નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. આકષક વાદળ રગના
દું ર ૂ લોવાળ વેલ - ગરણી
2. પ ી પ રચય - મોટ લીલાપગ
ત ુ વાર
3. નદણ - દા ડ
4. પતં ગયા વ ચે
5.
મ ે : સંવનન
ૂ બ જ લોક ય શાકભા
- ટમેટા
6. ઉના ુ ઋ ુ દ મયાન મધમાખી પાલકોએ રાખવાની કાળ
ઓ
7. ભારતના 'બટર લાય મેન' - આઇઝે ક કે હમકર
8. રજનીની ફ મ કાઈક અલગ
ચ ૂ વે છે રે ડયેશન પ ીઓને
કુ સાન પહ ચાડે છે , ન ણાતો
ચ ૂ વે છે
9. Flowers Of The Sunday
2
નસગ સે ુ
1. આકષક વાદળ રગના
ુંદર ૂ લોવાળ વેલ - ગરણી
ગરણીમાં આકષક વાદળ
રગના
ૂલ
થાય છે . તેના સામા ય નામો બટર લાય પી (Butterfly Pea),
ૂ પી (Blue
Pea), વગેરે છે . તેના
ુજરાતી નામો
ગરણી,
ગોકણ,
કોયલ,
કૃ ણકાતા,
અપરા જતા વગેરે છે . તે ું બોટ નકલ નામ
લટો રયા
ટન શયા (Clitoria
ternatea) છે જે ફાબેસી (Fabaceae) કુ ળની વન પ ત છે . આ વેલ એ શયાના ઉ ણક ટબંધીય ભાગની વતની છે , પર ુ અ ય
તેના
ુંદર
ળ ૂ
દેશોમાં યાપકપણે જોવા મળે છે .
ૂ લના કારણે તે
ુશોભનના વેલા તર કે ઘર આંગણે
ઉગાડવામાં આવે છે . મોટા ભાગે તેના પર વાદળ રગના ૂ લો થાય છે , પર ુ તેમ ાં સફેદ રગના અને ડબલ પાંખડ ઓવાળા મળે છે . તેના વેલા વળવેલ આપણે તેને દરવા
ૂ લ પણ જોવા
કારના વેલા છે . શણગારના હે ુ માટે
, વાડ, દવાલો વગેરેની બાજુ માં ઉગાડ એ છ એ.
તેમ ાં સં ુ ત પ છાકર પણ જોવા મળે છે , દરેક પણમા લગભગ 5 પાંદડ ઓ હોય, જે
લંબગોળ આકારની હોય છે . તેના વેલા બહુ વષા ુ
છે .
3
નસગ સે ુ
આ ૂ લ ું નામકરણ માનવ શર રરચના સાથે સંબં ધત છે . તેના ીના
ૂ લનો આકાર જનન
અંગના
ઉપલા ભાગ જેવો જ છે એટલે જ વન પ તશા પસંદ કય છે .
ીઓએ તેની
નસ માટે " લટો રયા" શ દ
ૂ લો વેલામાંથી ઊલટુ નીકળે છે
ૂ લ ું એક દલપ
વળે ું અને મોટુ હોય છે જે અ ય આંત રક પાંખડ ને આવર લે છે . ટન શયા ટેરનેટ ટા ુનો ઉ લે ખ કરે છે ,
યાંથી તેનો ન ન ૂ ો એક ત
કરવામાં આ યો હતો.
તેના
ૂ લનો આકાર ગાયના કાન જેવા
હોવાથી તે ગોકણ કહે છે અને તેના પરથી ગરણી પ
ું હશે. તેના
રગ પરથી
ાતા અને કોયલ
પ
ું છે .
આ
તઓ
દેશોમાં લે છે , અને આ ઉગાડેલા
વ
ૂ લના
ઉ ણક ટબંધીય
યાપક ર તે એક ચારાની
મ ુ તર કે દાખલ કરવામાં આવી
ત યાંથી છટક ગઈ અને તે હાલ ઘણાં
ે ોમાં કુ દરતી બની ગઈ છે . હવાઈમાં, સી. ટન શયા 1871 (વેગનર 4
નસગ સે ુ
એટ અલ.,1999) પહેલા
એક લોક ય
ુશોભનની વેલ તર કે
ણીતી હતી. ઑ ે લયામાં 1968 માં તેને એક ત કરવામાં આવી હતી અને ક ટ વર ' મ ગરા'
ારા 1990 માં બહાર પાડવામાં આ યો
હતો (કૂ ક એટ અલ., 2005). વે ટ ઇ ડઝમાં, 1881 માં સે ટ થોમસમાં, 1885 માં બહામાસમાં, 1904 માં
ટુ
રકોમાં, 1900 માં જમૈકામાં, 1903 માં બ ુ ામાં અને 1910 માં ડો મ નકન રપ લક
( એ ુ સ નેશનલ હબ રયમ) ના હબ રયમ સં હમાં જોવા મ
ા હતા.
5
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય - મોટ લીલાપગ મોટ
લીલાપગ
ુતવાર ને અં ે
ુતવાર
માં કોમન
ીનશૅ ક (Common Greenshank) કહે છે . તેને
ુજરાતીમાં
તીમતીમા પણ
કે
કહે
લીલાપગ છે .
તે ું
વૈ ા નક નામ Tringa ( ગા
nebularia ને
લ ુ ા રયા) છે અને તે
Scolopacidae
કુ ળ ું
એક વેડર (કાદવક ચડમાં રહેના લે ટન નામ છે , જે 1599 માં એ ોવા ડસ આપવામાં આ ીક
ું હ ું અને એ ર ટોટલ
ગાસ નો અથ
કર ું કાદવક ચડ
પ ી) છે .
ારા
ીન સે ડપાઇપરને
ારા ઉ લે ખ કરાયેલા
શના કદ ,ું સફેદ પીઠવા ં ,ુ
ું પ ી. ને
"ઝાકળ" થાય છે એટલે કે
ગા
ાચીન
ૂંછડ ઉપર નીચે
લ ુ ા રયા લે ટન શ દ ને
લ ુ ા અથાત
ીનશૅ ક ભીની જમીનમાં વસવાટ કરે છે .
તે ું મા ું અને પેટ સફેદ અને શર રનાં ઉપરના ભગો છે . તેના ઉપલા ભાગો પર ડાક નશાનો અને
ે- ાઉન રગના
કો હોય છે . પગ
લીલા રગના હોય છે . ચાંચ કાળા રગની અને થોડ ઉપર વળે લી હોય 6
નસગ સે ુ
છે . તે એકલા અથવા રેડશૅ ક અને અ ય વેડરસ સાથે નાના જૂ થોમાં જોવા મળે છે . તે સામા યતઃ સરોવરો, ભેજવળ
જમીનો, નદ ઓ
વગેરે જેવા પાણીવાળા વ તારોના કાઠા પર જોવા મળે છે .
તે
ૂબ જ શંકા પદ પ ી છે અને સહેજ ઘ ઘાટ અથવા થોડ
હલચાલ જોવા મળે કે તરત ઉડ ઉડના
ય છે . તે એક
પ ી છે . તેના માળાઓ ઉ ર ય
આક ટક વ ુળ
ુંદર ર તે
રુ ોપ અને એ શયાથી
ુધી જોવા મળે છે , પર ુ ભારતમાં માળા બનાવ ું
નથી.
7
નસગ સે ુ
3. નદણ - દા ડ આ
નદણ ું બોટ નકલ નામ આગમોન મે સકાના (Argemone
Mexicana) છે , તે પાપાવરેસી (Papaveraceae) કુ ળની વન પ ત છે .
તેના
નામો
સામા ય Mexican
poppy, Mexican prickly
poppy,
flowering thistle, cardosanto, વગેરે છે . આ નામ પરથી સરળતાથી સમ
શકાય છે કે આ
ૂલ
મે સકો ું
થા નક વતની હશે, પર ુ તે આ કા, ભારત અને
અમે રકામાં
યાપકપણે જોવા મળે છે .
ુજરાતમાં આ છોડ દા ડ
તર કે ઓળખાય છે . હ દ માં स यानाशी
યારે સં કૃ તમાં कनक ीरी,
का चन ीरी,
દા ડ
ी रणी, वण ीरी, વગેરે જેવા નામોથી ઓળખાય છે .
એક વષા ુ છોડ છે , જે
ચાઈમાં
ણ મીટર
ુધી વધતો
જોવા મળે છે . જે ખાસ કર ને શયાળાની શ આતમાં જોવા મળે છે . છોડના પાંદડા કાટાળા હોય છે . તેના છોડ ખસખસની એક છે અને તેને ઝે ર
તજ
ગણવામાં આવે છે . છોડને તોડવાથી તેમ ાંથી રસ
નીકળે છે જે વચા પર બળતરા પેદા કરે છે . તેના ૂ લ તેજ વી પીળા દલપ ો (સંભ વત છ) ધરાવે છે .
ૂ લના મોટાભાગના ભાગો પીળ 8
નસગ સે ુ
રગના, પરાગાસન મ ન રગ ું હોય છે . ફળોની અંદરના બીજ લગભગ રાઈના બીજ જેવા જ હોય છે . લોકો સરળતાથી સરસવના બીજ સાથે મ ણ કર શકે છે . બીજ ઝે ર હોવાથી, દૂ ષત સરસવમાંથી કાઢે લા તેલ ઝે ર બને છે . આ છોડ જૂ થમાં ઉગે છે અને તે ઝે ર હોવાથી
ાણીઓ તેમને
પશ પણ નથી કરતા એટલા માટે તેઓ
જૂ થમાં ઉગી નીકળે છે . આ છોડને ન દણ તર કે ઓળખવામાં આવે છે .
એ.
મે કસાનાને
આક મક (દૂ ષત
ર તે બીજ)
દાખલ કરાઈ છે , જેમ કે
ુશોભન
તર કે
અથવા
તેની ખેતી માટે ુ ય વે એથેનોબોટે નકલ હે ુઓ (હ લી, 1961, અપાયાર, 2016, ોસેસ, 2016) માટે પણ દાખલ કરાય હોય શકે. તેનો વ ભરમાં દાખલ થ ું અને ફેલાવા વશેનો ઇ તહાસ વશે થોડુ 1814
ુધીમાં તે સે ટ હેલેના ું સૌથી સામા ય
1828 માં એસે શન પર
ણવા મળે છે . નદણ હ ું અને
થમ વખત ન ધા ું હ ું.
ૂ ઝલે ડમાં,
1890 ના દાયકા (હ લી, 1961) માં આયાત થયેલ ઘ આક મક ર તે જ દાખલ કરવામાં આવી હતી.
સાથે
ુશોભનના છોડ તર કે
હવાઈમાં દાખલ કરા ું હ ું અને સૌ થમ 1934 (વે ટન, 1992) માં 9
નસગ સે ુ
ન ધા ું હ ું. ટાય (1999) એ અહેવાલ આ યો હતો કે છોડ હજુ પણ
માણમાં અસામા ય અને શંકા પદ
છે
કે
તે
ભ વ યમાં
સમ યા પ બની શકે છે . ઝે ક
સ ાકમાં, 1965 માં જગલીમાં
પહેલી વખત ન ધા ું હ ું, પર ુ તે
ુ ત થઈ ગઇ હોવા ું જણાય છે
(પાયસેક એટ અલ., 2002).
આગમોન એ
ીક આગના પરથી આ યો છે , જેનો અથ 'આંખ ું મોતી
કે મોતીયો' થાય છે , અને આ નામનો ઉપયોગ ડાયો કોરાઇ સ (એડ
40-90) અને
લીની (એડ
ાચીન લેખક 23-79)
ારા
કેટલીક કાટાળ પોપીઝ માટે કરવામાં આ યો હતો, જેનો રસ મોટેભાગે મો તયા માટેનો ઉપચાર હતો; મે સકાનામાં મે સકો અને લે ટન ઍના સાથે જોડાયે ું છે , જે
ળ ૂ દેશ ું
યય
ૂચન કરે છે (પાસ સ અને
કુ થબટસન, 1992).
તેના બીજનો દેખાવ બંદકુ ના દા
જેવો હોવાથી તેને
ુજરાતીમાં દા ડ
કહે છે . તે જ થાબંધ ઉગવાથી તેની આજુ બાજુ ની વન પ ત નાશ પામે છે માટે હ દ માં સ યાનાશી કહે છે . તેના સં કૃ ત નામો પીળા રસ પરથી પ
વણ ીર , પીળા
ૂ લ પરથી હેમ ુ પા અને કાટા પરથી કટક
ાં છે .
10
નસગ સે ુ
4. પતં ગયા વ ચે
ેમ: સંવનન
પતં ગયાઓ સમાગમ (mating) પહેલાં તેમની લંબાઈ અને સંવનન (courtship)ની
ર તમાં
ન ધપા
વ વધતા
ધરાવે
છે .
ઘણા
ક સાઓમાં નર પતં ગયા માદા પતં ગયાની ઉપર અથવા પાછળ ઉડતા જોવા મળશે અને તેની પાંખોને સામા ય કરતાં વ ુ હલાવીને થોડા સમય માટે તેને અ સ ુ રશે.
નર પતં ગયાઓની પાંખો ભ ગડાથી સ જ હોય છે જે ' ુગં ધત' છે અને તે ફેરોમોનસ (pheromones)ને 'એ ોકો નયા'(androconia) કહેવાય છે . આ વ શ વ
ભ ગડામાં
ંથી કુ ત માળખાઓ હોય છે જે
તય પતં ગયાને આકષવા માટે એક ખાસ
કારની ગંધ પેદા કરે
છે . એ ોકો નયાને ઘણીવાર પતં ગયાની પાંખો પરના પેચોમાં એક ત થયે ું નર આંખ
ારા પણ જોઈ શકાય છે . પતં ગયાની એ ટેનામાં 11
નસગ સે ુ
chemoreceptors હોય છે જે સંવનન દર મયાન નર અને માદાને pheromones શોધવામાં મદદ પ થાય છે .
જે
માદાએ
પહેલેથી
જ
સમાગમ કર લી ું હોય સંવનન
માટે
અ વીકૃ ત
હોય
તેવા પાંખોનેએ
અથવા તેમના પેટને એ ન
વેશ અવરો ધત કરવા માટે
તે
પાંખો ફફડાવવી
થ તમાં જકડ રાખી સમાગમ અશ
બનાવે
સા હત માદાઓ પણ એક નર પતં ગયાના અ ન છનીય
ફાયદામાંથી છટક શકે છે . આ ું સ ફસની યારે માદા સપાકારમાં આગળ વધે આકષણ
વખતે
થ તમાં પકડ રાખશે કે જેથી તેમના પેટનો ભાગ ઢકાઈ
ય, તેમના પેટનો
છે .
અથવા
યાં
તોમાં જોઇ શકાય છે ુધીમાં નર તેના
યે ું
ુમ ાવી દે છે અને તેનો પીછો છોડ દે છે . કેટલીક માદાઓ
એ ટ -સંભોગ (anti-aphrodisiac)ને લગ ું રાસાય ણક કર શકે છે કે જે વ
ય
ુ ત
તના સંવનનને નીરસ બનાવે છે .
જો નર સફળતા ૂવક માદાને મનાવવામાં સ મ હોય તો, મૈ ુન એક કલાકથી લગભગ 17 દવસ
ુધી પતં ગયાની એક જોડ માં જોવા 12
નસગ સે ુ
મળે છે . નર પતં ગયાના પેટના અંતના ભાગે એક જોડ claspers હોય છે , જે સમાગમ સમા ત થાય
યાં
ુધી માદાના પેટને પકડ
રાખવા માટે વપરાય છે . સંવનન કરતી જોડ ઘણીવાર આ ય લે છે અને તેથી પતં ગયાનો સમાગમ જગલની અંદર જોય શકાતો નથી. જોઇ શકાય છે તેમના
યાસને
યારે
એક સામા ય
થી
વ ે પત થયેલ સંવનન જોડ ઓ ઉડતી
યારે તે હજુ પણ જોડાયેલ હોય છે અને તેઓ ૂણ કરવા માટે સલામત થળની શોધ કરતા હોય છે .
13
નસગ સે ુ
ૂબ જ લોક ય શાકભા
5. ટમેટા
- ટમેટા
ૂબ જ લોક ય ફળ છે જે ઘણા બધા ખોરાકની અંદર વપરાય છે (આપણે પણ ઓળખતા કે નથી
ણતા કે
કોની અંદર ટમેટા વપરાય છે ). વ ના લોક ય ફા ટ
ૂ ડમાં મોટાભાગે ટમેટા
સીધી કે આડકતર ર તે વપરાય છે , ઉદાહરણ તર કે સલાડ સવાય તે કેચઅપ, સોસ,
રુ , વગેરેમ ાં હોઈ છે . આપણામાંથી કેટલા લોકોએ
ટમેટાના ૂ લ જોયા છે ?
ટમેટા
ળ ૂ દ ણ અમે રકાના વતની છે . તે પે નશ લોકો
ારા ફેલાયા
યારે તેઓએ 15મી સદ માં અમે રકા પર વજય મેળ યો. હવે તેનો વ ભરમાં
યાપ
યાપાર ક ધોરણે વધતો
ય છે . ટમેટામાં વ વધ
તો જોવા મળે છે . તે ું બોટાનીકલ નામ સોલેનમ લાઇકોપર સકમ
(Solanum lycopersicum) કુ ળની વન પ ત છે .
છે .
તે
સોલેનસ ે ી
(Solanaceae)
ુજરાતમાં આપણે તેને ટમેટા તર કે ઓળખીએ
છ એ. 14
નસગ સે ુ
ટમેટા એક વષા ુ છોડ છે જે વેલાની (અથવા ટ ાર ઝાડવા) જેમ વધે છે . છોડ
વાં ટ ુ ત ( કાડ અને પણ બંન)ે અને
ૂબજ સરસ
ુગંધ
વાળો હોય છે . પણ પછાકાર, પણ કાઓ દ ુર ત હોય છે . ૂ લો પીળા રગના અને તે છ દલપ
ધરાવે છે જે તારા જેવો આકાર બનાવે છે .
ૂ લમાં પીળા રગના તં ુઓ હોય છે પરાગવા હનીને આવર લે છે . કારના,
જે બહાર નીકળ
અને
ૂ લો જુ મખામાં ખીલે છે . ફળો બેર
ુ કળ બીજવાળા અને અંદરથી રસદાર હોય છે .
ટમેટા કાચા ખાવામાં આવે અથવા રાધવામાં આવે છે . આપણે
યાં
ઘણી વાનગીઓ ઉપલ ધ છે જે ટમેટામાંથી બનાવવામાં આવે છે . આ ઉપરાત ઘણી વાનગીઓ છે જેમ ાં ટમેટા બી (જેમ કે કેચઅપ, સોસ, છે જેમ ાં વટા મન C
વ પે પણ વપરાય છે
રુ , વગેરે). ટમેટા વટા મનનો
ુ ય
ોત
ખ ુ હોય. 15
નસગ સે ુ
ુજરાતમાં યાવસા યક ધોરણે તેની ખેતી થાય છે . તે પાક છે , પર ુ અહ ના લોકો તેની સમ
ુ ય વે શયા ુ
વષ દર મયાન ખેતી કરે છે .
16
નસગ સે ુ
6. ઉના ુ ઋ ુ દ મયાન મધમાખી પાલકોએ રાખવાની કાળ મધમાખી
ઓ ઉછે રમાં
અસર
કરતા
બા
વાતાવરણીય તાપમાન,
પ રબળોમાં
હવામાંનો
ભેજ,
વાદળછા ું વાતાવરણ, વરસાદ, ુ મસ
વગેરેની
આડકતર
ુધી
કે
અસર મધમાખીના
ઉછે રમાં જોવા મળે છે જેથી મધમાખી ું
યવ થાપન ઋ ુ
આધા રત
વાતાવરણને
યાનમાં લઈ કર ું જ ર છે . જુ દ
જુ દ
વાતાવરણીય
ઋ ુમ ાં પ રબળોની
અસર મધમાખીઓની પર
ૃ
ૂબ જ પડે છે . સામા ય
ર તે ઉનાળા (એ લ - જૂ ન) દર મયાન મધમાખીની વાતાવરણની અસર વ ુ થાય છે . ઉનાળામાં વધારે પડતા પવનની ગ ત મધમાખીઓની
ૃ ને
ૂબ જ ગરમી અને
ૃ ને
છે . આવા વાતાવરણીય પ રબળોની મધમાખીઓની
ૂબ જ અસર કરે ૃ
પર અસર
ઘટાડવા માટે જુ દા જુ દા પગલાં લેવા જ ર છે જેથી મધમાખીઓની 17
નસગ સે ુ
ૃ
સાર ર તે થાય ઉપરાત મધ ઉ પાદન પણ સા
આ લેખમાં ઉના ુ ઋ ુમ ાં મધમાખીઓની
ૃ
મેળવી શકાય
સાર ર તે થાય તે
માટેના પગલાં ઓની મા હતી આપવામાં આવેલ છે .
• ઉનાળામાં
ૂયનો તાપ સીધેસીધો પેટ ઉપર ન પડે તે માટે
છાયડામાં મધપેટ ગોઠવવી અને શ
ૃ ોના
હોય તો જમીનમાં પયત આપી
ઠડક થાય તેવી યવ થા કરવી જોઈએ.
•
મધમાખીની
પેટ ઓ
પર
ભીના
કતાન
કૂ વા
જોઈએ.
આ
મધમાખીઓને બપોરે અને બપોર બાદ બે વખત મધપેટ ઓની ટોચને આવર લઈને પાણી છાટ ઠડ પાડવી જોઈએ.
• મધ ૂડામાં હવાની અવરજવર માટે બાર ઓ (વે ટલેશન) રાખવી જોઈએ પર ુ તે પણ ખાંચાઓ રહ ન ગરોળ
યાન રાખ ું જોઈએ કે
ાંય તરાડ અથવા
ય. મધમાખીઓના દુ મનો (ક ડ , મકોડા, કા ચડા,
વગેરે) મધમાખીની પેટ માં પેસી જઈને મધ ખાઈને તથા
મધમાખીઓને પણ માર નાખે છે .
•
ડૂ ચે બરની
ળ વા ુ ઢાકણ રાખ ું જેથી મધપેટ ની અંદર ઉ પ
થયેલ ગરમી બહાર નીકળ
ય અને હવાની અવરજવર થતી રહે.
• શયાળાની ઋ ુ દર મયાન સં હ થયેલ મધને
ુરે ૂ
ના કાઢતા 18
નસગ સે ુ
મધ ૂડામાં ઉનાળા દર મયાન મધમાખીના ખોરાક માટે પયા ત મા ામાં રાખ ું જોઈએ.
• મધમાખીઓના નવાહ માટે પરાગરજ મળ રહે તેવી વન પ તઓ ન
કમાં ઉછે રવી જોઈએ.
• મધમાખીઓને
ૂય ખ ુ ી, બાજર , જુ વાર, લ બડો, નીલ ગર , લ ,ુ
મહુ ડો, વેલાવાળા શાકભા
વગેરે જેવી વન પ તઓની આજુ બાજુ
રાખવાથી મધમાખીઓને પયા ત મા ામાં મ રુ સ અને પરાગરજ મળ રહેતી હોય છે .
• જો પરાગરજ અને મ રુ સ
ૂરતા
માણમાં ઉપલ ધ ન હોય તો
વસાહતો ું થળાંતર કર ું.
• મ રુ સની અછતના સમયમાં ખાંડ આપ ું જોઈએ જેથી મધમાખીઓ
મ ત
ાવણ (10%) રોજ
ખ ૂ મરાથી મર ન
ય.
• નબળ વસાહતો સંગ ઠત કરવી, જૂ ની રાણીઓને દૂર કરવી.
• ઉનાળાની ઋ ુમ ાં જો નર મધમાખીઓની સીલબંધ કો
કાઓ વધારે
માણમાં જોવા મળે તો તેને વસાહતમાંથી દૂર કરવી.
19
નસગ સે ુ
• ઉના ુ ઋ ુ દર મયાન
ડૂ ઉછે ર એક જ ટલ સમ યા છે . આ
ડૂ ના પાલન પોષણ માટે પરાગરજ અને મ રુ સનો
ૂરતો
ુરવઠો
ૂરો
પાડવો.
• મધમાખીઓને દરરોજ તાજુ પાણી મળ રહે તેવી જોગવાઈ કરવી જોઈએ.
• ઉનાળામાં પવન ( ૂ)
ૂ કાતા હોય તેવા સંજોગોમાં મધ ૂડાને
બચાવવા માટે પવન અવરોધકો
કૂ વા જોઈએ.
• આ સમયગાળા દર મયાન વા મગ (ઉડ જ ું) થવાની ઘટના બનતી હોવાથી તેની યો ય કાળ
લેવી.
ઉનાળા દર મયાન આટલી કાળ વસાહતો
ૂરતા
માણમાં
લેવામાં આવે તો મધમાખીની
ળવી શકાય છે જે ખેડૂતોની આવક
વધારવામાં મદદ પ બને છે .
સંદભ કૃ ષગો વધા કુ . મીના ી ક ટકશા
ુણાગર યા, ડૉ. પી. કે. બોરડ વભાગ, બ. અ. કૃ ષ મહા વ ાલય, આકૃ ,ુ આણંદ
20
નસગ સે ુ
7. ભારતના 'બટર લાય મેન' - આઇઝે ક કે હમકર આઇઝે ક કે હમકર ું સં ૂણ વણન કરવા માટે બેજ શ દો જ ર છે , મહાન
શ ક
અને
શા ત
વ ાથ .
તેને
ભારતના 'બટર લાય મેન' તર કે
પણ ઓળખવામાં
આવે છે .
માટફોન
અને
ટે લ વઝનની આપણા
વનનો એક ભાગ બ યો તે પહેલાં તે
ટે નોલો
બ ું ઈમાં મોટા થયા,
કે હમકર કહે છે કે તેમ ું બાળપણ દેવનારના જગલોમાં રખડ ને પસાર થ ું હ ું. રાજક ય વ ાનની ડ ી હોવા છતાં, આઇઝે ક કે હમકરનો કૃ ત
યેનો
ેમ અગાથ હતો અને તેના આધારે કાર કદ ની પસંદગી
કર . તેમના પતાના શ દોમાં "જે તમને સારા પૈસા
કૂ વે છે તેના
કરતાં જે તમને
ુ કેલ છે . જો
તમે તમારા
ુશી આપે તેવી નોકર શોધવી
દયને અ સ ુ રો છો, તો પૈસા આખરે તમને અ સ ુ રશે. "આ
કાશ તેમને બો બે નેચરલ હ દોર ગયો,
યાં તેમણે વષ
સોસાયટ (બીએનએચએસ) તરફ ુધી લાઇ રે ના સહાયક તર કે સેવા
આપી. યાંથી તેવોને સા ું શ ણ મ સં ૂણ
ૂબ
લાઇ રે ને
નકામાં
પો જની
ું તે ું તે કહે છે . કે હમકરએ જેમ
દાયકાઓ
દર મયાન 21
નસગ સે ુ
સંશોધનના તારણો અને કુ દરતી ઇ તહાસની મા હતીને શોષી લીધી. અને તેણે પોતાના
ાનને અ ય લોકો સાથે વહચવા ું
વન ું લ ય
બના .ું
આજે, બીએનએચએસના નાયબ નયામક, નાની અ રા સે
કૃ તની
યબીઓ - પતં ગયા, સ ર ૃપ અને છોડ વશે લખે છે અને
ય અખબારો અને સામ યકોમાં રુ
ો ામીસ તર કે,
એ શયા
ુ ય છે . તેમણે
કા શત કરવામાં આવે છે , જેમ ાં ણ
પણ લખી છે - કોમન ઇ ડયન વાઇ ડ
યાપક
ફ ડ માગદ શકાઓ
લાવસ, કુ ઓફ ઇ ડયન
બટર લાઇઝ અને બટર લાઇઝ ઓફ ઇ ડયા. તેમને 2014 માં ટ ચર એવોડ અને 2015 માં સે એવોડ મ
રુ
ીન
એ શયા કલ કર વ ુધરા
ા છે .
22
નસગ સે ુ
તેણે વ ભરમાં અને
કૃ ત
વાસ કય છે , સતત કુ દરતની શોધ કરતા ર ા છે
યેના
ેમને તેના બે
ુ ો, સમીર અને અ મ તયા પાસે
આજે, આઇઝે ક કે હમકર શહેર
વ તારોમાં બટર લાય ગાડનની
ક પનાને લોક ય બનાવવા માટે
તબ
મોકલે છે .
કુ દરતની ન સી.
વ ુ ાન લોકો
ક આવે. ડૉ. સ લમ અલી, હુ મ ા ુ અ દુલલી અને જે.
ડે નયલની
પસંદ
કૃ તવાદ - શ ક પાસેથી ઉદારતાથી
છે , જેથી
ાન અને
સાથે
ન
કથી
કામ
કયા
પછ ,
આ
વ ુ ાન ભારતીય સંર ણવાદ ઓની પેઢ ઓને
ૂ યો બંને મળતા રહે તેવી આશા રાખીએ છે .
આ માટે, આપણે તેને માન આપીએ છ એ .
મા હતી થમ
કા શત : સે
રુ એ શયા , વો
મ ુ . XXXIV નંબર 6, ડસે બર
2014 .
23
નસગ સે ુ
8. રજનીની ફ મ
ૂચવે છે રે ડયેશન પ ીઓને
પહ ચાડે છે , ન ણાતો કાઈક અલગ
ુકસાન
ૂચવે છે સેલ
ફોન
અને
મોબાઇલ ટૉવરો ું રે ડયેશન પ ીઓને
કુ સાન
પહ ચાડતી
થીમ
સાથેની
નવી
રજની
વ ૂ ી 2.0
થોડા
સમય
પહેલા
રલીઝ
થઈ હતી, પર ુ ભારતીય ઓ નથોલો જ સ વતમાન વૈ ા નક
ાનના આધારે આવી
લકના અ ત વને નકાર કાઢે છે .
"લોકો સેલફોન અને મોબાઇલ ટાવરના રે ડયેશનના લીધે ચકલીઓની સં યા ઘટ રહ છે તે ું અ ભ ુ વે છે . પર ુ આ લાગણી વૈ ા નક નથી. ઇલે ોમે ે ટક
વ કરણ અને ચકલીઓની ગેરહાજર
વૈ ા નક સા બતી નથી, "એમ બો બે નેચરલ ત ૂ ૂવ ડરે ટર અસદ રહમાનીએ જણા
હ
વ ચે કોઈ સોસાયટ ના
ું હ ું.
24
નસગ સે ુ
આઠ વષ પહેલાં રહમાનીએ પયાવરણ અને વન મં ાલય
ારા
થપાયેલા ન ણાંત જૂ થની અ ય તા કર હતી, જેમ ાં પ ીઓ અને મધમાખી પર ખાસ
યાન કે
ત કરતી મધમાખી સ હત વ ય વન
પર સંચાર ટાવરોની સંભ વત અસરોનો અ યાસ કરવાનો હતો.
સંસદ સ યો અસરોના
ારા લોકસભામાં પ ીઓ પર મોબાઇલ ટાવસની ખરાબ
ુ ાને ઉઠા યા પછ આ પેનલની
થાપના કરવામાં આવી
હતી.
કા શત વૈ ા નક સંશોધનોના વ રપોટમાં 55 પાના
ૃત અ યાસ પછ - 88 પાનાંના
ુધી તો ખાલી
ંથ ૂ ચ ચાલી છે - પેનલે આ
પારથી ન કષ આ યો છે કે ઇલે ોમે ે ટક રે ડયેશનની પયાવરણીય અસરો પર કોઈ લાં બા ગાળાના ડેટા ઉપલ ધ નથી અને પ ીઓ અને અ ય વ ય વન પર
વ કરણની અસર પરના અ યાસો ભારતમાં
લગભગ અ ત વમાં નથી.
જોકે, નબળા વૈ ા નક
ુરાવાઓ હોવા છતાં રજનીકાત અને અ ય
કુ મ ારની આ ફ મ, આવા સ ાતને સમથન આપે છે .
તેની રલીઝની
ૂવસં યાએ, સે
લ ુ ર ઓપરેટસ એસો શએશન ઓફ
ઇ ડયાએ સે લ બોડ ઓફ ફ મ સ ટ ફકેશનને લ ર તે મોબાઇલ ટાવસ અને મોબાઇલ ફો સની
ું કે 2.0 કેવી
તકૂ ળ અસર
વશે 25
નસગ સે ુ
ખોટ મા હતી ફેલાવે છે .
"આ
વ ૂ ી એ થીમ પર આધા રત છે કે મોબાઇલ ફો સ અને ટાવસથી
ઇલે ોમે ે ટક ફ ડ ું ઉ સજન માણસો સ હત પયાવરણ માટે સ હ ૂ ને
ૂંચવણમાં
વંત
ાણીઓ અને પ ીઓ અને
કુ સાનકારક છે . તે નદ ષ ડર અને
કૂ શે, આ વાત સીઓએઆઈના ડરે ટર જનરલ
રાજન મે સ ુ ે એક નવેદનમાં જણાવી હતી.
ઓ નથોલો જ ટ મોહ મદ દલાવરે વષ થી ચકલીઓનો અ યાસ કય હતો, જેણે ક ું હ ું કે તે સેલ ફોન ટાવરના તે સાઇ સની ન
ક પ ીઓની વસતી ું
વ
થાનોને મેપ કર ને અને ેષણ કર ને અ યાસ
હાથ ધરવાનો આ સમય હતો.
હાલમાં ભારતમાં લગભગ 117 કરોડ મોબાઇલ ફોન જોડાણો અને 4.61 લાખ સેલ ફોન ટાવસ છે .
"ઇલે ોમે ે ટક ફ ડના રે ડયેશન ઉપરાત ખોરાકની અછત, માળાઓની સાઇ સની ખોટ અને બગીચાઓમાં જ ુઓના લાવાઓનો ઘટાડો જે તેના બ ચાઓ માટે હોય શકે છે .
ોટ નનો
પે નના એક જૂ થ
ોત હતો તેમ ાંથી કોઈ એક પ રબળ ારા રે ડયેશન અને પ ીઓ વ ચે
તકૂ ળ કડ દશાવે છે , પર ુ અમને ભારતીય સંશોધનની જ ર છે , "નેચર ફોરેવર સોસાયટ ચલાવનાર દલાવર જણાવે છે . 26
નસગ સે ુ
જગલમાં ચકલીઓની
વન અવ ધ 1 થી 3 વષ વ ચેનો છે તેથી,
આ અ યાસ ઓછામાં ઓછા 3-4 વષ
ુધી ચા ુ રાખવો જોઈએ.
"આવા લાં બા ગાળાના અ યાસો જ ર છે , તેમ ાં કોઈ શંકા નથી," ભારતની વ ય વન સં થા, દેહરાદૂન ખાતે
વ વ ાની આર.
ુરેશ
કુ મ ારે આ વાતને સમથન આ ું હ ું.
રહમાનીએ
લાં બા
ગાળાના
વૈ ા નક
અ યાસ
હાથ
ધરવાની
જ રયાતને નકાર કાઢ નથી પર ુ ચકલીઓના ઘટાડા પર વૈક પક થયર
દાન કર છે .
તેમણે ક ું કે
ચકલીઓની વ તીમાં ઘટાડો એ ખોરાકની ખોટ
(અનાજની લા ટકની બેગમાં હેરફેર ફેલાવો અટકાવે છે ), આવાસનો અભાવ (આ ુ નક ઇમારતોમાં છ ોનો અભાવ) અને શહેર
વ તારની
લૉનમાં જ ુનાશકોના ઉપયોગથી જ ુઓના લાવાઓનો માર નાખવાના (ચકલીના બ ચાઓ
ારા ખોરાકમાં લેવાતા કુ મળાં શર રવાળા જ ુઓ)
લીધે વ ુ છે .
" ા ય વ તારમાં, ચકલીઓની કોઈ ખામી નથી અને જો રે ડયેશન
ૂ
ુ નગ ે ાર છે , તો પછ
શહેરોમાં ક ત ૂ ર કેમ છે , "પીઢ
કૃ તશા
ીને
.ું
27
નસગ સે ુ
9. Flowers Of The Sunday આ
ુંદર
ૂ લોના ફોટો ઘણા વષ પહેલાં ભાવનગરના મારા Deven
મ
Mehta
એ મોક યા હતા. તેમને
વાઇ ડ
લાઇફમા
M.Sc.
ક ુ
છે
અને
તે
ૂબજ
ુંદર
સંશોધનો કરે છે .
આ
ૃ ને સમ
વ ુવ ૃ ીય વ તારોમાં એક
વાવેતર કરવામાં આ
તે ું
બોટ નકલ
નામ
ુ માટે એક લોક ય
પાથો ડયા
તર કે ૃ ોને
ાણીઓ ખાતા નથી.
ળ ૂ ધરાવે છે અને શાખાઓ તોફાનમાં તરતજ
વલણ ધરાવે છે તેમ છતાં એવે છે .
ૃ
ું છે . ૂ લો મોટ મા ામાં ખીલે છે અને તે
દૂરના અંતર પરથી જોઇ શકાય છે . તેને થા નક તે છ છરા
ુશોભનના
ૂટ જવા ું
ુશોભન ું
ૃ
કે પે લ ુ ેટા (Spathodea
campanulata) છે અને તે બી ો નયેસી (Bignoniaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેના અં ે
નામો African tulip tree, Fountaintree,
squirt tree, Nile flame, Nandi flame, Uganda flame વગેરે છે .
તે એક મોટા
ૃ
છે ,
ૂકા
થાનોમાં ગરમ હવામાન દર મયાન તેમ ાં 28
નસગ સે ુ
પાનખર મળે
જોવા
છે ,
પર ુ
અય
થળોએ
ત ન
ઉ જડ
થ ું નથી. શાખાઓ વધે
છે
ુ ય સીધી અને
બાજુ ની શાખાઓ ટૂક હોય છે ,
ૃ
ચારે બાજુ ફેલાવવાને બદલે સાં કડુ અને
પાત ં ુ હોય છે અને 27 મીટરની
ચાઇ
ુધી વધી શકે છે . છાલ
આછા રાખોડ રગની, તં ુમય અને મસાવાળ છે . પાંદડાઓ મોટા અને ુંવાળા જે શાખાઓના અંત તરફ સ હ ૂ માં હોય છે . પણ કાની ચાર થી નવ જોડ ઓ હોય અને અં તમ પણ કા એકલી હોય છે . તે અંડાકાર અને એકદમ
ડ
શરાઓ હોય છે .
ૂબ જ કુ મળા
પાંદડાઓ નીચેની તરફ સફેદ વાળથી આવ રત હોય છે . ફે આ ુ ર માં પાંદડાઓ ખરે છે , પછ માચ અને એ લમાં નવા પાંદડાઓ નારગી અને
કરમ
ૂ લોના ભ ય
લ ટરો સાથે મળ ને દેખાય છે . તે
શાખાના છે ડાઓના અંતમાં જ મે છે અને તે શ આતમાં ભારે કો પે ટ ન ર ઘેરા ઓ લવ- ીન રગની, ઉપર તરફ વળે લી મખમલી કળ ઓ ચ માં હોય છે . નીચલા વ ુળમાંની કળ ઓ પછ બહારની તરફ વળે છે અને તે વ ફોટ સાથે ખીલી ઉઠે છે . તે મોટા દબાયેલા ઘંટજેવા, કરમ
અને નારગી રગના હોય છે . ચાર
રુ ા રગના
દાતાવાળા 29
નસગ સે ુ
ુંકેસર
કે માંથી
નીકળે ૃ
છે .
આ
હવે ચમક ું
દેખાય છે , ડઝન જેટલા
લાલચટક
મશાલ જેવા
ૂ લો
બહાર નીકળે છે જે
પણસ હ ૂ ના
ઘેરા લીલા રગમાં તેજ વી તફાવત ઊભો કરે છે . એ લના અંત ુધીમાં તમામ
ૂ લો ખર પડે છે , પર ુ બાક ના વષ માં જુ દા જુ દા
લ ટરોમાં ઘણી વખત વ ચેનો એક ચો સ
ૂ લો દેખાશે અને ઓ ટોબર અને ડસે બર ૂ લોનો સમય છે .
શગો હાથની આંગળ ઓ
જેવી દેખાય છે , જે પણસ હ ૂ ની ઉપર તરફ અને બહારની તરફ દશા નદશ કરે છે . તે લાં બા, લીલા અને યારે પ રપ વ થાય છે બીજને ઉ પ
મને આ
ૃ
રૂ ા રગના અને
ુંવાળા હોય છે .
યારે તેઓ સફેદ, કાગળજેવા, પાંખવાળા
કરે છે .
ઓળખવામાં D V Cowen's book, "Flowering Trees
30
નસગ સે ુ
and Shrubs in India " એ મદદ કર હતી. 1873 માં આ કામાંથી આ
ૃ
ભારતમાં દાખલ કરવામાં આ
ૃ ની કળ ઓ વશે કહે છે કે આ કન
ું હ ું. Mrs Cowen આ
તે ું ફાઉ ટેન
નામ અને ઘણા
થા નક નામો ઉદભ યા છે કારણ કે તેની સો ટ કળ ઓમાં
ઘણી વખત
વાહ ભરેલ હોય છે અને એક નાના છોકરાએ જે શો ું
હ ું કે તેમને સંકોચવાથી તેઓ પાણીને જેટની જેમ ઉ સ જત કરે છે .
31
નસગ સે ુ
32