નિસર્ગ સેતુ અંક - 11

Page 1

નસગ સે ુ

1


નસગ સે ુ

મ ો,

ડસે બર

8

રોજ

2017ના

રોપાયે ું નસગ સે ુ ું નાનકડુ બીજ, આપ સૌના

ઉ સાહવધક

ેમ સચન વડે આજે બે વષ પછ

અમાર

અપે ાથી પણ આગળ જઈ

સાર ર તે અંકુ રત થ ું છે . તેનો

યાપ

વદેશના અનેક એવા

ધ ુ ી ફેલાયો છે કે

જ ા ુ સે ુનો

વ તારો

જ ુ રાતી વાચકો અને

જ ુ રાત સ હત દેશ યાં

કૃ ત

ેમીઓ વસે છે . નસગ

યાપ એટલો બધો વધવાની

ુશી કરતાં પણ એ

વાતનો વ ુ આનંદ થાય છે કે હવે આજના સતત ન ું કૃ ત ેમી મ

ણવા અને અપનાવવા માટે

કૃ ત ેમીઓ

ત ૃ થયા છે . કોઈ

યારે એમ કહે છે કે નસગ સે ુમાથી મેળવેલ

મા હતીના ઉપયોગથી તેઓને

ૂબ જ લાભ મ

ૂબ જ આનંદની અ ુ ૂ ત થાય છે . મળતો આટલો આદર કર

ૂબજ

નેહ ખરેખર

ો છે ,

યારે

કૃ ત ેમીઓ તરફથી દયને ભાવથી તરબતર

અને દરવખતે આગામી નવા લેખોને કઇક

વશેષ જ

બનાવવા મહેનત કરવા ું જોમ ભર દે છે .

2


નસગ સે ુ

સીધી વાત છે કે કોઈપણ પેઢ ું સરવૈ ું યારેજ નફાવા ં ુ બને છે કે

યારે તે પેઢ સાથે કોઈ પણ ર તે સંકળાયેલ

સાચા

દયથી તેમાં પોતા ું યોગદાન આપે. નસગ સે ુને ખરા

અથમાં સ ૃ ધ બનાવવામાં અનેક લોકોનો સહયોગ છે . આ

સંગે હુ એ તમામ

ય ત

ા ત થયો

યે માર લાગણી ય ત કરવા

આ ુર છુ . આ ઉપરાત નસગ સે ુ પ રવારના તમામ વડ લો મ હલાઓ -

વ ુ ાનો વગેરે સ યોને આ તકે હુ

ુભકામનાઓ

અને ધ યવાદ પાઠ ું છુ . મ ો, આવતા સમયમાં આપણે નસગ સે ુને હ બનાવી શક એ તે માટે આપના મંત યો અને

વધારે

ચ ૂ નો જ રથી

મોકલશો. આપ સૌના સહકાથી ગતવષ કરતા પણ વધારે ગ તથી આપણે એ માગ પર આગળ વધીએ. આપનો, Sarman Ratiya - નસગ સે ુ

3


નસગ સે ુ

અ ુ મ ણકા 1. ઘર આંગણા ું ઉ મ ઔષધ - અરડુસી 2. પ ી પ રચય - નાની

ુતવાર

3. નદણ - ખેતરાઉ ુ દરડ 4.

ુંદર પતં ગ ું - રાઉ ડેડ પીએરોટ

5. ઔષધીય અને મસાલા પાક - મરચી 6. સીતાફળ : આ દવાસી સમાજ ું ક પ ૃ ા 7. વન પ તઓનો આ યા મક સંદેશા 8.

ુ તક સમી ા - ધ

કુ ઓફ ઈ ડયન

9. Flowers Of The Sunday

4


નસગ સે ુ

1. ઘર આંગણા ું ઉ મ ઔષધ - અરડુસી અરડુસી

ભારતીય

ઉપખંડ પર થતી અ યંત

ઉપયોગી

ઔષધી

અને

ણીતો લા ટ મલે શયા અને ચીન સાથે દ ણ એ શયાના

દેશ ું

હબલ છે .

તે

ળ ૂ વતની છે .

આ વન પ ત ું બોટ નકલ નામ જ ટ સયા આધાટોડા (Justicia

adhatoda) છે અને તે ું જૂ ું નામ આધાટોડા વે સકા (Adhatoda vasica)

છે . તે એકે થેસી (Acanthaceae) કુ ળની વન પ ત છે .

તેના સામા ય નામો મલબાર નટ (Malabar Nut),

હાઈટ વાસા

(white vasa), યલો વાસા (yellow vasa), વગેરે છે .

અરડુસી એક બારેમ ાસ લી ું રહે ું

ુ પ છે જે 2 મીટર જેટલા

ચા

થાય છે . પાંદડા લે સ જેવા આકારના, કદમાં મોટા હોય છે . આ પાંદડાઓ કુ મળા હોય

કાડની આસપાસ સામસામે ગોઠવાયેલ હોય છે . પાંદડાઓ યારે ચમકતા હોય છે પર ુ પછ ની વયે ક થઇ રગના

લીલા બને છે .

ુ પ વ યાસ કલગી

નીકળતો જોવા મળે છે . આ

ૂ લો એક

કારનો જે શાખાઓના છે ડથ ે ી લ ટરમાં ખીલેતા જોવા મળે છે

લ ટર ભાલાની ટોચ જેવો આકાર ધરાવે છે . તેના

ૂ લ સફેદ 5


નસગ સે ુ

રગોના અને હૂ ડ ધરાવતા હોય છે . ૂ લના

નીચલા

હોઠ

પરની

પાંખડ ઓમાં

વાયોલેટ

રગના

છાટણા

છે .

ફળ

ન સ

કારના અને તેની અંદર

ુ કળ

હોય

બીજ હોય છે .

અરડુસી આ વ ુ દક છોડ છે તેના દવાઓ

બનાવવામાં

અસં ય

ઉપયોગો છે , એટલે તે

ુશોભનના

ૂ લ છોડ તર કે ઉગાડવામાં આવતો નથી. આ છોડ ું

ળ ૂ , પાન અને

છાલ ઉધરસ, અ થમા, વગેરે સામે

ૂબ જ ઉપયોગી છે . આપણા

દેશના લોકો બાળકોની શરદ નો ઉપચાર કરવા માટે પાંદડાઓના રસ સાથે મધને મ ત કર ને પીવડાવે છે . તેના પાનનો ઉકાળો કે રસમાં અ ય ઓસ ડયા ઉમેર ને કફ, ઉધરસ, લોહ વા,

કૃ મ,

મ ુ મેહ

વગેરેમ ાં

ાસ, શરદ , યો

છે .

ટા ટ ,ું સસણી, અવલેહ

વ પે

આ વ ુ દક ઔષધ વાસાવલેહ બનાવવામાં અરડુસી વપરાય છે .

અરડૂસીને સં કૃ તમાં વાસા અને વાસકા કહે છે .

6


નસગ સે ુ

2. પ ી પ રચય - નાની નાની

ુતવાર

ુતવાર નાના કદ ું કાદવ ક ચડ

ું પ ી છે . તે જમીન પર

ઘણો સમય

વતાવે છે . તે ું મા ું અને

પાછળનો ભાગ સતત ઉપર નીચે કર ને જમીન પર ફરે છે અથવા ખોરાક મેળવે છે .

અસામા ય

વતનને

" ટ ગ"

કહેવાય છે . તે ું વૈ ા નક નામ એ ટ ટસ હાયપોલી કુ ોઝ (Actitis hypoleucos) છે .

તે

અં ે

(Common

માં

કોમન

સે ડપાઇપર

Sandpiper)

તર કે

ઓળખાય છે .

શર રના ઉપલા ભાગો (મા ું, પીઠ અને છાતીનો ઉપલો ભાગ) પડતા રાખોડ ઘેર

રેખાઓથી

હોય

છે .

રૂ ાશ

પીછા અને આવર ત

શર રની

નીચેની

બાજુ સફેદ રગની હોય છે . પાંખોમાં

મહ વ ૂણ

બાર હોય છે જે દર મયાન જ

સફેદ લાઇટ

યમાન થાય છે . તેની ચાંચ લાં બી અને સીધી, ના ું

શર ર અને ટૂકા પગ હોય છે . માદા નરથી કદમાં સહેજ મોટ હોય છે . 7


નસગ સે ુ

તેની

ઉડવાની

શૈલી

અ ડ પાંખવાળ છે . તે ું

ઉ યન

છ છર

પાંખના ટૂકા

લાઇ સ

સાથે

જોડાયેલ

બી સવા ં ુ

છે . જમીનની ન

ઝડપી,

તે

ઘણીવાર

ક અથવા પાણીની સપાટ પર ઉડે છે .

તે જમીનની સપાટ પરથી ખોરાક મેળવે છે . તે સામા ય ર તે રેતાળ, પ થરાળ

અને

ધારવાળ

નદ ઓ

ખડકાળ અને

કના ઘાસના મેદાનો પર

ખોરાક શોધે છે . તે એકલા અથવા નાના જૂ થોમાં ખોરાક શોધે છે , પર ુ તે રા ના સમયે 30 થી 100 પ ીઓના જૂ થમાં રહે છે .

માળાઓ હમેશા પાણીના એક ભાગની ધારની ન

થત હોય છે ,

જે કનારાથી લગભગ 100 યાડની અંદર જ હોય છે . માળો સામા ય ર તે

યાપક-પાંદડાવાળા છોડની છાયામાં બનાવવામાં આવે છે .માળા

બાંધવાની ઋ ુ દર મયાન એક જોડ ઘણા માળાઓ બધવા ું શ

કરે 8


નસગ સે ુ

છે , પર ુ તે ભા યે જ

ૂરા

થાય છે . તે વા ત વક માળ ું નમાણ

જોડ ું

સંવનન

સમા ત થયા પછ બાંધે છે , તે

2-3

ચનો

દબાયેલો

જમીની બહાર નીકળતો અને ૂકા ઘાસ અને લાકડાની સામ ીથી બનેલો હોય છે . ઘણીવાર તે માદા ારા શ

થાય છે અને નર

રગના સફેદ, ચ હો સાથે

ૂરો કરે છે . તે મ હનામાં 3-5

ડા મેલા

ુલાબી અથવા આછા લીલા રગના ટાપકાઓ અથવા રુ ા રગના હોય છે .

9


નસગ સે ુ

3. નદણ - ખેતરાઉ ુ દરડ વેલડ કે ખેતરાઉ

ુ દરડ એક નાના

ુ લોવાળ મો નગ લોર છે જેના અય

સામા ય

નામો

રુ ો પયન

બાઈ ડવીડ (European bindweed), વાઈ ડ લોર

(Wild morning glory),

bindweed), ઓ કડ મો નગ વગેરે છે . તે

લોર

ુજરાતીમાં ખેતરાઉ

ઓળખાય છે . આ

(Convolvulus

એ લ ુ

બાઈ ડવીડ

મો નગ (Annual

(Orchard morning glory), ુ દરડ , વેલડ કે હરણપગી તર કે

ૂ લ ું બોટ નકલ નામ કોનવોલ લ ુ સ આરવે સસ

arvensis)

છે ,

(Convolvulaceae) કુ ળની લતા છે . આ

તે ૂલ

કોનવોલ લ ુ ેસી રુ ોપ અને એ શયા ું

ળ ૂ વતની છે .

ખેતરાઉ

ુ દરડ

બહુ વષા ુ

વળવેલ

કાર ું નદણ છે , જે 2 મીટર પાંદડા

ુધી વધે છે . તેના એકાતરે

અને 10


નસગ સે ુ

સપાકાર

ર તે

કાડ

ની

આસપાસ ગોઠવાયેલા

હોય

છે . પાંદડા લાં બા અને આકારના હોય છે . રગના હોય છે . તેના મળે છે . તે ું કે

ૂ લો

તીર

જેવા

પે ટ આકારના, સફેદ અથવા આછા

ુલાબી

ૂ લો મ ય ઉનાળા થી શયાળા દર મયાન જોવા

ૂ લ વેલાના

કાડ અને પ કોણ વ ચેથી નીકળે છે . ફળ

લ ૂ જેવા જેમ ાં બે બીજ હોય છે , તેને યો ય અંકુરણ પામવા

વાતાવરણ મળે ન હ યાં

સી. આરવે સસના

ુધી તે

ુ ુ ત રહ શકે છે .

ળ ૂ વતનની બહાર દાખલ

થયાની વગતોના ઘણા ઓછા અહેવાલો મળે છે . જો કે, તે ું સંભવત તે

ૂચવવામાં આ

ું છે કે

એ ુ સએમાં બીજના દૂષક (કૃ ષ

અને બાગાયતી બંન)ે તર કે દાખલ થ ું હ ું (રા

તેના

ય ઉ ાન સેવા, 2016).

ળ ૂ નો ઉકાળો પથર , ઉનવા, ર ત વકાર

વગેરેમ ાં વપરાય છે .

11


નસગ સે ુ

આ લતા ખાસ કર ને

શયાળે વાડ

કે ખેતરોના શેઢે અને તેની

આસપાસ ઉગે છે , તે ર ગણી, ઘ , રજકો, ગાજર વગેરે પાક સાથે ન દણ તર કે ઊગે છે . તે બગીચામાં અથવા લૉનમાં અ ય ન દણની આસપાસ પણ ઊગતો જોવા મળે છે .

"કોનવોલ લ ુ સ" નામનો અથ થાય છે (રા

ુંથ ું, અને "આરવે સસ" અથ ખેતર

ય ઉ ાન સેવા, 2016). તેના પણનો આકાર હરણની

ખર જેવો હોવાથી

ુજરાતીમાં હરણપગી કહે છે .

12


નસગ સે ુ

4.

ુંદર પતં ગ ું - રાઉ ડેડ પીએરોટ

રાઉ ડેડ પીએરોટ (Rounded Pierrot)

ૂબ જ સામા ય ર તે દેખા ું અને નાના કદ ું

ુંદર

પતં ગ ું

તે ું

છે .

વૈ ા નક નામ ટા કસ નારા (Tarucus nara) છે ,

જે

લાઈસીનીડ

(Lycaenidae) કુ ળની પતં ગ ું છે .

ૂબ જ નાના કદ ું પતં ગ ું છે , જેની નીચેની તરફની પાંખો સફેદ રગની અને તેના પર ઘેરા કાળા રગની લાઈનો જેવા નશાનો જોવા મળે છે . સૈલના છે ડા પર

ખ ુ ચ

જોવા મળે છે . નર પતં ગયાની

પાંખો ઉપરની તરફ ઘેરા વાદળ રગની, જેના પર પાંખોની ફરતે કાળા રગની પાતળ બોડર અને પાંખોની વ ચે એક કા ં ુ નશાન હોય છે . માદા પતં ગયાની પાંખો ઉપરની તરફ આછા ક થઈ રગની, જેમ ાં પાછળની પાંખો પર કનારા તરફ કાળા રગના ધ બાની લાઈન જોવા મળે છે .

તે ઝડપથી ઉડ ું પતં ગ ું છે . તે ઝાળ ઓમાં અને ઉડતા ઉડતા યાં જ બેસી

ૂબ જ ની ું ઉડે છે ,

ય છે . 13


નસગ સે ુ

તે ભારત, પા ક તાન, નેપાળ અને તે

દ ણ

ભારત,

ુજરાત,

દ હ,

હમાચલ, પ

ીલંકામાં જોવા મળે છે . ભારતમાં

સ બંગાળ

મ, ુધી

જોવા મળે છે .

લાવાનો

ુ ય ખોરાકનો છોડ ઝ ઝ ફસ (બોર) ની

પતં ગયાના લાવાને

મેટોગે ટર નામની ક ડ ઓ

તેની દેખરેખમાં જ આ પતં ગયા ું

તઓ છે . આ

ુર ા આપે છે , અને

પ ુ ા બને છે .

14


નસગ સે ુ

5. ઔષધીય અને મસાલા પાક - મરચી મરચાએ એક અગ યનો શાકભા

, મસાલા અને ઔષ ધય પાક છે . તા

લીલા

મરચા

શાકભા

તર કે તથા લાલ

ુકા મરચા રસોઈને વાદ બનાવવા

તેમજ

ઉપલ ધ

તૈય ાર

રમાં

વાનગીઓ

(ફા ટ ૂ ડ), અથાણા વગેરેમ ાં વ ા

ઓછા

ઉપયોગ

થાય

વૈ ા નક

નામ

એ મ ુ

annuum) સોલેનસ ે ી કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે પેપર

(green pepper),

pepper),

માણમાં છે .

કે સકમ

(Capsicum છે ,

(paprica),

જે

(Solanaceae)

માં ચીલી પેપર (chilli pepper), પેપ રકા

તે ું

રેડ પેપર

ીન (red

વીટ પેપર (sweet pepper), વગેરે નામોથી ઓળખવામાં

આવે છે .

મરચી

ૂબ જ

વ વધતા ધરાવતી, સામા ય ર તે એકવષા ુ છોડ

અથવા અધ ુ પ છે , 0.5 - 1.5 મીટર

ચો અને સીધો વધતો, ઘણી 15


નસગ સે ુ

શાખાઓવાળો હોય છે , જે એકવષા ુ છોડ તર કે ઉછે રવામાં આવે છે . કાડ

અ નય મત

કોણીય,

ઘણી

શાખાઓવા ં ુ અને શાખાઓ

પાસે

ુ મ વાળ હોય છે .

શાખાઓ

લીલી

કે

રૂ ા

લીલા રગની અને ગાં ઠો પાસે પણ

ં ડુ રગના ટપકાઓ આવેલા હોય.

ૂબ જ વ વધતાવાળા, સાદા, આંતરે આવેલા, અંડાકાર અને

આછા થી ઘેરા લીલા રગના હોય છે .

ૂ લ સફેદ રગના એકલા અને

મોટા ભાગે શાખાના છે ડા પરથી નીકળે છે . ફળ પ પ વગર ું બેર કાર ,ું આકાર, કદ, રગ અને તખાશમાં મોટા ભાગે ઓછા વ ા લીલા, પીળા, પીળા અને

મ કે

ૂબ જ વ વધતા ધરાવે છે ,

માણમાં શકુ આકારના, કાચા હોય ં ુ ડયા રગના અને પાકે

યારે

યારે લાલ, કેસર ,

રૂ ા રગના બને છે . બીજ ગોળાકાર, ચપટા અને આછા

પીળા રગના હોય છે .

સી. એ મ ુ

ત અમે રકાની

ળ ૂ વતની છે (એસેવેડો-રોડ ર ઝ અને

ગ, 2012) પર ુ તે ું અસલ ઉ પ

થાન અ ન

ત છે . તે મ ય

અમે રકાના એક જ લા (બા ુ અને ડ , 2003) માંથી ઉ

યો હતો

અથવા મે સકોમાં ઉછે રવામાં આવતો હોવા ું અ મ ુ ાન કરવામાં આવે 16


નસગ સે ુ

છે (એ લ ુ ર-મેલે ડ ઝ એટ અલ., 2009). પીકસ ગલ આ

ું છે કે સી.એ મ ુ વેરાયટ

લે ીયસ

ઉછે રવામાં આવતી સી.એ મ ુ વેરાયટ

ૂચવવામાં

લ ુ મ એ સે લ મે સકોમાં

એ મ ુ ની વાઇ ડ

(એ લ ુ ર-મેલે ડ ઝ એટ અલ., 2009). મેસોમે રકાના છોડમાંનો એક, કે સકમ પ

ારા

ૂવજ છે

થમ ઉછે રેલા

મી ગોળાધમાં સં કૃ તની શ આતથી

ણીતો છે અને 7500 બીસીથી તે માનવ આહારનો ભાગ છે . તે ાં તો

ટોફર કોલ બસ અથવા તેના સાથી ચ ક સક ચા કા હતા

જેમણે 1493-1494 ની આસપાસ અમે રકામાં કે સકમના ઉપયોગની ણ કર હતી અને ચો સપણે કોલ બસ જેણે તેને કય હતો; મય

રુ ોપમાં દાખલ

17 મી સદ ના મ યભાગમાં, કે સકમની ખેતી દ ણ અને

રુ ોપમાં મસાલા અને ઔષ ધય દવા તર કે કરવામાં આવી હતી,

જેમ ાં એક

પાન અને પાંચ ભારતની

તઓને આ સમયે દાખલ

કરવામાં આવી હતી (પોટુગીઝમાંથી, વસાહતોમાં મોટા પાયે વાવેતર માટે)

(બા ુ અને ડ , 2003).

કે સકમ જમૈકામાં 1871ની આસપાસ દાખલ કરવામાં આ

ું હ ું,

કેમ કે મેક ફડેને જો ું કે કેરે બયનના વતની લોકો કે સકમના ફળનો ઉપયોગ ખોરાક અને પીણા તર કે કરતા હતા, પર ુ વન પ તનો ઉ લે ખ તઓ

ારા કરવામાં આ યો નથી (મેક ફડેન, 1871).

તેવી જ ર તે લોરા ઓફ

ટુ ટુ

રકોમાં પણ, બેલો એ પીનોસા (1881) એ તેના રકોમાં આ

તનો ઉ લે ખ કય નથી, જોકે સી. 17


નસગ સે ુ

બેકેટમ શામેલ હ ું. આ ત ું

બ ડામાં ુ

ટન

1918

માં

ારા

અવલોકન કરવામાં આ હ ું,

જેમણે

ું તે

ઉ ણક ટબંધીય અમે રકામાં પણ

હોવાનો

અહેવાલ

આ યો હતો અને એચ.બી. મોલ તર કે ટા તે

"

ારેક

વ તારોની

ું હ ું કે વાવેતરના

બહાર"

દેખા ું હ ું. આ

પણ ત

હવે વે ટ ઇ ડ ઝ, લેસર અને

ેટર

એ ટલેસ,

(એ સવેડો-રોડ ર ઝ અને

એ શયામાં, આ

ટુ

રકો

અને

વ જન

આઇલે સ

ગ, 2012) માં જોવા મળે છે .

તઓ ફ લપાઇ સીસ

ારા 1888

કરવામાં આવી હતી, કારણ કે તે પાટનગર-મ નલા ન પર જોવા મળ હતી; 1888

ુધીમાં તેના

ુધીમાં દાખલ ક તાલ વો કે નો

પાનીઝ અને ચાઇનીઝ

થા નક નામો પણ હતા, જે દશાવે છે કે તે દેશોમાં તેની રજૂ આત 1888 પહેલા પણ થઈ હશે (ટે નસન- ુ સ, 1888).

18


નસગ સે ુ

મરચાંના અનેક

કારના અથાણાં બનાવાય છે , જેમ કે ખાટા મરચાં,

ખારા મરચાં, છા શયા મરચાં, ગ ગ

રુ બો બનાવાય છે .

ા મરચાં, વગેરે. લાલ મરચાંને પીસીને

ૂકા લાલ મરચાં અથાણાંમ ાં ઉમેરાય છે .

લીલા મરચાં ક બ ું ર તર કે, શેક ને, તળ ને કે ભર ને ખવાય છે . લીલા મરચાં અને

ૂકા લાલ મરચાં મસાલા તર કે બહોળા

છે . મરચાં અને મેથીના ગોટા પાઉડર મસાલા તર કે

ૂબ જ

ૂબ જ

કે શયમ અને વટામીન સી વશેષ

માણમાં વપરાય

યાત છે . લાલ મરચાંનો

યાત છે . લીલા મરચામાં ફો ફરસ, માણમાં હોય છે . લીલા મરચામાં

ગેસની તકલીફ અને સાં ધાનો દુ:ખાવો દૂર કરવાના ઔષ ધય

ુણો પણ

છે .

ત ું નામ કે સકમ આ

ીક આધા રત લે ટન શ દ 'ક ટો' પરથી ઉતર

ું છે , જેનો અથ 'ડખ મારવો' છે , જે

તના ફળ (બા ુ અને દે,

2003) ની ગરમી અથવા તીખાશના સંદભમાં છે , જોકે લે ટન શ દ 'કે સા' નામનો અથ બો સ પણ થાય છે , જે લા ણકતા આ

તના

ખાસ વ પના ફળોના આકારનો ઉ લે ખ કરે છે ( ટન, 1918).

19


નસગ સે ુ

6. સીતાફળ : આ દવાસી સમાજ ું ક પ ૃ ા સીતાફળ આ દવાસી

વ તારોમાં કુ દરતે આપેલી અ ૂ ય ભેટ છે . આ દવાસી સીતાફળ

વ તારમાં મોટા

માણમાં

જોવા મળે છે . આ ઝાડની ખા સયત એ છે કે , તે ૂબ જ પાણીની અછતમાં પણ અને પ ીઓ

પણ

સીતાફળની

કુ સાન

કરતા

નથી.

વંત રહ તેને

આ દવાસી

શકે છે

પ ઓ ુ

તથા

વ તારમાં

થતા

ુ ય વશેષતા એ છે કે તે રસાયણોથી સં ૂણ

ુ ત અને

કુ દરતના ખોળે થતાં અને પાકતાં ફળ છે . આજે ફળોમાં રસાયણો સ હતના કોઈ ફળની વાત કર એ તો સીતાફળ મોખરે રહેશ.ે આટ ું હોવા છતાં સીતાફળની હાલની પ ર થ ત જોતાં એ ું લાગે છે કે કદાચ આપણે સીતાફળ ું મહ વ સમજવાની ત દ લીધી નથી. ખરેખર કુ દરત

યારે કોઈ પાકમાં અક પનીય શ ત આપતી હોય છે

યારે

તેની સાચવવી કરવી આપણી સૌની ફરજ બને છે કારણ કે સીતાફળ ૂબ જ ટૂકા ગાળા માટે આવે છે એટલે તે ું કર ું જ ર છે કે , તે કોઈ તેથી લોકોમાં તે ફળ

યે

ૂ ય વધન એ

કારે

વ પે આખા વષ દર યાન મળ ું રહે ૃ ત પેદા થશે.

20


નસગ સે ુ

ઘણી વખત આ દવાસી આપણે

વાત

કરતા

હોઈએ

છ એ,

પર ુ

ારેય એ કરવામાં

વ તારોમાં પયાવરણને અ કૂ ુ ળ

વકાસની

વચાર નથી આવતો

કે

સીતાફળને લગતા નાના ઉ ોગ

તે

થા પત કર

વ તારોમાં શકાય કે

કેમ ? આ દશા માટેના સચોટ આયોજનમાં કઈક

ૂટ ું હોય તે પ

દેખાઈ આવે છે .

અ ે આમ કહેવાની એટલે જ ર પડે છે કે, આપણે જયારે સીતાફળના ુણો

ણી ું યારે લાગશે કે સીતાફળ ખરેખર સફરજન કરતા પણ

ચઢ યા ું છે . તે આ દવાસી ભાઈઓ માટે તેઓની આ સાધન બની શકે છે . સાથોસાથ શહેર

વકા ું

ુ ય

વ તારોમાં રહેતા લોકોને

દવાખાનાના આંટાફેરા પણ ઘટાડ શકે તેમ છે જે આજના સમયની મોટ છે

ુ કેલી છે . દવાખાનાઓ અનેક રોગોથી પીડાતા લોકોથી ઉભરાય યારે આપણે એના કારણો તરફ ગંભીરપણે

વચારતા નથી.

અસા ય રોગો આપણને કેમ સતાવતા હોય છે તેની પાછળ ું એક કારણ આપણે કુ દરતે આપેલ અક પનીય ભેટોની અવગણના કરતા આ યા તે છે કારણ કે આપણે કુ દરતથી દૂર રહેવા લા યા છ એ. તેનો સીધો

અથ

એ 21


નસગ સે ુ

થયો કે જો કુ દરતથી દૂર રહેશો તો દવાખાનાની ન

ક જ ું પડશે.

આપણા દેશ પાસે જે જૈ વક વ વધતા છે તે દુ નયાના કોઈ દેશ

પાસે

નથી.

તે

જોઈને

આખી દુ નયા ભારતની ઈ યા કરે છે . કા મીર થી ક યાકુ મ ાર ુધીનો ભરેલ

દેશ

જે

વ વધતાથી

છે .

સીતાફળ

પણ

આપણી પાસે આ જે જૈ વક વ વધતાઓ ઉદાહરણ છે અને આપણા

વા થ માટે તે

છે

તેમ ા ું

એક

ૂબ જ ઉપયોગી છે

કારણ કે.... ( 1 ) સીતાફળમાં રહેલ લોહત વ ું

માણ શર રમાં હ મો લોબીન

વધારે છે અને પાંડુરોગ ( એની મયા ) નવાર શકાય છે જેથી તે શર રને નબળાઈ, થાક ુ ત રાખવામાં મદદ પ થાય છે માટે તે કુ પોષણને દૂર કરવા માટે પણ મહ વનો ફાળો આપી શકે તેમ છે . ( 2 ) સીતાફળમાં રહે ું મે ે શયમ ત વ બમાર ઓથી

ુર ત રાખી શકે છે . તે

દયને અનેક

કારની

ના ઓ ુ ના ખચાણ ું પણ

નયં ણ કરે છે . ( 3 ) સીતાફળમાં વટા મન - સી સારા

માણમાં રહે ું છે , તે શર રમાં

પડેલા ઘાને ઝ લાવવામાં મદદ કરે છે . 22


નસગ સે ુ

( 4 ) સીતાફળ વચા અને વાળને તંદરુ ત રાખે છે . ( 5 ) સીતાફળમાં રહેલા રેસા શર રમાં પાચન યાને

ુધારે છે અને

કબ જયાત થવા દે ું નથી. ( 6 ) સીતાફળ આંખો ું તેજ વધારે છે . ( 7 ) સીતાફળમાં ચરબી ું

માણ

ૂબ ઓછુ હોવાથી શર રને મેદ વી

બનાવ ું અટકાવી તંદરુ તી

ળવી રાખે છે .

( 8 ) સીતાફળ સગભા મ હલાઓ અને ધા ીમાતા માટે

ૂબ ઉપયોગી

છે . સગભાવ થા દર યાન ગભમાં રહેલ બાળકના વકાસમાં મદદ પ થાય છે . ( 9 ) શર ર પર ચાઠુ કે

ૂમડુ થ ું હોય યારે તેના

ઘરગ ુ ઈલાજ તર કે સીતાફળના માવાની પે ટ લગાડ શકાય છે . ( 10 ) કાચા સીતાફળને

ૂકવી તેનો

ક ૂ ો કર તેના પાઉડરનો દવા

તર કે ઉપયોગ પાતળા ઝાડા થાય યારે કરતા રામબાણ ઈલાજ તર કે કાય કરે છે . આમ જોઈએ તો કહ શકાય કે સીતાફળ આપણા વા ય માટે અ ત ૃ સમાન છે અને આ દવાસી

વ તારોમાં

ુર ત આ

વકા

ૂર

પાડવામાં મદદ પ થઈ શકે તેમ છે . જ ર છે તેને સાચવવાની. તો આવો તેને ખોરાકમાં ઉમેર તે ું જતન કર એ અને આ અંગે

ૃત

ફેલાવવા ું અ ભયાન ઉપાડ એ.

કૃ ષગો વ ાના સૌજ યથી

23


નસગ સે ુ

7. વન પ તઓનો આ યા મક સંદેશા માનવ

વનમાં વન પ ત ું મહ વ

ુ ય વે

ણ વગ માં વગ કૃ ત થયેલ

છે .

1 - ચ ક સા જગત 2 - ઉ ોગ 3 - આ યા મક

ચ ક સા જગતમાં વન પ ત ું મહ વ આ વ ુ દમાં વ વધ ઔષધો તર કે વણવવામાં આ

ું છે .

આ યા મક જગતમાં વન પ ત ું મહ વ તેમના

ારા આપવામાં આવેલા આ યા મક સંકેતો અને ખી

ત બ બત થ ું છે

ુ સફેરા): કમળ ું સમાનાથ

જલજ થાય છે ,

ું છે . ઉદાહરણ તર કે,

• કમળ (નીલ બો કમળની

ારા

ઉ પ

પાણીમાં છે , છતાં

તે

પાણીથી વં ચત રહે છે . કમળના પાંદડા પાણીની સપાટ

પર તરતા રહે

છે . પર ુ તેઓ પાણીથી ભીના થતા નથી, એટલે કે, તેઓ પાણીથી વં ચત છે . કમળનો માનવ

ત માટે આ યા મક સંદેશ છે કે તેઓએ પણ સંસારમાં રહે ું

જોઈએ પર ુ સંસારની ભાવનાથી વં ચત રહે ું જોઈએ (હુ , મા ). 24


નસગ સે ુ

ગીતામાં, ભગવાન

ીકૃ ણએ, અજુ નને ઉપદેશ આપતા ક ું છે -

बहा ण आधाय कमा ण संग यतया करो त य । ल यते न स पापेन प प मवा भसा । (ગીતા) અથાત્,

જે

આસ તનો

માણસ

બધા

કમ

ભગવાનને

અપણ

કર ને

અને

યાગ કર કરે છે , તે માણસ પાણીમાં કમળના પાનની

જેમ પાપમાં લપસતો નથી.

• બલી (ઈગલ મામલોસ) : મ

રજૂ

કરે

છે .

સંય ોગથી

ણવ

અને

ણ પાંદડા અ ુ મે અ, ઉ અને

તેમના શ દ

ત બ બત થાય છે . ે

બલીના

ું

યાપક નામ ॐ ને

નો અ ર પણ કહેવામાં આવે છે .

( શવ) ની

ઉપાસનામાં, બલીના પ આવે છે . વન પ તશા બલી ું ફળ

તીક હોવાથી બલી પ

આપવામાં

માં એ ફસાકા સ દુ ાય તર કે વગ કૃ ત થયેલ

ૂચવે છે કે આ યા મક જગતમાં બલીના ફળની જેમ

બહારથી નીરસ, રસાળ અને

ું

ુ ક અને સખત છે , પર ુ અંદરથી અ યંત કોમળ,

ુખ આપનાર છે .

• બોર ( ઝ ઝફસ મૌર શએના): બોર ું ફળ એ આ યા મક સંકેત 25


નસગ સે ુ

આપે

છે

બહારથી

કે

ભૈ તક

બોરના

જગત

ફળની

જેમ

આકષક અને રસાળ અને

ુ ખદ

લાગે છે , પર ુ અંદરથી કઠોર, નીરસ અને દુઃ ખ દ છે .

• બોર અને કેળા ( ઝ ઝફસ મૌર શએના અને

ઝ ૂ ા પેરે ડસીએકા):

ભૈ તક જગતમાં દુજન લોકો અને સ જ લોકોનો નવાહ એક સાથે ૂબ

ુ કેલ છે , કારણ કે દુજન તેના અ ભમાનમાં ચ ાના

તે સ જનની

ત ા અને

રૂ થઈ ને

ય ત વને અસર કરે છે : क

रहीम

कैसे नभे बेर केर को संग । वे डोलत रस आपने उनके फाटत अंग ॥

( रहीम )

• કેળા ( ઝ ૂ ા પેરે ડસીએકા): કેળાના છોડ ેમની અનોખી ર તને ેમના બે

દ શત કરે છે .

વ પો છે - 1,

અને 2 - ભય ુ ત

ેમ.

નેહ ૂણ

ેમ

કેળા ભય ુ ત

ેમને દશાવે છે . કેળાના છોડને ગમે તેટ ું પાણી આપો, તો પણ તે ફળ આપ ું નથી, પર ુ

યારે તે કાપવામાં આવે છે ,

યારે ફળ આપવાની

યા શ

થાય છે ,

જેમ કે - काटे ह ते कदरी फरै को ट जतन कोउ स च । वनय न 26


નસગ સે ુ

मान खगेस सुन डाटे ह पय नव नीच ।। ( रामच रत मानस )

• આંબો (મે જફેરા ઈ ડકા): આંબાના પાકેલા ફળમાં રસ જે ર તે તેમના દરેક કોષોમાં ફેલાય હોય છે . તેવી

જ ર તે,

આ વ ના દરેક કણ કણમાં ઉપ નષદમાં

હાજર

છે .

રસની

ુલના

રામ સાથે કરવામાં આવી છે . જેમ કે - रसौ वै सः

• અં

ર (ફાયકસ કર કા):

ાની માયા એટલી વશાળ છે કે તેની ુલના આ યા મક જગતમાં અં ૃ

સાથે કરવામાં આવી છે .

રના ऊम र

वशाल तव माया । फल अनेक ा ड नकाया || ( राम च रत मानस

) અં

રનાં ઘણાં ફળોની

ાંડો સાથે કર વોનો જ મ, વંશ

ુલના ઘણાં

છે . જેમ ાં અનેક

અને નાશ થયો છે .

• વડ (ફાયકસ બે ગાલે સીસ): આ યા મકતામાં "વડ" ની વ ાસ સાથે કરવામાં આવી છે . ઉ ર ભારતમાં,

ુલના અ ુટ

ીઓ વડના

ૃ ની 27


નસગ સે ુ

કરે છે જેથી જેમનો તેમના પ ત

યે અને પ તનો તેમના

અ ુટ વ ાસ બ યો રહે તથા આ વડના ઈ ર

યે

ૃ ની જેમ દ ઘા ુ રહે.

ા તમાં પણ અ ુટ વ ાસની

જ ર હોય છે .

ા ું એક

વ પ છે અને તેનો પ ત

વ ાસ ું

તીક છે . તેથી જ માનસમાં એ ું કહેવામાં આવે છે કે: भवानी शंकरौ वंदे

ृ ा व ासो

હમેશા

पणौ વ ાસ સાથે રહેવા

માંગે છે . તેથી, વડના

ૃ ની

ાનાં

તીક સમા

ા થી મ હલાઓ

-અચના કરે છે . આ વડના

ૃ નો આ યા મક સંદેશ છે .

• પીપળો (ફાયકસ ર લઝ ઓઝા): ગીતામાં ભગવાન છે

કે, "ઝાડમાં હુ

ીકૃ ણએ ક ું

પીપળો છુ ", પીપળાની નીચે બેઠેલા, અનેક ઋ ષ ુ નઓએ તપ સાધના અને સ છે .

ા ત કયા

પીપળાના

પણનો

પણદડ વ ુ લાં બો હોય છે , જે

ફ ત

પવનના

ઝ કા

મા થી હલી ઉઠે (ચંચળ) છે . તેનો આ યા મક સંદેશ એ છે કે જે ય ત ભગવાન (આ ધ થાન) 28


નસગ સે ુ

થી અંતર રાખે છે , તે મનની વાસનાના એક મા

ઝ કાથી ચલીત થાય

છે : “ पीपल पात स रस मन डोला " મનને

ાની

રાખો

જેથી

તે

પીપળાના

પાનની

જેમ

વાસનાઓના તોફાનોનો ભોગ ન બને.

• ચંદન (સે ટેલમ આ બમ): આ યા મમાં, સત ુ ષોની

ુલના ચંદન

સાથે કરવામાં આવી છે . જો કે કુ હાડ ચંદનને કાપી નાખે છે , પર ુ ચંદન કુ હાડ ને પણ

ુગં ધત બનાવે છે . આ

વભાવ સ જનોનો છે

કારણ કે દુ પહ ચા ું

લોકોએ દુઃ ખ હોવા

છતાં,

સ જનો પણ દુ ને તેમના વભાવમાં લાવવાનો

પ રવતન યન

અને ફ ત તેમ ું

કરે

છે

હત જ

વચારે છે . ચંદનની આ લા ણકતાને લીધે, દેવતાઓના માથા પર લગાડવામાં આવે છે

યારે કુ હાડ ને ગરમ કર ને ટ પવામાં આવે છે .

તેથી, આ ચંદનનો આ યા મક સંદેશ છે કે ચંદન જેવો અપનાવવો જોઈએ, એટલે કે સ

ુ ષ બન ું જોઈએ. ઝે ર

ચંદનની આસપાસ લપેટાયેલા રહે છે , છતાં ઝે ર ચંદનના લાકડા પર કોઈ યાત છે કે: "चंदन वष

વભાવ સાપ

સાપોના ઝે રનો

ભાવ પડતો નથી. તેથી જ આ વા ापत नह

लपटे रहत भुजग ं "

29


નસગ સે ુ

• લીમડો (એઝા ડરાકટા ઈ ડકા): લીમડાના પાંદડા કડવી હોય છે પણ જે

ય ત

લીમડાના

સાપને

પાંદડા

કરડે

અને

છે

ફળ

તેને

સાપના

ઝે રને લીધે કડવા નથી લગતા. હતો.

તેવી

ર તે,

થતો

સંસારની

વાસનાઓ ું ફળ કડ ું હોય છે , પર ુ યારે 'કામ પી સાપ' કરડે છે ,

યારે

સંસારની વાસના કડવી હોવા છતાં કડવી નથી લાગતી.

कामभुजग ं डशत

जब जाही, न ब कटु क कटु लगत न ताही ।।

(માનસ)

• લીલા છોડ અને

વશેષતા છે કે તેમ ાં

હ રત ય કાશસં

જોવા

ૂ ગ: લીલા છોડની એ મળે

છે .

તેઓ

ૂય કાશ ું

શોષણ

કર ને

ેષણ કર શકે છે . હ રત ય ૂ ગમાં જોવા મળ ું નથી. તેઓ

ૂય કાશ લઈ શકતા નથી અને

કાશસં

ેષણ કર

શકતા નથી.

વન પ તના ઉપરો ત વગ કરણના આધારે મ ુ યની પણ બે

ેણીઓ

છે - 1. લીલા છોડ જેવા 2. ૂ ગ જેવા

આ યા મમાં ત વ ાન ( ય તઓમાં કલોરો ફલના

ાન) ને

કાશ કહેવામાં આવે

છે .

થાને સં કાર લેવામાં આવે છે . જે લોકો

પાસે 'સં કાર' નથી તે ત વ ાન પી

કાશને વીકાર શકતા નથી. તેથી,

આવી ય તઓને ૂ ગ જેવી ય તઓ કહેવામાં આવે છે અને જેમની 30


નસગ સે ુ

પાસે સં કાર છે તેઓ આ યા મક આમ, ત વ ાન

ા ત કરવાની

કાશનો વીકાર કર શકે છે . યાને

કાશસં

ેષણની

યા સાથે

ુલના કર શકાય છે , જેમ કે કાબન ડાયો સાઇડ ૂય કાશ + હ રત ય

કાશસં

ે ષણ

પાણી

યોગ ાન + સં કાર

ાન સં

ે ષણ

સ સંગ

• ૂ લ: ૂ લો તેમ ું આપે

છે

વાતાવરણની

કે

વન

પોતાના

ૂણ કર

ુગંધ ફેલાવીને, નાશ પામીને સંદેશ

ય ત વની સૌરભ

ુગં ધત કર ને એવી છાપ છોડ

અંતઃકરણમાં લાં બા સમય

અને

ુગંધથી વ કે

સમ

ય તઓના

ુધી જળવાઈ રહે.

31


નસગ સે ુ

8. • ધ

ુ તક સમી ા - ધ કુ ઓફ ઈ ડયન

કુ ઓફ ઈ ડયન

ઝ - કે. સી. સાહની

ુ તકની અંદર લગભગ ભારતીય ઉપખંડના 150 જેટલા

ૃ ો ું

વણન કરવામાં આ

ું છે .

ુ તક

બધાં

કૃ ત ેમ ીઓ ઈકોલો

અને

ટ માટે

ૂબ જ

ઉપયોગી છે કારણ કે તેમ ાં પહોળા

પણવાળા

ૃ ો,

પામ, વાં સ અને અના ૃત બીજધાર

વન પ તઓ ું

વણન કરવામાં આ ો

સ, કલર

લેટો અને

છાયા ચ થી માણમાં ુ તક થળની ઓળખ માટે

ું છે .

મોટા સચ

રસ દ

અને

ૂબ જ ઉપયોગી છે .

ભારતનાં રા

ય ઉ ાનોમાં જોવા મળતા વ વધ

ૃ ો ું

યાપક વણન

કરવામાં આ

ું છે . આ વણન લોક ય ભાષામાં છે કારણ કે ધ

કુ 32


નસગ સે ુ

ઓફ ઇ ડયાન

ઝ સામા ય વાચકો માટે બનાવવામાં આવી છે .

વન પ તની ક ઠન ભાષાને સમજવામાં તેમ ાં આપેલો શ દકોષ ઉપયોગી થશે.

દરેક

એકાઉ ટ

અને

વૈ ા નક

પાંદડાઓ, અને શ

ૃ ના

સામા ય

નામો,

તેના

ૂ લો અને ફળ ું વણન

ૃ ના ભૌગો લક વતરણથી થાય છે . ઉગાડવાની અને

ુ પ શા

ની

વગતો

શામેલ

ણો

નામનો

કરવામાં આવી છે .

તમારા વભાગ મૈ ી ૂણ ( નદાન)

ૃ ોને

વપરાશકતાઓ છે

જેમ ાં

માટે

ડાય ો ટક

ુ વધાઓની

ૂ ચ આપેલ છે જે સામા ય માણસને પણ

ઉપયોગ થઈ શકે છે . આ

ુ તકનો

તો પર હોવાથી, જેકેરે ડા, વદેશી

તઓને આ

ણીને આનંદ થયો કે

ુ ય યેય ભારતની

વા કે સયા અને

ળ ૂ વતની

ુલમહોર જેવી

ુ તકમાંથી બાકાત રાખવામાં આવી છે . એ ુંદર

દહેરાદૂનમાં ઉગાડવામાં આ ,ું

હોલોક

ૂવ

હમાલયની તળે ટ થી

યાં તે હવે કુ દરતી ર તે ઉગે અને

ખીલે છે . 33


નસગ સે ુ

ુ તકમાં

આપેલી

રોચક

કથાઓ

ુ તકને ન ું પ રમાણ આપે છે અને તે વનીકરણ

અને

વાચકોની

ઇ તહાસમાં

ચ વધારવામાં મદદ કરશે.

જુ દા જુ દા પ ીઓનો સમજૂ તી પ

ાકૃ તક

ૃ ો સાથે

ાણીઓ અને

નકટવત

જોડાણની

આપવામાં

આવી

મના ઘાટના જોખમમાં

છે . કુ ાયેલ,

સહ જેવી- ૂંછડ વાળા વાં દરાઓ ું એક ઉદાહરણ આપેલ છે . તે કરાયાણીના ફળને ફેલાવે છે , જેને વેદ

પલા પણ

કહેવામાં આવે છે .

આકષક સલીમ

ર તે

લખાયે ું

અલી

ઈ ડયન

ારા

બડઝને

લખાયેલા

વખાનીને

ુ તક, ુ તક ાજ લ

અપણ કરે છે . સરકારે શાળાઓ અને કોલેજોમાં

પયાવરણીય

ફર જયાત

વષય

ૃ તને બનાવવાની

જ રયાતની વાત કર છે યારે આ કાય વશેષ પથી અને સાર ર તે સમયબ

છે . 34


નસગ સે ુ

9. Flowers Of The Sunday ર વવારની પો ટ પરોપ

વી છોડ

માટે Goswami Mayur એ ૂ

ુંદર

ુ લોવાળો

ો છે , જે અમદાવાદ જ લા ના વજુ વાડા ગામના

વતની છે . તો ચાલો મ રુ ભાઈ એ

કુ ેલ છોડનો પ રચય મેળવીએ.

પીળો આગીયો કે જોગીડા તર કે ઓળખાતો

ુંદર

પીળા

ુ લોવાળો છોડ પી ુ (સા વાડોરા

-

ના

Salvadora) પરોપ

વી

નામ

છે .

તે ું

સ ટે ક

ળ ૂ નો બોટ નકલ ુ

લ ુ ોઝા

(Cistanche tubulosa) છે , જે ઓરોબે કેસી (Orobanchaceae) કુ ળની વન પ ત છે . અં ે ડેઝટ

હાય સ થ

માં

(Desert

Hyacinth), ફો સ રેડ શ (Fox Radish),

વગેરે

નામથી

ઓળખવામાં આવે છે . તે ઉ ર આ કા,

અરે બયા,

એ શયાથી પા ક તાન, ભારત અને મ ય એ શયામાં જોવા મળે છે . તે ભય

ત અને દુલભ

ત છે . 35


નસગ સે ુ

તેના છોડ 1 થી 2 ફ ટ બહુ વષા ુ ુપ

છે ,

છોડ જે

ચા થાય છે . તે એકવષા ુ અથવા

અથવા યજમાનના

ળ ૂ પર વકાસ પામે છે . છોડ

રસદાર

નાના, મે

અને

પણ

ેનસ, સાદા અને

પણદડ વગરના હોય છે , જે સપાકાર ર તે ગોઠવાયેલા હોય છે .

ૂ લો

પાઇ સ (પાઈન કોન જેવો દેખાય છે ) માં ગોઠવાયેલા હોય છે .

ૂ લો

1 થી 2

ચ લાં બા, એક બાજુ વાં કા, નીચે નળ યાકાર,

અને પાંચ છે ડા,

ીકેસર 1,

ુંકેસર 4, જેમ ાં 2 ટૂકા અને 2 લાં બા

અને પરાગકોષ પર સફેદ વાળ હોય છે . બ ં વા રગના કડપલાં હોય છે . જમીનમાંથી બહાર નીકળ છે . તેના છે , તે પી ુ બી

ૃ ોના

ખ ુ પહોળાં

ૂ લોની નીચે ફ ા

ૂ લો ધારણ કરનાર

સળ

રૂ ા કે જ

ળ ૂ હળદરની ગાં ઠો જેવા હોય

ળ ૂ પર પણ ઊગતો જોવા મળે છે .

તે પી ુ (સા વાડોરા પ સકા - Salvadora persica) (સા વાડોરા

ઓલીઓઈ ડસ - Salvadora oleoides) , કેરડો (કે પે રસ ડેસી ુઆ Capparis decidua) , આંકડો (કે લો ોપીસ procera) (કે લો ોપીસ જેવી

ોસેરા - Calotropis

ઈગે શયા - Calotropis gigantea) વગેરે

ુ ક વ તારમાં ઉગતી વન પ તના

ળ ૂ પર ઉગતી જોવા મળે

છે . 36


નસગ સે ુ

હાલ આ વન પ તના આ વ ુ દક ઉપયોગો પર ર ા છે .

ુ ષ અને

ી બંનન ે ી

ૂબજ સંશોધન થઈ

જનન સમ યાઓ દૂર કરવા માટે ખાસ આ વન પ ત વપરાય છે .

તેની ગાં ઠો કાવડ કે ઝોળ માં જડ

રાખી વાદ કે વાઘર

જેવા જોગી લોકો વેચે છે , માટે આ વન પ તને જોગીડો કહેતા

હશે.

બાવાઓ

અથવા

પોતાના

જગમ

માથા

ચડાવેલ ફેણ જેવા

પર

પ ળના

નાગ બાંધે છે , તેવા જ આ છોડના

ૂ લના તોરા કે કલગી

દેખાય છે , તે પરથી અથવા તેના જોગીઓની

ૂ લોની જટાની

કલગીમાં ૂંથણી

હોય છે , માટે એને જોગીડો કહેતા હશે.

તે વન પ તમાં પણ હ રતકણ વગરના હોય છે અને તે બરાબર પણ છે , કેમકે પણ ું કઈ કામ પણ નથી. પારકે પૈસે તાગડધીના કરનારને 37


નસગ સે ુ

પોતા ું

ુજરાન ચલાવવા કઈ વશેષ ખટપટ કરવી પડતી નથી, કેમકે

તેને તૈય ાર માલ મળે છે . તેમજ આ વન પ ત બી

વન પ તએ

પોતાના માટે લીધેલો ને પણ મારફતે તૈય ાર કરેલો ખોરાક પરભારો લઈ લે છે , એટલા માટે તે પણ ધારણ કરવાની ખટપટમાં શા માટે પડે અને વળ તે વન પ ત જોગીડો અથાત યોગી કહેવાય તો એવા મહા માએ તો બી

સદ ૃહસથોને ઘરે તૈય ાર જ ભી ા કે ભોજન લેવા પધારે.

( ોફેસર લી ડલી, વે

ટેબલ

કગડમ, પાના નં. 609 માં લખેલ

મનોરજક અહેવાલ)

સ ટે ક(Cistanche) અથવા કેપ

લ ુ થાય છે ,

પૌરા ણક કથાઓ યારે

ીક શ દ ક ટન (kiston) એટલે બો સ યારે એ ક સ (anchis) જે

માણે કે પસનો

લ ુ ોઝા (tubulosa) તેના

ીક

અને એનેય ાસનો પતા હતો. ળ ૂ ના સંદભમાં છે .

38


નસગ સે ુ

39


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.