નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. આબોહવા પ રવતન
ૂચક વન પ ત - કેરડો
2. પ ી પ રચય - ઘંટ ટાકળો
3. નદણ - નાની દુધલ ે ી
4.
ુંદર પતં ગ ું - લાજ સાલમોન અરબ
5. અગ યનો બન ખા
6. સ
તેલી બયાં પાક - એરડા
વ ખેતી એટલે સ
વ ધરતી, સ
વ ધરતી એટલે
વ થ
વન
7. કોલેજ કે પસ બડ કાઉ ટ 2019
8.
ુ તક સમી ા -
ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ
9. Plants Of The Sunday
2
નસગ સે ુ
1. આબોહવા પ રવતન
ૂચક વન પ ત - કેરડો ભારતીય રણ
ઉપખંડના અને
દેશોમાં
ુ ક
કેરડો
મહ વ ૂણ ૃ ની
બહુ હે ુક ત છે . તે
અ યંત સખત છે અને
યાં બી
વ ૃ
ઓછ વધે છે તેવા
રણના વ તારોમાં વન પ ત ું હ રયા ં ુ આવરણ બોટ નકલ નામ કેપે રસ ડેસી
ત
ૂ
ુકા, ગરમ, રેતાળ પાડે છે . તે ું
ુઆ (Capparis decidua ) છે , જે
કેપેરેસી (Capparaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે કેપર (Bare Caper) અને
એક
માં બેર
ુજરાતીમાં કેર, કેરા, કેરડા વગેરે નામથી
ઓળખાય છે .
તે લટકતી ઘણી બધી શાખાઓવા ુ વેલા જે ું પડતી પીળા રગની અને આછા
ુ પ છે . છાલ લીલાશ
ુવાળ હોય છે . કાટા જોડમાં આવે, જે
રુ ા રગના, સીધા અથવા હુ ક જેવા હોય છે . કુ મળ શાખાઓ
પર પાંદડા જોવા મળે છે જે નાના અને સાં કડા હોય છે અને તે ટૂક સમયમાં જ ખર પડે છે . પાંદડાઓ ટૂક સમય માટે મા ઋ ુ દર મયાન જ દેખાય છે .
ૂ લો
વરસાદની
ુલાબી લાલ રગના, એક અથવા 3
નસગ સે ુ
ણ કાટાની બાજુ માથી નીકળે છે .
ુ ક ઋ ુની શ આતમાં
દેખાય છે . ફળો ગોળાકાર અને કાચા હોય
ૂ લો
યારે લીલા રગના અને
પાકે યારે લાલ રગના બને છે . પ પમાં અસં ય બીજ હોય છે .
તેના કાચા ફળો ું અથા ં
ૂબજ
યાત છે અને તે વા હ ુ રતા
ગણાય છે પર ુ વધારે પડતા ખાવાથી તે કબ જયાત કરે છે . તેના ૂ લ કઢ માં નાખવામાં આવે છે . તે ું લાકડુ
ૂબજ મજ ત ૂ છે અને તેમ ાં
ઉધય લાગતી નથી તેથી તેના લાકડામાંથી છાશવલોવાના વલોણા ુ
ૂલ
બનાવે છે .
તે ું સં કૃ ત નામ 'કાર ર' ઉપરથી
કૃ ત ભાષાના નામો કેર, કેરા, કેરડા
વગેરે નીકળે લા લાગે છે . તે ું સં કૃ તમાં બીજુ નામ ' ૂઢપ ' છે જે હમેશા પાંદડા ન રહેવા ું
ૂચવે છે . 4
નસગ સે ુ
કેપે રસ (લે ટન),
ીક ક પા રસમાંથી લેવામાં આ યો છે , જે ું
વતન અ ાત છે પર ુ કદાચ પ
ળ ૂ
મ અથવા મ ય એ શયા (અ કાબારા,
કબર) હશે. બીજુ સ ાત ક પ રસને ટા ુ સાય સ (કાય સ) ના નામ સાથે જોડે છે ,
યાં કેપસ
ુ કળ
માણમાં
ૃ
પામે છે . ડેસી
ુઆ
લે ટન શ દ ડ (ડાઉન/નીચે) અને કે ે (પતન) થાય છે , જે પાનખર માટે વપરાય છે .
આ
લા ટ પર
રણ જત સહે
ૂબ રસ દ સંશોધન પ માં, ધીરજ ૂચ
ું છે કે પ
મ ભારતના
ુ ક વ તારોમાં ઉ મ
ૂચક" છે , દુ કાળ અને
ુ તાપમાન હોય તો
ૂ લો અને ફળોથી સં ૂણ ભરેલો હશે.
યારે સારા ચોમાસાના
"આબોહવા પ રવતન કેરડો
સહ અને
ક સામાં તે ફ ત સરેરાશ કે સૌથી
ૂક અવ થામાં
યારે આ વન પ ત
ૂ લો અને ફળો ધરાવે છે ... એ ું લાગે છે યારે મહ મ પાણીનો તણાવ હોય છે
ૂ લો અને ફળો પેદા કરે છે . પર ુ
ુ મ નર ણ
કરતા જણાશે કે આ વન પ ત પોતાની વ તીની સાત યતા માટે એક મહ વ ું અ કુ ૂ લન ધરાવે છે . વરસાદ પહેલાં
ૂ લો ઉ પ
કર ને આ
ઋ ુથી આશરે 1-2 મ હના
તઓ ખાતર કરે છે કે
યારે
વરસાદની મોસમ શ થાય યારે તેના બીજ જમીનમાં પહેલેથીજ હોય. આ છોડને
ડા માટ
તરોમાંથી ભેજ કાઢવાની
મતાને કારણે આ
વતન પરવડ શકે છે . "
5
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય - ઘંટ ટાકળો ઘંટ ટાકળો હુ દહુ દ
કે
( રુ ે શયન
હૂ પી - Eurasian કોમન
Hoopoe,
હૂ પી - Common Hoopoe)
એક
' ુ સ ' પ ી છે . લા સકલ ચાઇનીઝ ક વતામાં, તેને ઘણીવાર વસંતના સમાચાર લાવતા દેવતાઓના મેસે જર તર કે ુંદરતાને લીધે તેને ચીનમાં
દશાવવામાં આવે ૂબ જ
છે .
ુ ય વે
તેની
ભ ુ માનવામાં આવે છે . તે ું
વૈ ા નક નામ ઉ ુપા ઇપો સ (Upupa epops ) છે .
તે નારગી- રૂ ા રગના શર રવા ં ુ એક પીઠ અને
ુંદર દેખા ુ પ ી છે . પાંખો,
ૂંછડ કાળા અને સફેદ રગના છે . તેના માથા પર કાળા
અને સફેદ રગનો આણીવાળો
ુંદર તાજ અને લાં બી નીચેની તરફ
વળે લી ચાંચ હોય છે . તેનો માળો બાંધવાનો સમય મે
ુધીનો છે . માળો કુ દરતી ર તે બનેલી
દવાલના છ
ુ ય વે ફે આ ુ ર થી
ૃ ની બખોલમાં અથવા
અથવા ઇમારતની છતમાં બનાવે છે . તેનો માળો દુગધ
અને ગંદક માટે કુ યાત છે . તે 5 થી 6 સફેદ રગના
ડા
કૂ ે છે . તે
"ઓપ-ઑપ-ઑપ" એવો અવાજ કરે છે , જેના પરથી તેના અં ે 6
નસગ સે ુ
અને વૈ ા નક નામો પ
ાં છે .
મોટાભાગે તે એક ું જ જમીન પર ખોરાક શોધ ું હોય છે . તેનો
ુ ય
ખોરાક જ ુઓ, નાના સ ર ૃપ અને દેડકા તેમજ બીજ અને બેર છે .
સમ
ભારતીય ઉપખંડમાં જોવા મળે છે , અને મોટે ભાગે એકલા
અથવા છૂ ટ છવાઈ જોડ ઓમાં જોવા મળે છે . તે શહેરના ઉ ાનો ું એક પ ર ચત પ ી છે .
એક દતકથા એવી છે કે આ પ ીના
ુવણ રગના તાજને જોઈ તેને
લોકો નદય ર તે માર નાંખતા હતા,
યારે હૂ પીએ રા
વનંતી કર કે તે તેની મહાન રા
તને
તેની દુઘટનાથી એટલા
સોલોમનને
ૃ મ ુ ાંથી બચાવવા માટે મદદ કરે. ેરાયા હતા કે તેણે નારગી તાજને
કાળા રગના છે ડાવાળો બનાવી દ ધો. આ ર તે તે ટક શ
ો. બલોચી 7
નસગ સે ુ
ભાષામાં હુ પીને
ઘ ુ -એ- ુલેમ ાન અથવા કગ સોલોમન ું પ ી કહેવામાં
આવે છે .
તે વ શ મળે છે .
પ ી છે અને તેનો મોટાભાગની સં કૃ તમાં ઉલેખ જોવા ાચીન ઇ જ તમાં તેઓને પ વ
પ સયામાં સ ણો ું તેઓ એવા
તીક હ ુ. બાઇબલમાં, લેવીટકસ 11: 13-19,
ાણીઓમાં
જોઈએ નહ . તેને
માનવામાં આવતાં હતાં અને
ૂ ચબ
હતા કે જે
ણ ૃ ાપા
છે અને ખા ું
રુ ોપના મોટાભાગના ચોરો અને
કે ડને વયામાં
ુ ના સંકેત તર કે માનતા હતા. ઇ જ તમાં તેઓ "કબરો અને મં દરોની દ વાલો પર ચ ત" હતા. કુ રાનમાં
ુરાહ 27: 20-21માં પણ
તેનો ઉલેખ જોવા મળે છે .
હાઈટ- પે ટે ડ રા
લ ુ લ ુ ને
બહાર
કાઢ ને, 155,000
નાગ રકોના
ય સવ ણ બાદ, દેશની 60 મી વષગાં ઠની સાથે, મે 2008 માં
હુ પોને ઇઝરાઇલ રા યના રા
ય પ ી તર કે પસંદ કરવામાં આ
ું
હ ું.
પ ીની
ે ટ તેના શાહ દર
ચાંચ તેના હસક વભાવ ું
ને
ૂચવે છે અને તેની લાં બી, તી ણ
તીક છે .
8
નસગ સે ુ
3. નદણ - નાની દુધેલી નાની દુધલ ે ી કે ઝ ણકો ઠાકરઠુ મરો ખેતરોમાં ઉગ ું એક સામા ય નદણ છે .
તે ું
બોટ નકલ નામ ફુ ો બયા થાઈ મફો લયા (Euphorbia
thymifolia ) છે , તે
ફુ ો બયેસી (Euphorbiaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તે ગ ફ
સે ડમેટ (Gulf Sandmat), થાઇમ લીવસ spurge),
ચકનવીડ
spurge), રેડ કો ટક
(Chickenweed),
છ રવલ, સનીદૂધી અને પટદૂધી કહે છે , धी, लघु
વાફ
પજ
(Dwarf
પર (Red caustic creeper) વગેરે જેવા
સામા ય નામોથી ઓળખાય છે . તેને ક છ
गोर
પજ (Thyme leaves
धका, नागाजुनी, અને र
ભાષામાં છાપર યારે સં કૃ તમાં ब
દૂધી, धका,
छद કહે છે . તે
ળ ૂ પે અમે રકાના ઉ ણક ટબંધીય અને ઉપ ઉ ણક ટબંધીય વ તારો ું ળ ૂ વતની છે , હાલ
નરમ, વાળના આવરણ વાળો જમીન પર પથરાતો છોડ છે . પાત ુ, નળાકાર, આછુ લી ું,
ુલાબી કે ઘેરા
કાડ
ં ુ ડયા રગ ું હોય છે .
ાકાડ સફેદ દુધવા ુ અને 10 - 20 સેમ ી જેટ ું જમીન પર ફેલાયે ું 9
નસગ સે ુ
જોવા મળે છે . શાખાઓ ચોતરફ ફેલાયેલી, પાતળ , લાલ અને વાળના આવરણવાળ હોય છે . પણ સાદા, સામસામે, અંડાકાર કે ગોળાકાર, નાનાં અને આધાર પાસે અસમાન હોય છે . નર અને માદા અલગ અને ઘણ ફળ
ુ મ હોય છે . નર
ૂ લો અલગ
ૂ લો 1 - 4 ના જૂ થમાં આવે છે .
ુ મ, ગોળાકાર, 3 ખાંચાઓ વાળા હોય છે . બીજ લાલાશ પડતાં
ોઉન રગના હોય છે .
તે શામક, કડવો, તીખો, ઉ ણ ર તે
ર ત
ુ કરણ,
ઝાડા
ુગં ધત અને ઉ જ ે ક છે . તે પરપરાગત અને
કબ જયાત
અને
ઉધરસમાં
એ ટવાયરલ તર કે વપરાય છે . આંતરડાના રોગોમાં બાળકોને છાશ સાથે
ૂકા પાંદડા અને બીજ આપવામાં આવે છે . તેના
ળ ૂ ગોનો રયા
નામના રોગમાં વપરાય છે . ચામડ ના રોગોના ઉપચાર માટે તેના તેલનો ઉપયોગ ઔષધીય સા મ ુ ાં થાય છે . તેના તેલનો મ છરને દૂર રાખવામાં ઉપયોગી છે . ચરક
ે માખી અને
ૂચવે છે કે દુધલ ે ી ઝાડા, 10
નસગ સે ુ
પીડાદાયક ર ત ાવવાળા હરસમાં માટે તે
નસ
ફુ ો બયા,
આ કાના એક
ૂપનો એક ઘટક છે .
ફુ ોબસ નામ પરથી આપવામાં આ ાચીન દેશ મો રટા નયાનાના રા
ું હ ું, જે ઉ ર
જુ બાનો ચ ક સક
હતો. થાઈ મફો લયાનો અથ થાઇમ-લીવેડ (થાઇમસ જેવા પણ ) થાય છે , આ નામ
ારેક આ
કારના પાંદડાવાળા છોડને આપવામાં આવે
છે .
11
નસગ સે ુ
4.
ુંદર પતં ગ ું - લાજ સાલમોન અરબ
લાજ સાલમોન અરબ (Large Salmon Arab) એ સફેદ અને સ ફર જેવા રગ ું ઉનાળા ું ઉ કૃ
પતં ગ ું છે . તે ું વૈ ા નક નામ કોલો ટસ
ફૌ ટા (Colotis fausta ) છે , જે પાઈર ડ (Pieridae) કુ ળ ું પતં ગ ું છે . તે ભારત સવાય ઇઝરાઇલ, સી રયા, ુકમે ન તાન,
અરે બયા,
ચાડ,
ુક , ઇરાન, અફઘા ન તાન,
સોમા લયા
અને
સં ુ ત
આરબ
અમીરાતમાં જોવા મળે છે .
તે સાલમોન એટલે કે માટ જેવા લાલ પીળા ભળે લા મ સ રગ ું હોય છે . પતં ગયાની આગલી પાંખોની ઉપરની તરફ પીળ પર કાળા ભાગોની વ ચે
ૃ
ૂમ
ણ બદુઓ હોય છે . માદા પીળા રગના
બદલે સફેદ અથવા હલકા પીળા રગની હોય છે . પાંખોનો ફેલાવો 45 55 મીમીનો હોય છે .
12
નસગ સે ુ
કોલો ટસ
તની
ભારતમાં
8
તઓ જોવા મળે
છે .
ફૌ ટા
તની ભારતમાં ઉપ
તઓ જોવા મળે છે - જેમ ાં ફૌ ટા (fausta) મહારા
બ ુ ચ તાન અને પં
બ થી મ ય ભારત
ફ વયા (fulvia) ઉ ર આ
2 થી
ુધી જોવા મળે છે , તથા
ીલંકા તથા દ ણ ભારતમાં જોવા મળે છે .
તઓ નેપાળમાં અને
ૂવ તથા ઉ ર -
ૂવ ભારતમાં લગભગ
જોવા મળતી નથી.
આ પતં ગયાના લાવાના યજમાન છોડ મૈ આ અરેને રયા તથા કેપે રસ પાઈનોઝા (કેપેરેસી) છે .
કોલો ટસ
ીક ભાષાનો શ દ છે , જેનો અથ રગબેરગી થાય છે . ફૌ ટા
ાચીન રોમન ભાષાનો શ દ છે જેનો અથ નસીબદાર થાય છે .
13
નસગ સે ુ
5. અગ યનો બન ખા
તેલી બયાં પાક - એરડા
દવેલા, દવેલી, એરડા કે એર ડયો એ
ુજરાતનો અગ યનો બન ખા તેલી બયાં પાક છે . તે ું બોટ નકલ નામ ર સનસ કૉ ુ નસ (Ricinus
communis ) છે , જે
ફૂ ો બયેસી (Euphorbiaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તે કે ટર
બીન (Castor Bean), કે ટર ઓઇલ લા ટ વ ડર
(Castor Oil Plant),
(Wonder Tree), વગેરે જેવા સામા ય નામોથી ઓળખાય
છે . કદાચ તે ઉ ર સોમા લયા)
ું
ૂવ ય આ કા (એટલે કે ઇથો પયા અને
ળ ૂ વતની છે .
તે સદાહ રત ચમકદાર, નરમ-ક મય અને ઝડપથી વકાસ પામ ું અથવા નાના
ૃ
છે . તે 1 - 5 મીટર
ું વધ ું એકવષા ું
ુપ
ુ પ છે .
કુ મળ શાખાઓ સામા ય ર તે ચમકદાર, વ વધતાવાળા લીલા અથવા લાલ રગની હોય છે . પર અને
ારેક ગાં ઠ, પણદડ અને
ંથીઓ જોવા મળે છે . ૅ સના
ૂ લોના
ુ ય અ ો
કાડ અને શાખાઓ પર વ શ
ગાં ઠો
રગવાળા ડાઘાઓ જોવા મળે છે . પણ સપાકાર 14
નસગ સે ુ
ગોઠવાયેલા, ઘરડા થાય યારે ઘેરા લીલા રગના, પાનખર પં
કાર જે 5 થી 11 ખાંચાઓ ધરાવે છે .
ુ પ વ યાસ
કારના અને ુ ય અ
પર સીધો જે લગભગ 40 સેમ ી જેટલો લાં બો હોય છે . નર અને માદા ૂ લો અલગ અલગ હોય છે . નર ટોચ તરફ હોય છે . છે ,
ૂ લો આધાર તરફ અને માદા
ૂ લો 3 - 5 તી ણ ખાચાઓવાળા વ પ
યારે દલપ નો અભાવ હોય છે . નર
બંડ સમાં
ધરાવે
ૂ લો ઘણી શાખાઓવાળા
ુંકેસર ધરાવે છે . ફળ અધગોળાકાર,
કાટા ં ુ અથવા
ૂ લો
ુવા ં ુ હોય છે . બીજ દબાયે ું,
ાઉન રગ ું અને ુવા ં ,ુ ચમકદાર અને
ાઉન રગની ડ ઝાઈનવા ં ુ હોય છે .
તે સરળતાથી ઉ ણક ટબંધીય અને ઉપઉ ણક ટબંધીય દેશોના
ુકા
વ તારોમાં જોવા મળે છે . 6000 વષ પહેલાં ઇ જ તમાં તેને તેલ માટે ઉગાડવામાં આવ ું હ ું અને અહ થી તે મય
ૂવ, એ શયા, દૂરના
મ ૂ ય,
ૂવના દેશો અને ભારતમાં તે ફેલા ું હ ું.
ડેકોન (1986) દ ણ આ કામાં આ માટેના
ાર ભક સમયમાં
તના
ાર ભક પ રચય
ૂરાવાઓનો સારાશ આપે છે , જેમ ાં સં યાબંધ પાષાણ
ુરાત વીય રેકોડ મળ
આ યા છે .
એ ુ સએના
ગ ુ ના
લો રડામાં, આ
તઓને સૌ થમ વખત 1760 ના દાયકામાં (લગલે ડ એટ અલ., 2008) દ તાવે
કૃ ત કરવામાં આવી હતી અને 1819
હવાઈ (મોટુકા એટ અલ., 2003) માં લ ટમાં
ૂ ચબ
ુધીમાં તે
ાકૃ તક ર તે ફેલાઈ હોવાના
છે . વે ટ ઇ ડઝમાં, તેનો સૌ થમ વખત 1822 માં
મા ટ નકમાં અને 1883 માં
.ુ એસ. વ જન ટા ુઓ (સે ટ થોમસ; 15
નસગ સે ુ
એ ુ સ નેશનલ હબ રયમ) પર રેકોડ કરાયો હતો. ન
ટુ (1999) એ
ું હ ું કે તે જૂ ના વ માંથી કુ રાકાઓ અને બ ડામાં ુ દાખલ કરાય
હતી, પર ુ તેમણે તે ટા ુઓ પર દાખલ કરાયાની તાર ખોની ન ધ કર નહોતી.
ર સનસ પરોપ
એ ગ ગોટુ
( ટક
tick
જે
પ ીઓ
વી છે ) માટેનો લે ટન શ દ છે અને તે
અને
ાણીઓ ું
મ ૂ ય ઘેટાના ટક
(ઇ સો સ ર સનસ) માટે વપરાય છે . તેને બીજનો આકાર ગ ગોટા જેવો હોવાથી આ ું નામ આપવામાં આ
ું છે . લે ટનમાં કૉ ુ નસનો 16
નસગ સે ુ
અથ સામા ય થાય છે , અને વ નાં ઘણા ભાગોમાં આ છોડ કુ દરતી વ પમાં સામા ય ર તે જોવા મળતો હોવાથી આ ું નામ આપવામાં આ
ું છે .
"કે ટર" નામના
ળ ૂ ની શોધ કરવી રસ દ છે . કે ટર નોથ અમે રકન
બીવર (કે ટર કેનડે ે સીસ)
ું સામા ય નામ અને જે મની તારામંડળના
તેજ વી ડબલ તારામાં ું એક નામ છે . કે ટર
ુ
(
ુ પટર) અને લેડાના બે જો ડયા
ઇ. એ. વેઇસ કે ટર, તલ અને તેના મત
ીક અને રોમન દતકથામાં,
જ ુ બ, "કે ટર"
ુ ોમાંનો એક હતો.
ૂય ખ ુ ી (1971) માટે લખતા પર ુ
ું નામ તેજ વી તારાઓ, અથવા
ીક અને
રોમન ગો સના સંતાન સાથે લાગ ું વળગ ું નથી. કે ટરને
ગ લશ
વેપાર ઓએ દેખાવના આધારે અ ય
ુ પ વટે સ એ સ-કે ટસના તેલ
સાથે
જેને
ૂંચવણ
ઊભી
કર
હતી,
જમૈકામાં
પે નશ
અને
પોટુગીઝોએ "એ ો-કે ટો" તર કે ઓળખાવી હતી. જોકે તે સામા ય ર તે કે ટર બીન લા ટ તર કે ઓળખાય છે , પર ુ તેના બીજ ખરેખર સાચા બીન નથી અને તે બીન અથવા કઠોળને સંબં ધત પણ નથી. "બીન" ના અ ય ઘણા ઉદાહરણો છે જે તકનીક ર તે બીન નથી, જેમ કે મે સીકન જ પગ "બી સ" અને કોફ "બી સ.
દવેલાના તેલનો ઉપયોગ દવાથી માંડ ને વ વધ ઉ ોગમાં થાય છે . દવેલાના ખોળમાં રહેલ રેસીન નામના કેફ ત વને લીધે તે પ ઓ ુ ના આહારમાં વાપર શકાતો નથી પર ુ જમીનની ફળ ુપતા વધારવા માટે 17
નસગ સે ુ
સે
ય ખાતર તર કે
ૂબ જ ઉપયોગી છે . તેના તેલનો ઉપયોગ
અનાજ સં હ કરવા માટે અને દ વાઓ કરવામાં થાય છે .
દુ નયાના
દવેલાના કુ લ ઉ પાદન અને વાવેતર
વ તારમાં ભારતનો
હ સો અ ુ મે 38 અને 36% જેટલો છે . દવેલાના ઉ પાદન અને તેલની નકાસમાં ભારત આજે સરેરાશ ઉ પાદકતા 1971 ક. ા.
થમ
થાને છે .
ુજરાતમાં દવેલાની
ત હેકટર છે .
18
નસગ સે ુ
6. સ
વ ખેતી એટલે સ
એટલે વ થ
વ ધરતી, સ
વ ધરતી
વન
• ભારતનો ખેડૂત મારો
ુ
છે : સર હાવડ
ભારતની
અં ેજ
સરકારે સર આ બટ હાવડને વન પ તશા
ી
તર કે ુસા
1905માં ( બહાર-બંગાળ)માં
મોકલેલા. તેમણે જો ું કે
સરકાર
રાસાય ણક વપરા ું. અનાજ, કઠોળ, શાકભા
જેવા જુ દા જુ દા પાકમાં
અને રોગનો ઉપ વ હતો. તેથી વપર ત
વતં
ફામમાં ખાતર વાત
ખેતી કરતા ભારતીય
ખેડૂતના ખેતરમાં આવો કોઈ ઉપ વ નહોતો. પાક પણ સારો, પ ઓ ુ પણ તંદરુ ત હતાં. ફામના બળદ અને પ ુ રોગી
હતાં.
સર હાવડ ફામમાંથી 70 એકર જમીન અલગ તારવીને ભારતીય ખેડૂતને અ સ ુ ર ને ખેતી કર .
વાતર હત,
વ થ, ચો ખો મોલ
ઊતય . પ ઓ ુ પણ નીરોગી બ યાં. તેમણે રાણી વ ટો રયાને એક 19
નસગ સે ુ
પ માં લ
ું કે : 'ભારતના ખેડુતો મારા
ાકૃ તક ખેતી જ પાકને 1921
ુ
વાત અને રોગથી
( ોફેસર) છે . સ
ુ ત રાખે છે , 1905 થી
ુધી ` ુસા'માં કામ કયા પછ ઇ દોર (સી.પી. - સે લ
ો વ સ)
અને રાજ થાનના ખેડૂતો વ ચે તેમણે કામ ક ુ હ ું. તેમણે લ કે રાસાય ણક ખેતીથી જમીન વષ ુ ત અને ન જમીનના કરોડો - અબજો પોષક જમીનમાં જ ર
ૂ મ
વા
વ બની મર
ું હ ું ય છે .
ય છે . આવી
ોટ ન, એ ઝાઈમ, વટા મની ખામી હોવાથી
અને રોગ આવે છે . આવાં અનાજ, ફળ, શાકભા અને પ ઓ ુ રોગી
વ
વાત
ખાવાથી મ ુ ય
બને છે . સર હાવડ ક ું હ ું કે સન 1940
ુધીમાં મ ુ યોની દવાઓ માટે 70 કરોડ ડૉલર વપરાયા હતા; 2000 ુધીમાં તો એ આંકડો એક હ
ર કરોડથી પણ વધી ગયો છે . સર
આ બટ હાવડ, 1940માં 'એ ીક ચરલ ટે ટામે ટ : ધ વ ડ ઓન ઓગ નક ફા મગ' ( કાશક : ધ અધર ઇ ડયા (MAPUSA) - 403507, ગોવા, ભારત) લ
લા સક
ેસ, મા ુસા
ું હ ું. તેમ ાં ઇ દોર મેથડ
ઓફ કો પો ટ (જૈ વક ખાતરની ઇ દોર પ ત) આપી છે . મહા મા ગાં ધીએ 1933માં, ઇ દોરમાં આ ું ખાતર જોઈને લ ' વાવલંબી બનવા ખેડૂતોએ સ વાવલંબી કૃ ષ અને ખેડૂત, સ જ સ ૃ
પ
ું હ ું કે,
વ ખેતીનો જ ઉપયોગ કરવો જોઈએ. વ ખાતર અને પ ુ આધા રત ખેતી
ભારત માટે જ ર છે .'
મી દુ નયા સર હાવડને ઓગ નક (સ
વ) ખેતીના
ઓળખે છે ; અને હાવડ પોતે ભારતના ખેડૂતને પોતાનો
ુ
ુ
તર કે
કહે છે . 20
નસગ સે ુ
• 'જગતનો તાત' અમથો અમથો નહોતો કહેવાયો.
ટનમાં
ીમતી ઈવ બા ફોરે આવી સ
વ ખેતી પોતાના ખેતરમાં
અપનાવી હતી. એ અનાજ, ફળ, શાકભા બની એ ું
ખાવાથી પોતે નીરોગી
હેર ક ુ હ ું. જૈ વક ખાતરમાં કેટલા ટકા 'એનપીકે'
(NPK) છે તે ું મહ વ નથી, હક કતમાં એ કરોડો બે ટે રયાનો ખોરાક બને
છે ,
તેમ ાંથી
જમીનમાં
અળ શયાંઓ વન પ તના એરનફાઇડ પીફરે સ
મ ુ સ
ળ ૂ ને જ ર
ોમેટો ાફ અને
વ ખેતીના છોડમાં
-
સે
ય
પોષણ
ૂ
ત વો
બને
છે .
પાડે છે . ડૉ.
ટલ પ તથી સા બત ક ુ કે
ોટ ન - એ ઝાઇમ - વટા મનનો
ૂણ વકાસ
થવાથી રોગ તકારક શ ત ધરાવે છે ; પણ રાસાય ણક ખાતરથી ટલ બરાબર નથી થતા. જો
નકોલસ નામના એક અમે રકન
લશમેને પરપરાગત ખેતી છોડ ને પોતાના એક હ ઉપર, સરકારની
ર એકરના ફામ
ૂચનાથી રાસાય ણક ખાતર વાપરવા ું શ
પાકમાં રોગ આ યો,
ક .ુ
વાત વધી. જ ુનાશકોનો ઉપયોગ વધતો ગયો.
નફો કર ું ફામ ખોટમાં જવા લા
.ું અ ય યવસાયની જ ર જણાતાં
નકોલસ મે ડકલ અ યાસ કર ને સજન બ યા, અને એટલા ટા, ટે સસમાં દવાખા ું શ
ક .ુ તેને 37 વષની
મરે ભારે હાટએટેકનો
હુ મલો આ યો, માંડ બ યો. પોતે ડૉ ટર હોવાથી કારણો શોધવા મ યા અને તારણ એ મ
ું કે 'નેચરલ
દયરોગનો હુ મલો થતો નથી.
ૂ ડ' - નૈસ ગક ખોરાક લેનારને ે થયો નૈસ ગક ખોરાક એટલે ? 21
નસગ સે ુ
એના ફામની જમીનમાં ઊગે છે તે નૈસ ગક નથી ? સર આ બટ હાવડ ું
ુ તક 'એ ક ચર ટે ટામે ટ' અને સર મેક કા રસન ું ' ુ શન
એ ડ નેચરલ હે થ' વાં
.ું
ીજુ
ુ તક સર લયોનેલ જે. પીકર ું
' ુ શન એ ડ સોઇ સ' જો .ું તે પછ
સમ
ું કે આજ
ુધી,
રસાય ણક ખાતરથી પકવે ું ખા ું તે ખરેખર જક ૂ ડ હ ું. એનાથી વલેણ રોગો થાય છે . રાચેલ કાઝન ં ગ' ું અમે રકામાં
લ ખત
ુ તક 'સાયલે ટ
કાશન થ ું રોકવા એક કે મકલ કપનીએ
કેનડે નો સંપક કય . તેમણે
ખ ુ
ખ ુ ના વૈ ા નક સલાહકારનો અ ભ ાય
મા યો. સલાહકાર ડૉ. જેરોમ વઝનરે કપનીના
ત ન ધ મંડળને ક ું
કે રાસાય ણક ક ટનાશકો એટમ બો બ કરતાં પણ વધારે હા નકારક છે . તે પછ
સ
વ ખેતીને અમે રકામાં વેગ મ
ો. ઇટા લયન વૈ ા નક
એમે રગો મો કાને પણ ચેતવણી ઉ ચારતાં ક ું કે અમે રકામાં જ મતાં 15% બાળકો રાસાય ણક ખાતર - જ ુનાશકોને કારણે જ માન સક ર તે
ત ુ ત જ મે છે .
• આઝાદ પછ દબાણ સામે નેતાઓ ઝૂ
આમ છતાં આઝાદ વન પ તશા
પછ
ી સર હાવડના
રાસાય ણક ખેતી માટે
ભારતે ગાં ધી ય
ા
ને વેગળા કર ને,
ટશ
કાય અને સલાહને અવગણીને
ાર ખો યાં. અમે રકાના
વ બકને કે લફો નયા તથા ઇ ટરનેશનલ
ખ ુ
મેને 1960માં,
મનરલ એ ડ કે મક સને
ભારતમાં ખાતર ું કારખા ું નાખવા દેવા માટે, દબાણ લા યા. તેને 22
નસગ સે ુ
મંજૂર આપવા ઉપરાત બ
ર મળે તે માટે ભારત સરકારે રાસાય ણક
ખાતર અને જ ુનાશકોમાં 20 થી 25% સહાય આપવા ું ઠરા .ું 'હ રયાળ
ા ત'ના બહાને રાસાય ણક ખેતીને
1966-67માં 11
ો સાહન આ .ું
મ લયન (1.10 કરોડ) ટન વપરાશ, 1978-79
ુધીમાં વધીને 50 મ લયન (50 કરોડ) ટન થયો. જગતનો તાત ખેડૂત બરબાદ થયો. આજે હ
રો ખેડૂતો આપઘાત કર ર ા છે , કારણ
જમીનનો રસકસ જ ખલાસ થયો છે .
ાકૃ તક સ
વ ખેતી જ
આપણને અને દુ નયાને ઉગાર શકે તેમ છે . ભારતના ગૌધનને બચાવીને તેનો ખેતીમાં સમજ ૂવક ઉપયોગ થાય તો સ ૃ
ોત : સાધના સા તા હક,
પાછ આવે.
ૂગલ, ઓપન લાઈ રે , Pinterest,
Wikipedia, vikaspedia
23
નસગ સે ુ
7. કોલેજ કે પસ બડ કાઉ ટ 2019 દર વષ 15 થી 18 ફે આ ુ ર દર મયાન પ ીદશન ની આંતરરા ૃ
(Great Backyard Bird Count- GBBC) યો
2018માં ભારતનો આ
ૃ માં
ીજો
ય
ય છે . ગત વષ
મ આ યો હતો.
ૃ ઓ (૧)
થા નક પ ી ેમ ી
ારા
કુ લ અથવા કૉલેજ મા પ ીઓ વશે
powerpoint presentation આપ ું. સમય: ૩૦ મ નટ થી ૧ કલાક
(૨)
કૂ લના થોડા વ ાથ ઓને
કૂ લના મેદાન કે ન
કમાં પ ીદષન 24
નસગ સે ુ
કરાવ ું. સમય: ૩૦ મ નટ થી ૧ કલાક
તાર ખ: ૧૫ થી ૧૮ ફે આર માં કોઈ પણ એક દવસે.
ર જ ેશન અહ
કરાવ ું જેથી તમે યોજેલ
ો ામ આંતરરા
ય
ક ાએ ન ધાય. ન ધ: દરેક કુ લ/ ો ામ ું અલગ ર જ ેશન કર ું. https://birdcount.in/event/gbbc2019/2/
પ ીઓ માટે ું presentation અહ થી ડાઉનલોડ કર ું. https://birdcount.in/wp-content/uploads/2017/01/GBBC_I ntroBirdsBirding-v0.3-1.pdf
આભાર સહ, ધવલ વારગીયા ુજરાત રા ય સંકલનકાર (GBBC)
25
નસગ સે ુ
8.
ુ તક સમી ા -
ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ
ઝ ઓફ દ હ : અ ફ ડ ગાઈડ (Trees of Delhi: A Field Guide) -
દપ
શેન
ડોર લગ કડસલી (ઇ ડયા)
ા. લ., નવી દ હ , ભારત. 2006. 360
પાનાં. INR 799 (પેપરબેક). આઇએસબીએન 0-14-400070-9.
દપ કદાચ,
શેન ટે સોનો મ ટ નથી. તેથી
જ
તેમ ું
ુ તક
વગ કરણને એટ ું રસ દ બનાવે છે .
ઝ
દહ
એ
ઉ સાહ ઓ માટે લખેલી
ફડ
ગાઈડ
ઓફ
છે
જે
વન પ ત
વગ કરણની અગાઉની સમજણ લે ું નથી. આ
ુ તક
દ હ ની
વન પ તમાં રસ ધરાવતા લોકો માટે શાનદાર ર તે આ
ું છે . ઉ ર ભારત માટે
ુસંગત હોવા છતાં, આ
કર ને દ હ માટે ઉપયોગી છે , કારણ કે ન ન ૂ ાઓ માટે શહેરની ઘણી ગલીઓ
દ પ દુલભ
ુત કરવામાં ુ તક ખાસ તઓના
ુધી શોધ કરવા ગયા હોવા ું
જણાય આવે છે .
26
નસગ સે ુ
યારે મ આ જો ું
ુ તક પહેલી વાર
યારે, હુ તેનાથી
થઈ ગયો. તે
ભા વત
ુંદર ચ ોથી ભરે ું
ુ તક છે જે તમને પણ
ુધી લઈ
ય છો (કોઈ ધારે ું હે ુ નથી). જેમ જેમ હુ
ુ તકને ફેર ું છુ ,
તેમ તેમ મને ઘણા મળ
ણીતા
ૃ ો
આ યા છે જેમના નામ હુ
ણતો ન હતો. પર ુ ફ ડ ગાઈડ ફ ડમાં વાપરવા માટે સરળ હોવી જોઈએ અને તે રાખેલ
ાયલ આ યા વના, તેના પર ટ પણી કરવી ઉભી
પોટસ કાર ું
ૂ યાંકન કરવા સમાન હશે. તેથી
ુજરાતની
વન પ તઓ ઓળખવા માટે મ તેનો ઉપયોગ કય અને આ
ુ તકે મને
ારેય પણ નરાશ નથી કય .
ફ ડ ગાઈડસ ઉપયોગ કરવા માટે બો
પ હોય છે . એક
ઘણીવાર ઉપયોગી સહાયક છે , જેથી તમે
ૃ ના આધાર પાસે આરામ
કર શકો અને મહેનત કર ને ઓફ દ હ ની મદદથી તમે
તઓ ઓળખી શકો. પર ુ
ઝ
ૃ ને લગભગ સરળતાથી ચાલતા ચાલતા
પણ ઓળખી શકશો. તે પણનો ઉપયોગ
તઓ વ ચે તફાવત
કરવાની ર ત તર કે કરે છે . આ અસામા ય નથી અને ઘણી માગદ શકાઓ લાં બા સમયથી
ુરશી
ૃ ની ઓળખ માટે ય
ૃ
દ ધેલા કુ ળ 27
નસગ સે ુ
અથવા
ૂ લોના
લ ણોનો
ઉપયોગ કરે છે વગ કરણની આ ર તને વન પ તશા ે
માનતા
સાદગી
ીઓ
હતા.
ઝ ઓફ
તેની દ હ ને
ખાસ બનાવે છે : એક મા ચાવી
જેને
ય તના
ઉપયોગ કરવા માટે હોય છે અને તે છે આ ુબ
જ
સાદ
રજુ વાત.
ુ તકની સચ અદ ત ૂ
ફોટો ા સને કારણે સરળતા શ
છે ; મોટાભાગની ફ ડ ગાઈડઓમાં
પ
અને સરળ અથઘટન
કરતા ફોટો ા સ આ યજનક ર તે દુલભ હોય છે . મે ઉપયોગ કરેલી અ યાર
ુધીની ફ ડ ગાઈડઓમાં
હોય તો તે છે
ૃ ોની 252
પ
ચ ોવાળ કોઈ ફ ડ ગાઈડ
ઝ ઓફ દ હ .
તઓને વણવવા માટે 11,000 રગીન ફોટો ા સનો
ઉપયોગ કરવામાં આ યો છે . મોટાભાગની માગદ શકાઓમાં એક જ ચ
હોય છે , ઘણી વાર ઓળખની
છે જે ઓળખ માટે ઉપયોગી હોય.
યાનો મહ વ ૂણ ભાગ જ ઝ ઓફ દ હ માં
ફળ અને છાલ માટે અલગ અલગ ચ ો છે , જેથી
ૂટે
ૂ લો, પાંદડા,
ૃ ની ઓળખની 28
નસગ સે ુ
ુ
કરવા
માટેના
ઘણા
ર તાઓ
ુ લી આવે છે .
પણને
દસ
કેટગ ે ર માં
વભા જત કરવામાં આ યા છે :
સરળ
કેટગ ે ર પાંચ.
પણની
પાંચ
અને સં ુ ત પણની બન
પરપરાગત
વગ કરણના લ ણો ું પાલન
વશાળ છે તેના આધારે
કરવામાં
આવે
છે ;
પણ ,
ઉદાહરણ
તર કે,
પણના
કયા
સૌથી
ભાગ
સરળ
ણ કેટગ ે ર માં વભા જત કરવામાં આ યા છે .
પાઈન જેવા પણ માં અના ૃત બીજધાર (દાખલા તર કે, પાઇ સ અને જુ નપસ)
ું સાર ાહ
મ ણ, સરળ-પણવાળા આ ૃત બીજધાર
(જેમ કે નીલ ગર ), અને આમળાં જેવા કેટલાક સં ુ ત પણવાળા
ૃ ો
પણ શામેલ છે . આમળાં સાથે પાઇન એક આ યજનક છે ; પર ુ, આમળાં 'આમલી જેવા પાંદડા' ના વભાગ ('પ છાકાર સ ું ત' પણના વભાગ) માં પણ દેખાય છે .
પણહ ન
ૃ ોને ઓળખવામાં
મે સીકન
સ કકોટન ( સબીયા
ુ કેલી એ બીજો નાનો
ો લેમ છે .
પીસૉઝા) ને તેના ઓ કડ જેવા 29
નસગ સે ુ
ૂ લોથી
ુશો ભત
જોતાં
નરાશા થઈ, કેમ કે હુ ૂ લો
અને
કાડ
મને ણીતા
પર
પ
કાટાઓ હોવા છતાં તેને ચાવી પ ઓળખ માનતો નથી. તેનો શ ઉકેલ એ છે કે પાંદડા વગરનાં ૃ ો કે જે વ શ
ૂ લો ધરાવે
છે અથવા અ ય ન ધપા ધરાવે છે , જેથી ઉ સાહ
લ ણો લોકો
તેમને પાંદડા વગરનાં હોવા છતાં પણ ઓળખી શકે.
ઓળખની વાં ધાઓ
છે ,
'વાળવાળા' ગરમાળો સા ું
ચાવી
સાથે
સહેજ
ઉદાહરણ
તર કે,
પાંદડાવાળા (કેસીઆ
છે
કે
વ ુ ાન
વભાગમાં
ફ ટુલા).
તે
પણ કાઓ
નીચેની તરફ વાળથી આવર ત હોય છે પર ુ એક ફ ત
ય ત સામા ય ર તે
ુ ત પણને જ જુ એ છે .
અથવા ' ુલામોહર જેવા પાંદડા' ના વભાગમાં
ગોરસ
આંબલી 30
નસગ સે ુ
( પથેકોલોબીયમ ડ સી) શોધી કાઢે છે , પછ
ભલે તે 'બેલ જેવા
પાંદડા' ના વભાગ હેઠળ આવે એ ું લાગે છે . કેટલાક ક સાઓમાં, મ યમાં અથવા તેની નીચલા એક- ૃતીયાંશમાં પાંદડા સૌથી વધારે હોવા ું ન
કરવાનો
યાસ કરતી વખતે હુ કેટલીક સમ યાઓમાં
પણ ચાલી ગયો; પર ુ, ફર થી વગ કરણ પ તની
દપ
ારા ઉપયોગમાં લેવાતી
ુંદરતા તેની સાદગી છે અને કોઈક તેને આ થોડા
સમય માટે માફ કર શકે છે .
ઝ ઓફ દ હ ફ ત પણ છે . તે
ૃ ો અને શહેર બંને વશે
અને વણનમાં સ ૃ
ેમ ીઓના
રસ દ વગતોથી ભર ૂર છે
છે . 'બેક ઑફ ધ
કૉલમના વભાગો સ ૃ ૃ
ૃ ો માટે જ નથી; તે દ હ શહેરની શોધ
કુ ' અને ' ુ ઝસ' જેવા
વગતો અને ઘણા રસ દ ત ય
દાન કરે છે .
કોણથી દ હ ું વણન અને દેખીતી ર તે
સંશોધન એ એક
ટ છે .
ટુ સ દ હ માં 'ઓ ડ એવ
યાપક ુ
' નો
નકશો કોઈ પણ દ હ વલાહ રસ ધરાવશે. પર ુ સૌથી અસામા ય બાબત એ છે કે આ તમામ મા ય મક લ યોને હાસલ કરતી વખતે, ઝ ઓફ દ હ તેના
ાથ મક હે ુ સાથે સમાધાન કર ું નથી.
ૃ ો ઓળખવા માંગતા ઉ સાહ ઓ માટે આ મહ વ ૂણ આ એક એવા
કાર ું
ુ તક છે જે થોડ વારમાં જ એક ું સાથે આવે
છે અને તે સં ૂણ શ તમાં રસને વન પ તશા
ી તર કે,
ુ તક નથી.
ુન ઃ
યારે મે આ
વત કરવામાં સ મ છે . એક ુ તક પહેલીવાર જો ું
યારે 31
નસગ સે ુ
નરાશ થયો કારણ કે આ ણીતા સમ
ફ મ
નમાતા
ું કે વન પ તશા
ુ તક
ીઓએ આ
ે માં રસ વધારવા માટે આ
છે જે
ો
ારા લખા ું નથી, પર ુ
ારા લખા ું છે . પર ુ મને ટૂક સમયમાં
માનવો જોઈએ કારણ કે જે
પર હુ
વ વ ાની
ુ તક માટે
દપનો આભાર
ે ને સતત નકારવામાં આવી ર ું છે તે ુ તક ચો સ છે .
દ પના વગ કરણ
કૂ શકુ છુ , પર ુ તેવી કોઈપણ ય તને શોધવી
ૃ ની ઓળખ ું મે અ ુ લ બનાવી શકે છે જેનો ઉપયોગ
આકષક અને આનંદ દ છે . આ
ુ કેલ ુબ
ફ ડ ગાઈડ આસપાસની લીલી
દુ નયામાં દૂર થ રસ ધરાવતી કોઈપણ
ય ત માટે
ૂબ આ હણીય
છે .
32
નસગ સે ુ
9. Plants Of The Sunday મારા ફેસ કુ ના
મ
વીણભાઈ બ ગા
ારા આ ઝાડના ફોટો મોકલવામાં આ યા
છે .
આ
ુગળ ું
ઝાડ
અ યાર
ુધીમાં પહેલી વાર મળે ું મોટામાં મોટુ ઝાડ છે જે મીટર અને થડ 1
ૂ ટ થી વ ુ
જોવા
ચાઇમાં 3.25 મીટર, ઘેરાવો 4 ડાઈ ધરાવે છે . જેનો આજે આપણે
પ રચય મેળવ .ું
કો મીફૉરા
(Commiphora)
નસ
લગભગ
165
થી
185
તઓ ધરાવે છે . તે આ કા, માડાગા કર, એ શયા, ઓ ે લયા અને પૅ સ ફક ટા ુઓના ઉ ણક ટબંધ વ તારોમાં યાપકપણે જોવા છે . આ
નસની છ
આમાંથી
તઓ ભારતીય ઉપખંડમાં જોવા મળે છે અને
ણ (દાખલા તર કે, C. wightii, C. agallocha and C.
berryi ) ભારતમાં થાય છે . ુગળ ું બોટ નકલ નામ કો મીફૉરા વાઈટ (Commiphora wightii ) છે ;
તેના
સમાનાથ
નામો
Commiphora
mukul, 33
નસગ સે ુ
Balsamodendron mukul, વગેરે છે , જે બસ રેસી (Burseraceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે
માં Indian Bdellium, Indian Myrrh
વગેરે નામોથી ઓળખવામાં આવે છે . તેને IUCN રેડ લ ટ
માં
અત જોખમી તમાં
(Critically Endangered)
કૂ વામાં આ યો છે કારણ કે
તેની વ તી તેના કુ દરતી નવાસ થાનમાં ઝડપથી ઘટ રહ છે .
ુગળ એ ધીમે વધ ુ, અ યંત શાખાઓવા ં ,ુ કાટાદાર વાં ક
વળે લી અને ગાં ઠવાળ
નાનકડુ જે
ૃ
છે .
શાખાઓ અંતમાં તી ણ કાટા ુ એક
કાડ પર ચાંદ જેવી સફેદ, કાગળજેવી છાલો હોય છે ,
કાડના જૂ ના ભાગોમાંથી છૂ ટ પડે છે ,
ત ણ અને
ુ પ અથવા
ંથી કુ ત હોય છે . પાંદડાઓ
યારે કુ મળ શાખાઓ
ેખડામાં હોય છે ; પણ કાઓ
સમ ચ ુ કોણાકાર, અંડાકાર, અને આધાર પાસે આખી અને પણા ભાગ તી ણ હોય છે . શયાળાની ઋ ુમ ાં આ છોડ પાંદડા વગરના ખંડરે જેવો રહે છે , એટલે કે ઓ ટોબરથી માચ મ હના મ હનામાં આ છોડ નવા પાંદડાથી છવાઈ રહે છે અને તે સ ટે બરના અંત
ુધી. એ લ
ય છે , તે ટૂકા સમય માટે
ુધી ખરતા નથી. વરસાદની આ ટૂકા 34
નસગ સે ુ
ગાળાની ઋ ુમ ાં નવા પાંદડાની રચના શ
થાય છે .
ુગળમાંથી આછા
રુ ા રગ ું અથવા આછા લીલા રગ ું ઓ લઓ-ગમ રે ઝન, શયાળાની
ઋ ુ (નવે બર-ફે આ ુ ર ) દર મયાન છાલમાંથી નીકળે છે .
ૂ લો એકજ
જ યાએથી લાલ રગના, નાના અને એક અથવા બે થી
ણ જૂ થોમાં
આવે છે . એકજ ઝાડ પર માદા અને નર અથવા એક ઝાડ પર બધા નર
ૂ લો જુ દા જુ દા આવે છે
ૂ લો અને બી
ઝાડ પર બધા માદા
ૂ લો એમ પણ આવે છે . ફળો અંડાકાર, લાલ રગના રગના હોય છે . બીજ બે પડતા સફેદ. સમ મહ મ ફળો
વષ દર મયાન
ૂ લ અને ફળો થાય છે . જો કે,
આ ુ ર થી એ લ મ હના
માં
ં ડુ
કારનાં જોવા મળે કાળા અને પીળાશ
આ વન પ ત ું વશાળ આ થક બંને ઉપચારશા
રુ ા કે
ુધી જોવા મળ છે .
ૂ ય છે અને
ાચીન અને આ ુ નક
વશાળ ઔષધીય ઉપયોગો ધરાવે છે . આ
વન પ ત ઔષધીય ર તે મહ વ ૂણ એવો કુ દરતી ગમ રાળ પેદા કરે છે . 35
નસગ સે ુ
ુગળને
થમ વૈ ા નક વ માં 1966માં ભારતીય મે ડકલ રસચર
. વી. સ યાવતી
ારા રજૂ કરવામાં આવી હતી. 1986માં,
ુગળને
ભારતમાં Hypolipidemic (ચરબી ઘટાડનાર એજ ટ) દવા તર કે માક ટગ માટે મંજૂર આપવામાં આવી હતી. 1990 ના દાયકાના મ ય ભાગમાં, ન ુ ાઇટેડ
ુગળને પ
મી દુ નયામાં રજૂ કરવામાં આ
ટે સ અને અ ય પ
ું હ ું. ગ ુલ
મી દેશોમાં ઓવર-ધ-કાઉ ટર આહાર
ૂરવણી તર કે ઉપલ ધ છે .
ુગળ ધરાવતા કેટલાક આ વ ુ દક ફો લે ુ શન ભારતીય બ ઉપલ ધ છે અને તેમ ાંની કેટલીક સફળ યોગરા
ુ ગ ુ, ચં
ુગળ એ ખડકાળ
ુ ક
ોડ ટો મહા
ુ ગ ુ છે .
દેશની વન પ ત છે અને તે ભારતના
ુ ક અને
ુજરાત, કણાટક,
અને રાજ થાનમાં ઉગતી જોવા મળે છે . આપણા
કના દેશો સધ, બ ુ ચ તાન અને અફઘા ન તાનમાં પણ ઉગે છે .
ત વીર: © ફોટો
ફલા
દેશોમાં કુ દરતી ર તે ઉગે છે , એટલે કે તે
મ ય દેશ, મહારા ન
ભા વટ અને
ાયો ગક
રોમાં
વીણ બ ગા
થળ: નખ ાણા ક છ
ફોટો તાર ખ : ૨૪ એ લ '૧૫
36
નસગ સે ુ
37