businessenergy 36

 Ανεβαίνει το ελληνικό 10ετές, παραδέρνει το Χ.Α. στις 900 μονάδες, κρίσιμες αποφάσεις μέχρι τον Μάρτιο, με την Ελλάδα

www.businessenergy.gr

• ΤΕΥΧΟΣ 36 • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021 • TIMH: 3 €

εκτός στήριξης τησ εκτ

2022 Χρονιά αναβάθμισης και εκλογών;

Γράφουν στο «B.E.» • Βασιλική Λαζαράκου • Αντώνης Κοντολέων • Θεόδωρος Κρίντας • Δημήτρης Τζάνας

2

index

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

οικονομια Ποντάροντας στην αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας το 2022 Σελ. 22

Δημήτρης Κοντομηνάς Η πολυσχιδής επιχειρηματική και κοινωνική ζωή, και η «επισπεύδουσα Eurobank» Σελ. 24

Δημήτρης Κοπελούζος Με 10% στη ΔΕΠΑ Υποδομών κατόπιν συμφωνίας με την Italgas

EDITORIAL Η νέα πραγματικότητα Σελ. 4

Μανταλένα Πίου Η ενεργειακή φτώχεια... της πολιτικής Σελ. 6

Γιάννησ Κανουπάκησ Μια στο καρφί και μια στο πέταλο ή κάθε πέρσι και καλύτερα… Σελ. 8

οικονομια Οι τράπεζες αμφισβητούν την άμεση μετάβαση στην πράσινη οικονομία Σελ. 12

θεμα Στη σκιά της Όμικρον οι αγορές...

Σελ. 25

επιβάλλει την άμεση λήψη διαρθρωτικών μέτρων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας Σελ. 17

ρεπορταζ Πώς θα λειτουργεί ο κόφτης της κυβέρνησης στους λογαριασμούς του ρεύματος Σελ. 18

αρθρο Η ανάπτυξη της οικονομίας περνάει μέσα από την Κεφαλαιαγορά Σελ. 20

Σελ. 16

θεμα Η ενεργειακή κρίση

Μηνιαίο περιοδικό για την ενέργεια, την οικομομία, τις επιχειρήσεις. Κυκλοφορεί κάθε 1η του μήνα. Η ψηφιακή έκδοση είναι διαθέσιμη στο site businessenergy.gr

αρθρο Η στρατηγική αναχαίτισης του πληθωρισμού

θεμα Ο αλευροβιομήχανος, το private banking της Credit Suisse και η μικρή Όλγα… Σελ. 26

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΣΣΗΣ Παραμένει ο στόχος για ετήσια EBITDA 850 εκατ. ευρώ

Press Button Mικρές ειδήσεις και παρασκήνια από τον χώρο της ενέργειας και της οικονομίας: Σελ. 44-45

Σελ. 27

χρηματιστηριο Ποιες εταιρείες αποτελούν δέλεαρ ακόμα κι αν μειωθούν τα κέρδη τους Σελ. 30

ΕΝΕΡΓΕΙΑ Γιατί η Gazprom ζητεί διαφορετική τιμολόγηση του αερίου που θα πουλάει στην Ελλάδα

Σελ. 21

Εκδότης: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜOTORI ΕΠΕ Συντακτική ομάδα: Γιάννης Κανουπάκης, Έλενα Σκιαθίτη, Αγγελική Μαρίνου, Μανταλένα Πίου, Γιάννης Σταυρόπουλος, Έφη Τσιβίκα, Χάρης Φλουδόπουλος, Τάσος Φραγκούλης, Σταύρος Χαρίτος

Σελ. 32

Σχεδίαση: Χριστίνα Μυρίλλα Ιδιοκτήτης: Εκδόσεις Μotori ΕΠΕ Δημ.Σούτσου 24Α, 11521 Αθήνα, Τηλ: 2106400281 info@businessenergy.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΕ

editorial Η νέα πραγματικότητα

Λ

ίγα πράγματα έχουν απομείνει να τιμολογηθούν ως το τέλος του έτους, και το κυριότερο βάρος πέφτει στις ανακοινώσεις της FED και της ΕΚΤ, χωρίς ωστόσο να αναμένεται κάποια μεγάλη διαφοροποίηση ή έκπληξη με τα όσα έχουν προαναγγείλει στο κοντινό παρελθόν. Μόλις προσφάτως ανακοινώθηκαν τα στοιχεία του ελληνικού ΑΕΠ για το γ’ τρίμηνο, δίνοντας ένα ισχυρό στίγμα ανάκαμψης και φαίνεται ότι το 2021 θα είναι μια χρονιά ολικής επαναφοράς από την «πανδημική» πίεση που δέχθηκε το ΑΕΠ το 2020, γεγονός το οποίο αποτυπώνεται και στους ισολογισμούς των εισηγμένων εταιρειών. Στο διεθνές περιβάλλον είχαμε κάποια πρώτα ενθαρρυντικά μηνύματα από την επιστημονική κοινότητα για την εξέλιξη της πανδημίας, καθώς το 2022 φαίνεται να οριοθετεί το τέλος της διετούς περιπέτειας. Την ίδια στιγμή, οι πιο αυστηροί περιοριστικοί όροι απέναντι στους ανεμβολίαστους αύξησαν τον ρυθμό των εμβολιασμών, βελτιώνοντας τη μέτρια εικόνα των τελευταίων εβδομάδων. Ζητούμενο παραμένει η υποχώρηση του αριθμού των κρουσμάτων καθώς και η πίεση που δέχεται το σύστημα υγείας. Στον αντίποδα, η πεισματική εμμονή του ενεργειακού κόστους σε υψηλά επίπεδα έχει μετριάσει την εικόνα αισιοδοξίας. Ήδη σε χώρες με χαμηλά εισοδήματα υπάρχουν προβλήματα στην τροφοδοσία και στη λειτουργία της βιομηχανίας βάζοντας έναν εύλογο προβληματισμό ως προς την ικανότητα μετακύλισης του κόστους στις τιμές και την κατανάλωση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα αποτελέσματα του γ’ τριμήνου παρέχουν μια υποστηρικτική βάση στις αποτιμήσεις αποκλιμακώνοντας την ένταση των πιέσεων που συνδέονται με την πορεία της πανδημίας. Οι 124 εταιρείες του εμποροβιομηχανικού κλάδου δείχνουν οριακή μείωση του κύκλου εργασιών -3% και αύξηση των λειτουργικών κερδών κατά 10% σε σχέση με

το 2019. Τα μεγέθη, αν συγκριθούν με το 2020, δημιουργούν ίλιγγο: Αύξηση 25% στον κύκλο εργασιών και 57% στα λειτουργικά κέρδη, ρυθμοί που δεν έχουν προηγούμενο σε καμία συνολική δημοσίευση αποτελεσμάτων για οποιαδήποτε χρονική περίοδο. Η χρήση του 2021 είναι χρήση ολικής επαναφοράς για τα αποτελέσματα, καθώς εκτός από την αύξηση της απόδοσης των κεφαλαίων επιμέρους σημειώνονται σημαντικές βελτιώσεις στην κεφαλαιακή δομή των ισολογισμών. Παράλληλα, οι εισηγμένες συνεχίζουν τη διανομή μετρητών προς τους μετόχους τους, χτίζοντας έτσι μια καλή παράδοση ανταμοιβών και κατά τους χειμερινούς μήνες (Πλαστικά Θράκης CNL κ.λπ.), απόρροια των επιδόσεών τους. Σε ό,τι αφορά τις τράπεζες, οι μη εξυπηρετούμενες εκθέσεις έπεσαν σε νέο χαμηλό στο εννεάμηνο (13,6%) φέρνοντας πλέον τον κλάδο πιο κοντά προς την κανονικότητα των δραστηριοτήτων του. Τα μεγέθη των εταιρειών στην παρούσα φάση λειτουργήσαν ως δίχτυ ασφαλείας στις πιέσεις, πηγαίνοντας ακόμα και κόντρα με το διεθνές περιβάλλον σε αρνητικές συνεδριάσεις της Ευρώπης και της Αμερικής. Είναι αρκετά αυτά; Πλησιάζουν οι γιορτές και η κίνηση στους δρόμους στο κέντρο των αστικών ιστών ανά τη χώρα δείχνει μία χώρα που κατατρύχεται από δύο σύνδρομα. Δύο κατάλοιπα: Την κρίση και τον φόβο της περασμένης δεκαετίας. Την υγειονομική κρίση και τον φόβο αυτής της δεκαετίας. Η κυβέρνηση καλείται να άρει τον φόβο. Φόβος στην κατανάλωση. Που πλέον δεν διεξάγεται μέσω των εορτοδανείων. Αλλά μέσω των νέων θέσεων εργασίας. Της δουλειάς. Απλώνουν οι πολίτες τα πόδια τους μέχρις εκεί που χωρεί το κρεβάτι τους. Το είχαμε ξεχάσει αυτό. Είναι, όμως, η νέα πραγματικότητα.

6

άρθρο

BUSINESS ENERGY I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 BUSINESS ENERGY I ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021 BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Η ενεργειακή φτώχεια... της πολιτικής

Η

Της Μανταλένας Πίου

ενεργειακή φτώχεια ίσως να είναι ένα από τα κορυφαία προβλήματα που καλούνται οι Ευρωπαίοι πολιτικοί να αντιμετωπίσουν στα χρόνια της ενεργειακής μετάβασης. Είκοσι χρόνια μετά τη στροφή της Ε.Ε. στην πράσινη ενέργεια, με το μερίδιο των ΑΠΕ να έχει πολλαπλασιαστεί στο ισοζύγιο ηλεκτρισμού, η ενεργειακή φτώχεια αυξάνεται συνεχώς. Η εκτόξευση στα ύψη των τιμών του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού -και σε μικρότερο βαθμό του πετρελαίουανέδειξε ένα πρόβλημα ήδη υπαρκτό, με το ποσοστό του πληθυσμού που περιέρχεται σε καθεστώς ενεργειακής φτώχειας να βαίνει διαρκώς αυξανόμενο, ακόμα και προ της τρέχουσας κρίσης. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που δεν αντιμετωπίζει μόνον η Ελλάδα αλλά οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε., με το πρόβλημα να αγγίζει όχι μόνον τα χαμηλά εισοδήματα αλλά και τη μεσαία τάξη. Η κυβέρνηση προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των υψηλών τιμών των καυσίμων με την παροχή επιδομάτων. Το ερώτημα όμως είναι μέχρι πότε θα αντέξει να χορηγεί τα επιδόματα και αν αυτά θα καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Οι Βρυξέλλες μπορεί να έχουν αναγνωρίσει ως έναν βαθμό το πρόβλημα. Δεν είναι τυχαίο που κάθε πακέτο ενεργειακών οδηγιών συνοδεύεται πλέον και με μία αναφορά και μέτρα για την ενεργειακή φτώχεια. Όμως τα μέτρα αυτά είναι μακροπρόθεσμα: Aφορούν κυρίως την οικονομική ενίσχυση των νοικοκυριών, μέσω προγραμμάτων τύπου Εξοικονομώ, για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών και των κτιρίων γενικότερα. Όμως μέχρι να αποδώσουν τα μέτρα αυτά για την πλειονότητα των κατοικιών, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται σε γηρασμένα κτίρια, θα περάσουν πολλά πολλά χρόνια ακόμα. Και το ερώτημα είναι τι γίνεται μέχρι τότε. Όσο και αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να αποσυνδέσουν το φετινό φαινόμενο της ενεργειακής κρίσης από την πράσινη μετάβαση, γίνεται πια προφανές ότι ένα μέρος της κρίσης οφείλεται και στην ταχύτητα με την οποία οι Βρυξέλλες επιχειρούν την πράσινη στροφή. Τα προηγούμενα χρόνια μονάδες άνθρακα/λιγνίτη παροπλίστηκαν σε όλη την Ευρώπη, όπως και στη χώρα μας. Στα κράτη που έχουν πυρηνικά, οι επενδύσεις στον τομέα υποχώρησαν λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με το μέλλον τους. Ακόμα και οι επενδύσεις σε νέες μονάδες αερίου -πέραν της στροφής από τον άνθρακα σε αέριο- ήταν σχετικά υποτονικές, δεδομένου του δημόσιου διαλόγου και των αντιπαραθέσεων για το κατά πόσο πράσινο είναι το αέριο, παρότι αναγνωρίζεται ως το καύσιμο-γέφυρα για τη μετάβαση. Από την Ελλάδα ως τη Βρετανία και σε όλες τις ενδιάμεσες χώρες, το ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας αποσυνδέεται από τα συμβατικά, ρυπογόνα αλλά σταθερής απόδοσης καύσιμα και συνδέεται με τα διακοπτόμενης παραγωγής

έργα αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Η μέση αποζημίωση ανά μεγαβατώρα πράσινης ενέργειας, μέχρι την πρόσφατη ενεργειακή κρίση -δηλαδή ως το καλοκαίρι του 2021ήταν αρκετά πιο ακριβή σε σχέση με τη μέση τιμή ηλεκτρισμού χονδρικής, όπως απεικονίζεται στα ενεργειακά χρηματιστήρια. Το χειρότερο, όταν η αιολική και η ηλιακή ενέργεια δεν είναι διαθέσιμες, επειδή δεν φυσά ή η ηλιοφάνεια είναι περιορισμένη, τότε όλοι μαζί στην Ευρώπη αναζητούμε φυσικό αέριο. Το αποτέλεσμα ήταν ο πενταπλασιασμός της τιμής του αερίου στην Ευρώπη μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο. Η αυξημένη ζήτηση αερίου συνέπεσε με μία περίοδο που τα ευρωπαϊκά αποθέματα είχαν πέσει στο ναδίρ εξαιτίας των ψυχρών καιρικών συνθηκών του περυσινού χειμώνα και η παραγωγή αερίου είχε διαταραχθεί λόγω της πανδημίας το 2020. Αν εξαιρέσουμε τα περιστασιακά προβλήματα, παραμένει το γεγονός ότι όταν οι ευρωπαϊκές χώρες θα βγαίνουν όλες μαζί να αγοράσουν αέριο σε όλο πιο αυξημένες ποσότητες, τόσο θα ωθούν προς τα πάνω τις τιμές. Η απάντηση των Βρυξελλών στο πρόβλημα είναι και πάλι μακροπρόθεσμη. Στο μέλλον όσο αυξάνεται το μερίδιο των ΑΠΕ και αναπτύσσεται η αποθήκευση ηλεκτρισμού τόσο οι ανάγκες σε ορυκτά καύσιμα θα μειώνονται. Μπορεί αυτό να συμβεί. Το ερώτημα όμως και πάλι είναι τι θα συμβεί στο μεσοδιάστημα. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας της Ε.Ε., που εδρεύει στη Φλωρεντία, το 16% των καταναλωτών της Ε.Ε. ήταν σε κατάσταση ενεργειακής φτώχειας, πριν ξεσπάσει η τρέχουσα κρίση. Άλλη έρευνα που μετρά τον ρυθμό αύξησης της τιμής του ηλεκτρισμού σε σχέση με τον ρυθμό ανόδου του εισοδήματος κατέδειξε ότι με αφετηρία το 2008, η δαπάνη ηλεκτρισμού για τα νοικοκυριά έχει αυξηθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το εισόδημα, ειδικά στις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Για παράδειγμα, στη Γαλλία το εισόδημα αυξήθηκε κατά 19%, ενώ οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος κατά 61%, στη Βρετανία το εισόδημα αυξήθηκε κατά 14% και το ηλεκτρικό ρεύμα κατά 51%, στην Ιρλανδία το εισόδημα αυξήθηκε κατά 11% και οι τιμές ηλεκτρισμού κατά 48%, ενώ στην Ισπανία το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 8% αλλά οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος αυξήθηκαν κατά 68%. H μελέτη δεν περιείχε στοιχεία για την Ελλάδα, αλλά, όπως η εμπειρία όλων δείχνει, μάλλον ακολουθεί την ίδια τάση. Μόνο σε κάποιες χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης η τάση είναι διαφορετική και τούτο εξαιτίας της μεγάλης αύξησης του μέσου εισοδήματος. Οι προβλέψεις των περισσότερων αναλυτών κατατείνουν ότι ακόμα και όταν και εφόσον αποκλιμακωθούν οι τιμές του ηλεκτρισμού από τα τρέχοντα επίπεδα και πάλι θα παραμείνουν υψηλές σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο. Το ζήτημα είναι πώς οι κυβερνήσεις θα αντιμετωπίσουν την ενεργειακή ακρίβεια.

8 αρθρο

BUSINESS BUSINESS ENERGY ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 2021

Μια στο καρφί και μια στο πέταλο ή κάθε πέρσι και καλύτερα…

Κ

Του Γιάννη Κανουπάκη

ανονικά, θα έπρεπε να χαμογελάμε, με δεδομένο ότι η Ελλάδα παρουσίασε την καλύτερη επίδοση στην Ευρωζώνη σε επίπεδο 3μήνου και τη δεύτερη καλύτερη σε επίπεδο 9μήνου, σε ετήσια βάση, το τρίτο τρίμηνο του 2021, σύμφωνα με τα επικαιροποιημένα, προσωρινά στοιχεία για το ΑΕΠ των χωρών της Ευρωζώνης και της Ε.Ε., που δημοσιοποίησε η Eurostat. Όπως ανέφερε, επί του προκειμένου, ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας, η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε το 3o τρίμηνο του 2021 κατά 13,4%, σε ετήσια βάση, με αποτέλεσμα ο ρυθμός μεγέθυνσης για το 9μηνο να υπερβαίνει το 9,3%. Την ίδια περίοδο, ο μέσος όρος της Ευρωζώνης διαμορφώθηκε πολύ χαμηλότερα, στο 3,9% το 3o τρίμηνο και στο 5,7% το 9μηνο του 2021. Χαράς ευαγγέλια! Μα, την ίδια ώρα, μάθαμε ότι πάνω από το 25% των συνολικών εσόδων του ΦΠΑ αντί να καταλήγουν στα ταμεία του ελληνικού κράτους, παραμένουν στις τσέπες των επιτήδειων επαγγελματιών και μικρομεσαίων που είτε δεν κόβουν αποδείξεις ενώ εισπράττουν τον ΦΠΑ από τους πελάτες τους είτε δεν τον αποδίδουν στο κράτος, όπως οφείλουν. Είμαστε οι χειρότεροι στην Ε.Ε. μετά τη Ρουμανία… Έτσι, το συνολικό ποσό της απώλειας σε ετήσια βάση ξεπερνάει τα 5,3 δισ. ευρώ και είναι σαφές πως ακόμη και τα μισά να εισέπραττε το Δημόσιο θα μπορούσε να προχωρήσει και σε σημαντική μείωση των φορολογικών συντελεστών, αλλά και σε κατάργηση αρκετών πρόσθετων επιβαρύνσεων όπως είναι, για παράδειγμα, το τέλος επιτηδεύματος. Πώς να ζητήσεις από τους νομοταγείς πολίτες, από τους συνεπείς φορολογουμένους, κατόπιν τούτου, να βάλουν πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη; Για να καλύψουν φορολογικές υποχρεώσεις άμεσα, όπως π.χ. τα τέλη κυκλοφορίας, δόσεις φόρου εισοδήματος και ΕΝΦΙΑ, να ρυθμίσουν τις οφειλές που συσσωρεύτηκαν στο διάστημα από την έναρξη της πανδημίας μέχρι και τον Ιούλιο του 2021 και παράλληλα να αποφασίσουν αν θα πληρώσουν εφάπαξ το οφειλόμενο ποσό που προκύπτει από τις ενισχύσεις της επιστρεπτέας προκατα-

βολής ή αν θα το καταβάλουν στις 60 δόσεις που προβλέπει ο νόμος, αλλά και να προχωρήσουν υπό πίεση σε μεταβιβάσεις ακινήτων και γονικές παροχές για να προλάβουν τις νέες αντικειμενικές. Κυριολεκτικά, δε, η νέα Κοινοτική Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων οδηγεί σε αναγκαστικές πωλήσεις ακινήτων «εδώ και τώρα», πλήρη απαξίωση των περιουσιών των ιδιοκτητών και όξυνση του στεγαστικού προβλήματος. Η ΠΟΜΙΔΑ ορθώς απηύθυνε, από την πρώτη στιγμή, σχετική επιστολή προς τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σημειώνοντας ότι η Οδηγία αυτή θεσπίζει εξωπραγματικές και ανέφικτες ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης για τα υφιστάμενα κτίρια, που, αν δεν τηρηθούν εμπρόθεσμα, τα κάθε είδους κτίρια δεν θα μπορούν ούτε να ενοικιαστούν αλλά ούτε και να πωληθούν, παρά μόνο αν ο αγοραστής αναβαθμίσει το κτίριο εντός τριετίας από την πώληση... Και μέσα σε όλα αυτά, το 2022 μας έρχεται με το ενεργειακό ζήτημα ανοιχτό και τα κόστη για ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο και πετρέλαιο στα ύψη. Οι λογαριασμοί του Ιανουαρίου αναμένονται «καταστροφικοί» για τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα παρά τις επιδοτήσεις της κυβέρνησης και όπως όλα δείχνουν το κακό θα συνεχιστεί σε βάθος χρόνου. Σε ό,τι αφορά, ειδικότερα, το ακριβό ρεύμα, «ήρθε για να μείνει» στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη τουλάχιστον για ολόκληρο το 2022, εκτιμούσαν παράγοντες της αγοράς, καθώς οι τιμές χονδρικής θα αποκλιμακωθούν μεν από τον επόμενο Απρίλιο, συγκριτικά με τα τελευταία πολύ υψηλά επίπεδα, όμως δεν πρόκειται να επιστρέψουν σε ποσά που διαμορφώνονταν πριν από την ενεργειακή κρίση. Πώς να βγει χαμόγελο από τα χείλη μας, λοιπόν, για την… ευημερία των αριθμών στο κλείσιμο του τρέχοντος πανδημικού έτους, όταν το νέο μπαίνει με τόσα βάρη, που μπορεί να γίνουν ακόμη πιο μεγάλα αν η υγειονομική κρίση συνεχιστεί για πολλούς μήνες, αφού επηρεάζει σημαντικά τη διεθνή οικονομική δραστηριότητα;

10 οικονομια

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Φουρλής

Τι συμβαίνει με το αφεντικό των ΙΚΕΑ στην Ελλάδα; ■ Σε ποιον έχει πάει το 5% της εταιρείας Του ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Μ

εγάλες εισροές κεφαλαίων εδώ και 10 συνεδριάσεις λαμβάνουν χώρα στον Φουρλή, κίνηση που προκαλεί αίσθηση, όταν στην αγορά οι αγοραστές εμφανίζονται με το… σταγονόμετρο εξαιτίας της αβεβαιότητας που προκαλεί η νέα μετάλλαξη του Covid. Σύμφωνα με τους επαγγελματίες του χώρου, έχουν αλλάξει χέρια, από την καταστροφική συνεδρίαση του -4%, που έγινε ο χαμός με τις ανακοινώσεις για την Όμικρον, στο τέλος Νοεμβρίου, μέχρι και σήμερα, συνολικά περίπου 2 εκατ. τεμάχια, σχεδόν το 5% του Φουρλή Στην αγορά έχουν μπει ψύλλοι στ’ αυτιά ότι κάτι συμβαίνει, παρά το γεγονός ότι η Fidelity έχει βγει εδώ και τρεις μήνες. Η μετοχή διαπραγματεύεται στα 3,81 ευρώ και οι αναλυτές θεωρούν πως, αν συνεχιστούν οι μεγάλοι όγκοι, είναι ζήτημα χρόνου να διασπαστεί η περιοχή των 4,10 - 4,15 ευρώ. Πριν από δύο μήνες έγινε γνωστό ότι ένα fund, εξ Ουγγαρίας ορμώμενο, απέκτησε το 5%, αποτελώντας πλέον τον δεύτερο ισχυρότερο μεγαλομέτοχο μετά τη Δάφνη Φουρλή, που ελέγχει το 17,36% του μετοχικού κεφαλαίου. Η Φουρλής διαθέτει σήμερα ένα από τα πλέον αναγνωρισμένα brands διεθνώς και αυτό δεν είναι άλλο από τη σουηδική φίρμα οικιακού εξοπλισμού ΙΚΕΑ. Ταυτόχρονα, ο όμιλος έχει ένα φιλόδοξο business plan ανάπτυξης ακινήτων και για τον λόγο αυτόν προχώρησε στη σύσταση της Trade Estate, διαθέτοντας χαρτοφυλάκιο 7 ακινήτων, η εύλογη αξία των οποίων αγγίζει περίπου τα 185 εκατ. ευρώ. Η ΑΕΕΑΠ έχει επιπλέον συμβασιοποιήσει νέα projects ύψους 200 εκατ. ευρώ (την

έκταση στο Ελληνικό, την απόκτηση οικοπέδων για ανάπτυξη σε συνεργασία με την Ten Brinke κ.ά.), που αθροίζονται σε 200 εκατ. ευρώ Gross Asset Value. Σημειώνεται ότι τον Ιούλιο του 2021 ο όμιλος προχώρησε σε επένδυση απόκτησης του 50% οικοπέδου στα Σπάτα, με σκοπό τη δημιουργία εμπορικού πόλου, αλλά και σε προσύμφωνο εξαγοράς οικοπέδου (RENCO ΜΟΝΟΠΟΠΡΟΣΩΠΗ Α.Ε.) για τη μελλοντική δημιουργία logistics center. Στο 9μηνο ο Όμιλος παρουσίασε πωλήσεις 316,5 εκατ. ευρώ έναντι 279,3 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, αυξημένες κατά 13,3%. Οι ηλεκτρονικές πωλήσεις έφτασαν τα 60,2 εκατ. ευρώ σε σχέση με 39,0 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, αυξημένες κατά 54,4%. Τα ενοποιημένα λειτουργικά κέρδη προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων EBITDA (OPR) το εννεάμηνο του 2021 ανήλθαν

σε 26,7 εκατ. ευρώ έναντι 17,3 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, αυξημένα κατά 53,9%. Τα κέρδη προ φόρων το εννεάμηνο του 2021 ανήλθαν σε 7,4 εκατ. ευρώ έναντι ζημιών προ φόρων 3,0 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020. Τα κέρδη μετά από φόρους ήταν 8,0 εκατ. ευρώ Ο καθαρός δανεισμός του Ομίλου Fourlis κατά την 30ή/09/2021 ήταν 100,9 εκατ., σε σχέση με 113,9 εκατ. ευρώ κατά την 30ή/09/2020 και 105,4 εκατ. ευρώ κατά την 31η/12/2020. Από αυτά, 94,6 εκατ. ευρώ αφορούν τις εμπορικές δραστηριότητες του Ομίλου και 6,3 εκατ. ευρώ αφορούν τον κλάδο επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία. Η λιανική οικιακού εξοπλισμού και επίπλων (ΙΚΕΑ) παρουσίασε πωλήσεις 193,9 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2021, αυξημένες κατά 6,7% σε σχέση με το εννεάμηνο του 2020 (181,7 εκατ.).

Openness . Collaboration . Shared Success Let's create value for customers together Για περισσότερες πληροφορίες: OKTABIT A.E. Τηλ. 211 8888 000 www.oktabit.gr

BECOME A PARTNER >

Learn more

12 οικονομια

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Οι τράπεζες αμφισβητούν την άμεση μετάβαση στην πράσινη οικονομία ■ Τι αποκαλύπτει η μελέτη της Εθνικής Τράπεζας Της ΜΑΝΤΑΛΕΝΑΣ ΠΙΟΥ

Π

ολυδιάστατο γρίφο χαρακτηρίζει τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, υπογραμμίζοντας τα πολλά διλήμματα πολιτικής που δημιουργούνται, ιδιαίτερα κάτω από το πρίσμα της εν εξελίξει ενεργειακής κρίσης. Η εκτόξευση της τιμής του φυσικού αερίου, των δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων και κατά συνέπεια της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος ανέδειξε καταρχάς τη σημασία της ισορροπίας μεταξύ της απαλλαγής από τον άνθρακα, της οικονομικά προσιτής ενέργειας και της ασφάλειας του

ενεργειακού εφοδιασμού. Η ανάγκη επιτάχυνσης του μετασχηματισμού του συνολικού ενεργειακού μείγματος μείωσε τον βαθμό διαφοροποίησης του μείγματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να επηρεαστούν σε μεγάλο βαθμό οι τιμές χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας από τις διακυμάνσεις της τιμής του φυσικού αερίου, του οποίου η χρήση αυξήθηκε στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη είτε λόγω της υποκατάστασης του λιγνίτη/άνθρακα από φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή είτε λόγω νέων μονάδων αερίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συσχετισμός της τιμής του φυσικού αερίου με τη χονδρική τιμή ηλεκτρισμού στην Ε.Ε.

CAT ΠΟΙΟΤΗΤΑ ® CAT ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΞΙΑ ®

Τα Νέα μοντέλα Cat GC είναι σχεδιασμένα για εφαρμογές Εφεδρικής Λειτουργίας και έχουν κατασκευαστεί ώστε να παρέχουν μια ισχυρή και αξιόπιστη λύση για οικιακή ή επαγγελματική χρήση, για πελάτες που αναζητούν προσιτή ενέργεια.

14 οικονομια

αυξήθηκε στο 97% κατά την περίοδο 2019-2021, από 29% κατά την περίοδο 2010-2015. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με άλλους εξωγενείς παράγοντες, όπως η πανδημία, και γεωπολιτικές ισορροπίες οδηγήσαν στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση με την εκτόξευση της τιμής τόσο του φυσικού αερίου όσο και του CO2.

H έξοδος από το lockdown βρήκε τις αποθήκες αερίου της Ευρώπης με πληρότητα 30% έπειτα από έναν βαρύ χειμώνα, την παραγωγή και τη μεταφορά υγροποιημένου αερίου σε διαταραχή εξαιτίας των προβλημάτων που προκάλεσε η πανδημία και το κλείσιμο πολλών κοιτασμάτων και εγκαταστάσεων λόγω των lockdown του 2020 και της μεγάλης πτώσης των τιμών. Την ίδια στιγμή, η ζήτηση άρχισε να αυξάνεται ραγδαία, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης, της στροφής στο αέριο για ηλεκτροπαραγωγή κ.λπ. Η Ευρώπη, που δεν είχε προβλέψει εγκαίρως τις εξελίξεις, βρέθηκε αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή ενεργειακή κρίση, για την οποία ελπίζει να είναι προσωρινή. Όπως επισημαίνει η Εθνική Τράπεζα στη μελέτη, η μετάβαση στην πράσινη οικονομία δεν πρέπει να διαταράσσει την προσφορά προσιτής ενέργειας στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, διότι διαφορετικά θέτει σε κίνδυνο τη στήριξη των κοινωνίας στις πράσινες πολιτικές και υπονομεύει τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης.

Ενεργειακοί στόχοι Οι ενεργειακοί στόχοι για την Ελλάδα περιλαμβάνουν ΑΠΕ που θα καλύπτουν το 83% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας το 2050 (από 35% το 2020), καθώς και σημαντική αύξηση του εξηλεκτρισμού της οικονομίας (43% το 2050, από 27% το 2020). Αυτό απαιτεί επενδύσεις της τάξης των 8,5 δισ. ευρώ ετησίως έως το 2030 (κυρίως για την πράσινη ηλεκτρική ενέργεια, τα δίκτυα/αποθήκευση και την ενεργειακή απόδοση) και ύψους 10,6 δισ. ευρώ ετησίως κατά την περίοδο 2030-2050 (με έμφαση στον τομέα των μεταφορών). Μέσω του μετασχηματισμού του παγκόσμιου ενεργειακού τομέα, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να μετατραπεί από εισαγωγέας ενέργειας σε κόμβο πράσινης ενέργειας, επωφελούμενη από φυσικά πλεονεκτήματα όσον αφορά τις συνθήκες ανέμου και ηλιοφάνειας. Εξελίξεις όπως η συμφωνία με την Αίγυπτο για ενεργειακές διασυνδέσεις, το πράσινο υδρογόνο στην Πτολεμαΐδα, καθώς και οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Οι δύο φάσεις Η πρώτη φάση της μετάβασης στοχεύει στην «αποανθρακοποίηση» της διαδικασίας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η δεύτερη φάση στοχεύει κυρίως στην ηλεκτροδότηση μεγάλου μέρους της οικονομίας. Η πρώτη φάση καλύπτει την περίοδο έως το 2030, με τις

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Οι καλές επιδόσεις Στην Ελλάδα, παρά τις καλές επιδόσεις όσον αφορά την παραγωγή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, υπάρχουν ελλείψεις σε υποδομές δικτύου. Ενδεικτικά, τα τελευταία 20 χρόνια οι επενδύσεις σε ενεργειακές υποδομές κυμαίνονταν στο 0,4% του ΑΕΠ ετησίως (έναντι 0,7% στην Ε.Ε.), αλλά το ποσό αυτό θα πρέπει να κλιμακωθεί εάν η Ελλάδα θέλει να πετύχει τους στόχους της για το 2030. Από τις επενδύσεις ύψους 8,5 δισ. ευρώ ετησίως που απαιτούνται για την περίοδο ως το 2030, το 20% πρέπει να προορίζεται για ηλεκτρική ενέργεια και συναφείς υποδομές, το 12% για ενεργειακή απόδοση, το 40% για βελτιώσεις ενεργειακής απόδοσης κατοικιών και μεταφορών και το υπόλοιπο σε άλλους κλάδους. Κατά τη δεύτερη περίοδο της μετάβασης (2030-2050), οι επενδύσεις επικεντρώνονται περισσότερο στην κατανάλωση τελικής χρήσης. Η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει κατά μέσο όρο 10,6 δισ. ευρώ ετησίως (5,7% του ΑΕΠ 2019), με τα περισσότερα από αυτά να κατευθύνονται στον τομέα των μεταφορών (57%), ακολουθούμενο από τον τομέα των κατοικιών (21%), την ηλεκτρική ενέργεια και τις σχετικές υποδομές (14%), τις υπηρεσίες και τη γεωργία (6%) και βιομηχανία (2%). προσπάθειες να επικεντρώνονται στην απαλλαγή της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνθρακα και στη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανία, τις μεταφορές και το κτιριακό απόθεμα. Αναμένεται ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θα αυξήσουν τη συνεισφορά τους από 18% σε 40% της συνολικής παραγωγής ενέργειας το 2030 (με τον προηγούμενο στόχο του 30% των ΑΠΕ να μεταφέρεται έως το 2026). Το ενεργειακό μείγμα θα συμπληρωθεί με φυσικό αέριο (18% έναντι 23% σήμερα) και πυρηνική ενέργεια (9% έναντι 14% σήμερα), ενώ τα ορυκτά καύσιμα θα αντιπροσωπεύουν το 32% του συνολικού ενεργειακού μείγματος (έναντι 45% σήμερα). Την ίδια περίοδο η ενεργειακή απόδοση αναμένεται να βελτιωθεί κατά περίπου 35% έως 40%. Το μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται να φτάσει το 25% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας να παράγουν το 65% αυτής. Ας σημειωθεί ότι ο στόχος του μηδενικού άνθρακα δεν σημαίνει ότι οι εκπομπές θα είναι μηδενικές, αλλά ότι θα είναι καθαρά μηδενικές, δηλαδή τυχόν εκπομπές CO2 θα αντισταθμίζονται με φυσικά μέσα και τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα. Πρόσθετες ανάγκες για ηλεκτρική ενέργεια δημιουργεί η προοπτική παραγωγής πράσινου υδρογόνου (καθώς για την παραγωγή του υδρογόνου θα χρησιμοποιείται

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ρεύμα παραγόμενο από ΑΠΕ) και των επακόλουθων συνθετικών καυσίμων. Οι χρήσεις αυτές θα μπορούσαν να αυξήσουν το μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας στο 60% το 2050. Συνολικά, η ανάγκη για ηλεκτρική ενέργεια θα μπορούσε να αυξηθεί κατά περίπου 110% κατά μέσο όρο έως το 2050, λαμβάνοντας υπόψη τις απώλειες δικτύου και αποθήκευσης, με αποτέλεσμα σημαντικές επενδυτικές ανάγκες σε υποδομές.

Διαδικασία Για να ξεκινήσει αυτή η διαδικασία αναμένεται να χρησιμοποιηθούν τα κεφάλαια που διατίθενται μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τις επενδύσεις της πράσινης μετάβασης. Συγκεκριμένα, 11 δισ. ευρώ από το RRF (επιδοτήσεις και δάνεια) κατευθύνονται στην πράσινη μετάβαση. Οι δράσεις αφορούν κυρίως την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, για επιχειρήσεις και για νοικοκυριά (επιδοτήσεις 1,6 δισ. ευρώ), έργα βιωσιμότητας, π.χ. ύδρευσης, άρδευσης και επεξεργασίας λυμάτων (επιδοτήσεις 1,1 δισ. ευρώ). Άλλα εμβληματικά έργα περιλαμβάνουν την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας σημαντική για τις ΑΠΕ (επιδότηση 0,45 δισ. ευρώ), τη στρατηγική αστική καινοτομία (επιδότηση 0,47 δισ. ευρώ), την πράσινη μεταποίηση και τις μεταφορές (επιδότηση 0,3 δισ. ευρώ). Εκτός από το RRF, κονδύλια ύψους 8,3

οικονομια 15 δισ. ευρώ αναμένεται να κινητοποιηθούν μέσω του ΕΣΠΑ και της κοινής γεωργικής πολιτικής για επενδύσεις βιωσιμότητας, ενώ τα 1,6 δισ. ευρώ από το ταμείο Just Transition Fund θα βοηθήσουν στην εξομάλυνση της μετάβασης στις περιοχές όπου η οικονομία τους και οι επιχειρήσεις τους συνδέονται με τομείς έντασης άνθρακα (δηλαδή προμηθευτές της ΔΕΗ). Επιπλέον, η έκδοση του πρώτου ελληνικού κρατικού πράσινου ομολόγου έχει προγραμματιστεί για τα μέσα του 2022, με στόχο την περαιτέρω χρηματοδότηση πράσινων επενδύσεων.

Μετατροπή (και branding) της Ελλάδας σε πράσινη οικονομία Σε αυτό το πλαίσιο, η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων θα επιτρέψει την ανάδυση νέων παικτών στην αγορά ενέργειας και η Ελλάδα θα μπορούσε να επωφεληθεί και να μετατραπεί από εισαγωγέας ενέργειας (74% εξάρτηση από τις εισαγωγές έναντι 55% στην Ε.Ε.) σε παραγωγό και εξαγωγέα ενέργειας. Για να εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία, η Ελλάδα θα πρέπει να κινηθεί με γρήγορους ρυθμούς τόσο σε επενδύσεις όσο και σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Έχουν ήδη γίνει βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά απαιτούνται και άλλα, όπως το αναμενόμενο νομοσχέδιο για την περαιτέρω απλοποίηση της αδειοδότησης των ΑΠΕ, την αποθήκευση, τα θαλάσσια αιολικά κ.λπ.

Επενδυτικά κεφάλαια Η Ελλάδα μπορεί να καθιερωθεί ως ενεργειακός κόμβος και έτσι να προσελκύσει σημαντικά περισσότερα επενδυτικά κεφάλαια, συνδυάζοντας τα φυσικά της πλεονεκτήματα, όσον αφορά την ηλιοφάνεια και τον άνεμο, με καινοτόμες τεχνολογίες. Ενδεικτικά έργα προς αυτόν τον στόχο είναι: ▶ Το έργο πράσινου υδρογόνου «White Dragon» με έδρα την Πτολεμαΐδα, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε ως μέσο αποθήκευσης ενέργειας είτε για εξαγωγές μέσω του αγωγού TAP σε άλλες ευρωπαϊκές αγορές. Το έργο αναμένεται να προσθέσει ισχύ περίπου 1,5 GW, η οποία καλύπτει περίπου το 4% των σχεδίων της Ε.Ε. για έργα υδρογόνου (40 GW έως το 2030). ▶ Υπεράκτια αιολικά έργα ισχύος περίπου 2 GW έως το 2030 στοχεύουν μέσω δημοπρασιών για εγκατάσταση σε συγκεκριμένες περιοχές με υψηλή απόδοση επένδυσης και έπειτα από επίλυση θεμάτων αδειοδότησης (χωροταξικός σχεδιασμός). Υπολογίζεται ότι η συνολική ισχύς για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα στην Ελλάδα μπορεί να φθάνει στα 40-50 GW. ▶ Επιπλέον, οι συνεργασίες και οι διασυνδέσεις με τις γειτονικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής μπορούν να επιταχύνουν την αύξηση της δυνα-

μικότητας ΑΠΕ, που αναμένεται να τετραπλασιαστούν. Η μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία μπορεί να αποφέρει οφέλη σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως: ▶ Αειφόρος τουρισμός, με την πρωτοβουλία των νησιών Gr-eco να αποτελεί ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. ▶ Πράσινη ναυτιλία, καθώς η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό πλοιοκτησίας. Η ίδρυση του κέντρου πράσινης ναυτιλιακής έρευνας και ανάπτυξης μπορεί να επιτρέψει στα εθνικά ναυπηγεία και τους κατασκευαστές ναυτιλιακού εξοπλισμού να έχουν σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα από τις παραγόμενες καινοτομίες. ▶ Η γεωργία μπορεί επίσης να ωφεληθεί, καθώς το ευνοϊκό κλίμα (που οδηγεί σε χαμηλότερες ανάγκες για θερμοκήπια) και η πλούσια φυσική αξία της πλειονότητας της γεωργικής γης (68%) καθιστούν την Ελλάδα έτοιμη να μετατραπεί σε παράδειγμα βιώσιμης γεωργίας και να γίνει ηγέτης σε εξειδικευμένες αγορές βιώσιμων προϊόντων. Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν έμμεσα να τονώσουν τη δραστηριότητα σε ένα ευρύ φάσμα τομέων όπως τα μέταλλα και τα μηχανήματα, δημιουργώντας παράλληλα ευνοϊκές συνθήκες για την προώθηση της καινοτομίας μέσω κέντρων αριστείας.

16 aρθρο

Η

μετάλλαξη Όμικρον και ο επίμονος πληθωρισμός διαμορφώνουν δεδομένα που επαναφέρουν τον σκεπτικισμό για τον βηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας. Οι επιστήμονες ζητούν εύλογο χρόνο για να αξιολογήσουν την επικινδυνότητά της και επί του παρόντος διατυπώνουν μόνο τις εκτιμήσεις τους, με τις κυβερνήσεις του πλανήτη να διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της υποτροπιάζουσας υγειονομικής κρίσης. Την ίδια ώρα, τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας ίσως αυξηθούν, ιδιαίτερα στα κινεζικά λιμάνια, με την κινεζική οικονομία -λοκομοτίβα για την παγκόσμια οικονομία- να επιβραδύνει τη μεγέθυνσή της στο τέλος του 2021. Παράλληλα, η ρητορική του Τζερόμ Πάουελ για τον πληθωρισμό αλλάζει, αποδεχόμενος τελικά ότι η διατήρησή του σε υψηλά επίπεδα αποτελεί ένα μακροοικονομικό πρόβλημα με το οποίο η Federal πρέπει να ασχοληθεί. Είναι επομένως σαφές ότι οι αποφάσεις της 15ης Δεκεμβρίου θα έχουν αναφορές στη νέα νομισματική πολιτική που θα ξεκινήσει το 2022 και θα περιλάβει πιθανότατα νέα, μη μηδενικά επιτόκια. Μένει να δούμε ποια θα είναι η πολιτική της ΕΚΤ την επόμενη ημέρα, που ακόμη διατείνεται ότι και το 2022 θα διατηρήσει μηδενικά επιτόκια. Την ίδια ώρα, μια πολιτική θετικών επιτοκίων της Federal θα ενδυναμώσει το δολάριο και

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Στη σκιά της Όμικρον οι αγορές… θα πλήξει τις ευάλωτες αναλαγές είναι μειωμένες λόγω δυόμενες οικονομίες, λόγω της μικρότερης συμμετοχής της φυγής κεφαλαίων από επενδυτών εξωτερικού, αφού αυτές προς τα μητροπολιτικά οι θεσμικοί επενδυτές «έκλεικέντρα. σαν» τα βιβλία τους στο τέλος Τα δεδομένα αυτά οδηγούν Νοεμβρίου. Ο δεκαπλασιασε αναταράξεις την παγκόσμια σμός της καθαρής κερδοφοοικονομία, βραχυχρόνια, χωρίας των εισηγμένων μη ρίς ωστόσο να καταγράφουν Τoυ Δημήτρη τραπεζικών εταιρειών σύμσημαντική υποχώρηση. Αντι- Τζάνα φωνα με τα αποτελέσματα θέτως, μάλιστα, η διατήρηση του 9μηνου (2,35 δισ. ευρώ Δ/ντής Επενδύσετης αισιοδοξίας σε σχέση με από 230,9 εκατ. ευρώ στο ων Κύκλος ΑΧΕΠΕΥ τη σύντομη υπέρβαση των 9μηνο 2020) προσπεράστηκε. δυσκολιών από την υγειονοΑκόμη και το +13,4% του ΑΕΠ μική κρίση, με τις συνθήκες στο 3ο τρίμηνο 2021 έναντι ζήτησης να παραμένουν σε ικανοποιη- του αντιστοίχου για το 2021, που σε μετικά επίπεδα, επαναφέρει τη δυναμική γάλο βαθμό εξηγείται από τις αυξημένες των δεικτών σε ανοδική κατεύθυνση, ταξιδιωτικές εισπράξεις, δεν είχε τον ξεπερνώντας το πρόσκαιρο σοκ της 26ης αναμενόμενο απόηχο, παρά το γεγονός Νοεμβρίου που οδήγησε σε μειωμένες ότι η εκτίμηση για επίδοση +8% στο ΑΕΠ θέσεις εργασίας στην αμερικανική οι- στο τέλος του έτους είναι πλέον ρεαλικονομία τον Νοέμβριο (+210.000 έναντι στική. Με τον Γενικό Δείκτη να πετυχαίαναμενόμενων 573.000 θέσεων). Το νει τελικά την υπέρβαση των 880 μονάελληνικό Χρηματιστήριο συνεχίζει με δων, φλερτάροντας για μια ακόμη φορά την ασύμμετρη συμπεριφορά του, συγ- με τις 900 μονάδες. Ίσως υπάρχει ακόχρονιζόμενο με την υποχώρηση των μη χρόνος για να λάβει λίγα περισσόδιεθνών αγορών αλλά δυσκολευόμενο τερα δώρα (Santa Clauss gifts) η πολύστην ανοδική κίνηση, καθώς οι συναλ- παθη ελληνική αγορά…

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

αρθρο

Η ενεργειακή κρίση επιβάλλει την άμεση λήψη διαρθρωτικών μέτρων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας

H

εκτόξευση των τιμών του φυσικού αερίπου υπογράφουν με μεγάλους παραγωγούς. Την ίδια στιγμή, σημαντικές ποσότητες φθηνού φυσιου τους τελευταίους τρεις μήνες (αύξηση 400% ως προς το πρώτο τρίμηνο του κού αερίου εισάγονται στη χώρα μας, είτε μέσω του ΤΑΠ, που αποτελούν πλέον το 20% της συνοέτους) έχει σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας λικής κατανάλωσης, είτε μέσω του Σιδηρόκαστρου, πάνω από τα 250 ευρώ/Μwh στη χονδρεμπορική βάσει συμφωνιών με την Gazprom που βασίζονται αγορά. Η παρούσα κρίση αναδεικνύει τα χρόνια σε ρήτρα πετρελαιοειδών κατά ένα ποσοστό 20%. δομικά προβλήματα της ελληνικής αγοράς ηλεΟι ποσότητες αυτές είναι υπεραρκετές για να ικακτρικής ενέργειας, αγορά η οποία, παρά τον υπο- Τoυ αντωνη νοποιήσουν τις ανάγκες των μεγάλων βιομηχατιθέμενο εκσυγχρονισμό της στο πλαίσιο του target κοντολεων νιών της χώρας, πλην όμως φαίνεται ότι κατευmodel, παρουσιάζει χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου. θύνονται στους ηλεκτροπαραγωγούς, οι προσφοΈχουμε καταγγείλει συγκεκριμένες πρακτικές, που ρές των οποίων όμως δεν προκύπτουν αναλογικά ξεκίνησαν από τον περασμένο Μάιο, στην αγορά προμήθει- μειωμένες στη χονδρεμπορική αγορά. Βάσει των ανωτέρω ας, οι οποίες οδήγησαν στη μεταφορά του 100% του ρίσκου θα περίμενε κάποιος να υπάρξει άμεση παρέμβαση στην των τιμών της χονδρεμπορικής αγοράς στα τιμολόγια ρεύ- αγορά με τη λήψη ρυθμιστικών μέτρων αντίστοιχων με αυτά ματος ΜΤ, τακτική την οποία υιοθετεί πρόσφατα και η ΔΕH. που πήρε η Ισπανία αναφορικά με την υποχρέωση των παΟι καθετοποιημένοι προμηθευτές, ως παραγωγοί, είναι πλέ- ραγωγών να προσφέρουν διμερή συμβόλαια ίσα με το 6% ον αδιάφοροι για την εκτόξευση των τιμών, γεγονός το οποίο της συνολικής κατανάλωσης της χώρας, προτού οι επιπτώσεις σημαίνει ότι ουδόλως επιβαρύνονται από την παρούσα ενερ- στις μικρές βιομηχανίες καταστούν μη αναστρέψιμες.Παραγειακή κρίση. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη στρα- τηρούμε όμως συντονισμένη προσπάθεια των μεγάλων παιτηγική των παραγωγών να μην προσφέρουν στην προθεσμι- κτών να αποπροσανατολίσουν τους αρμοδίους από τα πραγακή αγορά ούτε ένα διμερές συμβόλαιο με σταθερή τιμή ματικά προβλήματα στην αγορά και να επαναφέρουν θέμα στους μικρούς προμηθευτές και στις βιομηχανίες, στερώντας αθέμιτου ανταγωνισμού από πλευράς ΔΕΗ, αφενός στην τους τη δυνατότητα να προστατευτούν από τη σημερινή εκτό- προμήθεια λόγω ενός τιμολογίου με σταθερή τιμή στη ΧΤ, ξευση των τιμών, έχει σαν αποτέλεσμα οι τιμές ρεύματος για αφετέρου στην αγορά λόγω της προνομιακής πρόσβασής τις βιομηχανίες ΜΤ να τριπλασιαστούν. Αντίθετα, οι επιπτώ- της σε Υ/Η, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στην πραγμασεις για τις βιομηχανίες στην υπόλοιπη Ευρώπη από τις αυ- τική οικονομία από την κρίση.Όλα αυτά οδηγούν σε μια ξήσεις που καταγράφονται στις χονδρεμπορικές αγορές είναι πρωτοφανή αύξηση του κόστους παραγωγής, που είναι αδύπολύ μικρότερες, αφενός διότι οι ποσότητες που διακινούνται νατον να απορροφήσουν στο σύνολό τους οι ίδιες οι επιχειμέσα από αυτές αποτελούν μόλις το 20% της συνολικής κα- ρήσεις στη χώρα μας. Δημιουργούνται κατά συνέπεια σοβατανάλωσης, αφετέρου διότι οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες έχουν ροί κίνδυνοι περιορισμού της παραγωγής αλλά και αναστοτη δυνατότητα να καλύπτουν μεγάλο μέρος των αναγκών λής λειτουργίας πολλών επιχειρήσεων, εκτός εάν η κυβέρτους με διμερή συμβόλαια με σταθερές ανταγωνιστικές τιμές, νηση την ύστατη στιγμή πάρει αποφασιστικά μέτρα.

17

18 ρεπορταζ

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Πώς θα λειτουργεί ο κόφτης της κυβέρνησης στους λογαριασμούς του ρεύματος ■ Τι είναι ο νέος αυτοματοποιημένος μηχανισμός που θα υπολογίζει το ύψος της επιδότησης στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος για το πρώτο τρίμηνο του 2022

Της ΜΑΝΤΑΛΕΝΑΣ ΠΙΟΥ

Η

αλματώδης άνοδος της χονδρικής τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος τον Νοέμβριο και η παραμονή των τιμών σε υψηλά επίπεδα στις αρχές Δεκεμβρίου δοκιμάζουν τις αντοχές της επιδοματικής πολιτικής της κυβέρνησης στους λογαριασμούς ρεύματος, προκειμένου να μετριαστούν οι αυξήσεις στην αγορά λιανικής. Ήδη το επίδομα των 39 ευρώ/μήνα, που είχε αποφασιστεί για τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο για όλους τους καταναλωτές στη Χαμηλή Τάση, νοικοκυριά και επιχειρήσεις, δείχνει ότι έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις, αφού έχει υπολογιστεί με τιμή αναφοράς μέσης χονδρικής τιμής ηλεκτρισμού τα 220 ευρώ/MWh, τη στιγμή που η μέση τιμή στην Αγορά Επόμενης Ημέρας διαμορφώθηκε τον Νοέμβριο στα 233,8 ευρώ/ MWh, αυξημένη κατά 18% σε σύγκριση με τα 198,32 ευρώ/

MWh του Οκτωβρίου. Η νέα αύξηση αναμένεται να πυροδοτήσει νέο κύμα ανατιμήσεων στους λογαριασμούς ρεύματος το επόμενο χρονικό διάστημα. Τις πρώτες έξι ημέρες του Δεκεμβρίου η μέση τιμή χονδρικής στην εγχώρια αγορά διαμορφώθηκε στα 226 ευρώ/MWh. Σε πολύ υψηλά επίπεδα κυμαίνονται οι αντίστοιχες τιμές και στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ενέργειας, διαψεύδοντας και τις τελευταίες ελπίδες ότι το όλο φαινόμενο είναι παροδικό. Ακόμα και αν αποκλιμακωθούν οι τιμές, οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι θα διατηρηθούν σε επίπεδα σαφώς υψηλότερα από τα προ κρίσης επίπεδα. Αλλά και η πρόβλεψη για την όποια αποκλιμάκωση αφορά την περίοδο από τον Απρίλιο και μετά, όταν θα περάσει ο χειμώνας και θα «ξεφουσκώσει» η ζήτηση για φυσικό αέριο. Μέχρι τότε, οι τιμές του αερίου, οι τιμές των ρύπων και οι καιρικές συνθήκες θα είναι αυτές που θα καθορίζουν τη νέα

ρεπορταζ 19

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

πραγματικότητα στην αγορά ηλεκτρισμού.

Αυτοματοποιημένος μηχανισμός Δεδομένης της ανοδικής πίεσης και των επιπτώσεων στους λογαριασμούς των καταναλωτών, η κυβέρνηση σχεδιάζει έναν νέο αυτοματοποιημένο μηχανισμό, που θα υπολογίζει το ύψος της επιδότησης στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος για το πρώτο τρίμηνο του 2022 - και ίσως και τους επόμενους μήνες. Το σχέδιο που επεξεργάζονται τα υπουργεία Περιβάλλοντος - Ενέργειας και Οικονομικών είναι ο ορισμός μίας τιμής βάσης όσον αφορά τη χονδρική τιμή του ρεύματος, πέραν της οποίας θα ενεργοποιείται ο νέος μηχανισμός σε συνάρτηση με την τιμή των δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων, προκειμένου να καθοριστεί το περιθώριο επιδότησης. Η εφαρμογή του μέτρου τοποθετείται από τις αρχές του επόμενου έτους, καθώς το υφιστάμενο μέτρο των επιδοτήσεων, που καλύπτει το τετράμηνο Σεπτεμβρίου - Δεκεμβρίου, λήγει στο τέλος του έτους. Για να χρηματοδοτηθεί το επίδομα στους λογαριασμούς ρεύματος στη Χαμηλή Τάση, μεταφέρονται έσοδα από τη διάθεση δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων στο Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης, το οποίο και καταβάλλει το επίδομα.

Έσοδα Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων από τους ρύπους -άνω του 70% το 2020- μεταφερόταν στον Ειδικό Λογαριασμό ΑΠΕ (ΕΛΑΠΕ), από τον οποίο πληρώνονται οι παραγωγοί πράσινης ενέργειας. Φέτος, όμως, σύμφωνα με την υπουργική απόφαση που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ της 19ης/11/21, η εισροή εσόδων από τους ρύπους μειώνεται στο 8%, καθώς η εκτόξευση της τιμής των ρύπων, που τις πρώτες ημέρες του Δεκεμβρίου φλερτάρουν με τα 80 ευρώ/ τόνο (από 25 ευρώ/τόνο τον Νοέμβριο του 2020 και 33 ευρώ/τόνο στις αρχές Ιανουαρίου 2021), σε συνδυασμό με τη μεγάλη άνοδο της χονδρικής τιμής ηλεκτρισμού, επιτρέπουν τη μείωση χωρίς να διαταραχθούν οι πληρωμές στους παραγωγούς ΑΠΕ. Το 69,86% των εσόδων από τις δημοπρασίες ρύπων θα διοχευτευτούν στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ο ΕΛΑΠΕ δείχνει να καταγράφει πλεόνασμα 120 εκατ. ευρώ για το τέλος της χρονιάς, καλύπτοντας το υποχρεωτικό «μαξιλάρι» των 70 εκατ. ευρώ και διαθέτοντας επιπλέον 50 εκατ. ευρώ, που δημιουργούν συνθήκες ασφάλειας για την ομαλή πληρωμή των παραγωγών με ΑΠΕ. Ας σημειωθεί ότι ο ΕΛΑΠΕ αποζημιώνει τους παραγωγούς με ΑΠΕ για τη διαφορά μεταξύ της προκαθορισμένης τιμής που έχει οριστεί ανά τεχνολογία ΑΠΕ και της χονδρικής τιμής αγοράς. Τώρα που η χονδρική είναι κατά πολύ υψηλότερη του μέσου κόστους αποζημίωσης των ΑΠΕ, οι εκροές για τον σκοπό αυτό έχουν μειωθεί.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Η εκτόξευση της τιμής του ηλεκτρισμού έχει αρχίσει να σχηματίζει ρήγματα εντός Ε.Ε. Η πρόταση της Γαλλίας, με την

οποία συμπαρατάχθηκε η Ελλάδα και τρεις ακόμα χώρες για την αποδέσμευση της τιμής λιανικής από την οριακή τιμή, μπορεί να μην πέρασε στο πρόσφατο συμβούλιο των υπουργών Ενέργειας της Ε.Ε., έφερε όμως έναν προβληματισμό. Ουσιαστικά αυτό που ζητούν οι πέντε χώρες είναι η τιμή που πληρώνουν οι καταναλωτές να αντανακλά το μέσο κόστος του ενεργειακού μείγματος κατά την αναλογία των τεχνολογιών παραγωγής. Να διαμορφώνεται όχι μόνον με βάση την τιμή της ακριβότερης συμβατικής μονάδας, αλλά να ενσωματώνει αναλογικά και τις τιμές των άλλων «καυσίμων» ηλεκτροπαραγωγής, των ΑΠΕ και των πυρηνικών. Παρότι εννέα χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Δανίας, έχουν ταχθεί κατά της όποιας μεταρρύθμισης στην αγορά χονδρικής -θέση υπέρ της οποίας τάσσεται και η Κομισιόν, όπως είναι αναμενόμενο,- δεν είναι λίγες οι φωνές ακόμα και στις χώρες αυτές που ζητούν μία μεταρρύθμιση. Οι πιο ηχηρές αντιδράσεις προέρχονται από βιομηχανικούς και επιχειρηματικούς φορείς, που ανησυχούν εντονότατα για τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στην ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους, ειδικότερα όσον αφορά στις εξαγωγές.

Παράπλευρη απώλεια Η άλλη σημαντική «παράπλευρη απώλεια» αφορά τους καταναλωτές και τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στην αγοραστική τους δύναμη και άρα στην κατανάλωση. Παρά τα μέτρα που έχει λάβει κάθε χώρα για τη λιανική -κατά κανόνα επιδόματα ή μείωση φόρων-, είναι προφανές ότι αυξάνει η ενεργειακή φτώχεια και ότι η ακρίβεια αρχίζει να ροκανίζει και τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης. Οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας τροφοδοτούν και τις έντονες πληθωριστικές πιέσεις, απειλώντας να φρενάρουν την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης. Προς το παρόν, πάντως, οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι οι χρηματιστηριακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας λειτουργούν καλά, μεταφέροντας τα κατάλληλα σήματα στην επιχειρηματική κοινότητα, παρά την εκτόξευση του ενεργειακού κόστους σε όλη την Ευρώπη. Η Κομισιόν έχει δεχθεί μόνον κάποιες παρεμβάσεις στο φυσικό αέριο κυρίως όσον αφορά την κεντρική προμήθεια αερίου για όσες χώρες θέλουν να συμμετέχουν σε μία τέτοια κίνηση, καθώς και τα αποθέματα ασφαλείας. Το ζήτημα της κεντρικής, ενιαία προμήθειας αερίου και της αποθεματοποίησης έχει τεθεί στις Βρυξέλλες από τον Ιούνιο και έχει συμπεριληφθεί στην προγραμματισμένη αναθεώρηση του κανονισμού της Ε.Ε. για την αγορά φυσικού αερίου. Ο νέος κανονισμός βελτιώνει την πρόσβαση στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου και περιλαμβάνει διατάξεις που θα επιτρέπουν την από κοινού αγορά αποθεμάτων φυσικού αερίου. Η αναθεώρηση της οδηγίας για το φυσικό αέριο προβλέπει ειδικά μέτρα για την αποθήκευση αερίου, καθώς την καθιστά μέρος της αξιολόγησης κινδύνου για την ασφάλεια του εφοδιασμού, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.

20 αρθρο

Τ

ο 2021 αποδείχθηκε μια ιδιαίτερα σημαντική χρονιά για την Κεφαλαιαγορά τόσο λόγω της εφαρμογής του εκσυγχρονιστικού πλαισίου της εταιρικής διακυβέρνησης στις εισηγμένες εταιρείες όσο και λόγω της αναπτυξιακής τροχιάς της χώρας. Η αναπτυξιακή προοπτική αποτυπώθηκε στην Κεφαλαιαγορά και αξίζει να σημειωθεί ότι εντός του 2021 έχουν εγκριθεί ως τώρα 20 ενημερωτικά δελτία από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για αυξήσεις κεφαλαίου εισηγμένων εταιρειών ή για εκδόσεις εταιρικών ομολόγων που εισάγονται στο Χ.Α., επιτρέποντας την άντληση σχεδόν 6 δισ. κεφαλαίων μέσω του Χρηματιστηρίου. Πρόκειται για πενταπλάσιο αριθμό κεφαλαίων σε σχέση με το 2020 και το 2019. Όσον αφορά το θέμα των ενημερωτικών δελτίων, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς προέβη κατά το 2020 σε μία σειρά ενεργειών για τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου. Με τρεις κανονιστικές αποφάσεις τροποποιήσαμε τις προηγούμενες διαδικασίες μειώνοντας τη γραφειοκρατία, με στόχο την ευκολότερη έγκριση των ενημερωτικών δελτίων. Θεωρώ το 2021 ιδιαίτερη χρονιά για την Κεφαλαιαγορά, επειδή ξεκίνησε η εφαρμογή του νέου νόμου για την εταιρική διακυβέρνηση, ο οποίος υιοθετήθηκε έπειτα από εισήγηση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Οι εισηγμένες εταιρείες λειτουργούν υπό το νέο καθεστώς, το οποίο ενσωματώνει τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές. Είναι ένα σημαντικό βήμα για το σύνολο των εταιρειών και τον μετασχηματισμό τους. Μάλιστα, τους δίνει τη δυνατότητα να θεωρούνται συμμορφούμενες με ένα από τα κριτήρια του τρίπτυχου Περιβάλλον - Κοινωνία - Διακυβέρνηση (γνωστά ως ESG), τα οποία αποτελούν το νέο ζητούμενο από τις εισηγμένες εταιρείες σε συνέχεια της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Πρέπει να τονίσουμε ότι μετά τους νέους στόχους που τέθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη στροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη, οι εισηγμένες εταιρείες καλούνται να ενσωματώσουν στη στρατηγική τους τα κριτήρια Περιβάλλον - Κοινωνία - Διακυβέρνηση. Στόχος της ενσωμάτωσης των κριτηρίων είναι

BUSINESS ENERGY BUSINESSI ENERGY ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ I ΑΠΡΙΛΙΟΣ 20212021

Η ανάπτυξη της οικονομίας περνάει μέσα από την Κεφαλαιαγορά ■ Παραμένουμε προσηλωμένοι στον στόχο μας για εκσυγχρονισμό της αγοράς αποτελεσματικότερη να δημιουργηθούν περιβαλλοντικά και κοινωνικά λειτουργία της Κεφαυπεύθυνες εταιρείες, οι λαιαγοράς, η Επιτροπή οποίες θα συμβάλουν στην σε συνεργασία με τους αντιμετώπιση των κινδύομολόγους μας στην νων από την κλιματική Ε.Ε. προχωρούμε σε αλλαγή αλλά και των κινθέματα που αφορούν δύνων που αφορούν σε στην αναμόρφωση του θέματα κοινωνίας και διπλαισίου για τα ESG και ακυβέρνησης. Ειδικά για στην ενημέρωση των το θέμα της διακυβέρνη- Της ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ συμμετεχόντων στην σης δεν υπάρχουν σήμερα ΛΑΖΑΡΑΚΟΥ* αγορά. Παραμένουμε ομοιόμορφοι κανόνες σε προσηλωμένοι στον ευρωπαϊκό ή διεθνές επίστόχο μας για εκσυγπεδο και γι’ αυτό κάθε εθνική προσπά- χρονισμό της αγοράς. Απαιτείται όμως θεια είναι σημαντική για την πλήρωση ενίσχυση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοτου κριτηρίου περί διακυβέρνησης. Η ράς ώστε να ξεπεράσει τις ευρύτερες ευρωπαϊκή προσπάθεια για τη μετάβα- αγκυλώσεις που υπάρχουν στη νομοση στην πράσινη οικονομία αλλά και θεσία της για επιμέρους θέματα σχετιγια τη χρηματοδότηση της οικονομίας κά με τη στελέχωση και διοικητικά μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, σε συν- θέματα, και να λειτουργήσει όπως οι δυασμό με την ψηφιακή μεταρρύθμιση αντίστοιχες εποπτικές αρχές της Ε.Ε. των επιχειρήσεων, επιτρέπει τη στροφή Λόγω του ιδιαίτερα διεθνοποιημένου της οικονομίας στη βιώσιμη ανάπτυξη. χαρακτήρα του χρηματοπιστωτικού τοΕίμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι μέα και της χρηματοπιστωτικής κρίσης για την ελληνική οικονομία, η οποία των προηγούμενων ετών, το νομοθεμετασχηματίζεται και οι επιχειρήσεις τικό και κανονιστικό πλαίσιο της Κεπρέπει να προετοιμαστούν για τις προ- φαλαιαγοράς έχει αυξηθεί σημαντικά κλήσεις της επόμενης ημέρας ώστε να σε όγκο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεκαταστούν ανταγωνιστικότερες. Αντί- πώς, όχι μόνο οι επιχειρήσεις, αλλά στοιχα και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και οι επόπτες Κεφαλαιαγοράς της Ε.Ε. ως επόπτης έχει σχεδιάσει τον δικό της έχουν κληθεί να προσαρμοστούν στις μετασχηματισμό. Σε συνέχεια αιτήμα- νέες απαιτήσεις. Για τον λόγο αυτόν τός μας, έχει εγκριθεί η χρηματοδότη- και εμείς έχουμε ήδη καταθέσει τις ση από το Ταμείο Ανάκαμψης ώστε να προτάσεις μας αρμοδίως για ενίσχυση προχωρήσει η ψηφιακή της μεταρρύθ- του πλαισίου μας και για ταχύτερη και μιση. Αντίστοιχα, προσαρμόζουμε το επαρκέστερη στελέχωσή μας αντίστοιτρίπτυχο των προτεραιοτήτων μας με χη με αυτή των ομολόγων μας στην βάση τα νέα δεδομένα και την ιεράρ- Ε.Ε. χηση των εποπτών της Κεφαλαιαγοράς Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι σε της Ε.Ε. Εκτός των τριών εθνικών μας μία κρίσιμη συγκυρία, που η ελληνική προτεραιοτήτων (α) αναμόρφωση του οικονομία καλείται να αποδώσει συνεθεσμικού πλαισίου με στόχο τον εκ- χείς υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για συγχρονισμό του, (β) ενίσχυση της να θεραπεύσει τις πληγές της κρίσης, προληπτικής εποπτείας και (γ) αξιοποί- η ελληνική Κεφαλαιαγορά είναι το καηση των νέων τεχνολογιών για την τάλληλο εργαλείο που μπορεί να βοη-

αρθρο 21

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

θήσει ουσιαστικά την ανάπτυξη της χώρας. Η αυξανόμενη κινητικότητα στην ελληνική Κεφαλαιαγορά το τελευταίο χρονικό διάστημα το αποδεικνύει. Συνεπώς, οι προσπάθειες όλων των συμμετεχόντων θα πρέπει να είναι στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού, του

μετασχηματισμού και της προσαρμογής στα νέα δεδομένα και στις νέες απαιτήσεις των αγορών αλλά και του εκάστοτε πλαισίου. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, η εξέλιξη και η προσαρμοστικότητα είναι επίσης μονόδρομος. Οφείλουμε να

κινηθούμε γρήγορα και δυναμικά στον δρόμο αυτό ώστε να επιταχύνουμε την περαιτέρω ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. * Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Μέλος του Management Board της ESMA

Η στρατηγική αναχαίτισης του πληθωρισμού

Α

πό το 1980 και μετά, το ίδιο και αν ξεκινήσουμε από το 1990, ο πληθωρισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ετήσια βάση υποχώρησε συστηματικά και έφτασε τα όρια του αποπληθωρισμού το 2015. Τα επόμενα χρόνια παρέμεινε λίγο κάτω από το 2%, για να υποχωρήσει δραστικά το 2020 με την έξαρση της πανδημίας και τους περιορισμούς μετακινήσεων. Το 2021, σε αντίθεση με την ομαλή άνοδο των τιμών που παρατηρήθηκε το 2016, οι τιμές σημείωσαν ισχυρή άνοδο, που φέρνουν τον ετήσιο πληθωρισμό στο 4,9% τον Νοέμβριο, τιμή που είχαμε να δούμε από το 2008.

Του Θεόδωρου Ν. Κρίντα, PhD, CIIA*

Πώς ξεκίνησε Ο πληθωρισμός ενισχύεται είτε από την πλευρά της ζήτησης είτε λόγω περιορισμών στην προσφορά, και το τελευταίο δωδεκάμηνο συνέβησαν και τα δύο. Η έξαρση της πανδημίας και τα lockdowns περιόρισαν δραστικά τη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ οδήγησαν πολλές βιομηχανίες να προσαρμόσουν την παραγωγή σε πολύ κατώτερα επίπεδα, από τα οποία δεν επανέρχονται με το «γύρισμα» του κλειδιού. Ταυτόχρονα, η υποστήριξη από τις κυβερνήσεις, που πολύ σωστά παρασχέθηκε, δημιούργησε ένα αποθεματικό στους καταναλωτές που είχαμε να παρατηρήσουμε αρκετά χρόνια. Με την ομαλοποίηση της αγοράς η ζήτηση επέστρεψε και μάλιστα ισχυρότερη, ενώ από την άλλη πλευρά η παραγωγή χρειαζόταν, και χρειάζεται, χρόνο για να επανέλθει στα επίπεδα του 2019. Έτσι, οι τιμές της ενέργειας, των μεταχειρισμένων αυτοκινήτων (έχουμε ακόμα δυσκολίες στην παραγωγή νέων που να καλύπτει τη ζήτηση), αλλά και των τροφίμων (με την εστίαση σε λειτουργία) σημείωσαν ισχυρή άνοδο. Καταλαβαίνουμε ότι το κόστος για τα νοικοκυριά αυξάνεται και σταδιακά θα δούμε την πίεση για την αύξηση των μισθών.

Οι προσδοκίες Ερχόμενοι από μια τριακονταετή πτωτική πορεία του πληθωρισμού και αρκετά χρόνια που ο πληθωρισμός δεν αποτέλεσε καν θέμα, υπάρχουν γενιές που έχουν μικρή ή καθόλου αίσθηση των επιπτώσεών του. Από την άλλη, η τεράστια ρευστότητα που προσφέρθηκε στην αγορά αποτέλεσε ικανό «καύσιμο» για την ανοδική πορεία των αγορών που βρίσκονται σήμερα σε ιστορικά υψηλά. Αυτά τα επίπεδα δημιουργούν προσδοκίες για τα αποτελέσματα των εταιρειών τα επόμενα χρόνια, που σημαίνει ότι οι περισσότερες εταιρείες θα πρέπει να αιτιολογήσουν

τις αποτιμήσεις τους και αν αντιμετωπίζουν αυξημένα κόστη αργά ή γρήγορα θα… αυξήσουν τις τιμές. Στο σημείο αυτό θα έχει σημασία η αντίδραση της κεντρικής τράπεζας στο νέο περιβάλλον, καθώς μια ισχυρή αύξηση των επιτοκίων θα έχει αρνητική επίδραση και στις δύο πλευρές της εξίσωσης. Από την άλλη, γενικευμένες αυξήσεις στις αμοιβές θα ενισχύσουν τις πληθωριστικές πιέσεις, που με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν έναν φαύλο κύκλο. Στο παρελθόν έχουν δοκιμαστεί μοντέλα που από τη μία περιορίζεται η ζήτηση γενικά και από την άλλη υποστηρίζονται τα χαμηλά εισοδήματα με στοχευμένες πολιτικές.

Υπάρχει λύση; Κάθε φορά που βρίσκομαι αντιμέτωπος με ένα τόσο πολύπλοκο πρόβλημα έχω την ίδια αίσθηση με τα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια. Τότε που δεν πολυκαταλαβαίναμε τις πραγματικές επιπτώσεις ενός φαινόμενου και μέναμε στις «γρήγορες» λύσεις. Σήμερα, με αρκετές δεκαετίες εμπειρίας, προσπαθώ να το προσεγγίσω μεθοδικά. Ο πληθωρισμός δημιουργεί προβλήματα βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και, αν δεν το διαχειριστούμε σοβαρά, μακροπρόθεσμα. Βραχυπρόθεσμα η άνοδος των τιμών πιέζει για άμεση κατανάλωση και αγορές διαρκών καταναλωτικών αγαθών που χάνουν την αξία τους με μικρότερη ταχύτητα. Μεσοπρόθεσμα διαμορφώνει ένα διαφορετικό σκηνικό για την οικονομία. Οδηγεί σε μεγαλύτερες επενδύσεις, αυξημένο κόστος δανεισμού, μικρότερες αποτιμήσεις και αρκετές φορές σε αύξηση της απασχόλησης. Πιστεύω πως μεταξύ λίγων μηνών και δύο ετών, το πρόβλημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ώστε να μη γίνει μόνιμο. Αυτό απαιτεί τον συντονισμό όλων. Πρέπει να καταλάβουμε ότι πληθωρισμός σημαίνει αλλαγή συνθηκών. Άρα θα πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε αλλάζοντας λίγο συνήθειες. Όλοι μαζί. Θα πρέπει να υποστηρίξουμε τις σωστές πολιτικές, να μην τις υποδαυλίσουμε. Κατά τη διάρκεια του lockdown αυξήθηκαν οι αποταμιεύσεις, και εδώ και κάποιους μήνες η κατανάλωση. Θα πρέπει να βρούμε μια νέα ισορροπία. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

(*) Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων), Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)

22 οικονομια

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Ποντάροντας στην αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας το 2022 ■ Και στο βάθος… εκλογές την άνοιξη Του ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Τ

ο στοίχημα αναβάθμισης της ελληνικής οικονομίας και βεβαίως του αξιόχρεου από τους οίκους αξιολόγησης αναμένεται ότι θα είναι το play του 2022 στο Χρηματιστήριο. Ήδη η Moody’s έχει αφήσει να εννοηθεί ότι κινείται προς την κατεύθυνση αυτή. Fitch και S&P έχουν βελτιώσει το αξιόχρεο της Ελλάδας κατά μία μονάδα και έχουν μετατοπίσει τις προοπτικές της οικονομίας από ουδέτερες, σε θετικές. Ταυτόχρονα, παρά τις διαψεύσεις εκ μέρους της κυβέρνησης, πληροφορίες αναφέρουν ότι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δεν θα απέκλειε σενάριο προσφυ-

γής στις κάλπες μεταξύ Μαρτίου - Μαΐου 2022, μόνο και μόνο για να «κάψει» την απλή αναλογική και, εφόσον όλα πάνε κατ’ ευχήν, να κερδίσει τις δεύτερες εκλογές που θα πραγματοποιηθούν αμέσως μετά. Το στοίχημα της αγοράς και αυτό που βασικά πρόκειται να επαναπροσδιορίσει το Χ.Α. ως επενδυτικό προορισμό για την αγορά μετοχών είναι ότι η Ελλάδα αναμένεται να βγει ευνοημένη από τις συζητήσεις που θα εκκινήσουν στο Eurogroup και αναμένεται να ολοκληρωθούν τον προσεχή Μάρτιο για την αλλαγή του συμφώνου σταθερότητας. Το πλεόνασμα 3% που είχε υπογράψει ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να θεωρείται παρελθόν, υποστηρίζουν πηγές του οικονομικού επιτελείου. Ένα τέτοιο ποσοστό πρωτο-

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

γενούς πλεονάσματος δεν μπορεί να επιτρέψει σοβαρούς αναπτυξιακούς ρυθμούς για την οικονομία μιας χώρας που βίωσε δύο κρίσεις διαδοχικά, οικονομική και υγειονομική. Η αγορά θα κληθεί να προεξοφλήσει πρωτογενή πλεονάσματα κάτω του 2% και χρέος προς ΑΕΠ στο 100% από 60% που προβλέπεται σήμερα. Όλα αυτά αναμένεται να συμπέσουν με την τοποθέτηση νέου επικεφαλής στον όμιλο της ΕΧΑΕ. Ο κ. Σωκράτης Λαζαρίδης είναι ο απερχόμενος πρόεδρος που εδώ και 12 χρόνια δεν έδωσε την απαιτούμενη πνοή στην εγχώρια χρηματιστηριακή αγορά. Δεκάδες εταιρείες διαγράφηκαν ή απλώς έφυγαν από το Χ.Α. μειώνοντας τις επενδυτικές επιλογές και χωρίς κανένα σχέδιο ή marketing plan για την αντικατάστασή τους. Πλέον, χρηματιστηριακοί παράγοντες θεωρούν ότι το τιμόνι της αγοράς θα πρέπει να αναλάβει ένας σύγχρονος μάνατζερ, φιλικός και ανοιχτόμυαλος σε νέες ιδέες, όταν είναι γνωστό ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των αγορών κορυφώνεται, από τη στιγμή που μέσω κινητού τηλεφώνου κι ενός τραπεζικού λογαριασμού μπορείς να αγοράσεις μετοχές, εμπορεύματα, ομόλογα και… bitcoin με ένα «κλικ» και χωρίς προμήθεια! Στο λυκόφως της νέας χρονιάς, το ελληνικό Χρηματιστήριο συνεχίζει με την ασύμμετρη συμπεριφορά του, συγχρονιζόμενο με την υποχώρηση των διεθνών αγορών, αλλά δυσκολευόμενο στην ανοδική κίνηση, καθώς οι συναλλαγές είναι μειωμένες λόγω της μικρότερης συμμετοχής επενδυτών εξωτερικού, αφού οι θεσμικοί επενδυτές «έκλεισαν» τα βιβλία τους στο τέλος Νοεμβρίου. Ο δεκαπλασιασμός της καθαρής κερδοφορίας των εισηγμένων μη τραπεζικών εταιρειών, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του 9μηνου (2,35 δισ. ευρώ από 230,9 εκατ. ευρώ στο 9μηνο 2020), προσπεράστηκε. Ακόμη και το +13,4% του ΑΕΠ στο 3ο τρίμηνο 2021 έναντι του αντιστοίχου για το 2020, που σε μεγάλο βαθμό εξηγείται από τις αυξημένες ταξιδιωτικές εισπράξεις, δεν είχε τον αναμενόμενο απόηχο, παρά το γεγονός ότι η εκτίμηση για επίδοση +8% στο ΑΕΠ στο τέλος του έτους είναι πλέον ρεαλιστική. Με τον Γ.Δ. να πετυχαίνει τελικά την υπέρβαση των 880 μονάδων, φλερτάροντας για μία ακόμη φορά με τις 900 μονάδες. Ίσως υπάρχει ακόμη χρόνος για να λάβει λίγα περισσότερα δώρα (Santa Clauss gifts) η πολύ-

οικονομια 23

παθη ελληνική αγορά και -ποιος ξέρει; - να προετοιμαστεί για το January effect. Οι επενδυτές, πάντως, λαμβάνουν σοβαρά γεγονότα που επιδρούν ανασταλτικά στις αγορές (σ.σ.: οι οποίες προέρχονται από ισχυρό ράλι το 2021), ότι η μετάλλαξη Ομικρον και ο επίμονος πληθωρισμός διαμορφώνουν δεδομένα που επαναφέρουν τον σκεπτικισμό για τον βηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας και το 2022. Οι επιστήμονες ζητούν εύλογο χρόνο για να αξιολογήσουν την επικινδυνότητά της και επί του παρόντος διατυπώνουν μόνο τις εκτιμήσεις τους, με τις κυβερνήσεις του πλανήτη να διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της υποτροπιάζουσας υγειονομικής κρίσης. Την ίδια ώρα, τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας ίσως αυξηθούν, ιδιαίτερα στα κινεζικά λιμάνια, με την κινεζική οικονομία -λοκομοτίβα για την παγκόσμια οικονομία- να επιβραδύνει τη μεγέθυνσή της στο τέλος του 2021. Παράλληλα, η ρητορική του Τζέρομ Πάουελ για τον πληθωρισμό αλλάζει, αποδεχόμενος τελικά ότι η διατήρησή του σε υψηλά επίπεδα αποτελεί ένα μακροοικονομικό πρόβλημα, με το οποίο η Federal πρέπει να ασχοληθεί. Είναι επομένως σαφές ότι οι αποφάσεις της 15ης Δεκεμβρίου θα έχουν αναφορές στη νέα νομισματική πολιτική που θα ξεκινήσει το 2022 και θα περιλάβει πιθανότατα νέα, μη μηδενικά επιτόκια. Μένει να δούμε ποια θα είναι η πολιτική της ΕΚΤ την επόμενη ημέρα, που ακόμη διατείνεται ότι και το 2022 θα διατηρήσει μηδενικά επιτόκια. Την ίδια ώρα, μια πολιτική θετικών επιτοκίων της Federal θα ενδυναμώσει το δολάριο και θα πλήξει τις ευάλωτες αναδυόμενες οικονομίες, λόγω της φυγής κεφαλαίων από αυτές προς τα μητροπολιτικά κέντρα. Τα δεδομένα αυτά οδηγούν σε αναταράξεις την παγκόσμια οικονομία, βραχυχρόνια, χωρίς ωστόσο να καταγράφουν σημαντική υποχώρηση. Αντιθέτως, μάλιστα, η διατήρηση της αισιοδοξίας σε σχέση με τη σύντομη υπέρβαση των δυσκολιών από την υγειονομική κρίση, με τις συνθήκες ζήτησης να παραμένουν σε ικανοποιητικά επίπεδα, επαναφέρει τη δυναμική των δεικτών σε ανοδική κατεύθυνση, ξεπερνώντας το πρόσκαιρο σοκ της 26ης Νοεμβρίου που οδήγησε σε μειωμένες θέσεις εργασίας στην αμερικανική οικονομία τον Νοέμβριο (+210.000 έναντι αναμενόμενων 573.000 θέσεων).

24 θεμα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Δημήτρης Κοντομηνάς

Η πολυσχιδής επιχειρηματική και κοινωνική ζωή, και η «επισπεύδουσα Eurobank» Toυ ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Σ

το σφυρί βγαίνουν ένα προς ένα τα περιουσιακά στοιχεία του άλλοτε κραταιού επιχειρηματία Δημήτρη Κοντομηνά, μια περιουσία που με τόσο κόπο, προσπάθεια και υπομονή έφτασε στο απόγειό της με τον έλεγχο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, επέκτασης στον χώρο του θεάματος και γιγάντωσης παρά τα χρόνια της κρίσης, με σκιές ενεργής ανάμειξης στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Πλέον οι τράπεζες, και ειδικότερα η Eurobank, αποκτούν ένα προς ένα τα αποκτήματα του άλλοτε πολυσχιδούς επιχειρηματία. Επιχειρήσεις, εκτός από τις ασφάλειες, τις οποίες ξεκίνησε εκκινώντας από μία λαϊκή και συνάμα ιστορική συνοικία του κέντρου της Αθήνας, τον Κολωνό, με τον ίδιο να φτάνει μάλιστα στο σημείο, στις αρχές της 10ετίας του ’60, να κοροϊδεύει τους φίλους του που έβρισκαν δουλειά και αποκούμπι στο Δημόσιο, ώστε να τον ακολουθήσουν στις επιχειρήσεις που ονειρευόταν ότι μια μέρα θα στήσει και θα μεγαλουργήσει. Όπως κι έγινε. Από τα κοσμικά σαλόνια, τα ακριβά πάρτι, τα καλοπληρωμένα γούστα για τον ίδιο και τις συντροφιές του στην επισπεύδουσα Eurobank, είναι κάτι περισσότερο από ένα τσιγάρο δρόμος… Στο μεσοδιάστημα ήταν η Ιντεραμέρικαν, οι πρακτορεύσεις ασφαλίσεων, ο Alpha, τα «χαρτζιλίκια» σε μεγαλοδημοσιογράφους που πόνταραν στην ανάμειξη Κοντομηνά στα media στα τέλη της 10ετίας του ’90, η πώληση του Alpha και εν συνεχεία η επαναγορά του, η Μύκονος, οι έκτακτες εμφανίσεις σε εκπομπές καλλίπυγων τηλεπαρουσιαστριών και στη συνέχεια τα προβλήματα υγείας. Όπως ο κύκλος μιας ζωής που η πλειονότητα των πολιτών δεν μπορεί να φανταστεί… Ο Δημήτρης Κοντομηνάς έχτισε με την οξύνοια και την προνοητικότητά του μια δαιδαλώδη επιχειρηματική αυτοκρατορία αξίας δισεκατομμυρίων, με επιτυχημένα deals εξαγορών, εκποιήσεων και επαναγορών. Στην πολύχρονη επιχειρηματική του διαδρομή αποκόμισε πολλά, αλλά σπατάλησε εξίσου αρκετά. Σήμερα κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι έχει απομείνει σε έναν άνθρωπο που υπήρξε επί δεκαετίες large και ξόδευε αφειδώς στις χρυσές εποχές των ΜΜΕ. Ειδικά στον τηλεοπτικό Alpha, τον οποίο αγόρασε, μεταπώλησε στους Γερμανούς του RTL, επαναγόρασε και στη συνέχεια η κόρη του Μαρία πούλησε εκ νέου στην οικογένεια Βαρδινογιάννη, η τηλεοπτική πιάτσα κρίνει ότι σπατάλησε πολλά εκατομμύρια ευρώ σε ακριβά προγράμματα και μισθούς διάσημων στελεχών χωρίς ανταπόδοση. Ωστόσο, στις αρχές του νέου αιώνα μόνο από την πώληση της Interamerican και της Nova Bank ο Δημήτρης Κοντομηνάς είχε αποκομίσει σε ρευστό και μετοχές περίπου 1,3 δισ. ευρώ.

Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, όμως, όπως κρίνεται από την αγορά, αυτή η περιουσία έχει συρρικνωθεί σε μεγάλο βαθμό. Ίσως να έχει εξαϋλωθεί οριστικά. Ενδεχομένως ο πολυμήχανος επιχειρηματίας Δημήτρης Κοντομηνάς δεν εκτίμησε σωστά τις καταστάσεις της εποχής και προέβη σε άστοχες και αμφιλεγόμενες επενδυτικές τοποθετήσεις στο εξωτερικό. Μόλις το καλοκαίρι που μας πέρασε η Eurobank απέκτησε μεγάλο μέρος της εισηγμένης Ιντερτέκ της τάξης του 29,48%, ποσοστό το οποίο ανήκε στον Δημήτρη Κοντομηνά. Η συναλλαγή ήταν αξίας 1,9 εκατ. ευρώ και αποτελούσε ενέχυρο για παλαιότερο μετοχοδάνειο που είχε λάβει ο επιχειρηματίας. Στην ίδια τράπεζα, σύμφωνα με πληροφορίες, πέρασαν και τα ιστορικά Village. Όπως έγινε γνωστό, η Eurobank ως επισπεύδουσα έβγαλε στις 31 Ιουλίου σε πλειστηριασμό τις μετοχές της Village, χωρίς να δεχθεί προσφορά από τρίτο. Έτσι, τις απέκτησε η ίδια στην τιμή πρώτης προσφοράς (σχεδόν 1 εκατ. ευρώ). Μάλιστα, ταξινόμησε το 100% της Village στα κατεχόμενα προς πώληση περιουσιακά στοιχεία. Να σημειωθεί ότι η κατάσταση της υγείας του Δημήτρη Κοντομηνά είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη και νοσηλεύεται στο «Υγεία». Σύμφωνα με ιατρικές πηγές, ο οργανισμός του δείχνει αρκετά επιβαρυμένος σε πολλά επίπεδα, καθώς, εκτός από τα οργανικά προβλήματα, φέρεται να παρουσιάζει περιστασιακά και νοητική εξασθένηση.

θεμα 25

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Τoυ ΤΑΣΟΥ φραγκουλη

Σ

ε συμφωνία με την Italgas, για την απόκτηση ποσοστού άνω του 10% στη ΔΕΠΑ Υποδομών, το οποίο μπορεί να είναι κοντά στο 20%, έχει καταλήξει, σύμφωνα με πληροφορίες, ο όμιλος Κοπελούζου, μέσω της Damco Energy. Tην ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές η συμφωνία δεν είχε ανακοινωθεί επίσημα. Ο όμιλος Κοπελούζου επενδύει συστηματικά στις υποδομές, αποκτώντας μειοψηφικές στρατηγικές συμμετοχές σε δίκτυα διανομής αερίου. Η ΔΕΠΑ Υποδομών διαθέτει τα δίκτυα μέσης και χαμηλής τάσης φυσικού αερίου, ενώ υπενθυμίζεται ότι ο όμιλος Κοπελούζου, μέσω της Damco Energy, απέκτησε τον Ιανουάριο του 2020 το 10% της κοινοπραξίας Senflouga, που ανήκει στην επίσης ιταλική Snam. Υπενθυμίζεται ότι τον Δεκέμβριο του 2018 η Senfluga είχε αποκτήσει έπειτα από διεθνή διαγωνισμό ποσοστό 66% των μετοχών της ΔΕΣΦΑ. Την Παρασκευή 10/11 επρόκειτο να υπογραφεί με την ιταλική εταιρεία η σύμβαση αγοραπωλησίας για τη μεταβίβαση του 100% της ΔΕΠΑ Υποδομών στην Italgas από το ΤΑΙΠΕΔ που κατέχει το 65% και τα ΕΛΠΕ στα οποία ανήκει το υπόλοιπο 35%, καθώς έχει ήδη ολοκληρωθεί ο προσυμβατικός έλεγχος από το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Tο κλείσιμο της οικονομικής συναλλαγής, ώστε οι μετοχές του ΤΑΙΠΕΔ (65%) και των ΕΛΠΕ (35%) να περιέλθουν στην Italgas, εκτιμάται ότι θα γίνει στις αρχές του 2022, όταν θα έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία πιστοποίησης από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και θα έχει ληφθεί η έγκριση από την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Υπενθυμίζεται ότι για την απόκτηση της ελληνικής εταιρείας το τίμημα από την Italgas άγγιξε τα 733 εκατ. ευρώ. Η Italgas, ένας από τους μεγαλύτερους διαχειριστές δικτύων αερίου στην Ευρώπη, αποτελεί εχέγγυο για την περαιτέρω ανάπτυξη της ΔΕΠΑ Υποδομών. Γεγονός που αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την περαιτέρω διείσδυση του φυσικού αερίου στη χώρα μας - με δεδομένο ότι μόνο μέσω της θυγατρικής της ΔΕΔΑ, η ΔΕΠΑ Υποδομών δρομολογεί την «άφι-

Δημήτρης Κοπελούζος

Με 10% στη ΔΕΠΑ Υποδομών κατόπιν συμφωνίας με την Italgas ■ Ο όμιλος Κοπελούζου επενδύει συστηματικά στις υποδομές

ξη» του καυσίμου σε 39 επιπλέον πόλεις, σε 7 ελληνικές περιφέρειες.

Επενδύσεις 1,1 δισ. έως το 2030 Ο διευθύνων σύμβουλος της Italgas, Paolo Gallo, σε ενημέρωση αναλυτών τόνισε πως η δραστηριότητα της ΔΕΠΑ Υποδομών ταιριάζει απόλυτα στο μακροπρόθεσμο στρατηγικό όραμα της Italgas, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία για μεταφορά στη χώρα μας των βέλτιστων δυνατοτήτων ψηφιοποίησης, ώστε να υποστηριχθεί η ενεργειακή μετάβαση. Σύμφωνα με τη διοίκηση της Italgas, την περίοδο 2022-2030 οι επενδύσεις της ΔΕΠΑ Υποδομών θα ανέλθουν σε 1,1 δισ. ευρώ.

Με τα κεφάλαια αυτά, το μήκος των δικτύων διανομής θα αυξηθεί στα 11.500 χλμ. το 2030, από τα 6.875 χλμ. στο τέλος του 2022. Επίσης, τα σημεία παράδοσης θα ξεπεράσουν τα 1.050 το 2030, από 509 το 2020. Υπενθυμίζεται ότι στο χαρτοφυλάκιο της ΔΕΠΑ Υποδομών υπάγεται το 100% της ΕΔΑ Αττικής, το 100% της ΔΕΔΑ, καθώς και το 51% της ΕΔΑ ΘΕΣΣ. Επίσης, μέσω παράλληλης διαδικασίας, στην Italgas περιήλθε και το υπόλοιπο 49% της Εταιρείας Διαχείρισης των δικτύων διανομής Θεσσαλονίκης - Θεσσαλίας, με βάση τη σχετική «φόρμουλα» στην οποία είχαν συμφωνήσει το ΤΑΙΠΕΔ με την προηγούμενη κάτοχο του μειοψηφικού μεριδίου, την επίσης ιταλική Eni Gas e Luce.

26 θεμα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Ο αλευροβιομήχανος, το private banking της Credit Suisse και η μικρή Όλγα…

Toυ ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Σ

χεδόν ένας μήνας έχει περάσει από το τραγικό συμβάν, τον εγκλωβισμό της άτυχης μικρής Όλγας, 8 ετών, στη σιδερόφρακτη κυλιόμενη βαριά πόρτα των Κυλινδρόμυλων Κ. Σαραντόπουλος. Ούτε μία εβδομάδα δεν πέρασε από το δημοσίευμα του mononews.gr για τη στάση του μεγαλομετόχου του ομώνυμου Κυλινδρόμυλου, η οποία κρίνεται από εχθρούς και φίλους στην αγορά ως ηθικά ελεγκτέα, και μόλις λίγες ημέρες από την αποστολή ενός νομικού κειμένου το οποίο έφερε τον τίτλο «ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ». Στην οποία έλεγε, εν ολίγοις, ότι για να ζητήσει συγγνώμη ο επιχειρηματίας, που σπιλώνει το όνομα μιας ιστορικής αλευροβιομηχανίας, με την αδιάφορη στάση του, θα πρέπει να ολοκληρωθεί η προκαταρκτική διερεύνηση της υπόθεσης θανάτου της μικρής Όλγας. Άλλη μία αντίφαση του ανθρώπου Κώστα Σαραντόπουλου είναι ότι ακριβώς έξω από το εργοστάσιο υπάρχει μία μικρή εκκλησία. Είναι να απορεί κανείς αν αισθάνθηκε την ανάγκη μετά το περιστατικό να μπει μέσα για να ανάψει ένα κερί… Προφανώς ο κ. Σαραντόπουλος θα πρέπει να ανάψει πολλά κεριά στο εγγύς μέλλον… Ίσως γιατί είναι η μόνη αλευροβιομηχανία που εμφάνισε στο 9μηνο της τρέχουσας χρήσης και ζημιές στα EBITDA 614.000 ευρώ και πτώση 20,8% στις πωλήσεις, όταν ο Λούλης, για παράδειγμα, εμφάνισε αύξηση τζίρου, αλλά μείωση κερδών. Από το 2019, μετά τις επίμονες ερωτήσεις των μετόχων για το αν θα προβεί σε αύξηση κεφαλαίου η εταιρεία, ο κ. Σαραντόπουλος περί άλλα τύρβαζε. Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να βγάλει χρήματα από την τσέπη. Ο ίδιος εμφανίζεται με 50,19% στο μετοχικό κεφάλαιο. Ποσοστό 26,27% ελέγχει η Credit Suisse Group. Πρόκειται για μία συναλλαγή που είχε κατά το παρελθόν ο κ. Σαραντόπουλος ή κάποιο μέλος του οικογενειακού περιβάλλοντός του με το private banking του ελβετικού τραπεζικού κολοσσού. Δηλαδή πίσω από αυτό το ποσοστό βρίσκεται και πάλι ο αλευροβιομήχανος. Που σημαίνει ότι σε μία αύξηση κεφαλαίου ο κ. Σαραντόπουλος θα πρέπει να καλύψει σχεδόν το 77% αυτής. Το υπόλοιπο; Από τη διά ζώσης γενική συνέλευση που είχε γίνει τελευταία φορά το 2019, εκτός από το προσωπικό της εταιρείας, κάποιους δημοσιογράφους και τη διοίκηση, δύσκολα συναντούσες κάποιον άλλο... Ο κ. Σαραντόπουλος θα χρειαστεί κερί και για έναν ακόμα λόγο. Αυτόν που γράφει στα σχόλια των οικονομικών αποτελεσμάτων 9μήνου. «Η σημαντική αύξηση της τιμής των σιτηρών», γράφει, «καθώς επίσης και η αύξηση του κόστους παραγωγής και του κόστους μεταφοράς λόγω της ενεργειακής κρίσης διεθνώς, δημιούργησε αναταραχή στην αγορά των αλεύρων και οδήγησε σε αύξηση του ανταγωνισμού και συμπίεση των περιθωρίων.

Το τελευταίο τρίμηνο της τρέχουσας χρήσης εντάθηκε η σφοδρότητα του 4ου κύματος της πανδημίας και αυξήθηκαν τα περιοριστικά μέτρα που πλήττουν, εκτός των άλλων, τον τουρισμό και την εστίαση, γεγονός που, σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση, θα έχει κατά την εκτίμηση της Διοίκησης αρνητικές επιπτώσεις και στο 2022, οι οποίες θα ενταθούν από τη συνεχιζόμενη αύξηση στις διεθνείς τιμές των σιτηρών». Απλώς κάποιος να τον ενημερώσει ότι ο τουρισμός φέτος πήγε καλύτερα από πέρσι και σε πολλές περιοχές καλύτερα και από το 2019, ενώ του χρόνου αναμένεται να επισκεφτούν τη χώρα περισσότερα από 30 εκατ. τουρίστες. Όμως, ο κ. Σαραντόπουλος εκτιμά ότι το 2022 θα συνεχιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις στην εταιρεία του…Το 2022 ο κ. Σαραντόπουλος κλείνει 10 χρόνια στη θέση του προέδρου του Δ.Σ. της εταιρείας του. Ενώ η κοινωνία και η αγορά περιμένουν ακόμα τη συγγνώμη και συνάμα τη δήλωση αποτροπιασμού του για το γεγονός ότι το 8χρονο κοριτσάκι ψυχορραγούσε σφηνωμένο στην πόρτα του εργοστασίου του, όλοι θυμούνται τα μετοχοδάνεια και τα μπες βγες στο Χρηματιστήριο, στις… «ημέρες ΠΑΣΟΚ» για την αγορά, το 1999 και την πρώτη 10ετία του 21ου αιώνα. Ουδείς γνωρίζει αν δρούσε μόνος του ή υπό τις διδαχές του αείμνηστου sir Thomas, την αδελφή του οποίου είχε νυμφευτεί. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα μετοχοδάνεια από την παλιά Αγροτική Τράπεζα; Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα χρηματιστηριακά παιχνίδια της εποχής που έκα-

θεμα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ψαν μυημένους και μη; Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα άλματα σε Κλωνατέξ, Κλωστήρια Ναούσης, Δούδος, Φάνκο; Πλέον αυτά ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Το 2022 φέρνει, όμως, σφόδρα τις μνήμες και τις θύμησες του παρελθόντος. Και η μοίρα σε καλεί να περάσεις από το ταμείο. Μπορεί να μην επιλέξει για τις γιορτές των Χριστουγέννων τη βίλα στο Πόρτο Χέλι, αλλά η ενδοσκόπηση είναι χρήσιμη τέτοιες μέρες κάθε χρόνο. Και πώς να μη συμβεί αυτό, όταν ενώ συμπληρώνονται 10 χρόνια στο τιμόνι της αλευροβιομηχανίας, στις 23 Φεβρουαρίου εκπλειστηριάζεται έκταση-φιλέτο 77 στρεμμάτων στη Μύκονο, στην οποία συμμετέχει μέσω προσωπικής εταιρείας. Τρία χρόνια πριν ο Γιώργος Παπανδρέου υπογράψει το πρώτο μνημόνιο για τη χώρα, το 2007, τα αδέλφια Γιάννης, Αθανάσιος (Νάσος) και Δημήτρης-Ευγένιος Περρωτής, καθώς και ο Κωνσταντίνος Σαραντόπουλος προχώρησαν στη σύσταση τριών εταιρειών τουριστικών, ξενοδοχειακών, αναπτυξιακών, οικοδομικών και κτηματικών υπηρεσιών με τις επωνυμίες Εκτακτον 1, Εκτακτον 2 και Εκτακτον 3. Οι τρεις εταιρείες συστάθηκαν στις 23 Ιουλίου του 2007 με έδρα στη Σέκερη 4 στην Αθήνα. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 30 Ιουλίου, συμφωνήθηκε η σύναψη κοινών ομολογιακών δανείων, ύψους 7,24 εκατ. και 3,76 εκατ. ευρώ. Στις 31 Ιουλίου, μέσω των εταιρειών αυτών έγινε η εξαγορά επτά οικοπέδων που βρίσκονται στη θέση Κούνδουρος - Ακρωτήρι Αγράρι της Μυκόνου και ανήκαν στη γνωστή κατασκευαστική εταιρεία ΕΚΕΡ Α.Ε. Τα δάνεια δεν πληρώθηκαν, με αποτέλεσμα τον Ιούλιο που μας πέρασε να γίνει η κατάσχεση των «φιλέτων» στη Μύκονο, ενώ οι πλειστηριασμοί έχουν προγραμματιστεί για τις 23 Φεβρουαρίου 2022. Στους επτά πλειστηριασμούς οφειλέτες είναι οι εταιρείες Εκτακτον, ενώ οι Κωνσταντίνος Σαραντόπουλος, Γιάννης και Δημήτριος-Ευγένιος Περρωτής νομιμοποιούνται παθητικά -σε διαφορετικό βαθμό, κατά περίπτωση- ως τρίτοι κύριοι των ενυπόθηκων ακινήτων, δεδομένου ότι χορήγησαν υποθήκες (τον Σεπτέμβριο του 2009) ποσού 9,412 εκατ. και 4,888 εκατ. ευρώ προς εξασφάλιση των απαιτήσεων κατά των εταιρικών σχημάτων. Να ένας ακόμα λόγος για το κεράκι που λέγαμε…

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΣΣΗΣ

Παραμένει ο στόχος για ετήσια EBITDA 850 εκατ. ευρώ ■ Αντοχές στην ενεργειακή καταιγίδα Του ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Θ

ετικά αντιμετωπίστηκαν από τους αναλυτές οι επιδόσεις της ΔΕΗ στο εννεάμηνο, δεδομένης της εξαιρετικά δύσκολης συγκυρίας εν μέσω ενεργειακής κρίσης και εκτόξευσης των τιμών χονδρεμπορικής.Το «B.E.» παρακολούθησε την ενημέρωση των αναλυτών. Απαντώντας σε ερωτήσεις τους, ο πρόεδρος της ΔΕΗ Γιώργος Στάσσης επανέλαβε ότι ο στόχος για τα EBΙTDA του 2021 είναι να διαμορφωθούν στα περσινά επίπεδα των 850 εκατ. ευρώ, επισημαίνοντας πως, όπως είχε πει, η φετινή χρονιά θα είναι έτος σταθεροποίησης. Το τρίτο τρίμηνο, σημειώνεται από πηγές της εταιρείας, είναι το δυσκολότερο της φετινής χρονιάς, αφού είχαν ξεκινήσει η ενεργειακή κρίση και τα υψηλά κόστη χονδρεμπορικής και ρύπων χωρίς να αποτυπώνεται η αύξηση του EBITDA από την εφαρμογή της ρήτρας αναπροσαρμογής που θα φανεί στο επόμενο τρίμηνο. Όπως απάντησε ο πρόεδρος της εταιρείας σε ερωτήσεις αναλυτών, οι αλλαγές στις ταρίφες της μέσης τάσης θα έχουν επίπτωση στα μεγέθη της ΔΕΗ τον Δεκέμβριο. Επίσης, σχετικά με τις μεταβιβάσεις γης στις λιγνιτικές περιοχές είπε ότι όταν ολοκληρωθούν, θα υπάρξει αντιστροφή προβλέψεων. Συνολικά, κατά το εννεάμηνο, η εταιρεία επέδειξε αντοχές στην ενεργειακή καταιγίδα. Με επαναλαμβανόμενα EBITDA ύψους 626,5 εκατ. ευρώ στο εννεάμηνο του 2021 από 696 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020 και το αντίστοιχο περιθώριο να διαμορφώνεται σε 16,9% από 19,8%, απέδειξε ότι κατάφερε να αντεπεξέλθει στην πολύ απαιτητική συγκυρία. Ωστόσο, οι αυξημένες δαπάνες λόγω της ανόδου των τιμών φυσικού αερίου και δικαιωμάτων εκπομπών CO2 και συνακόλουθα και των τιμών της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας επηρέασαν αρνητικά τη λειτουργική κερδοφορία της δραστηριότητας της εμπορίας, με αποτέλεσμα στο γ’ τρίμηνο του 2021 το EBITDA σε επαναλαμβανόμενη βάση να διαμορφωθεί σε 155 εκατ. ευρώ έναντι 238,7 εκατ. ευρώ του αντίστοιχου τριμήνου του 2020. Τα αποτελέσματα μετά από φόρους διαμορφώθηκαν σε ζημιές 42,2 εκατ. ευρώ έναντι κερδών 12,8

27

28

θεμα εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020. Αντίστοιχα για το γ’ τρίμηνο του 2021 τα αποτελέσματα μετά από φόρους διαμορφώθηκαν σε ζημίες 69,1 εκατ. ευρώ έναντι ζημιών 16,5 εκατ. ευρώ το γ’ τρίμηνο 2020.

Αύξηση Oι επενδύσεις στο 9μηνο αυξήθηκαν κατά 28% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό. Οι συνολικές επενδύσεις το εννεάμηνο του 2021 διαμορφώθηκαν σε 311,3 εκατ. ευρώ έναντι 256,3 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020. Όπως αναφέρθηκε στην παρουσίαση στους αναλυτές, το χαρτοφυλάκιο της ΔΕΗ στις ΑΠΕ ανέρχεται σε 10 GW, από τα οποία, στόχος είναι να έχουν υλοποιηθεί στα επόμενα 2,5 χρόνια τα 4,8 GW. Στα φωτοβολταϊκά διαθέτει άδειες παραγωγής για 600 MW, ενώ 2 GW βρίσκονται σε διάφορες φάσεις αδειοδότησης. Στην αποθήκευση ενέργειας έχει άδειες για 1 GW από τα 3 GW που στοχεύει, ενώ τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται να προχωρήσει η ίδρυση της κοινής εταιρείας με την RWE. Στην ηλεκτροκίνηση, προχώρησε η εγκατάσταση 400 φορτιστών σε 30 πόλεις μέσα σε 5 μήνες, με στόχο τα 1.000 σημεία στη διετία και τελικό στόχο τους 10.000 φορτιστές σε όλη τη χώρα.

Παραγωγή ενέργειας: 50,1% της αγοράς Στο εννεάμηνο του 2021, αυξήθηκε η συμμετοχή της ΔΕΗ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα, στο 50,1% από 44,6% πέρσι. Η παραγωγή ενέργειας από λιγνίτη αν και αυξήθηκε σε 4,2GW στο φετινό εννεάμηνο από 3,93 GW στο περσινό, ως ποσοστό στη συνολική παραγωγή μειώθηκε στο 21% από 25% στο περσινό εννεάμηνο. Σημαντική αύξηση είχε και η παραγωγή από υδροηλεκτρικά, που έφτασε τα 3,99 GW από 2,9GW την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Το εννεάμηνο 2021 η εγχώρια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 3% στις 42.948 GWh έναντι 41.687 GWh το εννεάμηνο του 2020, ως αποτέλεσμα της ανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας, λόγω της χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία. Σε επίπεδο συνολικής ζήτησης, περιλαμβάνοντας δηλαδή την ηλεκτρική ενέργεια για εξαγωγές και άντληση, σημειώθηκε αύξηση κατά 7,4% λόγω της αύξησης των εξαγωγών των Τρίτων (αύξηση κατά 1.974 GWh ή 195,1% σε σχέση με το εννεάμηνο του 2020). Ειδικότερα, το γ’ τρίμηνο 2021 η εγχώρια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 7,6% στις 16.391 GWh έναντι 15.237 GWh το γ’ τρίμηνο του 2020. Το μέσο μερίδιο της ΔΕΗ στην αγορά προμήθειας στο σύνολο της χώρας μειώθηκε σε 63,7% το εννεάμηνο του 2021 από 69,3% το εννεάμηνο του 2020. Ειδικότερα, το μέσο μερίδιο αγοράς στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα περιορίσθηκε σε 62,6% τον Σεπτέμβριο του 2021 από 64,3% τον Σεπτέμβριο του 2020, ενώ το μέσο μερίδιο ανά τάση ήταν 81,9% (από 89,9%) στην Υψηλή Τάση, 38,3% (από 29,6%) στη Μέση Τάση και 66,9% (από 69,8%) στη Χαμηλή Τάση. Η παραγωγή και οι εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας του Ομίλου ΔΕΗ κάλυψαν το 44,7% της συνολικής ζήτησης το εννεάμηνο 2021 (41,2% στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το εννεάμηνο 2020 ήταν 38,8% (34,8% στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα), λόγω της αυξημένης παραγωγής ηλεκτρικής

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ενέργειας της ΔΕΗ. Συγκεκριμένα, η παραγωγή από υδροηλεκτρικές μονάδες αυξήθηκε κατά 72,5% ή 1.678GWh λόγω των μεγαλύτερων ποσοτήτων υδατικών εισροών στους ταμιευτήρες των Υδροηλεκτρικών Σταθμών το εννεάμηνο 2021 σε σχέση με το εννεάμηνο 2020 (αυξημένες εισροές το 2021 κατά 107% ή 1.927 GWh) αλλά και λόγω των αυξημένων αναγκών του Συστήματος. Η παραγωγή από τις μονάδες φυσικού αερίου της ΔΕΗ αυξήθηκε κατά 38,2% ή κατά 2.241 GWh, ενώ αύξηση κατά 7% ή 275 GWh παρουσίασε και η λιγνιτική παραγωγή, λόγω της αυξημένης ζήτησης. Στο γ’ τρίμηνο 2021, η παραγωγή από τις μονάδες φυσικού αερίου της ΔΕΗ αυξήθηκε κατά 22% ή κατά 652 GWh. Παράλληλα, η λιγνιτική παραγωγή αυξήθηκε κατά 53,6% ή 502 GWh για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης και για τη στήριξη του Συστήματος, ιδιαίτερα κατά τους εξαιρετικά θερμούς θερινούς μήνες του 2021, προκειμένου να διασφαλισθεί η ενεργειακή επάρκεια της χώρας. Σε επίπεδο χώρας, σημειώθηκε άνοδος στην παραγωγή από ΑΠΕ κατά 8,8% ή 979 GWh. Επίσης, οι εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκαν κατά 23,3% ή 2.002 GWh.

Αντανακλαστικά στην κρίση hedging Όμως, η διοίκηση του Ομίλου, έχοντας έγκαιρα διαγνώσει τις αρνητικές εξελίξεις στις αγορές ενέργειας, δραστηριοποιήθηκε άμεσα στην ελληνική και στις ευρωπαϊκές αγορές εμπορευμάτων, μέσω παράγωγων χρηματοοικονομικών μέσων, με στόχο την κατά το δυνατόν αντιστάθμιση του κινδύνου από τις μεταβολές των τιμών στις αγορές εμπορευμάτων και την προστασία της κερδοφορίας του. Η αρνητική επίπτωση αντισταθμίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση του μέσου εσόδου καθώς και από τη βελτίωση του ενεργειακού μείγματος της δραστηριότητας της παραγωγής. Επιπλέον, θετικά επέδρασε και η διενέργεια πράξεων για την αντιστάθμιση του κινδύνου της διακύμανσης των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Σχολιάζοντας τα οικονομικά αποτελέσματα, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ Α.Ε. κ. Γεώργιος Στάσσης δήλωσε: «Το γ’ τρίμηνο του έτους, παρά τη συνεχιζόμενη αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, επιδείξαμε την απαραίτητη κοινωνική ευαισθησία προκειμένου να βοηθήσουμε τους πελάτες μας, και παράλληλα καταφέραμε να διατηρήσουμε την ανθεκτικότητα των επιδόσεών μας σε επίπεδο λειτουργικής κερδοφορίας, μέσα από την διενέργεια hedging και την καλύτερη αξιοποίηση του παραγωγικού δυναμικού μας. Το 2021 είναι ένα μεταβατικό έτος για τη ΔΕΗ. Παρά τις ιστορικά υψηλές τιμές των εμπορευμάτων το 2021 έναντι των εξαιρετικά χαμηλών τιμών του 2020, αναμένουμε την επίτευξη του στόχου που είχαμε εξαρχής θέσει για επανάληψη της λειτουργικής κερδοφορίας κοντά στα επίπεδα του 2020. Αυξήσαμε τις επενδύσεις για την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό του Δικτύου Διανομής και συνεχίσαμε τον μετασχηματισμό των εμπορικών δραστηριοτήτων μας. Παράλληλα, αναπτύξαμε περαιτέρω το χαρτοφυλάκιο μας για έργα σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας κατά περίπου 3 GW φτάνοντας τα 10 GW, με την είσοδό μας σε νέες τεχνολογίες όπως η αποθήκευση και τα πλωτά φωτοβολταϊκά. Ολοκληρώσαμε με επιτυχία την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ύψους 1,35 δισ. ευρώ, μία εξέλιξη ορόσημο για τη ΔΕΗ, η οποία θα μας επιτρέψει

θεμα 29

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

να υλοποιήσουμε με ταχύτερους ρυθμούς το επιχειρηματικό μας πλάνο για την ενεργειακή μετάβαση, την αύξηση ισχύος σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την επιτάχυνση του μετασχηματισμού μας σε μία πράσινη, ψηφιακή εταιρεία ενέργειας. Επιπρόσθετα, μέσω αυτής της συναλλαγής, διευρύναμε τη μετοχική μας βάση και αυξήσαμε το free float στη μετοχή μας, ενώ ενταχθήκαμε και στον δείκτη MSCI. Η πρόοδος που έχει συντε-

λεστεί αναγνωρίστηκε και από την S&P, η οποία πριν από μερικές ημέρες επιβεβαίωσε την αξιολόγηση Β+ με θετικές προοπτικές, επισημαίνοντας ότι θα μπορούσε να αναβαθμίσει περαιτέρω την πιστοληπτική αξιολόγηση της ΔΕΗ σε ΒΒ- μέσα στους επόμενους 6-12 μήνες εφόσον η ΔΕΗ υλοποιήσει το πλάνο της και η λειτουργική απόδοση παραμένει ίδια ή η Ελληνική Δημοκρατία αναβαθμιστεί σε ΒΒ+».

Ανάλυση εσόδων & λειτουργικών δαπανών Ομίλου ΔΕΗ Έσοδα Ο κύκλος εργασιών αυξήθηκε το εννεάμηνο 2021 κατά 177,4 εκατ. ευρώ ή 5% λόγω της αύξησης της εγχώριας ζήτησης κατά 3% και της αύξησης του μέσου εσόδου, παρά τη μείωση του μεριδίου αγοράς κατά 5,6 ποσοστιαίες μονάδες. Ειδικότερα το γ’ τρίμηνο 2021, ο κύκλος εργασιών ανήλθε σε 1.504,1 εκατ. ευρώ αυξημένος κατά 18,4% σε σχέση με το γ’ τρίμηνο 2020 με την αύξηση της εγχώριας ζήτησης να ανέρχεται σε 7,6%.

Λειτουργικές δαπάνες Οι προ αποσβέσεων λειτουργικές δαπάνες το εννεάμηνο του 2021 αυξήθηκαν κατά 246,9 εκατ. ευρώ (ή κατά 8,7%) σε 3.071 εκατ. ευρώ έναντι 2.824,1 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, κυρίως ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερα αυξημένων δαπανών για αγορά καυσίμων οι οποίες μετριάστηκαν από τη μειωμένη δαπάνη για αγορές ενέργειας, την αντιστροφή προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις καθώς και από τη συνεχιζόμενη μείωση της δαπάνης μισθοδοσίας. Στις προ αποσβέσεων λειτουργικές δαπάνες δεν έχουν συνυπολογισθεί οι εφάπαξ επιπτώσεις από την αναδρομική χρέωση λόγω ανάκτησης ειδικών επιδομάτων από την εφαρμογή της ΕΣΣΕ 2021-2024, από την πρόβλεψη για αποζημιώσεις προσωπικού και από το πιστωτικό τιμολόγιο για την προμήθεια φυσικού αερίου παρελθόντων ετών από τη ΔΕΠΑ. Ειδικότερα, στο γ’ τρίμηνο 2021, οι προ αποσβέσεων λειτουργικές δαπάνες (εξαιρώντας τις αντίστοιχες εφάπαξ επιπτώσεις) ανήλθαν σε 1.349,1 εκατ. ευρώ αυξημένες κατά 30,8% έναντι του γ’ τριμήνου 2020, κυρίως λόγω των ιδιαίτερα αυξημένων ενεργειακών δαπανών.

Δαπάνες ενεργειακού μείγματος Οι δαπάνες για υγρά καύσιμα, φυσικό

αέριο, στερεά καύσιμα ΔΕΗ & τρίτων, CO2 και αγορές ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν κατά 629 εκατ. ευρώ (37,2%) σε σχέση με το εννεάμηνο του 2020. Συγκεκριμένα: Η δαπάνη για υγρά καύσιμα το εννεάμηνο του 2021 αυξήθηκε κατά 14,7% στα 410,2 εκατ. ευρώ σε σχέση με το εννεάμηνο του 2020, λόγω της αύξησης των τιμών του μαζούτ (κατά 8,9%) και του diesel (κατά 8,4%) αλλά και της αυξημένης παραγωγής από υγρά καύσιμα. Ειδικότερα το γ’ τρίμηνο του 2021 η δαπάνη για υγρά καύσιμα αυξήθηκε κατά 39,4%, ως αποτέλεσμα της ακόμα μεγαλύτερης αύξησης των αντίστοιχων τιμών αλλά και της σχετικής παραγωγής. Η δαπάνη για φυσικό αέριο αυξήθηκε σημαντικά κατά 119,8% σε 452,7 εκατ. ευρώ έναντι €206 εκατ. ευρώ πρωτίστως λόγω της αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου κατά 56,1% και δευτερευόντως λόγω της αυξημένης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά 38,2%. Κατά το γ’ τρίμηνο 2021 η δαπάνη για φυσικό αέριο υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας τα 234,4 εκατ. ευρώ από 93,7 εκατ. ευρώ το γ’ τρίμηνο 2020, για τους ίδιους λόγους. Η δαπάνη για αγορές ενέργειας μειώθηκε κατά 113,6 εκατ. ευρώ (-13,4%) λόγω του μικρότερου όγκου των αγορών ενέργειας παρά την αύξηση της Τιμής Εκκαθάρισης Αγοράς (ΤΕΑ) από 42,5 ευρώ/MWh το εννεάμηνο του 2020 σε 81,3 ευρώ/MWh το εννεάμηνο του 2021. Ειδικότερα όμως το γ’ τρίμηνο η δαπάνη για αγορές ενέργειας σημείωσε σημαντική αύξηση κατά 77,3 εκατ. ευρώ (29,9%), καθώς η ΤΕΑ αυξήθηκε από 44,6 ευρώ/MWh το γ’ τρίμηνο του 2020 σε 119,3 ευρώ/ MWh το γ’ τρίμηνο του 2021. Η δαπάνη για δικαιώματα εκπομπών CO2 αυξήθηκε σε 539,4 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του

2021 από 263,1 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, κυρίως λόγω της αύξησης της μέσης τιμής δικαιωμάτων εκπομπών CO2 από 24,3 ευρώ/τόνο σε 44,3 ευρώ/τόνο και σε λιγότερο βαθμό λόγω της αύξησης των ποσοτήτων CO2 κατά 12,1% σε 12,2 εκατ. τόνους. Ειδικά το γ’ τρίμηνο 2021 η δαπάνη για δικαιώματα εκπομπών CO2 αυξήθηκε κατά 163,9% σε 242,5 εκατ. ευρώ από 91,9 εκατ. ευρώ το γ’ τρίμηνο 2020. Στις δαπάνες για φυσικό αέριο και αγορές ενέργειας έχει συνυπολογισθεί και η θετική επίπτωση από τη διενέργεια πράξεων για την αντιστάθμιση του κινδύνου της διακύμανσης των τιμών.

Δαπάνες μισθοδοσίας Η δαπάνη μισθοδοσίας χωρίς τις εφάπαξ επιπτώσεις μειώθηκε κατά 36,5 εκατ. ευρώ σε 482,7 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο 2021 από 519,2 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο 2020. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως σε αποχωρήσεις τακτικού προσωπικού λόγω συνταξιοδότησης (μείωση προσωπικού κατά 1.173 εργαζόμενους, από 14.276 εργαζομένους στο τέλος του εννεαμήνου 2020 σε 13.103 εργαζομένους στο τέλος του εννεαμήνου 2021). Συμπεριλαμβανομένης και της μισθοδοσίας που κεφαλαιοποιείται, τα μεγέθη διαμορφώθηκαν σε 490,3 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο 2021 από 559,6 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο 2020.

Προβλέψεις Το εννεάμηνο του 2021 καταγράφηκε αντιστροφή των προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις πελατών ύψους 149,7 εκατ. ευρώ έναντι αύξησης των προβλέψεων πέρυσι ύψους 44,9 εκατ. ευρώ λόγω των δράσεων που έχουν αναληφθεί για τη βελτίωση των εισπράξεων.

30 χρηματιστηριο

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Ποιες εταιρείες αποτελούν δέλεαρ ακόμα κι αν μειωθούν τα κέρδη τους Toυ ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

T

α αποτελέσματα των εισηγμένων μεταλλουργικών επιχειρήσεων είναι τόσο θετικά, που ακόμα κι αν δεν εμφανίσουν καμία μεταβολή στο τέταρτο τρίμηνο, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη, θα αποτελούν δέλεαρ για τους επενδυτές. Αυτό υποστηρίζουν χρηματιστές που επεξεργάστηκαν τα αποτελέσματα του κλάδου με αφορμή τις ανακοινώσεις 9μήνου, στο πλαίσιο πρόσκλησης από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς λόγω της αύξησης στις τιμές των πρώτων υλών

και της εξέλιξης της πανδημίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ισχυρή ζήτηση αλλά και η άνοδος των τιμών των μετάλλων έχουν κάνει τις εισηγμένες να παίζουν με μονοψήφιο p/e τα κέρδη του πρώτου τριμήνου. Ο κλάδος, βέβαια, των μετάλλων στο τέταρτο τρίμηνο έχει να αντιμετωπίσει και την υποχώρηση των τιμών των μετάλλων και το γεγονός ότι έχουν μπει αποθέματα στις αποθήκες σε υψηλότερες τιμές, σύμφωνα με κάποια σχόλια εισηγμένων του κλάδου. Ωστόσο, δεν περιμένουν να αλλάξει σημαντικά τη μέχρι τώρα εικόνα. Το χαμηλότερο p/e έχει η ΣΙΔΜΑ, με τα κέρδη προ φόρων να

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

είναι στα 32,1 εκατ. ευρώ και η αποτίμηση στα 41 εκατ. ευρώ. Ακόμα και αν αφαιρεθούν τα έκτακτα κέρδη, πάλι η αποτίμηση δείχνει ελκυστική σε σύγκριση με τα κέρδη. Η Αφοί Κορδέλλου δημοσίευσε κέρδη προ φόρων και τόκων 6,2 εκατ. ευρώ, με την αποτίμηση να είναι μόλις στα 10,8 εκατ. ευρώ. Η Έλαστρον δημοσίευσε κέρδη προ φόρων και τόκων 17,8 εκατ. ευρώ, με την αποτίμηση να είναι κάτω από 50 εκατ. ευρώ. Η Αλουμύλ, δημοσίευσε κέρδη προ φόρων και τόκων 26,6 εκατ. ευρώ, με την αποτίμηση των 73 εκατ. ευρώ να δίνει και εδώ χαμηλό εκτιμώμενο p/e. Η Ξυλεμπορία είχε κέρδη προ φόρων 3 εκατ. ευρώ, με τη διοίκηση να έχει δώσει καλή εκτίμηση για το σύνολο του έτους, την οποία ίσως να την ξεπεράσει αν συνεχίσει στον ίδιο ρυθμό. Η αποτίμηση των 9,6 εκατ. ευρώ αναμένεται και εδώ να δώσει χαμηλό p/e. Η Τζιρακιάν, με κέρδη προ φόρων 2,5 εκατ. ευρώ και αποτίμηση 9,6 εκατ. ευρώ, μάλλον θα είναι και αυτή μία εισηγμένη με p/e εξαιρετικά χαμηλό. Κατά τα άλλα, η Medicon ίσως είναι μία δυνατή έκπληξη λόγω των κερδών προ φόρων ύψους 4,08 εκατ. ευρώ. Ωφελείται έως έναν βαθμό στην πανδημία, και η αποτίμηση των 17,8 εκατ. ευρώ, παρά τη σημαντική ενίσχυση το τελευταίο διάστημα, δείχνει χαμηλή, αφού το p/e, αν συνεχίσει έτσι και στο τέταρτο τρίμηνο, θα είναι σημαντικά κάτω από 10 φορές. Η Πλαστικά Θράκης παίζει κάτω από 5 φορές τα κέρδη του εννεαμήνου. Καλά ήταν και τα κέρδη προ φόρων και τόκων της Fieratex (1,1 εκατ. ευρώ) και η μετοχή παίζει και με ελκυστικό εκτιμώμενο p/e και με χαμηλό p/bv. Η Quest έχει έκτακτα κέρδη και μάλιστα υψηλά, με αποτέλεσμα το p/e να δείχνει 5,6 φορές. Πολύ καλά κέρδη προ φόρων και τόκων εμφάνισε και η Lavipharm (5,3 εκατ. ευρώ), με το growth να φαίνεται πως διατηρείται και τα ίδια κεφάλαια να βελτιώνονται στα -8,8 εκατ. ευρώ. Πιθανότατα και εδώ να δούμε ένα p/e κοντά στις 10 φορές στο σύνολο της χρήσης. Εξαιρετική ήταν η κερδοφορία της ΕΛΒΑΛΧΑΛΚΟΡ και δίνει ήδη p/e 6,3 φορές, ενώ η αποτίμηση είναι χαμηλότερη των ιδίων κεφαλαίων.

χρηματιστηριο 31

το εφιαλτικό σενάριο του πρωτου τριμήνου Σε ενδεχόμενο νέο σπιράλ του… τρόμου εισέρχεται η εγχώρια χρηματιστηριακή αγορά, προμηνύοντας όχι και τόσο ενθαρρυντικά μηνύματα τουλάχιστον για το πρώτο τρίμηνο του 2022. Το πρόσφατο δημοσίευμα του Bloomberg ότι τα ελληνικά ομόλογα δεν πρόκειται να περιληφθούν στο QE, όταν τελειώσουν τα προγράμματα στήριξης των οικονομιών στο πλαίσιο της πανδημίας τον ερχόμενο Μάρτιο, ήταν το νέο που ενδεχομένως θα πρέπει να αποτιμηθεί και από το ταμπλό του Χ.Α. Διότι τα ομόλογα έχουν αρχίσει ήδη να δέχονται πιέσεις. Το 10ετές διαπραγματευόταν στις 9/12 με απόδοση 1,36%, ενώ πρόσφατα βρέθηκε σε νέα υψηλά έτους, επίπεδα δηλαδή τα οποία έχει να δει από τον Μάιο του 2020, τα οποία ήταν στο 1,38% απόδοση. Υπό τα δεδομένα αυτά θα μπορούσε να δοθεί αυτή η ερμηνεία για την κακοδαιμονία της αγοράς στην τρέχουσα χρονική στιγμή και να διερευνήσει τον λόγο που η Goldman Sachs τόσο γρήγορα, σε 1,5 μήνα, μείωσε την πρόβλεψή της για τον στόχο του Γενικού Δείκτη από τις 1.000 μονάδες, στις 950 μονάδες. Αλλά και πάλι, εκτός της Goldman Sachs, το consensus των αναλυτών προβλέπει ότι η κίνηση που θα κάνει η αγορά μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο δεν θα είναι σπουδαία, δίδοντας τιμή στόχο τις 903 μονάδες. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση και ειδικά ο πρωθυπουργός και οι συνεργάτες του, όπως σχολιάζουν Έλληνες διαχειριστές, θα επισπεύσουν τις προσπάθειές τους για την απόκτηση επενδυτικής βαθμίδας από τους ξένους οίκους. Ο στόχος έχει τροποποιηθεί κατά έξι μήνες και από το πρώτο εξάμηνο του 2023, το οικονομικό επιτελείο κάνει πλέον ανοιχτά λόγο για την ανάκτηση επενδυτικής βαθμίδας στο δεύτερο εξάμηνο του 2022. Είναι γνωστό ότι η ΕΚΤ, για να συμπεριλάβει μία ευρωπαϊκή χώρα στο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης, θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει επενδυτική βαθμίδα. Μένει να φανεί αν η έγκαιρη αποπληρωμή του ΔΝΤ, η διατήρηση των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας θα συντελέσει στην προσπάθεια αυτή που γίνεται για το αξιόχρεο της οικονομίας, σχολιάζουν πηγές. Σύμφωνα με το δημοσίευμα του Bloomberg, η ΕΚΤ εξετάζει να δώσει μεγαλύτερη ευελιξία στο πρόγραμμα επανεπενδύσεων που θα τρέξει μετά το PEPP, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στις πιο ευάλωτες χώρες, όπως η Ελλάδα, αφού είναι δύσκολο πλέον η χώρα να συμμετέχει στο κανονικό πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης μετά τη λήξη του PEPP, στα τέλη του Μαρτίου του 2022. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εξετάζει αν θα μεταβάλει τον τρόπο επανεπένδυσης των έκτακτων αγορών ομολόγων με στόχο να βοηθήσει τις χώρες να αντιμετωπίσουν πιθανές μελλοντικές αναταράξεις των αγορών, όπως δήλωσαν αξιωματούχοι με γνώση του θέματος.

32 ΕΝΕΡΓΕΙΑ

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Γιατί η Gazprom ζητεί διαφορετική τιμολόγηση του αερίου που θα πουλάει στην Ελλάδα ■ Πίσω από τις πόρτες της συνάντησης Μητσοτάκη με Πούτιν και Σκρέκα με Μίλερ Τoυ ΤΑΣΟΥ φραγκουλη

Υ

πό τη σκιά της ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη αλλά και των ψυχρών σχέσεων Ε.Ε. - Ρωσίας, εξαιτίας του Nord Stream 2, Αθήνα και Μόσχα βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις για τη σύμβαση προμήθειας φυσικού αερίου ανάμεσα σε Gazprom και ΔΕΠΑ Εμπορίας. Η ελληνική κυβέρνηση αναζητά με κάθε τρόπο τη συνέχιση της παροχής έκπτωσης στους καταναλωτές φυσικού αερίου και το 2022 διαπιστώνοντας πως οι τιμές του καυσίμου συνεχίζουν τη φρενήρη πορεία τους. Προ ημερών στο ολλανδικό hub το TTF εκτινάχθηκε στα 100 ευρώ/MWh, ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση επιδιώκει πάση θυσία να εξασφαλίσει ανταγωνιστικότερο ενεργειακό μείγμα για την ηλεκτροπαραγωγή, ποντάροντας στην πολυετή σχέση εμπιστοσύνης που έχει χτιστεί ανάμεσα σε Ελλάδα και Ρωσία. Από την άλλη πλευρά, η Μόσχα, έχοντας βέβαια και «το πεπόνι και το μαχαίρι» στην παραγωγή και προμήθεια φυσικού αερίου, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις απαιτήσεις των Βρυξελλών για την ανεξάρτητη λειτουργία του αγωγού Nord Stream 2 ο οποίος θα μεταφέρει μεγάλες ποσότητες του ρωσικού καυσίμου προς τη Γερμανία και την Ε.Ε. Το έργο έχει μπλοκαριστεί και η Gazprom χάνει την περαιτέρω ενδυνάμωση της θέσης της στην ενεργειακή αγορά της Ευρώπης.

Οι απαιτήσεις Υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες, Βλαντιμίρ Πούτιν και Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήθηκαν για πρώτη φορά. Στο Σότσι ο Έλληνας πρωθυπουργός είδε για πρώτη φορά, με αυτήν την ιδιότητα, τον

ισχυρό Ρώσο πρόεδρο. Σύμφωνα με πληροφορίες, στο τραπέζι των συνομιλιών τους βρέθηκε και το θέμα της προμήθειας και των τιμών του φυσικού αερίου. Φάνηκε άλλωστε και από τις δηλώσεις τους, αν και οι δύο άντρες επιδίωξαν να κρατήσουν χαμηλά το θέμα. Η Gazprom καλύπτει περίπου το 40 με 45% των ετήσιων αναγκών της χώρας σε φυσικό αέριο. Γύρω στα 2 δισ. κυβικά μέτρα αγοράζει η κρατική ΔΕΠΑ Εμπορίας και συνολικά 1 δισ. ευρώ προμηθεύονται ο όμιλος Κοπελούζου και η Mytilineos. Οι ποσότητες που έφτασαν στην Ελλάδα στο φετινό 11μηνο αποτέλεσαν ρεκόρ. Οι Πούτιν και Μητσοτάκης εστίασαν, κατά τις πληροφορίες, τις συζητήσεις τους στο θέμα της αδιάλειπτης παροχής αερίου από την Gazprom προς την ελληνική

αγορά υπό το βάρος της αυξημένης ζήτησης λόγω των καιρικών συνθηκών αλλά και των μειωμένων αποθεμάτων στην Ε.Ε., αλλά και στο θέμα του κόστους. Ο Ρώσος πρόεδρος εγγυήθηκε την ασφάλεια του εφοδιασμού, όπως φανέρωσαν και οι επίσημες δηλώσεις του. Ωστόσο, το λεπτό θέμα που καλούνται να χειριστούν, για την ακρίβεια να βρουν μία πολιτική λύση οι δύο αρχηγοί, είναι η φόρμουλα τιμολόγησης των ποσοτήτων που αγοράζει η ΔΕΠΑ Εμπορίας από την Gazprom. Και οι δύο έδειξαν προθέσεις εξεύρεσης μίας λύσης. O Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε ότι «παρά το ευμετάβλητο των όρων της αγοράς, οι όποιες προσαρμογές στην προμήθεια φυσικού αερίου να μην αποκλίνουν σημαντικά από την υφιστάμενη συμφωνία». Και ο Βλαντιμίρ Πούτιν από τη μεριά του υπογράμ-

ΕΝΕΡΓΕΙΑ 33

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

μισε: «Εκπληρώνουμε καλή τη πίστει και προς όλους τις δεσμεύσεις μας. Είμαστε έτοιμοι να αναβαθμίσουμε τη σχέση μας στον τομέα αυτό».

Οι διαπραγματεύσεις για τις τιμές Σύμφωνα με πληροφορίες, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο επιχειρήσεις, ΔΕΠΑ Εμπορίας και Gazprom, κρατούν εδώ και περίπου δύο με τρεις μήνες και αφορούν στο 2022. Υπενθυμίζεται ότι η σύμβασή τους λήγει το 2026, αλλά κάθε χρόνο διαπραγματεύονται για θέματα τιμών και άλλων όρων επί αυτής της πολυετούς συμφωνίας. Η ρωσική εταιρεία ξεκίνησε τις συζητήσεις με πρόθεση να αλλάξει τον τρόπο τιμολόγησης για τις ποσότητες φυσικού αερίου της επόμενης χρονιάς. Υπέδειξε ως βάση κοστολόγησης τις τιμές της ολλανδικής πλατφόρμας συναλλαγών TTF για το σύνολο των κυβικών μέτρων (100%) που θα πουλήσει στη ΔΕΠΑ Εμπορίας. Και η αλλαγή αυτή θα εκτίνασσε το κόστος προμήθειας υπέρμετρα σε σχέση με τα προ ετών συμφωνηθέντα που θέλουν το 2022 η τιμολόγηση να γίνεται σύμφωνα με την πορεία των τιμών του αργού πετρελαίου (oil indexed). Πηγές αναφέρουν ότι η διοίκηση της δημόσιας εταιρείας απέρριψε αυτήν την πρόταση και ιδίως σε μία περίοδο κατά την οποία το φυσικό αέριο TTF καταρρίπτει κάθε ρεκόρ. Αξίζει δε να τονιστεί ότι για τα έτη 2020 και 2021 η ΔΕΠΑ Εμπορίας, έχοντας η ίδια ανοίξει θέμα αλλαγής της τιμολόγησης, πέτυχε η φόρμουλα να λαμβάνει υπόψη για τον προσδιορισμό της τιμής εισαγωγής κατά 40% τις τιμές TTF και κατά 60% του αργού πετρελαίου. Το φυσικό αέριο TTF τις χρονιές εκείνες

κυμαινόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Και άρα ήταν προς το συμφέρον της ελληνικής εταιρείας και των πελατών της (νοικοκυριά κι επιχειρήσεις). Η πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα στην έδρα της Gazprom στην Αγία Πετρούπολη και η συνάντησή του με τον πρόεδρο της εταιρείας Αλεξέι Μίλερ είχε ως στόχο τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων, αποσκοπώντας σε καλύτερους όρους σε σχέση με την πρόταση της ρωσικής εταιρείας. Δηλαδή να υπάρχει στη φόρμουλα για το 2022 αναλογία τιμολόγησης μεταξύ του TTF και του oil indexed.

Νέα σχέση Πέραν του προαναφερόμενου θέματος των διαπραγματεύσεων των δύο πλευρών, σύμφωνα με πληροφορίες, φέρεται να έχει ανοίξει και θέμα για μία διαφορετική συμφωνία προμήθειας αερίου. Αυτή, λένε οι πηγές, συζητείται να έχει μία επίσης μακροχρόνια ισχύ. Οι ίδιοι κύκλοι θέλουν είτε να έχει τεθεί στο τραπέζι από τώρα η επέκταση της υπάρχουσας σύμβασης ΔΕΠΑ Εμπορίας - Gazprom που λήγει το 2026 είτε η αλλαγή των όρων της τρέχουσας, ώστε μέχρι το τέλος της να συμφωνηθεί ένα πλαίσιο τιμών που δεν θα αλλάζει σε ετήσια βάση. Όπως και να έχει, κυβερνητικές πηγές σημείωναν πως οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και «όταν θα υπάρχουν νέα θα γίνουν και οι σχετικές ανακοινώσεις».

Ελάφρυνση Μικρή οικονομική ανάσα στα χιλιάδες νοικοκυριά που καταναλώνουν φυσικό αέριο για τις ανάγκες θέρμανσης και μαγειρέματος και έχουν επωμιστεί τεράστι-

ες επιβαρύνσεις δίνει τροπολογία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Συγκεκριμένα, αναστέλλεται η πληρωμή των χρεώσεων διανομής ενέργειας και δυναμικότητας από τους οικιακούς καταναλωτές φυσικού αερίου κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Πρόκειται για ένα μέτρο που αποφάσισε η πολιτική ηγεσία επιδιώκοντας τη μικρή οικονομική ανακούφιση των δεκάδων χιλιάδων νοικοκυριών που καταναλώνουν φυσικό αέριο για τη θέρμανσή τους και το μαγείρεμα. Η σχετική τροπολογία κατατέθηκε στη Βουλή από τον υπουργό Κώστα Σκρέκα και αφορά όλους τους οικιακούς πελάτες των προμηθευτών φυσικού αερίου. Ειδικότερα τα νοικοκυριά, σύμφωνα με τη διάταξη, δεν θα πληρώσουν τις χρεώσεις ενέργειας και δυναμικότητας διανομής που αντιστοιχούν στους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Σύμφωνα πάντα με το άρθρο 2 της τροπολογίας που συμπεριλήφθηκε στο νομοσχέδιο για τη δίκαιη αναπτυξιακή μετάβαση, οι καταναλωτές θα πληρώσουν τα ποσά αυτά σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα και σε τέσσερις ισόποσες μηνιαίες δόσεις. Τα ποσά του Νοεμβρίου θα σπάσουν σε δύο δόσεις και θα πληρωθούν εντός του Απριλίου του 2022 και τα ποσά του Δεκεμβρίου με αντίστοιχο τρόπο θα πληρωθούν τον Μάιο του 2022. Με τον τρόπο αυτό θα διευκολυνθούν τα νοικοκυριά για τους δύσκολους χειμερινούς μήνες του Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου κατά τους οποίους οι λογαριασμοί φυσικού αερίου έχουν εκτιναχθεί στα ύψη. Οι συγκεκριμένες χρεώσεις ανήκουν στην κατηγορία των «ρυθμιζόμενων» και αντιστοιχούν περίπου στο 10% του συνολικού ποσού του λογαριασμού που πληρώνει ένας οικιακός πελάτης.

Τα ποσά στις ΕΔΑ Με άλλη διάταξη της τροπολογίας επιδιώκεται να διευκολυνθούν και οι προμηθευτές φυσικού αερίου ως προς την απόδοση των προαναφερόμενων χρεώσεων στις Εταιρείες Διανομής Αερίου. Ποσά τα οποία δεν θα εισπράξουν από τους οικιακούς πελάτες τους τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Έτσι, θα μπορούν να καταβάλουν στις ΕΔΑ τα ποσά που αντιστοιχούν στις χρεώσεις διανομής του Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου

σε τέσσερις ισόποσες μηνιαίες δόσεις. Για τα ποσά του Νοεμβρίου η πρώτη δόση ορίζεται τον Μάρτιο του 2022 και για τα αντίστοιχα του Δεκεμβρίου τον Απρίλιο του 2022. Πάντως, οι προμηθευτές φυσικού αερίου θα αντιμετωπίσουν συνθήκες ασφυκτικές στη ρευστότητά τους, με δεδομένο ότι δεν θα έχουν εισπράξει τις χρεώσεις από τους οικιακούς πελάτες τους.

34 αγορα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΟΜΙΚΡΟΝ

Υπερμετάδοση αλλά όχι διασωλήνωση και θάνατος

■ Πού καταλήγουν οι επιστήμονες τρεις εβδομάδες μετά την αναγνώριση της νέας μετάλλαξης ■ Πώς θα αντιδράσει η οικονομία Της EΛΕΝΑΣ ΣΚΙΑΘΙΤΗ

Τ

ρεις εβδομάδες μετά την εμφάνιση της παραλλαγής Όμικρον, τα νοσοκομεία προετοιμάζονται για ένα νέο τσουνάμι κορωνοϊού. Στη Νότια Αφρική, όπου η Όμικρον έχει αντικαταστήσει τη Δέλτα, τα κρούσματα αυξάνονται ταχύτερα από ό,τι στα προηγούμενα κύματα. Κάθε άτομο με Όμικρον μπορεί να μολύνει άλλα 3 με 3,5. Η Νότια Αφρική δεν βρίσκεται σε lockdown, γεγονός που μπορεί, εν μέρει, να εξηγήσει την ταχεία εξάπλωση της Όμικρον. Ωστόσο, οι προηγούμενες μεταλλάξεις επωφελήθηκαν στην εξάπλωσή τους λόγω του ότι δεν υπήρχε ανοσία. Μέχρι σήμερα, η πλειονότητα των πολιτών στη Νότια Αφρική είτε έχει νοσήσει από κορωνοϊό είτε έχει εμβολιαστεί. Με βάση αυτό, υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους η Όμικρον θα μπορούσε να εξαπλωθεί τόσο γρήγορα. Ο ένας είναι η υψηλότερη μεταδοτικότητα, η οποία εξαρτάται από παράγοντες όπως το πόσο εύκολα εισέρχεται ο ιός στα κύτταρα. O δεύτερος είναι η ικανότητα της μετάλλαξης να «αποφύγει» την ανοσία. Η μετάλλαξη Δέλτα κατάφερε να κυριαρχήσει κυρίως λόγω της υψηλής της μεταδοτικότητας. Αντιθέτως, την Όμικρον τη διακρίνουν και τα δύο προαναφερθέντα χαρακτηριστικά. Ανεπίσημα στοιχεία σχετικά με την υψηλή μεταδοτικότητά της λένε πως υπάρχουν διάφορες περιπτώσεις υπερμετάδοσης, μετά τις οποίες, το 35-78% των ατόμων διαγνώσθηκαν θετικά στον κορωνοϊό, στη Νορβηγία, τη Δανία, την Ισπανία και τη Βρετανία. Επιπλέον, την Όμικρον τη διακρίνει μία πρωτοφανής ικανότητα πρόκλησης επαναλοιμώξεων. Πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής την Juliet Pulliam από το Πανεπιστήμιο Stellenbosch έδειξε ότι ο αριθμός των Νοτιοαφρικανών που βγήκαν θετικοί τουλάχιστον 90 ημέρες μετά το τελευταίο θετικό τεστ τους είναι μεγαλύτερος από ό,τι θα περίμενε κανείς με βάση τα προηγούμενα κύματα. Και τα αντισώματα που παράγονται από το εμβόλιο της Pfizer είναι λιγότερο αποτελεσματικά απέναντι στην Όμικρον από ό,τι στις προηγούμε-

νες μεταλλάξεις. Ωστόσο, φαίνεται ότι η Όμικρον δεν επηρεάζει τα άτομα που έχουν κάνει την αναμνηστική δόση ή έχουν ήδη νοσήσει. Τα υπάρχοντα εμβόλια μπορεί να προσφέρουν καλή προστασία έναντι σοβαρής νόσησης από την Όμικρον. Τα δεδομένα για τη λοιμογόνο δράση της είναι πιο ενθαρρυντικά. Στα νοσοκομεία, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που νοσούν με Όμικρον δεν φαίνεται να εμφανίζουν χειρότερα συμπτώματα. Μεταξύ των ασθενών με κορωνοϊό που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία, στην πόλη Tσουάνε της Νότιας Αφρικής, το 70% των ατόμων ηλικίας 50-69 ετών και το 90% των άνω των 80 ετών νοσηλεύονταν σε σοβαρή κατάσταση, κατά τη διάρκεια του κύματος της μετάλλαξης Δέλτα. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται, σήμερα, σε περίπου 30%, για όλες τις ηλικίες. Η μέση σοβαρότητα των κρουσμάτων με Όμικρον θα μπορούσε να αυξηθεί. Εάν δεν αυξηθεί, μία πιθανή αιτία είναι ότι η παραλλαγή Όμικρον έχει ηπιότερα συμπτώματα. Αυτό θα μπορούσε να μετριάσει τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει η αύξηση των κρουσμάτων, αν και τα ποσοστά θνησιμότητας θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αυξάνονται, εάν οι θάλαμοι νοσοκομείων παραμείνουν γεμάτοι. Άλλη μία εξήγηση είναι ότι πολλοί ηλικιωμένοι στη Νότια Αφρική εμβολιάστηκαν μόλις τους τελευταίους μήνες. Εάν η τελευταία εξήγηση κυριαρχήσει, τότε η Όμικρον θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρή απειλή για τους ανεμβολίαστους.

H συνάντηση των σοφών Σε μία συνάντηση ειδικών για τον ιό SARS-CoV-2 συζητήθηκαν διάφορα φλέγοντα ερωτήματα για το νέο στέλεχος του ιού SARS-CoV-2 Όμικρον. Συμμετείχαν η καθηγήτρια λοιμωξιολογίας στο πανεπιστήμιο του Michigan Preeti Malani, MD, MSJ, ο Adam Lauring, MD, PhD, επίκουρος καθηγητής λοιμωξιολογίας και ο Carlos del Rio, MD, ένας διακεκριμένος καθηγητής λοιμωξιολογίας στο τμήμα Ιατρικής του πανεπιστημίου Emory. Οι Ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Πάνος Μαλανδράκης, Γιάν-

αγορα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

νης Ντάνασης, και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν τα σημαντικότερα σημεία της συζήτησης των ειδικών.

Δύο σενάρια για το πώς προέκυψε η Όμικρον Οι πολλές μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη spike του ιού, που επηρεάζουν τη μεταδοτικότητα του ιού, και το γεγονός ότι η συγκεκριμένη πρωτεΐνη αποτελεί στόχο των εμβολίων και των φαρμάκων έχουν δημιουργήσει όλη αυτή τη συζήτηση γύρω από το συγκεκριμένο στέλεχος. Οι επικρατέστερες θεωρίες γύρω από το πώς προέκυψε αυτό το στέλεχος είναι δύο: Η πρώτη είναι ότι κάποιο άτομο με HIV και βαριά ανοσοκαταστολή παρέμεινε μολυσμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί και πάνω από 300 ημέρες, με αποτέλεσμα ο ιός να πολλαπλασιάζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα και να μεταλλάσσεται συνεχώς. Η δεύτερη θεωρία είναι αυτή της ζωονόσου, ότι δηλαδή ο ιός με την πάροδο του χρόνου προσέβαλε ζώα, εξελίχθηκε μέσα στα αυτά και μπορεί μετά να προσβάλλει τον άνθρωπο ξανά με διαφορετικά χαρακτηριστικά.

«Οι μεταλλάξεις που οδήγησαν στην Όμικρον έγιναν στον ίδιο ξενιστή» Σε κάθε περίπτωση, οι επιστήμονες συγκλείνουν ότι δεν έχουν γίνει διαδοχικές μεταλλάξεις στο συγκεκριμένο στέλεχος ύστερα από προσβολή πολλαπλών ατόμων, αλλά όλες οι μεταλλάξεις αυτές έγιναν στον ίδιο ξενιστή, γιατί είναι αρκετά διαφορετικό σαν στέλεχος από τα προηγούμενα. Ο CDC για να αντιμετωπίσει το νέο στέλεχος ενέκρινε τις δόσεις ενίσχυσης σε όλα τα άτομα άνω των 18 ετών, και συστήνει να διενεργείται πιο συχνά γενωμικός έλεγχος για να εξακριβώσει τα διάφορα στελέχη, για να γνωρίζουμε την επίπτωση του καθενός. Όσον αφορά τα διεθνή ταξίδια, απαιτείται στις ΗΠΑ αρνητικό τεστ 72 ώρες πριν από το ταξίδι, και σε χώρες όπου έχει ανιχνευθεί το στέλεχος όμικρον μπορεί να απαιτείται και 24 ώρες πριν.

Τα εμβόλια και η ανάγκη να πειστούν οι ανεμβολίαστοι Τα δεδομένα για την αποτελεσματικότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων έναντι της Όμικρον δεν είναι ακόμη ώριμα,

ωστόσο οι θεραπείες αυτές δεν θα είναι σε κάθε περίπτωση διαθέσιμες γρήγορα στο ευρύ κοινό. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι εύκολα προσβάσιμες αντιικές θεραπείες από το στόμα. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, η εικόνα δεν είναι ακόμη σαφής, ακόμα συλλέγονται τα αντίστοιχα δεδομένα για το στέλεχος Δέλτα. Ενώ οι προσπάθειες των κλινικών γιατρών έχουν στραφεί στο να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι με δόσεις ενίσχυσης, σημαντική μερίδα του πληθυσμού παραμένει ανεμβολίαστη. Σε αυτούς ανήκουν άτομα που δεν θα εμβολιαστούν σε κάθε περίπτωση λόγω προσωπικής επιθυμίας, αλλά και κάποιοι που είναι διστακτικοί, οι οποίοι είναι απαραίτητο να ενημερωθούν σωστά και να αποφευχθεί η παραπληροφόρηση. Παρότι πολλοί φοβούνται ότι με την εμφάνιση της Όμικρον μπορεί να αρχίζει η πανδημία από την αρχή, αυτό είναι μάλλον αβάσιμο. Πλέον σχεδόν δύο χρόνια μετά έχουμε στα χέρια μας αποτελεσματικά εμβόλια, ενώ ήδη τα πρώτα εγκεκριμένα φάρμακα έναντι του Covid-19 αρχίζουν να κυκλοφορούν. Με βάση την πρόοδο που έχει σημειωθεί ίσως μπορούμε να πούμε ότι το τέλος της πανδημίας είναι πλέον ένα χειροπιαστό σενάριο ίσως και μέσα στην ερχόμενη χρονιά.

Τα συμπτώματα «Τα προκαταρκτικά δεδομένα από τη Νότια Αφρική υποδηλώνουν ότι ο κίνδυνος επαναμόλυνσης είναι πιο αυξημένος με την Όμικρον, όμως χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για να εξάγουμε πιο ασφαλή συμπεράσματα. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που μας οδηγούν να πιστεύουμε ότι η Όμικρον προκαλεί συμπτώματα λιγότερο σοβαρά σε σύγκριση με τη Δέλτα, όμως και σε αυτό το σημείο είναι πολύ νωρίς για να είμαστε σίγουροι», είπε ο Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους κατά την τακτική ενημέρωση των δημοσιογράφων στη Γενεύη.

Να υποβάλουν στοιχεία Προκειμένου να υπάρξει γρηγορότερα μια πιο ακριβής εικόνα των χαρακτηριστικών της παραλλαγής αυτής, ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ ζήτησε από όλες τις χώρες να συμβάλουν, υποβάλλοντας στοιχεία στον Οργανισμό. Για να καταπολεμηθεί καλύτερα η Όμικρον, κάλεσε επίσης όλες τις χώρες να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους όσον αφορά τον εμβολιασμό και την τήρηση των μέτρων (αποστάσεις, χρήση μάσκας, περιορισμός των κοινωνικών επαφών κ.λπ,).

Παγκόσμια προσπάθεια Η επικεφαλής επιστήμονας του ΠΟΥ δρ Σούμια Σουαμινάθαν αναφέρθηκε επίσης στις προκαταρκτικές μελέτες που δημοσιοποιήθηκαν τις τελευταίες ημέρες και αφήνουν να εννοηθεί ότι η παραλλαγή Όμικρον καθιστά λιγότερο αποτελεσματικό το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech. «Νομίζω ότι είναι πρόωρο να συμπεράνουμε ότι η μείω-

ση στα εξουδετερωτικά αντισώματα θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου. Δεν το ξέρουμε αυτό» είπε η Σουαμινάθαν, προσθέτοντας ότι απαιτείται μια συντονισμένη, παγκόσμια ερευνητική προσπάθεια ώστε να μην εξάγονται αυθαίρετα συμπεράσματα.

35

36 θεμα

Toυ ΣΤ. Κ. ΧΑΡΙΤΟΥ

Η

μάχη μεριδίων στη συνδρομητική τηλεόραση, που άρχισε με το λανσάρισμα της πλατφόρμας ΕΟΝ της Nova πριν περίπου έναν μήνα, αναμένεται να κορυφωθεί το 2022. H είσοδος στην αγορά των HBO max και Disney plus, που θα επιχειρήσουν να απειλήσουν την κυριαρχία του Netflix, και η επιστροφή της Nova, που στοχεύει στη συνεχή αύξηση των συνδρομητών της, θα ανεβάσουν το θερμόμετρο του ανταγωνισμού, σε μια αγορά που δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες. Το όριο τίθεται τόσο από τις μηνιαίες συνδρομές που ένα νοικοκυριό είναι διατεθειμένο να πληρώνει όσο και από τον χρόνο που μπορεί να διαθέτει για ψυχαγωγία. Ελπίδα της αγοράς, να μεγαλώσει η πίτα, με τον περιορισμό της πειρατείας και την επιστροφή ενός μέρους των παράνομων συνδρομητών της στις νόμιμες συνδρομές… Το βέβαιο είναι ότι ο έντονος ανταγωνισμός θα πιέσει τις τιμές και η συνδρομητική θα πάψει να θεωρείται ότι είναι προϊόν πολυτελείας, αλλά ότι εξυπηρετεί την ανάγκη για ποιότητα στο περιεχόμενο. Για πολλούς, οι ανταγωνιστικές τιμές είναι επίσης ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμηθεί η πειρατεία.

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Η νέα αγορά του… καναπέ που φτιάχτηκε μέσα στην πανδημία ■ Η επιστροφή της Nova, η είσοδος των HBO και Disney και το κυνήγι των πειρατών

Μια αγορά που εδραιώθηκε με την πανδημία Η πανδημία και η εντός των τειχών ψυχαγωγία που επέβαλε, έστρεψε πολλούς χρήστες στη συνδρομητική τηλεόραση. Το Netflix γιγαντώθηκε, η Cosmote tv συνέχισε να αυξάνει το κοινό της, ενώ Ertflix και Cinobo απέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος των τηλεθεατών τους, 79% και 100% αντίστοιχα, μετά το ξέσπασμα αυτής. Κι ενώ το στοίχημα είναι η διατήρηση του κοινού στη μετά την πανδημία εποχή, η επιστροφή στην κανονικότητα -που ελπίζουμε όλοι από το 2022- συμπίπτει με την αύξηση του ανταγωνισμού. Η Nova δεν επωφελήθηκε από την πανδημία, λόγω των μόνιμων προβλημάτων της (μέχρι την εξαγορά της από την United της BC Partners). Σήμερα, υπό τη νέα ιδιοκτησία της, κάνει ένα γενναίο

restart με την πλατφόρμα EON και αυξάνει τους συνδρομητές της. Συνολικά, οι εκτιμήσεις της αγοράς κάνουν λόγο για 1,1 εκατ. νόμιμους συνδρομητές από τους οποίους οι 600.000 είναι στην Cosmote, οι 300.000 στη Nova, και οι υπόλοιποι σε Vodafone TV και Wind. Επιπλέον, κοντά στους 400.000 υπολογίζονται οι συνδρομητές στο Netflix, πολλοί όμως από αυτούς έχουν και

Cosmote ή Nova ή και τα δύο. Σημειώνεται επίσης ότι αυτοί που βλέπουν Netflix είναι τουλάχιστον διπλάσιοι, αφού από μια συνδρομή, πρόσβαση στο περιεχόμενο μπορούν να έχουν πολλά διαφορετικά άτομα. Σε αυτούς προστίθενται και 500.000 συνδρομητές των πειρατικών streaming, που έχουν αγοράσει παράνομους αποκωδικοποιητές και έχουν πρόσβαση με μια συνδρομή

θεμα

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

σε όλες τις πλατφόρμες.

Τι αλλάζει από το 2022 Η είσοδος της HBO plus στην ελληνική αγορά, με δική της πλατφόρμα, αναμένεται την άνοιξη του 2022, κάτι που άμεσα θα αποδυναμώσει τη Vodafone TV που μέχρι σήμερα προσέφερε το περιεχόμενο της HBO. Ωστόσο, ο στόχος της νέας πλατφόρμας είναι το κοινό του Netflix, αφού η HBO είναι καθιερωμένη για τις καλής ποιότητας και μεγάλης ποικιλίας σειρές της. Χτύπημα στο Netflix φιλοδοξεί να πετύχει και η πολυεθνική Disney δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό που έχει κορεστεί από το περιεχόμενο του Netflix να βρει ταινίες και σειρές που δεν έχει δει. «Οι νέες διεθνείς πλατφόρμες που αναμένουμε την άνοιξη, εκτιμάμε ότι δεν θα πλήξουν την Cosmote και τη Nova, όσο το Netflix και τις άλλες διεθνείς πλατφόρμες όπως το Apple και το Prime που είναι ήδη στην αγορά, προσφέροντας επίσης σειρές και ταινίες» σημειώνει εκπρόσωπος της Cosmote Tv. Κι αυτό, γιατί… τις «προστατεύει» το αθλητικό περιεχόμενο.

Κλειδί το αθλητικό περιεχόμενο Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των Nova και Cosmote είναι το αθλητικό περιεχόμενο, και είναι αυτό που τις κά-

νει ανθεκτικές σε όποιον ανταγωνισμό και αν εμφανιστεί στο ψυχαγωγικό περιεχόμενο. Μάλιστα, το πόσο σημαντικό είναι το αθλητικό περιεχόμενο για τους συνδρομητές αποδείχθηκε φέτος το φθινόπωρο. Αν και η Cosmote εξασφάλισε το 60% των αγώνων της Superleague και αύξησε την εισροή νέων συνδρομητών, δεν μειώθηκαν οι συνδρομητές της Nova. «Παρότι έμεινε με το 40% των αγώνων της Superleague, δεν αντιμετώπισε κύμα αποσυνδέσεων γιατί τελικά αρκετοί φίλαθλοι θεατές επέλεξαν να κάνουν διπλές συνδρομές, για να έχουν πρόσβαση σε όλα» σημειώνει πηγή από τη Nova. Ταυτόχρονα, η Nova εξασφαλίζοντας τους αγώνες του καλύτερου πρωταθλήματος στον κόσμο, της Premier League, από το 2022-23, με υψηλό τίμημα, αποδεικνύει πόση σημασία δίνει στο αθλητικό περιεχόμενο για να αυξήσει τη συνδρομητική της βάση. Το αθλητικό περιεχόμενο των δύο μεγάλων της ελληνικής αγοράς, Nova και Cosmote, αναμένεται να αποτελέσει την ασπίδα τους απέναντι στον νέο ανταγωνισμό που θα προκύψει το 2022. «Οσοι επιλέγουν συνδρομητική για να παρακολουθούν αθλητικά γεγονότα, δεν θα σταματήσουν τη συνδρομή τους για να βλέπουν μόνο ψυχαγωγικό περιεχόμενο» σημειώνουν πηγές.

Προσδοκίες δημιουργεί το χτύπημα στην πειρατεία «Αν χτυπηθεί η πειρατεία τουλάχιστον το 50% των συνδρομητών της θα επιστρέψουν στη νόμιμη αγορά» εκτιμά πηγή του κλάδου, που αναφέρει ότι υπολογίζονται κοντά στις 500.000 σήμερα οι συνδρομητές της πειρατείας στην Ελλάδα. Η πειρατεία στη συνδρομητική τηλεόραση δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης οπτικοακουστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο μέσω ενός αποκωδικοποιητή Android, που συνδέεται με την τηλεόραση και παρέχει πρόσβαση σε χιλιάδες κανάλια συνδρομητικής τηλεόρασης. Στους χρήστες προσφέρεται μια παράνομη συνδρομή σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή (κατά μέσον όρο 15-20 ευρώ τον μήνα, συν 100 ευρώ για την αγορά του αποκωδικοποιητή). Η αγορά εκτιμά ότι οι πειρατικές συνδρομές αποτελούν το 30-35% της αγοράς και ξεπερνούν τους 400 χιλιάδες. Το streaming έρχεται κυρίως από χώρες του εξωτερικού και διανέμεται στο πλατύ κοινό από ένα πολυπληθές δίκτυο παράνομων μεταπωλητών που το προωθούν, με το σύστημα της πυραμίδας. Οι μεταπωλητές είναι μικροί επιχειρηματίες της γειτονιάς, που γίνονται μέλη της πυραμίδας (σύστημα του οργανωμένου εγκλήματος) και εξασφαλίζουν ένα δεύτερο εισόδημα.

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο Ωστόσο, πρόσφατα το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα αυστηροποιήθηκε και έγινε πιο αποτελεσματικό. Ο νόμος 4821/2021 που ψηφίστηκε τέλη Σεπτεμβρίου, και μπήκε σε ισχύ πριν από έναν μήνα, δίνει τη δυνατότητα να κλείνουν τα παράνομα domain που λειτουργούν προωθώντας πειρατικά το περιεχόμενο των συνδρομητικών καναλιών. Αρκεί με μια καταγγελία στην Επιτροπή Πνευματικής Ιδιοκτησίας που είναι κάτω από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας και ακολούθως δίνεται εντολή στην Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών να ενημερώσει τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους για να κλείσουν τα συγκεκριμένα domain. Ήδη έχουν κλείσει πάνω από 100 τέτοια sites, κάποια από τα οποία δεν ξανανοίγουν ποτέ. Ωστόσο, ταυτόχρονα ανοίγουν άλλα - «κάθε δέκα λεπτά ανοίγει και ένα» αναφέρεται χαρακτηριστικά. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση η μαστροπεία, η σωματεμπορία, η

διακίνηση ναρκωτικών και η πειρατεία του παράνομου περιεχομένου αντιμετωπίζονται στην ίδια κλίμακα σοβαρότητας γιατί πραγματοποιούνται από το ίδια δίκτυα. Στην Ιταλία ο σχετικός νόμος δημιουργεί ποινικές ευθύνες και στους παράνομους συνδρομητές και κυνήγησε ποινικά 5.000 πελάτες των πειρατών. Η σημασία της καταπολέμησης της πειρατείας είναι μεγάλη τόσο για τα διαφυγόντα φορολογικά έσοδα που συνεπάγεται όσο και για την ενίσχυση της νόμιμης αγοράς. Αν καταπολεμηθεί η πειρατεία, αυξάνεται η συνολική πίτα της αγοράς και η δυνατότητα ανάπτυξης των μεριδίων όλων. Επίσης, δίνεται η δυνατότητα να βελτιωθεί η ποιότητα του περιεχομένου σε όλο το φάσμα του από τις αθλητικές ομάδες μέχρι και την παραγωγή ελληνικού περιεχομένου δίνοντας εργασία σε τομείς που έχουν ανάγκη την τόνωση ειδικά μετά την πανδημία.

37

38 διεθνη

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

TOYΡΚΙΑ

Όταν οι αγορές σπάνε… πλάκα με τον Ερντογάν

Της EΛΕΝΑΣ ΣΚΙΑΘΙΤΗ

Σ

ε μία ακόμη παρέμβαση, την τρίτη μέσα σε μόλις δέκα ημέρες, αναγκάστηκε να προχωρήσει η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας στις 10/12, σε μια μάταιη, όπως αποδείχτηκε, προσπάθεια να ανακόψει την ελεύθερη πτώση της τουρκικής λίρας,

καθώς η γραμμή της χαλαρής νομισματικής πολιτικής που έχει διατάξει ο Ερντογάν ρίχνει βαριά τη σκιά της στο τουρκικό νόμισμα. Λεπτομέρειες για το ύψος των αποθεμάτων σε ξένο συνάλλαγμα που αναγκάστηκε να ξοδέψει η κεντρική τράπεζα από τα ήδη ασθενή ταμεία της δεν έγιναν βέβαια γνωστές, όμως η αρμόδια

νομισματική Αρχή παραδέχτηκε την παρέμβαση επικαλούμενη τις «μη υγιείς» διακυμάνσεις του τουρκικού νομίσματος, ένας όρος που ήταν κυριολεκτικά δανεισμένος από τις πρόσφατες ομιλίες του Τούρκου προέδρου. Η παρέμβαση ανέκοψε πρόσφατα την καθοδική πορεία του νομίσματος, αλλά γρήγορα τα όποια κέρδη εξανεμίστηκαν,

διεθνη 39

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

με αποτέλεσμα η λίρα να κατρακυλά και πάλι πολύ κοντά στα ιστορικά χαμηλά επίπεδα των 14 λιρών ανά δολάρια. Συγκεκριμένα, η λίρα βρισκόταν γύρω στο 13,89 έναντι του δολαρίου, με την παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας να οδηγεί σε πρόσκαιρη άνοδό της στο 13,37, πριν αρχίσει εκ νέου να υποχωρεί κοντά στα επίπεδα του 13,89. Μέσα σε λίγες ημέρες η τουρκική λίρα έχει αγγίξει το 13,9 τρεις φορές, ενώ την Τρίτη 7/12 έπιασε «πάτο» στις 14 λίρες έναντι του δολαρίου. «Η επιρροή της παρέμβασης ήταν μικρή, καθώς οι αγορές γνωρίζουν πως τα (ξένα συναλλαγματικά) αποθέματα έχουν υποχωρήσει δραστικά» σχολίασε ο Ιπέκ Οζκαρνεσκάγια της Swissquote στο Reuters. Το τουρκικό νόμισμα έχει αποδυναμωθεί κατά 38% από τα τέλη Σεπτεμβρίου όταν, υπό νέα διοίκηση, η κεντρική τράπεζα ξεκίνησε τη μείωση των επιτοκίων, ενώ οι απώλειες συνολικά για τη χρονιά ξεπερνούν το 45%. Η ανορθόδοξη οικονομική θεωρία του Ερντογάν είναι πως τα υψηλά επιτόκια είναι καταστροφικά για την οικονομία και οδηγούν σε αύξηση του πληθωρισμού, ο οποίος για τον Νοέμβριο εκτοξεύτηκε στο 21%, ήτοι σε υψηλά τριετίας, άποψη που προφανώς δεν συμμερίζονται έγκριτοι οικονομολόγοι, με τις συνέπειες να αποτυπώνονται στον ευτελισμό του τουρκικού νομίσματος.

Fitch

Στους τελευταίους ήρθε να προστεθεί, προ ημερών, και ο διεθνής οίκος Fitch, ο οποίος αναθεώρησε επί τα χείρω τις προοπτικές της τουρκικής οικονομίας από «σταθερές» σε «αρνητικές», επικαλούμενος ακριβώς το υψηλό ρίσκο που προκύπτει από τη χαλαρή νομισματική πολιτική που έχει χαράξει η κεντρική τράπεζα. Σύμφωνα με τον Fitch, η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής, παρά τον υψηλό πληθωρισμό, ήταν πρόωρη, υπονομεύει την εγχώρια εμπιστοσύνη και αυξάνει το ρίσκο για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, στοιχεία που αντανακλώνται στη δραστική υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Εξάλλου, τις επόμενες ημέρες και κόντρα στους επικριτές, η κεντρική τράπεζα αναμένεται να προχωρήσει και σε νέα περικοπή των επιτοκίων. Συγκεκριμένα, στη συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου, η επιτροπή νομισματικής πολιτικής αναμένεται να μειώσει κι άλλο τα επιτόκια στο 14%, από το 15% που είναι σήμερα, έπειτα από διαδοχικές περικοπές ύψους 400 μονάδων βάσης. Ο Ερντογάν, βέβαια, δεν δείχνει να πτοείται και μάλιστα κατά το υπουργικό συμβούλιο επέμεινε πως η αστάθεια στην αγορά σταδιακά θα σταματήσει, ρίχνοντας την ευθύνη για την ακρίβεια που γονατίζει τα τουρκικά νοικοκυριά στις αυξήσεις στις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων και του ρεύματος. Ο οίκος Moody’s, από την πλευρά του, υποστήριξε σε έκθεσή του πως ο πληθωρισμός θα εκτοξευτεί έως και στο 25% μέσα στους επόμενους μήνες, ειδικά δε έπειτα από μια ακόμη μείωση των επιτοκίων με την έναρξη της νέας χρονιάς.

Μαξιλάρια Έκκληση στους πολίτες να βγάλουν τα χρήματα κάτω από τα μαξιλάρια για να σωθεί η οικονομία απηύθυνε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μιλώντας μπροστά στις κάμερες μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ο πρόεδρος της Τουρκίας είπε μεταξύ άλλων: «Με αυτή την αφορμή επιθυμώ να κάνω μία έκκληση στα άτομα ή τους φορείς που διαθέτουν χρήματα στις τράπεζες, κάτω από τα μαξιλάρια, στις ταμειακές και ιδιαίτερα σε άτομα τα οποία διαθέτουν συνάλλαγμα». Επίσης, κάλεσε «τους πάντες να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που έφερε η νέα οικονομική πολιτική μας, την οποία οικοδομήσαμε έχοντας ως θεμέλια τις επενδύσεις, την απασχόληση, την παραγωγή και τις εξαγωγές». Και για να γίνει πειστικός, υποσχέθηκε

ότι «οι διακυμάνσεις που προκάλεσαν οι αυξήσεις στις τιμές και στις ισοτιμίες έπειτα από κάποιο διάστημα σίγουρα θα σταματήσουν», όπως μεταδίδουν τα tourkikanea. Ωστόσο, όπως σημειώνουν τουρκικά μέσα ενημέρωσης, οι πολίτες δεν καλοδέχτηκαν το κάλεσμα Ερντογάν, το οποίο βρέθηκε στην ατζέντα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο χρήστης Furkan Bircan έγραψε στο Twitter: «Eνα άτομο με 1 εκατομμύριο δολάρια στον τραπεζικό του λογαριασμό στις αρχές Σεπτεμβρίου κέρδισε 5,4 εκατομμύρια λίρες σε τρεις μήνες χωρίς να κάνει τίποτα. Γιατί αυτός ο κάτοχος πλούτου να επενδύσει και να πάρει ρίσκα σε αυτές τις συνθήκες της αγοράς, ενώ εσείς υποτιμάτε το νόμισμα και μεταφέρετε τον πλούτο;».

40

AUTO

BUSINESS ENERGY I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 2021 BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Επιμέλεια: ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Lexus

Η ηλεκτροκίνηση μπροστά ■ Μπορεί η Lexus να έχει ήδη μπει στην πρίζα μέσα από το UX 300e, ωστόσο ετοιμάζει το πρώτο της μοντέλο το οποίο θα είναι εξαρχής και αποκλειστικά αμιγώς ηλεκτροκίνητο. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: LEXUS

Τ

ον περασμένο Μάρτιο η Lexus μάς είχε συστήσει σε πρωτότυπη μορφή το LF-Z Electrified, το οποίο χάραζε τον δρόμο της προς την ηλεκτροκίνηση. Τώρα έχουμε τις πρώτες επίσημες τμηματικές φωτογραφίες από το νέο RZ. Προς το παρόν μπορούμε να παρατηρήσουμε στο ηλεκτρικό crossover την ελαφρώς κεκλιμένη γραμμή της οροφής, τα πίσω φωτιστικά σώματα που επικοινωνούν με μια λεπτή φωτεινή λωρίδα στην πόρτα του χώρου αποσκευών, τα εμπρός Led φώτα σε σχήμα μπούμερανγκ, και το αμάξωμα που δείχνει να έχει αρκετές ακμές και νερώσεις. Παράλληλα το νέο RZ θα είναι το πρώτο μοντέλο της ιαπωνικής premium εταιρείας που θα δομηθεί πάνω στην πλατφόρμα e-TNGA, η οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ηλε-

κτρικά μοντέλα. Την εν λόγω πλατφόρμα είδαμε επίσης στα νέα ηλεκτρικά Toyota bZ4X και Subaru Solterra, με τα οποία το RZ θα έχει σχεδιαστικούς και τεχνολογικούς δεσμούς αίματος. Τεχνικά χαρακτηριστικά του νέου RZ δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστά. Πάντως, το LF-Z Electrified Concept, στο οποίο πιθανότατα θα βασιστεί, διέθετε μπαταρία ιόντων λιθίου χωρητικότητας 90 kWh με αυτονομία 600 χλμ., ενώ η ισχύς και η ροπή ήταν στους 545 ίππους και 700 Nm αντίστοιχα. Αρκετά φιλόδοξοι αριθμοί… Επιπλέον το LF-Z Electrified Concept εγκαινίασε το καινοτόμο ηλεκτρικό σύστημα ελέγχου κίνησης DIRECT4. Μένει να δούμε ποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά θα αφομοιώσει το νέο RZ, το οποίο θα λανσαριστεί πριν από το τέλος του 2022.

motori.gr όλος ο κόσμος του

AUTO 41

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: FORD

Α

ν το μυαλό σας πάει σε ονόματα όπως Mustang πράττει σωστά, μόνο που εδώ έχουμε ένα άλλο είδος Mustang. Το ηλεκτρικό SUV Mustang Mach-E στην έκδοση GT, με 487 ίππους. Οι διαφορές αυτής της έκδοσης από τις πιο απλές εντοπίζονται σε στοιχεία όπως η αυξημένη ισχύς που αναφέραμε παραπάνω, τα ενισχυμένα φρένα, η ανάρτηση MagneRide και σχεδιαστικές λεπτομέρειες που έχουν στόχο να κάνουν αυτή την έκδοση να διαφέρει από τις υπόλοιπες. Φυσικά, το ισχυρότερο μοντέλο της Ford σε ό,τι αφορά τα ευρωπαϊκά μοντέλα της είναι τετρακίνητο, κάτι που επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση ενός ηλεκτρικού κινητήρα σε κάθε άξονα.

Ford Mustang Mach-E GT

Με κορυφαία ισχύ

Η απαραίτητη για την κίνησή τους ενέργεια αποθηκεύεται σε μία πολύ μεγάλη συστοιχία μπαταριών, της οποίας η συνολική χωρητικότητα φτάνει τις 98,7 kWh. Αυτό το νούμερο είναι ικανό να προσφέρει στο αυτοκίνητο αυτονομία που φτάνει τα 500 χλμ., σύμφωνα με τον κύκλο WLTP. Η εν λόγω έκδοση έχει μοναδικούς εξωτερικούς χρωματισμούς με τις ονομασίες Grabber Blue και Cyber Orange, ξεχωρίζει με τα βαμμένα στο χρώμα του αμαξώματος τόξα των τροχών, ενώ εντυπωσιακές είναι οι ζά-

■ Το ισχυρότερο μοντέλο σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή πορεία της Ford άρχισε να πωλείται και στη χώρα μας.

ντες αλουμινίου των 20 ιντσών. Ακόμα και τα ελαστικά είναι διαφορετικά, καθώς η Ford συνεργάστηκε με την Pirelli για τη δημιουργία μιας ειδικής γόμας και χάραξης πέλματος για ελαστικά διαστάσεων 245/45-20. Την ίδια στιγμή, τα αεριζόμενα εμπρός δισκόφρενα διαμέτρου 385 χλστ. της Brembo, με τα οποία εφοδιάζεται το αυτοκίνητο, είναι τα μεγαλύτερα σε σχέση με εκείνα οποιασδήποτε άλλης έκδοσης. Η τιμή για το Mustang Mach-E GT στην Ελλάδα αρχίζει από τα 79.980 ευρώ.

αυτοκινήτου στην οθόνη σας

42

σελιδεσ ιστοριασ

BUSINESS ENERGY I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 BUSINESS ENERGY I ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021 BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Αντόνι Γκαουντί

Ο αρχιτέκτονας που σφράγισε τη Βαρκελώνη με τα εμβληματικά του έργα Τoυ K.A. φραγκουλη

Ο

Ισπανός αρχιτέκτονας Αντόνι Γκαουντί υπήρξε χωρίς αμφιβολία μία από τις πιο ξεχωριστές προσωπικότητες των αρχών του 20ού αιώνα. Ο Καταλανός αρχιτέκτονας δεν άφησε πίσω του πλήθος μνημείων, ενώ δημιούργησε με τη δική του ξεχωριστή ματιά, μόνο πέριξ της Βαρκελώνης. Ωστόσο, τα κτίρια που εμπνεύστηκε ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη φόρμα τους, αλλά και τις καμπύλες τους που τα κάνουν αναγνωρίσιμα ακόμη και στον πιο αδαή στην τέχνη της αρχιτεκτονικής. Ο Αντόνι Γκαουντί γεννήθηκε στις 25 Ιουνίου του 1852, στη μικρή πόλη της Καταλονίας, Ρεούς. Ο πατέρας του ήταν σιδηρουργός και, όπως διαβάζουμε, ασχολούνταν συχνά με την κατασκευή καυστήρων. Ο νεαρός Γκαουντί ήταν ιδιαίτερα φιλάσθενος από παιδί και περνούσε τα καλοκαίρια του στο εξοχικό της οικογένειας στο μικρό χωριό Ριουντόμς. Το 1870 μετακομίζει στη Βαρκελώνη, όπου ξεκινά τις σπουδές στην αρχιτεκτονική. Δεν θα ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του παρά 8 χρόνια αργότερα, καθώς οι στρατιωτικές του υποχρεώσεις και άλλες αναποδιές θα καθυστερήσουν τις σπουδές του. Λέγεται πως δεν ήταν ιδιαίτερα συνεπής ως φοιτητής, κατάφερε ωστόσο να συνεργαστεί με κάποιους

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

από τους καθηγητές του. Όταν ολοκλήρωσε την αρχιτεκτονική σχολή, ο διευθυντής της Ελιές Ροχέντ φέρεται να δήλωσε για τον Γκαουντί: «Δεν γνωρίζω αν απονείμαμε το δίπλωμα σε έναν παρανοϊκό άνδρα ή σε μια ιδιοφυΐα. Ο χρόνος θα δείξει».

Τα αριστουργήματά του Ο Γκαουντί υπήρξε στα πρώτα χρόνια της ζωής του λάτρης του καλού φαγητού, κοινωνικός και πρόσχαρος, ένας πραγματικός μπον βιβέρ. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και με τα χρόνια απορροφήθηκε τόσο από τη δουλειά του, που αποκόπηκε από κάθε άλλη κοινωνική δραστηριότητα. Λίγο πριν πεθάνει είχε αφοσιωθεί τόσο στη δουλειά του και συγκεκριμένα την ολοκλήρωση της Σαγράδα Φαμίλια, που έφτασε να μένει εντός του κτιρίου που έχτιζε. Η ώριμη περίοδος του Γκαουντί περιλαμβάνει ορισμένα από τα πιο διάσημα κτίρια της Βαρκελώνης, όπως το πάρκο Γκιουέλ, το Κάζα Μπατλιό, την πολυκατοικία Κάζα Μιλά ή λα πεδρέρα όπως αποκαλείται στα καταλανικά και φυσικά το ημιτελές του αριστούργημα, τη Σαγράδα Φαμίλια. Τα περισσότερα από τα κτίρια του αρχιτέκτονα είναι επισκέψιμα στο κοινό, ενώ αποτελούν μια από τις πιο ισχυρές

σελιδεσ ιστοριασ

τουριστικές ατραξιόν της Βαρκελώνης. Αν και του ανατέθηκε η κατασκευή της Σαγράδα Φαμίλια από το 1886, ήταν μετά το 1915 που ο Αντόνι Γκαουντί άφησε στην άκρη κάθε άλλη ασχολία προκειμένου να ολοκληρώσει την εκκλησία. Το επιβλητικό κτίσμα θα παραμείνει ημιτελές για πάνω από 140 χρόνια. Το βράδυ της 7ης Ιουνίου 1926, βυθισμένος στις σκέψεις του ο Αντόνι Γκαουντί αποχωρεί, όπως κάθε βράδυ, από τον εσπερινό της εκκλησίας Σαν Φελίπ με προορισμό τη Σαγράδα Φαμίλια, όπου και διαμένει το τελευταίο διάστημα. Τον άτυχο 74χρονο χτυπά βαγόνι του τραμ που περνά από το σημείο. Ο Αντόνι Γκαουντί πέφτει αναίσθητος στο έδαφος. Κανείς από τους περαστικούς δεν φαντάζεται πως ο ηλικιωμένος με τα φθαρμένα ρούχα, που δεν έφερε ταυτότητα, θα μπορούσε να είναι ο επιφανής αρχιτέκτονας της Βαρκελώνης. Ο Γκαουντί μεταφέρεται στο νοσοκομείο της Σάντα Κρουζ, όπου και τον αναγνωρίζει ο ιερέας της Σαγράδα Φαμίλια. Υποκύπτει στα τραύματά του στις 10 Ιουνίου του 1926, με την κηδεία του να συγκεντρώνει χιλιάδες πολιτών από τη Βαρκελώνη που θέλησαν να πουν το τελευταίο «αντίο» στον διασημότερο αρχιτέκτονα της πόλης.

43

44

press button

BUSINESS ENERGY I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 BUSINESS ENERGY I ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021 BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΥΔΑΠ

Πώς ο Χάρης Σαχίνης βρήκε τη χρυσή τομή στη διαφωνία με το Δημόσιο για το αδιύλιστο νερό

T

o πόσο έχει απονευρωθεί η αγορά προκύπτει από το εξής νέο: Πέρασε από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΥΔΑΠ η πρόταση για τη συμφωνία με το Ελληνικό Δημόσιο ύψους 157 εκατ. ευρώ και μένει η Κοινή Υπουργική Απόφαση προκειμένου να ολοκληρωθεί και τυπικά. Δηλαδή, ένα μείζον θέμα που προκαλούσε αβεβαιότητα για την πορεία της μετοχής, χάρη στο στιβαρό management του Χάρη Σαχίνη ήρθε σε πέρας. Παρ’ όλ’ αυτά, η αντίδραση της αγοράς δεν ήταν η αναμενόμενη. Η ΕΥΔΑΠ ανακοίνωσε τις σχετικές αποφάσεις, ενώ θα γίνει και Γενική Συνέλευση για να εγκρίνει και τυπικά τη σχετική απόφαση. Ουσιαστικά η ΕΥΔΑΠ βρίσκει μία μέση λύση στο θέμα, αφού η απαίτηση του Ελληνικού Δημοσίου έφτανε ακόμα και στο ποσό των 300 εκατ. ευρώ, ενώ από την πλευρά της η ΕΥΔΑΠ θεωρούσε πως δεν έπρεπε να καταβάλει κάποιο ποσό, λόγω των έργων συντήρησης.

Αποτελέσματα Σύμφωνα με τα αποτελέσματα εννεαμήνου η ΕΥΔΑΠ είχε ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα ύψους 441,3 εκατ. ευρώ, ενώ στις υποχρεώσεις έχει καταχωρηθεί κονδύλι ύψους 163,33 εκατ. ευρώ για πρόβλεψη επιβάρυνσης αδιύλιστου νερού. Σταθερά διατηρήθηκαν τα κέρδη προ φόρων, χρηματοδοτικών και επενδυτικών αποτελεσμάτων (EBIT*) για το εννεάμηνο

Σχόλιο Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Χάρης Σαχίνης σχολιάζοντας τα οικονομικά αποτελέσματα του εννεαμήνου, ανέφερε: «Το εννεάμηνο του 2021 η ΕΥΔΑΠ κατάφερε να ανταποκριθεί επιτυχώς στις συνεχείς προκλήσεις που αντιμετώπισε, όπως η εξάπλωση της πανδημίας, οι πυρκαγιές και η παγκόσμια αύξηση των τιμών στην ενέργεια, ενώ εστίασε στην επίτευξη των κυριότερων στόχων της, όπως η σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο και ο μετασχηματισμός της εταιρείας. Το τέλος του

του 2021, τα οποία διαμορφώθηκαν στα 50 εκατ. ευρώ από 49,6 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2020 και το EBIT margin διαμορφώθηκε στο 19%. Όσον αφορά το γ’ τρίμηνο του 2021, το EBIT παρουσίασε αύξηση κατά 3,9%, στα 32,2 εκατ. ευρώ έναντι 31 εκατ. ευρώ το γ’ τρίμηνο του 2020. Κατά το εννεάμηνο του 2021 τα κέρδη προ φόρων διαμορφώθηκαν στα 57,7 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με 56,7 εκατ. ευρώ το 2020, αυξημένα κατά 1,9%. Τα κέρδη μετά από φόρους υποχώρησαν στα 34,8 εκατ. ευρώ από 40 εκατ. ευρώ το εννεάμηνο του 2020, παρουσιάζοντας μείωση κατά 13,3%. Το καθαρό περιθώριο κέρδους διαμορφώθηκε στο 14% από 16% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Ο φόρος εισοδήματος αυξήθηκε κατά 27,8% λόγω της μείωσης της αναβαλλόμενης φορολογικής απαίτησης που προέκυψε από τη μείωση του φορολογικού συντελεστή σε 22% από 24%.

2021 βρίσκει την ΕΥΔΑΠ ισχυρή και έτοιμη να συνεχίσει την υλοποίηση του μεγάλου επενδυτικού της πλάνου, που θα διασφαλίσει την ανάπτυξή της περαιτέρω πάντα υπό το πρίσμα της βιώσιμης ανάπτυξης». Η αποτίμηση της εισηγμένης στο Χ.Α. ανέρχεται στα 772 εκατ. ευρώ.

Γιώργος Περιστέρης (ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ) Ο Γιώργος Περιστέρης είναι ο επιχειρηματίας που έχει το χάρισμα όχι απλώς να βλέπει μπροστά, αλλά και να παίρνει τις

σωστές αποφάσεις τον χρόνο που πρέπει. Από τα γραφεία στις παρυφές του Λόφου του Στρέφη πριν από 25 χρόνια έχει φέρει τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και την ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή στην πρώτη κατηγορία των κατασκευών και της ενέργειας τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Η απόφαση για την έκδοση του ομολογιακού ύψους 300 εκατ. ευρώ της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ γίνεται με γνώμονα τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 25% έως το τέλος του 2025, το οποίο συνδέεται με ρήτρα αειφορίας.

press button 45

BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Ο πρώτος Ο Γιώργος Περιστέρης ήταν ο πρώτος που μιλούσε για την αποθήκευση ενέργειας. Και ιδού τι βιώνει σήμερα η ελληνική, αλλά και η παγκόσμια οικονομία… Το επιτελείο του Γιώργου Περιστέρη γράφει στο ενημερωτικό δελτίο για το ομολογιακό το οποίο θα έχει διάρκεια 7 ετών, ότι τα αντληθέντα κεφάλαια (291,7 εκατ. ευρώ, αφαιρουμένων των δαπανών της έκδοσης) θα κατανεμηθούν για την εξυπηρέτηση των επενδύσεων του ομίλου. Κεφάλαια έως 225 εκατ. ευρώ θα κατευθυνθούν για τη χρηματοδότηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας της εταιρείας ή και θυγατρικών της ή και άλλων εταιρειών και κοινοπραξιών στις οποίες συμμετέχει. Μέρος των κεφαλαίων θα διατεθούν για την απόκτηση συμμετοχών σε εταιρείες, καθώς και εξαγορών και συγχωνεύσεων. Επίσης ποσό έως 46,7 εκατ. ευρώ προβλέπεται να καλύψει ανάγκες κεφαλαίου κίνησης της εκδότριας ή και θυγατρικών. Τέλος, ποσό έως 20 εκατ. ευρώ θα κατευθυνθεί στην εξόφληση υφιστάμενου ή μελλοντικού δανεισμού της εκδότριας ή και θυγατρικών της. Σύμφωνα με το πλαίσιο έκδοσης του ομολόγου, ο κύριος παράγοντας που θα συνεισφέρει στην επίτευξη του στόχου του ομίλου για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματός του είναι η αύξηση της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος (σε παράκτια και υπεράκτια αιολικά πάρκα, φωτοβολταϊκά πάρκα και συστήματα αποθήκευσης) στις 3.000 MW μέχρι τη λήξη της διάρκειας του ομολόγου το 2028. Επιπλέον, ο παράγοντας που αναμένεται να συνεισφέρει στην επίτευξη του στόχου είναι η εφαρμογή του σύγχρονου και ολοκληρωμένου συστήματος περιβαλλοντικής και ενεργειακής διαχείρισης που εφαρμόζει.

Χρηματιστήριο

Αυξήσεις μέχρι 100% από 1/12/21 στις χρεώσεις των χρηματιστηριακών εταιρειών! Σε νέες κρυφές χρεώσεις που αγγίζουν και το… 100% πέρασαν από 1/12 χρηματιστηριακές εταιρείες και ειδικά αυτές που αποτελούν θυγατρικές τραπεζών. Ενώ η ΕΧΑΕ δεν έχει προβεί σε καμία αύξηση των χρεώσεων για τα μέλη της, άναυδοι έμειναν οι πελάτες χρηματιστηριακών εταιρειών και μάλιστα τραπεζικών, από τις αυξήσεις που επεφύλασσαν για προμήθειες και άλλα έξοδα Χρηματιστηρίου. Σύμφωνα με καλά ενημερωμένες πηγές, εστάλη e-mail σε πελάτες των χρηματιστηριακών εταιρειών, από τις 23/11 όπου τους γνωστοποιούνται καταρχήν χρεώσεις μέχρι 35%, καθιστώντας το χρηματιστηριακό… σπορ ακριβότερο και μάλιστα σε μία δύσκολη τεχνική συγκυρία για την αγορά. Και όχι μόνο αυτό, αλλά τούτο συμβαίνει σε μία εποχή που στις διάφορες χρηματιστηριακές πλατφόρμες οι προμήθειες είναι… δωρεάν και τα μέσα για την εξασφάλιση κέρδους πάμπολλα (π.χ. κανείς μπορεί πια να δώσει εντολή αγοράς από μετοχή μέχρι εμπορεύματα και bitcoin από το κινητό του)!

Αστειότητες Σύμφωνα με την ενημέρωση χρηματιστηριακών, οι χρεώσεις μεταβιβαστικών και εξόδων που σχετίζονται με συναλλαγές στο Χρηματιστήριο Αθηνών (Αγορά Αξιών) και εμφανίζονται στα πινακίδια συναλλαγών σας, πρόκειται να τροποποιηθούν, προκειμένου να εναρμονιστούν με τις ισχύουσες χρεώσεις που επιβάλλει το Χρηματιστήριο Αθηνών και η Εταιρεία Εκκαθάρισης Συναλλαγών, σύμφωνα με την τιμολογιακή τους πολιτική. Συγκεκριμένα, όπως τονίζεται στην επιστολή, «από την Τετάρτη 1 Δεκεμβρίου 2021 προχωρούμε σε μείωση της χρέωσης που σχετίζεται με

τα μεταβιβαστικά έξοδα από 0,06% σε 0,04% επί του συνολικού ποσού συναλλαγής. Επίσης, τροποποιείται η χρέωση που σχετίζεται με τα έξοδα Χ.Α., η οποία σήμερα ανέρχεται σε 0,0250% επί του συνολικού ποσού συναλλαγής. Θα υπολογίζεται πλέον ως το άθροισμα των εξής ποσών: 0,0325% επί του συνολικού ποσού συναλλαγής, €0,06 ανά εκτελεσμένη εντολή, €0,50 ανά τίτλο στο πινακίδιο. Τέλος, η ελάχιστη εξαμηνιαία χρέωση

διατήρησης χαρτοφυλακίου στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (ΣΑΤ) αυξάνεται από 5 ευρώ σε 10 ευρώ. Σημειώνεται ότι με την πραγματοποίηση οποιασδήποτε συναλλαγής σας από την Τετάρτη 1 Δεκεμβρίου 2021 θα θεωρείται ότι έχετε ενημερωθεί για τις σχετικές τροποποιήσεις». Και καταλήγει: «Τόσο η ομάδα υποστήριξης συναλλαγών όσο και ο Υπεύθυνος Λογαριασμού σας, βρίσκονται πάντα στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε διευκρίνιση ή απορία». Σημειωτέον ότι τα τιμολόγια της ΕΧΑΕ μένουν καθηλωμένα για τουλάχιστον 10 χρόνια εξαιτίας της κρίσης της περασμένης 10ετίας προκειμένου να προσελκυστούν επενδυτές (σ.σ.: υπό την προϋπόθεση να μην προέβαιναν σε χρεώσεις οι χρηματιστηριακές-μέλη της).

46 teλευταια λεξη

BUSINESS ENERGY I ΑΠΡΙΛΙΟΣ2021 BUSINESS ENERGY I ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021 BUSINESS ENERGY I ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Titan Cement

Το πολυδαίδαλο management που έχει ρίξει τη μετοχή στα τάρταρα

Έ

Του Στ. Κ. Χαρίτου

χοντας στο τιμόνι έναν πολύπειρο και ευφυή τραπεζίτη, τον Μιχάλη Κολακίδη, οι οικογένειες Κανελλόπουλου και Παπαλεξόπουλου της Τιτάν, μόνο θλίψη μπορεί να προκαλέσει η χρηματιστηριακή συμπεριφορά της εταιρείας. Το γεγονός ότι διαπραγματεύεται σε τρία Χρηματιστήρια από το 2019, των Βρυξελλών, του Euronext στο Παρίσι και το Χρηματιστήριο Αθηνών, με δεδομένο ότι οι ξένες αγορές φέτος βρέθηκαν σε ιστορικά υψηλά, το ελάχιστο που θα περίμενε κανείς είναι μία αξιοπρεπή χρηματιστηριακή συμπεριφορά. Επειδή οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και καμιά φορά μιλούν μόνοι τους, αφήνοντας τα λόγια να περιττεύουν, η μετοχή κάθε μέρα αναμετράται με τα χαμηλά της φέτος, κινούμενη στα όρια των 13,50 ευρώ και λίγο πιο πάνω. Κάθε μέρα, τις τελευταίες εβδομάδες, δεν γίνεται να μην ενημερώνεται ο κ. Κολακίδης για το θετικό άνοιγμα, άνω της μίας ποσοστιαίας μονάδας, και στη συνέχεια, λες και προδίδονται οι αγοραστές, η μετοχή παίρνει την κάτω βόλτα. Κάθε μέρα συμβαίνει αυτό, εδώ και πολλές εβδομάδες, λες και κάποια δύναμη δεν θέλει το χαρτί να σηκωθεί. Ειδικά μάλιστα όταν η διοίκηση στο πρόσφατο conference call των αναλυτών, με αφορμή τα αποτελέσματα του 9μήνου, βλέπει αποκλιμάκωση των υψηλών τιμών. Ο κ. Κολακίδης, στην ίδια ενημέρωση, είπε ανοιχτά ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τα αυξημένα κόστη ενέργειας, αλλά και των πρώτων υλών, διότι αυτά θα περάσουν στον τελικό καταναλωτή, μειώνοντας τις όποιες απώλειες. Πρόκειται για πρα-

κτική που ακολουθείται από όλες τις επιχειρήσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, από τις μεταλλουργικές και τις τσιμεντοβιομηχανίες μέχρι τις εταιρείες τροφίμων και τις αλευροβιομηχανίες. Άλλοτε, η μετοχή της Τιτάν εθεωρείτο ένας από τους πυλώνες σταθερότητας της εγχώριας χρηματιστηριακής αγοράς. Η κεφαλαιοποίηση πλέον διαμορφώνεται λίγο πάνω από 1 δισ. ευρώ, στο Διοικητικό Συμβούλιο υπάρχουν διάφορες θέσεις, όπως του προέδρου, που δεν είναι εκτελεστικό μέλος, αλλά και του εντεταλμένου προέδρου, που είναι εκτελεστικό μέλος, δημιουργώντας μία πολυδαίδαλη εταιρική διακυβέρνηση που καταλήγει στον Μιχάλη Κολακίδη, ο οποίος ταυτόχρονα τυχαίνει να είναι και πρόεδρος σε θυγατρική ελληνικής τράπεζας στην Κύπρο. Και είναι να αναρωτιέται

κανείς ποιος απ’ όλους, τους προέδρους, εντεταλμένους και μη, βρίσκει τον χρόνο να συναντάει, αν συναντάει, κάποιον θεσμικό επενδυτή. Ο δε Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, προφανώς επιφορτισμένος με τον θεσμικό ρόλο του προέδρου του ΣΕΒ, έχει να ασχοληθεί από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας μέχρι τα τρέχοντα θέματα που απασχολούν την ιστορική τσιμεντοβιομηχανία. Ο κ. Παπαλεξόπουλος ανέλαβε πρόεδρος του ΣΕΒ με τη μετοχή στα τάρταρα, μεταξύ 10-11 ευρώ, τον Ιούνιο του 2020. Έναν χρόνο μετά, το χαρτί έφυγε μέχρι τα 17 ευρώ και από τον Μάιο του 2021 άρχισε η οπισθοχώρηση μέχρι τα όρια των 13 ευρώ. Μία διεθνής μετοχή, που διαπραγματεύεται σε τρεις αγορές, δύο εκ των οποίων σημείωσαν ρεκόρ, παραδέρνει χρηματιστηριακά, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.

Στην οδήγηση

όλα.

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Φ Ρ Ο Ν Τ Ι Δ Α

Γ Ι Α

Τ Ο

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν

Ε Γ Γ Υ Η Μ Ε Ν Η

Π Ο Ι Ο Τ Η Τ Α

ΕΛΕΥΘΕΡΗ

∆ΙΕΛΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ∆ΑΚΤΥΛΙΟ

Με Fisikon µπορείς και να τα όλα! Φυσική εξέλιξη

Φθηνότερο έως και 65% από τα άλλα συµβατικά καύσιµα

Πιο φιλικό στο περιβάλλον, καθώς περιορίζει δραστικά τους ρύπους Εγγυηµένη ποιότητα καυσίµου

www.fisikon.gr