નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. સૌથી
દું ર અને રસ દ
ૃ
- કૈલાસપ ત
2. પ ી પ રચય - ગજપાંવ
3. નદણ -
4.
દરકાની
દું ર પતં ગ ું - લે ન ટાઇગર
5. અનાજ અને ઘાસચારા માટેનો મહ વનો પાક - જુ વાર
6. પાક અને પયાવરણની
રુ ા માટે દેશી
ભાવશાળ
સ ુ ખા અપનાવો -
ભાગ - 1
7. ડા વન ઉ સવ - વકાસવાદના જનક
8.
ુ તક સમી ા - (હે મ ફ ડ ગાઈડ) બડસ ઓફ ધ ઇ ડયન સબકો ટને ટ
9. Flowers Of The Sunday
2
નસગ સે ુ
1. સૌથી
ુંદર અને રસ દ
ૃ
- કૈલાસપ ત કૈલાસપ ત સૌથી ૃ નામ
કે ુંદર
છે .
શવલ ગી અને
રસ દ
તે ું
બોટ નકલ
ુ પટા
વેને સસ
(Couroupita guianensis) છે અને તે લેસી થડેસી (Lecythidaceae) કુ ળ ું છે . તેને અં ે
માં કેનનબોલ
(Cannon Ball Tree) કહે છે .
તે એક મોટા કદ ું સદાહ રત
ૃ
છે જે 20 મીટરની
ચાઇ
વધે છે . પણ એકાતરે, લાં બા અને અંડાકાર હોય છે . કલગી
ૃ
ુધી
ુ પ વ યાસ
કારનો, જે થડ અને લાં બી શાખાઓમાંથી નીકળે છે .
ૂ લો
લાલશ પડતા રગના સાથે બહારની બાજુ એ પીળા રગ ું મ ણ હોય છે .
ૂ લો
ુગં ધત, સાથે મોટા ભાગના
ુકેસર ઉપરના ભાગે કમાન
આકારે ઉ ભવે છે . ફળ મોટા, લાલ- રુ ા રગના ગોળાકાર, 15 થી 24 સે ટમીટરના, કા મય કે 300 બીજ હોય છે .
છે અને
ૃ ને પ વ
તીય ઊ
કારના અને દરેક ફળમાં 200 થી
યારે આ ફળ ઓ સજનના સંપકમાં આવે
યારે, તેનો પ પ વાદળ -
ભારતમાં આ
લ ૂ
બ ં લી રગનો થઈ
ય છે .
મનાય છે , કારણ કે તે પ વ
ના ત વ સાપ ું ર ણ કરે છે .
ૃ
લગ ું
તીક
પર એક 3
નસગ સે ુ
નજર કર ને આ
તીકવાદના
આસપાસ આવ રત પાતળા,
ળ ૂ ને સમજ ું સરળ છે : થડની રુ ા સાપ જેવા વેલાઓ, અને
દલપ ો સાપની ફેણ જેવા હોય છે . અને " શવલ ગી",
ૃ ના
તીકવાદને
ૂ લના
ૃ ના અ ય નામો, "કૈલાસપ ત" ુનરાવ તત કરે છે . કેનનબોલ
નામ સરળ સમજૂ તી આપે છે , કારણ કે તેના ફળનો આકાર તોપના ગોળા જેવો જ છે .
"એ ડબલ મે ડ સનલ અને નોનમે ડ સનલ લા સ," છે કે, કેનનબોલ ુર નામ અને
" ુઆના" ફળ ભારત ું
ુ તકમાં સમ
ું
દ ણ અમે રકા, ખાસ કર ને એમેઝોન બે સન,
ુઆના ું
ળ ૂ વતની છે . તેની
ૂચવે છે . કેટલાક વન પ તશા
ત ું નામ
ુયન ે ે સસ
ીઓ દાવો કરે છે કે આ
ળ ૂ વતની છે - 3,000 વષ પહેલાં રેકોડ કરેલા ન ન ૂ ાઓ
સાથે, આ દાવાને વળગી રહે ું
ુ કેલ છે .
4
નસગ સે ુ
મોટાભાગના ઇ તહાસ વ ચેની અરસપરસ રુ ો પયન
ુ તકો સમ ત યાઓ
વે છે કે ઓ ડ અને
થમ વખત થઈ હતી કારણ કે
સ ુ ાફર અને ખંડો વ ચે છોડ અને સાં કૃ તક
થાનાંત રત કયા હતા.
ન ન ૂ ાઓ સાથે, તેઓ
ાનને
ુ તક, “કો ટે ટ એ ડ એ સચે જ ઈન ધ
એ સીયે ટ વ ડ,” આ વાતને નકાર
કેનનબોલ
ૂ વડ
કાઢે છે . આશરે 45 અ ય
ાચીન ભારત અને દ ણ અમે રકા એમ બંનમ ે ાં
ની હાજર એ તરફ સંકેત આપે છે કે કોલંબસ, માક
પોલો, મેગેલન અને કોટઝની સફર પહેલા લાં બા સમયથી ગોળાધ સાથે જોડાણ હ ું.
ુ પટા
વેને સસને "સાલ
નામના અ ય બે
" પણ કહેવામાં આવે છે , પર ુ તેજ
ૃ ો છે - સાય થયા
અને શો રયા રો ુ ટા. આનાથી કઇક "સાલ
ૃ " એ ભગવાન
સ માન ધરાવે છે પર ુ તે
પ લ ુ ોસા, જે ફન-જે ું
છે ,
ઝ ૂં વણ ઉ ભવે છે કારણ કે
ુ ના જ મ અને મરણના
થળ તર કે
ણવા મળ ું નથી. જો કે શો રયા રો ુ ટા
સૌથી સંભ વત ઉમેદવાર છે , તો પણ કેનનબોલ ીલંકામાં બૌ
ૃ
ભારત અને
મં દરોની આસપાસ જોવા મળે છે .
5
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય - ગજપાં વ ગજપાંવ એ સામા ય
ુજરાતમાં
ર તે
દેખા ું
પાણી ું પ ી છે . તે ું વૈ ા નક
નામ
હ મ ટોપસ
હ મ ટોપસ
(Himantopus himantopus) છે અને તેને
અં ે
લેક- વ ડ
માં ટ ટ
(Black-winged Stilt) કહે છે . તે એક મોટુ કાળા અને સફેદ રગ ું પ ી
છે ,
લાલશ
જે
લાં બા,
પડતાં
નારગી
પગ અને કાળ ચાંચ ધરાવે છે . તેની ગરદન પાછળથી કાળા રગની, સફેદ કોલર અને લાલ આંખો હોય છે .
ગજપાંવ સાર ર તે તર શકે છે , પર ુ ઉડવામાં
ૂબજ નબળા છે . તે
સામા જક પ ી છે , અને સામા ય ર તે નાના જૂ થોમાં જોવા મળે છે . તે ચોખા પાણી અને ખારા પાણીની ભેજવાળ જમીન, સરોવરો અને 6
નસગ સે ુ
નદ ઓના છ છરા
દેશો પસંદ કરે છે .
ગજપાંવની માળો બાંધવાની ઋ ુ એ લ અને ઓગ ટ વ ચેની છે . તેના માળા જમીનમાં ઝ લની ધાર પર દબાયેલા અથવા ઓછા પાણીમાં
પ થરો
ગોઠવી
ઊભા
લેટફોમ
જેવો
વન પ તથી આવર ત હોય છે . તે 3 અથવા 4 કૂ ે છે , જે લગભગ ટ ટોડ ના
હ મ ટોપસ
બનાવે
છે ,
જે
ળ ૂ જેવા રગના
ડા
ડા જેવાજ હોય છે .
ીક શ દ હ મ ટો (પ ો) અને પોસ (પગ), જે લાં બા
પગના સંદભમાં આપેલ છે .
7
નસગ સે ુ
તે ું હ દ અને
ુજરાતી નામ
ૂબજ રસ દ છે . 'ગજ' એ અ ચ લત
ભારતીય માપ છે , જે લગભગ 90 સે.મી.થાય, અને 'પાંવ' નો અથ પગ છે . ગજપાંવ એટલે કે તેના પગ ું માપ એક ગજ બરાબર છે !
8
નસગ સે ુ
3. નદણ -
દરકાની દરકાની,
દર
દરડ
તર કે
કે
ઓળખાતી વેલને ા ી
આ લોકો
(સે ટેલા
એ શયા ટકા
-
Centella asiatica) માને છે , પર ુ આ બંને વન પ ત અલગ અલગ છે . આ વેલ ું બોટ નકલ નામ મેર મયા ઈમ
emarginata)
છે , જે કો વો
વન પ ત છે . અં ે
માં તેને
નાટા (Merremia
લ ુ ેસી (Convolvulaceae) કુ ળની કડની લીફ મૉ નગ
લોર
(Kidney
Leaf Morning Glory) કહે છે .
તે દ ણ ૂવ એ શયા, ભારત, નેપાળ,
ીલંકા, ઑ ે લયા અને
ઉ ણક ટબંધીય આ કામાં જોવા મળે છે . ભારતમાં, તે સામા ય ર તે આં
દેશ, ત મલનાડુ, કણાટક, બહાર, મહારા , રાજ થાન,
કેરળ અને મ ય
ુજરાત,
દેશ (કૂ ક 1996) માં જોવા મળે છે .
તેના વેલા ચોમાસે ઘણાજ ઉગી નીકળે છે , અ કુ જ યાઓ પર તે બારેમ ાસ જોવા મળે છે . તેના વેલાં 1 કે 2 ફ ટ કે
ારેક 3 થી 4
ફ ટ લાં બા વધેલા હોય છે . તેમ ાંથી ઘણી શાખાઓ નીકળે છે , જે 9
નસગ સે ુ
ારેક એક જ બાજુ તો
ારેક ચારેય બાજુ છાતળાની માફક ફેલાય
છે . વેલાની દરેક ગાં ઠ પરથી શાખાઓ કે પણ નીકળતા વધતી
ળ ૂ નીકળે છે અને ઉપરની બાજુ ય છે , આમ તેની શાખાઓ આગળ
ય છે . પણ નાના, આંતરે આવેલ અને
દરના કાન જેવા
આકારના, મથાળે ગોળ કમાનાકાર હોય છે . કોઈ વાર પણ રગની છાયાવાળા હોય છે .
ૂલ
ં ડુ
ુ મ, પીળા રગના, ઘંટાકાર અને
લગભગ મ યાહને ઉઘડે છે . ફળ ગોળાકાર અને અણીદાર હોય છે .
નસ ું નામ મેર મયા (Merremia) જમન
કૃ તશા
ી
લે સઅસ
મેર મ (Blasius Merrem) ના નામ પરથી રાખવામાં આ
ું છે .
વશ
નેટસ'
નામ ઈમ
નાટા (emarginata)
(emarginatus) પરથી આ
લે ટન શ દ 'ઈમ
ું છે , જેનો અથ દાતાઓવા ં ુ થાય છે
જે સામા ય ર તે પણની દ ુંર ત ટ સના સંદભમાં રાખવામાં આ
ું છે .
10
નસગ સે ુ
તેના પણનો આકાર
દરના કાન જેવો હોવાથી તેને
તેના વેલા જમીનમાં ગાં ઠે ગાં ઠે ચ ૂ ર
પણ કહે છે .
ળ ૂ
દરકાની કહે છે .
કૂ વધતા હોવાથી સં કૃ તમાં તેને
દરકાનીના વેલા પણ
ા ીના વેલાની જેમ
ભેજવાળ જમીનમાં ઉગે છે અને તેના પણનો આકાર જેવોજ
હોય
છે ,
આથી
ઘણી
વાર
લોકો
ા ીના પણ
ા ીની
જ યાએ
દરકાનીનો ઉપયોગ કરે છે . આપણા વ તારમાં લગભગ કુ દરતી ર તે ા ી જોવા મળતી નથી.
11
નસગ સે ુ
4.
ુંદર પતં ગ ું - લેન ટાઇગર લેન
ટાઇગર
(Plain Tiger) ડેનોસ ત ું જ ર તે
ૂબ
સામા ય જોવા
મળ ું પતં ગ ું છે , જે ખાસ કર ને તેનો માનીતો યજમાન છોડ કેલો ો પસ
ઈજે શયા કે સી.
ોસેરા ઉગેલો હોય તેવા બગીચાઓમાં જોવા મળે છે . તે ું વૈ ા નક નામ ડેનોસ
ાઈ સ પસ (Danaus chrysippus)
છે , જે ન ફે લીડ
(Nymphalidae) કુ ળના ડેનાઈની (Danainae) ઉપકુ ળ ું પતં ગ ું છે .
ભારતના વ તારોમાં સૌથી વ ુ
ચ લત પતં ગ ું છે . પાંખો નારગી
રગની, તેના પર ઉપરની બાજુ એ પાતળ કાળા રગની શરાઓ હોય છે . આગળની પાંખના ઉપરના ભાગમાં મોટો કાળો ભાગ, જેની વ ચે કાળ શરાઓ સાથે સફેદ ભાગ જોવા મળે છે . કનાર પર સફેદ રગના નાના બદુઓ જોવા મળે છે . પાછળની પાંખ ઉપરની બાજુ એ તેના જેવી જ પણ કનાર પર કાળા ભાગ અને નાના સફેદ બદુઓ હોય છે . નીચેની તરફની પાંખ સફેદ રગ સાથે હલકા નારગી રગની હોય છે . 12
નસગ સે ુ
ડેનોસ વશની ભારતના વ તારોમાં ચાર ાઈ સ પસની
ાઈ સ પસ ઉપ
ત જ
તઓ જોવા મળે છે . જેમ ાં ણીતી છે , જેના બે વ પો
છે - અલ સ પોઈડસ (alcippoides) તથા ડો ર પસ, દુલભ તથા થા નક છે .
આ પતં ગ ું પહાડ
વ તારોથી લઈને છે ક રણ
મળે છે . મોટા ભાગે તે
ુ લાં વ તારોમાં અને
દેશો
ુધી જોવા
ૂ લો પર જોવા મળે
છે . તે મોટ સં યામાં જોવા મળ આવે છે .
એ ું
માનવામાં
આવે
છે
સૌ થમ આટ
કે વખત
વક
લેન
માટે ટાઇગર
પતં ગયાનો ઉપયોગ હતો. આશરે 3500 વષ જૂ ના, ઇ જ તયન લ સરમાં, આ
થયો તઓના
સૌથી જૂ ું વણનના ભ ત ચ નો એક જૂ નો દ તાવેજ ઉપલ ધ છે .
ડેનોસ ઝયસનો મહાન પૌ પૌરા ણક
રા
હતો,
અને ઇ જ ત અથવા
જેમણે
આગ સની
લ બયાનો એક
થાપના
કર
હતી. 13
નસગ સે ુ
ાઈ સ પસ શ દ કદાચ કોશેટા પર સ વર કે ગો ડ રગની લાઈન પરથી આ
ું હશે. તેની પાંખો પર રહેલ રગના દેખાવના કારણે આ
પતં ગયા ું નામ લેન ટાઇગર રાખવામાં આ
ું છે .
14
નસગ સે ુ
5. અનાજ અને ઘાસચારા માટેનો મહ વનો પાક જુ વાર જુ વાર
એ
ભારતનો
ચ લત
એકદળ અનાજનો અને
ઘાસચારા
માટેનો
મહ વનો
પાક લગભગ 15
મ લયન વષ
છે .
જે
પહેલા મકાઈથી અલગ થઈ ગ ું છે ,
વ ભરમાં ઉગાડવામાં આવ ું પાંચ ું સૌથી મહ વ ૂણ અનાજ છે . તે ું બોટ નકલ નામ સોગમ બાયકલર (Sorghum bicolor) છે , જે Poaceae કુ ળની વન પ ત છે . તે કોમન સોગમ (Common Sorghum),
ેઈન સોગમ (Grain Sorghum),
Millet), વગેરે જેવા અં ે
ેટ મીલેટ (Great
નામોથી ઓળખાય છે .
જુ વાર
ચી વધનાર એકવષા ુ એકદળ વન પ ત છે , જેમ ાં આધાર
પાસેના
કાડની ગાં ઠોમાથી
ળ ૂ નીકળે છે .
કાડ ન ર અને મોટાભાગે
સી ું હોય છે . પણ એકાતરે, સાદા, લાં બા અને પણના આધાર પાસે સફેદ વાળ હોય છે .
ુ પ વ યાસ પે નકલ (ડુડુ)
કારનો, જે
છે ડા પરથી નીકળે છે . ડુડુ લાં ,ુ ભરાવદાર અથવા છુ ટુ અને
કાડના ુ ું
હોય છે . બીજ ગોળાકાર અને એક છે ડે અણીદાર હોય છે . 15
નસગ સે ુ
જુ વાર એક બરછટ અનાજ છે , જે અધ- ુ ક ઉ ણક ટબંધીય અને ઉપ ઉ ણક ટબંધીય એ શયા અને આ કામાં અમે રકા
અને
ઑ ે લયામાં એક
ુ ય વે ખોરાક અને
તે
મહ વ ૂણ
ખા
અનાજ અને
પ ઓ ુ ના માટેનો
ચારા પાક
છે .
જુ વાર એ લાખો ગર બ લોકો માટે ઊ ખ નજોનો
ુ ય
,
ોત છે . જુ વાર પાસે અ કુ
ોટ ન,
વટામીન અને
ુણધમ છે જે તેને
લાં બી કે જૂ ની બીમાર થી પીડાતા લોકોમાં વપરાશમાં લેવા યો ય છે . જુ વાર / લોટનો ઉપયોગ અને ગં છે .
ામીણ ભારતમાં રોટ , સંકટ , અનામ, પો સ,
(પાણી અથવા દૂધમાં બાફેલી વાનગી) બનાવવા માટે થાય
ભારતમાં
વેપાર
ઉ પાદનોમાં જુ વાર સ ૃ અને ઇ લી માટે અને પા તા),
ર તે
ઉપલ ધ
કેટલાક
ૂ યવાન
જુ વારના
મ ટ ેન આ ા, જુ વાર રવા (ઉપમા, ઢોસા
ુંદર અને કડક રવા), બા
ઉ પાદનો (વ મસીલી
લા કગ (ના તાના અનાજ), બેકાર ઉ પાદનો ( બ ક ટ
અને કૂ ક ઝ) અને ઇ ટ ટ મ સ (ડોસા મ સ, ઇડલી મ ણ અને પેડા મ ણ) (દયાકાર રાવ એટ અલ., 2014). આ ઉપરાત જુ વારના ઘણા ઉ પાદનો છે .
16
નસગ સે ુ
ડાયરેકટરેટ ઓફ સોગમ રસચ
(ડ એસઆર),
હૈદરાબાદ
અને
સોગમ
રસચ
ટેશન,
સરદારકૃ ષનગર દા તવાડા એ ીક ચરલ
ુ નવ સટ
(એસડ એ )ુ ,
ડ સા,
ુજરાત
ારા
રા યના
વ વધ
વ તારોમાં અને
ુજરાત
શોધ
કર તની
147
જુ વારનો સં હ કય છે . જેમ ાં
મહ વની
ચાચ ડયા, દેશી
તો
ચાર,
દેશી,
માલવાણ,
ુ
,
જવાર , કમલ પારવા, મ લાની, માલવાણ, પો , રજકા જુ વાર, સોલા ુર ,
ુંડ જુ વાર,
ક છમાંથી,
બનાસકાઠા
ું ડયા, ઉતાવળ અને વાગાડ છે . જેમ ાંથી 46 (30),
પાટણ
(13),
ુરત,
ુરે
ુ ર,
અહમદનગર (દરેક 7), ભાવનગર, જુ નાગઢ, મહેસાણા (દરેક 6), મનગર, સાબરકાઠા (દરેક 4), ભ ચ, ડાગ (દરેક 3) વડોદરા, પોરબંદર (દરેક 2) અને મે ર લયામાં ફ ત એક મળ આવી છે . તેને ળ ૂ ત ૂ રેસમાં વગ કૃ ત કરવામાં આ યા છે , જેમ કે બાયકલર (18), 17
નસગ સે ુ
ુરરા (67), બાયકલર-ગૈ્વેની (1), કૌડ ુમ (1), (19),
ુરરા-બાયકલર
ુરરા-કૌડ ુમ (2) અને ગૈ્વેની-કૌડ ુમ (1).
જુ વાર આ કની
ળ ૂ વતની ( ક બર, 2003) છે અને આ કામાં
ખેતીલાયક અને જગલી જુ વારની વશાળ વ વધતા જોવા મળે છે (ડોગે આવેલ
1988; ડેવેટ, 1977). ભારતીય ઉપખંડના પ ુરાત વીય
થળ રોજડ
અનાજની ખેતી માટેના
મી ભાગોમાં
(સૌરા )માથી જુ વારના
ાર ભક
ુરાવા મળ આવે છે , જે આજથી (દમ ણયા,
2002) 4500 વષ પહેલાના છે અને તેના લીધે ભારતને જુ વારના ળ ૂ ું બીજુ કે
માનવામાં આવે છે ( વા વલોવ, 1992).
18
નસગ સે ુ
6. પાક અને પયાવરણની
ુર ા માટે દેશી
ભાવશાળ
ુસખા અપનાવો - ભાગ - 1 વેદોમાં આ
કહેવામાં ું
છે
કે
વો
વ ય
ભોજનમ,
આ
ુ ત
તો
તમે
સાં ભળ જ હશે, જેનો
અથ
વ જ
હા નકારક પાક શ ુ
મા
વ ું
ભોજન
છે .
કૃ તમાં
જેટલા
વ ત ર ા છે તેના અનેક ગણા વધારે મ
અને તેમના નયં ણ હે ુ દેશી
છે
વ
સ ુ ખા પણ ઉપલ ધ છે . બસ જ ર છે
તેને ઓળખવાની અને યો ય સમયે તેનો ઉપયોગ કરવાની.
આજકાલ ખેડૂતો અ ાનતા, અ વવેકતા અથવા ઝડપભેર પ રણામ મેળવવા ઈ છતા હોવાથી ક ટનાશકોનો અંધા ધ ૂં ઉપયોગ કરવા લા યા છે . જેના પ રણામે કટકોમાં ય છે અને પયાવરણ ાકૃ તક શ ુ (પર વા ય પર પણ
તરોધક
દૂ ષત થ ું
મતામાં સતત વધારો થતો ય છે . આ ઉપરાત કટકોના
વી, પરભ ી) વગેરે પણ મર ર ા છે . તેની માનવ તકૂ ળ અસર થઈ રહ
છે . કૃ ષ ે માં દેશી 19
નસગ સે ુ
સ ુ ખાઓથી પાક ું સંર ણ કર ું તે કોઈ નવી વાત નથી કારણ કે આપણા દેશમાં
ાચીનકાળથી તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવી ર ો છે ,
તો ચાલો આજે આપણે દેશી
સ ુ ખાઓ વશે મા હતી મેળવી.
1. લસણ :-
• રસ
સ ૂ તા ક ટકો (સફેદ માખી,
કલો ામ લસણના એકર
ુગદાને 200 લટર પાણીમાં મ ત કર
3 ત
માણથી ક ટકો આવવાના સંજોગોમાં છટકાવ કરો અથવા 3
કલો ામ લસણના ક ટકો આવે તે સમયે
•
પસ, લીલા તેલા, ચેપા) :-
ુગદાને 200 મલી કેરોસીન સાથે મ ત કર ને ત એકર
માણથી છટકાવ કરો.
ુ ડયા :- 4 - 5 કલો ામ લસણની કળ ઓની
લટર પાણીમાં મ ત કર ને
ુગદ બનાવી 500
ુતરાઉ કાપડથી છટકાવ કરવો જોઈએ.
2. લ બડો :-
લ બડો એક રામબાણ ઇલાજ છે , કટનાશક ું
માણ
અટકાવવાની પયા ત
વધારે
હોય
યારે તેના બીજ (લ બોળ )માં છે .
લ બડામાં
ક ટકો
ૃ
ને
મતા છે . તેના વ વધ ભાગો ક ટનાશક તર કે
ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે .
20
નસગ સે ુ
• લ બડાના પણ :ચેપા, ફડક, સૈ નક ક ટક :- 10 લટર પાણીમાં 1 કલો ામ લ બડાના પણથી તૈય ાર કરેલો અક આ ક ટકોના નયં ણમાં ઉપયોગી છે . સં હ થાનો ખાતે
કટકોથી બચવા માટે લ બડાના પણ ને અનાજ સાથે
ભેળવવા જોઈએ.
• લ બોળ :લ બોળ ું 10% મ ણ બનાવીને મકાઈ, ચણાના ફળને
કુ સાન કતા
ઉપ વી જ ુઓ દેખાય
દવસ બાદ
યારે અથવા વાવણીના 20
છટકાવ કરો અને ફર વખત 3 સ તાહ બાદ છટકાવ કરો. રસ
સ ૂ તા ક ટકો દેખાય યારે લ બોળ ને પીસીને 1
ામ
ત લટર
100 કલો ામ અનાજ સં હ માટે 1 કલો ામ લ બોળ ના
ણ ૂ સાથે
પાણીના
માણથી છટકાવ કરવો જોઈએ.
સં હ કરવાથી અનાજ ખરાબ થ ું નથી.
• લ બોળ ું તેલ :રસ
સ ૂ તા ક ટકો માટે 5 મલી લ બોળ ું તેલ
ત લટર પાણીમાં
મ ત કર ને છટકાવ કરવો જોઈએ. બટાકા, કપાસ વગેરે પાક પર ચેપ નયં ણ હે ુ 20 થી 30 મલી લ બોળ ું તેલ
ત
લટર પાણીમાં
મ ત કર ને છટકાવ કરવો,
મ ણમાં શે ૂ કે સા ુ ું પાણી પણ મેળવી શકાય છે .
21
નસગ સે ુ
• લ બડાનો ખોળ :1 કલો ામ લ બડાના ખોળને 5
લટર પાણીમાં
મ ત કર
એક
સ તાહ
ુધી રાખો, વ ચે વ ચે
ારેક તેને હલાવતા રહો. યારબાદ
તેને 10
લટર પાણી સાથે
મ ત કર ને લીફ માઈનર અને ફળ
છે દકને યાનમાં રાખીને છટકાવ કરવો. • લ બડાના ખોળને વાવણીના 15 દવસ પહેલા ખેતરમાં 8 ત એકર
માણથી જમીનમાં વાવેતર કરો. જે ઉધય,
વ ટલ
ૂ કૃ મ ી, રાઈસ
વી બલીની સમ યામાંથી છુ ટકારો આપશે.
3 છાસ :-
• ચણાની અને શાકભા
ની લટ, અને
સ ુ ક ક ટકો માટે 250 મલી
છાસ જે 10 દવસ વાસી હોય, તેને 15 લટર પાણીમાં મેળવીને સાં જના સમયે છટકાવ કરવો જોઈએ. • ચણાના ઉકટા રોગથી બચવા બીજને વાવેતર અગાઉ છાસમાં ભ જવીને વાવેતર કરો, આમ કરવાથી ચણાના ઉકટા રોગ પર નયં ણ મેળવી શકાય છે . • માટ ના ઘડામાં છાસને ભર ને ઉપર કપડુ બાંધી 21 દવસ જમીનમાં દાટ દો યારબાદ તેને 20 મલી કર ને છટકાવ કરવાથી
ુ ડયા અને
ુધી
ત લટર પાણીમાં મ ત
સ ુ ક ક ટકોથી નયં ણ મેળવી
શકાય છે . • 10 થી 15 દવસ વાસી છાસને એરડાના બીજના
ણ ૂ અથવા 22
નસગ સે ુ
એર ડયાના તેલ સાથે મ ત કર ને 1 દવસ માટે રાખી બાદ નીલ ગાય આવે તે
કૂ ો
યાર
થાન પર છટકાવ કરો.
4 મરચા :-
• મ સરમાં 4 - 5 કલો ામ મરચાને પીસો અને તેમ ાં 8 - 10 લટર પાણી મેળવીને મ ત કરો, 500
ામ લસણની કળ ઓ લઈને પીસો
અને તેમ ાં મરચા ું મ ણ અને 3 ભાગ પાણી મેળવીને પાક પર છટકાવ કરો. • 1.5 કલો ામ મરચાને પીસીને 100 લટર પાણીમાં મ ત કર અને તેમ ાં શે ૂ અથવા થોડા
માણમાં સા ુ મેળવીને ક ડાથી
ભા વત પાક
પર સાં જના સમયે છટકાવ કરો.
બાક ના દેશી
સ ુ ખાઓ
મશ: આવતા મ હનાની પો ટમાં
ુત
કરવામાં આવશે.
23
નસગ સે ુ
7. ડા વન ઉ સવ - વકાસવાદના જનક 12 ફે આ ુ ર ના રોજ ચા સ ડા વનની યાદમાં ડા વન દવસ ઉજવવામાં આવે છે . ચા સ ડા વનનો જમ
લે ડના
ુ બર ગામે
ઇ.સ.૧૮૦૯ના ૧૨
ફે આ ુ ર ની
તાર ખે
થયો
હતો.
પતા
અને
દાદા
તેમના
ુ સ ધ ડો ટર હતા. પ રવારમાં
જ મેલો
ભણવામાં
કાચો
ઘણા લોકો તેને મંદ
તરગી
મોક યો. કે
જ
હતો.
ુ ધમ ાને
ુ નવ સટ માં ભણવા મોક યો.
કોલેજના અ યાસમાં તે નબળો હતો તેથી ભણી શ તેના પતાએ તેને ધમશા
તે
કૃ ત ેમ ી
પણ
ુ ધનો ગણતા પર ુ તેના પતા તેની
ઓળખતા હતા. તેથી તેને એ ડનબર
ડા વન
હતો.
ક પનાશીલ અને હતો.
ુ ખી
ો નહ તેથી
નો અ યાસ કર પાદર બનવા કે
જ
ુ નવ સટ માંથી તેને દ ણ આ કા જતા એક
જહાજમાં સફર કરવાની તક મળ . તેને ભણવામાંથી છૂ ટકારો મેળવવો હતો એટલે પતા પાસેથી ગમે તેમ પૈસા કઢાવી તે બગલ નામના સરકાર જહાજમાં દ ણ અમે રકાના લાં બા જહાજ પાંચ વષની સફર કર
વાસે ઉપડ ગયો. આ
લે ડમાં ઇ.સ.૧૯૩૬માં પાછુ આ
ું 24
નસગ સે ુ
યારે ડા વન પોતાની સાથે
કૃ ત અંગે અઢળક
ાાનનો ભંડાર લઇને
આવેલો.
પાંચ વષના
વાસ દર મયાન દ ણ અમે રકા ન
ટા ુર પર ડા વને વ વધ અ યાસ કય .
કારના કાચબા અને અ ય
ાણીઓના વકાસ અંગે
ઇ.સ.૧૮૫૯માં ઓર જન ઓફ આ
કના ગાલામાગોસ વોનો
ડો
ડો અ યાસ કર ને તેણે
પી સસ નામ ું
ુ તક
સ
ુ તકમાં તેણે ઉ ા તવાદના સ ધાંતો લ યા અને વ
ક .ુ સ
મેળવી હતી. ઇ.સ.૧૮૮૨ના એ લની ૧૬ તાર ખે તે ું અવસાન થ ું હ ું.
• વકાસવાદનો સ ધાંત ડા વન પહેલા લોકો હતા
કે
વન બનાવી
એક અને છે .
વ ાસ કરતા
અલૌ કક તમામ
શ તએ તઓને
ડા વને એક
વૈક પક
સ ધાંતને આગળ વધાય જે કહે છે કે
ૃ વીની તમામ
સામા ય
તઓ એક
ૂવજથી વક સત થઇ અને
તેને એ ું થવામાં કેટલાયે અબજ વષ લાગી ગયા. ૃ વી પર
વનની શ આત એક કોષના
વથી શ
થઈ અને તે 25
નસગ સે ુ
વમાં પ રવતન ું પ રણામ
તઓના નમાણ અને વકાસ
વ પે
થ .ું
• પ રવતન
ું છે ?
વની દરેક કો શકા
વનના વંશા ગ ુ ત સંકેતને ખચે છે જેને
ડ એનએ કહેવામાં આવે છે . દરેક ડ એનએમાં એક ખાસ આ વ ુ ાં શક કુ ટ કે રસાયણનો એક
મ હોય છે જે એક
વનો ડ એનએ એ બતાવે છે કે
પ રવતન
ય છે
પે આવે છે તેને જ
ૃત
ત
મ
યારે બદલાતો,
ૂટતો કે
યારે તે ું પ રણામ તે ખાસ
પ રવતન સંતાનમાં પેઢ દર પેઢ થ ું નવી વ
વને બનાવે છે .
વ કેવો દેખાય છે અને કે ું
તે વતન કરે છે . ડ એનએમાં રસાયણનો યવ થાથી બહાર થઇ
કારના
ટુ શ ે ન કહેવાય છે .
વમાં
યારે આ
ય છે યારે તે ું પ રણામ એક
પે થાય છે . જરાફ હરણની એક ઉ પ રવ તત
ત છે , કારણ કે તે પોતાના વાતાવરણ રહે અને લાં બી ગરદનવાળા હરણ જોઈએ છ એ. વકાસ માટે
માણે ઢળ
ય,
વીત
પે વધે જેને આપણે આજે
ટુ શ ે ન આવ યક છે , આ આ વ ુ ાં શક
પાંતર માટે કાચો માલ છે . એક
ત પ રવતનને ચા ુ રાખશે અને
હમેશા તે ું પ રણામ એક નવી
તમાં ન પણ હોઈ શકે પર ુ
ટુ શ ે ન તે
• ઉપ
ત માટે અ ત વમાં જળવાઈ રહેવા માટે થઈ શકે છે .
ાકૃ તક પસંદગી તી જે ડ એનએમાં પ રવતનના લીધે વક સત થઈ, જેને
ટુ ટ 26
નસગ સે ુ
કહેવાય છે .
ટુ ટ
તીઓ ું
આવાસની વધારેમ ાં વધારે અને
વીત રહે ું અને વકસ ું યાં
ુધી શ
બની શકે, તેમના
ારા અપનાવવા પર નભર કરે છે અને તે પછ દેખાય છે . વાતાવરણમાં અ કુ ૂ લન બનવાની આ અને જુ દ જુ દ
તઓ એક સામા ય
ાકૃ તક
તેમના વધવાથી યા ચા ુ રહે છે
ૂવાજથી જ મે છે . સ ર ૃપ
પ ીઓમાં વક સત થયા છે અને મ ુ ય વાં દરામાંથી વક સત થયા છે . કેટલીક
શકતી, તે
ટુ ટ
તઓ જે
વયંને વાતાવરણ
માણે નથી ઢાળ
વીત ન બચી અને વ ુ ત થઈ ગઈ. ડા વને આ
ાકૃ તક પસંદગી
યાને
ારા વકાસવાદ પે પ રભા ષત કર છે .
• વકાસવાદનો સ ધાંત કેમ મહ વનો છે ? ચા સ ડા વનના કાયને સમજવાના આ પાયાને
થા પત કય કે કેવી 27
નસગ સે ુ
ર તે
અલગઅલગ
તઓ
એકબી
ને
સબં ધત
છે .
તઓના આ વ ુ ાં શક અ યાસ, આપણા અ ત વના ઉતરને આપવામાં
વભ
ુ કેલ
ોના
ૂબ મોટો ફાળો આ યો.
તેણે આપણને એ સમજવામાં પણ મદદ કર કે કેવી ર તે આપણી વણ ુક, વ ભ
તઓ પર અસર કરે છે , ઉદાહર તર કે હાથી
દાત માટે હાથીનો શકાર ું પ રણામ દાત વનાના હાથીઓના જ મનાં ૃ ધ
પે થ ું છે . આ ર તે પી પડમોથ (ક ડા)ની સં યામાં ઔધો ગક
ા ત પછ વધારો કે ઔષધી
તરોધક બે ટે રયા અને મ છર વગેરે
પણ મ ુ યોના હ ત ે પ ું પ રણામ છે જેણે એક એવા વાતાવરણને બના
ું જેમ ાં
ટુ ટ
તઓ
વીત બચી અને અ ય વ ુ ત થઈ
ગઈ.
૨૦૦૯ને ‘બીગ ડા વન યર’ તર કે ઉજવવામાં આ ુ નવ સટ એ ડો. વાન વીહેની રાહબર માં સમ
ું હ ું. કે
ોજે ટ શ
સજન ડા વન ઓનલાઇન વ પે ઇ ટરનેટ ઉપર
જ
ૂ
કર ડા વન ું ું હ ું.
28
નસગ સે ુ
8.
ુ તક સમી ા - (હે મ ફ ડ ગાઈડ) બડસ ઓફ ધ
ઇ ડયન સબકો ટને ટ (હે મ
ફડ
ગાઈડ)
બડસ
ઓફ ધ ઇ ડયન સબકો ટને ટ - રચડ
મે , કેરોલ ઇન કપ,
ટ મ ઇન કપ
લંડન:
ટોફર હે મ, 2011.
પેપરબેક,
આઇએસબીએન
978-1-4081-2763-6.
દરેક પ ી
નર કે
ખર દવા
જેવી ફ ડ ગાઈડ
બડસ ઓફ ધ ઇ ડયન સબકો ટને ટ ' વશાળ
ે
માગદ શકા' છે .
તેમ ાં પ ીઓનો ટુકો પ રચય, પ ીઓના કુ ળ ું વણન, રગીન લેટસો અને સં
હે મ ેણીમાં
તમાં પ ીની
તઓના વણનો છે .
ફ ડ ગાઈડ એ 1998 માં હે મ આઇડે ટ ફકેશન ગાઈડની કા શત થયેલા સમાન નામના લેખકના અનેક
ુ તક છે . જે 25 × 18 × 6 સે.મી. જેટ ું
ુ તકમાં ું એક
ડુ છે , અને તે
ૂબ જ 29
નસગ સે ુ
ઘન, ચળકતા અને આકષક કાગળ પર છાપવામાં આ
આ
ું છે .
ુ તકમાં
(પા ક તાન,
ભારતીય
ીલંકા,
નેપાળ,
ઉપખંડ ટુ ાન,
બાં લાદેશ અને માલદ સ) ના લગભગ 1,300 પ ીઓ ું વણન કરવામાં આ છે અને 214 જેટલી રગીન
ું
લેટસો
આપેલી છે . પ ીઓની ઓળખ માટે ૂબ જ
ુંદર ફ ડ ગાઈડ છે .
30
નસગ સે ુ
9. Flowers Of The Sunday આ સફેદ વેલાના
ુ લોવાળા
ફોટો
મારા
બાળપણના પરમ મ અને
કૃ તમાં
ખાસ
રસ ધરાવતા Bharat A.
Odedara
એ
મોક યા છે ; જે હાલ એક શ ક તર કે ફરજ બ
વે છે , તો ચાલો આજે ભરતભાઈએ
મોકલેલ વન પ તનો પ રચય મેળવીએ.
અ યંત
ૂબ ૂરત
ુગંધવાળ આ
ખાસ યાન ખચે છે . ઇ ડોર લા ટ તર કે આ વેલ ું
બોટ નકલ
નામ
ૂબ
ત
બ ૂ સામા ય નથી છતાં તે
ુગં ધત છોડ તર કે બગીચાઓમાં અથવા તની ભલામણ કર શકાય તેવી છે . આ મનમ
ઓર
લ ુ ેટમ (Jasminum
auriculatum) છે , જેના સમાનાથ નામો Jasminum ovalifolium, Jasminum mucronatum, Mogorium trifoliatum વગેરે છે અને તે Oleaceae કુ ળની વન પ ત છે . તેને અં ે Jasmine કહે છે તથા
ુજરાતીમાં પણ જુ ઈ કે
માં Indian Jui, મન તર કે જ
ઓળખાય છે .
31
નસગ સે ુ
ુગંધી
ૂ લોની
શંસા કરનાર દરેક ય તએ આ છોડ અવ ય વાવવો
જોઈએ. તે ગાઢ, કુ દરતી ર તે ઝાડ -ઝાં ખરાની જેમ ઝડપથી પામ ું મ યમ કદ ું
ૃ
ુ પ છે જે કાપણી કરવાથી સાર ર તે વધે છે
અને તેનો ઉપયોગ કુ ડામાં અને બગીચાઓમાં, તેમજ અ
ુત
ુગં ધત
વાડ બનાવવા માટે કર શકાય છે . તેના પાંદડા નાના, સાદા, અંડાકાર ઘેરા લીલા રગના અને પાવડર
ચમકદાર સફેદ
ૂ લો આવે છે જે
ૂ લોની મોસમ દર મયાન છોડને આવર લે છે , જે વષ દર યાન
ઘણી
વખત આવે છે . સૌથી
વ ુ
ૂ લો ઉનાળાના મ હનાઓ દર મયાન આવે છે .
ૂ લો બી
જોવા મળે છે . ૂ લો અ યંત
ભારતમાં, તેના અને
વખત પાનખર અને શયાળામાં પણ ુગંધી છે અને તેઓ ઝૂ મખાં દેખાય છે .
ૂ લો દેવીઓના તમામ
વ પો માટે પ વ
હ દુ ધા મક સમારભો દર મયાન કે પ વ
ઉપયોગમાં લેવાય છે . તે તેની
ુગંધ અને
ગણાય છે તહેવારમાં તે
ુંદરતા માટે શણગાર તર કે
પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે . તેની માળાઓ બનાવવા પરપરાગત ર તે આ 32
નસગ સે ુ
ૂ લોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે . તેના
ૂ લો ખાસ કર ને દ ણ
ભારતમાં વેણી તર કે વાળને શણગારવા માટે કરે છે . ઓઇલનો ઉપયોગ દવા તર કે તેમજ વાળ માટે કરવામાં આવે છે . આ છોડના ળ ૂ ચામડ ના રોગોની સારવારમાં ઉપયોગી છે . તે પર
મ ુ અને
અગરબ ી બનાવવા માટે વપરાય છે .
33
નસગ સે ુ
34