­ла­рус­ка­га тэ­атра опе­ры і ба­ле­та. Але, вя­до­ма, са­мае яркае ўра­жан­не фес­ты­ва­лю — прэ­м’е­ ра «Па­яцаў» Ле­анка­ва­ла. Мне спа­да­ ба­ла­ся, як Мі­ха­іл Пан­джа­ві­дзэ вы­ра­ шыў гэ­тую опе­ру — і з ві­зу­аль­на­га, і са змяс­тоў­на­га ба­коў. Ка­лі бо­ль­шасць спек­так­ляў рэ­жы­сё­ра, па­стаў­ле­ных у Вя­лі­кім тэ­атры, ад­роз­ні­ва­лі­ся пыш­ най сцэ­наг­ра­фі­яй, эфек­тны­мі тэх­ ніч­ны­мі пры­ёма­мі, то тут — свя­до­мая ску­пасць па пры­нцы­пе: «Зра­бі­лі з та­го, што бы­ло». Але спра­ца­ва­ла! Дэ­ ка­ра­цыі пер­ша­га дзея­ння — ве­шал­кі з тэ­ат­­раль­­­ны­мі кас­цю­ма­мі, дру­го­га — под­ыум і па­вет­ра­ныя ку­лі­сы. «Пра­ 2. цуе» і чор­ны за­днік сцэ­ны, і свет­ла­вое аб­ста­ля­ван­не (на­прык­лад, ка­лі ў пер­шай дзеі яно апус­ка­ецца і за­ві­сае амаль над га­ ло­ва­мі ў ге­ро­яў, ста­но­віц­ца не па са­бе). Гэ­ты спек­такль — у тэ­атры і пра тэ­атр. Дзеян­не па­чы­на­ецца «з кан­ца» — то­ль­ кі не «Па­яцаў», а «Аі­ды»: мы ба­чым фі­наль­ныя па­кло­ны і ўсю тую пра­цу, якая ро­біц­ца за за­кры­тай за­сло­най. Раз­бя­га­юцца артыс­ты, дэ­ман­ту­ юцца дэ­ка­ра­цыі, пры­бі­ра­льш­чы­кі мы­юць сцэ­ну, ле­ту­цен­ная па­моч­ ні­ца рэ­жы­сё­ра за­сты­вае на тро­не фа­ра­она з кла­ві­рам Ле­анка­ва­ла. Зна­ка­мі­тых гас­тра­лё­раў сус­тра­ кае на­тоўп жур­на­ліс­таў. Мяр­ку­ ючы па бліс­ку­чых апра­на­хах а-ля Элвіс Прэс­лі, рэ­жы­сёр па­ра­ды­ руе свет поп-ку­ль­ту­ры. І ў рэ­шце рэшт ужо не раз­уме­еш — муж ты ці артыст, муж­чы­на ці па­яц. Ад­но пра­ні­ кае ў іншае — так за­хоп­лі­вае ця­бе тэ­атр. Зна­ка­мі­ты гру­зін­скі тэ­нар Тэй­му­раз Гу­ гуш­ві­лі спя­вае арыю «Смей­ся, па­яц!» лі­та­­раль­­на на раз­рыў аор­ты, так што гле­да­чы ла­дзяць ава­цыі, не ча­ка­ючы

фі­на­лу. А да­лей — усё як у тэ­атры, дзе заў­ жды ёсць мо­мант не­ча­ка­нас­ці і імпра­ві­ за­цыі. Тэ­нар дзе-ні­дзе па­ру­шае рэ­жы­сёр­ скі ма­лю­нак (мо, не ха­пі­ла рэ­пе­ты­цый). Пан­джа­ві­дзэ мяр­куе, што па­сля та­го, як Па­яц-Ка­ніа рас­стра­ляе па­лю­боў­ні­каў, а за­адно і па­ло­ву тэ­атра (усіх, хто пад ру­ ку па­тра­піць), ён-та­кі за­стрэ­ліц­ца сам. Так і бы­ло ў пер­шым спек­так­лі. У дру­гім, дзе якраз і спя­ваў Гу­гуш­ві­лі, акцёр вы­пус­ ціў усе па­тро­ны да­тэр­мі­но­ва — так што прый­шло­ся яму зым­пра­ві­за­ваць і стаць ахвя­рай сар­дэч­на­га пры­сту­пу. Зрэш­ты, та­кія мо­ман­ты то­ль­кі пра­цу­юць на рэ­жы­ сёр­скую за­ду­му, ства­ра­ючы шмат­сла­ёвую сэн­са­вую фак­ту­ру па­ста­ноў­кі.

1. Ла­ша Се­сі­таш­ві­лі ў сцэ­не з опе­ры «Тра­ві­ята».

2. «Па­яцы». Сяр­гей Фран­коў­скі (Ка­ніа).

3. «Па­яцы». Ка­ця­ры­на Га­лаў­лё­ва (Нэ­да), Ула­дзі­мір Пят­роў (То­ніа).

4. «Слу­жан­ка-пані» Джа­ва­ні Пер­га­ле­зі. Дзміт­рый Ка­пі­лаў (док­тар Убер­та). Фота Міхаіла Несцерава і Дзмітрыя Рудэнкі.

Ма­ры­на Гай­ко­віч (Мас­ква, Рас­ія) — тэ­атра­ль­ны кры­тык, кан­ды­дат мас­ тац­тваз­наў­ства. Скон­чы­ла гіс­то­ры­ка-тэ­арэ­тыч­ны фа­ку­ль­тэт і аспі­ран­ту­ру Мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі. З 2005 го­да му­зыч­ны агля­да­ль­нік, з 2013 — за­гад­чык ад­дзе­ла ку­ль­ту­ры «Не­за­ви­си­мой га­зе­ты». Сябра экс­пер­тна­га са­ве­та рас­ійскай на­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі «За­ла­тая мас­ка».

1.

36

мастацтва 01/2015

3.

4.

Ма­ры­на Чар­ка­шы­на-Гу­ба­рэн­ка Ад­мет­нас­цю апош­ня­га фо­ру­му стаў І Між­на­род­ны кон­курс ва­ка­ліс­таў. Ён не то­ль­кі ад­бы­ваў­ся па­ра­ле­ль­на з асноў­ най пра­гра­май, але зра­біў­ся яе арга­ніч­ най час­ткай дзя­ку­ючы трэ­ця­му ту­ру і га­ла-кан­цэр­ту, у якім раз­ам з за­про­ша­ ны­мі са­ліс­та­мі з іншых кра­ін і з вя­ду­чы­ мі май­стра­мі мін­скай опе­ры вы­сту­пі­лі лаў­рэ­аты пер­шых прэ­мій то­ль­кі што за­вер­ша­на­га ва­ка­ль­на­га спа­бор­ніц­тва. І якраз гэ­ты во­пыт да­па­мог вы­явіць стан спеў­на­га май­стэр­ства ў са­мых роз­ных тэ­атрах на тэ­ры­то­рыі СНД. Трэ­ба шчы­ ра ска­заць: ня­гле­дзя­чы на ма­ла­досць і не­дас­тат­ко­вы артыс­тыч­ны дос­вед не­ка­ то­рых лаў­рэ­атаў, яны вы­гля­да­лі знач­на лепш, бо­льш ярка, чым не­ка­то­рыя за­ про­ша­ныя «зор­кі». Для рэ­йтын­гу апош­ ніх та­кое су­сед­ства ака­за­ла­ся не­бяс­печ­ ным. Гэ­та акту­алі­зуе пы­тан­не пра стан ва­ка­ль­ных школ і ўмо­вы пра­цы са­ліс­таў у тэ­атра­ль­ных тру­пах. Ма­быць, не ўсю­ды спра­ва на­ла­джа­на ідэ­аль­на, га­ла­сы хут­ка знош­ва­юцца, не над­аец­ца на­леж­най ува­

гі ку­ль­ту­ры спе­ваў, ра­бо­це над дык­цы­яй і му­зыч­на-сцэ­ніч­ным воб­ра­зам. Што да пра­гра­мы фес­ты­ва­лю, дык вы­ бар прэ­м’ер­ных на­зваў свед­чыў: тэ­атр пра­ цяг­ вае ўзя­ ты ра­ ней курс на ства­ рэн­не ха­да­во­га опер­на­га рэ­пер­ту­ару. Спек­так­лі «Ры­га­ле­та» і «Пі­ка­вая да­ма» ажыц­цёў­ле­ны па­ста­ноў­шчы­ка­мі з Эсто­ ніі і Бал­га­рыі. Не­эме Ку­нін­гас на­зва­ны ў пра­гра­ме фо­ру­му ад­ным з са­мых за­пат­ ра­ба­ва­ных эстон­скіх рэ­жы­сё­раў. Зван­ не ака­дэ­мі­ка мае ды­рэк­тар Са­фій­ска­га на­цы­яна­ль­на­га тэ­атра опе­ры і ба­ле­та Пла­мен Кар­та­лаў, рэ­жы­сёр «Пі­ка­вай да­мы». Мож­на бы­ло ча­каць, што па­ста­ ноў­шчы­кі пра­па­ну­юць ары­гі­на­ль­ныя ра­ шэн­ні і па­ка­жуць ад­нос­на кан­сер­ва­тыў­ най мін­скай пуб­лі­цы, «як гэ­та ро­біц­ца ў Еўро­пе». Але ў «Ры­га­ле­та» ўсё ака­за­ла­ся прад­ка­за­ль­ным, а «Пі­ка­вая да­ма» ка­лі і вы­клі­ка­ла пы­тан­ні, то не з-за жа­дан­ня Кар­та­ла­ва ісці на­су­пе­рак тра­ды­цы­ям. У ад­роз­нен­не ад гэ­тых па­ста­но­вак, не­ арды­нар­най падзе­яй лі­чу спек­такль «Па­ яцы», ажыц­цёў­ле­ны ды­ры­жо­рам Вік­та­ рам Плас­кі­най і рэ­жы­сё­рам Мі­ха­ілам

Ма­ры­на Чар­ка­шы­на-Губарэнка (Кі­еў, Укра­іна) — му­зы­каз­наў­ца, му­ зыч­ны кры­тык, ліб­рэ­тыст, пед­агог. Док­тар мас­тац­тваз­наў­ства, пра­ фе­сар, за­гад­чык ка­фед­ры за­меж­най му­зы­кі На­цы­яна­ль­най му­зыч­най ака­дэ­міі Укра­іны імя Чай­коў­ска­га. За­слу­жа­ны дзеяч мас­тац­тваў Укра­ іны. Аўтар шэ­ра­гу кніг, у тым лі­ку «Опер­ны тэ­атр у пра­сто­ры змен­лі­ва­га све­ту».

мастацтва 01/2015

Пан­джа­ві­дзэ. Твор зра­біў­ся ўзо­рам мас­ тац­ка­га асэн­са­ван­ня пер­шак­ры­ні­цы. Па­ ста­ноў­шчык здо­леў рас­шыф­ра­ваць пры­ ха­ва­ныя сэн­са­выя плас­ты па­пу­ляр­на­га спек­так­ля, аб­апі­ра­ючы­ся на тра­ды­цыю і раз­ві­ва­ючы яе з па­зі­цый змен­лі­ва­га ча­су. Воб­раз цэн­тра­ль­на­га ге­роя на­быў іншы маш­таб. Асноў­ная ка­лі­зія «тэ­атр і жыц­цё» так­са­ма пе­ра­асэн­соў­ва­ла­ся. Ства­­раль­­ні­кі «Па­яцаў» і Сяр­гей Фран­ коў­скі, вы­ка­наў­ца га­лоў­най парт­ыі, здо­ ле­лі па­ка­заць, у якой сту­пе­ні су­час­ныя ўмо­вы аб­вас­тры­лі ад­люс­тра­ва­ны ў опе­ ры канфлікт — су­пра­цьс­та­янне воб­ра­за акцё­ра і яго ча­ла­ве­чай сут­нас­ці. Па­ста­ноў­ка «Па­яцаў» па ўсіх па­ра­мет­рах ад­па­вя­дае агу­ль­ным для сус­вет­на­га опер­ на­га тэ­атра па­мкнен­ням да па­глыб­лен­ня трак­тоў­кі і но­ва­га пра­чы­тан­ня кла­сі­кі. Іншая не менш знач­ная тэн­дэн­цыя звя­за­ на з па­шы­рэн­нем рэ­пер­ту­арных меж­аў, са зва­ро­там да за­бы­тых тво­раў мі­ну­лых эпох, пры­чым не то­ль­кі са­мых ад­да­ле­ ных. Яркія ўзо­ры мож­на ад­шу­каць у спад­ чы­не та­кіх вя­до­мых аўта­раў, як Рас­іні і Вер­дзі. Так, мі­ну­лым ле­там у Іта­ліі, на опер­ным фес­ты­ва­лі Рас­іні ў го­ра­дзе Пе­ за­ра, дзе кам­па­зі­тар на­ра­дзіў­ся, пуб­лі­ка змаг­ла па­зна­ёміц­ца з но­вым ба­чан­нем не­смя­рот­на­га «Се­ві­льс­ка­га цы­ру­ль­ні­ка», а так­са­ма з ма­ла­вя­до­мы­мі опе­ра­мі «Аўрэ­ лі­ян у Па­ль­мі­ры» і «Армі­да». Пад­рых­та­ва­ла Тац­ця­на Му­шын­ская.

37

ТЭМА ІІІ Нацыянальная тэатральная прэмія

Леп­шыя па­ста­ноў­кі двух апош­ніх се­зо­наў скла­лі кон­курс ІІІ На­ цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі — са­май важ­кай і гуч­най твор­чай падзеі 2014 го­да. Для ва­сям­нац­ца­ці тэ­атраў ура­чыс­тыя па­ка­зы пе­ра­тва­ры­лі­ся ў спа­бор­ніц­тва па­вод­ле но­вых арга­ні­за­цый­ных пра­ ві­лаў. Каб вы­лу­чыць най­леп­шых у ча­тыр­нац­ца­ці на­мі­на­цы­ях, тры про­фі­ль­ныя жу­ры пра­гле­дзе­лі двац­цаць адзін спек­такль.

1.

Ка­лі­зіі дра­мы

В

Ры­чард Смо­льс­кі

ы­ні­кі III На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі я бу­ду разглядаць датычна дра­ма­тыч­нага тэ­атра. Яны вы­клі­ка­лі жы­вы роз­га­лас у тэ­атра­ль­ным ася­ род­дзі. Пе­ра­мож­цы, на­ту­ра­ль­на, свят­ка­ва­лі, астат­нія, што так­са­ма на­ту­ ра­ль­на, жу­ры­лі­ся... Але апош­ніх, а гэ­та ў пе­ра­важ­най бо­ль­шас­ці рэ­жы­ сё­ры, су­па­кой­вае амбіт­нае пе­ра­ка­нан­не: жу­ры не здо­ле­ла зра­зу­мець іх па­ста­но­вач­ныя за­ду­мы і рэ­ва­лю­цый­ныя на­ва­цыі. Гэ­та я ўсвя­до­міў на «круг­лым ста­ ле» па вы­ні­ках прэ­міі, ка­лі не­ка­то­рыя па­ва­жа­ныя дзея­чы да­во­дзі­лі не­абход­насць вяр­нуц­ца да са­ма­туж­най «ноу-хау» — так зва­най «тэ­атра­ль­най ака­дэ­міі», якая існа­ва­ ла на двух па­пя­рэд­ніх кон­кур­сах. Са­мае па­зі­тыў­нае і пер­спек­тыў­нае ўра­жан­не ад кон­кур­су (ка­лі меркаваць, што ён — люс­тэр­ка ўся­го айчын­на­га тэ­атра) — вы­со­кі агу­ль­ны мас­тац­кі ўзро­вень на­шай дра­ ма­тыч­най сцэ­ны. Пе­рад­усім яго вы­зна­чыў­ зва­ро­т да на­цы­яна­ль­най і сус­вет­най кла­ січ­най спад­чы­ны, яе та­ле­на­ві­тае ўва­саб­лен­не срод­ка­мі і пры­ёма­мі вы­на­ход­лі­вай рэ­жы­су­ры, сцэ­наг­ра­фіі, му­зы­кі і вы­со­кап­ра­фе­сій­нае акцёр­скае вы­ка­нан­не. Аб­лас­ныя тэ­атры ака­за­лі­ся кан­ку­рэн­таз­до­ль­ны­мі ў твор­чым спа­бор­ніц­тве з вя­ду­ чы­мі ста­ліч­ны­мі ка­лек­ты­ва­мі. Зра­зу­ме­ла: бю­джэт спек­так­ля не га­ран­туе мас­тац­кай якас­ці. Асаб­лі­ва вы­раз­ным па­ўстае пры­клад дзвюх спро­баў (і, на­ту­ра­ль­на, бю­джэ­ таў) сцэ­ніч­на­га ўва­саб­лен­ня лі­та­ра­тур­най спад­чы­ны Ад­ама Міц­ке­ві­ча. Прэ­мія за­свед­чы­ла: у нас сфар­ма­ваў­ся шмат­лі­кі і ква­лі­фі­ка­ва­ны рэ­жы­сёр­скі кор­ пус, які здо­ль­ны вы­ра­шаць мно­гія твор­чыя (і не то­ль­кі) за­да­чы. Трэ­ба пры­га­даць Ба­ры­са Лу­цэн­ку, Саў­лю­са Вар­на­са і Ва­ле­рыя Ані­сен­ку (іх па­ста­ноў­кі бы­лі ся­род пе­ ра­мож­цаў), Мі­ка­лая Пі­ні­гі­на (яго спек­такль «Пан Та­дэ­вуш» стаў пер­шым пра­чы­тан­ нем па­эмы Міц­ке­ві­ча на айчын­най сцэ­не), Ге­на­дзя Муш­пер­та (ён прад­ста­віў змяс­ 38

тоў­ную інтэр­прэ­та­цыю дра­мы Тор­нта­на Уай­лдэ­ра «Наш га­ра­док»), Аляк­сан­дра Гар­цу­ева (рэ­жы­сёр па­спра­ба­ваў ра­ды­ ка­ль­на асу­час­ніць «Рас­кі­да­нае гняз­до» Янкі Ку­па­лы), Ці­ма­фея Іль­еўска­га (яго ўва­саб­лен­не дра­мы Джэ­ро­ма Сэ­лін­джэ­ ра «Над про­рваю ў жы­це» вы­лу­ча­ецца са­ма­стой­ным по­зір­кам на акту­аль­ныя пра­бле­мы мо­ла­дзі), Ма­ры­ну Ду­да­ра­ву (яе «Снеж­ная ка­ра­ле­ва» па­вод­ле каз­ кі Андэр­се­на пе­ра­маг­ла ў на­мі­на­цы­ях «Леп­шы спек­такль для дзя­цей» і «Леп­ шая акцёр­ская ра­бо­та»). Да май­строў айчын­най рэ­жы­су­ры да­дам і ма­ла­до­га, але ўжо спрак­ты­ка­ва­на­га Але­га Кі­рэ­ ева — яго зва­рот да ка­ме­дыі Кан­дра­та Кра­пі­вы «Хто смя­ецца апош­нім» меў важ­кі твор­чы вы­нік: вы­дат­ны акцёр­скі ансамбль. Бо­ль­шасць дзяр­жаў­ных дра­ма­тыч­ных тэ­атраў мае моц­ны акцёр­скі склад. На пе­ра­мо­гу ў на­мі­на­цыі «Леп­шая акцёр­ ская ра­бо­та» ме­лі твор­чае пра­ва Аляк­ сандр Каш­пе­раў і Ула­дзі­мір Міш­чан­ чук («Хто смя­ецца апош­нім»), Та­ма­ра Сквар­цо­ва і Анжа­лі­ка Бар­коў­ская («Па­ ха­вай­це мя­не пад плін­ту­сам»), Ана­толь Ба­ран­нік («Над про­рваю ў жы­це»), Але­на Кры­ва­нос («Фрэ­кен Жу­лі»), Ула­

мастацтва 01/2015

дзі­мір Гло­таў («Ара­кул?..»), Люд­мі­ла Сі­дар­ке­віч, Ва­лян­цін Са­лаў­ёў і Во­ль­га Сквар­цо­ва («Рас­кі­да­нае гняз­до»), Ра­ман Пад­аля­ка («Дзя­ды»). Су­час­ная тэ­атра­ль­ная пра­сто­ра Бе­ла­ ру­сі ста­ла бо­льш раз­на­стай­най: акра­мя дзяр­жаў­ных рэ­пер­ту­арных тэ­атраў гля­ дац­кую ўва­гу пры­цяг­ва­юць і пры­ват­ныя тэ­атры і антрэп­ры­зы — Су­час­ны мас­тац­ кі тэ­атр, Тэ­атр Ч і інш. Ад­на­ча­со­ва трэ­ці кон­курс вы­явіў шэ­раг пра­блем: кры­зіс су­час­най на­цы­яна­ль­­­най дра­ма­тур­гіі (ад­сюль і хра­ніч­ны не­да­хоп на сцэ­не акту­аль­най пра­бле­ма­ты­кі); ад­ сут­насць вы­раз­най твор­чай іні­цы­яты­вы ма­ла­дой рэ­жы­су­ры (вуч­нёў­скія ла­ба­ра­ тор­ныя во­пы­ты ў РТБД пер­спек­тыў­ных вы­ні­каў па­куль не да­юць); вы­пад­ко­васць рэ­пер­ту­арнай па­лі­ты­кі мно­гіх ка­лек­ты­ ваў, да­клад­ней — іх мас­тац­кіх кі­раў­ні­ коў; ня­здо­ль­насць бо­ль­шас­ці бе­ла­рус­кіх твор­цаў да іна­ва­цый­най пра­ектнай дзей­ нас­ці ў тэ­атра­ль­най спра­ве; пэў­ная «за­ кры­тасць» ад кры­ты­кі, што па­збаў­ляе тэ­атра­ль­ны пра­цэс аб’ектыў­най ацэн­кі і са­ма­ўсве­дам­лен­ня. Да­да­мо сю­ды і ад­ сут­насць без­умоў­на­га і аўта­ры­тэт­на­га лі­ да­ра, асо­бы, якая вы­зна­чы­ла б не то­ль­кі ўзро­вень дра­ма­тыч­на­га тэ­атра, але і яго

гра­мад­скую знач­насць. Вя­до­ма, вя­ лі­кія май­стры не ўзні­ка­юць па­вод­ле за­га­даў і ўка­заў. Яны вы­хоў­ва­юцца на спрад­веч­ных ідэ­алах на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­ры і мас­тац­тва, фар­му­юцца ва ўмо­вах твор­чай сва­бо­ды. Вы­зна­ча­ль­ная за­да­ча сён­няш­ня­га тэ­ атра — за­ста­вац­ца во­ль­най пра­сто­рай гу­ма­ніс­тыч­на­га мас­тац­тва. Я пе­ра­ка­ на­ны: бе­ла­рус­кі дра­ма­тыч­ны тэ­атр здо­ль­ны быць па­трэб­ным і ка­рыс­ ным для свай­го су­час­ні­ка. Але і тэ­атр мае па­трэ­бу ў сіс­тэм­най пад­трым­цы з бо­ку дзяр­жа­вы, гра­мад­ства, асоб­на­ га ча­ла­ве­ка. Рэ­гу­ляр­нае пра­вя­дзен­ не На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­ міі мо­жа быць ад­ным з эфек­тыў­ных срод­каў дзяр­жаў­най і гра­мад­скай пад­ трым­кі сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва, яго та­ ле­на­ві­тых і са­ма­ахвяр­ных май­строў. Фар­мат пра­вя­дзен­ня на­ступ­ных прэ­ мій вы­ма­гае да­лей­ша­га ўдас­ка­на­лен­ ня. Не­ка­то­рыя пра­па­но­вы (у тым лі­ку і ве­ль­мі слуш­ныя!) ужо пра­гу­ча­ лі. Але бу­даў­ніц­тва трэ­ба па­чы­наць з пад­мур­ка. Та­му ў са­мы блі­жэй­шы час вар­та ства­рыць асоб­ную і па­ста­ янную ды­рэк­цыю На­цы­яна­ль­най тэ­ атра­ль­най прэ­міі, якая, па­вод­ле пры­

3. кла­ду рас­ійскай «За­ла­той мас­кі», бу­дзе за­ймац­ца арга­ні­за­цы­яй гэ­та­га твор­ча­га кон­кур­су. Ка­лі да спра­вы пад­ысці крэ­а­ тыў­на, яна мо­жа пе­ра­тва­рыц­ца ў сво­е­а­саб­лі­вы ге­не­ра­тар но­вых твор­чых ідэй, пра­ектаў, экс­пе­ры­мен­таў, якія бу­ дуць сіл­ка­ваць на­цы­яна­ль­ную ку­ль­ту­ру. Та­кая ды­рэк­цыя мо­жа быць ство­ра­на на ба­зе Бе­ла­рус­ка­га са­юза тэ­атра­ль­ных дзея­ чаў. Зра­зу­ме­ла, пры ад­па­вед­най фі­нан­са­ вай і арга­ні­за­цый­най пад­трым­цы. Раз­у­ мею, гэ­та ве­ль­мі скла­да­на зра­біць у наш час, але ка­лі ён быў про­стым для дзея­чаў айчын­на­га сцэ­ніч­на­га мас­тац­тва?..

1. «Снеж­ная ка­ра­ле­ва» Хан­са Крыс­ці­яна Андэр­се­на. Дра­ма­тыч­ны тэ­атр бе­ла­рус­кай арміі.

2. «Ара­кул?..» па­вод­ле Андрэя Ма­ка­ёнка. Алег Коц (Дзед), Ула­дзі­мір Гло­таў (Сын). На­цы­яна­ль­ны дра­ма­тыч­ны тэ­атр імя М. Гор­ка­га.

3. «Рас­кі­да­нае гняз­до» Янкі Ку­па­лы. Люд­ мі­ла Сі­дар­ке­віч (Ма­ры­ля), Арцём Ку­рэнь (Да­ніл­ка). Рэ­спуб­лі­кан­скі тэ­атр бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі.

Фота Сяргея Ждановіча.

2. мастацтва 01/2015

39

ТЭМА ІІІ Нацыянальная тэатральная прэмія

Ля­ль­кі ды не то­ль­кі

П

Га­лі­на Алі­сей­чык

ра­гра­ма ля­леч­ні­каў бы­ла ча­ка­на моц­най і прад­ста­ві­ла шэсць спек­так­ляў пя­ ці тэ­атраў: Бе­ла­рус­кі дзяр­жаў­ны тэ­атр ля­лек — «Ма­лы і Кар­лсан» Астрыд Лін­дгрэн ды «Лад­дзя рос­па­чы» Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча; Гро­дзен­скі аб­лас­ ны тэ­атр ля­лек — «Фаўст. Сны» па­вод­ле Іа­га­на Во­льф­ган­га Гё­тэ; Брэс­цкі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек — «Са­ма­зва­нец» па­вод­ле тра­ге­дыі Аляк­сан­дра Пуш­ кі­на «Ба­рыс Га­ду­ноў»; Ма­гі­лёў­скі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек — «Гам­лет» Уі­ль­яма Шэк­спі­ра; Мін­скі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек «Бат­лей­ка» — «Шма­точ­кі па за­ку­точ­ках» Ры­го­ра Остэ­ра. «Ма­лы і Кар­лсан» са «Шма­точ­ка­мі па за­ку­точ­ках» на­мі­на­ва­лі­ся так­са­ма на прэ­мію за леп­шы спек­такль для дзя­цей. Ка­лі на кон­кур­сных па­ка­зах тво­ры па­ўста­лі ў шэ­раг, та­кія роз­ныя, та­ле­на­ві­тыя, не­ча­ ка­ныя, зра­бі­ла­ся зра­зу­ме­лым: у на­шай кра­іне з’явіў­ся но­вы тэ­атра­ль­ны кі­ру­нак. Гэ­та ўжо не той ля­леч­ны тэ­атр, з якім шмат хто асвой­таў­ся з дзя­цін­ства. Не, ля­ль­кі ні­ку­ды не знік­лі, але да іх да­лу­чы­лі­ся мас­кі, дра­ма­тыч­ная ігра, эле­мен­ты опе­ры і мю­зік­лу. Сво­еа­саб­лі­вы «тэ­атр next», што зды­мае між­ві­да­выя аб­межа­ван­ні, рас­соў­вае гра­ні­цы звык­лых сты­ляў і жан­раў, мае якас­на іншы ўзро­вень твор­чае сва­бо­ды. Гэ­та но­вая мас­ тац­кая з’ява, якую ўтва­ра­юць рэ­жы­сё­ры, артыс­ты, сцэ­ног­ра­фы роз­ных па­ка­лен­няў. Яе ка­ра­ні — у сіс­тэ­ме на­ву­чан­ня ля­леч­ні­каў. Як вя­до­ма, тэ­атра­ль­ная ад­ука­цыя на­шай кра­іны грун­ту­ецца на ме­та­дах псі­ха­ла­гіч­на­га тэ­атра: на за­нят­ках з ля­леч­ні­ка­мі яны на­ту­ра­ль­на да­да­юцца да тэх­ні­кі ля­леч­най ані­ма­цыі і пры­ёмаў тэ­атра ма­сак. Кон­курс па­ка­заў: усё бо­льш ві­да­воч­ным ро­біц­ца імкнен­не ві­зу­аліза­ваць воб­раз­ную сіс­тэ­му спек­так­ля. Лі­та­ра­ту­ра, тэкст, ды­яло­гі ад­соў­ва­юцца на дру­гі план, вер­ба­ль­ныя воб­ра­зы пе­ра­кла­да­юцца на ко­лер, свят­ло, плас­ты­ку, му­зы­ку. Дзея­нне ро­біц­ца сціс­ лым, ды­на­міч­ным, яркім. Ча­сам сцэ­ног­ра­фы вы­сту­па­юць су­аўта­ра­мі рэ­жы­сё­раў — гэ­ та ад­но з на­ступ­стваў уз­мац­нен­ня ві­зу­алі­за­цыі, што асаб­лі­ва за­ўваж­на ў ра­бо­тах Ва­ле­ рыя Рач­коў­ска­га і Аляк­сан­дра Вах­ра­ме­ева. Рэ­жы­сёр Аляк­сей Ля­ляў­скі па­ка­заў «Лад­дзю рос­па­чы» і «Са­ма­зван­ца». Па­ста­но­вач­ ная гіс­то­рыя апо­весці Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча до­сыць ба­га­тая, бо тра­гіч­ны, на­пру­жа­ ны сю­жэт — па­смя­рот­нае пад­арож­жа шлях­ці­ца Гер­ва­сія Вы­лі­ва­хі — лёг­ка пе­ра­тва­ра­ ецца ў сцэ­ніч­нае дзея­нне. Спек­такль рас­па­вя­дае пра ўсё­пе­ра­мож­ную пра­гу да жыц­ця, пра пе­ра­адо­лен­не смер­ці, пра ад­веч­насць і моц ча­ла­ве­ча­га ду­ху. Ва­біць і му­зыч­нае ра­шэн­не на пад­ста­ве зна­ка­мі­та­га па­ла­нэ­за Агін­ска­га «Раз­ві­тан­не з Ра­дзі­май». ...Лад­ дзя сплы­вае ўсё да­лей, у па­лац Смер­ці, у край за­быц­ця, ме­ло­дыя ні­бы зга­сае, рас­па­ да­ючы­ся на фра­зы, но­ты, асоб­ныя гу­кі, на ата­мы гу­каў. Му­зыч­ная вы­ява пры­га­жос­ці рас­тае, кан­трас­туе са сцэ­наг­ра­фіч­ным воб­ра­зам. Дэ­ка­ра­цый­нае ася­род­дзе спек­так­ ля ла­ка­ніч­нае і ма­нах­ром­нае, пра­сто­ра сцэ­ны пус­тая, на за­днім пла­не — сця­на, якая ад­свеч­вае цьмя­ным ме­та­ліч­ным бляс­кам: вак­зал, ангар аль­бо за­ла ча­кан­ ня. Смерць ге­ро­яў рэ­жы­сёр і мас­так вы­ ра­ша­юць ме­на­ві­та як сы­ход, як збор у да­ ро­гу; пер­са­на­жы з’яў­ля­юцца ў да­рож­ных гар­ні­ту­рах, з ва­ліз­ка­мі і тор­ба­мі. Усіх пе­ ра­ліч­ва­юць, шых­ту­юць, пра­пус­ка­юць па чар­зе ў іншы, ужо не­зям­ны свет. Аўта­ры «Лад­дзі рос­па­чы» знай­шлі шмат вы­раз­ных дэ­та­ляў за­гад­ка­вага, не­рэ­аль­ нага пра­ме­жку між жыц­цём і смер­цю: бе­ лыя апра­на­хі спа­да­рож­ні­каў, асвет­ле­ныя нім­бы над іхні­мі га­ло­ва­мі, чыр­во­ныя кам­зо­лы пя­ке­ль­ных служ­каў, па­ву­цін­не Арах­ны, якая вы­пі­вае з ван­дроў­ні­каў па­ мяць пра зям­ное жыц­цё... У трак­тоў­цы Аляк­сеем Ля­ляў­скім пуш­кін­ скай тра­ге­дыі «Са­ма­зва­нец» на пер­шы 1.

40

план вы­лу­ча­ецца пра­га ўла­ды і пра­ва на яе. Лё­сы ге­ро­яў свед­чаць: мож­на пра­ біц­ца да вяр­шы­ні ма­гут­нас­ці — і рас­пля­ жыц­ца пад ця­жа­рам ула­ды. І Га­ду­ноў, і Атрэп’еў па­ўста­юць са­ма­зван­ца­мі. Аб­од­ ва пра­бі­ва­юцца на цар­скую па­са­ду зла­ чын­ства­мі і пад­ма­нам. Зі­хат­лі­вы цар­скі вя­нец пе­ра­кі­да­ецца пад­ра­ным аб­ла­ву­хам, а бар­мы — скры­ваў­ле­най меш­ка­ві­най. У «Са­ма­зван­цы» цу­доў­ны акцёр­скі ан­ самбль. Артыс­ты ства­ра­юць яркія за­па­ мі­на­ль­ныя воб­ра­зы і ў га­лоў­ных ро­лях, і ў эпі­зо­дах: Ула­дзі­мір Тэ­ва­сян (Ба­рыс Га­ду­ ноў), Ра­ман Па­рхач (Грыш­ка Атрэп’еў), Іван Ге­ра­се­віч (Пі­мен, юрод Мі­кол­ка). Гэ­тыя дзве па­ста­ноў­кі зра­бі­лі­ся лі­да­ра­ мі, за­ва­ява­лі асноў­ныя пры­зы кон­кур­су. «Лад­дзю рос­па­чы» пры­зна­лі леп­шым спек­та­лем у пра­гра­ме тэ­атраў ля­лек, Аляк­сей Ля­ляў­скі атры­маў прыз за леп­ шую рэ­жы­су­ру, вы­ка­наў­цы га­лоў­ных ро­ляў Дзміт­рый Рач­коў­скі (Гер­ва­сій Вы­ лі­ва­ха) і Ула­дзі­мір Тэ­ва­сян падзя­лі­лі ўзна­ га­ро­ду ў на­мі­на­цыі «Леп­шая акцёр­ская ра­бо­та». Сцэ­наг­ра­фію аб­одвух спек­так­ляў, ство­ ра­ную Ва­ле­ры­ем Рач­коў­скім, так­са­ма на­зва­лі леп­шай. Гэ­ты цу­доў­ны мас­так пайшоў з жыц­ ця ў сту­ дзе­ ні 2014 го­ да. Яго­ныя апош­нія ра­бо­ты свед­чаць: сы­ шоў ён ад нас да пры­крас­ці за­ра­на і ў рос­ кві­це свай­го та­лен­ту. Спек­так­лі май­строў ста­рэй­ша­га па­ка­лен­ ня (Аляк­сея Ля­ляў­ска­га, Але­га Жуг­жды, Ва­ле­рыя Рач­коў­ска­га, Аляк­сан­дра Вах­ра­ ме­ева) і ма­ла­дой ге­не­ра­цыі (Іга­ра Ка­за­ ко­ва, Аляк­сан­дра Януш­ке­ві­ча, Тац­ця­ны Не­рсі­сян) су­пер­ні­ча­лі на­роў­ні. Асаб­лі­ва ярка гэ­та вы­яві­ла­ся ў «Гам­ле­це» Уі­ль­яма Шэк­спі­ра, па­стаў­ле­на­га Іга­рам Ка­за­ко­

мастацтва 01/2015

вым, з дэ­ка­ра­цы­ямі, кас­цю­ма­мі, ля­ль­ка­ мі, мас­ка­мі Аляк­сан­дра Вах­ра­ме­ева. Ад­ва­жыц­ца на ўва­саб­лен­не зна­ка­мі­ тай тра­ге­дыі — свай­го ро­ду тэ­атраль­ны подзвіг. Не то­ль­кі та­му, што твор су­пя­ рэч­лі­вы, скла­да­ны і та­ямні­чы, але і та­ му, что за ста­год­дзі сцэ­ніч­най гіс­то­рыі на­быў бяс­кон­цую ко­ль­касць інтэр­прэ­ та­цый, вы­ра­шэн­няў, трак­то­вак. Пра­чы­ таць яго па-но­ва­му амаль не­маг­чы­ма. Ад­нак ма­гі­лёў­цы пра­чы­та­лі! З дзіў­най і не­спас­ціж­най ад­ва­гай яны ад­кі­ну­лі тэ­ атра­ль­ныя стэ­рэ­аты­пы і сыг­ра­лі тра­ге­ дыю ў ду­ху дэль артэ. Ня­гле­дзя­чы на не­ча­ка­насць, трак­тоў­ ку не­ль­га на­зваць аб­са­лют­на вар’яцкай. Шэк­спір па­кі­дае для яе ўсе пад­ста­вы — у сю­жэ­це, ха­рак­та­рах, сты­лі ды­яло­гаў. У Шэк­спі­ра­ву эпо­ху іта­ль­янскія тру­пы, якія ігра­лі ка­ме­дыю ма­сак, на­бы­лі па­пу­ ляр­насць па ўсёй Еўро­пе. Яны час­ця­ком гас­тра­ля­ва­лі ў Англіі, і ма­ла­ды Шэк­спір, без­умоў­на, быў зна­ёмы з іх твор­час­цю. Уплыў ка­ме­дыі ма­сак мож­на за­ўва­жыць у кан­струк­цыі Шэк­спі­ра­ва­га сю­жэ­ту: ёсць па­ра за­ка­ха­ных — Гам­лет і Афе­лія, ёсць упар­ты ба­ць­ка, які су­праць гэ­та­га ка­хан­ня, — Па­ло­ній. На­ват імя яго­нае мае па­да­бен­ства з ана­ла­гіч­ным пер­са­на­ жам дэль артэ — ста­рым Пан­та­ло­нэ. Але за­мест гіс­то­рыі ка­хан­ня ў «Гам­ле­це» раз­ гор­тва­ецца гіс­то­рыя по­мсты. Клаў­дзій вы­сту­пае не су­пер­ні­кам па лю­боў­ным трох­кут­ні­ку, але ўзур­па­та­рам тро­на. За­ мест вя­сё­лых слуг, што да­па­ма­га­юць за­ка­ ха­ным, уз­ні­ка­юць зла­вес­ныя Раз­енкранц і Гі­ль­дэн­стэрн. Шэк­спір вы­вер­нуў ка­нон на­вы­ва­рат, пус­ціў у сю­жэт дэль артэ ўла­ да­люб­цаў, здрад­ні­каў, за­бой­цаў. Вя­до­ма, гэ­та ж не ка­ме­дыя, а тра­ге­дыя ма­сак!

3. Бо­льш пэў­на — тра­гі­ка­ме­дыя. Гам­лет у вы­ка­нан­ні Юрыя Дзі­ва­ко­ва смеш­ны і сум­ны ад­на­ча­со­ва, чым­сь­ці на­гад­вае Арле­кі­на ў кас­цю­ме Бэт­мэ­на. Артыс­ты і па­ста­ноў­шчы­кі ро­бяць акцэнт на экс­цэн­ трыч­нас­ці ге­ро­еў, сво­еа­саб­лі­вым шэк­ спі­раў­скім гу­ма­ры, гу­ль­ні сло­ваў, пра­ па­ну­ючы не­звы­чай­ны, па­ра­дак­са­ль­ны по­гляд на зна­ка­мі­тую тра­ге­дыю. Тры­умфа­тар мі­ну­лай На­цы­яна­ль­най тэ­ атра­ль­най прэ­міі Алег Жуг­жда пры­вёз на кон­курс спек­такль «Фаўст. Сны», які за­пом­ніў­ся ці­ка­вым ра­шэн­нем воб­ра­ за Ме­фіс­то­фе­ля ў вы­ка­нан­ні Ла­ры­сы Мі­ку­ліч. Спа­ку­ша­ючы док­та­ра Фаў­ста, пя­ке­ль­ны пра­ва­дыр мя­няе аб­ліч­ча то на муж­чын­скае, то на жа­но­чае. Пра­ўда, усё яго­ныя хіт­ры­кі спа­ты­ка­юцца аб аб­ыя­ка­васць ды флег­ма­тыч­насць Фаў­ста. Ні тэм­пе­ра­мен­тна­му Ме­фіс­то­фе­лю, ні пры­ўкрас­най Але­не, ні пяш­чот­най Мар­ га­ры­це ця­гам уся­го дзея­ння не па­шчас­ ці­ла па­зба­віць Фаў­ста ду­шэў­най раў­на­ ва­гі. Артыст Аляк­сандр Шаў­кап­ля­саў існа­ваў на ўзроў­ні фа­бу­лы, а не сю­жэ­ту, па­ве­дам­ляў гле­да­чу пра дзі­вос­ныя пры­ го­ды свай­го ге­роя, але, пад­обна, не над­ та ве­рыў у іх сам. Два кон­кур­сныя спек­так­лі для дзя­цей — «Шма­точ­кі па за­ку­точ­ках» ды «Ма­лы

і Кар­лсан» — ува­соб­ле­ны рэ­жы­сё­рам Аляк­сан­драм Януш­ке­ві­чам і мас­тач­кай Тац­ця­най Не­рсі­сян. Аб­одва зроб­ле­ны з цу­доў­ным ве­дан­нем дзі­ця­чай псі­ха­ло­гіі і ў тра­ды­цый­най ма­не­ры: «Шма­точ­кі...» — у тэх­ні­цы ля­леч­най ані­ма­цыі, «Ма­лы і Кар­лсан» — з пры­ёма­мі тэ­атра ма­сак. Аб­одва ды­на­міч­ныя, вя­сё­лыя, у ме­ру ды­ дак­тыч­ныя, ма­юць ці­ка­выя акцёр­скія пра­цы. Аляк­сандр Януш­ке­віч атры­маў прыз за леп­шую рэ­жы­сёр­скую ра­бо­ту ў спек­так­лі для дзя­цей. Яшчэ ад­ной асаб­лі­вас­цю На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі 2014 го­да бы­ла зме­ на кон­кур­сных умо­ваў і ў не­йкай ме­ры — кан­цэп­цыі. На па­чат­ку ў склад жу­ры ўва­ хо­дзі­лі прад­стаў­ні­кі ўсіх тэ­атраў кра­іны, жур­на­ліс­ты, тэ­атраз­наў­цы, дра­ма­тур­гі, пед­аго­гі, му­зы­кі. Усё бы­ло дэ­мак­ра­тыч­ на, і кон­курс быў адзі­ны. У ім на­роў­ні бра­лі ўдзел тэ­атры вя­лі­кія і ма­ле­нь­кія, ста­ліч­ныя і пра­він­цый­ныя, дра­ма­тыч­ ныя, му­зыч­ныя, ля­леч­ныя. Вар­та за­ўва­ жыць: то­ль­кі на кон­кур­сах На­цы­яна­ль­ най прэ­міі 2011 і 2012 га­доў тэ­атра­ль­ны пра­цэс кра­іны па­ўста­ваў цал­кам, пан­а­ рам­на, без вы­нят­каў. Па­ўна­та кар­ці­ны да­ва­ла маг­чы­масць вы­зна­чыць агу­ль­ныя тэн­дэн­цыі, уба­чыць мо­ман­ты стаг­на­цыі, вы­зна­чыць век­та­ры да­лей­ша­га раз­віц­ця. Ка­му і на­вош­та спат­рэ­бі­ла­ся драб­ніць і без та­го не­вя­лі­кае бе­ла­рус­кае тэ­атра­ль­ нае поле? Кон­курс падзя­лі­лі на сек­цыі дра­мы, му­зыч­ных і ля­леч­ных тэ­атраў. Па­ка­зы ішлі па­ра­ле­ль­на, кар­ці­ну цал­кам бы­ло не па­ба­чыць. Удвая па­вя­лі­чы­ла­ся ко­ль­касць пры­зоў, але ў на­мі­на­цы­ях му­ зыч­на­га тэ­атра, опе­ры і ба­ле­та кон­курс пра­ктыч­на знік. Жу­ры ска­ра­ці­ла­ся, у ім амаль не за­ста­ло­ся прад­стаў­ні­коў аб­лас­ ных і му­ні­цы­па­ль­ных тэ­атраў, дый жу­ры так­са­ма падзя­лі­лі на сек­цыі. Між тым удзел у жу­ры прад­стаў­ні­коў усіх тэ­атраў кра­іны над­аваў пры­зам асаб­лі­вае ва­гі: пры­знан­не ўсе­бе­ла­рус­кай тэ­атра­ль­най гра­ма­ды, уся­го пра­фе­сій­на­га цэ­ху. Вя­до­ма, на­ват са зме­не­най кан­цэп­цы­яй На­цы­яна­ль­ная прэ­мія 2014 зра­бі­ла­ся тэ­ атра­ль­ным свя­там. Але свя­та тое бы­ло ўсё ж для вуз­ка­га ко­ла асо­б.

1. «Са­ма­зва­нец» па­вод­ле Аляк­сан­дра Пуш­ кі­на. Ра­ман Па­рхач (Грыш­ка Атрэ­п’еў). Брэс­цкі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек.

2. «Лад­дзя рос­па­чы» Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ ча. Бе­ла­рус­кі дзяр­жаў­ны тэ­атр ля­лек.

3. «Шма­точ­кі па за­ку­точ­ках» Ры­го­ра Остэ­ ра. Мін­скі аб­лас­ны тэ­атр ля­лек «Бат­лей­ка».

2.

мастацтва 01/2015

Фота Сяргея Ждановіча.

41

ТЭМА ІІІ Нацыянальная тэатральная прэмія

З аль­тэр­на­ты­вай і без яе

В

Тац­ця­на Му­шын­ская

ы­дат­на, што на апош­няй прэ­міі сяб­рам жу­ры не трэ­ба бы­ло па­ра­ўноў­ваць ля­ль­кі з опе­рай, а ба­лет з дра­май. Бо ме­лі­ся тры раз­дзе­лы: му­зыч­ны, дра­ма­ тыч­ны і ля­леч­ны; тры жу­ры і па кож­най пра­гра­ме асоб­ных на­мі­нан­таў. Му­ зыч­ная час­тка кон­кур­су ака­за­ла­ся ні­бы­та не над­та і вя­лі­кай — уся­го ча­ты­ры спек­так­лі вы­йшлі на фі­ніш­ны ад­рэ­зак. А па­ко­ль­кі тры з ча­ты­рох за­бра­лі шмат пры­зоў і ста­ту­этак, вы­ні­кі вар­та ана­лі­за­ваць асоб­на. У опе­ры са­пер­ні­ча­лі (акцэн­тую!) «Ры­га­ле­та» Джу­зэ­пэ Вер­дзі і «Ля­ту­чы га­лан­дзец» Ры­хар­да Ваг­не­ра. На­яўнасць кан­ку­рэн­цыі на­ра­джа­ла інтры­гу: хто бу­дзе пе­ра­мож­ цам? Тэ­атр вы­лу­чаў «Ры­га­ле­та» як леп­шую па­ста­ноў­ку, а ў «Га­лан­дцы» — вы­ка­нан­не Ста­ніс­ла­вам Тры­фа­на­вым га­лоў­най парт­ыі. У вы­ні­ку ўсё атры­ма­ла­ся на­адва­рот! «Ля­ту­чы га­лан­дзец», яго рэ­жы­сёр Ханс Іа­хім Фрай і Ста­ніс­лаў Тры­фа­наў за­бра­лі ўсе тры опер­ныя пры­зы. Аб­едзве па­ста­ноў­кі яркія са­мі па са­бе. Вя­до­ма, зма­га­лі­ся, не Вер­дзі з Ваг­не­рам — са­пер­ні­ча­лі спек­так­лі. Але... су­па­стаў­лен­не вы­яві­ла: «Га­лан­дзец» па­стаў­ле­ны з бо­ль­шым гус­там. Ён бо­льш сты­ль­ны дзя­ку­ючы рэ­жы­су­ры, мі­ні­ма­ліс­ тыч­най сцэ­наг­ра­фіі, а га­лоў­нае — дзя­ку­ючы моц­на­му ансам­блю: Ста­ніс­лаў Тры­фа­ наў, Анас­та­сія Мас­кві­на, Эду­ард Мар­ты­нюк. Кож­ны з іх вар­ты за­хап­лен­ня, бо дэ­ман­ струе вы­со­кі ўзро­вень ва­ка­ль­най ку­ль­ту­ры, моц і пры­га­жосць го­ла­су. Ваг­не­раў­скія парт­ыту­ры па­тра­бу­юць ад вы­ка­наў­цаў моц­най гу­ка­вой плы­ні, здо­ль­нас­ці не згу­біц­ца ў «шчы­ль­ным» аркес­тры. А ваг­не­раў­скія спе­ва­кі — асаб­лі­вая кас­та ў опер­най іе­рар­хіі. Шмат га­доў лі­чы­ла­ся: у нас та­кіх ня­ма. І та­му на па­ста­ноў­ку Ваг­не­ра ня­ма ча­го раз­ліч­ ваць. Але ж вы­свет­лі­ла­ся, што ёсць! І яшчэ ко­ль­кі!

1.

42

Наконт «Ры­га­ле­та» ура­жан­ні больш су­пя­рэч­лі­выя. Ідэ­аль­на, ка­лі ў спек­так­ лі, што па­каз­ва­ецца жу­ры і пуб­лі­цы, удзель­ні­ча­юць артыс­ты, якія пра­ца­ва­лі з рэ­жы­сё­рам. Ка­лі ка­мі­сія гля­дзе­ла «Ры­ га­ле­та» на дыс­ку, там меў­ся адзін склад спе­ва­коў, а на жы­вым вы­сту­пе — іншы. Ле­пей, каб яны не мя­ня­лі­ся. За­про­ша­ ны са­ліст-гас­тра­лёр дае маг­чы­масць за­явіць бо­ль­шую ца­ну, вы­клі­кае да­дат­ ко­вы інта­рэс да тэ­атра. У да­да­так Тэй­ му­раз Гу­гуш­ві­лі — улю­бён­ец пуб­лі­кі. Яго бяз­меж­ныя ва­ка­ль­ныя маг­чы­мас­ці, ня­ гле­дзя­чы на сур’ёзны ўзрост, ніх­то не ста­віць пад сум­нен­не. Але Гер­цаг па­ві­ нен быць хоць бы ся­рэд­ня­га ўзрос­ту. Та­ ды яго цы­нізм, раз­бэш­ча­насць успры­ ма­юцца як ігра ма­ла­дых сіл ці... пра­ява па­вы­ша­на­га гар­ма­на­ль­на­га фо­ну. Ка­лі ён вы­гля­дае як та­та Джы­ль­ды, у эма­ цый­на-сэн­са­вай кан­струк­цыі што­сь­ці не­пап­раў­на мя­ня­ецца. Ця­пер пра «Ві­таў­та» і «Со­ф’ю Га­ль­шан­ скую». Аб­одва спек­так­лі саб­ра­лі бу­ке­ты ўзна­га­род. У «Со­ф’і» — тры пры­зы («Леп­ шы спек­такль у му­зыч­ным тэ­атры», Мі­ ха­іл Ка­ва­ль­чык — «Леп­шы рэ­жы­сёр», Антон За­янчкоў­скі — «Леп­шы акцёр»). «Ві­таўт» на­огул вы­явіў­ся рэ­кар­дсме­нам. Акра­мя мер­ка­ва­ных дып­ло­маў («Леп­шы спек­такль ба­ле­та», Юрый Тра­ян — «Леп­ шы ха­рэ­ограф», Ган­на Хіт­ро­ва — «Леп­ шая вы­ка­наў­ца»), да­даў­ся яшчэ адзін прыз — «Леп­шы бе­ла­рус­кі спек­такль». Апош­няя на­мі­на­цыя з’яўля­ла­ся агу­ль­ най для дра­мы, ля­лек і му­зы­кі. На та­кі вы­нік не ў апош­нюю чар­гу па­ўплы­ва­ла на­цы­яна­ль­ная скі­ра­ва­насць, зва­рот да гіс­та­рыч­най тэ­ма­ты­кі і ві­до­віш­чнасць. Мно­гія сяб­ры жу­ры га­ла­са­ва­лі за іх та­му, што ўба­чы­лі на­рэш­це ўва­соб­ле­ную ма­ру. Твор айчын­на­га кам­па­зі­та­ра на­быў год­ нае і маш­таб­нае ажыц­цяў­лен­не. А ця­пер пра­па­но­вы, якія да­ты­чаць пра­ вя­дзен­ня на­ступ­ных прэ­мій. У дра­ме і ля­ль­ках кан­ку­рэн­цыя ва ўсіх на­мі­на­ цы­ях бы­ла ве­ль­мі моц­ная. Ча­сам 5-6 па­ста­но­вак зма­га­лі­ся за пе­ра­мо­гу. І жу­ ры му­сі­ла вы­бі­раць най­леп­шую пра­цу, але ся­род моц­ных, не ве­да­ючы, ка­му ад­даць пе­ра­ва­гу. А «Ві­таўт» і «Га­ль­шан­ ская» пе­ра­маг­лі, так бы мо­віць, без­аль­­тэр­на­тыў­на. І над гэ­тым вар­та пад­у­ маць. Ста­сун­кі па­між прад­стаў­ні­ка­мі роз­ных ві­даў тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва не бу­дуць доб­ры­мі, ка­лі ма­юцца роз­ ныя ўмо­вы для твор­ча­га спа­бор­ніц­тва. Кі­раў­ніц­тва тэ­атраў мож­на зра­зу­мець, яно ха­це­ла спраг­на­за­ваць пе­ра­мо­гу кан­крэт­най па­ста­ноў­кі. Тым бо­льш, ка­

мастацтва 01/2015

лі гэ­та на­цы­яна­ль­ныя спек­так­лі, якія ад па­чат­ку ства­ра­лі­ся (зра­зу­ме­ла, у па­ку­тах і сум­нен­нях) у са­міх ка­лек­ты­вах і ў су­пра­ цоў­ніц­тве кам­па­зі­та­ра з імі. Але ад­куль ча­каць кан­ку­рэн­таў? Ду­маю, гэ­та спек­так­лі і тых са­мых ка­лек­ты­ваў, і тэ­атра­ль­ных струк­тур, якія па­сту­по­ва ста­ле­юць. Маг­чы­ма, у «Тэ­ры­то­рыі мю­ зік­ла», тру­пе Анас­та­сіі Гры­нен­ка, у блі­ жэй­шы час з’я­вяц­ца но­выя ра­бо­ты. Мо сам Му­зыч­ны тэ­атр па­лі­чыць мэ­та­згод­ ным вы­лу­чыць дзве вар­тыя пра­цы. У Па­ ла­жэн­ні аб прэ­міі па­ві­нен быць пункт: зма­ган­не ў пэў­най на­мі­на­цыі не мо­жа быць без­аль­тэр­на­тыў­ным. Іначай ідэя са­ пер­ніц­тва ста­віц­ца пад сум­нен­не. На «круг­лым ста­ле», што ла­дзіў­ся ў Ку­па­ лаў­скім тэ­атры праз дзень па­сля ўра­чыс­ та­га фі­на­лу і ўру­чэн­ня ўзна­га­род, гу­ча­ла шмат пра­па­ноў. Ёсць сэнс пад­умаць над на­мі­на­цы­яй «Леп­шы ды­ры­жор», бо ад яго­най пра­цы шмат за­ле­жыць у му­зыч­ ным спек­так­лі. Па­сля аб’­яўлен­ня вы­ні­ каў у інтэр­нэ­це мнос­тва га­ра­чых эмо­цый вы­клі­ка­ла тая ака­ліч­насць, што аб­ыдзе­ ны­мі ўва­гай і па­ва­гай апы­ну­лі­ся кам­па­зі­ та­ры, якія звы­чай­на пра­цу­юць над парт­ы­ту­рай два-тры га­ды. Та­кая на­мі­на­цыя, бяс­спрэч­на, па­він­на быць. Вя­до­ма, у та­ кую на­мі­на­цыю не трэ­ба вы­лу­чаць кла­ сі­каў, якія ад­ышлі ў леп­шы свет, ле­пей — рэ­аль­ных і жы­вых твор­цаў. І вя­до­ма, бе­ла­рус­кіх. Без му­зы­кі Вя­час­ла­ва Куз­ня­ цо­ва «Ві­таўт» не быў бы тым спек­так­лем, якім атры­маў­ся. Па агу­ль­ным мер­ка­ван­ ні яго парт­ыту­ра — са­мы моц­ны склад­нік па­ста­ноў­кі. Але... Па ўмо­вах Па­ла­жэн­ня, ка­лі тэ­атр атры­маў прэ­мію за леп­шы спек­такль, яна дзе­ліц­ца па­між пяц­цю ства­ра­ль­ні­ка­мі, чый унё­сак лі­чыц­ца са­ мым вя­лі­кім. Атрым­лі­ва­ецца, кам­па­зі­тар «пра­ля­тае». Ві­да­воч­на, на­мі­на­цыя «Леп­шы сцэ­но­ г­раф» па­він­на быць не ад­на на ўсе ві­ды і на­кі­рун­кі тэ­атра. І та­му, што су­час­нае жыц­цё і тэ­атр усё бо­льш ві­зу­алі­зу­юцца, вы­яўлен­чы склад­нік ста­но­віц­ца бо­льш істот­ным. Апош­нім раз­ам у фі­нал вы­й­ шлі дзве кан­ды­да­ту­ры, і аб­едзве год­ныя. Эрнст Гей­дэб­рэхт, сцэ­ног­раф «Ві­таў­та», і Ва­ле­рый Рач­коў­скі (які ня­даў­на па­йшоў з жыц­ця), сцэ­ног­раф шэ­ра­гу ля­леч­ных спек­так­ляў. Аб’­ядна­нае жу­ры пра­га­ла­са­ ва­ла за Рач­коў­ска­га. У та­кім ра­шэн­ні быў і ма­ра­ль­ны чын­нік, і пры­знан­не вы­со­кіх пра­фе­сій­ных якас­цей мас­та­ка. Не­адной­чы бы­ла агу­ча­на пра­па­но­ва падзя­ліць на­мі­на­цыю «Леп­шая ра­бо­та артыс­та ў спек­так­лі...» (удак­лад­ню: усіх ві­даў і жан­раў тэ­атра) на дзве — «Леп­шая

мастацтва 01/2015

муж­чын­ская ро­ля» і «Леп­шая жа­но­чая ро­ля». За гэ­та мож­на пра­га­ла­са­ваць аб­е­ дзвю­ма ру­ка­мі. Ёсць сум­нен­ні, ці слуш­на ўво­дзіць на­мі­на­цыі «За леп­шы акцёр­скі ансамбль» і «Леп­шы вы­ка­наў­ца ро­лі дру­ го­га пла­на». Бо клас­ны спек­такль не­маг­ чы­мы без ансам­бля і твор­ча­га ўза­ема­ра­зу­ мен­ня. Ле­тась не бы­ло ні­вод­най му­зыч­най па­ ста­ноў­кі, ад­ра­са­ва­най дзе­цям. Так, ка­ лек­ты­вам бо­льш акту­аль­нае і важ­нае пры­знан­не гра­мад­скас­цю ве­лі­зар­най пра­цы, зроб­ле­най пад­час на­ра­джэн­ня сцэ­ніч­на­га тво­ра для да­рос­лай пуб­лі­кі. У на­мі­на­цыі «Леп­шы дзі­ця­чы спек­такль» зма­га­лі­ся «Снеж­ная ка­ра­ле­ва» Тэ­атра бе­ла­рус­кай арміі і дзве ля­леч­ныя па­ста­ ноў­кі. Гэ­та свед­чан­не, што ня­ма вя­лі­кай

2. ко­ль­кас­ці ра­бот, якія тэ­атры лі­чаць сме­ лы­мі, но­вы­мі, ары­гі­на­ль­ны­мі. Не­ка­то­рыя пра­бле­мы пра­вя­дзен­ня на­ шай тэ­атра­ль­най прэ­міі звя­за­ны з тым, што яе струк­ту­ра шмат у чым ска­пі­ява­на з рас­ійскай «За­ла­той мас­кі». Але Бе­ла­русь і Рас­ію наў­рад ці мож­на су­па­стаў­ляць па ко­ль­кас­ці тэ­атраў, па інтэн­сіў­нас­ці прэ­ м’ер, раз­на­стай­нас­ці на­зваў і рэ­жы­сё­раў. Агром­ніс­тыя ка­та­ло­гі «Мас­кі» я гар­та­ла не­адной­чы. І за­ўжды ад­чу­ва­ла та­та­ль­ную за­йздрасць. Бо там асоб­на існу­юць «спек­ такль вя­лі­кай фор­мы» і «спек­такль ма­ лой фор­мы», асоб­на — апе­рэ­та і мю­зікл. Не ка­жу­чы пра раз­на­стай­насць на­мі­на­ цый у опе­ры і ба­ле­це. Па­куль мы не мо­ жам мець сто­ль­кі раз­га­лі­на­ван­няў. Ма­сіў

3.

уз­ні­кае ў дра­ме і ля­ль­ках, а му­зыч­ных тэ­атраў у нас ма­ла. Але ў лю­бым вы­пад­ ку па­він­на існа­ваць пра­ві­ла, ка­лі за­га­дзя аб’­яўля­ецца, якія артыс­ты і ў якіх па­ста­ ноў­ках вы­лу­ча­ны, што не да­зва­ляе по­ тым ад­во­ль­на мя­няць вы­ка­наў­цаў. Зра­зу­ме­ла, у ня­прос­тых эка­на­міч­ных умо­вах ко­ль­касць на­мі­на­цый не мо­жа быць бяз­меж­най. Але для мно­гіх твор­ цаў усё ж не­вы­мер­на бо­льш пры­нцы­ по­вы мо­мант гра­мад­ска­га пры­знан­ня, чым эка­на­міч­ны склад­нік. Та­му істот­ ней спра­вяд­лі­васць у вы­зна­чэн­ні та­го, чый унё­сак у тэ­атра­ль­ную спра­ву бо­льш важ­кі, чым маг­чы­масць уз­ба­га­чэн­ня. Цу­доў­на, што та­кая прэ­мія ў нас існуе. Яна — ка­та­лі­за­тар да­лей­ша­га раз­віц­ця тэ­атра­ль­най спра­вы. На­яўнасць яе та­ ні­зуе і ка­лек­ты­вы ўво­гу­ле, і па­ста­ноў­ шчы­каў з вы­ка­наў­ца­мі. Вя­до­ма, пра­цэс удас­ка­на­лен­ня не мае мя­жы. Спа­дзя­ юся, не­ка­то­рыя ідэі і пра­па­но­вы аўта­ ра бу­дуць улі­ча­ны пад­час пад­рых­тоў­кі чац­вёр­тай па лі­ку На­цы­яна­ль­най прэ­міі, якая про­йдзе ў 2016-м. Як бу­дзе вы­гля­ даць тэ­атра­ль­ны лан­дшафт праз два га­ ды? Сён­ня на­ўрад ці хто-не­будзь ве­дае. А на­ступ­ная прэ­мія — яна ўсё і па­ка­жа...

1. «Ві­таўт» Вя­час­ла­ва Куз­ня­цо­ва. Люд­мі­ла Хіт­ро­ва (Ган­на), Антон Краў­чан­ка (Ві­таўт).

2. «Ля­ту­чы га­лан­дзец» Ры­хар­да Ваг­не­ра. Ста­ніс­лаў Тры­фа­наў (Га­лан­дзец).

3. «Соф’я Га­ль­шан­ская» Ула­дзі­мі­ра Кан­ дру­се­ві­ча. Антон За­янчкоў­скі (Ягай­ла), Во­ль­га Жа­лез­ская (Со­ф’я). Фо­та Мі­ха­іла Не­сце­ра­ва і Анжэ­лы Гра­ко­віч.

43

шпацыр па горадзе

Мінск, нягледзячы на незлічоныя страты, захаваў у сабе памяць пра вялікіх майстроў, якіх ён натхняў. Адны жылі тут гадамі, для іншых горад быў толькі эпізодам, радком у біяграфіі. Мінску прысвечаны тысячы твораў. Праз іх мы можам зазірнуць у засмужанае люстэрка часу і за яго кракелюрамі разгледзець горад такім, якім ён паўставаў перад вачыма мастакоў сто, дзвесце гадоў таму, а то і даўней... І, азіраючыся, пазнаць і знайсці тое, што іх натхняла. Толькі трэба ведаць, што шукаць...

Мінскія сны Юзафа Пешкі Сяргей Харэўскі (тэкст) Сяргей Ждановіч (фатаграфіі)

44

мастацтва 01/2015

Ж

анр архітэктурнага пейзажу быў запачаткаваны ў нас яшчэ ў XVIII стагоддзі і набыў выключна важнае значэнне як сімвал культурнага рэзістансу. Пачынальнікам гэтае традыцыі стаўся польскі мастак Юзаф Пешка. Ён быў адным з тутэйшых партрэтыстаў, а перадусім — летапісцам жыцця беларускіх мястэчак і гарадоў кан­ ца ХVІІІ — пачатку ХІХ стагоддзя. Нарадзіўся мастак 19 лютага 1767 года ў Кракаве. Жыццёвы шлях яго пралягаў скрозь драматыч­ ныя і эпахальныя павароты айчыннае гісторыі — падзелы Рэчы Паспалітай, паўстанне Касцюшкі і паходы Напалеона, Лістападаўскае паўстанне 1830–1831 гадоў. Пачатковую мастацкую адукацыю Пешка атрымаў у Кракаве, пасля — у варшаўскай мастацкай шко­ ле, адкрытай у 1785 годзе Францішкам Смуглевічам. Час, калі малады творца вучыўся ў Варшаве, капіюючы палотны з каралеўскай галерэі, — эпоха апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Тады ў мастацтве панаваў гэтак званы «станіславаўскі стыль» у барочнакласіцыстычным духу. Асаблівасць яго палягала на спалучэнні рысаў французскага класіцызму і рымскага акадэмізму з тутэйшымі элементамі барока, што выяўлялася ў багацці аздобаў, дынамічных кампазіцыях і насычанасці колераў. Выкладчыкі Юзафа Пешкі, перадусім Францішак Смуглевіч, арыентаваліся на тагачасныя італьянскія ўзоры класіцызму. У свой варшаўскі перыяд творчасці Пешка супольна з настаўнікамі працуе над афармленнем Кафедральнага сабора Святога Станіслава ў Вільні і піша партрэты для ратушы ў Варшаве. Ягоная тыхчасовая манера зазнала вельмі моцны ўплыў модных тады ў Польшчы еўрапейскіх мэтраў — жывапісцаў Крафта і Бачарэлі. Падчас жыцця ў Варшаве маладому Пешку шматкроць даводзілася бачыцца з каралём Станіславам Аўгустам, які быў вялікім аматарам мастацтва. Юзаф Пешка прыехаў на беларускія землі адразу пасля падзелаў Рэчы Паспалітай, у 1793 годзе, акурат напярэдадні паўстання Тадэвуша Касцюшкі, што неўзабаве ахапіла і наш край. Крыніцаю ведаў пра ягоны побыт сталіся самі творы мастака, бо яны досыць падрабязна падпісаныя ім самім і ўсе — датаваныя. Пешка гасцяваў у розных палацах, спыняўся ў мястэчках і фальварках, жыў і працаваў у Мінску, Вільні, Віцебску, Гродна, Дукоры, Магілёве... Як і большасць творцаў эпохі ра­ мантызму, заўжды мысліў сябе манументалістам, не без прэтэнзій на эпічныя тэмы. А ў гісторыі мастацтва Беларусі застаўся як партрэтыст, майстар інтымных, лірычных характарыстык сваіх мадэляў. Але перадусім Юзаф Пешка — аўтар ёмістага цыкла архітэктурных краявідаў Беларусі. Цэлыя нізкі відарысаў Мінска і ваколіцаў — Лошыцы, Сляпянкі, Прылукаў — унікальны дарунак лёсу, што прывёў у наш край гэтага польскага мастака... Верхні горад, сядзіба Ваньковічаў, панара­ мы Лошыцы нейкім цудам ацалелі менавіта такімі, якімі іх убачыў творца больш як 200 гадоў таму! Шляхетны ўтульны Мінск, ягоныя чысцюткія вуліцы, зялёныя разлогі палёў і паркаў, што нібы ру­ жанцам спавіваюць фальваркі і палацы, на палотнах Пешкі нібы паснулі... Сон апанаваў Беларусь, дзе спынілася хада часу. Лёс звёў Юзафа Пешку і ягонага настаўніка Францішка Смуглевіча з яшчэ адным манархам — расійскім імператарам Паўлам І. Пасля ваяжу будучага цара з сынамі ў наш край гэтыя два мастакі былі запрошаныя ў 1797-м у Маскву і Пецярбург, дзе бралі ўдзел у афармленні Міхайлаўскага замка. Падарожжа Пешкі ў Вільню расцягнулася на цэлых два гады. Акварэлі Магілёва, Оршы, Шкло­ ва, Дуброўны ды іншых нашых гарадоў сёння маюць не толькі вялікую мастацкую, але і дакумен­ тальную вартасць. Многія храмы, замкі і палацы вядомы нам цяпер толькі паводле твораў Юзафа Пешкі. А ўжо ў Вільні мастака заспеў пачатак векапомнага паходу Напалеона на ўсход. Да вялікай арміі французскага імператара далучыўся і дабрадзей Пешкі, ягоны мецэнат, князь Дамінік Радзівіл, які на ўласныя сродкі экіпаваў кавалерыйскі полк. Вайна, развязаная Напалеонам, змусіла Юзафа Пешку пакінуць наш край назаўжды. Ён вярнуўся ў свой родны Кракаў, дзе стаў пра­ фесарам Кракаўскага ўніверсітэта на факультэце мастацтваў. Апошнія гады жыцця творца правёў на радзіме, з роднымі, сябрамі і калегамі. Ці сніўся яму наш Мінск? Менавіта тады ён пераўвасобіў многія свае акварэлі і малюнкі, у каляровыя літаграфіі. Трыумфам і вянцом мастакоўскае кар’еры стала ягонае прызначэнне на пасаду дырэктара Кракаўскай акадэміі мастацтваў. «Беларускі перыяд» у творчасці Юзафа Пешкі — унікальнае сведчанне пра наш край напярэдадні пахода імператара Напалеона. Віды Мінска і ваколіцаў, створаныя мастаком, зберагаюцца сёння ў Львоўскай нацыянальнай навуковай бібліятэцы, а таксама ў зборах Варшавы, Вільні, Кракава, Вроцлава. Дзякуючы гэтым элегічным краявідам мы можам уявіць сабе нашую сталіцу такой, якой яна была ў свае лепшыя часы, яшчэ не параненай войнамі, не панявечанай брутальнымі зменамі.

P.S. Жыццяпіс Юзафа Пешкі ды ягоны беларускі след даследавалі айчынныя гісторыкі мастацтва Леанід Дробаў і Надзея Усава. Іх працы, як і працы польскіх мастацтвазнаўцаў, даюць нам багаты матэрыял для вы­ вучэння творчасці гэтага выдатнага мастака з Кракава.

мастацтва 01/2015

45

1. В

1.

2.

3.

46

ерхні горад Мінска быў любімым аб’ектам для некалькіх пакаленняў мастакоў. Адным з першых яго ўвасобіў Юзаф Пешка. На акварэлі «Від Высокага рынка ў Мінску», з якой былі зробленыя і літаграфіі, мы бачым Саборную плошчу з галоўнымі мінскімі цікавосткамі канца XVIII стагоддзя: злева — Ратушу, толькі перабудаваную ў духу ампіру паводле праекта Тодара Крамера, а справа — Кафедральны сабор з кляштарам езуітаў і біскупскім палацам. Паміж імі, на ўсходнім баку плошчы, відаць будынкі колішняга тэатра, што з канца XVIII стагоддзя належаў мінскаму бурмістру Яну Байкову, і двухпавярховы будынак гасцініцы, якая пазней стане «Еўропай». Сённяшні гатэль паўстаў акурат на падмурках таго тэатра, а на месцы гасцініцы — праезная частка вуліцы Леніна. Без зменаў застаўся толькі старасвецкі каталіцкі сабор Найсвяцейшай Панны Марыі. Але адноўленая ў 2004 годзе на сваім месцы Ратуша, з порцікамі іянічнага ордэра, і сёння дае нам уяўленне пра маштаб Мінска часоў Юзафа Пешкі.

2. С

ядзіба Ваньковічаў пры колішняй вуліцы Валоцкай. Толькі гэты ўнікальны куток горада застаўся нязменным з часоў Пешкі. Мы бачым тут у глыбіні двара, за агароджай, той самы палацык з высокім дахам, што быў пабудаваны ў канцы XVIII стагоддзя ў стылі класіцызму. У ім бываў і сам Юзаф Пешка. У 2000-м, да 200-годдзя з дня нараджэння мастака Валенція Ваньковіча, тут быў адкрыты музей, дзе можна пазнаёміцца з культурай Мінска канца XVIII — пачатку XIX стагоддзяў. А перадусім — адбудаваны двухпавярховы сядзібны флігель з пяцігранным эркерам, што мы бачым на акварэлі Пешкі «Мінск.

мастацтва 01/2015

Вуліца Валоцкая». Гэты куток беларускай сталіцы выглядае сёння амаль так жа, як і 200 гадоў таму. Адно замест коней — машыны...

3. Ю

заф Пешка пакінуў нам яшчэ адно каштоўнейшае сведчанне сваёй эпохі — від сядзібы Прушынскіх у Лошыцы, дзе дзясяткі старадаўніх дрэваў яшчэ памятаюць часы мастака. У тыя гады сядзіба належала Казіміру, малодшаму сыну маршалка галоўнага трыбунала Юзафа Прушынскага, кавалера ордэнаў Белага Арла і Святога Станіслава. Ад тагачаснае сядзібы XVIII стагоддзя, якой яе бачыў Юзаф Пешка, захаваліся ліпавыя прысады, руіны капліцы Найсвяцейшае Дзевы Марыі. Мураваны будынак у стылі ракако быў васьмігранным у плане, з высокім пекным купалам, як засведчыў у сваім творы польскі мастак. У капліцы былі пахаваны многія пакаленні ўладальнікаў маёнтка, але да нашых дзён ад яе засталіся толькі аскабалкі сценаў... Як і ў часы Пешкі, сядзібны дом стаіць на тым жа самым месцы, што і на пачатку ХІХ стагоддзя, на грэбні тэрасы. Але ў сярэдзіне 1890-х гадоў сядзіба была перабудавана ў стылі эклектычнага рамантызму, аднак агульныя рысы яе кампазіцыі можам пазнаць і сёння. Палац быў моцна разбудаваны і прыняў той асіметрычны выгляд, што мы бачым цяпер. Паміж капліцай і палацам стаіць зараз на старасвецкім падмурку флігель з вежай... З заходняга боку Лошыцкае сядзібы, праз мост праходзіць уязная дарога, што, як і ў часы Пешкі, лучыць палацавапаркавы ансамбль з былым Ігуменскім трактам, сёння гэта вуліца Чыжэўскіх, адкуль і рабіў сваю вядомую акварэль славуты мастак з Кракава.

мастацтва 01/2015

1.

2.

3.

47

summary The JANUARY issue of Mastactva magazine greets the readers with a new rubric Coordinates, which contains columns of intellectual cultural scholars suggesting guidelines for ev­ ery kind of art (p.2). The rubric is supported

by Dzmitry Padbiarezski’s Personality — ten unconventional questions to unusual people (p.6).

The rubric Reviews/Critiques continues the tra­ ditions of Artefacts: the most important and in­ teresting events in the country’s cultural field are introduced by Tattsiana Bembel (Yury Ya­ kavienka’s exhibition Solomon’s Kingdom at the Labyrinth Gallery, p.7); Iryna Garbushyna (5th International Piano Competition Minsk — 2014, p.10); Sviatlana Ulanowskaya (27th International Competition of Contemporary Choreography in Vitsiebsk, p.12); Andrei Yankowski (4th Biennale of Painting, Graphic Art and Sculpture Formazmest-703, p.14); Krystsina Smolskaya (Dzmitry Bagaslawski’s Maybe? at the Republican Theatre of Belaru­ sian Drama, director Aliaksandr Marchanka, p.16).

In Alesia Bieliaviets’s new rubric Talks about Exhibitions three experts discuss Liudmila Rusava’s and Siargey Zhdanovich’s project Playing Dolls. Replay, which was displayed at the University of Culture Gallery (Shadow, Double and Memory, p.18).

The Art Studio rubric draws the reader’s atten­ tion to a talk about elections and formats with the painter Uladzimir Kandrusievich (Bits of the Road, interviewed by Alesia Bieliaviets, p.20).

M-Project. The impossible return of the cultish gallery «Shostaya Liniya» with the help of the exhibition Suma Sumarum is discussed by the artists directly involved both with the former gallery and the present attempt of its reincar­ nation (Twice in the Same River, prepared by Alesia Bieliaviets, p.24).

The new rubric Theme is devoted to research into topical issues. Four articles give manysided analyses of the Minsk 5th International Christmas Opera Forum — a large-scale festi­ val organized in December by the National Opera and Ballet Theatre. The series begins with Tattsiana Mushynskaya’s material Opera.

Phantoms and Reality (p.30). Sharing their views on one of the brightest cultural events are home and foreign critics and musicolo­ gists Ivan Fyodaraw, Maryna Gaikovich, Alena Trattsiakova (Russia) and Maryna Charkashy­ na-Gubarenka (Ukraine).

The 3rd National Theatre Award has drawn to its playbill the best productions of the past two seasons, and, naturally, it has not remained unnoticed by competent critics: Rychard Smolski reflexes on drama theatre (Drama Collisions, p.38); Galina Aliseichyk states the existence of a new theatre trend — owing to the brilliant work of the Belarusian puppeteers (Puppets and not Only, p.40), and Tattsiana Mushynskaya analyzes the musi­ cal part of the competition (With and With­ out an Alternative, p.42).

The project rubric Walk About the Town — artjourneys of the art critic Siargey Kharewski and the photographer Siargey Zhdanovich — starts in Minsk (The Minsk Dreams of Yozef Peszka, p.44).

Traditionally, the publication is concluded with the introduction of a new, up-and-com­ ing and daring artist. Hanna Samarskaya talks about the photographer Aliaksandr Veledzi­ movich of Vitsiebsk in the Generation Next ru­ bric (p.48).

48

па­ка­лен­не NEXT

Аляк­сандр Ве­ле­дзi­мо­вiч

Н

Ган­на Са­ма­рская

а сён­няш­ні дзень Аляк­сандр Ве­ле­дзi­мо­вiч — адзін з са­мых вя­до­мых аўтараў з Ві­цеб­ска. Пры да­па­мо­зе Мін­ска­га цэн­тра фа­таг­ра­фіі ў 2010-м ён арга­ні­за­ваў ад­ука­цый­ны пра­ект «Ві­цеб­скія фо­та­май­стэр­ні»: ства­рэн­не мес­ца, дзе «лю­дзі мо­гуць раз­маў­ляць пра фа­таг­ра­фію, атрым­лі­ваць но­вую інфар­ма­цыю». У мі­ну­лым го­дзе ў Мін­ску пра­йшлі дзве пер­са­на­ль­ныя вы­ста­вы Аляк­сан­ дра Ве­ле­дзі­мо­ві­ча. У га­ле­рэі «Ў» — «I wanna be a contemporary artist/actor», у якой аўтар пра­ва­ка­ваў ся­бе і гле­да­ча пуб­ліч­на Аляк­сандр Ве­ле­дзі­мо­віч агу­ча­ны­мі пы­тан­ня­мі: «Што зна­чыць быць су­час­ным мас­та­ на­ра­дзіў­ся ў 1983 го­дзе ком?», «На­вош­та і ка­му гэ­та па­трэб­на?» І ве­ль­мі пер­са­ні­фі­ка­ ў Вi­цеб­ску. У 2005 го­дзе ва­ная се­рыя «Кун­стка­ме­ра», па­ка­за­ная ў Му­зеі су­час­на­га вы­ скон­чыў мясцовы фі­лі­ял Між­на­род­на­га інсты­ту­та яўлен­ча­га мас­тац­тва ў меж­ах «Ме­ся­ца фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску». пра­цоў­ных і са­цы­яль­ Ра­бо­ты Ве­ле­дзi­мо­вi­ча час­та прад­стаў­ля­юць ма­ла­дую бе­ла­рус­ ных ад­но­сін. Жы­ве i кую фа­таг­ра­фію ў Еўро­пе, на­прык­лад, у 2014-м — у пра­екце «Ex пра­цуе ў Вi­цеб­ску.

Oriente lux» («Свят­ло з Усхо­ду») у га­ле­рэі «AFF», Бер­лін. Доў­гі час «фір­мо­вым» сты­лем Ве­ле­дзi­мо­вi­ча бы­лі чор­на-бе­лы фо­та­зды­мак ся­рэд­ня­ га фар­ма­ту і тое, што ў тэ­орыі фа­таг­ра­фіі мож­на на­з­ваць пра­мым псі­ха­ла­гіч­ным парт­рэ­там. Тва­ры ўва­соб­ле­ных спа­кой­ныя, ге­роі фо­та ўзі­ра­юцца ў гле­да­ча — ча­сам на­ват з вы­клі­кам. Як трап­на цы­туе фран­цуз­ска­га се­мi­ёла­га Ра­ла­на Бар­та сам Ве­ле­ дзi­мо­вiч: «Фо­та­зды­мак ва­ло­дае ўла­дай (якую ён у наш час усё бо­льш губ­ляе, бо фран­ та­ль­нае па­ла­жэн­не звы­чай­на лі­чыц­ца арха­ічным) па­гля­дзець мне пра­ма ў во­чы». У 2010-м, за­ці­каў­ле­ны пы­тан­нем, што зна­чыць быць ма­ла­дым у Ві­цеб­ску, аўтар па­ чаў зды­маць се­рыю «Юнац­тва». Аб­агу­ль­не­ны парт­рэт свай­го па­ка­лен­ня, хлоп­цаў і дзяў­чат пра­він­цыі ва ўзрос­це ад 16 да 30 га­доў. Хрэс­та­ма­тый­ная пра­ца ня­мец­ка­ га фа­тог­ра­фа 1900-х Аўгус­та За­ндэ­ра «Лю­дзі ХХ ста­год­дзя» пад­ка­за­ла архі­тэк­то­ні­ку пра­екта. Ве­ле­дзi­мо­вiч ства­рыў спіс, які ад­люс­троў­вае, на яго дум­ку, струк­ту­ру су­час­ на­га ма­ла­до­га бе­ла­рус­ка­га гра­мад­ства, — і ад­пра­віў­ся на ву­лі­цы го­ра­да. У вы­ні­ку ў ад­ным фо­та­лан­цуж­ку мы ба­чым і гру­пу панк-рок му­зы­каў, і ўсмеш­лі­вую дзяў­чы­ну ў лёг­кім плаш­чы ды з за­ру­ча­ль­ным пяр­сцён­кам на ру­цэ, і ма­ла­дых ва­еннас­лу­жа­чых у ця­ль­няш­ках і бе­рэ­тах. Ужо ў гэ­тай се­рыі ра­бот вы­яўля­юцца два збор­ныя пер­са­на­жы Ве­ле­дзi­мо­вi­ча: твар па­ка­лен­ня і «род­ны ці­хі Ві­цебск». У па­чат­ку 2011-га стар­та­ваў пра­ект «Парт­рэт з гіс­то­ры­яй», дзе аўтар пра­па­на­ваў чы­та­чам свай­го ЖЖ зра­біць фо­та­пар­трэт у аб­мен на сап­раў­дныя гіс­то­рыі з іх жыц­ ця. Трэ­ба пры­знаць: мно­гія апо­ве­ды дзі­вяць сва­ёй на­іўнас­цю, гэ­так жа як жа­ха­юць рэ­аль­нас­цю та­го, што ад­бы­ва­ецца: ці на­сам­рэч та­кія каш­тоў­нас­ці май­го па­ка­лен­ня? Ка­лі са­мі фа­таг­ра­фіі пра­ні­за­ны ўсё той жа па­этыч­нас­цю, улас­ці­вай Ве­ле­дзі­мо­ві­чу... Як ге­рой фі­ль­ма «Пры­га­жосць па-аме­ры­кан­ску», уба­чыў­шы ў «тан­цы» смец­це­ва­га па­ке­та на вет­ры про­стасць і пры­га­жосць све­та­бу­до­вы, Ве­ле­дзi­мо­вiч зна­хо­дзіць ба­ ланс і гар­мо­нію ў звык­лых і «мі­лых шту­ках». Не сар­казм і іро­нія, а по­шук «ка­зач­нас­ цi» ў што­дзён­нас­ці, не са­цы­яль­ная кры­ты­ка, а «ці­хі по­гляд і плаў­ныя ру­хі рук». Калі фа­тог­ра­фа па­пра­ка­юць у не­акту­аль­нас­ці аб­ра­най мо­вы, эстэ­ты­кі і фор­мы, аўтар ад­каз­вае: «Я вы­клю­чаю час не ад­сут­нас­цю су­час­ных дэ­та­ляў, а стаў­лен­нем да ча­ла­ ве­ка». Ка­ля­ро­выя се­рыі Аляк­сан­дра Ве­ле­дзi­мо­вi­ча апош­ніх га­доў («Ка­цін Свет», «Кунст­ ка­ме­ра») ураж­ва­юць за­кры­тас­цю на­ра­ты­ву — гіс­то­ры­яй у са­бе, пер­фар­ма­тыў­нас­цю. У тэ­атры, які раз­гор­тва­ецца пе­рад аб’­екты­вам фо­та­апа­ра­та, га­лоў­ным ге­ро­ем ста­ но­віц­ца сам аўтар, ідэю ства­рэн­ня ра­бот вы­зна­чае яго экзіс­тэн­цый­ны по­шук. Ве­ле­ дзi­мо­вiч ага­ляе ілю­зор­ную пры­ро­ду фа­таг­ра­фіч­най вы­явы і сцвяр­джае но­вую мас­ тац­кую эстэ­ты­ку: ко­лер, гу­ль­ня, са­ма­паз­нан­не, ілю­зор­насць. Фа­таг­ра­фія, ска­жа ён у сва­ім дзён­ні­ку, гэ­та «аб­страк­тная без­змяс­тоў­ная вы­ява, якая існуе ў га­ла­ве гле­да­ча».

мастацтва 01/2015

Се­рыя «Кун­стка­ме­ра». Фа­таг­ра­фія. 2014.

Прэм’ера танцавальнага перформанса «Прадметная размова» адбылася ў Беларускім дзяржаўным маладзёжным тэатры. Аўтар ідэі і пастаноўшчык Вольга Скварцова называе акцыю «медыяпраектам» або «спектаклем-лабараторыяй». Пастаноўка яднае contemporary dance і вербальны кампанент — серыю інтэрв’ю.

Фота Сяргея Ждановіча.

dІНДЭКС 74958. РОЗНІЧНЫ КОШТ — ПА ДАМОЎЛЕНАСЦІ.

мастацтва 01/2015