Interview

Torenwachter Peter Kuipers:

Bijna iedere kerk heeft een koster of beheerder die fungeert als contactpersoon bij kerkdiensten of het onderhoud en die op afgesproken tijden de klokken luidt. De Sint­Stevenskerk in Nijmegen heeft zowel een koster als een torenwachter; een rol die Peter Kuipers met trots vervult en waar hij enthousiast over vertelt.

In het hart van de stad Nijmegen vind je de Sint­Stevenskerk en de Stevenstoren. De oudste kerk van de stad ­ dit jaar bestaat de kerk 750 jaar ­ heeft door de bouw van het koor en de straalkapellen een duidelijke monumentale en kathedrale uitstraling. Al eeuwen bepalen de kerk en de karakteristieke toren het silhouet van Nijmegen. In de Nijmeegse stadsarchieven wordt in 1525 voor het eerst melding gemaakt van een torenwachter als Karel van Gelre Nijmegen bezoekt en de klokken worden geluid. Nijmegen kent al een vaste torenwachter sinds de tachtigjarige oorlog (1568­1648). ‘Dat is ook de reden dat de Stevenstoren eigendom is van de gemeente en niet van de kerk’, verduidelijkt Kuipers. ‘Vroeger luidde de torenwachter niet alleen de klokken om inwoners op de hoogte te stellen van de juiste tijd maar bewaakte hij ook de stad. De toren was immers een uitkijkpunt en daarom stond er 24 uur per dag iemand op de toren om de stadspoorten te bewaken en de klokken te luiden bij gevaar. Elke klok had zijn eigen klank zodat inwoners direct wisten wat er aan de hand was. Als ik leerlingen van scholen rondleid in de toren zeg ik altijd dat de torenwachter het Twitter van tegenwoordig is’, lacht Kuipers.

Erebaan

De 75­jarige oud­medewerker van KPN zocht na zijn pensioen vrijwilligerswerk in zijn woonplaats. ‘Iets totaal anders dan de techniek waar ik me altijd mee had beziggehouden.’ Kuipers besloot stadsgids te worden en kwam zo regelmatig in de Sint­Stevenskerk om er rondleidingen te verzorgen. Toen hij in 2011 door de gemeente werd gevraagd om de functie van torenwachter te vervullen omdat de vorige ermee stopte, twijfelde hij geen moment. ‘Ik vind het een erebaan en wil de traditie graag voortzetten.’ De functie vraagt dagelijks zijn aandacht. Van het plannen

Ceciel Bremer

van vrijwilligers voor rondleidingen in de toren en het beantwoorden van e­mails van belangstellenden tot het toegang verlenen aan monteurs voor onderhoudswerkzaamheden en filmploegen rond de Nijmeegse Vierdaagse en de Zevenheuvelenloop. ‘Die verscheidenheid aan taken maakt deze rol zo leuk.’

Handmatig luiden

Onder zijn takenpakket valt ook het luiden van de klokken. In de toren bevinden zich 48 carillonklokken en zeven luidklokken. ‘Het luiden van de klokken is geregeld via een heel vergunningenpakket. Formeel moet de koster bij mij toestemming vragen om de klokken te luiden want de klokken vallen onder mijn beheer. Dat doen we dus samen in goed overleg, want het is heel vervelend als tijdens een rondleiding net de klokken worden geluid’, legt de torenwachter uit. Het bespelen van de carillonklokken behoort toe aan de beiaardier. ‘Maar de zeven luidklokken vallen onder mijn beheer. Het ligt precies vast wanneer we welke klok mogen luiden, op 22 februari om 13.28 uur bijvoorbeeld. Dat is het moment waarop Nijmegen op 22 februari 1944 werd gebombardeerd. Sinds een paar jaar luiden we de klokken ook op de avond ervoor. Dan houden we een stadswandeling en vertellen we wat er op de dag van het bombardement gebeurde. Bij zo’n bijzondere gebeurtenis vind ik het belangrijk om de klok handmatig te luiden. Dat geeft wat meer gevoel dan het automatisch luiden via de computer. Twee van de zeven klokken – de grootste en de oudste ­ kunnen zowel automatisch als handmatig worden geluid. Meer klokken ombouwen naar handmatig luiden zou te kostbaar zijn en bovendien is er in de hal ook te weinig ruimte om ze allemaal met de hand te luiden; de oudste klok is in je eentje te luiden maar bij de grootste heb je vier man nodig. Ik vind het mooi dat we de oude traditie van handmatig klokken luiden zo in stand kunnen houden.’

Eigen initiatief

Hoewel het takenpakket van de torenwachter duidelijk is vastgelegd, vindt Kuipers het maar wat leuk om dat naar eigen inzicht uit te breiden. ‘Als iemand tijdens een rondleiding iets vraagt over een bepaalde bouwstijl dan maakt me dat nieuwsgierig en verdiep ik me daar graag in. Ooit vroeg iemand mij of de torens in het Kronenburgerpark ook onder mijn beheer vallen. Dat was niet zo, maar vond ik wel logisch. Sindsdien heb ik de sleutels, heb ik me verdiept in de historie en geef ik er rondleidingen.

Vragen van toeristen geven mij de mogelijkheid iets nieuws te ontdekken.’ Zo nam Kuipers het initiatief om de oudste van de zeven klokken in de toren, gegoten door de in Nijmegen geboren Geert van Wou, te laten restaureren en draagt het steegje tussen de Stevenskerk en Stikke Hezelstraat nu de naam van deze beroemde klokkengieter; de Geert van Woutrappen. Ook een gevelsteen bij het huis waar Van Wou werd geboren, ligt nog in de planning alsmede het Europese project om alle tot nu 160 getraceerde klokken die ooit door hem zijn gegoten ter gelegenheid van zijn 500e sterfdag in 2027 tegelijk te laten luiden. ‘Mijn rol als torenwachter vervul ik met heel veel plezier, maar een klok gerestaureerd krijgen of een gevelsteen plaatsen bij het huis van Van Wou zijn de krenten uit de pap. Daarmee kan ik daadwerkelijk iets betekenen voor de stad. Daar is het mij om te doen.’