Nacht van de Vrijdenker 2020

EEN FILOSOFIEFESTIVAL OP 1.5M!

Dit is het jaar waarin een virus alles overhoop gooide. Tegelijk tekent deze crisis de vraagstukken over de toekomst scherper uit en worden nieuwe en bestaande breuklijnen nog duidelijker blootgelegd. Meer dan ooit is er behoefte aan reflectie, aan zicht op alternatieven. Daarom geven we in deze bijzondere omstandigheden alsnog een podium aan belangrijke, lokale denkers uit Vlaanderen en Nederland. Verwacht opnieuw een wervelwind aan ideeën, verdieping op het scherpst van de snee en toonaangevende denkers. Wat staat er op het programma?

Thomas Lemmens

De Nacht van de Vrijdenker 2020 wordt coronaveilig. Op vrijdagavond 13 november presenteren we een online openingsevent met internationale sprekers, zaterdag 14 november volgt dan het live festival met sprekers uit Vlaanderen en Nederland in Kunstencentrum Vooruit.

Het coronavirus heeft een grote impact op de Nacht van de Vrijdenker, maar dat geldt voor alles en iedereen: de pandemie heeft — op zijn minst tijdelijk, misschien blijvend— zowel ons als onze werkelijkheid ingrijpend veranderd. Dan komt filosofie goed van pas. Zowel filosofie die ons helpt om te gaan met die veranderingen en met de existentiële vragen en onzekerheden die daarbij komen kijken, als filosofie die probeert een antwoord te bieden op de grootste ethische, politiek-economische, persoonlijke en maatschappelijke uitdagingen van onze tijd.

Hoe denken we na over de ethische vraagstukken waar de coronacrisis ons mee confronteert? Aan wie geef je voorrang als zorg schaars wordt, zoals tijdens de lockdown in maart even dreigde te gebeuren? Hoe balanceer je tussen de individuele vrijheid, autonomie van de persoon en het algemene belang? Ignaas Devisch verkent de ethiek van de coronacrisis.

Niet alleen de pandemie, ook nieuwe technologische ontwikkelingen – denk aan apps, robots, AI – roepen nieuwe ethische vragen op. Welke antwoorden geven we daarop? Katleen Gabriels legt uit waarom we dringend werk moeten maken van regels voor robots, en laat zien waarom techniek niet aan filosofie en ethiek kan ontsnappen. In een ander programmaonderdeel spreekt Katleen Gabriels samen met de bekende wiskundeprof Ann Dooms (VUB) over de verwondering die aan de basis ligt van hun passies: filosofie en wetenschap.

De crisis bracht (en brengt nog steeds) heel wat onzekerheden met zich mee. Gelukkig heeft filosofie ook een praktisch nut, en kan het helpen om ons doorheen die onzekerheden te navigeren. Kate Kirkpatrick neemt u mee door het leven en denken van de beroemde Franse extistentialiste Simone de Beauvoir. Kan je zelf kiezen wie je wordt? Kan je jezelf heruitvinden? Hoe geven we mensen de macht, en niet alleen de vrijheid, om zichzelf heruit te vinden? Dat zijn de vragen waar ze zich samen met de Beauvoir over buigt. Kirkpatricks biografie van de Beauvoir kreeg wereldwijd lovende recensies en wordt beschouwd als de

beste biografie van de Franse denkster tot nog toe. Naast Kirkpatrick staat ook John Sellars op de affiche. In zijn zoektocht naar een handleiding voor het leven richt hij zich op de filosofen van het Oude Griekenland, meer bepaald uit de Hellenistische periode: het epicurisme, de stoïcijnen en de cynici, maar ook de scholen van

Plato en Aristoteles. Wie zich in de afgelopen periode heeft afgevraagd hoe hij of zij beter kan worden in het uitoefenen van zelfcontrole en het omgaan met verleidingen, kan terecht bij de Hongaarse filosoof Bence Nanay (UAntwerpen). Hij is expert in de filosofie van de waarneming en de philosophy of mind. Terwijl het gros van het onderzoek naar verleiding en zelfcontrole focust op het weerstand bieden aan verleiding, is er ook een optie om verleiding te vermijden. Hoe goed men daar in is, blijkt af te hangen van hoe gefragmenteerd je geest is. Hoe meer inconsistenties in je mentale setup, hoe moeilijker het is om verleiding te vermijden.

Periodes van onzekerheid brengen niet alleen existentiële vragen met zich mee, ze blijken ook een ideale voedingsbodem voor de gekste complottheorieën. Wat begin je tegen die tsunami? Wat doe je als een geliefde in de ban raakt van een samenzweringstheorie? Hoe werkt de gestoorde epistemologie van complotdenkers? Brecht Decoene – specialist in samenzweringstheorieën – trekt genadeloos ten strijde tegen onzin. Zijn collega bij SKEPP (de Studiekring voor de Kritische Evaluatie van Pseudo-Wetenschap en het Paranormale) Patrick Vermeren doet hetzelfde, maar zijn vizier is gericht op de pseudopsychologie die welig tiert in het bedrijfsleven en binnen de Human Resources.

Complottheorieën lijken misschien onschuldig, anders wordt het wanneer ze door opportunistische politici mee verspreid worden. Dan kunnen ze, net als fake news, een gevaarlijke impact hebben. Immers, de mens neigt van nature naar irrationaliteit en is in wezen goedgelovig en makkelijk te beïnvloeden, toch? Politici en demagogen, reclamemakers, influencers maken daar dapper misbruik van, en de echokamers van de sociale media maken alles alleen maar erger. Alleen valt het misschien nog mee, maar breng een massa op de been en je krijgt al snel een domme, volgzame kudde. Toch? Cognitiewetenschapper Hugo Mercier is ervan overtuigd dat dit wijdverspreide narratief niet klopt. Hij schreef met Not Born Yesterday een provocatief en briljant boek waarin hij dit simplistische beeld op de menselijke natuur ontkracht. Cognitief filosoof Stefaan Blancke gaat met hem in gesprek over zijn contraintuïtieve visie.

Niet alleen corona beheerste het nieuws in 2020, er was ook veel aandacht voor de protesten van de Black Lives Matter-beweging en de ermee gepaard gaande oproep tot dekolonisatie: van onze straten en pleinen, onze musea, onze curricula aan scholen en universiteiten, kortom onze gehele cultuur. Wat houdt die oproep precies in? Hoe kunnen we anders en beter omgaan met ons koloniaal verleden? Is het eigenlijk zinvol om te focussen op identiteit en deze discussie te voeren met termen als white privilege? Heleen Debeuckelaere, Mathieu Zana Etambala en Jan Dumolyn gaan hierover met elkaar in gesprek.

Met deze twee programmaonderdelen raken we aan de kern van waarover er in ons tijdsgewricht het meest gediscussieerd en gesproken wordt: waarheid en identiteit. Die concepten staan dan ook centraal in de zoektocht van essayist Bas Heijne naar hoe we mens kunnen blijven, in een tijd waarin onze menselijkheid wordt bedreigd door zowel redelijke als onredelijke krachten. Wat is waar – wat de feiten je vertellen of wat je wilt geloven? Wie ben je – een vrij individu, of zoek je houvast in de groep tegen de rest? Hoe kunnen we solidair zijn in een wereld die steeds meer versplinterd is, waarin iedereen op zoek PRAKTISCH

Nacht van de Vrijdenker 2020 Online opening op vrijdag 13 november om 19:00. Gratis voor tickethouders van de Nacht van de Vrijdenker. Voor wie enkel de online opening wil bijwonen zijn er aparte tickets verkrijgbaar.

Live en coronaproof filosofiefestival op zaterdag 14 november vanaf 13:00 in Kunstencentrum Vooruit, Sint-Pietersnieuwstraat 23, 9000 Gent.

Tickets en info: www.nachtvandevrijdenker.be. Volg ons op facebook of schrijf je in op onze nieuwsbrief voor updates, achtergrond en meer!

is naar iets groters en het algemeen belang het zo vaak aflegt tegen het eigenbelang?

De vraag hoe we kunnen werken aan een meer menselijke en solidaire samenleving houdt ook Joke Hermsen bezig. Zij put inspiratie uit het werk van twee vrouwelijke dwarsdenkers: Hannah Arendt en Rosa Luxemburg. Hun ideeën en voorstellen kunnen ons volgens Hermsen helpen om het tij te keren. Joke Hermsen schreef ook een theaterstuk over Arendt en Luxemburg. Als primeur voor de Nacht van de Vrijdenker zal het gezelschap Victoria Deluxe enkele fragmenten uit deze voorstelling spelen.

Om die betere samenleving te bereiken liggen verschillende opties open. Hidde Boersma gaat niet mee in het verhaal van dat inkrimping van onze economie, of degrowth noodzakelijk is. Minder kapitalisme, minder consumptie, minder hoogintensieve landbouw is volgens Boersma niet de manier om de grote problemen van onze tijd – de klimaatverandering, de groeiende ongelijkheid en de biodiversiteitscrisis – aan te pakken. Niet minder, maar méér: meer economische groei, méér welvaart, méér (duurzame) technologie en meer overheidsingrijpen: dat is de weg naar een moderne wereld die leidt tot meer welvaart, geluk en autonomie.