De platte aarde

Tijdens mijn studentenjaren spendeerde ik veel tijd op het kot van mijn beste vriendin. Haar kot had een gemeenschappelijke tuin met twee andere huizen. Ik herinner me veel memorabele momenten in de tuin alsook enkele memorabele buren. Zo waren er twee mannen – plus minus van onze leeftijd – die iedere gelegenheid namen om ons te vertellen over ‘de geneeskrachtige werking van stenen’. Om eerlijk te zijn haak ik meestal af wanneer mensen een conversatie starten over pseudowetenschappelijke zaken. Ik heb wel wat beters te doen met mijn tijd. Mijn vriendin ging echter met plezier in op hun absurde, onwetenschappelijke theorieën en genoot ervan hun argumenten aan te vechten. Zo waren die mannen ervan overtuigd dat stenen helende krachten hebben of je persoonlijkheid weerspiegelen, dat Hitler nog in leven zou zijn en in een bunker op de Noordpool zou zitten, dat het onderwijs ons probeert de brainwashen om de autoriteiten blindelings te volgen. En de aarde is plat. Dat ook. Mijn mening was dat ze misschien best zouden stoppen met psychedelische drugs. Na het lezen van het boek De platte aarde van Frank Verhoft is het me jammer genoeg duidelijk dat een groep mensen – ook mensen die geen drugs gebruiken – geloven dat de aarde plat is. Hoe komt het toch dat mensen nog geloven in een platte aarde? In het boek neemt Verhoft ons mee in de leefwereld van de ‘platte-aarders’: een groep mensen die ervan overtuigd is dat de aarde niet bolvorming is maar vlak.

Linde Waeyaert

Verhoft start zijn boek met een beknopte en bondige geschiedenis van de westerse filosofen en natuurkundigen die zich in hun tijd afvroegen hoe de zon, de aarde en de andere planeten in elkaar steken. Plato, Aristoteles, Copernicus, Kepler, Galilei, Newton en vele anderen worden besproken. In deze bespreking is het maar al te duidelijk dat het christelijk geloof en met name de Kerk een zeer prominente rol heeft gespeeld in het uitoefenen van hun macht om wetenschappelijke bevindingen die ingaan tegen de Bijbel of de kerkelijke leer, te verbannen. Ondanks de vervolgingen zijn geleerden er over de jaren heen in geslaagd te bewijzen dat de aarde bolvormig is. Op het moment dat Columbus zijn reis naar India wou aanvatten, was de idee van een bolvormige aarde bij wetenschappers zelfs algemeen aanvaard.

EEN KRITISCHE STEM ONTBREEKT

En toen kwam in het midden van de negentiende eeuw Samuel Birley Rowbotham het tegendeel beweren. Deze man blies het idee van een platte aarde nieuw leven in. Hij startte een groepering op die zich zetetisch (letterlijk ‘zelf onderzoekend’) noemde en die verkondigde dat een bolvormige aarde een verzinsel was. Hun belangrijkste argument? De wetenschap is onbetrouwbaar en vervalst experimenten. Dit non-argument toont al meteen waarom het zo moeilijk is om met ‘platte-aarders’ in discussie te treden: ze verwerpen ieder wetenschappelijk bewijsmateriaal. In 1893 werd de Universal Zetetic Society (UZS) opgericht waarbij ze hun waarheid (zijnde de aarde is plat) tegenover ‘de veranderlijke en verraderlijke wetenschap’ stelden. Na de UZS kwam er nog de Flat Earth Society die voornamelijk strijd voerden tegen de wetenschap en het doceren van wetenschap in het onderwijs. Met de jaren kreeg de UZS, de Flat Earth Society en de platte-aarde-theorie in het algemeen steeds minder volgers.

‘De wetenschap is onbetrouwbaar en vervalst experimenten’. Dit non-argument toont al meteen waarom het zo moeilijk is om met ‘platte-aarders’ in discussie te treden

Tot internet 2.0 en de sociale media hun intrede deden. Eensklaps kreeg de platte-aarde-theorie een boost, werd her en der verspreid en kreeg steeds meer aanhang. De komst van sociale media zorgde ervoor dat de Flat Earth Society

zijn monopolie op de platte-aarde-theorie verloor. Dit betekende ook dat er verschillende stromingen ontstonden binnen de ‘platte-aarders’ met verhitte discussies op internet als gevolg. Deze discussies zorgen ervoor dat het onderwerp levend blijft en wordt verspreid. Verhoft merkt op dat de algoritmes op sociale media maken dat je enkel maar datgene te zien krijgt waarin je geïnteresseerd bent. Ergo ‘platte-aarders’ ontmoeten enkel gelijkgezinden. Een kritische stem ontbreekt.

In een volgend hoofdstuk beschrijft Verhoft de verschillende stromingen en beweringen die er heersen bij de ‘platte-aarders’. Zo is een grote groep ervan overtuigd dat de aarde afgedekt wordt door een transparante koepel. Andere maken hierop variaties (hoe absurder, hoe beter). Eén ding hebben alle ‘platte-aarders’ gemeenschappelijk: hun aversie tegen cijfers en het aanvallen van de gevestigde wetenschap, zonder zelf verifieerbare kennis naar voor te brengen.

Vaak wordt de theorie van de platte aarde gekoppeld aan complottheorieën. Één van deze theorieën had ik al eens gehoord tijdens een tuinavond bij mijn vriendin: Hitler zou nog leven en in een bunker op Antarctica wonen. Andere theorieën bevatten UFO’s, nazi’s, piramides, buitenaardse materialen, geheimen, codes … De meeste complottheorieën bevatten evenveel intriges als een verhaallijn uit Game of Thrones. En misschien dat dit ook een verklaring kan zijn waarom mensen in een platte aarde geloven (en alle absurde theorieën die ermee verbonden zijn): het geeft een doel in je leven. Mensen zijn betekenisgevers: we zoeken manieren om om te gaan met het leven en de dingen die ons overkomen. Denken dat je in een complottheorie zit, geeft spanning aan je leven en kan functioneren als een bron van zingeving. En dit is ook de bedenking die Verhoft in zijn laatste hoofdstuk maakt: het is misschien leuker om deel uit te maken van een spannend geheel dan te bedenken dat de mens niet meer is dan een stofje in een doelloos universum. Daarnaast vinden de ‘platte-aarders’ ook verbondenheid bij elkaar: het is een kleine groep, ze zien zichzelf als underdogs en krijgen vaak te maken met hoongelach. Als reactie hierop duiken ze net nog dieper in hun geloof. Het zal ook niet verbazen dat het merendeel van de ‘platte-aarders’ laaggeschoolde en religieuze mensen zijn waarbij jongeren het meest vatbaar zijn om geloof te hechten aan deze verhalen.

Het is misschien leuker om deel uit te maken van een spannend geheel dan te bedenken dat de mens niet meer is dan een stofje in een doelloos universum

TIJD VOOR CONVERSATIE

Als conclusie roept Verhoft op om in gesprek te gaan met ‘platte-aarders’. Het moedeloos ophalen van de schouders of een sneer geven, sterkt de aanhangers net in hun overtuiging. Tijd dus voor een conversatie die gefundeerd is op feitenmateriaal en kritisch en wetenschappelijk denken.

De platte aarde is een boek dat aangenaam en vlot leest. In een dikke honderd pagina’s laat Verhoft je kennismaken met de ‘platte-aarders’ en verklaart hij waarom deze absurde theorie bij mensen aanslaat. Toch nog een kritische noot: ik vrees dat Verhofts boek ook aansluit op het algoritme-idee dat van toepassing is bij de sociale media. Zijn boek geeft een specifieke, wetenschappelijke en kritische kijk op het thema. Daarnaast wordt het boek uitgegeven door ASP en Skepp. De kans dat zijn boek enkel zal gelezen worden door mensen die al kritisch en wetenschappelijk ingesteld zijn, is groot …

Los van deze bedenking is het boek zeker de moeite waard om te lezen. En ik zorg dat ik een exemplaar bij de hand heb om mee te geven aan mensen die me tot de ‘platteaarders’ willen bekeren.

Frank Verhoft, De platte aarde, ASP (Academic and Scientific Publishers): 2020, 128 p.