11 minute read
Heilbrigði er afstætt: Af hvíldar lækningum og hoknum konum á bak við veggfóður
Heilbrigði er afstætt Af hvíldarlækningum og hoknum konum á bak við veggfóður
Health Is Relative
Advertisement
The Rest Cure and Hunched Women behind Wallpapers Mynd / PhotoCharlotte Perkins Gilman (1860-1935). Wikipedia.
Þema þessa tölublaðs Stúdentablaðsins er heilsa, viðfangsefni sem á sér margar hliðar og viðkemur flestum þáttum daglegs lífs. Hug myndir um heilsu hafa fylgt mannkyninu frá upphafi, valdið kvíða og ótta en líka veitt okkur þekkingu. Vegna þess hve heilsan er mikilvæg manninum eru hugmyndir okkar um hana líka afstæðar: þær taka mið af þeim tíðaranda og samfélagsskipulagi sem er ríkjandi hverju sinni. Mig langar að snúa hugmyndinni um „heilsu“ aðeins á haus og skoða ákveðið dæmi frá lokum 19. aldar. Það sýnir sig nefnilega að „heilbrigði“ og „óheilbrigði“ eru allt annað en stöðug hugtök.
„TÍMABUNDIN TAUGAVEIKLUN OG ÞUNGLYNDI“ Árið 1892 kom út smásaga eftir bandaríska rithöfundinn Charlotte Perkins Gilman, Gula veggfóðrið (e. The Yellow Wallpaper). Aðalpersóna og vitundarmiðja sögunnar er nafnlaus ung kona sem er nýbúin að eignast sitt fyrsta barn, en þjáist af vanlíðan og getur ekki myndað tengsl við það. Í meginatriðum lýsir sagan á táknrænan hátt sárri reynslu konunnar af fæðingarþunglyndi og þeirri með ferð sem hún var látin sæta af hennar völdum. Eiginmaður konunnar, sem er læknir, bregður á það ráð að þau hjónin dvelji á sveitasetri yfir sumarið til að hún fái hvíld. Það sem í dag væri hiklaust talið fæðingarþunglyndi kallar maðurinn hennar „tímabundna taugaveiklun og þunglyndi – væga hysteríska tilhneigingu.“ Hann skipar henni að drekka heilsubætandi drykki, fara í göngutúra og fá nóg af fersku lofti og hreyfingu. Það sem reynist konunni erfiðast er þó annað skilyrði meðferðarinnar: Hún má ekki undir nokkrum kringumstæðum vinna, skrifa né taka þátt í örvandi samræðum fyrr en hún hefur náð bata. Konan ver mestum tíma sínum í yfirgefnu barnaherbergi á efri hæð hússins, þar sem líðan hennar versnar stöðugt. Veggir herbergisins eru þaktir tættu, gulu veggfóðri sem veldur henni gríðarlegu hugarangri og heltekur hana smám saman. Með tímanum sann færist hún um að á bak við veggfóðrið leynist hokin skuggavera, kona sem skríður og læðist meðfram veggjunum á næturnar og vill komast þaðan út. Að lokum ákveður hún að frelsa konuna undan veggfóðrinu með því að tæta það í sundur. Það tekst og þar endar sagan, en þó með ákveðnum viðsnúningi. Í síðustu setningunum renna konurnar tvær saman og verða að einni og sömu konunni sem skríður hokin og sturluð hring eftir hring um herbergið. Í augum nútímalesandans er það greinilega hjónabandið og staða ungu konunnar innan þess sem gerir hana veika, en ekki „tíma bundin taugaveiklun.“ Þegar hér er komið sögu er ómögulegt að líta framhjá því samhengi sem smásagan sprettur úr, því við skrifin sótti Gilman í eigin reynslu af erfiðu fæðingarþunglyndi. Saga hennar er vægast sagt ótrúleg, en í ljósi hennar drýpur háð og reiði af hverri setningu Gula veggfóðursins. This edition of the Student Paper is focused on health, a multifaceted topic which relates to most aspects of our daily lives. Since the dawn of mankind, we’ve speculated about health, and our ideas have induced anxiety and fear but also resulted in knowledge. The importance of health to mankind causes our ideas regarding it to become somewhat relative: they are influenced by the current zeitgeist. I want to turn the idea of “health” on its head and look into an example from the late 19th century, to demonstrate how “health” and “illness” are indeed fluctuating phenomena.
“TEMPORARY NERVOUS DEPRESSION” In 1892, the American author Charlotte Perkins Gilman published a short story titled The Yellow Wallpaper. Its protagonist and central figure is a young woman of no name, who has just had her first child, but is distressed and finds herself unable to connect with her newborn. The story’s main plot symbolically describes the woman’s painful experience of postpartum depression and the treatment she endures as a result. The woman’s husband, who is a physician, rents an old mansion for the summer to ensure his wife gets some rest. Modern physicians would diagnose the woman’s symptoms as clear signs of postpartum depression, but her husband describes them as a “temporary nervous depression – a slight hysterical tendency.” He instructs her to drink health tonics and embark on journeys to ensure she gets enough fresh air and exercise. The second condition of the treatment proves most difficult for the woman: she is absolutely forbidden to work, write, and partake in stimulating conversation until she becomes better.
The woman spends most of her time in an abandoned children’s room on the mansion’s upper floor, where her condition steadily deteriorates. The room’s walls are covered with frayed, yellow wallpaper which upsets her greatly and slowly consumes all of her attention. In time, she becomes convinced that a hunched shadowy figure hides behind the wallpaper, a woman who crawls and sneaks along the walls at night and longs to escape. Finally, the protagonist decides to free the woman from under the wallpaper by tearing it to shreds. She succeeds, which concludes the story, albeit the ending takes somewhat of a dark turn. The last sentences describe the two women merging into one woman who crawls round and round the room, hunched and demented.
In the eyes of the modern reader, the marriage and the young woman’s position within it clearly affect her mental condition, not “temporary nervous depression”. To understand the story on a deeper level it’s essential to note the environment in which it is written, because Gilman herself had experienced postpartum depression and used fiction to express it. Her true story is hard to believe, but knowing the author’s background allows the reader
Veika stúlkan (La Malade), málverk eftir Félix Vallotton frá útgáfuári Gula veggfóðurins, 1892. / The Sick Girl (La Malade), painting by Félix Vallotton made in 1892, The Yellow Wallpaper’s publishing year.
Mynd / Photo Metropolitan Museum of Art.
HVÍLDARLÆKNING SILAS WEIR MITCHELL Charlotte Perkins Gilman fæddist árið 1860 í Hartford í Connecticut. 24 ára að aldri gekk hún í hjónaband og ári síðar eignaðist hún sitt eina barn, dótturina Katherine. Móðurhlutverkið virðist hafa reynst Gilman þolraun, en í sjálfsævisögu hennar kemur fram að hún hafi ekki fundið til neinnar hamingju þegar hún hélt á dóttur sinni, bara sársauka. Eftir að hafa glímt við þessar tilfinningar í tvö ár leitaði hún aðstoðar hjá sérfræðilækninum Silas Weir Mitchell. Hann sagði hana þjást af „taugaörmögnun“ og ,,hugþreytu“ og skrifaði upp á svokallaða hvíldarlækningu, umdeilda meðferð sem hann var sjálfur frumkvöðullinn að. Hvíldarlækningin fólst í því að Gilman væri rúmliggjandi öllum stundum í algjörri einangrun frá fjölskyldu og vinum og sett á ein hæft mataræði sem einkenndist að miklu leyti af fituríkum mjólkurvörum. Rúmri öld síðar hryllir nútímalesandann við lýsingunni á skil yrðum hvíldarlækningarinnar, því Gilman mátti ekki fara úr rúminu sínu, ekki lesa, skrifa, tala né mata sig sjálf. Þessa meðferð þurfti hún að þola í heilan mánuð, og var síðan send heim með eftirfarandi leiðbeiningar:
„Lifðu eins miklu heimilislífi og þú getur. Hafðu barnið þitt hjá þér öllum stundum … leggðu þig í klukkutíma eftir hverja máltíð. […] Og snertu aldrei penna, pensil eða blýant svo lengi sem þú lifir.“
Eftir að hafa látið á ráðgjöf Weir Mitchell reyna í nokkurn tíma var Gilman að hruni komin. Eins og hún lýsti því sjálf var hún ,,svo ná lægt brún algjörrar andlegrar glötunar“ að hún „sá yfir mörkin.“ Líkt og söguhetjan í smásögunni var hún vön að skríða inn í skápa og geymslur og undir rúm til að fela sig frá þeim þrýstingi sem með ferðin olli. Þegar hún var aðskilin eiginmanni sínum leið henni hins vegar eins og henni væri batnað, og stuttu síðar skildi hún við hann eftir þriggja ára hjónaband. Gilman segir að það sem hafi bjargað henni væri að byrja aftur að vinna. Sjö árum eftir fæðingu Katherine birtist hluti af afrakstrinum þegar smásagan Gula veggfóðrið leit dagsins ljós í tímaritinu The New England Magazine. Þar nefnir hún fyrrum lækni sinn, Weir Mitchell, bókstaflega á nafn en hún sendi honum meira að segja eintak af sögunni. Hann gekkst aldrei við henni. Gilman varð síðar ötull pistlahöfundur og fyrirlesari, femínískur talsmaður og höfundur skáldsagna, ljóða og fjölda greina.
KLIKKAÐA KONAN Á HÁALOFTINU Gula veggfóðrið, sem nú er ríflega 130 ára gömul saga, er af mörgum talin mikilvæg í femínískri bókmenntasögu Bandaríkjanna fyrir það hvernig hún miðlar ríkjandi viðhorfum 19. aldarinnar til andlegs og líkamlegs heilbrigðis kvenna. Unga konan í sögunni er nafnlaus, og nöfn hinna persóna sögunnar, John, systur hans Jennie og þernunnar Mary, eru algeng og stöðluð, sem gefur til kynna að þarna séu á to note the sarcasm and contempt embedded in every sentence of The Yellow Wallpaper.
SILAS WEIR MITCHELL’S REST CURE Charlotte Perkins Gilman was born in the year 1860 in Hartford, Connecticut. At age 24, she got married and had her only child, a daughter named Katherine, a year later. Motherhood seems to have proven to be a challenge for Gilman, as her memoir records how she felt no happiness when holding her daughter, only pain. After struggling with these emotions for two years, she sought help from the doctor Silas Weir Mitchell who specialised in neurology. He claimed her troubles were caused by a condition he called neurasthenia, and as a solution prescribed the rest cure, a treatment which Mitchell himself pioneered.
The “rest cure” included 24 hours of bedrest for Gilman, in complete isolation from her family and friends, and a restrictive diet consisting mostly of high-fat dairy products. Over a hundred years later, the modern reader shudders at the thought of the “rest cure’s conditions, as Gilman was not allowed to leave her bed, and was forbidden from reading, writing, talking or feeding herself. She had to endure these conditions for a whole month, and was subsequently sent home with the following instructions:
“Live as domestic a life as you possibly can. Keep your child with you at all times … nap for an hour after every meal. […] And never touch a pen, brush or pencil as long as you live.”
After having followed Weir Mitchell’s suggestions for some time, Gilman was devastated. As she herself describes, she came so near the borderline of “utter mental ruin” that she could “see over.” Much like the protagonist in her short story, she used to crawl into cupboards, storage rooms and under beds to hide from the pressure caused by the treatment. When distanced from her husband, however, she noticed how she felt as if she were cured, and a short while afterwards she divorced him after three years of marriage. Gilman states that returning to work was what saved her. Seven years after Katherine’s birth, a portion of her work was published when The Yellow Wallpaper appeared in The New England Magazine. She went so far as to mention her former doctor, Weir Mitchell, by name, and even sent him a copy of the story. He never acknowledged it. Gilman later became a diligent writer and lecturer, a feminist advocate and the author of novels, poetry and numerous articles.
THE DERANGED WOMAN IN THE ATTIC The Yellow Wallpaper, a story which is now over 130 years old, is considered by many to be an important piece of feminist American
ferðinni fulltrúar Eiginkvenna, Eiginmanna og Tengdafólks almennt. Endalok sögunnar hafa einnig verið túlkuð á mismunandi vegu, bæði sem sigur og ósigur. Sumir telja konuna ganga af vitinu á meðan öðrum finnst hún taka völdin í sínar eigin hendur. Á þversagnakenndan hátt er hún mun „heilbrigðari“ í brjálæði sínu en fólkið í kringum hana, að minnsta kosti í augum nútímalesandans. Í Gula veggfóðrinu sýnir Gilman ótrúlegt hugrekki með því að tala hispurslaust um tilfinningar móður sem á erfitt með að tengjast barninu sínu, nokkuð sem var eflaust sjaldan rætt á þessum tíma, þótti til skammar og þykir það mögulega enn. „Geðveika konan á háaloftinu“ hefur orðið að menningarlegri klisju í aldanna rás, en þá oftast í bakgrunni. Við sjáum rétt svo glitta í hryllilegan raunveruleika hinnar klikkuðu Ófelíu, ofsjónir Lafði Macbeth og líf Berthu Rochester sem er lokuð inni á háaloftinu í Jane Eyre. Það sem gefur Gula veggfóðrinu hins vegar sérstöðu er að hér gefur Gilman „geð veiku konunni“ pappír og penna, tækifæri til að tjá sig með eigin rödd. literature, as it links the ruling societal norms of the 19th century to the mental and physical health of women. The young woman in the story is anonymous, and the names of other characters, John, the husband, Jennie, his sister, and the maid Mary, are commonplace and standard, which indicates that they serve as the representatives of the Wives, the Husbands and In-laws in general. The end of the story has also been interpreted in numerous ways, both as a victory and as a sort of defeat. Some claim the protagonist ultimately goes insane, while others feel as if she takes matters into her own hands. In a contradictory way she is “much happier” in her insanity than the people around her, at least in the eyes of the modern reader.
The Yellow Wallpaper demonstrates Gilman’s remarkable courage as she openly describes the emotions of a woman who finds it difficult to connect with her child, a rare topic as it was considered shameful at the time, and arguably still is. “The deranged woman in the attic” has become a cultural cliche through the years, although her presence is usually relegated to the background of the story. We barely glimpse the horrible reality of the insane Ophelia, Lady Macbeth’s hallucinations and Bertha Rochester’s life while she is locked in the attic in Jane Eyre. What sets The Yellow Wallpaper apart from the rest, however, is how Gilman hands the “deranged woman” a pen and paper – an opportunity to express herself in her own voice.
Við erum á Facebook og Instagram /Augljos
LASER
AUGNAÐGERÐIR
Verið velkomin í forskoðun, tímapantanir eru í síma 414 7000
