11 minute read
BESCHOUWING
Binnen milieubewegingen en gezondheidsbewegingen waarderen mensen natuurlijkheid. Vanuit een rationeel oogpunt heeft dit begrip ‘natuurlijkheid’ echter weinig betekenis: het is willekeurig en niet goed gedefinieerd. Vanuit ethisch perspectief is een voorkeur voor natuurlijkheid vaak schadelijk: het vermindert het welzijn van andere mensen. In die zin is een voorkeur voor natuurlijkheid een perfect voorbeeld van een morele illusie: een hardnekkig, onjuist moreel oordeel dat ons afleidt van een rationele ethiek.
Advertisement
Stijn Bruers
WAAROM NATUURLIJKHEID IRRATIONEEL IS
Natuurlijkheid is een zeer vaag concept. Wat betekent het eigenlijk om te zeggen dat een proces of product natuurlijk is?
Betekent ‘natuurlijk’ dat iets plaatsvindt zonder menselijke invloed?
Dat is een willekeurig criterium, want waarom zou menselijke invloed iets onnatuurlijks maken en bijvoorbeeld ‘insecteninvloed’ of ‘zoogdierinvloed’ niet? Zoogdieren maken deel uit van de natuurlijke wereld, mensen zijn een subgroep van zoogdieren, dus mensen maken ook deel uit van de natuurlijke wereld. Trouwens, wat betekent ‘zoogdierinvloed’ eigenlijk? Als het geen betekenis heeft, waarom zou ‘menselijke invloed’ dan enige betekenis hebben?
Betekent iets ‘natuurlijk’ noemen dat het veilig is?
Nee, er is geen verband tussen natuurlijkheid en veiligheid. Sommige fenomenen die als natuurlijk worden beschouwd (uitbarstende vulkanen, parasitisme, giftige paddenstoelen) zijn gevaarlijker dan fenomenen die als onnatuurlijk of synthetisch worden beschouwd (het oppompen van fietsbanden, het gebruik van medicijnen, het dragen van beschermende kledij).
Betekent ‘natuurlijk’ dat het niet is uitgevonden?
Nee, biologische landbouw en natuurgeneeskunde zijn uitgevonden, maar worden als natuurlijk beschouwd.
Betekent ‘natuurlijk’ dat het een hoge biodiversiteit heeft?
Nee, met genetische manipulatie zouden we een groot aantal nieuwe soorten kunnen creëren, maar dat wordt als onnatuurlijk beschouwd.
Sommige fenomenen die als natuurlijk worden beschouwd zijn gevaarlijker dan fenomenen die als onnatuurlijk of synthetisch worden beschouwd
Betekent ‘natuurlijk’ dat het oud is of verwijst het naar een bepaalde natuur in het verleden?
Ook dat is een willekeurig criterium, want in welke periode was de natuur het meest natuurlijk? Is een modern ecosysteem dat op een ecosysteem
van honderd jaar lijkt minder natuurlijk dan een modern ecosysteem dat op een ecosysteem van 100.000 jaar oud lijkt? Is een gezondheidspraktijk die twintig jaar geleden werd ontwikkeld minder natuurlijk dan een eeuwenoude gezondheidspraktijk?
Als je nadenkt over het begrip natuurlijkheid, is het onmogelijk om het begrip duidelijk gedefinieerd en niet willekeurig te maken. Maar het meest zorgwekkende is dat het vaak schadelijk is.
WAAROM HET BEGRIP ‘NATUURLIJKHEID’ SCHADELIJK IS
Hier is een lijst voorbeelden van schade als gevolg van een geloof in natuurlijkheid.
De anti-vaccinatiebeweging
Veel mensen maken zich zorgen over vaccinaties. Ze denken dat vaccins ziekten zoals autisme veroorzaken. Vaccinatie is volgens hen een ‘onnatuurlijke’ gezondheidspraktijk. De wetenschappelijke consensus en het bewijs zijn echter zeer sterk: vaccins zijn zeer effectief, redden jaarlijks miljoenen levens en de risico’s zijn heel erg klein. Als ouders weigeren hun kinderen te vaccineren, lopen hun eigen kinderen en andere kinderen met een verzwakt immuunsysteem een verhoogd risico, gaat de kudde-immuniteit verloren, wat kan leiden tot veel sterfgevallen.
Een ggo-aubergine produceert een insecticide dat ook in de biologische landbouw wordt gebruikt en daarom niet langer het gebruik van insecticiden door boeren vereist
Verzet tegen E-nummers en chemische additieven.
In Europa hebben sommige stoffen die als voedingsadditieven mogen worden gebruikt (omdat het bewezen is dat ze veilig zijn) een E-nummer. Veel van die E-nummers worden echter synthetisch geproduceerd en worden daarom als onnatuurlijk beschouwd. Een voorbeeld is het gebruik van methylcellulose in sommige veganistische voedingsproducten.
Methylcellulose heeft E-nummer E461 en wordt gebruikt als vervanger van eieren. Het is volkomen veilig, niet giftig en niet allergeen, maar een producent van vegetarische producten besloot methylcellulose te vervangen door proteïnen uit eieren, omdat eieren als natuurlijker worden beschouwd. Als gevolg hiervan zijn die vegetarische producten schadelijk voor kippen. Ter vergelijking: de productie van één kilo eieren leidt tot meer dan tien keer meer uren dierenleed dan bij de productie van één kilo rood vlees. Een ander voorbeeld is het vermijden van bewaarmiddelen (Enummers E200-E299): chemische stoffen die het bederven van voeding voorkomen. Het sneller bederven van voeding resulteert in meer voedselverspilling. Omdat het voeden van de volledige wereldbevolking een uitdaging is, is voedselverspilling schadelijk.
Verzet tegen vitaminesupplementen
De consumptie van dierlijke producten schaadt dieren en toekomstige generaties (als gevolg van klimaatverandering). Veganisten vermijden deze schade, maar een gezond plantaardig dieet vereist een vitamine B12-supplement (door kauwtabletten te gebruiken of producten te eten die zijn verrijkt met B12). Sommige mensen beschouwen dit als onnatuurlijk en blijven daarom dierlijke producten eten. Hierdoor dragen ze bij aan dierenleed. Ironisch genoeg kopen ze producten van de moderne veeteelt, wat verre van natuurlijk is omdat die dieren veel vitaminesupplementen en antibiotica krijgen. De hoeveelheid vitamine B12 die naar vee gaat is genoeg om in de behoefte van bijna 40 miljard veganisten te voorzien.
Een anti-ggo-houding
Genetisch gemodificeerde organismen worden als onnatuurlijk beschouwd. Er is echter een wetenschappelijke consensus dat ggo’s over het algemeen veilig zijn (niet risicovoller dan zogenaamde ‘natuurlijke’ plantenrassen die bijvoorbeeld in de biologische landbouw worden gebruikt). En ggo’s kunnen veel voordelen bieden: minder gebruik van pesticiden, hogere inkomens voor arme boeren en hogere voedingswaarden. Een voorbeeld is de weerstand tegen gouden rijst: een ggo-rijst die pro-vitamine A produceert en 30.000 levens per jaar kan redden.
Een ander voorbeeld is de weerstand tegen Bt-aubergine, een ggo-aubergine die een insecticide produceert dat ook in de biologische landbouw wordt gebruikt en daarom niet langer het gebruik van insecticiden door boeren vereist. Dit resulteert in hogere opbrengsten, hogere biodiversiteitsniveaus op de boerderijen en hogere inkomens van de arme boeren in Zuidoost-Azië.
Verzet tegen supplementen in biologische producten
Sommige beperkende voorschriften voor biologisch voedsel maken biologisch voedsel minder gezond. Zo is verrijking met vitaminen niet toegestaan in biologische sojamelk. Niet-biologische sojamelk verrijkt met calcium en vitamine B12 en D kan gezonder zijn dan niet-verrijkte biologische sojamelk en koemelk. Daarom kan het promoten van biologische sojamelk schadelijk zijn.
Verzet tegen antibiotica in de biologische veehouderij
Het overmatig gebruik van antibiotica in de veehouderij vormt een ernstige bedreiging voor de menselijke gezondheid. Biologische boeren proberen antibiotica te vermijden, maar wanneer hun dieren microbiële ziekten krijgen, gebruiken ze soms liever homeopathische middelen (of reiki) die geen aantoonbaar gezondheidsvoordeel voor de dieren hebben en zeker minder effectief zijn dan antibiotica. Het vermijden van antibiotica veroorzaakt in dit geval onnodig dierenleed omdat de dieren niet effectief worden genezen.
Verzet tegen synthetische pesticiden
Biologische landbouw vermijdt synthetische pesticiden maar gebruikt in plaats daarvan natuurlijke, organische pesticiden. Sommige van die organische pesticiden zijn echter gevaarlijker (giftiger) dan sommige synthetische pesticiden die in de conventionele landbouw worden gebruikt. Kopersulfaat, dat gebruikt wordt in de biologische landbouw, is bijvoorbeeld zeer persistent en meer dan tien keer giftiger dan alternatieve synthetische fungiciden (gemeten in LD50-doses). Andere organische pesticiden zijn bijzonder schadelijk voor ongewervelde niet-doelwitten zoals bijen (bijvoorbeeld pyrethrine, azadirachtin, rotenon, eucalyptusolie, neemolie). Volgens een onderzoek voor sojabonen waren organische pesticiden minder effectief in het bestrijden van bladluizen, even giftig of giftiger voor insecten die geen doelwit zijn en hadden ze een hogere milieu-impact dan synthetische pesticiden.
Verzet tegen kunstmest
Synthetische meststoffen worden binnen de biologische landbouw als onnatuurlijk beschouwd. Daarom wordt veel dierlijke mest gebruikt. Door de toepassing van dierlijke mest, die niet wordt behandeld met straling of antibiotica om de bacteriën te doden, kunnen biologische gewassen echter een hoger risico op besmetting met gevaarlijke E. coli-bacteriën hebben. Bovendien kan dierlijke mest schadelijker zijn voor in het water levende organismen dan kunstmest: gewassen uit de biologische landbouw zorgen per kilogram voor meer eutrofiëring dan conventionele gewassen, waardoor er meer vissen stikken door het lagere zuurstofniveau in het water.
Verzet tegen kunstvezels
Als we kijken naar broeikasgasuitstoot, landgebruik, watergebruik, vervuiling (giftigheid voor de mens, giftigheid voor vissen en waterdieren) en vele andere indicatoren, is de productie van kunstvezels in veel opzichten veel beter voor het milieu en de menselijke gezondheid dan natuurlijke vezels zoals katoen of dierlijke vezels zoals leer en wol. Katoen is twee keer zo giftig als synthetische vezels zoals polyethyleen. Dierlijk leer heeft een koolstofvoetafdruk die twee keer hoger is en een watervoetafdruk die honderd keer hoger is dan kunstleer van polyurethaan. Schoenen van
De hoeveelheid vitamine B12 die naar vee gaat is genoeg om in de behoefte van bijna 40 miljard veganisten te voorzien.
rundsleer hebben een driemaal hogere koolstofvoetafdruk dan schoenen van synthetisch rubber. Synthetische wol (fleece) van gerecycleerde materialen heeft een veel kleinere voetafdruk dan wol van schapen: geen landgebruik, een lagere ecotoxiciteit in water en een honderd keer lagere uitstoot van broeikasgassen. Het gebruik van dierlijke producten in plaats van kunstvezels zorgt voor meer dierenleed. Schapen en koeien worden gedood voor hun wol en huid.
Een anti-plastichouding
Plastic zakken hebben een veel lagere koolstofvoetafdruk dan papieren, katoenen en composteerbare zakken. Een papieren zak moet minstens drie keer worden hergebruikt en een katoenen zak minstens 170 keer voordat ze beter worden voor het milieu dan een plastic wegwerpzak. Als we rekening houden met toxiciteit, watergebruik en landgebruik, moeten een katoenen zak vijfhonderd keer worden hergebruikt en een papieren zak dertig keer voordat ze beter worden dan een plastic zak voor eenmalig gebruik. Herbruikbare plastic
zakken zijn natuurlijk nog beter.
Verzet tegen kweekvlees
Clean meat is vlees dat zonder het dier is geproduceerd. Het wordt ook wel labovlees of kweekvlees genoemd omdat het in een laboratorium wordt gemaakt met behulp van stamcelculturen. Het zal in de toekomst in de supermarkten verkrijgbaar zijn. Sommige vleeseters zijn terughoudend om vlees te eten dat in een laboratorium wordt geproduceerd, omdat dit onnatuurlijk lijkt. Ze zeggen dat ze vlees van dieren zouden blijven eten, wat leidt tot het doden en verwonden van dieren.
Verzet tegen het interveniëren in de natuur
Wilde dieren lijden als gevolg van predatie (roofdieren), parasitisme, ziekten, uithongering, … Milieuactivisten aarzelen om in de natuur in te grijpen om het welzijn van wilde dieren te verbeteren. Een dergelijke interventie wordt beschouwd als onnatuurlijk, ‘God spelen’ of menselijke arrogantie. Deze milieuactivisten geloven dat we de natuur met rust moeten laten, we moeten ons er niet mee bemoeien, zodat de natuur haar gang kan gaan.
Het bestrijden van uitheemse soorten
Sommige dieren (bijvoorbeeld konijnen) worden door mensen geïntroduceerd in nieuwe ecosystemen. Omdat mensen betrokken zijn bij de verspreiding van deze nieuw aangekomen dieren, wordt hun aanwezigheid in de gastheerecosystemen als onnatuurlijk beschouwd. Deze exotische soorten kunnen soms de lokale fauna en flora in gevaar brengen. Zo kunnen herbivore exotische dieren zeldzame lokale plantensoorten eten. Sommige milieuactivisten beschouwen deze herbivore exotische dieren daarom als ongedierte en willen ze onder controle houden. Maar het ruimen van die herbivore exotische dieren schaadt die dieren. CONCLUSIE
Onze voorkeur voor natuurlijkheid veroorzaakt veel slachtoffers: arme mensen die sterven aan vitaminetekorten, kinderen met een aangetast immuunsysteem die sterven aan virussen, leghennen en andere dieren die lijden in fabrieksboerderijen, zieke dieren in biologische veehouderijbedrijven, bijen die sterven aan organische pesticiden, toekomstige generaties die geschaad worden door klimaatverandering, schapen en koeien die worden gebruikt voor hun wol en huiden, vissen en andere waterdieren worden geschaad door watervervuiling, wilde dieren die in de natuur lijden en herbivore exotische dieren die zijn gedood om plantensoorten te beschermen.
Als we meer dan tien voorbeelden kunnen geven waarbij een voorkeur voor natuurlijkheid schadelijk is voor andere wezens (waardoor hun welzijn afneemt), is het tijd om deze voorkeur los te laten. Deze voorkeur is slechts onze eigen voorkeur. De natuur zelf geeft niets om natuurlijkheid. En de vele slachtoffers bekommeren zich niet om natuurlijkheid, of als ze dat deden, hechten ze nog steeds meer waarde aan hun welzijn dan aan natuurlijkheid. Als mensen andere wezens willen schaden omdat ze natuurlijkheid belangrijk vinden, geven ze een sterkere voorkeur aan hun eigen waarden dan aan de waarden van hun slachtoffers. Dit is een vorm van arrogantie of egoïsme.
Een voorkeur voor natuurlijkheid is vergelijkbaar met een esthetische voorkeur voor kunst. Net als natuurlijkheid is schoonheid een zeer vaag concept. Wie bepaalt wat mooi is en hoeveel waarde schoonheid heeft?
Een sterke voorkeur voor schoonheid kan schadelijk zijn. Stel je een brandend museum voor. Je hebt de keuze: je kunt een kind of een schilderij redden. Het schilderij zelf waardeert zijn schoonheid niet en geeft niet om de vlammen. Het kind wil zichzelf niet opofferen om het schilderij te redden. Het kind waardeert zijn eigen welzijn meer dan de schoonheid van het schilderij. Als je het schilderij redt in plaats van het kind, laat je je eigen voorkeur voor schoonheid primeren op de veel sterkere voorkeur van het kind om de vlammen te vermijden. We mogen nooit toestaan dat onze eigen vage en willekeurige voorkeuren primeren op de sterkere voorkeuren van anderen.
Met dank aan Thomas Rotthier voor de vertaling en bezorging van deze tekst.
Over de auteur Stijn Bruers is doctor in de wetenschappen en doctor in de moraalfilosofie. Hij noemt zichzelf een rationeel ethicus en zet zich in voor goede doelen op het vlak van ecologie, mensenrechten, dierenrechten, sociale rechtvaardigheid en vrede.
