નિસર્ગ સેતુ અંક - 3

Page 1

નસગ સે ુ

1


નસગ સે ુ

અ ુ મ ણકા 1. આબોહવા પ રવતન

ૂચક વન પ ત - કેરડો

2. પ ી પ રચય - ઘંટ ટાકળો

3. નદણ - નાની દુધલ ે ી

4.

ુંદર પતં ગ ું - લાજ સાલમોન અરબ

5. અગ યનો બન ખા

6. સ

તેલી બયાં પાક - એરડા

વ ખેતી એટલે સ

વ ધરતી, સ

વ ધરતી એટલે

વ થ

વન

7. કોલેજ કે પસ બડ કાઉ ટ 2019

8.

ુ તક સમી ા -

ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ

9. Plants Of The Sunday

2


નસગ સે ુ

1. આબોહવા પ રવતન

ૂચક વન પ ત - કેરડો ભારતીય રણ

ઉપખંડના અને

દેશોમાં

ુ ક

કેરડો

મહ વ ૂણ ૃ ની

બહુ હે ુક ત છે . તે

અ યંત સખત છે અને

યાં બી

વ ૃ

ઓછ વધે છે તેવા

રણના વ તારોમાં વન પ ત ું હ રયા ં ુ આવરણ બોટ નકલ નામ કેપે રસ ડેસી

ુકા, ગરમ, રેતાળ પાડે છે . તે ું

ુઆ (Capparis decidua ) છે , જે

કેપેરેસી (Capparaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે કેપર (Bare Caper) અને

એક

માં બેર

ુજરાતીમાં કેર, કેરા, કેરડા વગેરે નામથી

ઓળખાય છે .

તે લટકતી ઘણી બધી શાખાઓવા ુ વેલા જે ું પડતી પીળા રગની અને આછા

ુ પ છે . છાલ લીલાશ

ુવાળ હોય છે . કાટા જોડમાં આવે, જે

રુ ા રગના, સીધા અથવા હુ ક જેવા હોય છે . કુ મળ શાખાઓ

પર પાંદડા જોવા મળે છે જે નાના અને સાં કડા હોય છે અને તે ટૂક સમયમાં જ ખર પડે છે . પાંદડાઓ ટૂક સમય માટે મા ઋ ુ દર મયાન જ દેખાય છે .

ૂ લો

વરસાદની

ુલાબી લાલ રગના, એક અથવા 3


નસગ સે ુ

ણ કાટાની બાજુ માથી નીકળે છે .

ુ ક ઋ ુની શ આતમાં

દેખાય છે . ફળો ગોળાકાર અને કાચા હોય

ૂ લો

યારે લીલા રગના અને

પાકે યારે લાલ રગના બને છે . પ પમાં અસં ય બીજ હોય છે .

તેના કાચા ફળો ું અથા ં

ૂબજ

યાત છે અને તે વા હ ુ રતા

ગણાય છે પર ુ વધારે પડતા ખાવાથી તે કબ જયાત કરે છે . તેના ૂ લ કઢ માં નાખવામાં આવે છે . તે ું લાકડુ

ૂબજ મજ ત ૂ છે અને તેમ ાં

ઉધય લાગતી નથી તેથી તેના લાકડામાંથી છાશવલોવાના વલોણા ુ

ૂલ

બનાવે છે .

તે ું સં કૃ ત નામ 'કાર ર' ઉપરથી

કૃ ત ભાષાના નામો કેર, કેરા, કેરડા

વગેરે નીકળે લા લાગે છે . તે ું સં કૃ તમાં બીજુ નામ ' ૂઢપ ' છે જે હમેશા પાંદડા ન રહેવા ું

ૂચવે છે . 4


નસગ સે ુ

કેપે રસ (લે ટન),

ીક ક પા રસમાંથી લેવામાં આ યો છે , જે ું

વતન અ ાત છે પર ુ કદાચ પ

ળ ૂ

મ અથવા મ ય એ શયા (અ કાબારા,

કબર) હશે. બીજુ સ ાત ક પ રસને ટા ુ સાય સ (કાય સ) ના નામ સાથે જોડે છે ,

યાં કેપસ

ુ કળ

માણમાં

પામે છે . ડેસી

ુઆ

લે ટન શ દ ડ (ડાઉન/નીચે) અને કે ે (પતન) થાય છે , જે પાનખર માટે વપરાય છે .

લા ટ પર

રણ જત સહે

ૂબ રસ દ સંશોધન પ માં, ધીરજ ૂચ

ું છે કે પ

મ ભારતના

ુ ક વ તારોમાં ઉ મ

ૂચક" છે , દુ કાળ અને

ુ તાપમાન હોય તો

ૂ લો અને ફળોથી સં ૂણ ભરેલો હશે.

યારે સારા ચોમાસાના

"આબોહવા પ રવતન કેરડો

સહ અને

ક સામાં તે ફ ત સરેરાશ કે સૌથી

ૂક અવ થામાં

યારે આ વન પ ત

ૂ લો અને ફળો ધરાવે છે ... એ ું લાગે છે યારે મહ મ પાણીનો તણાવ હોય છે

ૂ લો અને ફળો પેદા કરે છે . પર ુ

ુ મ નર ણ

કરતા જણાશે કે આ વન પ ત પોતાની વ તીની સાત યતા માટે એક મહ વ ું અ કુ ૂ લન ધરાવે છે . વરસાદ પહેલાં

ૂ લો ઉ પ

કર ને આ

ઋ ુથી આશરે 1-2 મ હના

તઓ ખાતર કરે છે કે

યારે

વરસાદની મોસમ શ થાય યારે તેના બીજ જમીનમાં પહેલેથીજ હોય. આ છોડને

ડા માટ

તરોમાંથી ભેજ કાઢવાની

મતાને કારણે આ

વતન પરવડ શકે છે . "

5


નસગ સે ુ

2. પ ી પ રચય - ઘંટ ટાકળો ઘંટ ટાકળો હુ દહુ દ

કે

( રુ ે શયન

હૂ પી - Eurasian કોમન

Hoopoe,

હૂ પી - Common Hoopoe)

એક

' ુ સ ' પ ી છે . લા સકલ ચાઇનીઝ ક વતામાં, તેને ઘણીવાર વસંતના સમાચાર લાવતા દેવતાઓના મેસે જર તર કે ુંદરતાને લીધે તેને ચીનમાં

દશાવવામાં આવે ૂબ જ

છે .

ુ ય વે

તેની

ભ ુ માનવામાં આવે છે . તે ું

વૈ ા નક નામ ઉ ુપા ઇપો સ (Upupa epops ) છે .

તે નારગી- રૂ ા રગના શર રવા ં ુ એક પીઠ અને

ુંદર દેખા ુ પ ી છે . પાંખો,

ૂંછડ કાળા અને સફેદ રગના છે . તેના માથા પર કાળા

અને સફેદ રગનો આણીવાળો

ુંદર તાજ અને લાં બી નીચેની તરફ

વળે લી ચાંચ હોય છે . તેનો માળો બાંધવાનો સમય મે

ુધીનો છે . માળો કુ દરતી ર તે બનેલી

દવાલના છ

ુ ય વે ફે આ ુ ર થી

ૃ ની બખોલમાં અથવા

અથવા ઇમારતની છતમાં બનાવે છે . તેનો માળો દુગધ

અને ગંદક માટે કુ યાત છે . તે 5 થી 6 સફેદ રગના

ડા

કૂ ે છે . તે

"ઓપ-ઑપ-ઑપ" એવો અવાજ કરે છે , જેના પરથી તેના અં ે 6


નસગ સે ુ

અને વૈ ા નક નામો પ

ાં છે .

મોટાભાગે તે એક ું જ જમીન પર ખોરાક શોધ ું હોય છે . તેનો

ુ ય

ખોરાક જ ુઓ, નાના સ ર ૃપ અને દેડકા તેમજ બીજ અને બેર છે .

સમ

ભારતીય ઉપખંડમાં જોવા મળે છે , અને મોટે ભાગે એકલા

અથવા છૂ ટ છવાઈ જોડ ઓમાં જોવા મળે છે . તે શહેરના ઉ ાનો ું એક પ ર ચત પ ી છે .

એક દતકથા એવી છે કે આ પ ીના

ુવણ રગના તાજને જોઈ તેને

લોકો નદય ર તે માર નાંખતા હતા,

યારે હૂ પીએ રા

વનંતી કર કે તે તેની મહાન રા

તને

તેની દુઘટનાથી એટલા

સોલોમનને

ૃ મ ુ ાંથી બચાવવા માટે મદદ કરે. ેરાયા હતા કે તેણે નારગી તાજને

કાળા રગના છે ડાવાળો બનાવી દ ધો. આ ર તે તે ટક શ

ો. બલોચી 7


નસગ સે ુ

ભાષામાં હુ પીને

ઘ ુ -એ- ુલેમ ાન અથવા કગ સોલોમન ું પ ી કહેવામાં

આવે છે .

તે વ શ મળે છે .

પ ી છે અને તેનો મોટાભાગની સં કૃ તમાં ઉલેખ જોવા ાચીન ઇ જ તમાં તેઓને પ વ

પ સયામાં સ ણો ું તેઓ એવા

તીક હ ુ. બાઇબલમાં, લેવીટકસ 11: 13-19,

ાણીઓમાં

જોઈએ નહ . તેને

માનવામાં આવતાં હતાં અને

ૂ ચબ

હતા કે જે

ણ ૃ ાપા

છે અને ખા ું

રુ ોપના મોટાભાગના ચોરો અને

કે ડને વયામાં

ુ ના સંકેત તર કે માનતા હતા. ઇ જ તમાં તેઓ "કબરો અને મં દરોની દ વાલો પર ચ ત" હતા. કુ રાનમાં

ુરાહ 27: 20-21માં પણ

તેનો ઉલેખ જોવા મળે છે .

હાઈટ- પે ટે ડ રા

લ ુ લ ુ ને

બહાર

કાઢ ને, 155,000

નાગ રકોના

ય સવ ણ બાદ, દેશની 60 મી વષગાં ઠની સાથે, મે 2008 માં

હુ પોને ઇઝરાઇલ રા યના રા

ય પ ી તર કે પસંદ કરવામાં આ

ું

હ ું.

પ ીની

ે ટ તેના શાહ દર

ચાંચ તેના હસક વભાવ ું

ને

ૂચવે છે અને તેની લાં બી, તી ણ

તીક છે .

8


નસગ સે ુ

3. નદણ - નાની દુધેલી નાની દુધલ ે ી કે ઝ ણકો ઠાકરઠુ મરો ખેતરોમાં ઉગ ું એક સામા ય નદણ છે .

તે ું

બોટ નકલ નામ ફુ ો બયા થાઈ મફો લયા (Euphorbia

thymifolia ) છે , તે

ફુ ો બયેસી (Euphorbiaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તે ગ ફ

સે ડમેટ (Gulf Sandmat), થાઇમ લીવસ spurge),

ચકનવીડ

spurge), રેડ કો ટક

(Chickenweed),

છ રવલ, સનીદૂધી અને પટદૂધી કહે છે , धी, लघु

વાફ

પજ

(Dwarf

પર (Red caustic creeper) વગેરે જેવા

સામા ય નામોથી ઓળખાય છે . તેને ક છ

गोर

પજ (Thyme leaves

धका, नागाजुनी, અને र

ભાષામાં છાપર યારે સં કૃ તમાં ब

દૂધી, धका,

छद કહે છે . તે

ળ ૂ પે અમે રકાના ઉ ણક ટબંધીય અને ઉપ ઉ ણક ટબંધીય વ તારો ું ળ ૂ વતની છે , હાલ

નરમ, વાળના આવરણ વાળો જમીન પર પથરાતો છોડ છે . પાત ુ, નળાકાર, આછુ લી ું,

ુલાબી કે ઘેરા

કાડ

ં ુ ડયા રગ ું હોય છે .

ાકાડ સફેદ દુધવા ુ અને 10 - 20 સેમ ી જેટ ું જમીન પર ફેલાયે ું 9


નસગ સે ુ

જોવા મળે છે . શાખાઓ ચોતરફ ફેલાયેલી, પાતળ , લાલ અને વાળના આવરણવાળ હોય છે . પણ સાદા, સામસામે, અંડાકાર કે ગોળાકાર, નાનાં અને આધાર પાસે અસમાન હોય છે . નર અને માદા અલગ અને ઘણ ફળ

ુ મ હોય છે . નર

ૂ લો અલગ

ૂ લો 1 - 4 ના જૂ થમાં આવે છે .

ુ મ, ગોળાકાર, 3 ખાંચાઓ વાળા હોય છે . બીજ લાલાશ પડતાં

ોઉન રગના હોય છે .

તે શામક, કડવો, તીખો, ઉ ણ ર તે

ર ત

ુ કરણ,

ઝાડા

ુગં ધત અને ઉ જ ે ક છે . તે પરપરાગત અને

કબ જયાત

અને

ઉધરસમાં

એ ટવાયરલ તર કે વપરાય છે . આંતરડાના રોગોમાં બાળકોને છાશ સાથે

ૂકા પાંદડા અને બીજ આપવામાં આવે છે . તેના

ળ ૂ ગોનો રયા

નામના રોગમાં વપરાય છે . ચામડ ના રોગોના ઉપચાર માટે તેના તેલનો ઉપયોગ ઔષધીય સા મ ુ ાં થાય છે . તેના તેલનો મ છરને દૂર રાખવામાં ઉપયોગી છે . ચરક

ે માખી અને

ૂચવે છે કે દુધલ ે ી ઝાડા, 10


નસગ સે ુ

પીડાદાયક ર ત ાવવાળા હરસમાં માટે તે

નસ

ફુ ો બયા,

આ કાના એક

ૂપનો એક ઘટક છે .

ફુ ોબસ નામ પરથી આપવામાં આ ાચીન દેશ મો રટા નયાનાના રા

ું હ ું, જે ઉ ર

જુ બાનો ચ ક સક

હતો. થાઈ મફો લયાનો અથ થાઇમ-લીવેડ (થાઇમસ જેવા પણ ) થાય છે , આ નામ

ારેક આ

કારના પાંદડાવાળા છોડને આપવામાં આવે

છે .

11


નસગ સે ુ

4.

ુંદર પતં ગ ું - લાજ સાલમોન અરબ

લાજ સાલમોન અરબ (Large Salmon Arab) એ સફેદ અને સ ફર જેવા રગ ું ઉનાળા ું ઉ કૃ

પતં ગ ું છે . તે ું વૈ ા નક નામ કોલો ટસ

ફૌ ટા (Colotis fausta ) છે , જે પાઈર ડ (Pieridae) કુ ળ ું પતં ગ ું છે . તે ભારત સવાય ઇઝરાઇલ, સી રયા, ુકમે ન તાન,

અરે બયા,

ચાડ,

ુક , ઇરાન, અફઘા ન તાન,

સોમા લયા

અને

સં ુ ત

આરબ

અમીરાતમાં જોવા મળે છે .

તે સાલમોન એટલે કે માટ જેવા લાલ પીળા ભળે લા મ સ રગ ું હોય છે . પતં ગયાની આગલી પાંખોની ઉપરની તરફ પીળ પર કાળા ભાગોની વ ચે

ૂમ

ણ બદુઓ હોય છે . માદા પીળા રગના

બદલે સફેદ અથવા હલકા પીળા રગની હોય છે . પાંખોનો ફેલાવો 45 55 મીમીનો હોય છે .

12


નસગ સે ુ

કોલો ટસ

તની

ભારતમાં

8

તઓ જોવા મળે

છે .

ફૌ ટા

તની ભારતમાં ઉપ

તઓ જોવા મળે છે - જેમ ાં ફૌ ટા (fausta) મહારા

બ ુ ચ તાન અને પં

બ થી મ ય ભારત

ફ વયા (fulvia) ઉ ર આ

2 થી

ુધી જોવા મળે છે , તથા

ીલંકા તથા દ ણ ભારતમાં જોવા મળે છે .

તઓ નેપાળમાં અને

ૂવ તથા ઉ ર -

ૂવ ભારતમાં લગભગ

જોવા મળતી નથી.

આ પતં ગયાના લાવાના યજમાન છોડ મૈ આ અરેને રયા તથા કેપે રસ પાઈનોઝા (કેપેરેસી) છે .

કોલો ટસ

ીક ભાષાનો શ દ છે , જેનો અથ રગબેરગી થાય છે . ફૌ ટા

ાચીન રોમન ભાષાનો શ દ છે જેનો અથ નસીબદાર થાય છે .

13


નસગ સે ુ

5. અગ યનો બન ખા

તેલી બયાં પાક - એરડા

દવેલા, દવેલી, એરડા કે એર ડયો એ

ુજરાતનો અગ યનો બન ખા તેલી બયાં પાક છે . તે ું બોટ નકલ નામ ર સનસ કૉ ુ નસ (Ricinus

communis ) છે , જે

ફૂ ો બયેસી (Euphorbiaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તે કે ટર

બીન (Castor Bean), કે ટર ઓઇલ લા ટ વ ડર

(Castor Oil Plant),

(Wonder Tree), વગેરે જેવા સામા ય નામોથી ઓળખાય

છે . કદાચ તે ઉ ર સોમા લયા)

ું

ૂવ ય આ કા (એટલે કે ઇથો પયા અને

ળ ૂ વતની છે .

તે સદાહ રત ચમકદાર, નરમ-ક મય અને ઝડપથી વકાસ પામ ું અથવા નાના

છે . તે 1 - 5 મીટર

ું વધ ું એકવષા ું

ુપ

ુ પ છે .

કુ મળ શાખાઓ સામા ય ર તે ચમકદાર, વ વધતાવાળા લીલા અથવા લાલ રગની હોય છે . પર અને

ારેક ગાં ઠ, પણદડ અને

ંથીઓ જોવા મળે છે . ૅ સના

ૂ લોના

ુ ય અ ો

કાડ અને શાખાઓ પર વ શ

ગાં ઠો

રગવાળા ડાઘાઓ જોવા મળે છે . પણ સપાકાર 14


નસગ સે ુ

ગોઠવાયેલા, ઘરડા થાય યારે ઘેરા લીલા રગના, પાનખર પં

કાર જે 5 થી 11 ખાંચાઓ ધરાવે છે .

ુ પ વ યાસ

કારના અને ુ ય અ

પર સીધો જે લગભગ 40 સેમ ી જેટલો લાં બો હોય છે . નર અને માદા ૂ લો અલગ અલગ હોય છે . નર ટોચ તરફ હોય છે . છે ,

ૂ લો આધાર તરફ અને માદા

ૂ લો 3 - 5 તી ણ ખાચાઓવાળા વ પ

યારે દલપ નો અભાવ હોય છે . નર

બંડ સમાં

ધરાવે

ૂ લો ઘણી શાખાઓવાળા

ુંકેસર ધરાવે છે . ફળ અધગોળાકાર,

કાટા ં ુ અથવા

ૂ લો

ુવા ં ુ હોય છે . બીજ દબાયે ું,

ાઉન રગ ું અને ુવા ં ,ુ ચમકદાર અને

ાઉન રગની ડ ઝાઈનવા ં ુ હોય છે .

તે સરળતાથી ઉ ણક ટબંધીય અને ઉપઉ ણક ટબંધીય દેશોના

ુકા

વ તારોમાં જોવા મળે છે . 6000 વષ પહેલાં ઇ જ તમાં તેને તેલ માટે ઉગાડવામાં આવ ું હ ું અને અહ થી તે મય

ૂવ, એ શયા, દૂરના

મ ૂ ય,

ૂવના દેશો અને ભારતમાં તે ફેલા ું હ ું.

ડેકોન (1986) દ ણ આ કામાં આ માટેના

ાર ભક સમયમાં

તના

ાર ભક પ રચય

ૂરાવાઓનો સારાશ આપે છે , જેમ ાં સં યાબંધ પાષાણ

ુરાત વીય રેકોડ મળ

આ યા છે .

એ ુ સએના

ગ ુ ના

લો રડામાં, આ

તઓને સૌ થમ વખત 1760 ના દાયકામાં (લગલે ડ એટ અલ., 2008) દ તાવે

કૃ ત કરવામાં આવી હતી અને 1819

હવાઈ (મોટુકા એટ અલ., 2003) માં લ ટમાં

ૂ ચબ

ુધીમાં તે

ાકૃ તક ર તે ફેલાઈ હોવાના

છે . વે ટ ઇ ડઝમાં, તેનો સૌ થમ વખત 1822 માં

મા ટ નકમાં અને 1883 માં

.ુ એસ. વ જન ટા ુઓ (સે ટ થોમસ; 15


નસગ સે ુ

એ ુ સ નેશનલ હબ રયમ) પર રેકોડ કરાયો હતો. ન

ટુ (1999) એ

ું હ ું કે તે જૂ ના વ માંથી કુ રાકાઓ અને બ ડામાં ુ દાખલ કરાય

હતી, પર ુ તેમણે તે ટા ુઓ પર દાખલ કરાયાની તાર ખોની ન ધ કર નહોતી.

ર સનસ પરોપ

એ ગ ગોટુ

( ટક

tick

જે

પ ીઓ

વી છે ) માટેનો લે ટન શ દ છે અને તે

અને

ાણીઓ ું

મ ૂ ય ઘેટાના ટક

(ઇ સો સ ર સનસ) માટે વપરાય છે . તેને બીજનો આકાર ગ ગોટા જેવો હોવાથી આ ું નામ આપવામાં આ

ું છે . લે ટનમાં કૉ ુ નસનો 16


નસગ સે ુ

અથ સામા ય થાય છે , અને વ નાં ઘણા ભાગોમાં આ છોડ કુ દરતી વ પમાં સામા ય ર તે જોવા મળતો હોવાથી આ ું નામ આપવામાં આ

ું છે .

"કે ટર" નામના

ળ ૂ ની શોધ કરવી રસ દ છે . કે ટર નોથ અમે રકન

બીવર (કે ટર કેનડે ે સીસ)

ું સામા ય નામ અને જે મની તારામંડળના

તેજ વી ડબલ તારામાં ું એક નામ છે . કે ટર

(

ુ પટર) અને લેડાના બે જો ડયા

ઇ. એ. વેઇસ કે ટર, તલ અને તેના મત

ીક અને રોમન દતકથામાં,

જ ુ બ, "કે ટર"

ુ ોમાંનો એક હતો.

ૂય ખ ુ ી (1971) માટે લખતા પર ુ

ું નામ તેજ વી તારાઓ, અથવા

ીક અને

રોમન ગો સના સંતાન સાથે લાગ ું વળગ ું નથી. કે ટરને

ગ લશ

વેપાર ઓએ દેખાવના આધારે અ ય

ુ પ વટે સ એ સ-કે ટસના તેલ

સાથે

જેને

ૂંચવણ

ઊભી

કર

હતી,

જમૈકામાં

પે નશ

અને

પોટુગીઝોએ "એ ો-કે ટો" તર કે ઓળખાવી હતી. જોકે તે સામા ય ર તે કે ટર બીન લા ટ તર કે ઓળખાય છે , પર ુ તેના બીજ ખરેખર સાચા બીન નથી અને તે બીન અથવા કઠોળને સંબં ધત પણ નથી. "બીન" ના અ ય ઘણા ઉદાહરણો છે જે તકનીક ર તે બીન નથી, જેમ કે મે સીકન જ પગ "બી સ" અને કોફ "બી સ.

દવેલાના તેલનો ઉપયોગ દવાથી માંડ ને વ વધ ઉ ોગમાં થાય છે . દવેલાના ખોળમાં રહેલ રેસીન નામના કેફ ત વને લીધે તે પ ઓ ુ ના આહારમાં વાપર શકાતો નથી પર ુ જમીનની ફળ ુપતા વધારવા માટે 17


નસગ સે ુ

સે

ય ખાતર તર કે

ૂબ જ ઉપયોગી છે . તેના તેલનો ઉપયોગ

અનાજ સં હ કરવા માટે અને દ વાઓ કરવામાં થાય છે .

દુ નયાના

દવેલાના કુ લ ઉ પાદન અને વાવેતર

વ તારમાં ભારતનો

હ સો અ ુ મે 38 અને 36% જેટલો છે . દવેલાના ઉ પાદન અને તેલની નકાસમાં ભારત આજે સરેરાશ ઉ પાદકતા 1971 ક. ા.

થમ

થાને છે .

ુજરાતમાં દવેલાની

ત હેકટર છે .

18


નસગ સે ુ

6. સ

વ ખેતી એટલે સ

એટલે વ થ

વ ધરતી, સ

વ ધરતી

વન

• ભારતનો ખેડૂત મારો

છે : સર હાવડ

ભારતની

અં ેજ

સરકારે સર આ બટ હાવડને વન પ તશા

તર કે ુસા

1905માં ( બહાર-બંગાળ)માં

મોકલેલા. તેમણે જો ું કે

સરકાર

રાસાય ણક વપરા ું. અનાજ, કઠોળ, શાકભા

જેવા જુ દા જુ દા પાકમાં

અને રોગનો ઉપ વ હતો. તેથી વપર ત

વતં

ફામમાં ખાતર વાત

ખેતી કરતા ભારતીય

ખેડૂતના ખેતરમાં આવો કોઈ ઉપ વ નહોતો. પાક પણ સારો, પ ઓ ુ પણ તંદરુ ત હતાં. ફામના બળદ અને પ ુ રોગી

હતાં.

સર હાવડ ફામમાંથી 70 એકર જમીન અલગ તારવીને ભારતીય ખેડૂતને અ સ ુ ર ને ખેતી કર .

વાતર હત,

વ થ, ચો ખો મોલ

ઊતય . પ ઓ ુ પણ નીરોગી બ યાં. તેમણે રાણી વ ટો રયાને એક 19


નસગ સે ુ

પ માં લ

ું કે : 'ભારતના ખેડુતો મારા

ાકૃ તક ખેતી જ પાકને 1921

વાત અને રોગથી

( ોફેસર) છે . સ

ુ ત રાખે છે , 1905 થી

ુધી ` ુસા'માં કામ કયા પછ ઇ દોર (સી.પી. - સે લ

ો વ સ)

અને રાજ થાનના ખેડૂતો વ ચે તેમણે કામ ક ુ હ ું. તેમણે લ કે રાસાય ણક ખેતીથી જમીન વષ ુ ત અને ન જમીનના કરોડો - અબજો પોષક જમીનમાં જ ર

ૂ મ

વા

વ બની મર

ું હ ું ય છે .

ય છે . આવી

ોટ ન, એ ઝાઈમ, વટા મની ખામી હોવાથી

અને રોગ આવે છે . આવાં અનાજ, ફળ, શાકભા અને પ ઓ ુ રોગી

વાત

ખાવાથી મ ુ ય

બને છે . સર હાવડ ક ું હ ું કે સન 1940

ુધીમાં મ ુ યોની દવાઓ માટે 70 કરોડ ડૉલર વપરાયા હતા; 2000 ુધીમાં તો એ આંકડો એક હ

ર કરોડથી પણ વધી ગયો છે . સર

આ બટ હાવડ, 1940માં 'એ ીક ચરલ ટે ટામે ટ : ધ વ ડ ઓન ઓગ નક ફા મગ' ( કાશક : ધ અધર ઇ ડયા (MAPUSA) - 403507, ગોવા, ભારત) લ

લા સક

ેસ, મા ુસા

ું હ ું. તેમ ાં ઇ દોર મેથડ

ઓફ કો પો ટ (જૈ વક ખાતરની ઇ દોર પ ત) આપી છે . મહા મા ગાં ધીએ 1933માં, ઇ દોરમાં આ ું ખાતર જોઈને લ ' વાવલંબી બનવા ખેડૂતોએ સ વાવલંબી કૃ ષ અને ખેડૂત, સ જ સ ૃ

ું હ ું કે,

વ ખેતીનો જ ઉપયોગ કરવો જોઈએ. વ ખાતર અને પ ુ આધા રત ખેતી

ભારત માટે જ ર છે .'

મી દુ નયા સર હાવડને ઓગ નક (સ

વ) ખેતીના

ઓળખે છે ; અને હાવડ પોતે ભારતના ખેડૂતને પોતાનો

તર કે

કહે છે . 20


નસગ સે ુ

• 'જગતનો તાત' અમથો અમથો નહોતો કહેવાયો.

ટનમાં

ીમતી ઈવ બા ફોરે આવી સ

વ ખેતી પોતાના ખેતરમાં

અપનાવી હતી. એ અનાજ, ફળ, શાકભા બની એ ું

ખાવાથી પોતે નીરોગી

હેર ક ુ હ ું. જૈ વક ખાતરમાં કેટલા ટકા 'એનપીકે'

(NPK) છે તે ું મહ વ નથી, હક કતમાં એ કરોડો બે ટે રયાનો ખોરાક બને

છે ,

તેમ ાંથી

જમીનમાં

અળ શયાંઓ વન પ તના એરનફાઇડ પીફરે સ

મ ુ સ

ળ ૂ ને જ ર

ોમેટો ાફ અને

વ ખેતીના છોડમાં

-

સે

પોષણ

ત વો

બને

છે .

પાડે છે . ડૉ.

ટલ પ તથી સા બત ક ુ કે

ોટ ન - એ ઝાઇમ - વટા મનનો

ૂણ વકાસ

થવાથી રોગ તકારક શ ત ધરાવે છે ; પણ રાસાય ણક ખાતરથી ટલ બરાબર નથી થતા. જો

નકોલસ નામના એક અમે રકન

લશમેને પરપરાગત ખેતી છોડ ને પોતાના એક હ ઉપર, સરકારની

ર એકરના ફામ

ૂચનાથી રાસાય ણક ખાતર વાપરવા ું શ

પાકમાં રોગ આ યો,

ક .ુ

વાત વધી. જ ુનાશકોનો ઉપયોગ વધતો ગયો.

નફો કર ું ફામ ખોટમાં જવા લા

.ું અ ય યવસાયની જ ર જણાતાં

નકોલસ મે ડકલ અ યાસ કર ને સજન બ યા, અને એટલા ટા, ટે સસમાં દવાખા ું શ

ક .ુ તેને 37 વષની

મરે ભારે હાટએટેકનો

હુ મલો આ યો, માંડ બ યો. પોતે ડૉ ટર હોવાથી કારણો શોધવા મ યા અને તારણ એ મ

ું કે 'નેચરલ

દયરોગનો હુ મલો થતો નથી.

ૂ ડ' - નૈસ ગક ખોરાક લેનારને ે થયો નૈસ ગક ખોરાક એટલે ? 21


નસગ સે ુ

એના ફામની જમીનમાં ઊગે છે તે નૈસ ગક નથી ? સર આ બટ હાવડ ું

ુ તક 'એ ક ચર ટે ટામે ટ' અને સર મેક કા રસન ું ' ુ શન

એ ડ નેચરલ હે થ' વાં

.ું

ીજુ

ુ તક સર લયોનેલ જે. પીકર ું

' ુ શન એ ડ સોઇ સ' જો .ું તે પછ

સમ

ું કે આજ

ુધી,

રસાય ણક ખાતરથી પકવે ું ખા ું તે ખરેખર જક ૂ ડ હ ું. એનાથી વલેણ રોગો થાય છે . રાચેલ કાઝન ં ગ' ું અમે રકામાં

લ ખત

ુ તક 'સાયલે ટ

કાશન થ ું રોકવા એક કે મકલ કપનીએ

કેનડે નો સંપક કય . તેમણે

ખ ુ

ખ ુ ના વૈ ા નક સલાહકારનો અ ભ ાય

મા યો. સલાહકાર ડૉ. જેરોમ વઝનરે કપનીના

ત ન ધ મંડળને ક ું

કે રાસાય ણક ક ટનાશકો એટમ બો બ કરતાં પણ વધારે હા નકારક છે . તે પછ

વ ખેતીને અમે રકામાં વેગ મ

ો. ઇટા લયન વૈ ા નક

એમે રગો મો કાને પણ ચેતવણી ઉ ચારતાં ક ું કે અમે રકામાં જ મતાં 15% બાળકો રાસાય ણક ખાતર - જ ુનાશકોને કારણે જ માન સક ર તે

ત ુ ત જ મે છે .

• આઝાદ પછ દબાણ સામે નેતાઓ ઝૂ

આમ છતાં આઝાદ વન પ તશા

પછ

ી સર હાવડના

રાસાય ણક ખેતી માટે

ભારતે ગાં ધી ય

ને વેગળા કર ને,

ટશ

કાય અને સલાહને અવગણીને

ાર ખો યાં. અમે રકાના

વ બકને કે લફો નયા તથા ઇ ટરનેશનલ

ખ ુ

મેને 1960માં,

મનરલ એ ડ કે મક સને

ભારતમાં ખાતર ું કારખા ું નાખવા દેવા માટે, દબાણ લા યા. તેને 22


નસગ સે ુ

મંજૂર આપવા ઉપરાત બ

ર મળે તે માટે ભારત સરકારે રાસાય ણક

ખાતર અને જ ુનાશકોમાં 20 થી 25% સહાય આપવા ું ઠરા .ું 'હ રયાળ

ા ત'ના બહાને રાસાય ણક ખેતીને

1966-67માં 11

ો સાહન આ .ું

મ લયન (1.10 કરોડ) ટન વપરાશ, 1978-79

ુધીમાં વધીને 50 મ લયન (50 કરોડ) ટન થયો. જગતનો તાત ખેડૂત બરબાદ થયો. આજે હ

રો ખેડૂતો આપઘાત કર ર ા છે , કારણ

જમીનનો રસકસ જ ખલાસ થયો છે .

ાકૃ તક સ

વ ખેતી જ

આપણને અને દુ નયાને ઉગાર શકે તેમ છે . ભારતના ગૌધનને બચાવીને તેનો ખેતીમાં સમજ ૂવક ઉપયોગ થાય તો સ ૃ

ોત : સાધના સા તા હક,

પાછ આવે.

ૂગલ, ઓપન લાઈ રે , Pinterest,

Wikipedia, vikaspedia

23


નસગ સે ુ

7. કોલેજ કે પસ બડ કાઉ ટ 2019 દર વષ 15 થી 18 ફે આ ુ ર દર મયાન પ ીદશન ની આંતરરા ૃ

(Great Backyard Bird Count- GBBC) યો

2018માં ભારતનો આ

ૃ માં

ીજો

ય છે . ગત વષ

મ આ યો હતો.

ૃ ઓ (૧)

થા નક પ ી ેમ ી

ારા

કુ લ અથવા કૉલેજ મા પ ીઓ વશે

powerpoint presentation આપ ું. સમય: ૩૦ મ નટ થી ૧ કલાક

(૨)

કૂ લના થોડા વ ાથ ઓને

કૂ લના મેદાન કે ન

કમાં પ ીદષન 24


નસગ સે ુ

કરાવ ું. સમય: ૩૦ મ નટ થી ૧ કલાક

તાર ખ: ૧૫ થી ૧૮ ફે આર માં કોઈ પણ એક દવસે.

ર જ ેશન અહ

કરાવ ું જેથી તમે યોજેલ

ો ામ આંતરરા

ક ાએ ન ધાય. ન ધ: દરેક કુ લ/ ો ામ ું અલગ ર જ ેશન કર ું. https://birdcount.in/event/gbbc2019/2/

પ ીઓ માટે ું presentation અહ થી ડાઉનલોડ કર ું. https://birdcount.in/wp-content/uploads/2017/01/GBBC_I ntroBirdsBirding-v0.3-1.pdf

આભાર સહ, ધવલ વારગીયા ુજરાત રા ય સંકલનકાર (GBBC)

25


નસગ સે ુ

8.

ુ તક સમી ા -

ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ

ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ (Trees of Delhi: A Field Guide) -

દપ

શેન

ડોર લગ કડસલી (ઇ ડયા)

ા. લ., નવી દ હ , ભારત. 2006. 360

પાનાં. INR 799 (પેપરબેક). આઇએસબીએન 0-14-400070-9.

દપ કદાચ,

શેન ટે સોનો મ ટ નથી. તેથી

તેમ ું

ુ તક

વગ કરણને એટ ું રસ દ બનાવે છે .

દહ

ઉ સાહ ઓ માટે લખેલી

ફડ

ગાઈડ

ઓફ

છે

જે

વન પ ત

વગ કરણની અગાઉની સમજણ લે ું નથી. આ

ુ તક

દ હ ની

વન પ તમાં રસ ધરાવતા લોકો માટે શાનદાર ર તે આ

ું છે . ઉ ર ભારત માટે

ુસંગત હોવા છતાં, આ

કર ને દ હ માટે ઉપયોગી છે , કારણ કે ન ન ૂ ાઓ માટે શહેરની ઘણી ગલીઓ

દ પ દુલભ

ુત કરવામાં ુ તક ખાસ તઓના

ુધી શોધ કરવા ગયા હોવા ું

જણાય આવે છે .

26


નસગ સે ુ

યારે મ આ જો ું

ુ તક પહેલી વાર

યારે, હુ તેનાથી

થઈ ગયો. તે

ભા વત

ુંદર ચ ોથી ભરે ું

ુ તક છે જે તમને પણ

ુધી લઈ

ય છો (કોઈ ધારે ું હે ુ નથી). જેમ જેમ હુ

ુ તકને ફેર ું છુ ,

તેમ તેમ મને ઘણા મળ

ણીતા

ૃ ો

આ યા છે જેમના નામ હુ

ણતો ન હતો. પર ુ ફ ડ ગાઈડ ફ ડમાં વાપરવા માટે સરળ હોવી જોઈએ અને તે રાખેલ

ાયલ આ યા વના, તેના પર ટ પણી કરવી ઉભી

પોટસ કાર ું

ૂ યાંકન કરવા સમાન હશે. તેથી

ુજરાતની

વન પ તઓ ઓળખવા માટે મ તેનો ઉપયોગ કય અને આ

ુ તકે મને

ારેય પણ નરાશ નથી કય .

ફ ડ ગાઈડસ ઉપયોગ કરવા માટે બો

પ હોય છે . એક

ઘણીવાર ઉપયોગી સહાયક છે , જેથી તમે

ૃ ના આધાર પાસે આરામ

કર શકો અને મહેનત કર ને ઓફ દ હ ની મદદથી તમે

તઓ ઓળખી શકો. પર ુ

ૃ ને લગભગ સરળતાથી ચાલતા ચાલતા

પણ ઓળખી શકશો. તે પણનો ઉપયોગ

તઓ વ ચે તફાવત

કરવાની ર ત તર કે કરે છે . આ અસામા ય નથી અને ઘણી માગદ શકાઓ લાં બા સમયથી

ુરશી

ૃ ની ઓળખ માટે ય

દ ધેલા કુ ળ 27


નસગ સે ુ

અથવા

ૂ લોના

લ ણોનો

ઉપયોગ કરે છે વગ કરણની આ ર તને વન પ તશા ે

માનતા

સાદગી

ીઓ

હતા.

ઝ ઓફ

તેની દ હ ને

ખાસ બનાવે છે : એક મા ચાવી

જેને

ય તના

ઉપયોગ કરવા માટે હોય છે અને તે છે આ ુબ

સાદ

રજુ વાત.

ુ તકની સચ અદ ત ૂ

ફોટો ા સને કારણે સરળતા શ

છે ; મોટાભાગની ફ ડ ગાઈડઓમાં

અને સરળ અથઘટન

કરતા ફોટો ા સ આ યજનક ર તે દુલભ હોય છે . મે ઉપયોગ કરેલી અ યાર

ુધીની ફ ડ ગાઈડઓમાં

હોય તો તે છે

ૃ ોની 252

ચ ોવાળ કોઈ ફ ડ ગાઈડ

ઝ ઓફ દ હ .

તઓને વણવવા માટે 11,000 રગીન ફોટો ા સનો

ઉપયોગ કરવામાં આ યો છે . મોટાભાગની માગદ શકાઓમાં એક જ ચ

હોય છે , ઘણી વાર ઓળખની

છે જે ઓળખ માટે ઉપયોગી હોય.

યાનો મહ વ ૂણ ભાગ જ ઝ ઓફ દ હ માં

ફળ અને છાલ માટે અલગ અલગ ચ ો છે , જેથી

ૂટે

ૂ લો, પાંદડા,

ૃ ની ઓળખની 28


નસગ સે ુ

કરવા

માટેના

ઘણા

ર તાઓ

ુ લી આવે છે .

પણને

દસ

કેટગ ે ર માં

વભા જત કરવામાં આ યા છે :

સરળ

કેટગ ે ર પાંચ.

પણની

પાંચ

અને સં ુ ત પણની બન

પરપરાગત

વગ કરણના લ ણો ું પાલન

વશાળ છે તેના આધારે

કરવામાં

આવે

છે ;

પણ ,

ઉદાહરણ

તર કે,

પણના

કયા

સૌથી

ભાગ

સરળ

ણ કેટગ ે ર માં વભા જત કરવામાં આ યા છે .

પાઈન જેવા પણ માં અના ૃત બીજધાર (દાખલા તર કે, પાઇ સ અને જુ નપસ)

ું સાર ાહ

મ ણ, સરળ-પણવાળા આ ૃત બીજધાર

(જેમ કે નીલ ગર ), અને આમળાં જેવા કેટલાક સં ુ ત પણવાળા

ૃ ો

પણ શામેલ છે . આમળાં સાથે પાઇન એક આ યજનક છે ; પર ુ, આમળાં 'આમલી જેવા પાંદડા' ના વભાગ ('પ છાકાર સ ું ત' પણના વભાગ) માં પણ દેખાય છે .

પણહ ન

ૃ ોને ઓળખવામાં

મે સીકન

સ કકોટન ( સબીયા

ુ કેલી એ બીજો નાનો

ો લેમ છે .

પીસૉઝા) ને તેના ઓ કડ જેવા 29


નસગ સે ુ

ૂ લોથી

ુશો ભત

જોતાં

નરાશા થઈ, કેમ કે હુ ૂ લો

અને

કાડ

મને ણીતા

પર

કાટાઓ હોવા છતાં તેને ચાવી પ ઓળખ માનતો નથી. તેનો શ ઉકેલ એ છે કે પાંદડા વગરનાં ૃ ો કે જે વ શ

ૂ લો ધરાવે

છે અથવા અ ય ન ધપા ધરાવે છે , જેથી ઉ સાહ

લ ણો લોકો

તેમને પાંદડા વગરનાં હોવા છતાં પણ ઓળખી શકે.

ઓળખની વાં ધાઓ

છે ,

'વાળવાળા' ગરમાળો સા ું

ચાવી

સાથે

સહેજ

ઉદાહરણ

તર કે,

પાંદડાવાળા (કેસીઆ

છે

કે

વ ુ ાન

વભાગમાં

ફ ટુલા).

તે

પણ કાઓ

નીચેની તરફ વાળથી આવર ત હોય છે પર ુ એક ફ ત

ય ત સામા ય ર તે

ુ ત પણને જ જુ એ છે .

અથવા ' ુલામોહર જેવા પાંદડા' ના વભાગમાં

ગોરસ

આંબલી 30


નસગ સે ુ

( પથેકોલોબીયમ ડ સી) શોધી કાઢે છે , પછ

ભલે તે 'બેલ જેવા

પાંદડા' ના વભાગ હેઠળ આવે એ ું લાગે છે . કેટલાક ક સાઓમાં, મ યમાં અથવા તેની નીચલા એક- ૃતીયાંશમાં પાંદડા સૌથી વધારે હોવા ું ન

કરવાનો

યાસ કરતી વખતે હુ કેટલીક સમ યાઓમાં

પણ ચાલી ગયો; પર ુ, ફર થી વગ કરણ પ તની

દપ

ારા ઉપયોગમાં લેવાતી

ુંદરતા તેની સાદગી છે અને કોઈક તેને આ થોડા

સમય માટે માફ કર શકે છે .

ઝ ઓફ દ હ ફ ત પણ છે . તે

ૃ ો અને શહેર બંને વશે

અને વણનમાં સ ૃ

ેમ ીઓના

રસ દ વગતોથી ભર ૂર છે

છે . 'બેક ઑફ ધ

કૉલમના વભાગો સ ૃ ૃ

ૃ ો માટે જ નથી; તે દ હ શહેરની શોધ

કુ ' અને ' ુ ઝસ' જેવા

વગતો અને ઘણા રસ દ ત ય

દાન કરે છે .

કોણથી દ હ ું વણન અને દેખીતી ર તે

સંશોધન એ એક

ટ છે .

ટુ સ દ હ માં 'ઓ ડ એવ

યાપક ુ

' નો

નકશો કોઈ પણ દ હ વલાહ રસ ધરાવશે. પર ુ સૌથી અસામા ય બાબત એ છે કે આ તમામ મા ય મક લ યોને હાસલ કરતી વખતે, ઝ ઓફ દ હ તેના

ાથ મક હે ુ સાથે સમાધાન કર ું નથી.

ૃ ો ઓળખવા માંગતા ઉ સાહ ઓ માટે આ મહ વ ૂણ આ એક એવા

કાર ું

ુ તક છે જે થોડ વારમાં જ એક ું સાથે આવે

છે અને તે સં ૂણ શ તમાં રસને વન પ તશા

ી તર કે,

ુ તક નથી.

ુન ઃ

યારે મે આ

વત કરવામાં સ મ છે . એક ુ તક પહેલીવાર જો ું

યારે 31


નસગ સે ુ

નરાશ થયો કારણ કે આ ણીતા સમ

ફ મ

નમાતા

ું કે વન પ તશા

ુ તક

ીઓએ આ

ે માં રસ વધારવા માટે આ

છે જે

ારા લખા ું નથી, પર ુ

ારા લખા ું છે . પર ુ મને ટૂક સમયમાં

માનવો જોઈએ કારણ કે જે

પર હુ

વ વ ાની

ુ તક માટે

દપનો આભાર

ે ને સતત નકારવામાં આવી ર ું છે તે ુ તક ચો સ છે .

દ પના વગ કરણ

કૂ શકુ છુ , પર ુ તેવી કોઈપણ ય તને શોધવી

ૃ ની ઓળખ ું મે અ ુ લ બનાવી શકે છે જેનો ઉપયોગ

આકષક અને આનંદ દ છે . આ

ુ કેલ ુબ

ફ ડ ગાઈડ આસપાસની લીલી

દુ નયામાં દૂર થ રસ ધરાવતી કોઈપણ

ય ત માટે

ૂબ આ હણીય

છે .

32


નસગ સે ુ

9. Plants Of The Sunday મારા ફેસ કુ ના

વીણભાઈ બ ગા

ારા આ ઝાડના ફોટો મોકલવામાં આ યા

છે .

ુગળ ું

ઝાડ

અ યાર

ુધીમાં પહેલી વાર મળે ું મોટામાં મોટુ ઝાડ છે જે મીટર અને થડ 1

ૂ ટ થી વ ુ

જોવા

ચાઇમાં 3.25 મીટર, ઘેરાવો 4 ડાઈ ધરાવે છે . જેનો આજે આપણે

પ રચય મેળવ .ું

કો મીફૉરા

(Commiphora)

નસ

લગભગ

165

થી

185

તઓ ધરાવે છે . તે આ કા, માડાગા કર, એ શયા, ઓ ે લયા અને પૅ સ ફક ટા ુઓના ઉ ણક ટબંધ વ તારોમાં યાપકપણે જોવા છે . આ

નસની છ

આમાંથી

તઓ ભારતીય ઉપખંડમાં જોવા મળે છે અને

ણ (દાખલા તર કે, C. wightii, C. agallocha and C.

berryi ) ભારતમાં થાય છે . ુગળ ું બોટ નકલ નામ કો મીફૉરા વાઈટ (Commiphora wightii ) છે ;

તેના

સમાનાથ

નામો

Commiphora

mukul, 33


નસગ સે ુ

Balsamodendron mukul, વગેરે છે , જે બસ રેસી (Burseraceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે

માં Indian Bdellium, Indian Myrrh

વગેરે નામોથી ઓળખવામાં આવે છે . તેને IUCN રેડ લ ટ

માં

અત જોખમી તમાં

(Critically Endangered)

કૂ વામાં આ યો છે કારણ કે

તેની વ તી તેના કુ દરતી નવાસ થાનમાં ઝડપથી ઘટ રહ છે .

ુગળ એ ધીમે વધ ુ, અ યંત શાખાઓવા ં ,ુ કાટાદાર વાં ક

વળે લી અને ગાં ઠવાળ

નાનકડુ જે

છે .

શાખાઓ અંતમાં તી ણ કાટા ુ એક

કાડ પર ચાંદ જેવી સફેદ, કાગળજેવી છાલો હોય છે ,

કાડના જૂ ના ભાગોમાંથી છૂ ટ પડે છે ,

ત ણ અને

ુ પ અથવા

ંથી કુ ત હોય છે . પાંદડાઓ

યારે કુ મળ શાખાઓ

ેખડામાં હોય છે ; પણ કાઓ

સમ ચ ુ કોણાકાર, અંડાકાર, અને આધાર પાસે આખી અને પણા ભાગ તી ણ હોય છે . શયાળાની ઋ ુમ ાં આ છોડ પાંદડા વગરના ખંડરે જેવો રહે છે , એટલે કે ઓ ટોબરથી માચ મ હના મ હનામાં આ છોડ નવા પાંદડાથી છવાઈ રહે છે અને તે સ ટે બરના અંત

ુધી. એ લ

ય છે , તે ટૂકા સમય માટે

ુધી ખરતા નથી. વરસાદની આ ટૂકા 34


નસગ સે ુ

ગાળાની ઋ ુમ ાં નવા પાંદડાની રચના શ

થાય છે .

ુગળમાંથી આછા

રુ ા રગ ું અથવા આછા લીલા રગ ું ઓ લઓ-ગમ રે ઝન, શયાળાની

ઋ ુ (નવે બર-ફે આ ુ ર ) દર મયાન છાલમાંથી નીકળે છે .

ૂ લો એકજ

જ યાએથી લાલ રગના, નાના અને એક અથવા બે થી

ણ જૂ થોમાં

આવે છે . એકજ ઝાડ પર માદા અને નર અથવા એક ઝાડ પર બધા નર

ૂ લો જુ દા જુ દા આવે છે

ૂ લો અને બી

ઝાડ પર બધા માદા

ૂ લો એમ પણ આવે છે . ફળો અંડાકાર, લાલ રગના રગના હોય છે . બીજ બે પડતા સફેદ. સમ મહ મ ફળો

વષ દર મયાન

ૂ લ અને ફળો થાય છે . જો કે,

આ ુ ર થી એ લ મ હના

માં

ં ડુ

કારનાં જોવા મળે કાળા અને પીળાશ

આ વન પ ત ું વશાળ આ થક બંને ઉપચારશા

રુ ા કે

ુધી જોવા મળ છે .

ૂ ય છે અને

ાચીન અને આ ુ નક

વશાળ ઔષધીય ઉપયોગો ધરાવે છે . આ

વન પ ત ઔષધીય ર તે મહ વ ૂણ એવો કુ દરતી ગમ રાળ પેદા કરે છે . 35


નસગ સે ુ

ુગળને

થમ વૈ ા નક વ માં 1966માં ભારતીય મે ડકલ રસચર

. વી. સ યાવતી

ારા રજૂ કરવામાં આવી હતી. 1986માં,

ુગળને

ભારતમાં Hypolipidemic (ચરબી ઘટાડનાર એજ ટ) દવા તર કે માક ટગ માટે મંજૂર આપવામાં આવી હતી. 1990 ના દાયકાના મ ય ભાગમાં, ન ુ ાઇટેડ

ુગળને પ

મી દુ નયામાં રજૂ કરવામાં આ

ટે સ અને અ ય પ

ું હ ું. ગ ુલ

મી દેશોમાં ઓવર-ધ-કાઉ ટર આહાર

ૂરવણી તર કે ઉપલ ધ છે .

ુગળ ધરાવતા કેટલાક આ વ ુ દક ફો લે ુ શન ભારતીય બ ઉપલ ધ છે અને તેમ ાંની કેટલીક સફળ યોગરા

ુ ગ ુ, ચં

ુગળ એ ખડકાળ

ુ ક

ોડ ટો મહા

ુ ગ ુ છે .

દેશની વન પ ત છે અને તે ભારતના

ુ ક અને

ુજરાત, કણાટક,

અને રાજ થાનમાં ઉગતી જોવા મળે છે . આપણા

કના દેશો સધ, બ ુ ચ તાન અને અફઘા ન તાનમાં પણ ઉગે છે .

ત વીર: © ફોટો

ફલા

દેશોમાં કુ દરતી ર તે ઉગે છે , એટલે કે તે

મ ય દેશ, મહારા ન

ભા વટ અને

ાયો ગક

રોમાં

વીણ બ ગા

થળ: નખ ાણા ક છ

ફોટો તાર ખ : ૨૪ એ લ '૧૫

36


નસગ સે ુ

37


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.