BKFILOSOFIE
JUNI 2020– PAGINA 16
Vrouwen door Plato’s bril ARTIKEL
Als we het hebben over waarheid, is het niet alleen belangrijk na te denken over de vraag wat waarheid is, maar ook aan wie waarheid toebehoort. Wiens claims op de waarheid nemen we sneller serieus? Plato neemt als antiek denker bij het beantwoorden van deze vraag een bijzondere positie in: hij sluit vrouwen niet uit van de waarheidsvinding. Door Eveline Groot
Plato, Platoonse liefde, het Symposium en de Phaedrus, vertaling: Charles Hupperts, Uitgeverij Damon, 304 pagina’s (€ 32,90)
Plato, Het bestel, vertaling: Hans Warren en Mario Molegraaf, Uitgeverij Bert Bakker, 456 pagina’s (€ 27,50)
D
e experts die wij op televisie zien, bijvoorbeeld tijdens deze coronacrisis, zijn vooral witte mannen. Dat is opvallend, maar niet echt verassend: onze denkgeschiedenis is ervan doordrenkt dat de expert een man is. Van vrouwen werd zelfs lang gedacht dat ze niet dezelfde rationele vermogens zouden hebben als een man. Van Kant tot Rousseau, Hegel tot Darwin: allemaal beschrijven ze de ‘emotionele’ neigingen en het ‘inferieure’ intellect van de vrouw. Een bijzondere vermelding verdient de misogyne denker Schopenhauer. Hij beweerde dat alleen de man een echte mens is en ontneemt daarmee de vrouw niet alleen haar vermogen om te denken, maar ook haar menselijkheid. In zijn boek Er is geen vrouw
die deugt worden vrouwen als bedrieglijk en corrumperend weggezet. Vrouwen moet je absoluut niet serieus nemen. Sterker nog: dat is gevaarlijk! Vrouwen zullen de ondergang van de man betekenen. Hoewel niemand deze woorden nog echt serieus lijkt te nemen – behalve dan de alt-right-beweging, bepaalde religieuze fanatici en sommige reactionaire politici – is onze denkgeschiedenis doorspekt van deze stellingnames. Te beginnen bij de antieke denker Aristoteles; de filosoof die een stevige stempel heeft gedrukt op het christelijke gedachtengoed en daarmee de westerse cultuur. Een ‘onvolledige’ man Aristoteles wordt geroemd om zijn grote bijdragen aan de wetenschap, maar is ook berucht om zijn theorie over de inferioriteit van de vrouw. In zijn Politica stelt hij dat een vrouw een ‘onvolledige’ man is: ze zou niet in staat zijn haar emoties te bedwingen en is daardoor minder geneigd tot het maken van rationele afwegingen. Daarnaast beschrijft Aristoteles dat de functie van de vrouw in de voortplanting het ontvangen van het zaad van de man is. De man is leidend en vormend. Omdat bij een vrouw deze mogelijkheid tot ‘het vormen’ ontbreekt, is een vrouw onvolmaakt, komt haar ratio niet tot
bloei en heeft ze niet de autoriteit van de man. Hoe anders dacht Plato, Aristoteles’ leermeester, over de vrouw. In zijn beroemde Socratische dialogen laat Plato op de meest cruciale momenten vrouwelijke experts uitleg geven. Het zijn de vrouwen die voor het eerst inzicht geven in Plato’s beroemde ideeënleer. Met deze waarheidstheorie legt Plato uit dat alles wat wij denken te weten over de werkelijkheid, slechts een afspiegeling is van ideeën die buiten onze waarneembare werkelijkheid liggen. Hiervoor gebruikt hij de bekende metafoor van de grot. Wij mensen zitten met de rug naar de opening van de grot toegekeerd en wat wij zien zijn slechts schaduwen van de werkelijkheid. In zijn Symposium haalt Plato de woorden van Diotima aan, een wijze vrouw uit Mantinea, op het moment suprême van de dialoog. Diotima toont hoe iemand waarheid kan vinden door op een specifieke manier lief te hebben. Waarheid toont zich niet door vanuit geslachtsdrift een mooi lichaam te begeren. Maar iemand die ‘op weg is naar het eindpunt van de inwijding in de geheimen van eros’, die het niet-belichaamde schone zelf liefheeft, zal plotseling ‘iets wonderbaarlijk aanschouwen’: de pure vorm van schoonheid, een waar idee. Het mooiste voorbeeld vinden
BIJ NADER INZIEN Dit artikel is een samenwerking met filosofisch webzine Bij nader inzien. De illustratie is van Marc van Dijk en Sander ter Steege, de makers van Becky Breinstein, een grappige, filosofische graphic novel-serie voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Na het eerste deel De gifbeker van Socrates verschijnt in maart 2021 het tweede deel Het ravijn van Nietzsche bij uitgeverij Ten Have.
