નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. કુ દરતી સા ુ તર કે ઉપયોગી ઔષ ધય
ૃ
- અર ઠા
2. પ ી પ રચય - દૈયડ 3. નદણ - ભાંગરો 4.
દું ર પતં ગ ું - કોમન સ વર લાઈન
5. સૌથી મહ વનો કદ ળ ૂ પાક - બટાટા 6. સૈ નકો માટે ઔષ ધય વન પ ત 7.
ૂ લોની
ક ુ વણી -
ૂ યવ ધત ઉ પાદન લેવાનો
અ ભગમ 8. બટાકા વશે રોચક
ણકાર
9. Flowers Of The Sunday
2
નસગ સે ુ
1. કુ દરતી સા ુ તર કે ઉપયોગી ઔષ ધય અર ઠા એ પાનખર
કાર ું ઔષ ધય
ૃ
ૃ
- અર ઠા
છે જે કુ દર ત સા ુ કે ક ડ શન તર કે પણ વપરાય
છે .
વૈ ા નક
તે ું નામ
સે પ ડસ ઈમા
નેટસ
(Sapindus emarginatus) છે
અને
સે પ ડેસી (Sapindaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે લીફ સોપનટ (Notched Leaf Soapnut) સોપનટ Tree) કહે છે ,
દેશોમાં લગભગ 40
(Soapnut
તઓ જગલી
અને સંવધન કરેલી જોવા મળે છે , જેમાં ઈ ડો-મલયન ણ
માં નોચેડ
યારે હ દ માં रीठा અને સં કૃ તમાં अ र क કહે છે .
તેની વ ના ઉ ણક ટબંધીય
જેમાંથી
તે
તઓ
એસ. ઈમા
નેટસ, એસ.
ે
ુ ય છે .
ક ુ ોરોસી અને એસ.
ાયફો લએટસ ભારતમાં થાય છે . અર ઠા મોટા ભાગે ભારતમાં સમ જ યાએ જોવા મળે છે . આ
ૃ
ભારતમાં બંગાળના હુ ગલી -
હાવડા, છોટા નાગ ુર, રાજ થાન, સૌરા , દ ણ ભારત તથા ીલંકામાં જોવા મળે છે . 3
નસગ સે ુ
અર ઠા મ યમ કદ ું અધ પાનખર
કાર ું
ૃ
છે . તેની છાલ કાળાશ
પડતી રાખોડ રગની અને ડા,
નાના
ગોળાકાર
ટુકડાઓમાં ફાટેલી જોવા મળે છે . પણ સ ક ું ત
કારના
અને
3
જોડ
પ ણકાઓની જોવા
પછાકાર
મળે
છે ,
જે
લંબગોળ, ઉપરની તરફ પીળાશ પડતા નીચે આછા રગના અને ઉપર આછ
વાટ વાળા હોય છે .
ૂ લો સ ટે બર - ઓ ટોબર મ હનામાં
શાખાના છે ડે લોખડના કાટ જેવા રગની
વાટ વાળા ઝૂ મખામાં જોવા
મળે છે , આછા પીળા કે સફેદ રગના હોય છે . ફળો અ
ફળ
કારના
ડસે બર - માચ મ હનામાં જોવા મળે છે , જે ગોળ - લંબગોળ, લીલાશ પડતાં પીળા રગના અને ઉપર લોખડના કાટ જેવા રગની વાટ વાળા હોય છે . ફળો પાકે બની
યારે પીળાશ પડતા
ય છે . ફળની અંદર કાળાશ પડતાં
ૂખરા રગના
ૂરા રગનાં વટાણા જેવડા,
ગોળ અને કઠણ કવચવાળાં બીજ હોય છે . અર ઠાના ફળ પછ તેના
ક ુ ાય
ણેય ખાંચા તરત જુ દા પડે છે અને દરેક ખાંચીયામાં એકેક
બીજ હોય છે . આ
ૃ ના ફળને “અર ઠા” કહેવામાં આવે છે .
અર ઠાનાં “બીજ” ને ઊગતાં તેમજ અર ઠાના
ણચાર માસથી એકાદ વરસ લાગે છે .
ૃ નો વકાસ
ૂબ જ ધીમો હોય છે . અર ઠાના 4
નસગ સે ુ
ૃ માં 9 - 10 વષ પછ ફળ આવવા ું શ થાય છે .
અર ઠાના ફળની છાલ અને તેના ગરની અંદર 11.5 % સેપોનીન, 10 % શકરા, પે ટ ન વગેરે હોય છે . આ ઉપરાત ક ુ ોરોસાઈડ હોય
પણ
છે .
બીજમાં
તેના
30
%
થર તેલ હોય છે . અર ઠા ણે કુ દરતી સા ુ ! કુ દરતની આપણને અર ઠા પે - અ
એટલે ુત -
અ ૂ ય ભેટ છે . અર ઠામાં રહેલા સેપો નન નામના ત વને કારણે અર ઠામાં ચીકાશ તથા મેલ કાઢવાનો વ શ
ણ ુ ા છે . તેથી લોકો
નાહવામાં, ગરમ અને રેશમી કપડા ધોવામાં તથા સોના - ચાંદ ના દાગીનાને ધોઈને ચમકદાર બનાવવામાં તેનો ઉપયોગ કરે છે . ભારતીય ીઓ હ
રો વષ થી પોતાના વાળની સફાઈ અર ઠા, આમળાં,
શકાકાઈ તથા ક ૂરકાછલી પાવડરના પાણીથી પોતાના વાળની સફાઈ કરે છે . અર ઠા, શકાકાઈ અને આમળાંનો ઉકાળો કર વાળ ધોવાથી વાળ
દું ર,
વ છ, લીસા, ચમકતા અને કાળા થાય છે . અનેક
કપનીઓ અર ઠામાંથી સા ુ બનાવે છે . અર ઠાના ઠળ યાની માળા અને બેરખા પણ બનાવાય છે . 5
નસગ સે ુ
ભારતમાં અર ઠાનો ઔષ ધય ઉપયોગ આ વ ુ દમાં,
ાચીન ભારતીય
તબીબી પ ત તેમજ તબેટ યન, ન ુ ાની અને સદ પ તઓમાં આ યો
જોવા મ
न धः
दोषहा ।
रीठाकरज
:
कटु ः
પણ
કરવામાં
ય ણ ુ
ઉ લેખ
ો છે .
ो ो लघुः
क ततः ।। (
नध
અને
તેનો
लेखनः गभपातकरः
हपीड़ादाहशूलनाशन
त ो णः
ૂ ચબ
હતો.
રજનીઘંટુમાં
अ र ः कटु कः पाके ती ण ो ण
જુ ની તબીબી
वात जत्
गुण)
।
कफनः
कु क डू त वष व फोटनाशनः ।। (राज नघ टु )
અર ઠા
વાદે કડવા - તીખા, ઉ ણવીય,
વપાકે તીખા,
દોષહર,
હપીડાનાશક, તી ણ ગરમ, મળને ઉખેડનાર, ભારે ગભને પાડનાર, ઊલટ કતા, ૂળવાઈની
વષનાશક, મ તકરોગ તથા આધાશીશી મટાડનાર, દાહ છ ૂ ા, દૂઝતા હરસ તથા ર ત -
ુ મ મટાડનાર છે . તે
વાળને ઉ મ પણે સફાઈ કરે છે અને માથાનો ખોડો દૂર કરે છે .
સે પ ડસ નામ લે ટન શ દો સેપો નસ પરથી ઉતર આ ું છે , જેનો 6
નસગ સે ુ
અથ "સા "ુ થાય છે , અને ઈ ડકસ જેનો અથ "ભારત" થાય છે .
સં કૃ તમાં તેને 'અ ર ' કહેવામાં આવે છે . અ ર
એટલે જેના
ઉપયોગથી કોઈ અ ન સં કૃ ત
નામ
જ ુ રાતી
અને
થ ું નથી.
અર હદ
પરથી નામો
આવેલા છે .
7
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય - દૈયડ મોટાભાગે સવારના સમયે, આપણા ઘર આંગણાના બગીચામાં કાળો કોટ અને સફેદ શટ પહેરેલ નાનકડા સ જનને જોઈએ છ એ. આ દું ર દૈયડ
પ ી છે
!
આપણા
તે ઘર
આંગણાના બગીચા ું એક વ ુ પ ર ચત પ ી છે . તેને
અં ે
માં
ઑ રયે ટલ મૅગપાઇ રૉ બન (Oriental Magpie-Robin) કહે છે . તે ું વૈ ા નક નામ કો સાયકસ સોલાર સ (Copsychus saularis) છે .
નર કાળા અને સફેદ રગ ું ના ું અને યારે માદા
માટ દેખાવવા ં ુ પ ી છે .
ૂરા અને
રાખોડ રગની હોય છે . તે
તેની
ૂંછડ
ચી
નીચી કરતા રહે છે . તે સામા ય
ર તે
એકલા
અથવા જોડ માં જોવા મળે છે , ઘણીવાર વ વધ જૂ થોમાં અ ય પ ીઓ સાથે પણ હોય છે . 8
નસગ સે ુ
તે એક આસપાસ
મલનસાર પ ી છે . તમને આ ના ું પ ી સં યાકાળની ુબ જ
ૃ શીલ જોવા મળશે. તે આસપાસ ફરે છે અને આવાજ કર તેના સાથીને બોલાવે છે . તે
દું ર ગાયક પ ી છે . તે
પાંદડા વગરની ડાળખી કે
સાફ
જ યા પર બેસીને ચીઈઈઈ જેવી સીટ
અથવા ચી ચપ ચપ જેવો
અવાજ કરે છે .
તે લીલા અને પાણીવાળા વ તારો, બાગ બગીચાઓ અને ઘર આંગણે જોવા મળે છે .
તે ખોરાકમાં ક ટકો અને કેટલીક વાર રોટલીના ટુકડાઓ પણ ખાય છે .
તેની
આ ુ ર થી જૂ ન
ધ ુ ીની
જનન ઋ ુ છે . તે પોતાનો માળો
કુ દરતી કે કુ મ પોલાણમાં ઘાસ, ઉન, વાળ અને
નો ઉપયોગ કર
માળો બનાવે છે . માળો મોટા કદનો, અ યવ થત અને આકારમાં છ છરા કપ જેવો હોય છે . તેમાં તેમાં રતાશ પડતાં ડાઘાવાળા માદા જ સેવે છે ,
દું ર લીલાશ પડતાં ણથી પાંચ
ડા
ૂરા રગના અને
ક ૂ ે છે .
ડાને ફ ત
યારે બ ચાંના ઉછે રમાં નર માદાનો સરખો હ સો
હોય છે .
9
નસગ સે ુ
3. નદણ - ભાંગરો ભાંગરો એ
ૃંગરાજ તર કે ઓળખા ું આ વ ુ દ ું ઉ મ ઔષધ છે . તેને
વાળનો રા
તર કે પણ ઓળખવામાં આવે છે . તે ન દણ તર કે લગભગ
ૂરા વ માં
ઉગે છે . તે ું વૈ ા નક નામ
ઈક લ ટા
આ બા છે અને તે એ ટેરેસી
કુ ળની
વન પ ત અં ે
છે .
માં
ઈક લ ટા ફો સ
(Eclipta) ડેઈ
(False Daisy), વગેરે નામોથી ઓળખવામાં આવે છે . તેને
જ ુ રાતીમાં કાળો ભાંગરો પણ કહે છે . તે એ શયા ું
ળ ૂ વતની છે .
ભાંગરો જમીન પર કે સીધો વધનારો છોડ છે અને તે ું
કાડ ટૂકા
સખત વાળથી આ ૃત હોય છે . પણ સાદા, સામસામે, લાંબા પ કે લંબગોળ અને કનાર ડૂં ક
દ ું રત કે તર ગત હોય છે .
જેવા
ુ પ વ યાસ
કારનો શાખાઓના છે ડા પર કે પણના અ માંથી નીકળતો
જોવા મળે છે . કારના
તેને
ુ પ વ યાસમાં કરણ
ુ પ અને બબ
ુ પ એમ બે
ૂ લો અને તે સફેદ રગના હોય છે . બીજ અસં ય અને કાળા
રગના જોવા મળે છે . તેના છોડ ચોમાસે ઘણા જોવા મળે છે પર ુ 10
નસગ સે ુ
ભીનાશવાળ જ યા હોય તો બારેમાસ પણ જોવા મળે છે .
તે ભીનાશવાળ જ યાઓ, ખેતરો, પાણીની નીકો વગેરેમાં કુ દરતી ર તે ઉગી નીકળે છે .
भृ राजः
समा यात त ो णो
एव
च
।
कफशोफामपा डु व घृ ोग वषनाशनः ॥११॥ (ध वंत र नघ टु , આ
ોકમાં કહેવામાં આ ું છે કે ભાંગરો કડવો, ગરમ,
ोक -11) ક ૂ ો, સોજો
દૂર કરવામાં મદદ કરે છે , ખાટા ઓડકાર દૂર કરે છે , એ ન મયા દૂર કરે છે ,
વચાના
રોગોમાં ફાયદાકારક
છે ,
દયરોગમાં ઉપયોગી ઝે રના
છે , ચેપને
રોકવામાં મદદ કરે છે અને શર રમાં કફ દોષને સં ુ લત કરે છે . તે ું પંચાંગ કેશતેલની બનાવટમાં વપરાય છે . તે કફ, ઉધરસ, હરસ વગેરેમાં પણ
યો
ય છે . તેનો
ળ ૂ નો ઉકાળો
લીવરને તંદરુ ત રાખે છે . લીવર સંબ ધત બીમાર ઓ દૂર કરવામાં ભાંગરો ઉ મ ઔષધ છે . કમળાના રોગોમાં તે લાભકાર છે . ખરતાં 11
નસગ સે ુ
વાળને અટકાવવામાં તે રામબાણ ઇલાજ છે .
તેના સં કૃ ત નામ
ૃંગરાજ
પરથી
ભાંગરો
પ
ું
હશે.
યારે
અ ક ુ
લોકો
પ ૃ
તપણ વખતે ભાંગરાને પાણી રેડે છે માટે તેને સં કૃ તમાં પ ૃ ય કહે છે અને વાળને કાળા
કરવામાં
ઉપયોગી
હોવાથી કેશરાજ પણ કહે છે .
12
નસગ સે ુ
4.
દું ર પતં ગ ું - કોમન સ વર લાઈન
કોમન સ વર લાઈન - Common Silverline ( પનડા સસ વ કેનસ -
Spindasis vulcanus) એ એક ના ું કદ ું, રગબેરગી પતં ગ ું છે જે દું ર નારગી અને સફેદ પ ઓ ધરાવે છે .
આ પતં ગયાની ઉપરની તરફની પાંખો કાળાશ પડતાં વાદળ રગની હોય
છે .
આગળની પાંખ
કેસર
ભગો
પર
કાળા ધ બા હોય
છે .
પાછળની પાંખ પર
ૂ છડ
પાસે કેસર
રગ ું
આછો પીળો રગ અને તેના પર કાળ
નશાન હોય છે . નીચેની તરફ કનાર ઓવાળ લાલ પ ઓ,
જે ઉપરની અને નીચેની એમ બંને પાંખો પર હોય છે . નરમાં થોડો વાદળ રગ જોવા મળે છે , જે માદામાં હોતો નથી. નીચેની તરફ ચાંદ જેવી ચમક લી લાલ પ ઓ હોય છે .
પનડા સસ
ુબ જ મોટ
ત છે જે ભારતથી લઈ તેના
દેશો ઇ ડોને શયા, ફ લપાઈ સ અને
પાન
ધ ુ ી, તથા પ
ૂવના
મમાં 13
નસગ સે ુ
આ કા
ુધી જોવા મળે છે . ભારતમાં તેની લગભગ 19
ઓળખવા મળ છે . વ કેનસની વ કેનસ ભારતમાં, ફ કા મળે છે . આ
ણ ઉપ
તઓ
તીઓ જોવા મળે છે -
ીલંકામાં અને તાવોયાના યાનમારમાં જોવા
ત નેપાળમાં જોવા મળતી નથી.
તેના લાવાની ખા
વન પ તઓ
બીએસી, સે પ ડેસી, વબ નેસી,
રહામનેસી વગેરે છે .
કુ ળની આ
તના લાવાને ક ડ ઓ સતત મદદ
અને
સર ણ કરે છે જેથી
ુપા અને વય ક પતં ગ ું બની શકે.
તે ઉડવામાં તેજ હોય છે , પર ુ તે જમીનની ન
ક જ ઉડે છે .
ુ લા
મેદાનો અને બગીચાઓમાં જોવા મળે છે . તે વારવાર એક જ જ યા પર ફર થી આવે છે .
14
નસગ સે ુ
5. સૌથી મહ વનો કદ ળ ૂ પાક - બટાટા બટાટા (સોલેનમ
બ ુ રઝમ - Solanum tuberosum) એ ખા
પોષણ સલામતીના
અને
કોણથી ઘ , મકાઇ અને ડાગર પછ વૈ તરે
ક
ચોથો
સૌથી મહ વ ૂણ ખા
પાક છે .
બટાટાની ખેતી ભારતમાં
ુ ય વે પ
મ બંગાળ, ઉ ર
દેશ,
બહાર, પં
બ,
જ ુ રાત, ઓ રસા, અસમ, છ ીસગઢ, ઝારખંડ વગેરે રા યોમાં થાય છે .
બટાટા સીધો વધનારો રસદાર છોડ છે , જેમાં અસં ય માંસલ, મજ ત ુ , કોણીય, ડાળ ઓ 1.2 મીટર ૂ લેલા
ળ ૂ જોવા મળે
ચાઇ
ધ ુ ી વધે છે અને
ૂ મગત
છે . ળ ૂ સામા ય ર તે 40-50 સે.મી.
ડા, ળ ૂ ની ટોચ પર વક સત કદ બને છે , જે ગોળાકાર કે લંબગોળ, કદ, વજન અને રગમાં
ૂબ અલગ હોય છે . કદ પર અસં ય આંખો
જોવા મળે છે , જે સં યા અને સ ક ું ત
પ છાકાર
ૂબ ચલ હોય છે . પણ આંતરે આવેલા કારના હોય છે , બધી જ પ ણકાઓ
આકારમાં અલગ અલગ હોય છે .
ૂ લો
ુ છામાં આવે છે , જે મોટા 15
નસગ સે ુ
ભાગે સફેદ રગના હોય છે . ફળો બેર
કારના અને અધ ગોળાકાર,
લીલાશ પડતાં પીળા રગના, ઝે ર અને તેમાં અસં ય બીજ હોય છે .
તેની લગભગ 200
તઓ જગલી અથવા ખેતી થતી હોય તેવી
અવ થામાં જોવા મળે છે તેની ઉ પ
દ ણ અમે રકાના એ ડ ઝ
પવતમાળામાં થઈ હોય તે ું માનવામાં આવે છે , જેને 16 મી સદ માં પેનના નાગ રકો
ારા
સમશીતો ણ પાક તર કે અય
રુ ોપમાં લાવવામાં આ ું હ .ું અહ તે એક થા પત થ ું હ ું અને યારબાદ તે વ ના
ૂ મ ભાગોમાં વસાહતી
17 મી સદ ની શ આતમાં પોટુગીઝ વેપાર ઓ
સાર સાથે વ ત ુ હ .ું ટશ ધમ
ભારતમાં તે
ચારક સં થાઓ અને
ારા લાવવામાં આ ું હ .ું
આજ મોટાભાગના ઘરોની રસોઈમાં બટાકા જોવા મળે છે અને લોકો તેમાં શાકભા
થી લઈને વ વધ
કારના ઉ પાદનો ખાય છે . પર ુ એક
સમય હતો
યારે તેને અંધકારનો પાક કહેવામાં આવતો હતો અને 16
નસગ સે ુ
લોકો ખાવામાં ડરતા હતા. બટાટાને શંકા સાથે જોવામાં આવતા હતા, ખાસ કર ને આ
રુ ો પયન દેશોમાં.
દેશોમાં
તબંધ
ૂ
ો
વષ 1769
બટાટા
પર
હતો
પર ુ
ધ ુ ીમાં બટાટાએ
ધીમે ધીમે લોકોના
દયમાં
થાન બનાવી લી ું. તે સમયે ા સમાં ઘ ના પાકને ભારે ુકસાન થ ું હ ું અને
ડે
દુકાનમાંથી ગાયબ થઈ ગઈ હતી. પે રસની ગલીઓમાં રમખાણો થઈ ર ા હતા અને બેકર ઓમાં ૂંટ ચલાવવામાં આવી રહ ર શયા, ઓ ાસ
યા અને
હતી.
ે ચ રા
ુ સયા સાથે 7 વષ ું
ૂખમરાના આરે હતો.
બચાવેલા ખોરાક વશેના
ે
આવી
થ તમાં,
શાહ એ તાજેતરમાં ુ
સમા ત ક ુ હ .ું
ા સે દુ કાળના
અ યાસ માટેનો એવોડ
ાસથી
હેર કય .
આ એવોડનો વજેતા એ ટયાનો ઓગ ટન પેર ટઅર હતો, જે એક વ ુ ાન ફામસી એ ે ટસ હતો, જેમણે ગા
ા હતા. સાત વષ ચાલેલા
ુ સયા જેલમાં થોડા વષ
ુ માં ઘાયલ થયા પછ તેને 1761
ની સાલમાં હેનોવર જેલમાં રાખવામાં આ યો હતો. અહ તેણે તેના જેલની કોટડ
બહાર બટાકાના છોડને જોવામાં સમય પસાર કય .
અહ તેમને દરરોજ
ણ બટાકા ખાવા મળતા હતા. જેલમાં બે વષ 17
નસગ સે ુ
દર મયાન બટાકાના સેવનથી તે વ થ રહે છે .
ુ
ૂ
તેણે
થ ું યારે તે મનમાં બટાટાની યાદ લઈને પે રસ પાછો ગયો. બટાટાની
ણ ુ વ ા
કર ને એવોડ
વાતો
યો. આ સમય
ધ ુ ીમાં, બટાટા 150 થી વ ુ વષ થી
રુ ોપમાં પહ યા હતા,
પર ુ આજ
ધ ુ ી તેના પર કોઈ ું
યાન ન હ ું. પાદર ઓએ બટાટા ઉગાડવા પર અને
ક ું
તબંધ હ ું
કે
ૂ
ો હતો,
તે
માનવ
વપરાશ માટે યો ય નથી, કેમ કે બાઇબલમાં તેનો ઉ લેખ નથી.
લે ડના વન પ તશા
ીઓએ બટાટાને
ગણા ું હ ું. વષ 1616 માં પર
ા સના બગ ડ ના
ાંતમાં બટાકાની ખેતી
તબંધ હતો.
1740 ના દાયકામાં સાથેના આઠ વષના સમ
ૂળ અને અંધકાર ું ઉ પાદન
ું કે બટાટામાં
ુ સયામાં બટાકાની ુ ુ
દર મયાન,
વીકૃ ત મળ . ઓ
ુ સયાના શાસક
દર મયાન લોકોને
ેડ રક ધ
યા ટે ને
વંત રાખવાની સંભાવના
છે , કેમ કે દુ મનોએ અનાજના પાકનો નાશ કય હતો.
18
નસગ સે ુ
વષ 1744 માં તેમણે બટાટાના બીજ વતરણ અને ઉગાડવાનો આદેશ આ યો. વષ 1744 માં,
યારે બટાટા બા ટકમાં દ રયાકાઠાના શહેર
કોલબગમાં આ યો, યારે તે ખેડૂતો આવે છે કે
ારા વીકાય નહ . એ ું માનવામાં
ેડ રકે તે પછ ચેતવણી આપી હતી કે જે લોકો બટાટાનો
વીકાર નહ કરે તેઓના નાક અને કાન કાપી નાખવામાં આવશે.
વષ 1745 થી, સૈ નકોએ બટાટાની મોટ મા ા
રાખવા ું શ
ક .ુ
ા સમાં,
ેડ રક
જેવા
શાસક
બટાટાના
ટેકામાં
નહોતા પર ુ
આ યા, તેમણે
પેરા ટયર ઇનામ યો શાહ
પ રવાર બટાટાની ન
ઓગ ટના રા ૂ લોનો
ક આવી ગયા. વષ 1785 ની 23
નો જ મ દવસ હતો. આ
ુ પ ુ છ રજૂ કય
અને
રા
સંગ,ે પેર ટઅરે બટાકાના
અને તેની પ ની એટલા
ભા વત
થયા કે બટાકાને મે ુમાં સમાવવાનો આદેશ આપવામાં આ યો. આ પછ બટાટા શાહ પ રવારને પીરસવામાં આ યા હતા. બી
બાજુ ,
પેર ટઅર ઘણીવાર ભોજન સમારભો રાખતા હતા, જેમાં મહેમાનોને ફ ત બટાટા પીરસવામાં આવતા હતા.
19
નસગ સે ુ
વૈ ા નકો
અને
રાજકારણીઓ
બે
મન
ે ક લન
અને
થોમસ
જેફરસન એક વખત આવા ભોજન સમારભમાં જોડાયા હતા. પેરા ટ અરે વષ 1786 માં બટાકાની ખેતી શ ચોક દારને ખેતરમાં રા યો.
કર
અને એક
આનાથી લોકો ું યાન આક ષત થ ું અને
એ ું માનવામાં આવ ું હ ું કે બટાકા કમતી છે . પછ ઘણા લોકોએ બટાકાની ચોર કર અને ઉગાડવા ું શ
ક .ુ 19 મી સદ માં, થોમસ
મા થસ અને ચા સ ડા વને બટાકાની
હમાયત કર . આ પછ ,
બટાટાએ એવી ગ ત પકડ કે તેણે
ારેય પાછુ વળ ને જો ું નહ .
બટાટામાં 20 ટકા ઘન ભાગ અને 80 ટકા પાણી હોય છે . 100 બટાટામાં 75 2.2
ામ પાણી, 19
ામ ફાઈબર), 2
ામ કાબ હાઈ ટે ( ટાચ 15
ામ
ોટ ન, 0.1
ામ
ામ અને
ામ ચરબી અને ઘણા
વટા મન (સી, ઈ, કે, બી6) અને ખ નજો અને ધા ઓ ુ (મે ે શયમ, ફો ફરસ,
પોટે શયમ)
મળ
આવે
છે .
બટાકામાંથી
અનેક
ખા
સામ ીઓ બને છે , જેમકે બટાકાવડા, વડાપાવ, ચાટ, બટાટા ભર કચોર , ચ સ, મેળવીને બધાં
ચ ાઇસ, સમોસા, ટ ત
, વગેરે. બટાકાને અ ય શાક સાથે
તની વાનગીઓ અને શાક બનાવાય છે .બટાટા એ
કારનાં શાકભા
માં સૌથી વ ુ
લગભગ દરેક શાક સાથે
મ સ કર ને તે ું શાક બનાવી શકાય
છે .બટાટા ું શાક બાળકોથી માંડ ને છે .બટાટા વગર શાકભા
મલનસાર છે , અથાત્ તે
ૃ
ની ક પના કરવી
લોકો સૌ ું માની ું શાક ુ કેલ છે .
20
નસગ સે ુ
6. સૈ નકો માટે ઔષ ધય વન પ ત વ એ ઘણી મોટ મોટ લડાઇઓ જોઈ છે . એથે સ અને
પાટાની લડાઈ, આરબોની
ીકોએ પ સયન સામે
પેન સામે, બેથલહેમ ું
ુ ,
વગેરે. તેવી જ ર તે, જો આપણે ભારતીય ઇ તહાસ પર નજર કર એ તો, યાં સકડો લડાઇઓ થઈ છે . વદેશી લોકોએ ભારત પર વારવાર આ મણ ક ુ હ ું અને તેને લો હયાળ બના યો હતો. ક લગ
ુ ,
આરબો
ણ
ારા ભારત પર આ મણ, હુ ણો ુ આ મણ, પાણીપતની
લડાઇ, હ દ ઘાટ ું આ મણ.
ુ , પા ક તાન અને ચીન
આ લડાઇમાં સામા ય નાગ રકોની સાથે સકડો સૈ નકો
માયા ગયા છે . પર ુ સૌથી મહ વનો
વષય એ છે કે આ લડાઇ
દર મયાન અસં ય સૈ નકો અને નાગ રકોને પણ ઇ 1854 માં, મ ય હ ું.
ટને
મઆ ું
ુ
ુ માં દવાઓનો અભાવ
ૃ ુ પા યા હતા.
વથ લે પ' તર કે ઓળખાતા
સેવા કર હતી.
પહ ચતી હોય છે .
ક ુ અને ર શયા વ ચે ચાલી ર ું
ક ુ ની તરફેણ કર હતી. આ
હોવાને કારણે ઘણા સૈ નકો લેડ
ારા ભારત પર
ભગવાનની કૃ પાથી, 'ધ
લોરે સ નાટ ગલે સૈ નકોની સાર
લોરે સે મ હલાઓને લ કર હો પટલોમાં નસ તર કે
દાખલ કર હતી. આ નસ દવાથી લઈને ખોરાક સૈ નકોની સંભાળ લેતી હતી. સોલફે રનો હેનર
ુ
ઇટાલીના બી
ુધીની ઇ વતં તા
તર કે ઓળખવામાં આવે છે , એક
ત
ુ , જેને
વસ નાગ રક
ડુના ટ, સૈ નકોની ભયાનક દુઘટના અને ભયાનકતા જોઈ
ભયભીત થઈ ગયો હતો અને તેણે રેડ
ોસની
થાપના કર . આ 21
નસગ સે ુ
ુ માં, લગભગ ચાલીસ હ
ર સૈ નકો માયા ગયા અને ઘાયલ થયા.
તેમણે જનીવા કો ફર સનો માગ બના યો. જે સૈ નકોના ક યાણ વશે વચારે છે .
ઘણા સમય પહેલા હો પટલોની હાલત સાર
નહોતી.
હો પટલોમાં પ ર થ ત વ ુ ખરાબ હતી.
ત સૈ નકોના ચેપને
કારણે મોત નીપજતા હતા.
ઈ
અંગ કાપવાથી અથવા ઈ
લ કર
પહ ચાવાની
ઘટનામાં ચેપને કારણે સૈ નકો માયા જતા હતા. આવી ઔષ ધય વન પ ત સવાય કોઈ વક પ નહોતો. ઘણી પાછળથી લોક ય થઈ.
થ તમાં
એલોપેથી દવાઓ
એલોપથીની ખોટ દવા મ ુ ય માટે
વલેણ સા બત થઈ શકે છે . તેની આડઅસર પણ છે . અમે રકાના ણ રા પ તઓ
યોજ વ શ ટન, હે રસન અને ટેલર એલોપથીની
ખોટ દવાથી માયા ગયા. ખાંડનો ઉપયોગ સૈ નકોને ચેપથી બચાવવા માટે કરવામાં આવતો હતો. ખાંડ ચેપ
ત અને સડતા ઘા માટે
ૂબ
અસરકારક હોવા ું માનવામાં આવે છે કારણ કે ખાંડ વકૃ ત નથી થતી. સૈ નકોના કપાયેલા ભાગની સારવાર માટે ખાંડ અને મધ ફાયદાકારક છે . મધ તેના ઉપચાર
વા ં માટે
ુ ત મધ
ણ ુ ધમ માટે લગાવતા
વન પ તઓના ઉપયોગમાં
ણી ું છે . મ ના લોકો ઘાના
હતા.
મ વાસીઓ
ૂબ આગળ હતા. તેઓ
ઔષ ધય ત ૃ
ય તના
'મમી' બનાવવા માટે તેના શર રને જ ુ ુ ત કરવા માટે તાડના દા થી ધોતા હતા. જો કે, ઘામાંથી લોહ નીકળ ું હોય યારે ઘા પર ખાંડ ન લગાવવી જોઈએ. એ ું કહેવાય છે કે રાજ ૂત સૈ નકોને અફ ણ 22
નસગ સે ુ
આપવામાં
આવ ું
હ ું.
અ તસારની
થ તમાં
સૈ નકોને
અફ ણ
આપવામાં આવે છે . પહેલાની લડાઇઓ દર મયાન સૈ નકો શીતળાની બીમાર થી પીડાતા હતા. સૈ નકોને ૂ લપ અને ઓકના ઘણા
ક સાઓમાં
થ તમાં સૈ નકોને '
નેક ટ, પા ટ રજબેર , ચમેલીઆ,
ૃ ની છાલ વડે સારવાર આપવામાં આવી હતી. સનકોનાનો ઉપયોગ પણ થતો હતો.
ઝાડાની
ુ માસ' સારવાર માટે આપવામાં આવ ું હ .ું
બધા જ સં મત રોગો માટે, સૈ નકોને દવા તર કે આપવામાં આવતી.
ા , પોકવીડ જેવી વન પ તઓ
ાચીન
ીક લોકો તેમના સૈ નકોની
સારવાર માટે વ રયાળ , તમાલ પ , કાકડ ના
ળ ૂ , સફેદ
, લોબાન,
મધ, ઓ લવ ું તેલ, અફ ણનો ઉપયોગ કરતા હતા.
ીસ યો ા
હેની બલે આ સના ઇટા લયન આ મણ દર મયાન સરકાનો ઉપયોગ કય હતો.
ીક સૈ નકોએ તેમના ઘાની સારવાર માટે મલમનો ઉપયોગ
કય હતો, જે ગંધરસ અને ઓ લવના તેલથી બનેલો હતો. સહ પાણી નામ ું
ૂ લ સૈ નકો માટે એકદમ ઉપયોગી છે .
3,000 વષ પહેલા પણ તેનો ઉપયોગ કરતા હતા. ૂ લને 'સો ઝર આ
ૂલ
લાવર' કહેતા હતા. સૈ નકોના બા
ૂબ જ ઉપયોગી છે .
તેના
ાચીન
ીક લોકો
ીક સૈ નકો આ ઘાને મટાડવામાં
ૂ લો અને પાંદડા ર ત ાવને
રોકવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે . સૈ નકો તેનો ઉપયોગ પેટ સબંધી રોગો માટે પણ કરે છે . તેના
ૂ લો અને પાંદડા સીધા ખાવા અથવા
ઉકાળ ને ચા તર કે પણ વપરાય છે . તે વચાના રોગો માટે ફાયદાકારક છે .
23
નસગ સે ુ
સૈ નકોની સારવારમાં સરકાનો માનવ
ૂબ જ મહ વ ૂણ ફાળો છે . તે
તને મળે લ એક અ ૂ ય ભેટ છે .
સફરજન,
તે કુ દરતી ઉ પાદન છે . તે
ા , ખજૂ ર, ચોખા અને ખાંડમાંથી બનાવવામાં આવે છે .
સરકો સૈ નકો માટે દૈ નક ઉપયોગમાં લેવાય છે . સૈ નકોને તે તાકતવર અને ઉ સાહ ૂણ રાખે છે . રોમના સૈ નકો આ પીણાને 'પોરકા' કહેતા. સરકો એ ટ
બે ટે રયલ હોવાને લીધે, ઘા પર લાગાવવામાં આવતો
હતો જેથી સૈ નકોના ઘામાં ચેપ લાગતા ન હતા અને સાફ જખમો ઝડપથી મટ જતો હતો. અમે રકન ુ
હ ૃ
ુ
અને
થ ુ રો
થમ વ
દર મયાન સફરજનના સરકોનો ઉપયોગ કરવામાં આ યો હતો.
ા સના
ુઇસ તેરમાંએ તેની ગરમ તોપોને ઠડ કરવા માટે સરકોનો
આશરો લીધો હતો.
ગોળ બારના ઘામાં ઔષ ધય વન પ તની દવાઓ ું મજ ત ૂ યોગદાન છે . ડા,
લ ુ ાબનો અક અને ટપ ટાઇન તેલ ું
ઘાવના ઉપચારમાં વપરા ું હ .ું અમે રકન
હ ૃ
મ ત ગોળ થી થતાં ુ
દર મયાન, કેલડુલા
ૂ લનો ઉપયોગ લોહ ના
વાહને રોકવા માટે કરવામાં આવતો હતો.
રોમન સૈ નકો ચમેલીના
ૂ લ જખમો પર લગાવવા માટે તેમની સાથે
લઈ જતા હતા.
આ દવાસી લોકો વાંદાના લાવાથી બનાવેલા ઝે રનો ઉપયોગ તેમના તીરમાં કરતા હતા. તેના પર
વા આ દવાસીઓ તેમના તીરને ઝે ર બનાવવા
ૂંક લગાવતા હતા. રાજે
ચોલના સમયમાં
ુ
દર મયાન 24
નસગ સે ુ
પગ કાપવાની ઘટનામાં કૃ મ પગની જોગવાઈ હતી. શાકાહાર ભોજન પર પણ ભાર હતો. રાણા
ૂ
સ ાટ અકબરે
ો હતો. તે ફળો પર ભાર
તાપે જગલોમાં રહ ને જગલી ફળો અને ઘાસની રોટલી
ખાયને પોતાનો
ુ કેલ સમય કાઢયો હતો. ઘણી વખત તો તે પણ
નશીબમાં ન હ ું. એટલા માટે જ આજે પણ રાજ ૂતો રાણા માનમાં
ક ૂ તો
તાપના
ત ૂ ા સમયે તેમના પલંગની નીચે ઘાસનો ટુકડો રાખે છે .
ઉ ચ અ ાંશમાં લડતી વખતે
તકૂ ળ મોસમનો સામનો કરવો પડે છે .
બફ લા પવનથી બચવા માટે, કુ વારપાઠુ માંથી
મ તૈયાર કરવામાં આવી
છે , જે સૈ નકોના શર રને બફ લા પવનોથી થતાં ઘાથી બચાવે છે . ભારતીય સૈ નકો માટે 15 હ સનો સમાવેશ કર ને એક 'હબલ
ક'
તૈયાર કરવામાં આવી છે જે ઉ ચ અ ાંશમાં તૈનાત કરાયેલા સૈ નકોને વ થ રાખવામાં અસરકારક રહેશે. ભારતીય સૈ ય (કે સકમ) માટે
વ ાનને મરચા
ારા એક બોલ તૈયાર કય છે જે ભારતીય ફો
દળો
ૂબ ઉપયોગી થશે. તેનો ઉપયોગ ટ યર ગેસ તર કે થઈ શકે છે .
મ હલાઓ પણ તેને પોતાના આ મર ણમાં રાખી શકે છે .
આ મર ું
ૂવ ર ભાગમાં ઉગાડવામાં આવે છે અને પેટની સમ યામાં ઉપયોગી છે . તેનો ઉપયોગ ધોમ ધખતા
ૂયના તાપથી
રુ ત રહેવા માટે થાય
છે .
આપણા વૈ ા નકોએ પરમા આશરો લીધો છે .
- રે ડયેશનની સારવાર માટે
લ ુ સીના પાંદડામાં એક
કારનાં ઔષ ધય
લ ુ સીનો ણ ુ ધમ 25
નસગ સે ુ
ધરાવે છે જે પરમા સ ુ
કરણો સગથી
ુકસાન પામેલા કોષોને
ઝાબેર અને પ પાપડામાં ઔષ ધય
ણ ુ ધમ છે જે પરમા
કરણો સગથી પીડાતા સૈ નકોની સારવાર કર શકાય છે . ઝાબેર
વચા અને પાચનતં ની સારવાર માટે
ીકોએ તેના
પાંદડાને
ઘોડાઓને
ધ ુ ારે છે .
ખવડા યા,
' હ પોફ ' છે જેનો અથ 'ચમકતો ઘોડો' થાય છે .
ળ ૂ ૂત ર તે,
ૂબ ઉપયોગી છે . તે ું
વન પ ત નામ
' પ પાપડો' પરમા
કરણો સગની સારવારમાં ઉપયોગી છે . તે પગ અથવા પગ હેઠળ થતી વચાના રોગોની સારવાર કર શકે છે . 'પોડોફાઈલમ હે ઝે મ' પરમા વ કરણોની સારવાર કરે છે . તે એક બહુ ઉપયોગી છોડ છે . સમયમાં તેને 'ઈ ર ય ઔષધ' કહેવા ું. કારણ કે આના રોગોની સારવાર થઈ શકે છે . ખા
પદાથ સાથે
ારા અનેક
સૈ નકો તેમની પો ટ દર યાન અ ય
ય ૂ ખ ુ ી અને દૂધીના બીજ સાથે રાખે છે કારણ કે
ય ૂ ખ ુ ીના બીજમાં મે ે શયમ, પોટે શયમ અને વટા મન ઇ ું માણ હોય છે .
ય ૂ ખ ુ ીના બીજ
દૂધી અને સીતાફળના બીજ પણ
પણ સમાવેશ થાય છે .
ૂબ કાય મ છે , તેથી સૈ નકોના ' ૂ ડ ૂ ડ પેકેજમાં મકાઈનો
ૂ મદળ અને નૌકાદળમાં યોગાસનને
આપવામાં આ ું છે . યોગાસન સૈ નકોના શાર રક વા ય પણ
થાન
વા યની સાથે
ળવશે. યોગએ આ વ ુ દક વ ાનની એક
શાખા છે . આમ આપણે જો ું કે વન પ તશા સૈ નકો માટે
ુ કળ
દય માટે પણ ફાયદાકારક છે .
પેકેજ'માં તેમને શામેલ કરવામાં આ યા છે .
માન સક
ાચીન
ની દવાઓ આપણા
ૂબ જ મહ વ ૂણ અને ઉપયોગી છે . એલોપેથીકના આ
ગ ુ માં પણ આપણે તેનો ઇનકાર કર શકતા નથી. 26
નસગ સે ુ
ૂ લોની
7.
ક ુ વણી -
ૂ યવ ધત ઉ પાદન લેવાનો
અ ભગમ ‘ ુ લ’ બે અ રનો આ શ દ સાંભળતા જ આપ ં મન કોમલતા, દું રતા
અને
ગ ુ ધ ં થી
તરબતર થઈ
ય છે .
બહુ
આ ુ ય
જ
ધરાવતા
ટૂકુ આવા
વ ુ સમય
ૂ લોને
ધ ુ ી સાચવી
રાખવા માટે તેને
ુ વીને
સં હ કરવામાં આવે છે . આવો ૂ લોની
ક ુ વણી વષે
•
ક ૂ ા ૂ લો શા માટે ?
-
ક ુ ા
ણીએ.
ૂ લોની બ ે ભારત અને આંતરરા
છે . ભારતમાંથી તે
પાન, અમે રકા અને
ય બ
રમાં
ૂબ જ માંગ
રુ ોપ જેવા દેશોમાં નકાસ
પામે છે .
- વ વધ
તઓનાં
ૂ લોની ઉપલ ધીને કારણે ભારત
ક ૂ ા
ૂ લોની
નકાસમાં સૌથી અ સ ે ર છે .
- આ નકાસમાં ફ ત
ૂ લ જ નહ . પર ુ તેના બીજ, થડ, ડાળ ઓનો 27
નસગ સે ુ
પણ સમાવેશ થાય છે .
- ભારતમાંથી કરોડ
ક ૂ ા
ૂ લોની નકાસ
તવષ અંદાજે 175 થી 200
પયા જેટલી છે . 500 જેટલી વ વધ
તઓની 20 અલગ
દેશોમાં નકાસ કરવામાં આવે છે .
- તેમાંથી હાથવણાટવાળા પ ો, લે પશેડસ, મીણબતીનાં થેલા, ફોટો
ે સ, ખોખાં, ચોપડ ઓ, દવાલની ર
એવી અનેક ભેટસોગાદો બનાવવામાં આવે છે .
ટે ડ, શણના
ઇઓ , કાડસ અને ૂકા
ૂ લોનો ઉપયોગ
આ ઉ પાદનો ું સ દય વધારે છે .
ક ૂ વણી કરવા માટેના
ૂ લોને સવારનાં કલાકોમાં
યારે ઝાકળ
ક ૂ ાઈ
ય યારબાદનાં કલાકોમાં કાપી લેવામાં આવે છે . કા યા બાદ તેમને ર બર વડે ઝું ડ માં બાંધી લેવામાં આવે છે અને તેમને
ૂય કાશથી બને
તેટલાં જ દ દૂર કરવામાં આવે છે .
28
નસગ સે ુ
• ૂ લની ૂલ
ક ૂ વવાની પ ત :
ક ૂ ાવવાની
યામાં
ક ૂ વણી અને રગકામ એમ બે
વ વધ
તબકકાઓને યાનમાં લેવામાં આવે છે .
ક ૂ વાણી
•
ય ૂ કાશમાં
ક ૂ વાણી : આ એક સ તી અને સરળ પ ત છે , પર ુ
વરસાદ વાતાવરણમાં આ પ તનો ઉપયોગ કર શકાતો નથી.
-
વાંસને
સહારે
આ
ુ લનાં
ઝુ મખાં
ઉપરથી
નીચે
તરફ
ધા
લટકાવવામાં આવે છે .
- કોઇપણ રસાયણનો ઉપયોગ થતો નથી. ફકત હવા ઉ
સવાળ
જ યા હોવી આવ યક છે .
આ પ તમાં ુ ગના આ મણની શ
શીત
ૂકવણી :
ય ૂ કાશની
તાઓ વધારે રહે છે .
ક ૂ વણી કરતાં આ વ ુ ઉ મ પ ત છે .
જેમાં ડહાઇ શ ે ન મશીનો વડે ુ લમાં રહેલ ભેજને
ક ુ વવામાં આવે છે ,
પર ુ આ માટેનાં સાધનો ઘણાં મ ધા હોય છે . જો કે આ ર તે
ક ૂ વેલ
ૂ લોની કમત પણ વ ુ ઉપજે છે .
દાબ
ૂકવણી : આ પ તમાં ૂ લને ભેજ ુસક કાગળમાં વીટાળ , તેની 29
નસગ સે ુ
ઉપર જ ર મા ામાં દબાણ આપવામાં આવે છે . આથી કૂ લો સપાટ બની ૂ લોને
ય છે . જો કે ઘણી વાર ુકસાન પણ થાય છે .
લસર ન પ ત : ભેજ નકળ ગયા બાદ
ૂ લોને
લસર નમાં બોળવામાં
આવે છે . આ પ ત
ારા ઉ ચ
ણ ુ વતાનાં ૂ લ મળે છે .
પો લસેટ પો લમર : પો લસેટ પો લમર છાટવાથી
ૂ લો
ક ુ ાઈ
યે છે . અહ
ૂકાવવામાં લાગતો સમય
ૂબ
જ ઓછો હોવાથી તૈયાર ઉ પાદનનો રગ વ ુ જળવાઈ રહે છે .
સ લકા પ ત : સ લકા અથવા સ લકા જેલનાં ઉપયોગ આખા રાખીને છે .
ક ૂ વી શકાય છે . જેથી તેની
ૂબ જ નાજુ ક
ણ ુ વ ામાં
ુ પો અને વન પ તઓને આ ર તે
ારા
ૂ લને
ધ ુ ારો થાય ુકવવામાં
આવે છે .
• રગકામ - ‘ ોસાયન’
- 4
કારનાં રગો
ક ૂ ા ૂ લો માટે સવ ે
રહે છે .
ક ા રગને 20 લીટર પાણીમાં ઓગાળ , 800 લીટર ગરમ 30
નસગ સે ુ
પાણીમાં, 2 લીટર એ સ ટક એ સડ સાથે ઉમેર , રગ શોષી લે ધ ુ ી
-
યાં
ુકા ૂ લોને આ ાવણમાં બોળ રાખવામાં આવે છે .
ૂબ પોચાં
ૂ લો માટે અને તેમનો રગ વધારવા માટે તેમાં મે ે શયમ
લોરાઇડનો ઉમેરો કરવામાં આવે છે .
•
ક ૂ ા ૂ લોની બનાવટો
1. ૂ લો અને વન પ તનાં વ વધ ભાગો - કોકસ કો બ, મોગરો, અમરા થસ, અરેકા અને નાળ યેરનાં પાંદડા અને કાપેલા ુ લો આ વગમાં આવે છે . - તેમાં
ૂકા પણ અને ડાળખીઓ જ યા ભરવા અને
ુ લોને વ ુ
ભરચક અને દળદાર બનાવવા વાપવામાં આવે છે . - બે દશકથી આ
કારની પેદાશો દેશમાંથી નકાસ થઈ રહ છે .
2. પોટપોર - આ હળવા
ૂકા
ગ ુ ધ ં ી ૂ લો ું પો લ થન બેગપેક મળ ું વ પ છે .
- સામા ય ર તે તેને કબાટમાં,
ોઅસમાં અને બાથ મમાં રાખવામાં
આવે છે . - આ લગભગ 300
કારની વન પ તઓમાંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે .
- બેચલસ બટન, કો બ, મોગરો,
લ ુ ાબની પાંદડ ઓ, બોગનવેલ,
લીમડાનાં પાન અને લ બોળ વગેરેનો પોટપોર બનાવવા માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે . 31
નસગ સે ુ
- આ
કારની
ક ૂ વણીની
ુ ય વે
લડ અને
રુ ોપના દેશોમાં
ૂબ
જ માંગ રહે છે .
ક ૂ ા ૂ લોનાં કૂ ડા
•
- તેમાં
ૂક ડાળ ઓ અને વ વધ
- જો કે બ
કાડોનો ઉપયોગ થાય છે .
રમાં તેની માંગ ઓછ છે , પર ુ
ચી આવકવાળા વગમાં
તે ઘણી માંગ ધરાવે છે . - તેમાં સામા ય ર તે
ક ૂ ા કપાસનાં ફોલો, પાઈનનાં
ક ૂ દૂધી, મોગરો, એવરા ટ ગ
ૂ લ, શતાવર નાં પણ ,
ૂ લો,
ક ૂ ા મરચાં,
ૃ
ું થડ અને
ડાળ ઓ વગેરે સામ ીનો ઉપયોગ થાય છે .
ક ૂ ા ૂ લોની અ ય બનાવટો :
•
આ સૌથી નવીનતમ ુભે છા પ ો, કવર, વ વધ રગનાં
મા હતી
યોગ છે .
ક ુ ા
ૂ લોમાં
ેમ કરાયેલ
ચ ો,
ુ પ ુ છ, મીણબતીનાં ટે ડ, લાસ, વાટકા વગેરે
ક ૂ ા ૂ લોમાંથી બનાવવામાં આવે છે .
ોત
સ ૃ
ખેતી
નરે
વાઘેલા
32
નસગ સે ુ
8. બટાકા વશે રોચક
ણકાર
• બટાટા એ વ નો પહેલો પાક છે , જે અવકાશમાં સફળતા ૂવક ઉગાડવામાં આ યો છે . નાસા ટે નોલ વૈ ા નકોના
અને વ કો સન
ુ નવ સટ ના
ય નોથી 1995 માં અવકાશમાં બટાટા સફળતા ૂવક
ઉગાડવામાં આ યા હતા.
• બટાટા એક શાકભા
છે , પર ુ તેમાં
હોય છે , જે તેને પોષણની
ટાચ (કાબ હાઇ ટે ) ઘણો
એ ચોખા, પા તા અને
ડે જેવો
બનાવે છે .
ચોખા, ઘ
અને મકાઈની જેમ બટાટાનો પાક પણ વ ના આહારનો
મહ વ ૂણ ભાગ છે .
• બટાટા શ દ પે નશ શ દ પટાટા પરથી આ યો છે .
• બટાટાના છોડમાં પણ સામા ય ર તે ભમરા જેવા ક ટકો
ાર
પરાગનયન થાય છે .
• બટાટામાં વ વધ
કારના વટા મન અને ખ નજો હોય છે .
• આરો ય સબં ધત ચતા હોવા છતાં, બટાકાની ચી સ વ માં સૌથી 33
નસગ સે ુ
સામા ય ના તામાંનો એક ઘટક છે . દર વષ વ ભરમાં તેમના અબજો પેકેટનો વપરાશ થાય છે .
• 1845 થી 1852 દર મયાન આયલ ડમાં દુ કાળના એક કારણ બટાટાની બીમાર ઓળખવામાં આવે છે . મ લયન લોકો
ુ ય કારણોમાં ું
હતી, જેને બટાટા
લાઈટ તર કે
બટાટાની અછતને કારણે લગભગ એક
ૃ ુ પા યા હતા, જે ખોરાકના
ોત તર કે તેમના પર
નભર હતા.
• બટાટામાં 20 ટકા ઘન ભાગ અને 80 ટકા પાણી હોય છે .
• 100 15
ામ બટાટામાં 75 ામ અને 2.2
ામ પાણી, 19
ામ ફાઈબર), 2
ામ
ામ કાબ હાઈ ટે ( ટાચ ોટ ન, 0.1
ામ ચરબી
અને ઘણા વટા મન (સી, ઈ, કે, બી6) અને ખ નજો અને ધા ુઓ (મે ે શયમ, ફો ફરસ, પોટે શયમ) મળ આવે છે .
• સરેરાશ અમે રકન દર વષ 138 પાઉ ડ બટાટા ખાય છે .
• અબજો લોકો દરરોજ ઓછામાં ઓછુ એક બટાટુ ખાય છે .
• બટાટાને વ ુ સમય
ધ ુ ી અંધારામાં રાખવાથી તે ઝે ર બની શકે છે .
34
નસગ સે ુ
• સં ુ ત રા એ 2008 ને બટાટાના વષ તર કે હે ુ આ કા અને એ શયા જેવા દેશોમાં તર કે
હેર ક ુ હ ું. તેનો
ૂખમરા સામે બટાટાને ખોરાક
ો સાહન આપવાનો હતો.
• બટાટામાં નારગી કરતા વધારે વટા મન 'સી' હોય છે , કેળા કરતા પોટે શયમ વ ુ
• બટાટા
માણમાં અને સફરજન કરતા વધારે ફાઇબર હોય છે .
ન ુ ાઇટેડ
ટે સના 50 રા યોમાં ઉગાડવામાં આવે છે , જેમાં
સૌથી વ ુ ઉ પાદન ઇડાહો અને વો શ ટનમાં થાય છે .
• આયલ ડમાં સરેરાશ ય ત છે . ઇટાલીમાં આ મા ા મા
ત વષ 120 કલો ામ બટાટા ખાય
30 કલો ામ છે .
35
નસગ સે ુ
9. Flowers Of The Sunday આજે આપણે જે વન પ તનો પ રચય મેળવવા જઈ ર ા છ એ તે વન પ તના ફોટો ાફ
કૃ તને અગાઢ
ેમ કરનારા પં તબેન
મોક યા છે . પં તબેને પોતા ું મા ટર ન ુ વ સટ માંથી
•
ફશર ઝમાં જૂ નાગઢ કૃ ષ
ૂણ ક ુ છે અને હાલ તેઓ
ડપાટમે ટમાં આસી ટ ટ
પ તએ
ુરતના
પ ુ ર ટે ડે ટની પો ટ પર ફરજ બ
ફશર ઝ વે છે .
તાવના :
કાગડો ળયો કે કરો ળયા વેલ બહુ વષા ુ
કારની આરોહ લતા છે , જે
ન દણ તર કે બગીચાઓમાં, ર તાઓની બાજુ એ અને ખેતરોના શેઢે ઉગતી
જોવા
મળે છે . તે 8 મીટર
જેટલા
ચા
ુ ત
ૃ
પર
આરોહણ કર તેને
ઢાક
દેવાની
મતા
ધરાવે છે . વ ના કેટલાક ઉ ણકટબંધીય વ તારોમાં તેના
દું ર
ુ ગા
જેવા ફળના કારણે
શ ુ ોભનની વેલ તર કે પણ ઉછે રવામાં પણ આવે
છે .
વૈ ા નક
આ
વેલ ું
નામ
કાડ યો પમમ
હેલીકેકેબમ 36
નસગ સે ુ
(Cardiospermum
halicacabum)
છે
અને
(Sapindaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે
તે
સે પ ડેસી
માં બ ૂન વાઈન
(Balloon Vine), લવ ઈન અ પફ (Love-in-a-puff), હાટ પી હાટસીડ
(heart pea),
(heartseed),
વગેરે
કહે
છે
યારે
સં કૃ તમાં તેને कण फोटा અને फुटव कली કહે છે .
• વણન : કાગડો ળયો બહુ વષા ુ
કારની આરોહ લતા છે . તેના વેલા ચોમાસે
ઘણા ઉગતા જોવા મળે છે . આધાર પાસેથી ઘણી શાખાઓ નીકળતી જોવા મળે છે અને ાર
આરોહણ
ુ
(તં )ુ કરે
છે .
કાડમાં પાંચ ઉભી હાસો અને સફેદ રગની આછા વાળની
ં વાટ
કોમળ
શાખાઓ
વાળની
હોય છે .
ં વાટ
પર વશેષ
જોવા
મળે
છે .
પણ
સં ુ ત
કારના, આંતરે આવેલા, 2 થી 3
પહોળા હોય છે . પણની
ચ લાંબા અને તેટલા જ
ુ ય દાડ પર બે નાની પ ણકાઓ તેના થી
આગળ થોડ મોટ બે પ ણકાઓ અને છે ડા પર વ ચે એક થોડ 37
નસગ સે ુ
સાંકડ , અણીદાર પ ણકા આવેલી હોય છે અને દરેક પ ણકાઓ વભા જત થયેલી હોય છે . પરથી નીકળે છે .
ૂ લો
જેવા લીલા રગના અને હોય જે
ૂ લો લાંબી સળ
પર પણના આધાર
ૂ મ અને સફેદ રગના હોય છે . ફળો ણ
ૂણાવાળા હોય. ફળની અંદર
થમ લીલા રગના અને પાકે યારે કાળા રગના થઈ
બીજ ગોળ, ચમકત અને તેના પર
ુ ગા
ણ બીજ ય છે .
દયાકાર 1
દું ર સફેદ રગ ું ટપકુ
ૂ લ છે . તેના
ળ ૂ ઘસીને પીવાથી
જોવા મળે છે .
• ઉપયોગીતા : તે
વેદલ, સારક, પાચક અને
ઉલટ થાય છે . તે શ ત આપનાર, સં ધવા,
ાનતં ુઓના રોગો અને
અને અશ પર ઉપયોગી છે . તેના બીજની માળા ગણપ તના ભ તો પહેરે છે . તેની માળા પહેરવાથી ચેપી રોગો લગતા નથી એ ું માનવામાં આવે છે . તેના બીજની માળા બનાવી પહેરવાથી શર ર પર થયેલ કરો ળયા (ચામડ પર થતા સફેદ રગના ડાઘાંનો એક રોગ) માટે છે .
•
ા જોવા મળે :
રતાઓની બાજુ એ, ખેતરોની વાડમાં અને ડુગરોમાં ચ રયાણ ઘાસની સાથે કુ દરતી ર તે ઉગતા જોવા મળે છે .
• ફેલાવાનો ઈ તહાસ : આ વન પ તનો
ુશોભન અથ વેપારનો ફેલાવો 100 વષથી પણ જૂ નો 38
નસગ સે ુ
છે . જો કે, એ ું અ ુમાન કરવામાં આવે છે કે ઓ ે લયામાં સી. હેલીકેકેબમ 1770 માં જે સ કૂ કની બી દાખલ
સફર દર મયાન
કરવામાં
(બીન, 2007; અલ.,
આ ું
હ ું
હે રસ
એટ દ ણ
2007).
આ કામાં, સી હેલીકેકેબમની ઓળખ લગભગ 100 વષ પહેલાં એટ
થઈ હતી
અલ., 2011).
અમે રકામાં, 1922 પહેલાં પૉ ટે યસ ઇ લનોઇસ વે 1820 માં ઓ લાહોમામાં તે વ ુલ
સી.
છે (ઓ વડો
ઉ ર
હેલીકેકેબમ
ુલર લોરામાં ન ધાયે ું અને માણમાં જોવા મળ ું હ ું તે ું
વણવવામાં આ ું છે ( ગ ડેનહુ ઇઝ એટ અલ., 2013). તને દાખલ કરેલી અને આ મક
( સમેલેની
ુબામાં, આ
ત તર કે
ચ ૂ વવામાં આવી
યેટો એટ અલ., 2012), આ વાતનો
ુરાવો 1910 માં
બનેલા હબ રયમ ( .ુ એસ. નેશનલ હબ રયમ) સં હમાં જોવા મળે છે .
સી. હેલીકેકેબમ એ શયામાં પણ જોવા મળે છે . ચીનમાં તે જગલોના કનારે, ઝાડ
ઝાંખરાવાળા
વ તારો અને સ મ તના
વ તારો, ઘાસના મેદાનો, વાવેતરવાળા
ૂવ, દ ણ અને દ ણપ
લોરા, 2015) ના
મ (ચાઇના સંપાદક ય
વ તારોમાં સામા ય ન દણ તર કે 39
નસગ સે ુ
વણવવામાં આ યો છે ,
યારે ભારતમાં તે એક
યાપક પણે ઉગ ું
ન દણ છે . આ દેશોમાં સી. હેલીકેકેબમનો ઇ તહાસ સં ૂણ મળતો નથી, પર ુ તે ઔષધીય હે ુઓ માટે
યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે
( ુ મ યમ એટ અલ., 2007; ગ ડેનહુ ઇઝ એટ અલ., 2013).
• નામના અથ : કાડ યો પમમ લે ટન ભાષાના બે શ દો ું સંયોજન છે . જેમાં કાડ યોનો મતલબ
દય અને
પમાનો મતલબ બીજ થાય છે , જે કાળા રગના
બીજ ઉપર આવેલ સફેદ રગ ું ટપકુ કે જેની પેટન છે તે ું
દય જેવી હોય
ૂચન કરે છે . ફળ અને બીજના દેખાવ પરથી તેના અં ે
નામો પણ પડયા છે . હેલીકેકેબમ લે ટન ભાષાના શ દ હેલીકેકેબસ પરથી ઉતર આવેલો છે જેનો અથ
ુ ગા જેવા
ૂ લેલા ફળો સાથેનો
છોડ.
તેના કાળા બીજમાં સફેદ રગ ું ટપકુ હોય છે માટે તેને કાગડો ળયો (કાગડાનો ડોળો) કહેતા હશે. તેના બીજની માળા બનાવી પહેરવાથી શર ર પર થયેલ કરો ળયા (ચામડ પર થતા સફેદ રગના ડાઘાંનો એક રોગ) માટે છે માટે તેને કરો ળયા વેલ કહે છે .
40
નસગ સે ુ
41