નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
મ ો,
ડસે બર
8
રોજ
2017ના
રોપાયે ું નસગ સે ુ ું નાનકડુ બીજ, આપ સૌના
ઉ સાહવધક
ેમ સચન વડે આજે બે વષ પછ
અમાર
અપે ાથી પણ આગળ જઈ
સાર ર તે અંકુ રત થ ું છે . તેનો
યાપ
વદેશના અનેક એવા
ધ ુ ી ફેલાયો છે કે
જ ા ુ સે ુનો
વ તારો
જ ુ રાતી વાચકો અને
જ ુ રાત સ હત દેશ યાં
કૃ ત
ેમીઓ વસે છે . નસગ
યાપ એટલો બધો વધવાની
ુશી કરતાં પણ એ
વાતનો વ ુ આનંદ થાય છે કે હવે આજના સતત ન ું કૃ ત ેમી મ
ણવા અને અપનાવવા માટે
કૃ ત ેમીઓ
ત ૃ થયા છે . કોઈ
યારે એમ કહે છે કે નસગ સે ુમાથી મેળવેલ
મા હતીના ઉપયોગથી તેઓને
ૂબ જ લાભ મ
ૂબ જ આનંદની અ ુ ૂ ત થાય છે . મળતો આટલો આદર કર
ૂબજ
નેહ ખરેખર
ો છે ,
યારે
કૃ ત ેમીઓ તરફથી દયને ભાવથી તરબતર
અને દરવખતે આગામી નવા લેખોને કઇક
વશેષ જ
બનાવવા મહેનત કરવા ું જોમ ભર દે છે .
2
નસગ સે ુ
સીધી વાત છે કે કોઈપણ પેઢ ું સરવૈ ું યારેજ નફાવા ં ુ બને છે કે
યારે તે પેઢ સાથે કોઈ પણ ર તે સંકળાયેલ
સાચા
દયથી તેમાં પોતા ું યોગદાન આપે. નસગ સે ુને ખરા
અથમાં સ ૃ ધ બનાવવામાં અનેક લોકોનો સહયોગ છે . આ
સંગે હુ એ તમામ
ય ત
ા ત થયો
યે માર લાગણી ય ત કરવા
આ ુર છુ . આ ઉપરાત નસગ સે ુ પ રવારના તમામ વડ લો મ હલાઓ -
વ ુ ાનો વગેરે સ યોને આ તકે હુ
ુભકામનાઓ
અને ધ યવાદ પાઠ ું છુ . મ ો, આવતા સમયમાં આપણે નસગ સે ુને હ બનાવી શક એ તે માટે આપના મંત યો અને
વધારે
ે
ચ ૂ નો જ રથી
મોકલશો. આપ સૌના સહકાથી ગતવષ કરતા પણ વધારે ગ તથી આપણે એ માગ પર આગળ વધીએ. આપનો, Sarman Ratiya - નસગ સે ુ
3
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. ઘર આંગણા ું ઉ મ ઔષધ - અરડુસી 2. પ ી પ રચય - નાની
ુતવાર
3. નદણ - ખેતરાઉ ુ દરડ 4.
ુંદર પતં ગ ું - રાઉ ડેડ પીએરોટ
5. ઔષધીય અને મસાલા પાક - મરચી 6. સીતાફળ : આ દવાસી સમાજ ું ક પ ૃ ા 7. વન પ તઓનો આ યા મક સંદેશા 8.
ુ તક સમી ા - ધ
કુ ઓફ ઈ ડયન
ઝ
9. Flowers Of The Sunday
4
નસગ સે ુ
1. ઘર આંગણા ું ઉ મ ઔષધ - અરડુસી અરડુસી
ભારતીય
ઉપખંડ પર થતી અ યંત
ઉપયોગી
ઔષધી
અને
ણીતો લા ટ મલે શયા અને ચીન સાથે દ ણ એ શયાના
દેશ ું
હબલ છે .
તે
ળ ૂ વતની છે .
આ વન પ ત ું બોટ નકલ નામ જ ટ સયા આધાટોડા (Justicia
adhatoda) છે અને તે ું જૂ ું નામ આધાટોડા વે સકા (Adhatoda vasica)
છે . તે એકે થેસી (Acanthaceae) કુ ળની વન પ ત છે .
તેના સામા ય નામો મલબાર નટ (Malabar Nut),
હાઈટ વાસા
(white vasa), યલો વાસા (yellow vasa), વગેરે છે .
અરડુસી એક બારેમ ાસ લી ું રહે ું
ુ પ છે જે 2 મીટર જેટલા
ચા
થાય છે . પાંદડા લે સ જેવા આકારના, કદમાં મોટા હોય છે . આ પાંદડાઓ કુ મળા હોય
કાડની આસપાસ સામસામે ગોઠવાયેલ હોય છે . પાંદડાઓ યારે ચમકતા હોય છે પર ુ પછ ની વયે ક થઇ રગના
લીલા બને છે .
ુ પ વ યાસ કલગી
નીકળતો જોવા મળે છે . આ
ૂ લો એક
કારનો જે શાખાઓના છે ડથ ે ી લ ટરમાં ખીલેતા જોવા મળે છે
લ ટર ભાલાની ટોચ જેવો આકાર ધરાવે છે . તેના
ૂ લ સફેદ 5
નસગ સે ુ
રગોના અને હૂ ડ ધરાવતા હોય છે . ૂ લના
નીચલા
હોઠ
પરની
પાંખડ ઓમાં
વાયોલેટ
રગના
છાટણા
છે .
ફળ
ન સ
કારના અને તેની અંદર
ુ કળ
હોય
બીજ હોય છે .
અરડુસી આ વ ુ દક છોડ છે તેના દવાઓ
બનાવવામાં
અસં ય
ઉપયોગો છે , એટલે તે
ુશોભનના
ૂ લ છોડ તર કે ઉગાડવામાં આવતો નથી. આ છોડ ું
ળ ૂ , પાન અને
છાલ ઉધરસ, અ થમા, વગેરે સામે
ૂબ જ ઉપયોગી છે . આપણા
દેશના લોકો બાળકોની શરદ નો ઉપચાર કરવા માટે પાંદડાઓના રસ સાથે મધને મ ત કર ને પીવડાવે છે . તેના પાનનો ઉકાળો કે રસમાં અ ય ઓસ ડયા ઉમેર ને કફ, ઉધરસ, લોહ વા,
કૃ મ,
મ ુ મેહ
વગેરેમ ાં
ાસ, શરદ , યો
ય
છે .
ટા ટ ,ું સસણી, અવલેહ
વ પે
આ વ ુ દક ઔષધ વાસાવલેહ બનાવવામાં અરડુસી વપરાય છે .
અરડૂસીને સં કૃ તમાં વાસા અને વાસકા કહે છે .
6
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય - નાની નાની
ુતવાર
ુતવાર નાના કદ ું કાદવ ક ચડ
ું પ ી છે . તે જમીન પર
ઘણો સમય
વતાવે છે . તે ું મા ું અને
પાછળનો ભાગ સતત ઉપર નીચે કર ને જમીન પર ફરે છે અથવા ખોરાક મેળવે છે .
આ
અસામા ય
વતનને
" ટ ગ"
કહેવાય છે . તે ું વૈ ા નક નામ એ ટ ટસ હાયપોલી કુ ોઝ (Actitis hypoleucos) છે .
તે
અં ે
(Common
માં
કોમન
સે ડપાઇપર
Sandpiper)
તર કે
ઓળખાય છે .
શર રના ઉપલા ભાગો (મા ું, પીઠ અને છાતીનો ઉપલો ભાગ) પડતા રાખોડ ઘેર
રેખાઓથી
હોય
છે .
રૂ ાશ
પીછા અને આવર ત
શર રની
નીચેની
બાજુ સફેદ રગની હોય છે . પાંખોમાં
મહ વ ૂણ
બાર હોય છે જે દર મયાન જ
સફેદ લાઇટ
યમાન થાય છે . તેની ચાંચ લાં બી અને સીધી, ના ું
શર ર અને ટૂકા પગ હોય છે . માદા નરથી કદમાં સહેજ મોટ હોય છે . 7
નસગ સે ુ
તેની
ઉડવાની
શૈલી
અ ડ પાંખવાળ છે . તે ું
ઉ યન
છ છર
પાંખના ટૂકા
લાઇ સ
સાથે
જોડાયેલ
બી સવા ં ુ
છે . જમીનની ન
ઝડપી,
તે
ઘણીવાર
ક અથવા પાણીની સપાટ પર ઉડે છે .
તે જમીનની સપાટ પરથી ખોરાક મેળવે છે . તે સામા ય ર તે રેતાળ, પ થરાળ
અને
ધારવાળ
નદ ઓ
ન
ખડકાળ અને
કના ઘાસના મેદાનો પર
ખોરાક શોધે છે . તે એકલા અથવા નાના જૂ થોમાં ખોરાક શોધે છે , પર ુ તે રા ના સમયે 30 થી 100 પ ીઓના જૂ થમાં રહે છે .
માળાઓ હમેશા પાણીના એક ભાગની ધારની ન
ક
થત હોય છે ,
જે કનારાથી લગભગ 100 યાડની અંદર જ હોય છે . માળો સામા ય ર તે
યાપક-પાંદડાવાળા છોડની છાયામાં બનાવવામાં આવે છે .માળા
બાંધવાની ઋ ુ દર મયાન એક જોડ ઘણા માળાઓ બધવા ું શ
કરે 8
નસગ સે ુ
છે , પર ુ તે ભા યે જ
ૂરા
થાય છે . તે વા ત વક માળ ું નમાણ
જોડ ું
સંવનન
સમા ત થયા પછ બાંધે છે , તે
2-3
ચનો
દબાયેલો
જમીની બહાર નીકળતો અને ૂકા ઘાસ અને લાકડાની સામ ીથી બનેલો હોય છે . ઘણીવાર તે માદા ારા શ
થાય છે અને નર
રગના સફેદ, ચ હો સાથે
ૂરો કરે છે . તે મ હનામાં 3-5
ડા મેલા
ુલાબી અથવા આછા લીલા રગના ટાપકાઓ અથવા રુ ા રગના હોય છે .
9
નસગ સે ુ
3. નદણ - ખેતરાઉ ુ દરડ વેલડ કે ખેતરાઉ
ુ દરડ એક નાના
ુ લોવાળ મો નગ લોર છે જેના અય
સામા ય
નામો
રુ ો પયન
બાઈ ડવીડ (European bindweed), વાઈ ડ લોર
(Wild morning glory),
bindweed), ઓ કડ મો નગ વગેરે છે . તે
લોર
ુજરાતીમાં ખેતરાઉ
ઓળખાય છે . આ
(Convolvulus
એ લ ુ
બાઈ ડવીડ
મો નગ (Annual
(Orchard morning glory), ુ દરડ , વેલડ કે હરણપગી તર કે
ૂ લ ું બોટ નકલ નામ કોનવોલ લ ુ સ આરવે સસ
arvensis)
છે ,
(Convolvulaceae) કુ ળની લતા છે . આ
તે ૂલ
કોનવોલ લ ુ ેસી રુ ોપ અને એ શયા ું
ળ ૂ વતની છે .
ખેતરાઉ
ુ દરડ
બહુ વષા ુ
વળવેલ
કાર ું નદણ છે , જે 2 મીટર પાંદડા
ુધી વધે છે . તેના એકાતરે
અને 10
નસગ સે ુ
સપાકાર
ર તે
કાડ
ની
આસપાસ ગોઠવાયેલા
હોય
છે . પાંદડા લાં બા અને આકારના હોય છે . રગના હોય છે . તેના મળે છે . તે ું કે
ૂ લો
તીર
જેવા
પે ટ આકારના, સફેદ અથવા આછા
ુલાબી
ૂ લો મ ય ઉનાળા થી શયાળા દર મયાન જોવા
ૂ લ વેલાના
કાડ અને પ કોણ વ ચેથી નીકળે છે . ફળ
લ ૂ જેવા જેમ ાં બે બીજ હોય છે , તેને યો ય અંકુરણ પામવા
વાતાવરણ મળે ન હ યાં
સી. આરવે સસના
ુધી તે
ુ ુ ત રહ શકે છે .
ળ ૂ વતનની બહાર દાખલ
થયાની વગતોના ઘણા ઓછા અહેવાલો મળે છે . જો કે, તે ું સંભવત તે
ૂચવવામાં આ
ું છે કે
એ ુ સએમાં બીજના દૂષક (કૃ ષ
અને બાગાયતી બંન)ે તર કે દાખલ થ ું હ ું (રા
તેના
ય ઉ ાન સેવા, 2016).
ળ ૂ નો ઉકાળો પથર , ઉનવા, ર ત વકાર
વગેરેમ ાં વપરાય છે .
11
નસગ સે ુ
આ લતા ખાસ કર ને
શયાળે વાડ
કે ખેતરોના શેઢે અને તેની
આસપાસ ઉગે છે , તે ર ગણી, ઘ , રજકો, ગાજર વગેરે પાક સાથે ન દણ તર કે ઊગે છે . તે બગીચામાં અથવા લૉનમાં અ ય ન દણની આસપાસ પણ ઊગતો જોવા મળે છે .
"કોનવોલ લ ુ સ" નામનો અથ થાય છે (રા
ુંથ ું, અને "આરવે સસ" અથ ખેતર
ય ઉ ાન સેવા, 2016). તેના પણનો આકાર હરણની
ખર જેવો હોવાથી
ુજરાતીમાં હરણપગી કહે છે .
12
નસગ સે ુ
4.
ુંદર પતં ગ ું - રાઉ ડેડ પીએરોટ
રાઉ ડેડ પીએરોટ (Rounded Pierrot)
ૂબ જ સામા ય ર તે દેખા ું અને નાના કદ ું
ુંદર
પતં ગ ું
તે ું
છે .
વૈ ા નક નામ ટા કસ નારા (Tarucus nara) છે ,
જે
લાઈસીનીડ
(Lycaenidae) કુ ળની પતં ગ ું છે .
ૂબ જ નાના કદ ું પતં ગ ું છે , જેની નીચેની તરફની પાંખો સફેદ રગની અને તેના પર ઘેરા કાળા રગની લાઈનો જેવા નશાનો જોવા મળે છે . સૈલના છે ડા પર
ખ ુ ચ
જોવા મળે છે . નર પતં ગયાની
પાંખો ઉપરની તરફ ઘેરા વાદળ રગની, જેના પર પાંખોની ફરતે કાળા રગની પાતળ બોડર અને પાંખોની વ ચે એક કા ં ુ નશાન હોય છે . માદા પતં ગયાની પાંખો ઉપરની તરફ આછા ક થઈ રગની, જેમ ાં પાછળની પાંખો પર કનારા તરફ કાળા રગના ધ બાની લાઈન જોવા મળે છે .
તે ઝડપથી ઉડ ું પતં ગ ું છે . તે ઝાળ ઓમાં અને ઉડતા ઉડતા યાં જ બેસી
ૂબ જ ની ું ઉડે છે ,
ય છે . 13
નસગ સે ુ
તે ભારત, પા ક તાન, નેપાળ અને તે
દ ણ
ભારત,
ુજરાત,
દ હ,
હમાચલ, પ
મ
ીલંકામાં જોવા મળે છે . ભારતમાં
સ બંગાળ
મ, ુધી
જોવા મળે છે .
લાવાનો
ુ ય ખોરાકનો છોડ ઝ ઝ ફસ (બોર) ની
પતં ગયાના લાવાને
મેટોગે ટર નામની ક ડ ઓ
તેની દેખરેખમાં જ આ પતં ગયા ું
તઓ છે . આ
ુર ા આપે છે , અને
પ ુ ા બને છે .
14
નસગ સે ુ
5. ઔષધીય અને મસાલા પાક - મરચી મરચાએ એક અગ યનો શાકભા
, મસાલા અને ઔષ ધય પાક છે . તા
લીલા
મરચા
શાકભા
તર કે તથા લાલ
ુકા મરચા રસોઈને વાદ બનાવવા
તેમજ
ઉપલ ધ
તૈય ાર
બ
રમાં
વાનગીઓ
(ફા ટ ૂ ડ), અથાણા વગેરેમ ાં વ ા
ઓછા
ઉપયોગ
થાય
વૈ ા નક
નામ
એ મ ુ
annuum) સોલેનસ ે ી કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે પેપર
(green pepper),
pepper),
માણમાં છે .
કે સકમ
(Capsicum છે ,
(paprica),
જે
(Solanaceae)
માં ચીલી પેપર (chilli pepper), પેપ રકા
તે ું
રેડ પેપર
ીન (red
વીટ પેપર (sweet pepper), વગેરે નામોથી ઓળખવામાં
આવે છે .
મરચી
ૂબ જ
વ વધતા ધરાવતી, સામા ય ર તે એકવષા ુ છોડ
અથવા અધ ુ પ છે , 0.5 - 1.5 મીટર
ચો અને સીધો વધતો, ઘણી 15
નસગ સે ુ
શાખાઓવાળો હોય છે , જે એકવષા ુ છોડ તર કે ઉછે રવામાં આવે છે . કાડ
અ નય મત
કોણીય,
ઘણી
શાખાઓવા ં ુ અને શાખાઓ
પાસે
ુ મ વાળ હોય છે .
શાખાઓ
લીલી
કે
રૂ ા
લીલા રગની અને ગાં ઠો પાસે પણ
ં ડુ રગના ટપકાઓ આવેલા હોય.
ૂબ જ વ વધતાવાળા, સાદા, આંતરે આવેલા, અંડાકાર અને
આછા થી ઘેરા લીલા રગના હોય છે .
ૂ લ સફેદ રગના એકલા અને
મોટા ભાગે શાખાના છે ડા પરથી નીકળે છે . ફળ પ પ વગર ું બેર કાર ,ું આકાર, કદ, રગ અને તખાશમાં મોટા ભાગે ઓછા વ ા લીલા, પીળા, પીળા અને
મ કે
ૂબ જ વ વધતા ધરાવે છે ,
માણમાં શકુ આકારના, કાચા હોય ં ુ ડયા રગના અને પાકે
યારે
યારે લાલ, કેસર ,
રૂ ા રગના બને છે . બીજ ગોળાકાર, ચપટા અને આછા
પીળા રગના હોય છે .
સી. એ મ ુ
ત અમે રકાની
ળ ૂ વતની છે (એસેવેડો-રોડ ર ઝ અને
ગ, 2012) પર ુ તે ું અસલ ઉ પ
થાન અ ન
ત છે . તે મ ય
અમે રકાના એક જ લા (બા ુ અને ડ , 2003) માંથી ઉ
યો હતો
અથવા મે સકોમાં ઉછે રવામાં આવતો હોવા ું અ મ ુ ાન કરવામાં આવે 16
નસગ સે ુ
છે (એ લ ુ ર-મેલે ડ ઝ એટ અલ., 2009). પીકસ ગલ આ
ું છે કે સી.એ મ ુ વેરાયટ
લે ીયસ
ઉછે રવામાં આવતી સી.એ મ ુ વેરાયટ
ૂચવવામાં
લ ુ મ એ સે લ મે સકોમાં
એ મ ુ ની વાઇ ડ
(એ લ ુ ર-મેલે ડ ઝ એટ અલ., 2009). મેસોમે રકાના છોડમાંનો એક, કે સકમ પ
ારા
ૂવજ છે
થમ ઉછે રેલા
મી ગોળાધમાં સં કૃ તની શ આતથી
ણીતો છે અને 7500 બીસીથી તે માનવ આહારનો ભાગ છે . તે ાં તો
ટોફર કોલ બસ અથવા તેના સાથી ચ ક સક ચા કા હતા
જેમણે 1493-1494 ની આસપાસ અમે રકામાં કે સકમના ઉપયોગની ણ કર હતી અને ચો સપણે કોલ બસ જેણે તેને કય હતો; મય
રુ ોપમાં દાખલ
17 મી સદ ના મ યભાગમાં, કે સકમની ખેતી દ ણ અને
રુ ોપમાં મસાલા અને ઔષ ધય દવા તર કે કરવામાં આવી હતી,
જેમ ાં એક
પાન અને પાંચ ભારતની
તઓને આ સમયે દાખલ
કરવામાં આવી હતી (પોટુગીઝમાંથી, વસાહતોમાં મોટા પાયે વાવેતર માટે)
(બા ુ અને ડ , 2003).
કે સકમ જમૈકામાં 1871ની આસપાસ દાખલ કરવામાં આ
ું હ ું,
કેમ કે મેક ફડેને જો ું કે કેરે બયનના વતની લોકો કે સકમના ફળનો ઉપયોગ ખોરાક અને પીણા તર કે કરતા હતા, પર ુ વન પ તનો ઉ લે ખ તઓ
ારા કરવામાં આ યો નથી (મેક ફડેન, 1871).
તેવી જ ર તે લોરા ઓફ
ટુ ટુ
રકોમાં પણ, બેલો એ પીનોસા (1881) એ તેના રકોમાં આ
તનો ઉ લે ખ કય નથી, જોકે સી. 17
નસગ સે ુ
બેકેટમ શામેલ હ ું. આ ત ું
બ ડામાં ુ
ટન
1918
માં
ારા
અવલોકન કરવામાં આ હ ું,
જેમણે
ું તે
ઉ ણક ટબંધીય અમે રકામાં પણ
હોવાનો
અહેવાલ
આ યો હતો અને એચ.બી. મોલ તર કે ટા તે
"
ારેક
વ તારોની
ું હ ું કે વાવેતરના
બહાર"
દેખા ું હ ું. આ
પણ ત
હવે વે ટ ઇ ડ ઝ, લેસર અને
ેટર
એ ટલેસ,
(એ સવેડો-રોડ ર ઝ અને
એ શયામાં, આ
ટુ
રકો
અને
વ જન
આઇલે સ
ગ, 2012) માં જોવા મળે છે .
તઓ ફ લપાઇ સીસ
ારા 1888
કરવામાં આવી હતી, કારણ કે તે પાટનગર-મ નલા ન પર જોવા મળ હતી; 1888
ુધીમાં તેના
ુધીમાં દાખલ ક તાલ વો કે નો
પાનીઝ અને ચાઇનીઝ
થા નક નામો પણ હતા, જે દશાવે છે કે તે દેશોમાં તેની રજૂ આત 1888 પહેલા પણ થઈ હશે (ટે નસન- ુ સ, 1888).
18
નસગ સે ુ
મરચાંના અનેક
કારના અથાણાં બનાવાય છે , જેમ કે ખાટા મરચાં,
ખારા મરચાં, છા શયા મરચાં, ગ ગ
ો
રુ બો બનાવાય છે .
ા મરચાં, વગેરે. લાલ મરચાંને પીસીને
ૂકા લાલ મરચાં અથાણાંમ ાં ઉમેરાય છે .
લીલા મરચાં ક બ ું ર તર કે, શેક ને, તળ ને કે ભર ને ખવાય છે . લીલા મરચાં અને
ૂકા લાલ મરચાં મસાલા તર કે બહોળા
છે . મરચાં અને મેથીના ગોટા પાઉડર મસાલા તર કે
ૂબ જ
ૂબ જ
કે શયમ અને વટામીન સી વશેષ
માણમાં વપરાય
યાત છે . લાલ મરચાંનો
યાત છે . લીલા મરચામાં ફો ફરસ, માણમાં હોય છે . લીલા મરચામાં
ગેસની તકલીફ અને સાં ધાનો દુ:ખાવો દૂર કરવાના ઔષ ધય
ુણો પણ
છે .
ત ું નામ કે સકમ આ
ીક આધા રત લે ટન શ દ 'ક ટો' પરથી ઉતર
ું છે , જેનો અથ 'ડખ મારવો' છે , જે
તના ફળ (બા ુ અને દે,
2003) ની ગરમી અથવા તીખાશના સંદભમાં છે , જોકે લે ટન શ દ 'કે સા' નામનો અથ બો સ પણ થાય છે , જે લા ણકતા આ
તના
ખાસ વ પના ફળોના આકારનો ઉ લે ખ કરે છે ( ટન, 1918).
19
નસગ સે ુ
6. સીતાફળ : આ દવાસી સમાજ ું ક પ ૃ ા સીતાફળ આ દવાસી
વ તારોમાં કુ દરતે આપેલી અ ૂ ય ભેટ છે . આ દવાસી સીતાફળ
વ તારમાં મોટા
માણમાં
જોવા મળે છે . આ ઝાડની ખા સયત એ છે કે , તે ૂબ જ પાણીની અછતમાં પણ અને પ ીઓ
પણ
સીતાફળની
કુ સાન
કરતા
નથી.
વંત રહ તેને
આ દવાસી
શકે છે
પ ઓ ુ
તથા
વ તારમાં
થતા
ુ ય વશેષતા એ છે કે તે રસાયણોથી સં ૂણ
ુ ત અને
કુ દરતના ખોળે થતાં અને પાકતાં ફળ છે . આજે ફળોમાં રસાયણો સ હતના કોઈ ફળની વાત કર એ તો સીતાફળ મોખરે રહેશ.ે આટ ું હોવા છતાં સીતાફળની હાલની પ ર થ ત જોતાં એ ું લાગે છે કે કદાચ આપણે સીતાફળ ું મહ વ સમજવાની ત દ લીધી નથી. ખરેખર કુ દરત
યારે કોઈ પાકમાં અક પનીય શ ત આપતી હોય છે
યારે
તેની સાચવવી કરવી આપણી સૌની ફરજ બને છે કારણ કે સીતાફળ ૂબ જ ટૂકા ગાળા માટે આવે છે એટલે તે ું કર ું જ ર છે કે , તે કોઈ તેથી લોકોમાં તે ફળ
યે
ૂ ય વધન એ
કારે
વ પે આખા વષ દર યાન મળ ું રહે ૃ ત પેદા થશે.
20
નસગ સે ુ
ઘણી વખત આ દવાસી આપણે
વાત
કરતા
હોઈએ
છ એ,
પર ુ
ારેય એ કરવામાં
વ તારોમાં પયાવરણને અ કૂ ુ ળ
વકાસની
વચાર નથી આવતો
કે
સીતાફળને લગતા નાના ઉ ોગ
તે
થા પત કર
વ તારોમાં શકાય કે
કેમ ? આ દશા માટેના સચોટ આયોજનમાં કઈક
ૂટ ું હોય તે પ
દેખાઈ આવે છે .
અ ે આમ કહેવાની એટલે જ ર પડે છે કે, આપણે જયારે સીતાફળના ુણો
ણી ું યારે લાગશે કે સીતાફળ ખરેખર સફરજન કરતા પણ
ચઢ યા ું છે . તે આ દવાસી ભાઈઓ માટે તેઓની આ સાધન બની શકે છે . સાથોસાથ શહેર
વકા ું
ુ ય
વ તારોમાં રહેતા લોકોને
દવાખાનાના આંટાફેરા પણ ઘટાડ શકે તેમ છે જે આજના સમયની મોટ છે
ુ કેલી છે . દવાખાનાઓ અનેક રોગોથી પીડાતા લોકોથી ઉભરાય યારે આપણે એના કારણો તરફ ગંભીરપણે
વચારતા નથી.
અસા ય રોગો આપણને કેમ સતાવતા હોય છે તેની પાછળ ું એક કારણ આપણે કુ દરતે આપેલ અક પનીય ભેટોની અવગણના કરતા આ યા તે છે કારણ કે આપણે કુ દરતથી દૂર રહેવા લા યા છ એ. તેનો સીધો
અથ
એ 21
નસગ સે ુ
થયો કે જો કુ દરતથી દૂર રહેશો તો દવાખાનાની ન
ક જ ું પડશે.
આપણા દેશ પાસે જે જૈ વક વ વધતા છે તે દુ નયાના કોઈ દેશ
પાસે
નથી.
તે
જોઈને
આખી દુ નયા ભારતની ઈ યા કરે છે . કા મીર થી ક યાકુ મ ાર ુધીનો ભરેલ
દેશ
જે
વ વધતાથી
છે .
સીતાફળ
પણ
આપણી પાસે આ જે જૈ વક વ વધતાઓ ઉદાહરણ છે અને આપણા
વા થ માટે તે
છે
તેમ ા ું
એક
ૂબ જ ઉપયોગી છે
કારણ કે.... ( 1 ) સીતાફળમાં રહેલ લોહત વ ું
માણ શર રમાં હ મો લોબીન
વધારે છે અને પાંડુરોગ ( એની મયા ) નવાર શકાય છે જેથી તે શર રને નબળાઈ, થાક ુ ત રાખવામાં મદદ પ થાય છે માટે તે કુ પોષણને દૂર કરવા માટે પણ મહ વનો ફાળો આપી શકે તેમ છે . ( 2 ) સીતાફળમાં રહે ું મે ે શયમ ત વ બમાર ઓથી
ુર ત રાખી શકે છે . તે
દયને અનેક
કારની
ના ઓ ુ ના ખચાણ ું પણ
નયં ણ કરે છે . ( 3 ) સીતાફળમાં વટા મન - સી સારા
માણમાં રહે ું છે , તે શર રમાં
પડેલા ઘાને ઝ લાવવામાં મદદ કરે છે . 22
નસગ સે ુ
( 4 ) સીતાફળ વચા અને વાળને તંદરુ ત રાખે છે . ( 5 ) સીતાફળમાં રહેલા રેસા શર રમાં પાચન યાને
ુધારે છે અને
કબ જયાત થવા દે ું નથી. ( 6 ) સીતાફળ આંખો ું તેજ વધારે છે . ( 7 ) સીતાફળમાં ચરબી ું
માણ
ૂબ ઓછુ હોવાથી શર રને મેદ વી
બનાવ ું અટકાવી તંદરુ તી
ળવી રાખે છે .
( 8 ) સીતાફળ સગભા મ હલાઓ અને ધા ીમાતા માટે
ૂબ ઉપયોગી
છે . સગભાવ થા દર યાન ગભમાં રહેલ બાળકના વકાસમાં મદદ પ થાય છે . ( 9 ) શર ર પર ચાઠુ કે
ૂમડુ થ ું હોય યારે તેના
ઘરગ ુ ઈલાજ તર કે સીતાફળના માવાની પે ટ લગાડ શકાય છે . ( 10 ) કાચા સીતાફળને
ૂકવી તેનો
ક ૂ ો કર તેના પાઉડરનો દવા
તર કે ઉપયોગ પાતળા ઝાડા થાય યારે કરતા રામબાણ ઈલાજ તર કે કાય કરે છે . આમ જોઈએ તો કહ શકાય કે સીતાફળ આપણા વા ય માટે અ ત ૃ સમાન છે અને આ દવાસી
વ તારોમાં
ુર ત આ
વકા
ૂર
પાડવામાં મદદ પ થઈ શકે તેમ છે . જ ર છે તેને સાચવવાની. તો આવો તેને ખોરાકમાં ઉમેર તે ું જતન કર એ અને આ અંગે
ૃત
ફેલાવવા ું અ ભયાન ઉપાડ એ.
કૃ ષગો વ ાના સૌજ યથી
23
નસગ સે ુ
7. વન પ તઓનો આ યા મક સંદેશા માનવ
વનમાં વન પ ત ું મહ વ
ુ ય વે
ણ વગ માં વગ કૃ ત થયેલ
છે .
1 - ચ ક સા જગત 2 - ઉ ોગ 3 - આ યા મક
ચ ક સા જગતમાં વન પ ત ું મહ વ આ વ ુ દમાં વ વધ ઔષધો તર કે વણવવામાં આ
ું છે .
આ યા મક જગતમાં વન પ ત ું મહ વ તેમના
ારા આપવામાં આવેલા આ યા મક સંકેતો અને ખી
ત બ બત થ ું છે
ુ સફેરા): કમળ ું સમાનાથ
જલજ થાય છે ,
ું છે . ઉદાહરણ તર કે,
• કમળ (નીલ બો કમળની
ારા
ઉ પ
પાણીમાં છે , છતાં
તે
પાણીથી વં ચત રહે છે . કમળના પાંદડા પાણીની સપાટ
પર તરતા રહે
છે . પર ુ તેઓ પાણીથી ભીના થતા નથી, એટલે કે, તેઓ પાણીથી વં ચત છે . કમળનો માનવ
ત માટે આ યા મક સંદેશ છે કે તેઓએ પણ સંસારમાં રહે ું
જોઈએ પર ુ સંસારની ભાવનાથી વં ચત રહે ું જોઈએ (હુ , મા ). 24
નસગ સે ુ
ગીતામાં, ભગવાન
ીકૃ ણએ, અજુ નને ઉપદેશ આપતા ક ું છે -
बहा ण आधाय कमा ण संग यतया करो त य । ल यते न स पापेन प प मवा भसा । (ગીતા) અથાત્,
જે
આસ તનો
માણસ
બધા
કમ
ભગવાનને
અપણ
કર ને
અને
યાગ કર કરે છે , તે માણસ પાણીમાં કમળના પાનની
જેમ પાપમાં લપસતો નથી.
• બલી (ઈગલ મામલોસ) : મ
રજૂ
કરે
છે .
સંય ોગથી
ણવ
અને
ણ પાંદડા અ ુ મે અ, ઉ અને
તેમના શ દ
ત બ બત થાય છે . ે
બલીના
ું
યાપક નામ ॐ ને
નો અ ર પણ કહેવામાં આવે છે .
( શવ) ની
ઉપાસનામાં, બલીના પ આવે છે . વન પ તશા બલી ું ફળ
તીક હોવાથી બલી પ
આપવામાં
માં એ ફસાકા સ દુ ાય તર કે વગ કૃ ત થયેલ
ૂચવે છે કે આ યા મક જગતમાં બલીના ફળની જેમ
બહારથી નીરસ, રસાળ અને
ું
ુ ક અને સખત છે , પર ુ અંદરથી અ યંત કોમળ,
ુખ આપનાર છે .
• બોર ( ઝ ઝફસ મૌર શએના): બોર ું ફળ એ આ યા મક સંકેત 25
નસગ સે ુ
આપે
છે
બહારથી
કે
ભૈ તક
બોરના
જગત
ફળની
જેમ
આકષક અને રસાળ અને
ુ ખદ
લાગે છે , પર ુ અંદરથી કઠોર, નીરસ અને દુઃ ખ દ છે .
• બોર અને કેળા ( ઝ ઝફસ મૌર શએના અને
ઝ ૂ ા પેરે ડસીએકા):
ભૈ તક જગતમાં દુજન લોકો અને સ જ લોકોનો નવાહ એક સાથે ૂબ
ુ કેલ છે , કારણ કે દુજન તેના અ ભમાનમાં ચ ાના
તે સ જનની
ત ા અને
રૂ થઈ ને
ય ત વને અસર કરે છે : क
रहीम
कैसे नभे बेर केर को संग । वे डोलत रस आपने उनके फाटत अंग ॥
( रहीम )
• કેળા ( ઝ ૂ ા પેરે ડસીએકા): કેળાના છોડ ેમની અનોખી ર તને ેમના બે
દ શત કરે છે .
વ પો છે - 1,
અને 2 - ભય ુ ત
ેમ.
નેહ ૂણ
ેમ
કેળા ભય ુ ત
ેમને દશાવે છે . કેળાના છોડને ગમે તેટ ું પાણી આપો, તો પણ તે ફળ આપ ું નથી, પર ુ
યારે તે કાપવામાં આવે છે ,
યારે ફળ આપવાની
યા શ
થાય છે ,
જેમ કે - काटे ह ते कदरी फरै को ट जतन कोउ स च । वनय न 26
નસગ સે ુ
मान खगेस सुन डाटे ह पय नव नीच ।। ( रामच रत मानस )
• આંબો (મે જફેરા ઈ ડકા): આંબાના પાકેલા ફળમાં રસ જે ર તે તેમના દરેક કોષોમાં ફેલાય હોય છે . તેવી
જ ર તે,
આ વ ના દરેક કણ કણમાં ઉપ નષદમાં
હાજર
છે .
રસની
ુલના
રામ સાથે કરવામાં આવી છે . જેમ કે - रसौ वै सः
• અં
ર (ફાયકસ કર કા):
ાની માયા એટલી વશાળ છે કે તેની ુલના આ યા મક જગતમાં અં ૃ
સાથે કરવામાં આવી છે .
त
રના ऊम र
वशाल तव माया । फल अनेक ा ड नकाया || ( राम च रत मानस
) અં
રનાં ઘણાં ફળોની
ાંડો સાથે કર વોનો જ મ, વંશ
ૃ
ુલના ઘણાં
છે . જેમ ાં અનેક
અને નાશ થયો છે .
• વડ (ફાયકસ બે ગાલે સીસ): આ યા મકતામાં "વડ" ની વ ાસ સાથે કરવામાં આવી છે . ઉ ર ભારતમાં,
ુલના અ ુટ
ીઓ વડના
ૃ ની 27
નસગ સે ુ
ૂ
કરે છે જેથી જેમનો તેમના પ ત
યે અને પ તનો તેમના
અ ુટ વ ાસ બ યો રહે તથા આ વડના ઈ ર
યે
ૃ ની જેમ દ ઘા ુ રહે.
ા તમાં પણ અ ુટ વ ાસની
જ ર હોય છે .
ી
ા ું એક
વ પ છે અને તેનો પ ત
વ ાસ ું
તીક છે . તેથી જ માનસમાં એ ું કહેવામાં આવે છે કે: भवानी शंकरौ वंदे
ृ ा व ासो
ા
હમેશા
पणौ વ ાસ સાથે રહેવા
માંગે છે . તેથી, વડના
ૃ ની
ાનાં
તીક સમા
ા થી મ હલાઓ
ૂ
-અચના કરે છે . આ વડના
ૃ નો આ યા મક સંદેશ છે .
• પીપળો (ફાયકસ ર લઝ ઓઝા): ગીતામાં ભગવાન છે
કે, "ઝાડમાં હુ
ીકૃ ણએ ક ું
પીપળો છુ ", પીપળાની નીચે બેઠેલા, અનેક ઋ ષ ુ નઓએ તપ સાધના અને સ છે .
ઓ
ા ત કયા
પીપળાના
પણનો
પણદડ વ ુ લાં બો હોય છે , જે
ફ ત
પવનના
ઝ કા
મા થી હલી ઉઠે (ચંચળ) છે . તેનો આ યા મક સંદેશ એ છે કે જે ય ત ભગવાન (આ ધ થાન) 28
નસગ સે ુ
થી અંતર રાખે છે , તે મનની વાસનાના એક મા
ઝ કાથી ચલીત થાય
છે : “ पीपल पात स रस मन डोला " મનને
ાની
ન
ક
રાખો
જેથી
તે
પીપળાના
પાનની
જેમ
વાસનાઓના તોફાનોનો ભોગ ન બને.
• ચંદન (સે ટેલમ આ બમ): આ યા મમાં, સત ુ ષોની
ુલના ચંદન
સાથે કરવામાં આવી છે . જો કે કુ હાડ ચંદનને કાપી નાખે છે , પર ુ ચંદન કુ હાડ ને પણ
ુગં ધત બનાવે છે . આ
વભાવ સ જનોનો છે
કારણ કે દુ પહ ચા ું
લોકોએ દુઃ ખ હોવા
છતાં,
સ જનો પણ દુ ને તેમના વભાવમાં લાવવાનો
પ રવતન યન
અને ફ ત તેમ ું
કરે
છે
હત જ
વચારે છે . ચંદનની આ લા ણકતાને લીધે, દેવતાઓના માથા પર લગાડવામાં આવે છે
યારે કુ હાડ ને ગરમ કર ને ટ પવામાં આવે છે .
તેથી, આ ચંદનનો આ યા મક સંદેશ છે કે ચંદન જેવો અપનાવવો જોઈએ, એટલે કે સ
ુ ષ બન ું જોઈએ. ઝે ર
ચંદનની આસપાસ લપેટાયેલા રહે છે , છતાં ઝે ર ચંદનના લાકડા પર કોઈ યાત છે કે: "चंदन वष
વભાવ સાપ
સાપોના ઝે રનો
ભાવ પડતો નથી. તેથી જ આ વા ापत नह
लपटे रहत भुजग ं "
29
નસગ સે ુ
• લીમડો (એઝા ડરાકટા ઈ ડકા): લીમડાના પાંદડા કડવી હોય છે પણ જે
ય ત
લીમડાના
સાપને
પાંદડા
કરડે
અને
છે
ફળ
તેને
સાપના
ઝે રને લીધે કડવા નથી લગતા. હતો.
તેવી
જ
ર તે,
થતો
સંસારની
વાસનાઓ ું ફળ કડ ું હોય છે , પર ુ યારે 'કામ પી સાપ' કરડે છે ,
યારે
સંસારની વાસના કડવી હોવા છતાં કડવી નથી લાગતી.
कामभुजग ं डशत
जब जाही, न ब कटु क कटु लगत न ताही ।।
(માનસ)
• લીલા છોડ અને
વશેષતા છે કે તેમ ાં
હ રત ય કાશસં
જોવા
ૂ ગ: લીલા છોડની એ મળે
છે .
તેઓ
ૂય કાશ ું
શોષણ
કર ને
ેષણ કર શકે છે . હ રત ય ૂ ગમાં જોવા મળ ું નથી. તેઓ
ૂય કાશ લઈ શકતા નથી અને
કાશસં
ેષણ કર
શકતા નથી.
વન પ તના ઉપરો ત વગ કરણના આધારે મ ુ યની પણ બે
ેણીઓ
છે - 1. લીલા છોડ જેવા 2. ૂ ગ જેવા
આ યા મમાં ત વ ાન ( ય તઓમાં કલોરો ફલના
ાન) ને
કાશ કહેવામાં આવે
છે .
થાને સં કાર લેવામાં આવે છે . જે લોકો
પાસે 'સં કાર' નથી તે ત વ ાન પી
કાશને વીકાર શકતા નથી. તેથી,
આવી ય તઓને ૂ ગ જેવી ય તઓ કહેવામાં આવે છે અને જેમની 30
નસગ સે ુ
પાસે સં કાર છે તેઓ આ યા મક આમ, ત વ ાન
ા ત કરવાની
કાશનો વીકાર કર શકે છે . યાને
કાશસં
ેષણની
યા સાથે
ુલના કર શકાય છે , જેમ કે કાબન ડાયો સાઇડ ૂય કાશ + હ રત ય
→
કાશસં
ે ષણ
પાણી
યોગ ાન + સં કાર
→
ાન સં
ે ષણ
સ સંગ
• ૂ લ: ૂ લો તેમ ું આપે
છે
વાતાવરણની
કે
વન
પોતાના
ૂણ કર
ુગંધ ફેલાવીને, નાશ પામીને સંદેશ
ય ત વની સૌરભ
ુગં ધત કર ને એવી છાપ છોડ
અંતઃકરણમાં લાં બા સમય
અને
ુગંધથી વ કે
સમ
ય તઓના
ુધી જળવાઈ રહે.
31
નસગ સે ુ
8. • ધ
આ
ુ તક સમી ા - ધ કુ ઓફ ઈ ડયન
કુ ઓફ ઈ ડયન
ઝ
ઝ - કે. સી. સાહની
ુ તકની અંદર લગભગ ભારતીય ઉપખંડના 150 જેટલા
ૃ ો ું
વણન કરવામાં આ
ું છે .
આ
ુ તક
બધાં
જ
કૃ ત ેમ ીઓ ઈકોલો
અને
ટ માટે
ૂબ જ
ઉપયોગી છે કારણ કે તેમ ાં પહોળા
પણવાળા
ૃ ો,
પામ, વાં સ અને અના ૃત બીજધાર
વન પ તઓ ું
વણન કરવામાં આ ો
સ, કલર
લેટો અને
છાયા ચ થી માણમાં ુ તક થળની ઓળખ માટે
ું છે .
મોટા સચ
આ
રસ દ
અને
ૂબ જ ઉપયોગી છે .
ભારતનાં રા
ય ઉ ાનોમાં જોવા મળતા વ વધ
ૃ ો ું
યાપક વણન
કરવામાં આ
ું છે . આ વણન લોક ય ભાષામાં છે કારણ કે ધ
કુ 32
નસગ સે ુ
ઓફ ઇ ડયાન
ઝ સામા ય વાચકો માટે બનાવવામાં આવી છે .
વન પ તની ક ઠન ભાષાને સમજવામાં તેમ ાં આપેલો શ દકોષ ઉપયોગી થશે.
દરેક
એકાઉ ટ
અને
વૈ ા નક
પાંદડાઓ, અને શ
ૃ ના
સામા ય
નામો,
તેના
ૂ લો અને ફળ ું વણન
ૃ ના ભૌગો લક વતરણથી થાય છે . ઉગાડવાની અને
ુ પ શા
ની
વગતો
શામેલ
ણો
નામનો
કરવામાં આવી છે .
તમારા વભાગ મૈ ી ૂણ ( નદાન)
ૃ ોને
વપરાશકતાઓ છે
જેમ ાં
માટે
ડાય ો ટક
ુ વધાઓની
ૂ ચ આપેલ છે જે સામા ય માણસને પણ
ઉપયોગ થઈ શકે છે . આ
ુ તકનો
તો પર હોવાથી, જેકેરે ડા, વદેશી
તઓને આ
ણીને આનંદ થયો કે
ુ ય યેય ભારતની
વા કે સયા અને
ળ ૂ વતની
ુલમહોર જેવી
ુ તકમાંથી બાકાત રાખવામાં આવી છે . એ ુંદર
દહેરાદૂનમાં ઉગાડવામાં આ ,ું
ૃ
હોલોક
ૂવ
હમાલયની તળે ટ થી
યાં તે હવે કુ દરતી ર તે ઉગે અને
ખીલે છે . 33
નસગ સે ુ
ુ તકમાં
આપેલી
રોચક
કથાઓ
ુ તકને ન ું પ રમાણ આપે છે અને તે વનીકરણ
અને
વાચકોની
ઇ તહાસમાં
ચ વધારવામાં મદદ કરશે.
જુ દા જુ દા પ ીઓનો સમજૂ તી પ
ાકૃ તક
ૃ ો સાથે
ાણીઓ અને
નકટવત
જોડાણની
આપવામાં
આવી
મના ઘાટના જોખમમાં
છે . કુ ાયેલ,
સહ જેવી- ૂંછડ વાળા વાં દરાઓ ું એક ઉદાહરણ આપેલ છે . તે કરાયાણીના ફળને ફેલાવે છે , જેને વેદ
પલા પણ
કહેવામાં આવે છે .
આકષક સલીમ
ર તે
લખાયે ું
અલી
ઈ ડયન
ારા
બડઝને
આ
લખાયેલા
વખાનીને
ુ તક, ુ તક ાજ લ
અપણ કરે છે . સરકારે શાળાઓ અને કોલેજોમાં
પયાવરણીય
ફર જયાત
વષય
ૃ તને બનાવવાની
જ રયાતની વાત કર છે યારે આ કાય વશેષ પથી અને સાર ર તે સમયબ
છે . 34
નસગ સે ુ
9. Flowers Of The Sunday ર વવારની પો ટ પરોપ
વી છોડ
માટે Goswami Mayur એ ૂ
ુંદર
ુ લોવાળો
ો છે , જે અમદાવાદ જ લા ના વજુ વાડા ગામના
વતની છે . તો ચાલો મ રુ ભાઈ એ
કુ ેલ છોડનો પ રચય મેળવીએ.
પીળો આગીયો કે જોગીડા તર કે ઓળખાતો
આ
ુંદર
પીળા
ુ લોવાળો છોડ પી ુ (સા વાડોરા
-
ના
Salvadora) પરોપ
વી
નામ
છે .
તે ું
સ ટે ક
ળ ૂ નો બોટ નકલ ુ
લ ુ ોઝા
(Cistanche tubulosa) છે , જે ઓરોબે કેસી (Orobanchaceae) કુ ળની વન પ ત છે . અં ે ડેઝટ
હાય સ થ
માં
(Desert
Hyacinth), ફો સ રેડ શ (Fox Radish),
વગેરે
નામથી
ઓળખવામાં આવે છે . તે ઉ ર આ કા,
અરે બયા,
પ
મ
એ શયાથી પા ક તાન, ભારત અને મ ય એ શયામાં જોવા મળે છે . તે ભય
ત અને દુલભ
ત છે . 35
નસગ સે ુ
તેના છોડ 1 થી 2 ફ ટ બહુ વષા ુ ુપ
છે ,
છોડ જે
ચા થાય છે . તે એકવષા ુ અથવા
અથવા યજમાનના
ળ ૂ પર વકાસ પામે છે . છોડ
રસદાર
નાના, મે
અને
પણ
ેનસ, સાદા અને
પણદડ વગરના હોય છે , જે સપાકાર ર તે ગોઠવાયેલા હોય છે .
ૂ લો
પાઇ સ (પાઈન કોન જેવો દેખાય છે ) માં ગોઠવાયેલા હોય છે .
ૂ લો
1 થી 2
ચ લાં બા, એક બાજુ વાં કા, નીચે નળ યાકાર,
અને પાંચ છે ડા,
ીકેસર 1,
ુંકેસર 4, જેમ ાં 2 ટૂકા અને 2 લાં બા
અને પરાગકોષ પર સફેદ વાળ હોય છે . બ ં વા રગના કડપલાં હોય છે . જમીનમાંથી બહાર નીકળ છે . તેના છે , તે પી ુ બી
ૃ ોના
ખ ુ પહોળાં
ૂ લોની નીચે ફ ા
ૂ લો ધારણ કરનાર
સળ
રૂ ા કે જ
ળ ૂ હળદરની ગાં ઠો જેવા હોય
ળ ૂ પર પણ ઊગતો જોવા મળે છે .
તે પી ુ (સા વાડોરા પ સકા - Salvadora persica) (સા વાડોરા
ઓલીઓઈ ડસ - Salvadora oleoides) , કેરડો (કે પે રસ ડેસી ુઆ Capparis decidua) , આંકડો (કે લો ોપીસ procera) (કે લો ોપીસ જેવી
ોસેરા - Calotropis
ઈગે શયા - Calotropis gigantea) વગેરે
ુ ક વ તારમાં ઉગતી વન પ તના
ળ ૂ પર ઉગતી જોવા મળે
છે . 36
નસગ સે ુ
હાલ આ વન પ તના આ વ ુ દક ઉપયોગો પર ર ા છે .
ુ ષ અને
ી બંનન ે ી
ૂબજ સંશોધન થઈ
જનન સમ યાઓ દૂર કરવા માટે ખાસ આ વન પ ત વપરાય છે .
તેની ગાં ઠો કાવડ કે ઝોળ માં જડ
ુ
રાખી વાદ કે વાઘર
જેવા જોગી લોકો વેચે છે , માટે આ વન પ તને જોગીડો કહેતા
હશે.
બાવાઓ
અથવા
પોતાના
જગમ
માથા
ચડાવેલ ફેણ જેવા
પર
પ ળના
નાગ બાંધે છે , તેવા જ આ છોડના
ૂ લના તોરા કે કલગી
દેખાય છે , તે પરથી અથવા તેના જોગીઓની
ૂ લોની જટાની
કલગીમાં ૂંથણી
હોય છે , માટે એને જોગીડો કહેતા હશે.
તે વન પ તમાં પણ હ રતકણ વગરના હોય છે અને તે બરાબર પણ છે , કેમકે પણ ું કઈ કામ પણ નથી. પારકે પૈસે તાગડધીના કરનારને 37
નસગ સે ુ
પોતા ું
ુજરાન ચલાવવા કઈ વશેષ ખટપટ કરવી પડતી નથી, કેમકે
તેને તૈય ાર માલ મળે છે . તેમજ આ વન પ ત બી
વન પ તએ
પોતાના માટે લીધેલો ને પણ મારફતે તૈય ાર કરેલો ખોરાક પરભારો લઈ લે છે , એટલા માટે તે પણ ધારણ કરવાની ખટપટમાં શા માટે પડે અને વળ તે વન પ ત જોગીડો અથાત યોગી કહેવાય તો એવા મહા માએ તો બી
સદ ૃહસથોને ઘરે તૈય ાર જ ભી ા કે ભોજન લેવા પધારે.
( ોફેસર લી ડલી, વે
ટેબલ
કગડમ, પાના નં. 609 માં લખેલ
મનોરજક અહેવાલ)
સ ટે ક(Cistanche) અથવા કેપ
લ ુ થાય છે ,
પૌરા ણક કથાઓ યારે
ુ
ીક શ દ ક ટન (kiston) એટલે બો સ યારે એ ક સ (anchis) જે
માણે કે પસનો
લ ુ ોઝા (tubulosa) તેના
ુ
ીક
અને એનેય ાસનો પતા હતો. ળ ૂ ના સંદભમાં છે .
38
નસગ સે ુ
39