નસગ સે ુ
1
નસગ સે ુ
અ ુ મ ણકા 1. આકષક
ુશોભનનો છોડ - ઓરે જ કો મોસ
2. પ ી પ રચય -
ત ે નયના
3. નદણ - પીળ અડબાઉ ગદબ
4.
ુંદર પતં ગ ું - કોમન
ાસ યલો
5. તેલી બયાં પાક - રાયડો
6.
ુ ક
દેશ માટે આશીવાદ પ ફળ : ગ ે ન ૂટ
7. ઓ કડ ગલ - મ લ ભ ે
8. કોલેટરલ ડેમજ ે :
ુ
ઝોનમાં
ાણીઓ
9. Flowers Of The Sunday
2
નસગ સે ુ
1. આકષક ઓરે જ
ુશોભનનો છોડ - ઓરે જ કો મોસ
કો મોસ
આકષણની
સરળ
ૃ
ુંદર
,
ૂ લો
અને
પતં ગયાઓને
મતાના કારણે વ ુ લોક ય બની ર ું છે . તે ું બોટ નકલ નામ
કો મોસ
સ ફે રયસ
(Cosmos sulphureus) ઍ ટેરેસી
(Asteraceae)
છે , જે કુ ળની
વન પ ત છે . તેને ઓરે જ કો મોસ (Orange cosmos), યલો કો મોસ (Yellow કો મોસ વગેરે
સ ફર
cosmos), (Sulphur
જેવા
cosmos),
સામા ય
નામોથી
ઓળખવામાં આવે છે . તે મે સકો અને ઉ ર ય દ ણ અમે રકા ું
ળ ૂ
વતની છે .
તે એકવષા ુ છોડ છે જે 0.3 થી 2 મીટર જેટલા કાડ સી ,ું ઘણી શાખાઓવા ં ,ુ
ુંવા ં ુ અથવા તી
ચા વધે છે . લાં બા
ુંવાળા
વાળવા ં ુ કે સખત વાળ અથવા બરછટ આવરણ હોય છે . પણ એકાતરે, અને હેડ બબ
ડા ખાચાઓવાળા હોય છે .
કારના, કરણ
ૂ લો નારગી-પીળા રગના
ુ પ સોનેર પીળા થી લાલ-નારગી રગના
યારે
ુ પ 6 - 7 મીમી લાં બા હોય છે . 3
નસગ સે ુ
સી. સ ફે રયસ ુ સૌ થમવાર વણન કેવ ન સ (1791) આ
ું હ ું જે મે સકન બીજમાંથી ર અલ
ારા કરવામાં
ડન બોટાનીકો ડ
મે ડમાં ઉગાડવામાં આવેલો હતો, પર ુ તેના પ રચયની તાર ખ અ ાત છે .
વયેના, ઓ
યા (બ કલ, 1930) માં ઉગાડવામાં આવેલ આ
છોડને ફર થી જ વન (1793) (1976) એ આ
ારા વણવવામાં આ યો હતો. મે ચટ
તઓને પે ો પકલ
નદણ તર કે વણ
ું હ ું,
"શંકા પદપણે મ યથી દ ણ અને દ ણ મે સકોના ઉ ણક ટબંધીય દેશોના
ળ ૂ વતની".
સી. સ ફે રયસ
ાર ભક તાર ખોમાં
ખ ૂ ંડથી કેરે બયનમાં દાખલ થ ું
હોવા ું સંભવ છે અને હબ રયમના ન ન ૂ ાના રેકો સ 1886
ુધીમાં
ટુ
ૂચવે છે કે
રકોમાં, 1927માં હૈતી, 1945 માં ડો મ નકન
સ ાકમાં અને 1909
બ ુ ાની ખેતીમાંથી આ
તઓ ભાગી
નીકળ હતી. ( .ુ એસ. નેશનલ હબ રયમ). 1918 માં બર ડુ ામાં ૂ લોના બગીચાઓમાં
( ીટોન,
1918),
1925
માં
વ જન
ટા ુઓનાં
બગીચાઓમાં ( ીટોન અને વ સન, 1924), અને ડો મ નકા 1985 ( નકો સન એટ અલ., 1991) માં આ હતી. તે હવે
ટુ
રકો ( લયો ગયર અને માટ રલ, 2000) અને હાલ
કેરે બયનના અ ય વ વધ ભાગો જેવા કે .ુ એસ. અને 2012;
તઓ ઉગાડવામાં આવી
બ ુ ા, હ પા નઓલા, અને
ટ શ વ જન ટા ુઓ (એસેવેડો-રો
એ ુ સડ એ- એઆરએસ, 2016)
ઝ ુ અને
ગ,
ું સામા ય ર તાઓની બંને 4
નસગ સે ુ
બાજુ ઓ ું
નદણ
છે .
રુ ોપમાં,
સી.
સ ફે રયસને લેલો સ પે નમાં
મારફતે પ રવહન
કરવામાં આ અને ગાડનમાં ઉગાડવામાં આ
ું હ ું (શેરફ, 1932;
બોટ નકલ
ટેપ સ એ ડ હબ ટ,
2005). બ કલ (1930) અ સ ુ ાર, સી. સ ફે રયસ
રુ ોપમાં ખેતીમાં
ર ો છે કારણ કે તેનો સૌ થમ ઉ લે ખ 1791 માં કેવનીલે કરવામાં આ યો હતો (ર અલ
ારા
ડન બોટા નકો ડ મે ડમાં ઉગાડવામાં
આવેલા છોડ પર આધા રત) અને તે બાગાયત વેપારમાં ઉપલ ધ છે . આજે,
ું હ ું
યાપકપણે
રુ ોપના અ ય ભાગોમાં, ખાસ કર ને બે જયમ
અને પોલે ડ ( એ ુ સડ એ-એઆરએસ, 2016) માં ર તાની બાજુ ઓ પર અને પડતર
વ તારોના ન દણ તર કે પણ આ
તઓની ન ધ
કરવામાં આવી છે .
આ કામાં, 1902 માં બોઅર કરાયેલી દૂ ષત ઘોડાના આહાર ઉ ચ
ુ
દર મયાન મે સકોથી આયાત
ારા આ
તઓને દ ણ આ કાના
ૂવ ય મેદાનોમાં દાખલ કરવામાં આવી હતી. હવે તે
ૂવ ય અને 5
નસગ સે ુ
દ ણ આ કાના ભાગોમાં કુ દરતી ર તે ઊગે છે , તેમ ાં મા આ કા જ નહ
પર ુ કે યા, તાંઝા નયા,
દ ણ
ગ ુ ા ડા, માલાવી અને
ઝ બા વે ( એ ુ સડ એ-એઆરએસ, 2016) નો પણ સમાવેશ થાય છે . વાઝ લે ડમાં આ મક સંભ વત ( વાઝ લે ડ નેશનલ 2016) સાથે નાની સમ યાવાળ
એ શયા-પે સ ફકમાં, તે
તઓ હોવાની શંકા છે .
તઓ પે નશ વસાહતી કાળ (મે રલ, 1904)
ના અંત તરફ, ઓગણીસમી સદ ના બી વેપાર
ારા સીધા મે સકોથી
માનવામાં આવે છે . એ ું તેના
ન
કના
સાથી
ફ લપાઇ સ
સી.
કૌડાટસ
ુધી પહ ચી હોવા ું ું છે કે સી. સ ફે રયસને
કરતાં
પાછળની
તાર ખોમાં
ું હ ું, કેમ કે સી. સ ફે રયસ સંભવતઃ
ુશોભનના હે ુઓ માટે રજૂ કરા ું હ ું ગેલીયો સ પર શાકભા
ભાગ દર મયાન ગે લઅન
ૂચન કરવામાં આ
ફ લપાઇ સમાં લાવવામાં આ
યારે સી. કૌડાટસનો ઉપયોગ
ની વન પ ત તર કે કરવામાં આવતો હતો.
(મે રલ, 1923; બ કલ, 1930). તે હાજર હતો, કેમ કે
ટ ક મશન,
.ુ એસ.
ુઆમમાં 1910 ના દાયકામાં
ુઆમ એ સ પરમે ટ
ટેશન ( .ુ એસ.
નેશનલ હબ રયમ) માંથી ન ન ૂ ા લેવામાં આ યા હતા. તેવી જ ર તે, આ રા
તઓ 1929 થી મા વસ ટા ુઓમાં હાજર રહ છે ( એ ુ સ ય હબ રયમ, વા રે અને લોરે સ, 2016).
દ ણમાં, સી. સ
રુ ેસ 1845
જોવા મળ ું હ ું અને 1930 (બ કલ, 1930)
ુધી (1868
ખ ૂ ંડ એ શયાના ુધી) ભારત તરફ
ુધીમાં " રુ ોપીયન ટેશનોથી
ૂબ દૂરના
થળોએ "જગલોમાં ફેલા ું હ ું". 6
નસગ સે ુ
નસ ું નામ કો મોસ (Cosmos) પરથી આ
ુ છે , જેને શા દક
ીક શ દ કો મોસ (kosmos) પે 'સ દય' ( મથ, 1972) તર કે
અ વ ુ ા દત કરવામાં આ યો છે , જેમ ાં " ુઘડતાના
ળ ૂ વચારો છે ; તેથી તે
એક
અથવા
આ ષ ૂ ણ ુંદર વ
"(બેઇલી,
ુ
1924)
માટે વપરાય છે . આ ત ું
નામ
સ ફે રયસ (sulphureus) છોડના
એ ૂ લના
નારગી-પીળા
રગના
સંદભમાં છે ( મથ, 1972).
ૂવ-કોલં બયન સમયથી આ અને
મય
સ ફે રયસના આ કામાં
અને
દ ણ
તનો ઉપયોગ તેના અમે રકામાં
કરવામાં
ૂ લના હે સ તેમજ અ ય કો મોસ થા નક કાપડ ઉ પાદન માટે
ળ ૂ વતન મે સકો આવે
છે .
સી.
તઓનો, દ ણ
રુ ો પયન વસાહતીઓ
ારા
લોક ય પીળા રગ તર કે ઉપયોગમાં લેવાતા હતા, અને આજે આ યોગ શોખ અથવા ટે સટાઈલ હ તકલા માટે, ઊનના તેજ વી પીળા 7
નસગ સે ુ
અથવા નારગી રગ તર કે ચા ુ ર ો છે .
(
નસેન, 2005). સી.
સ ફે રયસ સામા ય ર તે ઉ ણક ટબંધીય અને સમશીતો ણ ુશોભન (પી એસેવેડો - રો એ ુ સએ, છે .
મથસો નયન ઇ
ટ શ ૂ ન,
ય તગત અવલોકન, 2016) તર કે પણ ઉગાડવામાં આવે
ચાઇનામાં,
એ ટફગલ
ઝ ુ ,
ે ોમાં
આ
ુણધમ
તઓનો તેમજ ગે
એ સ ડટ ,
એ ટબે ટે રયલ
અને
ક અ સર, લીવરની બળતરા અને
સં ધવા ( વો ોચી, 2012) ની સારવાર માટે સદ ઓથી પરપરાગત દવામાં ઉપયોગમાં લેવાય છે . લા ટ તર કે રેકોડ કરવામાં આ
ા ઝલમાં, તેને એ ટમેલે રયલ મે ડ સનલ ું છે , જેના પર વ ુ સંશોધનની જ ર
છે (બોટસા રસ, 2007).
8
નસગ સે ુ
2. પ ી પ રચય -
ેતનયના ું
તમે ારેય એક
ચ મા પહેરેલ પ ી જો ું છે ? સા ,
તો
જેણે આંખ ફરતે મોટા સફેદ કનાર વાળા ચ મા પહેય ા હોય તેવા પ ી
ત ે નયના
ઓ રએ ટલ
કે
બ ન ુ ાનો
પ રચય
મેળવ .ું
તેને
હાઇટ-આઈ (Oriental White-eye) કહે
અં ે
માં
છે . તે ું
વૈ ા નક નામ ઝો ટેરો સ પેલપે ોસસ (Zosterops palpebrosus) છે .
તે ચકલી કરતા પણ નાનાં કદ ું પ ી છે . તેની આંખોની આસપાસ ૂબ જ ન ધપા
સફેદ વ ુળ જોવા મળે છે . શર રનો સં ૂણ ઉપલો
ભાગ અને ગરદન લીલાશ પડતાં પીળા રગના
યારે પેટ સફેદ રગ ું
હોય છે . નર અને માદા દેખાવમાં સમાન હોય છે .
તે નાનાં
ુપમાં ખોરાક શોધ ું જોવા મળે છે . તે નાનાં
વજ ુઓ,
ૂ લનો રસ અને નાનાં ફળો ખાય છે . તે બાગ બગીચાઓ અને જગલોમાં જોવા મળ આવે છે . 9
નસગ સે ુ
ત ે નયના 40 થી વ ુ પ ીઓના જૂ થમાં જોવા મળે છે . તે
ુંદર
દેખાતી કોલોની બનાવે છે ! તે
સામા ય
ર તે
ૂ લો
ખીલેલી શાખાઓ અને ઝાડની ઘટામાં જોવા મળે
છે , અને તે
ુ લી
જ યાઓમાં બહાર નીકળવા ું પસંદ કરતી નથી. તેથી તેને શોધવી ુ કેલ છે , પર ુ કોયલની જેમ, જોવા કરતાં વ ુ વાર તેનો અવાજ સાં ભળવા મળે છે .
ફે આ ુ ર ની
વ ચે
અને
વરસાદની
મોસમની
જૂ ન-જુ લાઇમાં તે માળાઓ બનાવે છે . આ નાજુ ક નાના માળાને ન તેજ વાદળ
ડા
વશ
પહેલા
યવ થા ભારે વરસાદથી
ુર ત કરવા માટે છે . તે 2 થી 3, નાના કૂ ે છે . નર અને માદા બંને નાનો માળા બાંધે છે
અને બધી જ 'ઘરે ું' ફરજો એક બી
અં ે
શ આત
, વૈ ા નક અને
સાથે વહચે છે .
ુજરાતી નામો આંખોની ફરતે સફેદ પીછાઓની
ર ગનો ઉ લે ખ કરે છે , ઝો ટેરો સ
ીક શ દ છે જેનો અથ
પ ાવાળ આંખ થાય છે . 10
નસગ સે ુ
3. નદણ - પીળ અડબાઉ ગદબ પીળ
અડબાઉ
ગદબ
શયાળે
પાક સાથે ઉગ ું એક
ુંદર
પીળા
નાના રગના
ૂ લોવા ુ
નદણ
છે . તે ું બોટ નકલ નામ મે લલોટસ ઈ ડકસ (Melilotus indicus) છે , તે ફાબેસી (Fabaceae) કુ ળની વન પ ત છે . તેના સામા ય નામો ઈ ડયન
વીટ
લોવર (Indian Sweet Clover), યલો
(Yellow sweet clover),
વીટ
લોવર
મોલ મે લલોટ (Small Melilot), વગેરે
છે . તેને સં કૃ તમાં वनमे थका કહે છે .
તેના છોડ એકવષા ુ અથવા પથરાયેલ
અને
બેઝમાંથી
શાખાઓ
વષા ,ુ ઉભો અથવા જમીન પર
નીકળે છે . તે 10 થી 50 અને
સે.મી.
ચા
ારેક અ કુ ૂ ળ
પ ર થ તમાં 80-100 સે.મી. જેટલા
ચા થાય છે . પાંદડાઓ સં ુ ત,
ુગં ધત, 11
નસગ સે ુ
ણપાંદડ ઓવાળા (trifoliate) અને ઉપપણ જોવા મળે છે .પાંદડ ઓ અંડાકાર,
ઠૂ અને તેની મા ન દ ુ રત હોય છે .
કારનો ટ મનલ અથવા એ સે લર . કઠોળ
ુ પ વ યાસ કલગી
ૂ લો નાના, પીળા રગના. ફળ
કારના, ગોળાકાર અથવા અંડાકાર, એક અથવા ભા યે જ બે
બીજ વાળા હોય છે . બીજ સરળ, અંડાકાર-લંબગોળ, પીળા અથવા લીલાશપડતા પીળા રગના,
ારેક
બ ં લી ટપકાઓ જોવા મળે છે .
આ
ૂ લ ું નામ
ીક
શ દ "મેલી" (meli) એટલે "લોટસ"
મધ,
અને
(lotus)
એટલે કમળ પરથી પડ ું છે . તેના પર
ૂ લો
મધમાખીઓ
વારવાર તેમના ઉ ચ પરાગ માટે જોવા મળે છે . ઈ ડકસ (indicus) લેટ ન શ દ છે જેનો અથ ભારત થાય છે .
તે શયાળામાં ભેજવાળા પડતર
થળોમાં, ખાસ કર ને ખેતરોમાં અને
કેટલીકવાર ૂ લના કુ ડાઓમાં ઉગતો જોવા મળે છે .
12
નસગ સે ુ
ુંદર પતં ગ ું - કોમન
4. કોમન
ાસ યલો
ાસ યલો બટર લાય (Common Grass Yellow Butterfly) ૂબ
નાજુ ક
પતં ગ ું છે .
તેને
સામા ય
ર તે
'કોમન
ાસ
યલોઝ'
તર કે
ઓળખવામાં આવે છે અને તેને 'લાજ
ાસ યલોઝ' અથવા ' ાસ યલોઝ' તર કે પણ
ઓળખવામાં આવે છે . તે ું વૈ ા નક નામ
રૂ ેમ ા હૈકાબે (Eurema
hecabe) છે અને તે પીએર ડ (Pieridae) કુ ળ ું પતં ગ ું છે . તેની પાંખો તેજ વી પીળા રગની સાથે ટોચ અને બા
ધાર સામા ય
ર તે કાળા રગની હોય છે . અ
પાંખની નીચેની સપાટ પર બે કાળા
ટપકા (એક અથવા બ ે જે
ુમ થઈ શકે છે ) હોય છે . પાછળની
પાંખની ઉપલી સપાટ પર એક સાં કડ કાળા રગની સરહદ હોય છે તે ણે કે
સ ે પર નાજુ ક નળ ઓની ગોઠવણી કર હોય તેવી લાગે છે .
તેની પાંખો પર અલગ અલગ રગ સઝન પર આધાર રાખે છે , જે ' સઝનલ પો લફ નઝમ' તર કે
ઓળખાય છે , જે સામા ય ર તે
ઉનાળામાં ઘેરા રગની પાંખમાં પ રણમે છે .
13
નસગ સે ુ
તે
ુજરાતમાં
દેખા ું સામા ય
એક પતં ગ ું
છે અને તે સમ દેશમાં આવે જમીન ન
ક અને ઝડપથી ઉડવાવા ં ુ તથા
ઝાડ -ઝાં ખરાવાળા
મળ છે .
તે
ુ લા ઘાસવાળા અથવા
ૂ દેશમાં જોવા મળે છે , તેથી તે ું નામ કોમન
ાસ યલો બટર લાય છે . નર પતં ગયા મોટા ભાગે મોટા જૂ થોમાં જોવા મળે છે , અને માદા સામા ય ર તે વ વધ
કારના છોડમાંથી
ૂ લોનો રસ શોધવા માટે ઉડતી જોવા મળે છે .
તેની લાઇટ ઝડપી હોવા છતાં, તે અ નય મત ર તે ઉડે છે . તે નભય વ છે જે અપવાદ પે
ૂબજ ઠડ ની ઋ ુ સવાય તમામ ઋ ુઓમાં
આસપાસ ઉડ ું જોવા મળે છે .
14
નસગ સે ુ
5. તેલી બયાં પાક - રાયડો ા સકા જુ શયા Brassica juncea (રાયડો અથવા રાઈ), ઈ ડયન મ ટડના નામથી પણ ઓળખાય છે , તે
ા સકેસી (Brassicaceae) ( ુ સફેર
-
Cruciferae) અથવા મ ટડ(Mustard) ફે મલીનો છોડ છે . વેપારમાં,
તેને
સામા ય
ર તે
રૅપસીડ-મ ટડ તર કે ઓળખવામાં આવે ન
છે ,
જેમ ાં
કની સંબં ધત
ચાર
વાવેતર
માટેની
તેલી બયાં
તઓ
પણ
છે . બી. રાપા, બી. નેપસ, બી. સેર નેટા અને ઇ કા સટાઈવા. પાછલા કેટલાક
દાયકાઓમાં,
મહ વ ૂણ
આ
પાક
વ માં
વન પ ત
ોત બની ગયો છે . રૅપસીડ-મ ટડમાં સતત
તેલનો
સૌથી
ુધારો થવાથી 15
નસગ સે ુ
પોષક ત વોની ર તે ચ ઢયાતા ખા ોટ નનો મહ વ ૂણ
તેલ, અને પ ુ માટેના આહારમાં
ોત બની ગયો છે .
તે એકવષા ુ હબ સયસ છોડ છે . છોડ
ચા (90-200 સે.મી.), સીધા
અને ઘણી શાખાઓવાળા હોય છે . પણ આધાર પાસે ફેલાયેલા, દાતાવાળા, પહોળા અને વભા
ત હોય છે .
ૂ લો શાખાઓના છે ડા
પર જૂ થમાં અને પીળા રગના હોય છે . બે ચ માં ચાર ચાર વ પ ો, જે આછા લીલા રગના હોય છે . દલપ ો ચાર ચોકડ પીળા રગના હોય છે . બે ચ માં છ
વ પે અને
ુંકેસર ગોઠવાયેલા, જેમ ાં 4 લાં બા
અંદરના ચ માં અને 2 નાનાં બહારના ચ માં ગોઠવાયેલા હોય છે . ફળો ( સ લ વે) પાતળા અને મા
2 થી 6.5 સે.મી. લાં બા હોય છે ,
સખત અને ઉપરની બાજુ એ ચાંચ હોય છે . બીજ
ાઉન કે ઘેરા
ાઉન રગના હોય છે .
આ પાક 60 થી વ ુ દેશોમાં યાપાર ર તે ઉગાડવામાં આવે છે અને ુ ય ઉ પાદોમાં ચીન, કેનડે ા, ભારત, ઑ ે લયા, ન ુ ાઇટેડ
કગડમ,
પોલે ડ,
ુ ે ન,
ર શયા,
રપ લકનો સમાવેશ થાય છે . ભારતમાં રાજ થાન,
મય
દેશ,
પં
એ ુ સએ
ાસ, જમની, અને
ચેક
ુજરાત ઉપરાત આસામ,
બ અને હ રયાણા
ુ ય રા યો
છે .
ુજરાતમાં પાટણ, મહેસાણા, બનાસકાઠા અને સાબરકાઠા જ લાઓમાં તેની ખેતી કરવામાં આવે છે .
16
નસગ સે ુ
આ કુ ળમાં હાલ 3709
તઓ અને 338
તઓ (વૉર વક એટ
અલ., 2006) અને દસ સૌથી આ થક ર તે મહ વ ૂણ છોડનાં કુ ળ પૈક ું એક છે ( રચ, 1991). દસ
ુ ય
1.
ત
ા સકા આ
તઓમાંની એક છે .
નીચે આ થક ર તે મહ વ ૂણ ન
ા સકેસી કુ ળની
ા સકાની
તઓ અને તેમના
કના સાથીઓ ું લી ટ આ ું છે . ા સકા રાપા
•
બી. રાપા
ત ઓલીફેરા - ટુ નપ રૅપ
•
બી. રાપા વેરાયટ
•
બી. રાપા વેરાયટ યેલો સરસો - યેલો સરસો
•
બી. રાપા વેરાયટ ટૉ રયા - ટૉ રયા
•
બી. રાપા
ત રે પફેર - ટુ નપ
•
બી. રાપા
ત ચને સસ - બોક ચોઈ
•
બી. રાપા
ત પેક ને સસ - ચની કોબી
•
બી. રાપા
ત ની પો સ નકા -
•
બી. રાપા
ત પેરા ચને સસ -
ાઉન સરસો -
2.
ા સકા નાય ા -
3.
ા સકા ઓલેરેસીયા -
ાઉન સરસો
લેક મ ટડ
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ એસીફેલા - કાલે
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ કે પટાટા - કોબી
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ સબૌડા - સેવોય કોબી 17
નસગ સે ુ
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ ગે મીફેરા -
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ ગ ગલો સ - કોહલરબી
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ બો ટ સ - લાવર કોબી
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ ઇટા લક -
ોકોલી
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ
ા ચગ
•
બી. ઓલેરેસીયા વેરાયટ આ બો લે ા - ચની કાલે
4.
ા સકા જુ શયા - મ ટડ
5.
ા સકા નેપસ
ુ ટકોસા -
સે સ
ાઉ સ
શ ુ કાલે
•
બી. નેપસ
ત ઓલીફેરા - રૅપસીડ, કોબી સરસો
•
બી. નેપસ
ત રે પફેર -
6.
ટબાગા, વીડ
ા સકા સેર નેટા - ઇથો પયન મ ટડ
7. ઇ કા સટાઈવા - રોકેટ, ટરમીરા 8. રેફેનસ સેટ વસ -
ળ ુ ો
9. સના પસ આ બા - વાઈટ મ ટડ
રૅપસીડના ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતા પાક 1.
ા સકા જુ શયા
•
બી. જુ શયા વેરાયટ
2. બી. રાપા
ન ુ ીફો લઆ
ત ઓલીફેરા
•
બી. રાપા વેરાયટ
ાઉન સરસો
•
બી. રાપા વેરાયટ યેલો સરસો
•
બી. રાપા વેરાયટ ટૉ રયા 18
નસગ સે ુ
4. બી. ટુરનીફોટ 5. બી. નાય ા 6. બી. પેક ને સસ 7. બી. નેપસ 8. બી. સેર નેટા 9. ઇ કા સટાઈવા
ા સકા જુ શયા,
ા સકા નાય ા અને બી. રાપા વ ચેના
બનાવેલી એ ફ ડ લોઇડ વ પો ન
કના
તઓ છે .
ોસમાંથી
ા સકા જુ શયાના જગલી
ૂવ અને દ ણ ઇરાનમાં મળ આ યા છે .
બી. જુ શયા (ભૌ મક, 2003) ની ઉ પ
વશે વરોધાભાસી વચારો
છે . 19 મી સદ ના ઉ રાધમાં એ ું માનવામાં આવ ું હ ું કે બી. જુ શયા કદાચ ચીનમાં ઉ આ મણથી (1949)
ઉ ર ૂવ ય માગ
ું હ ું અને કોઈ પણ ારા ભારતમાં
ળ ૂ ના
ુ ય કે
ઇરાન સાથેના
ૂવ ય ભારત અને એ શયા તેના
અ યોએ બી. જુ શયા માટે ણીતા
હતા,
આય
ું હ ું. વા વલોવ
જ ુ બ, અફઘા ન તાન અને તેની આસપાસના
એ શયા) તેના
જેમ ાં
વે
વતં
યારે મ ય અને પ
દેશો (મ ય મી ચીન,
ળ ૂ ના ગૌણ કે ો હતા.
ળ ૂ ના અનેક કે ોનો
તાવ
ૂ
ો છે ,
ૂવજો, બી. કે પે ટ રસ (બી. રાપા) અને બી. નાય ા
ભૌગો લક સમાનતા ધરાવતા હતા. મ ય
ૂવને બી. જુ શયાના 19
નસગ સે ુ
ઉ પ ના સૌથી સંભવનીય
થળ તર કે
ું છે .
તે
તઓના
આ
દેશમાં એક સાથે જોવા મળે છે (ઓ સન, 1960; મઝુ શીમા
અને
ૂવજોના જગલી
તા વત કરવામાં આ
ડું ા, 1967;
ચાઇના અને ઉ ર પ કર શકે છે
વ પો બી. રાપા અને બી. નાય ા
કાશ અને
હનાટા, 1980). દ ણ પ
મ હમાલયના
યાં બી. જુ શયાના
બાયોકે મકલ અ યાસો આ
દેશોમાં
મી
દેશો બે ગૌણ કે ો ું નમાણ વ પોમાં વશાળ વ વધતા છે . વ વધતા (વોનન એટ અલ.,
1963) વશેની શોધને સમથન આપે છે અને બી. જુ શયા, ચાઇનીઝ ૂલ અને ભારતીય
ૂલ (વોગન અને ગોડન, 1973) ની બે ભૌગો લક
તઓના અ ત વ માટે
ુરાવા આપે છે . આ
ુરાવા સ ગ એટ અલ
ારા આધાર ત ૂ છે . (1988) આરએફએલપી અ યાસ ળ ૂ ના બે કે ો
ૂચવે છે (i) મ ય
ારા જે
ૂવ અને (ii) ચીન. જોકે, રાકો
(2004) એ અ ભ ાય આ યો હતો કે બી. જુ શયાને ચીન ું કે
માનવામાં આવ ું નથી કારણ કે બે
ળ ૂ
ળ ૂ
તઓ બી. નાય ા
અને બી. રાપા ( સન કે પ ટેર સ), તે દેશમાં જગલી
તઓ તર કે
ારેય મળ ન હતી.
તેનો ઉપયોગ તેલ, શાકભા
, મસાલા અને
ાણીઓના ચારા તર કે
થાય છે . કેટલાક મહ વ ૂણ ઉપયોગો નીચે વણવેલ છે :
- બીજમાં તેલની મા ા 38 થી 46% છે . - બીજ અને તેલનો ઉપયોગ અથાણાં બનાવવા, કર ને લે વસ આપવા 20
નસગ સે ુ
અને શાકભા
બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે . ઉ ર અને
ૂવ
ભારતમાં ઘણી વાનગીઓમાં સરસવ ું તેલ વપરાય છે . - તેની ઓઇલ કેક
ોટ નથી સ ૃ
હોય છે અને મોટેભાગે તેનો
ઉપયોગ પ ન ુ ા આહાર તર કે થાય છે . જો કે, તેનો ઉપયોગ સે
ય
કાબ નક ખાતર તર કે પણ થાય છે . - કુ મળાં પાંદડાનો ઉપયોગ લીલા શાકભા
તર કે થાય છે . પાંદડા
(પણ સરસવ તર કે ઓળખાતા) નો ઉપયોગ પં રસોઈમાં લોક ય છે
યાં 'સરસો કા સાગ' નામની
બમાં ખાસ કર ને સ
ડસ તૈય ાર
કરવામાં આવે છે . - સરસવના બીજ અને તેલનો ઉપયોગ પરપરાગત ર તે
ના ન ુ ા
દુખાવા, સં ધવા અને સંધાના દુખાવાને દૂર કરવા માટે થાય છે .
સંદભ બાયોલો
ઑફ
ા સકા
જુ શયા (ઈ ડયન મ ટડ) પયાવરણ
મં ાલય, વન અને હવામાન પ રવતન, ભારત સરકાર
21
નસગ સે ુ
6.
ુ ક
દેશ માટે આશીવાદ પ ફળ : ગ ે ન ૂટ
બાગાયત એ દેશના કૃ ષ ઘણા શહેર
ડ પીમાં 27 % જેટલો ફાળો આપે છે .
ાહકો કે જેઓ ડાયા બટ સ, કા ડયો - વે
લ ુ ર અને
તણાવ
સબં ધત
બમાર ઓથી પીડાય
છે
કુ દરતી
ઉપચારને
ાથ મકતા છે
તેમના
આ ફળ ફાયદાકારક છે . છે લા
બે
અને
આપે માટે ુબજ
ણ દાયકાથી વાતાવરણમાં ન ધપા
બદલાવો થાય છે , જેને લીધે વરસાદની અ નય મતતા અને પાક ન ફળ જવાની શ
તા પણ વધી રહ છે . આ બધી સમ યાઓનો
યાનમાં લઈને ઘણા ખેડૂતો ગ ે ન ૂ ટની ખેતી તરફ વ તે દુ કાળ ગ ે ન
ા છે . કારણ કે,
ત પ ર થ ત સાથે ખરાબ જમીનમાં પણ થઈ શકે છે .
ૂ ટ એ સા
આરો ય આપનાર ઔષ ધય
ુણ ધરાવે છે . આ
ઉપરાત તેના છોડ અને ફળ પણ દેખાવમાં આકષક હોય છે . પર ુ ગ ે ન
ૂ ટ ું વાવેતર કરવા માટે ભારતના ખેડૂતોને હજુ વ ુ
ૃત
થવાની જ ર છે .
ગ ે ન ૂ ટના
કાર : 22
નસગ સે ુ
વાન પ તક ર તે, ગ ે ન ૂ ટના
ણ
કાર છે , (1) લાલ છાલ સફેદ પ પ,
(2) લાલ છાલ લાલ પ પ અને (3) પીળ છાલ સફેદ પ પ.
ગ ે ન ૂ ટ ું મહ વ : ગ ે ન
ૂ ટમાં
70
થી 80 % જેટલો પ પ હોય છે ફ ત તે જ ખા
ભાગ
છે . ઘણા બધા ચ ક સકો ું કહે ું છે કે, તે ડાયા બટ સ અટકાવે છે , શર રના ઝે ર
યોને ઓછા કરે છે તેમજ કોલે ટેરોલ અને
લડ
ે શર
પણ ઘટાડે છે . તે વટા મન સી, એ ટ ઓ સડ ટ, ફાઈબર, ફો ફરસ અને કે શયમથી સ ૃ ધ હોય છે . આ ઉપરાત તેમ ાં અ ય ખનીજ ત વોની પણ હોય છે . રસ,
ગ ે ન
મ, સરપ, આઇ
બનાવી શકાય છે . લાલ અને
ૂ ટમાંથી ઔ ો ગક ઉ પાદનનો જેવા કે
મ, જેલી, કે ડ અને પે
ુલાબી ગ ે ન ૂ ટનો ઉપયોગ કુ દરતી રગો
બનાવવામાં પણ થાય છે . આ ઉપરાત અને તે ું કળ ઓનો ઉપયોગ
ઝની બનાવટો
ગ ે ન
ૂ ટનો ઉપયોગ સલાડ
ૂપ બનાવવામાં થાય છે .
વાતાવરણ : ઉ ણકટ બંધ આબોહવા અને મહ મ ગ ે ન ૃ
ૂ ટ માટે અ કુ ૂ ળ છે .
ગ ે ન
20° સે. થી 30° સે. તાપમાન
ૂ ટના છોડની, તંદરુ તી, વકાસ અને
માટે 500 થી 1500 મીમી સરેરાશ વરસાદ અ કુ ૂ ળ છે . જોકે 23
નસગ સે ુ
ૂકા
દેશમાં સચાઈની
ુ વધા હોય તો તેમ ાં
ગ ે ન
ૂ ટ ું વાવેતર કર
શકાય છે . વધારે પડતાં વરસાદમાં વધારા ું પાણી ખેતરની બહાર કાઢવાની
ુ વધા ન હોય તો થડ અને ફળમાં સડો લાગવાની શ
તા
રહે છે .
રોપણી અને કષણ પ ધ ત : ગરમ અને ભેજવા ં ુ વાતાવરણ ગ ે ન ૂ ટના છોડને માફક હોવાથી તેની રોપણી જૂ નથી લઈને ઑગ ટ
ુધી કર
શકાય છે .
ગ ે ન
ૂ ટની
રોપણી કટકા વડે થાય છે . છોડના સારા વકાસ માટે 15 સેમ ી થી 30 સેમ ીના કટકાનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. કટકાને ુ ગનાશકની માવજત આપી ઠડ અને
ળ ૂ ના સડાને રોકવા માટે, ૂક જ યાએ રાખી
થી 7 દવસ પછ નસર માં રોપણી કરવી. 30 થી 40 દવસમાં ઉ ભવ પછ તેને
5 ળ ૂ ના
ુ ય ખેતરમાં બે હાર વ ચે 4 મીટર અને બે છોડ
વ ચે 3 મીટરના અંતરે રોપણી કરવી. ઓછ
ફળ ુપતા ધરાવતી
જમીન માટે 3 મીટર × 3 મીટર ું અંતર ઈ છનીય છે .
ન ે ગ અને ગ ે ન
ૃ નગ :
ૂ ટ એ થોર કુ ળની વેલ
તરફ વધવા માટે
કારની વન પ ત છે અને તેને ઉપરની
તંભ/કૉલમ/લાકડ અથવા દ વાલની જ ર પડે છે .
અપ રપ વ ડાળ ને કૉલમ સાથે બાંધી દેવામાં આવે છે , જેથી ઉપરની તરફ તેનો વકાસ થઇ શકે. આ કૉલમ મજ ત ૂ અને ટકાઉ હોવી જોઈએ, જેના માટે સમે ટ ક
ટ અથવા મજ ત ૂ લાકડ વાપરવી 24
નસગ સે ુ
જોઈએ. દરેક કૉલમની ચારે બાજુ ચાર છોડ રોપવા જોઈએ. વેલાને બાંધવા અને નય મત મોટ ડાળખીઓની છાટણી ( ૃ નગ) કરવી અ ત આવ યક છે . વેલાને કૉલમ
ુધી પહ ચવા
વધવા દેવામાં આવે છે , પર ુ દેવામાં આવે છે અને બી પ તને
ુધી ડાળ ઓને
યાર પછ ફ ત
ુ ત
પે
ુ ય વેલાને વધવા
ડાળખીઓ કાપી નાખવામાં આવે છે . આ
ૃ નગ (છાટણી) કહેવાય છે . કાપેલી ડાળખીઓમાંથી નવા
છોડ ઉછે ર શકાય છે જેમ ાંથી વધારાની આવક મેળવી શકાય છે . જેમ જેમ છોડની ઘ ન તા વધે છે , તેમ રોગ -
વાત આવવાની સંભાવના
પણ વધે છે . તેના નવારણ માટે વધારાની ડાળખીઓની છાટણી કર ને 30 થી 40 જેટલી રાખવામાં આવે છે , આ પ તને આવે છે . કાપણી બાદ 50 જેટલી
ન ે ગ કહેવામાં
ુ ય શાખાઓ સાથે એક બે ગૌણ
શાખાઓને રાખી બાક ની શાખાઓને કાઢ છોડને
ૂ ગનાશકની માવજત
આપવામાં આવે છે .
પોષણ યવ થાપન : રોપણી દર યાન 10 થી 15 ક ા છાણી ું ખાતર અને 100
ામ
સગલ
થમ બે વષમાં
ત
ામ ફો ફરસ અને 200
ામ
ુપર ફો ફે ટ
છોડ દ ઠ 300
ામ નાઈ ોજન, 200
પોટે શયમ આપ ું. નાઈ ોજન, 720
યેક છોડ દ ઠ આપ ું.
યેક પ રપ વ છોડને દર વષ 540 ામ ફો ફરસ અને 300
ામ
ામ પોટે શયમ આપ ું.
પોષકત વોની આ મા ાને વા ષક પે ચાર ડોઝમાં આપવી જોઈએ.
25
નસગ સે ુ
જળ યવ થાપન : આ પાકને પાણીની ખાસ જ રયાત રહેતી નથી, પર ુ છોડના લાં બા આ ુ ય માટે
પયતનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. સામા ય ર તે
આવવાના પવ જમીન
ૂક રાખવામાં આવે છે , જેને લીધે વધારે
ખીલે છે . જમીનના ભેજને
ળવી રાખવા
ૂલ ૂલ
ૂ મ પયત પ ત (ટપક
પ ત) નો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
ળવણી અને કાપણી : શતો ણ વ તારમાં
ુ પ વ યાસ મે - જૂ ન મ હનામાં ચા ુ થાય છે .
રોપણીના 6 થી 9 મ હના બાદ ફળ આવવા ું ચા ુ થાય છે . અપ રપ વ ફળની છાલ ચળકતા લીલા રગની હોય છે , જે પકવાન સમયે ધીમે ધીમે લાલ રગમાં
પાંત રત થાય છે . ફળોને
ૂયના તી
કરણો અને પ ીઓથી ર ણ આપવા હવાદાર પેપર બેગનો ઉપયોગ કરવો. પાકની કાપણી માકટની માંગ અ સ ુ ાર કરવી ઈ છનીય છે . થા નક માકટોમાં વેચાણ કરવા માટે કાપણી ફળની છાલ, લાલ અથવા
ુલાબી રગની થાય પછ 3 થી 4 દવસે કરવી, પણ દૂરના
માકટમાં વેચાણ કર ું હોય તો ફળનો રગ બદલાયાના 1 દવસમાં કાપણી કરવી.
ઉ પાદન : રોપણીના સચોટ
થમ વષથી જ ફળ લાગવાના ચા ુ થઈ
યવ થાપન વડે
ય છે , પર ુ
ણ વષથી સરેરાશ ઉ પાદન 10 થી 12 ટન 26
નસગ સે ુ
જેટ ું મેળવી શકાય છે .
સં હ : ઓરડાના તાપમાને (25° સે. થી 27° સે.) આ ફળ 5 થી 7 દવસ, શીતાગાર/18° સે. તાપમાને 10 થી 12 દવસ અને 8° સે. તાપમાને 20 થી 22 દવસ
ુધી સં હ શકાય છે .
ઉ પાદન, નફો અને ખચ : ગ ે ન ૂ ટની ખેતી લાભદાયી યવસાયના પમાં 6 થી 7 લાખ ાર ભક ખચ
ત હેકટરે ચા ુ કર
પયાના
શકાય છે . આ પાકને પાક
યવ થાપનની ખાસ જ રયાત રહેતી નથી. ફળ ઉ પાદન સમયે આજુ બાજુ ના શહેરોમાં
ત ક ા ₹ 120 થી ₹ 250 લેખ વેચીને
સાર આવક મેળવી શકાય છે .પાકના બી
અને
ી
વષ દર મયાન
ચો ખી આવક ₹ 3 થી 4 લાખ
ત હેકટર
વષથી ₹ 6 થી 7 લાખ
ત વષ મેળવી શકાય છે .
ત હેકટર
ત વષ અને ચોથા
ફોટો અને મા હતી કૃ ષગો વ ા - મે 2019 ી એન. જે. હ ડયા, ડૉ. એમ. એલ. પટેલ, ડૉ. એન. એસ. જોષી કૃ ષ વ ાન કે , જૂ નાગઢ કૃ ષ
ન ુ વ સટ - અમરેલી
27
નસગ સે ુ
7. ઓ કડ ગલ - મ લ ભ ે ુજરાતમાં ઓ કડના ૂ લોની પાંચ
તઓ પહેલી વખત જોવા મળ
દેખાવમાં મનમોહક એવા ઓ કડના
ૂ લોની ડેકોરેશન માટે ભારે ડમા ડ
રહેતી હોય છે .
ુજરાતમાં જોવા મળતી ઓ કડની
પહેલી વખત એમ.એસ. ુ નવ સટ ના બોટની
વભાગની
તઓ પર વ ા થની
મ લ ભ ે પીએચડ ક ુ છે .
પીએચડ ના ભાગ પે વર
અ યાપક
મ લે પોતાના ગાઈડ અને બોટની વભાગના
ો.પી. એસ. નાગરના હાથ નીચે આખા
ુજરાતમાં
કરેલા સંશોધન દર મયાન ઓ કડની પાંચ નવી
તઓ પણ શોધી
કાઢ છે . આ પહેલા
ારેય જોવા મળ
ુજરાતમાં આ
તઓ
નહોતી.
આ પાંચ
તઓ પૈક
બનાસકાઠા અને બાક ની
એક વલસાડ, એક છોટાઉદે ુર અને ણ મા
ડાગના જગલોમાં જ જોવા મળ 28
નસગ સે ુ
છે . ડાગના જગલોને ઓ કડનો બગીચો પણ કહ શકાય તેમ છે કારણ કે
ુજરાતમાં જે 30
તઓ જોવા મળ છે તે પૈક ની 23 ડાગમાં
જોવા મળ છે .
મ લ કહે છે કે, આમ તો ઓ કડની
તઓ ચાર
કારની
કેટગ ે ર માં વહચાયેલી છે . ઓ કડ ઝાડ પર, જમીન પર, ખડકાળ વ તારમાં અને પહેલેથી જ ડેડ થઈ ગયેલા લા ટ પર ઉગે છે . જોકે ુજરાતમાં જે
તઓ જોવા મળ છે તે પૈક બાર ઝાડ પર અને
18 જમીન પર ઉગતી હતા તેમ ાં ઓ કડની 35
તઓ છે . આ પહેલા જે સંશોધન થયા તઓ
ુજરાતમાં ઉગતી હોવા ુ ન ધા ુ
હ ુ પણ અમે જે સવ કય છે તેમ ાં આ પાંચ શ
છે કે તે હવે
મ લના કહેવા
તઓ દેખાઈ નથી.
ુ ત થઈ ગઈ હોય.
માણે 30
તઓ પૈક 20 ટકા અ યંત ઓછ
જોવા મળતી, 40 ટકા છુ ટ છવાઈ જોવા મળતી, 23 ટકા
ારેક
ારેક જોવા મળતી અને 17 ટકા મોટાભાગની જ યાઓ પર જોવા મળતી કેટગ ે ર માં
•8
ત મા
કુ છે .
ડાગ અને વલસાડમાં જ જોવા મળે છે
મ લ ુ કહે ુ છે કે
ુજરાતમાં ઉગતી ઓ કડની ચાર
છે જે ુ દવાઓ બનાવવામાં પણ મહ વ છે . આ સવાય 8
તઓ એવી તઓ 29
નસગ સે ુ
મા
ડાગ અને વલસાડમાં જ જોવા મળે છે . આ તમામ વેર રેર
કેટગ ે ર માં આવતી
• કઈ પાંચ
તઓ છે .
તઓ પહેલી વખત દેખાઈ
1. એ રડેસ ર જે સ - વલસાડ
2. જઓડોરમ લે ઝ લોરમ - ડાગ
3. હેબન ે ે રયા રેર લોર - ડાગ
4. ઓબેરો નયા
ુ ોનાટા
5. પે ર ટાઈલસ કો
- ડાગ
ટસ -છોટાઉદે ુર અને સાબરકાઠા
• દુ નયામાં ઓ કડની કુ લ 28000
તઓ
દુ નયાભરમાં ઓ કડની કુ લ 28000 જેટલી 30
તઓ
ુજરાતમાં જોવા મળ
તઓ છે . આ પૈક
છે . આ તમામ
તઓ
થ ટન જેનરે ા તર કે ઓળખાતા એક જ ફે મલીની છે .
30
નસગ સે ુ
8. કોલેટરલ ડેમજ ે :
ુ
ઝોનમાં
ાણીઓ
યારે માનવ સંઘષ
ાણીઓ સાથે દખલ કરે યારે
યારે આપણે
વશે વચાર કર એ છ એ, યારે આપણે સામા ય
ુ
ું થાય છે ?
ર તે
માનવીય
નહા ન
વશે
વચાર એ છ એ. 1950 થી ુધી,
2000 વ
યાપી
સંઘષ જૈવ વ વધતા હોટ પોટ પર થયા છે . યાં રહેતા માટે આનો અથ
માનસ રા
80%
ાણીઓ અને છોડ
ું છે ?
ય ઉ ાન (એમએનપી)
ૂવ ય હમાલયન હોટ પોટની અંદર
આવે ું છે અને તે ઘણા ભયંજનક,
થા નક
ાણીઓ ું ઘર છે . તે
ન ુ ે કો નેચરલ વ ડ હે રટેજ સાઇટ પણ છે અને
ત ુ ાનમાં રોયલ
માનસ નેશનલ પાક (આરએમએનપી) સાથે જોડાયે ું છે . આ રા ઉ ાન અને તેની આજુ બાજુ ની જમીન 1980 થી 2003
ય
ુધી વંશીય
રાજક ય સંઘષનો ઘર હ ું. દુ મનાવટના આ સમયગાળા દર મયાન, પહેલાથી જ નાશ પામતા ભારતીય ગડાઓ એમએનપીમાંથી સં ૂણ 31
નસગ સે ુ
ર તે શકાર થઈ ગયા હતા, જેના પ રણામે ગડાઓના ઉ ાનમાં ફર થી વ તી વધારવાનો એક અય
ો ામ શ
થયો હતો. આ સંઘષના
ાણીઓ પર પણ ગંભીર અસર થઈ રહ
ાણીઓની વસ તને કેવી ર તે અસર કરે છે તે
ુરાવા પ
છે . આ સંઘષ
ણીને તેની કેવી ર તે
મદદ કરવી તે શોધી શકાય તેમ છે .
તેઓએ તે કેવી ર તે ક ?ુ
સંઘષ પહેલા સ તનના વતરણ અંગે વ ુ મા હતી નથી. તેથી, વ વધ સ તન
ાણીઓને
પકડવાના દર વ ચે તફાવત શોધવા માટે એમએનપીમાં
હતા. આ જગલોમાં બંસબાર અને સંઘષનો સામનો કરવો પ
ણ
જગલો
પસંદ
કરવામાં
આ યા
ય ૂ ાનપરા હતા, જેને 2003 થી
ો નથી, અને પાનબાર , જે 2016
ુધી
સંઘષનો સામનો કર ર ો હતો.
2016-2017 ના શયાળાના સમયગાળા માટે કૅમરે ા
પ ે સની
થાપના
કરવામાં આવી હતી. લગભગ 52 દવસ માટે કેમરે ા 24 કલાક માટે કાયરત હતા. 32
નસગ સે ુ
પ રણામ
ું હ ું?
► પચીસ જુ દ જુ દ સ તન
તઓ, તેમ ાંના 13 પર નાશ થવાનો
ખતરો જોવા મળ આ યો હતો.
► કૅમરે ાએ
ૃ ો
અથવા
ાણીઓની ઘણી
અથવા
સ તન
ાણીઓ હોવા ું માનવામાં આવ ું હ ું.
► વંશીય રાજક ય સંઘષ ણવા મ
હતા. સંઘષ ઝોનમાં
ાણી સંર ણમાં મહ વ ૂણ
ૂ મકા ભજવે
ું હ ું કે બન-સંઘષ વ તારમાં વ ુ શકારની
તઓ છે , કારણ કે તે
દર મયાન, આ
દરો
તઓને કે ચર કર નથી. જો કે, આ વ તારમાં
લગભગ તમામ સ તન
છે - એ ું
હવામાં રહેતા
વ તારમાંના આતંકવાદ ઓ તેમને ખાતા
શકાર ઓ ુ
માણ વધારે મળ
આ .ું સંઘષ
ાણીઓએ પડોશના આરએમએનપીમાં આ ય લીધો
હતો અને તે એકવાર સંઘષ- ુ ત થયા પછ એમએનપી પરત ફર શકે.
► આ અ યાસથી
ુ
થઈ છે કે માનવ સંઘષ ફ ત આપણા
વનને જ નહ , પણ આસપાસના વ ય વનને પણ બદલશે. આગલો એ છે કે તે કેવી ર તે શકાર અને શકારને સમાન અસર કરે છે , અને શાં તના સમયે સંર ણ
ય નો ખરેખર અસર કરે છે કે કેમ.
33
નસગ સે ુ
સંદભ
1. લહકર, ડ ., એમ.એફ. અહમદ, આર.એચ. બેગમ, એસ.કે. દાસ, બી.પી. લહકર, એચ. કે. શમા અને એ. હ રહર (2018). કૅમરે ા- ે પગ સવ ટુ અસેસ ડાઇવ સટ , ડ ઓફ ટરે ક
શ ૂ ન એ ડ ફોટો ા ફક કે ચર રેટ
અલ મેમ સ ઈન ધ આ ટરમેથ ઓફ ધ એથનોપોલીટ કલ
લ ટ ઈન માનસ નેશનલ પાક, આસામ, ઈ ડયા. જનલ ઓફ
ેટડે
ટે સા 10 (8): 12008 -12017
2. કોલેટરલ ડેમજ ે :
ુ
ઝોનમાં
ાણીઓ - સંજના અદાક
3. ફોટો :- Sanctuary Asia, WWF India, NorthEast Travelers
34
નસગ સે ુ
9. Flowers Of The Sunday આ
ૂ લના ફોટો મારા બાળપણના મ
Popatbhai Modhvadiya
એ મોક યા છે . તો ચાલો આજે પોપટભાઈ એ મોકલેલ
ૃ નો
પ રચય મેળવીએ.
કાળા શર ષને
ુશોભનના
ૃ
તરકે ભારતમાં ઘણીવાર ર તાઓની બાજુ ઓ
પર
અને
આંગણાના
ઘર
ઉગાડવામાં
બગીચાઓમાં આવે
છે .
તે ું
બોટ નકલ નામ આ બ ઝયા લે બેક (Albizia lebbeck) છે , અને તે Mimosaceae કુ ળની
વન પ ત
છે .
તેના
અં ે
નામો ઘણા છે જેમ
કે Siris tree, Woman's tongue,
East
Indian
walnut, Acacia amarilla, Fry wood, Lebbeck, Indian siris, વગેરે.
તે એક ઝડપથી
ૃ
પામ ું મ યમ કદ ું પાનખર
પણસ હ ૂ ફેલાવી છ ી આકારનો
ૃ
ગ ુ ટ રચે છે અને
છે , જે પાતળા ુવાળ ,
ડ 35
નસગ સે ુ
તરાળોવાળ , રાખોડ
-
ખ ૂ રા રગની છાલ હોય છે . તે
પછાકાર સં ુ ત પણ
ધરાવે છે , જેમ ાં એક થી ચાર જોડ પીના હોય છે ,
દરેક
પીનામાં
પણ કાઓ લીલાશ
-
હોય પડતા
6-18
છે .
ૂ લો
સફેદ
રગના,
જેમ ાં અસં ય, લાં બા
ુંકેસર
હોય છે , અને તે
ૂબ
ુગં ધત
હોય છે . ફળ
શગ
કાર ું
અને આછા પીળાશ પડતાં
રુ ા
રગ ું હોય છે . તે લાં બી, ચપટ અને કાગળ જેવી હોય છે . બીજ
રૂ ા,
સપાટ
અને
લંબગોળ હોય છે . દરેક શગ છ થી બાર બીજ ધરાવે છે . તે સમ ભારતમાં જોવા મળે છે .
શર ષના લાકડાનો ભારતમાં
ુ યવ થત વેપાર છે . તે બળતણ અને
ાણીઓના ચારા તર કે પણ વપરાય છે . તે ું
ૂ ય,
ૂ યવાન મ ુ
ૃ
તર કે થાય છે ; કારણ કે તે મ રુ સ અને પરાગ એમ બંને ું ઉ પાદન કરે છે . તેમ ાથી
ુંદર અને રેઝ ન મળે છે . તે જમીનમાં નાઇ ોજન ું
થાપન કરે છે . તેની છાલ અને પાંદડા દવા તર કે વપરાય છે .
નસ ું નામ ફલીપો ડેલ આ બઝ નામ પરથી પાડવામાં આ
ું છે , 36
નસગ સે ુ
જે
લૉરે ટાઇનના ઉમરાવોએ 1749 માં આ બ ઝયા જુ લ વાવેતર
ક ુ
સન ું
હ ું.
આ
ત ું નામ અરબી નામ 'લેબાચ' પરથી આ યારે
ૃ
ઉ કેરાઈ
ું છે . પવનથી
ય છે ,
યારે
શગો અને બીજ અ વરત ખખડે છે જે મ હલાઓના પપડાટ સાથે સરખાવે છે , તેથી
તે ું
ભ' tongue) તેની છાલ
રૂ ાશ પડતા કાળા રગની હોવાથી તેને
નામ
'
ીની
(woman’s કહેવાય
છે .
ુજરાતીમાં કાળો
શર ષ કહે છે .
37
નસગ સે ુ
38