Het nieuwe bouwen

finance revolutionair bouwen

Het nieuwe bouwen

Duurzaam bouwen is reuze makkelijk. Mits de bouwsector radicaal verandert.

TU-professor Hennes de Ridder predikt niet veel minder dan een revolutie.

Het resultaat: geldwinst, tijdwinst en duurzame winst.

Tekst Rob Stallinga Fotografie Bart Muhl

44 safe

revolutionair bouwen finance 2 In de bouw is duurzaamheid niet aanwezig

Met duurzame bouw kan veel worden gewonnen. Ruim de helft van de CO2-uitstoot is bouwgerelateerd. In gebouwen wordt ook enorm veel energie verbruikt. Is het niet voor verwarming, dan wel voor verkoeling. In de huidige bouw gaat nodeloos veel materiaal verloren. Flexibiliteit is ver te zoeken. Met de komst van elke nieuwe bewoner, particulier of zakelijk, worden de vuilcontainers klaargezet.

De bouw kan ook een stuk goedkoper als niet elke keer weer het wiel opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Budgetoverschrijdingen zijn hiervan het logische gevolg.

Volgens hoogleraar Hennes de Ridder (1947) moet het helemaal anders. Hij heeft een duidelijk idee hoe. De Ridder, die veel ervaring heeft in de bouw – hij werkte onder meer mee aan de stormvloedkering in de Oosterschelde en die in de Nieuwe Waterweg – bekleedt sinds 1999 de leerstoel methodisch en integraal ontwerpen op de faculteit civiele techniek van de TU Delft. Zijn visie op de bouw is verpakt in het Living Building Concept, dat hij in 2006 lanceerde. Het concept is radicaal. Tenminste, voor de bouw. Want eigenlijk wil deze bouw­ visionair niet veel meer dan dat de bouwsector eindelijk gaat opereren zoals elke andere branche. ‘In de bouwwereld is men gewend te werken met eisen en niet met wensen.’

Twintig stellingen maken zijn concept duidelijk.

Professor De Ridder, het woord is aan u.

1 De huidige bouw is een chaos ‘Ik heb vanochtend college gegeven over het ontwerpen en implementeren van systemen.

Hoe je de bouw van tunnels en bruggen in grote teams organiseert. Daar mankeert het nu aan in de bouw. Projectmanagers kunnen niet meer sturen. De kennis is verdwenen.

Daarom wordt de A73 de hele tijd gesloten.

Met de aanleg van de nieuwe Coentunnel gaat het ook al niet goed. De Noord/Zuidlijn in Amsterdam is het ergste. Dat wordt een ramp.

Het huidige bouwen is nog altijd handwerk.

Het is grootschalig ambachtelijk. Kleinschalig ambachtelijk is enig; grootschalig is levensgevaarlijk.’

‘Tegenwoordig wordt weliswaar alles met dubbel glas opgeleverd, maar als de mensen vervolgens de ramen open doen, is de besparing vervlogen. Bovendien, in gebouwen, vooral de grote, wordt meer energie gebruikt om te koelen dan om te verwarmen – onvoorstelbaar eigenlijk op onze breedtegraad. En waarom?

Omdat architecten graag glaspaleizen ont­ werpen. Suboptimaal, net als ons faculteits­ gebouw. Ik heb meer last van de warmte dan van de kou. ’s Zomers wordt het hier veertig graden. Het glas is enkel, de kozijnen zijn van staal, zonwering is er niet. De hitte raak je niet meer kwijt, omdat het beton alles vasthoudt.’

3 Productontwikkeling is in de bouw ver te zoeken ‘In de bouw is productkennis niet aanwezig.

Producten worden ook niet getoetst. Men bouwt maar wat. In de bouw wordt amper aan productontwikkeling gedaan. Vergelijk dat eens met de autobranche. Zet een auto van nu naast eentje van negentig jaar geleden. De huidige auto heeft nog altijd vier wielen en een stuurwiel. Daarmee houden de overeenkomsten wel op. Het brandstofverbruik van de moderne auto is nog maar twintig procent van toen. Dan de bouw. De huizen van nu zijn slechter gebouwd dan die uit de jaren twintig.

Ze zijn ook minder waard.’

4 De vermindering van de uitstoot van CO2 moet in de bouw beginnen ‘De helft van de totale CO2-uitstoot in de wereld is bouwgerelateerd. Wil je de die uitstoot substantieel omlaag brengen, dan moet je met de bouw beginnen. Temeer daar het ook nog eens veel geld oplevert.’

5 De bouw moet compleet op de schop ‘Uitgangspunt van mijn Living Building Concept is dat de bouw onderdeel wordt van de normale consumentenwereld. Als ik straks een stadion wil, dan ga ik naar een specialist die het ding digitaal in de etalage heeft. Nu is de situatie heel anders. Nu ga je eerst naar een architect, dan naar een constructeur, vervolgens komt een installateur langs en ten slotte moet een aannemer alles in elkaar proberen te zetten. Niemand van de aanbieders is verantwoordelijk voor het eindproduct. De bouwsector is de enige sector waar de klant tot in het kleinste detail bepaalt wat er moet komen en

er dus ook verantwoordelijk voor is. Als je op de bouwmanier uit eten gaat, dan nodig je drie restaurants uit om een prijs te maken voor het recept dat je zelf meeneemt. De goedkoopste wint. Grote kans dat de winnende kok weinig om handen heeft, want anders zou hij de prijs niet zo laag hebben gezet. Maar goed, die kok maakt dat eten wel voor de eerste keer. Hij ziet ingrediënten die hij niet heeft. Paniek! De maaltijd komt veel te laat. Het is niet te eten.

Een dispuut is het gevolg. In de huidige bouwwereld is elk bouwwerk een uniek, eenmalig project. Alles moet steeds opnieuw worden berekend en getekend. De uitkomst is dat de prestaties van de gebouwen ondermaats zijn.’

6 Een huis kopen moet niet anders zijn dan een computer kopen ‘Loop ik een computerwinkel binnen, dan zal een verkoper direct naar mijn wensen vragen.

“Waarvoor wilt u de computer gebruiken?

Hoeveel geld denkt u uit te geven? Zijn er ook kinderen die hem gebruiken?” De verkoper probeert dus te achterhalen waar je de computer voor nodig hebt. Vervolgens laat hij zijn producten zien. Die producten zijn goed, beproefd en snel leverbaar. Zo moet het ook met de bouw gaan. In het Living Building Concept beschikken bouwondernemingen over uitgebreide catalogi. Alle extra wensen en variaties zijn mogelijk. De catalogus is oneindig. Digitaal kan alles. Bovendien kopen mensen op deze manier wel een tweedehands huis, dus waarom zou dat niet ook met nieuwe huizen kunnen.’

7 Industrieel bouwen met standaard verbindingen is de oplossing ‘Toekomstige bouwcomponenten worden allemaal industrieel geproduceerd. Alle variaties zijn mogelijk. Een kozijnenfabriek kan alle kozijnen maken die je kunt bedenken, desnoods scheef. Maar het is wel industrieel. Het is dus altijd goed, als de verbindingen maar zijn gestandaardiseerd. Het past, altijd, ook al zijn de materialen en afmetingen anders.’

8 Het nieuwe bouwen leidt tot betere gebouwen en meer variatie ‘De bouwbedrijven van de toekomst zijn integrale ketens, met architecten in dienst. Alles wat ze gebruiken is uitneembaar en herbruikbaar. Vergelijk het met Lego of Meccano. De bouwstukjes passen altijd. Ze zijn herbruikbaar en courant. En nee, de wereld wordt dan helemaal niet gelijkvormig. Integendeel. Het >

safe 45

finance revolutionair bouwen resultaat is niet alleen veel beter, maar leidt ook tot meer variatie. Nu worden bakstenen nog ter plaatse op maat gehakt. Straks worden de stenen kant-en-klaar geleverd, precies op maat.’

9 De bouw kan veel goedkoper ‘Industrieel bouwen is altijd goedkoper dan het huidige ambachtelijke werk. Faalkosten zijn van de baan. Alleen dat scheelt al tien miljard euro per jaar. Je hebt veel minder disputen. Bovendien koopt de consument producten die zijn gegarandeerd.’

10 In de toekomstige bouw is alles herbruikbaar ‘Nu wordt een gebouw ontworpen voor een economische levensduur van 35 jaar. Maar een baksteen kan drieduizend jaar mee. Een goed uitgevoerde betonnen balk heeft een houdbaarheid van driehonderd jaar. Wordt een gebouw gesloopt, dan wordt alles vergruisd.

Dat is geen cradle to cradle, dat is downgraden!

Natuurlijk, het staal van een brug is herbruikbaar, maar dan moet het wel eerst naar de hoogovens. Dat kost allemaal heel veel CO2.

Ik geloof in klikstenen. Die zijn niet van echt te onderscheiden. Die stenen kun je als nieuw gebruiken in een ander gebouw. Geen cement, geen pur, geen foam, alleen maar klikken. Dat scheelt een boel afval. Ook voor de energiehuishouding is het een stuk beter. Omdat alles past, is er geen tocht.’

11 Bouwtransport kan met dertig procent omlaag ‘De nieuwe manier van bouwen scheelt ook enorm in transport. Een kwart van het wegtransport in Nederland is nu bouwgerelateerd.

Dat zijn allemaal van die halftransportjes die naar de verschillende bouwplaatsen rijden waar amper opslag is. In mijn model worden de bouwcomponenten zo veel mogelijk in de fabriek gemaakt en diezelfde fabriek optimaliseert het transport. Dat scheelt al snel dertig procent bouwverkeer.’

12 Bouwen kan veel sneller ‘Het mooie is ook dat in het nieuwe bouwen de bouwtijd drastisch omlaag kan. In vijf weken is een huis af, inclusief de fundering. Nu worden dakkapellen al kant-en-klaar geleverd.

Straks worden alle componenten veel groter.

Het huis, kantoor of stadion van de toekomst is een bouwpakket.’

46 safe

13 Er komt eindelijk competitie in kwaliteit ‘In mijn systeem ontstaat er competitie tussen integrale aanbieders. Nu is het enkel een prijscompetitie tussen bouwers. Er is amper interesse voor kwaliteit. Het gaat er alleen om te bouwen wat er op de tekening staat. Er is geen innovatie. De staat van de bouwwerken is daarom niet wat het kan zijn. Er kunnen enorme sprongen worden gemaakt in de nieuwbouw. De prijs blijft belangrijk, maar de waarde die je ervoor krijgt is net zo belangrijk. We zitten immers niet alleen in een kredietcrisis, maar ook in een klimaatcrisis. In mijn systeem zit duurzaamheid in de competitie. Leg de wensen maar neer. Maar het moet wel gevalideerd zijn. Het energiekeurmerk van een gebouw is dat nu niet. Niemand weet of de cijfers kloppen. Met mijn plan van aanpak kun je de zaak modulair toetsen. Als we willen, kunnen we best energieneutraal bouwen. Niet een enkel gebouw, maar allemaal.’

14 Houd op met tailor made bouwen ‘Nu denkt de bouw nog dat de klant het belang­ rijk vindt om zijn eigen huis te bouwen. Maar de gemiddelde woontijd van een Nederlandse burger in een huis is minder dan tien jaar.

Waarom zou je dan op maat bouwen? Wie in een oud huis woont, heeft ook geen inspraak gehad in de dakvormen. Mijn advies: maak gewoon mooie spullen. Bouw gevarieerd.’

15 De toekomstige bouw is flexibel ‘Bouwaanpassingen zijn in mijn concept simpel gepleegd. Zonder afval en stof. Containers voor de deur die het vuil afvoeren, zijn niet meer nodig. Je kunt alle wanden verplaatsen zonder dat dit gevolgen heeft. Krijgt een gebouw een nieuwe functie, dan is dit geen probleem. Er komen binnenkort een school in Veenendaal en een ziekenhuis in Den Helder die je kunt uitbreiden of inkrimpen. En ik ben nu met ProRail in gesprek over de aanleg van honderden onderdoorgangen. Tot nu toe werd elk onderdoorgangetje helemaal opnieuw ontworpen. Ik ga met hen werken aan een te variëren gestandaardiseerd digitaal concept dat in elke situatie toepasbaar is. Moet de zaak later een meter breder, dan kan dat.’

16 Alle risico’s voor het bouwwerk liggen straks bij de bouwers ‘In mijn oplossing ligt het risico van het product geheel bij de bouwers. Dat is niets bijzonders.

‘ Als Den Haag de bouw hervormt volgens mijn concept, dan is veel opgelost’

revolutionair bouwen finance Dat is in de auto-industrie en alle andere sectoren ook zo. En kijk, de auto van tegenwoordig is superdegelijk en milieuvriendelijk.’

17 De toekomstige bouwonderneming is een specialist ‘Sla je nu de gele gids open, dan zie je alleen maar beroepen: aannemers, loodgieters, stukadoors, architecten, tegelzetters, bouwkostendeskundigen, et cetera. In de toekomst wordt de bouwbranche onderverdeeld in stadions, kantoren, bruggen, theaters, hotels, ziekenhuizen, et cetera. Bedrijven die zogenaamd alles kunnen bouwen, verdwijnen.’

18 Het verzet tegen verandering in de bouwsector is groot, maar verdwijnt ‘Precies wat ik nu voorstel, is tien jaar geleden in de scheepsbouw gebeurd. Daar is inmiddels alles gestandaardiseerd. Een jacht is nog altijd maatwerk, maar het binnenwerk is allemaal hetzelfde. Alleen in Korea doen ze nog aan handwerk. Kom je bij scheepsbouwer Damen met een tekening aanzetten, dan kijken ze er niet eens naar. “Daar ligt onze catalogus. Kijk maar of er iets van uw gading bij zit.”’

19 Een nieuwe manier van bouwen is de oplossing van veel problemen.

‘Met de eerste Ikea-kast ben je een tijdje bezig. De vierde is vier maal zo snel in elkaar gezet. Maar de bouw is altijd bezig met het in elkaar zetten van de eerste kast. Dus je weet dat ze vier keer te lang bezig zijn, dus veel te duur bouwen. In de bouw gaat meer dan zeventig miljard euro om. Als Den Haag de bouw hervormt volgens mijn concept, dan is veel opgelost. Het levert veel geld op, we zijn van de files af, de uitstoot van CO2 kan omlaag.

Als je het mondiaal doet, dan zijn veel grote problemen uit de wereld.’

20 De consultants zijn niet blij met deze veranderingen. Dat zouden ze wel moeten zijn ‘De sector moet veranderen. Bijna iedereen denkt dat dat niet kan. Onzin natuurlijk. Twee­ honderd bedrijven leveren al eindproducten.

Het gaat nu om het opschalen. De consultants hebben veel plezier aan de huidige chaos in de bouw, omdat ze niet verantwoordelijk zijn voor de bouwwerken. Maar ook in mijn concept is er voor hen voldoende werk. Klanten hebben altijd advies nodig, aannemers ontwerpers.’ ■

safe 47