નિસર્ગ સેતુ અંક - 5

Page 1

નસગ સે ુ

1


નસગ સે ુ

અ ુ મ ણકા 1.

ૂ બજ ઉપયોગી આ ુવ દક વન પ ત -

ધા ુ લી

2. પ ી પ રચય - ટ લીયાળ બતક

3. નદણ - દા રયાવેલ

4.

દું ર પતં ગ ું - લાઈમ વે લોટેઇલ

5. શર રને ઠડક આપ ું ઉનાળા ું શાકભા

6. પાક અને પયાવરણની

- ટડા

રુ ા માટે દેશી

ભાવશાળ

સ ુ ખા અપનાવો -

ભાગ - 2

7.

કૃ ત શ ણના

ણેતા વ. કે. એસ. લવકુ માર ખાચર

8.

ુજરાતમાં થતાં

ુ ય ચાર ઝે ર સાપ પૈક નો એક ઝે ર સાપ - નાગ

9. Flowers Of The Sunday

2


નસગ સે ુ

1.

ૂબજ ઉપયોગી આ વ ુ દક વન પ ત -

ધા ુ લી એ

ધા ુ લી

ૂબજ ઉપયોગી આ વ ુ દક વન પ ત છે . તે ું બોટ નકલ નામ

ાઈકોડેસમા

(Trichodesma બોરા

નેસી

ઈ ડકમ

(Boraginaceae)

વન પ ત છે અને તેને અં ે બોરેજ

છે ,

indicum )

(Indian

જે કુ ળની

માં ઇ ડયન

Borage)

તર કે

ઓળખવામાં આવે છે . તે અફઘા ન તાન, ભારતીય ઉપખંડ અને

યાનમાર ું

ળ ૂ

વતની છે .

તેના છોડ ચોમાસે જોવા મળે છે . તે 1 થી 2 ફ ટ

ચા થાય છે ,

ઘણીવાર તેની શાખાઓ જમીન પર ફેલાયેલી હોય છે . લીલા કે લાલ રગના અને તેના પર લાં બા વાળની

કાડ ફ ા

વાં ટ હોય છે .

પણ લાં બા, નીચેના ભાગમાં આંતરે અને ઉપરના ભાગમાં સામસામાં તથા બંને સપાટ

પર ખરબચડા વાળ આવેલા હોય છે .

ૂલ

પ કોણમાંથી, તેને સામેની બાજુ એથી અને શાખાઓના છે ડથ ે ી નીકળે છે .

ૂલ

ુલાબી,

ં ડુ કે આસમાની રગના અને

ધા વળે લા હોય

છે . વ પ ો 5 લીલા રગના અને તેના પર લાલ રગની છાયા જોવા મળે છે . ઉપરના ભાગે સાં કડા અને અણીદાર હોય છે . દલપ ો 5 હોય છે .

ુંકેસર 5, તં ુઓ ટૂકા અને પરાગકોષ લાં બા, ભા લાકૃ ત અને એક 3


નસગ સે ુ

બી

સાથે જોડાઈને શંકુ આકાર બનાવે છે .

તેના છે ડા એક બી

માં બે ડ વળે લા હોય છે .

ફળ ઊભા, બહાર સફેદ રગના અને 4 વભાગવાળા હોય છે . તેનો આખો છોડ ખરબચડ

ં વાટ ધરાવે છે .

ધા ુ લીની

ુજરાતમાં 3

ત અને 2 ઉપ

ત જોવા મળે છે .

1.

ાઈકોડેસમા આ કનમ (Trichodesma

africanum ) ાઈકોડેસમા ઈ ડકમ

2. (a)

એ લે સ

લ ુ (Trichodesma

indicum var. amplexicaule ) (b)

ાઈકોડેસમા ઈ ડકમ ઈ ડકમ (Trichodesma indicum var.

indicum ) 3. ાઈકોડેસમા સેજ વ કયેનમ (Trichodesma sedgwickianum ) 4. ાઈકોડેસમા ઝાયલે નકમ (Trichodesma zeylanicum )

સૌરા ના ખેડૂતો તેના છોડનો એક કાધ પાક

હોય ને તેમ ાં

ૂય દય પહેલાં તેના છોડને છોડને

ુટકો કરે છે જો તેના બળદની

વાત થઈ હોય તો ળ ૂ સોતો કાઢ

દતવાર મંગળવાર

બળદ ું નામ લઈ તે

ધો વાળે છે , ને પછ તે છોડ બળદના કાધે કે શગડે બાંધે છે .

આમ કરવાથી

વાત મર ને ખર પડે છે એ ું તે લોકો માને છે . તેના 4


નસગ સે ુ

ળ ૂ ને પ થર પર વાટ ને લેપ સં ધવા પર લગાડાય છે . તેના છોડનો વાથ સપદશ ઉપર પવાય છે . તેના ખવડાવાય છે . તેના બીજની ગોળ

ૂ લ સાં કર સાથે

મેહના દદ ને

મધ કે સાં કાર સાથે દમ અને

ઉધરસમાં ઉપયોગી છે . તેનો છોડ પેશાબની બળતરામાં રાહત આપે છે .

ાઈકોડેસમા (Trichodesma )

ીક શ દ ' ી સ' (thrix) અથવા

' ાઈકોસ' (trikhos) માંથી આ યો છે જેનો અથ "વાળ" થાય છે યારે 'ડેસમ' (desme) એટલે બે ડ અથવા બંડલ; વળાંકવાળા વાળ અથવા ચં

આકાર જે

ુંકેસરને બંધ કરે તે ું

ૂચવે છે . ઈ ડકમ

એટલે ભારત ું અથવા ભારતમાંથી એવો થાય છે . તેના છે માટે તેને

ૂલ

ધા રહે

ધા ુ લી કહે છે .

5


નસગ સે ુ

2. પ ી પ રચય - ટ લીયાળ બતક

આજે આપણે જેની ચચા કરવા જઈ ર ા છે તેને ટ લીયાળ બતક કહે

છે .

તે ું

વૈ ા નક

નામ

અનસ

પૉ ચલો ર ચા

(Anas

poecilorhyncha ) અને તે એના ટડે (Anatidae) કુ ળ ું

પ ી

છે .

તે ું અં ે

નામ

પોટ-બીલ

ડક

(Spot-billed Duck)

છે .

નામ તેમના પીળા રગના છે ડાવાળ કાળ ચાંચના આધાર પર લાલ રગના ટપકાને કારણે આ અભાવ હોય છે .

ું છે , જેનો આ

તની માદાઓમાં

આ બતકો "ડ લ ગ ડ સ" છે , જેનો અથ એ છે કે

તેઓ તેમના ખોરાક માટે ડાઇવ નથી કરતી પર ુ તેના માથાને પાણીમાં ડૂબાળ તેમની

ૂંછડ હવામાં રાખી ખોરાક મેળવે છે . તેની

ુમજ ે

આછા અને ઘેરા બદામી રગની માછલીના ભ ગડા જેવી દેખાય છે . તેના શર રના નીચલા ભાગ પર બે ઓરે જશ-લાલ ઓરે જશ- લાલ પગ હોય છે . છે કે આપણે

કૂ લના

ો ગ

પો સ અને

ું રગબેરગી બતક છે ! અને મને લાગે લાસમાં હમેશા સફેદ રગનીજ બતક 6


નસગ સે ુ

દોરતા હતા.

તે કદાચ આપણા વ તારોમાં સૌથી સામા ય અને યાપક ર તે દેખાતી બતક છે . તે એક ઝડપી અને મજ ત ૂ

લાયર છે અને તે ઝ લ,

તળાવ, નદ ઓ, વગેરેમ ાં જોડ અથવા નાના જૂ થોમાં જોવા મળે છે . તે સામા ય ર તે અ ય બતક સાથે ભળતી નથી.

તેના માળાઓની સીઝન ચો સ નથી, પર ુ મોટે ભાગે તે જુ લાઇ અને સ ટે બર વ ચેની છે . તેનો માળો ઘાસ જેવો ભેજવાળ

અને ન દણથી બનેલો ગાદ

જમીનના કાઠાઓમાં હોય છે . તે 6 થી 12,

રાખોડ - ફ અથવા લીલાશ પડતા સફેદ રગના

આ એક નબળ બતક છે , કારણ કે તે મા શકે

છે ,

તેઓ

ાચીન

પૌરા ણક

ડા

કૂ ે છે .

પાણીની સપાટ પર તર

કથાઓમાં

છે

જે

ારેક

માટેનો

શ દ

ઉપરચો ટયાપણા (Superficiality) સાથે સંકળાયેલ છે .

નસ ું નામ અનસ

(Anas )

લે ટનમાં

છે . પૉ ચલો ર ચા (poecilorhyncha ) ાચીન

બતક

ીક શ દો પોઈક લોસ

(poikilos) એટલે કે "કાબરચીત " અથવા " પોટેડ" અને

હોસ

(rhunkhos) એટલે "ચાંચ" એ ું થાય છે .

7


નસગ સે ુ

3. નદણ - દા રયાવેલ

દા રયાવેલ ખેતરોમાં કે ખેતરોના શેઢે ઉગ ું એક બોટ નકલ

નદણ છે . તે ું

નામ

રાઇ કો સયા

મ નમા (Rhynchosia minima ) છે જે ફાબેસી

(Fabaceae)

કુ ળની વન પ ત છે . તેના સામા ય નામો

બન-માઉથ-વાઈન

(Burn-Mouth જ બી-બીન લી ટ

Vine), (Jumby-bean),

નૉઉટ-બીન

રાઇ કો સયા

snoutbean), (rhynchosia)

(least

વગેરે

છે

અને

ુજરાતીમાં તે દા રયાવેલ, ધાનવેલ, કમરવેલ,

પંખીનીવેલ,

પાનીવેલ, કમળવેલ વગેરે નામોથી ઓળખાય

છે .

તેના વેલા ચોમાસે વશેષ જોવા મળે છે અ કુ જ યાએ તે બારેમ ાસ જોવા મળે છે . તેના વેલા 4 થી 6 કે 10 ફ ટ લાં બા થાય છે . તેના વેલાઓમાંથી ઘણી શાખાઓ નીકળે છે જે સાધારણ ર તે લીલા કે આછા

ં ડુ રગની હોય છે . પાન નાના

ડ અને

પણ અથાત 8


નસગ સે ુ

ણ પાનના

ેખડા આંતરે આવેલ હોય છે .

પણ દડ લાં બો, ઉભી હાસોવાળા અને વાળની

વાં ટ

હોય છે , તેના પર 2

બાજુ એ અને 1 વચમાં એમ કુ લ 3 પણ કાઓ હોય છે . ઉપપાન ભા લાકૃ તીના જોવા મળે છે . પ કોણમાંથી

ૂ લની સળ લાં બી અને નીકળે

છે ,

તેના

પર

પતં ગયાકાર, પીળા રગના એક પછ એક એમ 4 થી 10 નાના શ ગો

નાની,

ૂ લો આવે છે .

અણીવાળ

અને

બે

નામ

ીક

બીજવાળ હોય છે .

રાઈ કો સયા (Rhynchosia ) (Rhynchos) પરથી લેવામાં આ

શ દ

શ દ

'રાઈ કોસ'

ું છે જેનો અથ ચાંચ થાય છે , જે

તેની (keel - ક લ- જે પાંચ પાંખડ ઓમાં સૌથી અંદરની અને નાની પાંખડ છે ) હોડ જેવી પાંખડ ના સંદભમાં છે . " મ નમા" (minima ) નામનો અથ "ના "ું થાય છે .

તેના

ળ ૂ

ાહ છે અને તે જુ દ જુ દ ર તે સં હણીમાં વપરાય છે .

તેના કાચા બીજનો

વાદ દા રયા જેવો લાગે છે . તેના વેલા ઢોર

બહુ જ ખાય છે .

9


નસગ સે ુ

4.

ુંદર પતં ગ ું - લાઈમ વેલોટેઇલ

લાઈમ વે લોટેઇલ (Lime Swallowtail) એક

ુંદર કાળા અને પીળા

રગ ું પતં ગ ું છે , તેને કેટલીક વાર કોમન લાઈમ બટર લાય, લેમન બટર લાય, ચેકડ

અથવા

સાઇ સ વે લોટેઇલ પણ કહેવામાં આવે છે . તે ું વૈ ા નક નામ પૅ પ લયો ડેમ ો લયસ (Papilio demoleus ) છે . તે પે પ લઓનીડે (Papilionidae) કુ ળ ું પતં ગ ું છે .

તેની અ પાંખનો ઉપલો ભાગ મોટેભાગે કાળા રગનો અને બા પાંખની કનાર ઓમાં હારમાળામાં અ નય મત પીળા રગના ટપકાઓની ેણી હોય છે . પ પાંખમાં બે લાલ રગના ટપકાઓ અને ડ કલ

લેક

બે ડ પીળા ભ ગડાથી ઢકાયેલ હોય છે . પાંખોનો નીચેનો ભાગ આછો પીળો સાથે કાળા વ તારો જોવા મળે છે . પ પાંખમાં નથી.

ૂંછડ હોતી

ૃ ાવ થા દર યાન પતં ગયાઓની પાંખો પરના પીળા નશાનો

ઘેરા નારગી બને છે . આ પતં ગ ું

ૂબ જ ઝડપી અને મજ ત ૂ

લાઇટ ધરાવે છે , જે જમીનથી વધારે ઉપર હોતી નથી અને તે અને

ૂય

ૂ લો

કાશ ું શોખીન છે . 10


નસગ સે ુ

તે એક સામા ય અને યાપક પણે જોવા મળ ું પતં ગ ું છે . તે સપાટ મેદાનો કરતાં જગલ અને ટેકર ઓવાળા જોવા મળે છે અને તે

વ તારોમાં સામા ય ર તે

ૂબ જ ઠડા શયાળા સવાય સમ

વષ

દર મયાન જોવા મળે છે . તે બગીચાઓમાં, ચોમાસાના વરસાદ દર યાન અને પછ

ૂ લોની

લ ુ ાકાત લે ું જોવા મળે છે .

તેના સામા ય નામો, તેના યજમાન છોડ પરથી રાખવામાં આ યા છે , જે સામા ય ર તે ઉગાડવામાં આવતી સાઇ સની

તઓ છે . આ

પતં ગયાને સાઇ સ નસર ું સૌથી વ ુ વનાશક ક ટક તર કે વણવવામાં આ

ું છે .

11


નસગ સે ુ

5. શર રને ઠડક આપ ું ઉનાળા ું શાકભા

- ટડા

ટડા

ૂબજ

થોડા

દેશોમાં

ઉગાડવામાં આવ ું ૂબ

અને ઓછા

વ તારમાં ખવાય છે . તે ભારતમાં છે . તે

ુ ય વે વ વધ હે ુઓ માટે ઉગાડવામાં આવે

ુ ય વે ઉનાળા ું શાકભા

છે . તે આપણા શર રને ઠડક આપે

છે , તે વટા મન 'એ' નો સ ૃ ુણોના કારણે તેનો ઉપયોગ કરવામાં

આવે

(Praecitrullus

છે .

તે ું

ોત છે અને તેમ ાં રહેલા ઔષધીય ક ુ ઉધરસ અને ર ત પ ર મણ માટે વૈ ા નક

fistulosus )

છે

નામ અને

ે સ લસ

ફ ટુલોસસ

તે

કુ ર બટેસી

(Cucurbitaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તે ઈ ડયન રાઉ ડ ગોઅડ (Indian round gourd), એપલ ગોઅડ (Apple gourd), ઈ ડયન બેબી પંપક ન (Indian Baby Pumpkin), વગેરે જેવા સામા ય નામોથી ઓળખાય છે .

તે એક વષા ુ લતા છે . ટે

કાડ મજ ત ૂ અને વાળથી આ ૃત હોય છે .

સ પાતળા, 2-3 છે ડાવાળાં હોય છે . પણ ખાચાઓવાળા અને તેના 12


નસગ સે ુ

પર ગીચ વાળ હોય છે . પણની ધાર થોડા અંશે દ ુર ત હોય છે . નર ૂ લો અને માદા એકજ

છોડ

ૂ લો પર

અલગ અલગ હોય છે .

ૂ લો છોડ પર

એકલા, પીળા રગના અને નાના આવે છે . ફળ લગભગ ગોળાકાર અને બીજ અંડાકાર કે લંબચોરસ આકારના, પીળાશ પડતાં સફેદ રગના અને ખાસ

ુંવાળા હોય છે . આખા વેલા પર

કારના વાળ આવેલા હોય છે . આ

તના બે વ પો જોવા

મળે છે , એક આછા લીલા ફળ ધરાવતી અને બી

ઘેરા લીલા ફળ

ધરાવતી.

તેને

ભારત,

પા ક તાન

ઉગાડવામાં આવે છે . તે ું પં

બ, ઉ ર દેશ,

તર કેની ખેતી

અને

અફઘા ન તાનમાં

શાકભા

ળ ૂ વતન કદાચ ઉ ર પ

બ ું ઈ અને રાજ થાનમાં તે બ

તર કે

મ ભારત છે . રની શાકભા

ૂબ મહ વની છે . તે ું હ દ નામ ' ટડા' સામા ય ર તે

વ ના અ ય ભાગોમાં પણ વપરાય છે . આ કામાં તે ઉગાડવામાં આવે છે ,

ુ ય વે

થા નક ર તે

ૂવ આ કા, જે એ શયાના લોકો માટે

ઉગાડે છે . ઘાના અને કે યામાં તે કરવા માટે ઉગાડે છે . તે નાના પાયે

ન ુ ાઇટેડ કગડમ બ

રોમાં નકાસ

ન ુ ાઇટેડ ટે સમાં પણ ઉગાડવામાં

આવે છે . 13


નસગ સે ુ

તેને રાજ થાનમાં ટ સી, મરાઠ માં ઢે સે અને સધીમાં મેહા કહે છે . ુજરાતીમાં અ કુ લોકો તેને મયા/મૈય ાં કહે છે . પ રવારોઓ ું

ટડા પં

બી

ઉપનામ છે .

14


નસગ સે ુ

6. પાક અને પયાવરણની

ુર ા માટે દેશી

ભાવશાળ

ુસખા અપનાવો - ભાગ - 2 5. ગૌ ૂ

ગૌ ૂ માં

ક ટકોને

મારવાની અને તેની જનન

મતાને

અસર

કરવાના

વશેષ

ુણ જોવા

મળે છે .

• તાંબાના વાસણમાં 15

લટર

ગાયના

ૂ ને લઈ તેમ ાં 2 કલો ામ લ બડાના પાંદડાઓ નાખો અને 15 દવસ દો. આ ઉપરાત આ મ ણ ું

માણ અડ ું થઈ ન

ઉકાળતા રહો. ઉકાળતી વખતે તેમ ાં 100

ુધી તેને ગળવા ય યાં

ુધી

ામ લસણ પસીને નાખો.

આ ઉપરાત આ મ ણ ઠડુ કરતી વખતે 1 લટર મ ણમાં 100 લટર પાણી ઉમેરો. આ મ ણનો જ રયાત

માણે સાં જના સમયે 4

- 5 વખત છટકાવ કરો.

15


નસગ સે ુ

6. તમાકુ

તમાકુ મ ાં નકોટ ન નામ ું ત વ હોય છે જે કટનાશક છે .

Ȳ તમાકુ ું ҈ રસ • રસ

ણ ૂ

સ ૂ ક ક ટકો સ ૂ ક ક ટકો જેવા કે છ પા,

તેલા વગેરેના

સ, સફેદ માખી અને લીલા

નયં ણ માટે તમાકુ ના

ણ ૂ ને પાણીમાં

મ સ કર

સાં જના સમયે છટકાવ કરવો જોઈએ.

• 1 કલો ામ તમાકુ ને 2% રાખો. હવે તેને

ન ૂ ાના પાણીમાં આખો દવસ પલાળ

ૂકવીને 100 લટર પાણીમાં મ ત કર સાં જના

સમયે છટકાવ કરો.

• જમીનમાં રહેલ ક ટકો માટે 10 લટર પાણીમાં 2 કલો ામ તમાકુ ને આખી રાત પલાળ

રાખો. બી

દવસે આ મ ણને 250

ામ

સા ુ સાથે ઉકાળો, હવે આ મ ણ ઠડુ પડે એટલે જમીનમાં

યાં

ક ટકો (સફેદ લટ, ઉધઈ, કટુઆ વગેરે) રહેતા હોય યાં છટકાવ કરો.

7. કુ વાર પાઠા

16


નસગ સે ુ

• ઉભા પાકમાં ઈયળ કે ક ટકોનો

કોપ હોય

યારે કુ વાર પાઠાના

પાંદડાના ઉપરના ભાગને કાપીને સચાઈના વ તારોમાં એવી ર તે રાખો કે

ુદાનો રસ પાણી સાથે વહે.

યાં શેરડ ું વાવેતર કરવામાં આવે છે

યાં શેરડ ના પોર ના બને

ભાગોને કુ વાર પાઠાનો રસ લગાડો.

8. કરજ

҈ રસ

સ ૂ તા ક ટકો

• કરજના 10 કલો ામ પાંદડાને 5 લટર પાણીમાં મ ત કર ુધી ઉકાળો કે

યાં

યાં

ુધી તે 1 લટર જેટ ું ન રહે. યારબાદ તેને

ઠડુ પડવા દો, તેને 25

મલી

લટર પાણીમાં

સાં જના સમયે છટકાવ કરો. આમ કરવાથી રસ

મ ત કર ને

સ ૂ તા ક ટકોમાંથી

ુ ત મળશે.

9. હગ

• ઉધઈનો વ તારોમાં

કોપ હોય યારે હગને

ુતરના કપડામાં બાંધીને સચાઈના

યાં પાણી વહ ર ું હોય છે

પાણી સાથે ભળ

ય અને ઉધઈથી

યાં તેને રાખો, જેથી તે

ુ ત મળે છે .

17


નસગ સે ુ

• 100 લટર લ બડાના પાંદડાના પાણીમાં 50 પાક પર છટકાવ કરવાથી ક ટ,

ૂ ગ અને

ામ હગને મ ત કર વા ં જ નત રોગો પર

નયં ણ મેળવી શકાય છે .

10. રાખ

҈ છ પા • અનાજ સં હ

થાનો પર તેમજ અનાજ, દાળ સાથે રાખ મેળવી

શકાય છે , જેથી ભંડારને ક ટકોના ઉપ વથી છુ ટકારો આપી શકાય છે .

11. મટકા ખાતર

• 50 - 60 લટરની

મતા ધરાવતા મટકામાં 15 કલો ામ તાજુ છાણ

+ 15 લટર તાજુ ગૌ ૂ

+ 15 લટર પાણી + 250

ામ ગોળ

મેળવીને મટકાને માટ થી પેક કર એક સ તાહ બાદ આ મ ણમાં 250 લટર પાણી મેળવી એક એકર ખેતરમાં પાકના વાવેતરના 15 દવસ બાદ છટકાવ કરો, યારપછ 7 દવસ બાદ ફર છટકાવ કરો.

12. સીતાફળ

સીતાફળના બીજ, પાંદડા અને

ળ ૂ ના

ણ ૂ માં ક ટનાશક

ુણ હોય છે .

18


નસગ સે ુ

• 1 કલો ામ સીતાફળના બીજોનો અક બનાવી 100 લટર પાણીમાં મ ત કર

ત એકરમાં છટકાવ કરવાથી ટામેટા ચણાની લટ, મરચા

અને ભ ડાના લીલા તેલાના નયં ણમાં ઉપયોગી બને છે .

13. મેથી દાણા

• શેકેલી મેથીના દાણાને કાપડમાં બાંધીને આનાજના સં હ રાખવાથી તે

થાનોમાં

થાન પર ક ટકો અને જ ુઓથી અનાજ અને કઠોળને

ુર ા આપી શકાય છે .

સંદભ સા હ ય કૃ ષ

ગરણ

19


નસગ સે ુ

કૃ ત

7.

શ ણના

ણેતા

વ. કે. એસ. લવકુ માર

ખાચર ી સલીમ અલીના સાથીદાર, લવકુ મ ાર ખાચર 84 વષની અવસાન હતા.

મરે પા યા

લવકુ મ ારનો

જ મ 24 ફે આ ુ ર, રોજ

1931ના

જસદણના રાજવી કુ ટુબમાં થયો હતો. બાળપણથી તેમને પયાવરણ અને પ ીઓ

યે બેહદ લગાવ હતો. તેઓ ું શ ણ

રાજકુ મ ાર કોલેજ, રાજકોટ અને તેમણે સટ

ટફન કોલેજ, દ હ ખાતે

થ .ું

યારબાદ 1956માં તેઓ રાજકુ મ ાર કોલેજ ખાતે

અને

ગ ૂ ોળ ું અ યાપન કાય કરતા હતા.

1950ના

દાયકાથી

તેઓ

પ ીશા

ભાવનગરના ધમકુ મ ારા સહ

ીઓ સાથે રહ

માં

સંકળાયેલા

સાથે તેઓએ લખેલ

ઈ ડયન બડ અ યંત લોક ય પ ીશા

વ વ ાન

હતા

અને

ુ તક

સકસટ

ુ તક છે . તેઓએ દેશ -

વદેશના

અનેક સંશોધનો કયા હતા. તેઓ બો બે

નેચરલ હ ટર સોસાયટ (BNHS) અને વ ડ વાઇડ ફડ ફોર નેચર (WWF) ભારત સાથે ન

ક હતા. 1976માં વ ય વન અંગેના શ ણ 20


નસગ સે ુ

માટે તેઓને WWF તરફથી અ દુ ાન મળે ું. 1984માં તેઓએ નેચર ડ કવર

સે ટર,

ડાયરે ટર

સે ટર

તર કે

અખાતમાં દ રયાઈ રા

ફોર

સેવાઓ

એ વાયમ ટ એ આપી

ુકેશન (CEE)

હતી.

ના

તેઓએ ક છના

ય ઉ ાન અને અભયાર ય બનાવવા માટે કાય

ક ુ હ ું, જે ભારત ું

થમ દ રયાઈ રા

ય ઉ ાન છે . તેઓ ગીરના

અ યારણમાં વ ય વનના સંર ણમાં સંકળાયેલ હતા. તેઓ હ ગોળગઢ નેચર ક ઝવશન એ રાજવી કુ ટુબ સ ય હતા.

ુકેશન સે

રુ ના

થાપક હતા, જે જસદણના

ારા બનાવવામાં આવેલ. તેઓ દ હ ુજરાતમાં

કૃ ત

શ ણના તેઓ

ુજરાતની બડ ક ઝવશન સોસાયટ ના

થાપક અને

બડ

લબના

ણેતા ગણાય છે . ખ ુ

વનભર

ર ા.

21


નસગ સે ુ

તેમને પ ીશા કાય

માં પ ીઓનાં સંર ણ અને પ ીઓનાં રહેઠાણ અંગેના

માટે સલીમ અલી - લોક વાન થો લાઇફટાઇમ એ ચવમે ટ

એવોડ મ

ો હતો. તેમને

ફ લપ તરફથી

માણપ

મળે ું.

2004માં તેમને વ ુ મેનન લાઇફટાઇમ એ ચવમે ટ એવોડ મળે લો.

તેમ ું અવસાન 2 માચ, 2015ના રોજ રાજકોટ ખાતે

ો ટેટ કે સરને

કારણે થ .ું

સંદભ 1. વ કપ ડયા - લવકુ મ ાર ખાચર 2. દ ય ભા કર અને 3. સે

ુજરાત સમાચાર (ભાવનગર આ ૃ )

રુ એ શયા

22


નસગ સે ુ

8.

જ ુ રાતમાં થતાં

ુ ય ચાર ઝે ર સાપ પૈક નો એક

ઝે ર સાપ - નાગ નાગ (કો ા - Cobra) અં ે

નામ :- પે ટે કલ કો ા (Spectacled Cobra)

વૈ ા નક નામ :- ના

ના

(Naja naja )

કુ ળ :- એલા પડ (Elapidae)

આપણા

ુજરાતમાં થતાં

સાપ છે . કાળાશ પડતાં આ સાપ

યારે છછે ડાય

ુ ય ચાર ઝે ર સાપ પૈક નો આ એક ઝે ર ખ ૂ રા કે બદામી રગનો આ સાપ હોય છે . યારે પોતાના શર રનો આગળનો ભાગ 23


નસગ સે ુ

અ ધર કર ગાળાની પાંસળ ઓ ફેલાવે છે , જેને આપણે ફેણ ચડાવી પણ કહ એ છ એ. જે આ સાપની ઓળખની

ુ ય નશાની છે .

મોટા ભાગે તે મ ુ યોના રહેઠાણની આસપાસ જ વસવાટ કરે છે , જેથી કર ને

દર, દેડકા વગેરે જેવો ખોરાક સરળતાથી

ા ત કર શકે.

નાગ ું ઝે ર

રુ ોટોક સક અસરો ધરાવ ું હોય છે . જો યો ય સારવાર

ન મળે તો મ ુ ય માટે તે ઘાતક નીવળે છે .

આ સાપ પોતાની અ કુ ુ ળતા છછે ડાય અને ફેણ ચડાવે યારે

જ ુ બ રા ે કે દવસે નીકળે છે .

યારે

ુ ફાડો મારે છે . ( ુ ફાડામાં કોઈ

કાર ું

ઝે ર હો ું નથી)

આ સાપની

પણ કરવામાં આવે છે અને તે ભગવાન શંકરના

ગળામાં થાન ધરાવે છે . આ સાપ ઘણી અંધ

ાઓ અને મા યતાઓ

સાથે જોડાયેલો છે . તે મદાર ઓના અ યાચારનો ભોગ પણ વ ુ બને છે .

ફોટો અને લેખ રમેશ મોઢવા ડયા

24


નસગ સે ુ

9. Flowers Of The Sunday આ

ુંદર

ૂ લોના ફોટો Nayan

Kamaliya એ મોક યા છે પોતે બાયોટેકનોલો નવી

ટ હોવા છતાં નવી

તના

ઉગડવાના

રગબેરગી

શોખીન

ૂ લો

છે .

પોતાની બા કનીમાં ઘણા

તેમણે ુંદર

ઉગાડયાં છે તેમ ાંથી એક

ૂ લો ૂ લનો

આજે આપણે પ રચય મેળવીએ.

ુંદર

Gazania species

રે ડએટ

ુશોભનનો છોડ છે . તે " ઝ ે ર ત દ ણ આ કાની ઉ ણક ટબંધીય

ૂ લોના

હે સવાળો

સામા ય

લાવર" તર કે ઓળખાય છે , તેની

ળ ૂ વતની છે

અને સમ

વ ના

વ તારોમાં ઉગાડવામાં આવે છે . તે Asteraceae

કુ ળનો છોડ છે . આ

નસ બહુ વધ

તઓમાંથી બનેલી છે . છોડ

ુ તપણે વણશંકર થઈ શકે છે જે તેમને ઓળખવા માટે બનાવી દે છે . જોકે આ

તઓ તેમની

માં

ુ કેલ

ૂબજ તફાવત

ધરાવે છે .

Gazania 16 આ કાની

તઓની એક નાની

થા નક છે . આ

નસ છે , જે તમામ દ ણ

નસ ું નામ થયોડોરસ ગાઝા, 15 મી 25


નસગ સે ુ

સદ ના ઇટા લયન વ ાન અને થયોફ ટસના કાય ના ભાષાં તરકારના માનમાં નામ આપવામાં આ

ું હ ું.

દ ણ આ કાની વન પ તઓના ાર ભક

બોટ નકલ

પ રણામે

રુ ોપમાં

કરવામાં

આવતી

સંશોધનના તેની

ખેતી

અને

અનેક

તઓનો ઉપયોગ થયો, જેનો યારબાદ

સમ

બાગાયતી કરવામાં

વ માં

ખેતીમાં આ યો.

જેમ

કે અને

Geranium Pelargonium

ઉપયોગ

(Geraniaceae),

Watsonia

(Iridaceae),

Clivia (Amaryllidaceae) અને Gazania શામેલ છે . બાદમાં આ તઓની યાપકપણે ખેતી કરવામાં આવે છે , તેનો ઉપયોગ જમીનના કવર તર કે અને સમ

વ માં બગીચાઓમાં તેમના રગીન

ૂ લોના

દશન માટે થાય છે . આમાંની ઘણી સંવ ધત પેટ ટ છે , જે હાલમાં મા યતા ા ત Gazaniaની લોરે સવાળ (G.

તઓની વ ચે હાઇ ડથી

મેળવી

છે . જગલી

તઓ પીળ , નારગી અથવા ઓછા સામા ય લાલ રે ુ ય વે સફેદ રે

લોરે સવાળ

છે ) છે . તેમ છતાં, ઉગાડવામાં આવતી હાય ી સમાં

ુલાબી, ઘેરા

લાલ અથવા મ

jurineifolia જે

રગના રે લોરે સ હોઈ શકે છે . 26


નસગ સે ુ

તે એક સખત, ઓછ

પામતો

બહુ વષા ુ છોડ છે જે સરેરાશ 30 સે.મી. જેટલો વધે છે . તે ઝું ડમાં

કરે છે અને વશાળ વ તારોને આવર લેતા ગાઢ કાપટ પણ બનાવી શકે છે . પાંદડા 4 થી 10 સે ટ મીટર લાં બા, નાજુ ક, છે ડો અણીદાર અને અને વ ચે એક શરા હોય છે . કુ મણા પાંદડાઓ ખાચાઓવાળા હોય છે . પાંદડાઓ ઘેરા લીલા અને ચળકતા સ વર કે ે

રગના અને

સ વર રગના હોય

વાં ટ વાળા. પાંદડાઓની નીચે છે .

પે સફેદ કે

લાવર હે સ તેજ વી રગના હોય છે અને

સામા ય ર તે પીળ અથવા નારગી પાંદડ ઓને ઘેરા અથવા કાળા પાયા (

ારેક સફેદ ડોટ સાથે) હોય છે . અ ય રગોમાં

અથવા

મ,

ખ ૂ રો લાલ રગનો સમાવેશ થાય છે . તેના

દર મયાન જોવા મળે છે પર ુ આવે છે .

ૂ લો ઓછામાં

છોડ બીજ

ુલાબી, લાલ ૂ લ આખા વષ

ુ ય વે વસંત અને ઉનાળામાં વ ુ ૂ લો

કાશ અને રા ે બંધ થઈ

ુ કળ પેદા કરે છે એક

ય છે . તેના

ૂ લ 60 કે તેથી વ ુ બીજ પેદા

કર શકે છે .

હાલ આ છોડ ઑ ે લયામાં

ુશોભનના છોડમાંથી આ મક નદણ

બની ગ ું છે . 27


નસગ સે ુ

28


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.