1922 - 100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ Από το δράμα

Πρόσφυγες μπροστά από τον ναό του Ηφαίστου (Θησείο). / Refugees in front of the ruins of the temple of Hephaestus (known as Thisio).

1922 – ONE HUNDRED YEARS LATER

1922

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Μία από τις πιο θλιβερές σελίδες στη νεότερη ιστορία του ελληνισμού, η Μικρασιατική Καταστροφή, είχε ως συνέπεια το ξερίζωμα των Ελλήνων από τις προαιώνιες εστίες τους στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Ένα βαθύ τραύμα στη συλλογική μνήμη που παρέμεινε ανοιχτό. Στο ελληνικό κράτος της εποχής, με πληθυσμό 5,5 εκατομμύρια, προστέθηκε σταδιακά, αλλά βίαια, σχεδόν 1,5 εκατομμύριο προσφύγων. / An extremely painful event of modern Hellenic history, the Asia Minor Disaster, resulted in the uprooting of Greeks from their age-old homes on the Asia Minor coast. About 1.5 million refugees gradually, but violently, were added to the Greek State’s 5.5 million citizens.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗΣ / YIORGOS KOUKOURAKIS

Η άφιξη

Μετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου στα τέλη του Αυγούστου του 1922, χιλιάδες πρόσφυγες κινήθηκαν προς τα παράλια, ακολουθώντας τμήματα του ελληνικού στρατού που υποχωρούσαν για να επιβιβαστούν σε πλοία για την Ελλάδα. Την ίδια περίοδο, στην Ελλάδα έφταναν πρόσφυγες και από την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια από την Ίμβρο και την Τένεδο. Σύμφωνα με τον ιστορικό Νίκο Ανδριώτη, έναν από τους εγκυρότερους μελετητές της περιόδου, «τα απέναντι νησιά, Λέσβος, Χίος και Σάμος αρχικά, ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη, η Καβάλα, ο Βόλος, το Ηράκλειο και τα Χανιά και γρήγορα όλα τα ελληνικά λιμάνια αποτέλεσαν σημεία αποβίβασης προσφύγων». Στην Κρήτη έφτασαν τότε περίπου 30 χιλιάδες πρόσφυγες. Στη συντριπτική τους πλειονότητα εγκαταστάθηκαν στις τρεις μεγάλες πόλεις (Ηράκλειο, Χανιά και Ρέθυμνο). Ειδικότερα, σχεδόν οι μισοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν στην πόλη του Ηρακλείου και στον γειτονικό προσφυγικό δήμο της Νέας Αλικαρνασσού. Από τις αρχές του 1923 επιβλήθηκε καραντίνα για τους πρόσφυγες στα λοιμοκαθαρτήρια Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι, Μακρονήσου και Καραμπουρνού στη Θεσσαλονίκη.

Η υποδοχή και η αποκατάσταση

Η κατάσταση το πρώτο διάστημα ήταν εκτός ελέγχου. Οι ανάγκες ήταν τεράστιες και οι διαθέσιμοι πόροι του ελληνικού κράτους εξαιρετικά περιορισμένοι. Για όλους αυτούς τους βασανισμένους ανθρώπους έπρεπε να εξασφαλιστούν τα στοιχειώδη: σίτιση, υγειονομική περίθαλψη, στέγαση. Οι κρατικές υπηρεσίες ήταν αδύνατον να σηκώσουν μόνες τους αυτό το βάρος. Ενεργοποιήθηκαν τότε η Εκκλησία, σύλλογοι, γυναικείες οργανώσεις και επιχειρηματίες. Αποφα-

The arrival

At the end of August 1922, after the collapse of the Asia Minor front, thousands of refugees moved towards the coast, following retreating Greek army divisions. At the same time, refugees from East Thrace, Constantinople, Imvros and Tenedos arrived in Greece. Historian Nikos Andriotis, one of the most reliable researchers of that period says: “The islands across, Lesvos, Chios, and Samos initially, then Piraeus, Thessaloniki, Kavala, Volos, Heraklion, and Chania, and all the Greek ports became refugee disembarkation locations”. 30,000 refugees arrived in Crete. Most of them settled down in Heraklion and in the adjacent refugee municipality of Nea Alikarnassos, Chania and Rethymno.

Reception and rehabilitation

Initially, the situation was out of control. The needs were huge and the Greek State’s available resources extremely limited. Elementary provisions should be secured for all those tormented people: food, health care, accommodation. The state services could not lift this burden alone. Then, the Church, various associations, women’s organizations and businessmen took action. Also decisive was the contribution of foreign charitable organizations, especially American, which already had developed important activities in Greece since the First World War. Mr. Andriotis mentions the most important three: “Near East Relief, which transported approximately 15,000 orphans to Greece and took care of their living conditions in orphanages in Syros, Zappeio Megaro and other areas, American Women’s Hospitals which founded 8 hospitals, and the American Red Cross. Those three organizations were activated in Crete.

1 Τα πλήθη στην προκυμαία της Σμύρνης αναζητούν θαλάσσια οδό διαφυγής /Smyrna’s Wall of Humanity. 2 Εν αναμονή εξελίξεων, στα σκαλιά των Παλαιών Ανακτόρων στην Αθήνα (κτίριο Βουλής) /Refugees on the steps of the palace. 3 Προσφυγόπουλο λούζεται σε καταυλισμό στην Καλαμαριά, όπου ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός φιλοξενούσε και σίτιζε 11.000 άτομα /Refugee child getting her hair washed at Camp Kalamaria, Salonica, where ARC feeded 11,000.

1

2

σιστική ήταν η συμβολή ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων, κυρίως αμερικανικών, που ήδη από τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου είχαν αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Ο κ. Ανδριώτης αναφέρεται στις τρεις σημαντικότερες: «Η Near East Relief, που μετέφερε περίπου 15.000 ορφανά στην Ελλάδα και φρόντισε για τη διαβίωσή τους σε ορφανοτροφεία στη Σύρο, στο Ζάππειο Μέγαρο και άλλες περιοχές, η American Women’s Hospitals, που οργάνωσε την καραντίνα στη Μακρόνησο και ίδρυσε 8 νοσοκομεία, και ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός. Και οι τρεις αυτές οργανώσεις δραστηριοποιήθηκαν και στην Κρήτη, με γραφεία σε Ηράκλειο και Χανιά».

Η στέγαση

Φτάνοντας στην Ελλάδα, οι χιλιάδες πρόσφυγες έπρεπε κάπου να στεγαστούν. Οι επιλογές ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Άδεια σπίτια, συχνά ετοιμόρροπα, εγκαταλελειμμένες αποθήκες, σχολεία, στρατόπεδα, εκκλησίες, θέατρα –με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου στην Αθήνα (έχει κατεδαφιστεί)–, βαγόνια, παράγκες, αυτοσχέδιες κατασκευές, σκηνές σε πρόχειρους καταυλισμούς. Παραπήγματα σχημάτιζαν μικρές γειτονιές, ενώ ανεγέρθηκαν προσφυγικοί συνοικισμοί (Βύρωνας, Καισαριανή, Νέα Ιωνία, Νέα Κοκκινιά). Ωστόσο, πολλοί πρόσφυγες παρέμειναν για μεγάλα διαστήματα στην ύπαιθρο σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες. Τα δύο πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή στις ελληνικές πόλεις καταγράφηκε μεταξύ των προσφύγων υψηλή θνησιμότητα – οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις.

3

Accommodation

The thousands of refugees who arrived in Greece, had to be accommodated somewhere. Empty houses, often derelict, abandoned warehouses, schools, military camps, churches, theaters, railway wagons, sheds, tents in makeshift refugee camps. Crude sheds formed small neighborhoods, and refugee settlements were erected. Still, many refugees lived outdoors for long periods, in extremely adverse conditions. During the first two years after the Disaster, high mortality was recorded among the refugees – deaths exceeded births.

The conflict between two worlds

In many regions of Greece, the locals experienced a powerful shock. Till then, they associated with their neighbors exclusively, but suddenly they had to coexist with “others” who were in a miserable position. The “others” felt Greek, they were Christian Orthodox, and they spoke the same language but, in any case, they were “different”. They had a different culture, other morals, customs and traditions. Inevitably,

HALL OF FAME

Σημαντικές προσωπικότητες στον χώρο της πνευματικής δημιουργίας και της τέχνης ήρθαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες εκείνα τα χρόνια. Εκατοντάδες τα ονόματα, απολύτως ενδεικτική η αναφορά στους λογοτέχνες Ηλία Βενέζη, Φώτη Κόντογλου, Διδώ Σωτηρίου, Τάσο Αθανασιάδη, Γιώργο Θεοτοκά, στον φιλόσοφο Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο, στον αρχαιολόγο Μανόλη Ανδρόνικο, στον θεατράνθρωπο Κάρολο Κουν, στη φωτογράφο Nelly’s, στον θεατρικό συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, στον γελοιογράφο και σατιρικό συγγραφέα Μποστ.

Important intellectual and artistic personalities came to Greece as refugees at that time. Characteristically, literary persons Elias Venezis, Fotis Kontoglou, Dido Sotiriou, Tasos Athanasiadis, Giorgos Theotokas, philosopher Konstantinos Despotopoulos, archaeologist Manolis Andronikos, Karolos Koun, the theater’s great personality, photographer Nelly’s, playwright Dimitris Psathas, and cartoonist Bost.

Βουτήξτε σε μια θάλασσα βιβλία!

Κοινωνικό μυθιστόρημα Ψυχολογικό θρίλερ

Σπύρος Πετρουλάκης

Κατά Ιωάννη

Mε αφετηρία την ανακάλυψη μιας «βλάσφημης» αγιογραφίας ξετυλίγεται η ιστορία του Ιωάννη, ενός «ατελούς» ανθρώπου που πασχίζει να φτάσει στην τελειότητα και τολμά το αδιανόητο… ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ! Ελευθερία Μεταξά

Ο θησαυρός της Σμύρνης

Βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, ταξιδεύει τον αναγνώστη πίσω στον χρόνο, στη Σμύρνη του 1922. Αμείωτη ένταση και σασπένς μέχρι την τελευταία σελίδα!

Δυστοπικό μυθιστόρημα Αστυνομικό μυθιστόρημα Κοινωνικό μυθιστόρημα

Ειρήνη Βαρδάκη

Ζώνη 5

«Καλώς ήρθατε στη ΖΩΝΗ ΠΕΝΤΕ. ΕΔΩ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ η θλίψη και κάθε της έκφραση». Ένα βιβλίο που μας μεταφέρει σε έναν κόσμο παράλληλο, εκεί όπου όλα θυμίζουν έντονα το σήμερα... Χρήστος Μαρκογιαννάκης

Στον 5Ο όροφο της Νομικής

Μια ιστορία γεμάτη σασπένς με πρωταγωνιστή τον αστυνόμο Χριστόφορο Μάρκου, τον ήρωα που παρομοιάζεται από τον ξένο τύπο με τον Ηρακλή Πουαρό. Βραβείο της Académie du Var στη γαλλική έκδοση. Άννα Σόλιομ

Neko, το καφέ των γάτων

Ένα πρωτότυπο και ξεκαρδιστικό βιβλίο για την τέχνη της ευτυχισμένης ζωής! Η ιστορία επιβεβαιώνει ότι η ευτυχία έρχεται στη ζωή μας με απροσδόκητους τρόπους.

Κοινωνικό μυθιστόρημα Ψυχολογικό θρίλερ Αστυνομικό μυθιστόρημα Ιστορικό μυθιστόρημα Ιστορικό μυθιστόρημα

Μαρί Βαρέιγ

Έτσι παγώνουν οι σαπουνόφουσκες

Ένα σύγχρονο, συγκινητικό μυθιστόρημα για την ανάγκη κάθε μαμάς να είναι τέλεια αλλά και τη συνειδητοποίηση ότι τέλεια μαμά δεν υπήρξε, αλλά ούτε και θα υπάρξει ποτέ… Τζιν Χανφ Κόρελιτζ

H πλοκή

Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που σε κάνει να ανυπομονείς για το μεγάλο φινάλε! «Από τα καλύτερα μυθιστορήματα που έχω διαβάσει ποτέ. Το σασπένς φτάνει στα άκρα». ΣΤΙΒΕΝ ΚΙΝΓΚ

Ηλικίες 2-4 Ηλικίες 4-8 Λούι Μπεϊάρντ

Βλέμμα από γαλάζιο

1830: Η ανακάλυψη της σορού ενός δόκιμου σε Στρατιωτική Ακαδημία είναι η αρχή της αποκάλυψης ενός κρυφού, σκοτεινού κόσμου… Ένα δυνατό, δεξιοτεχνικό θρίλερ που θα προβληθεί στο Netflix το 2022. Λίζα Σκοτολάιν

Αιώνια πατρίδα

Μια παθιασμένη ιστορία αφοσίωσης και απώλειας, έρωτα και πολέμου, στη Ρώμη, μια από τις ομορφότερες πόλεις του κόσμου στην πιο ερεβώδη στιγμή της. Ένα άρτιο ιστορικό μυθιστόρημα με καθηλωτικό σασπένς! Παμ Τζενόφ

Η γυναίκα με το γαλάζιο αστέρι

Η δραματική σχέση δύο γυναικών στην Κρακοβία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ένα συγκλονιστικό βιβλίο που θα συγκινήσει και θα προβληματίσει τους αναγνώστες, από τη συγγραφέα του best seller Τα εξαφανισμένα κορίτσια του Παρισιού.

Ηλικίες 6-8 Ηλικίες 7-11 Ηλικίες 8-12

Εμανιέλ Μασονό

O Τίμος πηγαίνει στη θάλασσα

Ο αγαπημένος φίλος των παιδιών, ο Τίμος, πηγαίνει πρώτη φορά στη θάλασσα και είναι πολύ ενθουσιασμένος! Τι εκπλήξεις τον περιμένουν στην παραλία; Ιωάννα Μπαμπέτα

Αντίο, Σμύρνη

Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τα μάτια των παιδιών. Η ιστορία δύο φίλων, με ένα ποδήλατο που ποτέ δεν κατάφεραν να κάνουν βόλτα μαζί του στην Προκυμαία… Κολά Γκουτμάν & Μαρκ Μπουταβάν

Ο Μούργος στην παραλία

Περιπέτειες στην παραλία από τον πιο αξιολάτρευτο σκύλο του κόσμου. Οι καλύτερες μούργικες διακοπές, σε μια νέα ιστορία που θα ενθουσιάσει τα παιδιά! Σερ Στιβ Στίβενσον

Αποστολή σαφάρι

Τα ξαδέλφια Άγκαθα και Λάρι Μίστερι ξεκινούν για μια συναρπαστική περιπέτεια στην Αφρική αναζητώντας τα ίχνη του λαθροκυνηγού που έχει αρπάξει μια σπάνια λευκή καμηλοπάρδαλη… Αλεσάντρο Γκάτι & Πιερντομένικο Μπακαλάριο

Διπλό φινάλε

Το δέκατο τρίτο βιβλίο της σειράς, που είναι μεταφρασμένη σε 20 γλώσσες. Τρία ξεχωριστά παιδιά που θα σημαδέψουν την ιστορία του εγκλήματος!

1 Πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη μετά την αποβίβασή τους από το πλοίο /Refugees who have just left ships bringing them from Asia Minor to Salonica. 2 Καθημερινές στιγμές προσφύγων / Refugees from Asia Minor. 3 5.000 πρόσφυγες στη Χίο επιβίωσαν τρώγοντας για μήνες ψωμί και σούπα /5,000 refugees have received soup daily at Chios.

2

Η σύγκρουση δύο κόσμων

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας οι κάτοικοι βίωσαν ένα ισχυρό σοκ. Μέχρι τότε ο κόσμος τους ισοδυναμούσε με τη γειτονιά ή το χωριό τους. Οι συναναστροφές τους ήταν αποκλειστικά με τους γείτονές τους. Ξαφνικά έπρεπε να συνυπάρξουν με «άλλους», διαφορετικούς ανθρώπους, που βρίσκονταν μάλιστα σε δεινή θέση. Μπορεί και οι «άλλοι» να ένιωθαν Έλληνες, να ήταν κι εκείνοι χριστιανοί ορθόδοξοι, να μιλούσαν την ίδια γλώσσα (έστω κάποια διάλεκτο, όπως τα ποντιακά, και με χρήση αρκετών τούρκικων λέξεων), ωστόσο ήταν «διαφορετικοί». Με άλλες εμπειρίες, άλλη κουλτούρα, άλλα ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Μοιραία, η συμπαράσταση στους πρόσφυγες συνυπήρχε με την καχυποψία, την επιφυλακτικότητα, την εχθρότητα. Το κλίμα αυτό, σύμφωνα με τον κ. Ανδριώτη, ιδιαίτερα στις πόλεις, οξύνθηκε επικίνδυνα με την εμφάνιση επιδημιών, την αύξηση της μικροεγκληματικότητας και την παρουσία πολλών γυναικών που ήταν μόνες, κάτι που σκανδάλιζε τα ήθη της εποχής. Αλλά και οι πρόσφυγες δυσκολεύονταν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Έφταναν χωρίς να το έχουν σχεδιάσει σε μια διαφορετική κοινωνία, πεπεισμένοι ότι θα έμεναν προσωρινά στην Ελλάδα και σύντομα θα έπαιρναν τον δρόμο της επιστροφής. Η εγκατάστασή τους σε καταυλισμούς

3

the solidarity to the refugees coexisted with mistrust, caution, hostility. This ambience, especially in the cities, was dangerously aggravated with the appearance of epidemics, the rise of petty crime and the presence of many single women who tempted the local morals. Also the refugees could not easily adjust to the new reality. They suddenly arrived in a new society, believing that they would stay in Greece temporarily and soon return to their homes. Their installation in camps and later in neighborhoods, usually at the cities’ edges, isolated them further. The two worlds were in conflict. The refugees’ pressing needs, notes Andriotis, “made them more flexible regarding their wages, working hours, and working conditions, but also regarding the petty trade of street vendors and their business activities. However, the basic confrontation broke up

4

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ / PHOTOS: AMERICAN NATIONAL RED CROSS PHOTOGRAPH COLLECTION – LIBRARY OF CONGRESS

4 Ομάδα προσφυγόπουλων στον καταυλισμό τους /Group of refugee children in front of barracks 5 Ξύρισμα σε μια από τις 40 αυτοσχέδιες καρέκλες με αντίστοιχους μπαρμπέρηδες που είχαν στηθεί για τους πρόσφυγες στην προκυμαία του Πειραιά /In “barbers’ row.” There are forty of these crude, improvised barber’s chairs in a row along the quay in the Piraeus 6 Πρόσφυγες σε εργαστήριο στη Λήμνο/Workshop in Lemnos 7 Δύο προσφυγόπουλα που επέζησαν χάρη στη μέριμνα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού /Types of tiny refugees whose lives are being saved by American Red Cross relief operations

5

6

7

1 Οι αδελφοί Χάσικου από τη Φώκαια στο μανάβικό τους στο Ρέθυμνο (Σύλλογος Ρεθυμνίων Μικρασιατών «Ιωνία) / Hasikos brothers from Fokea in their greengrocer’s shop in Rethymno. 2 Το καφενείο Σασλή στον Άγιο Ιωάννη Ηρακλείου (Αρχείο οικογένειας Σασλή) / Sasli coffee shop in Agios Ioannis Heraklion. 3 Ανέλκυση καϊκιού στην Ιεράπετρα / Caique lifting in Ierapetra. 4 Η Πελαγία Κακάρογλου από το Σαλιχλί με φίλες της το 1927 στα Χανιά (Αρχείο Ευάγγελου Κακάρογλου) / Pelagia Kakaroglou from Salihli with her friends in Chania, in 1927. 5 Γλέντι Μικρασιατών στο Ατσαλένιο στο Ηράκλειο /Asia Minor Greek refugees’ party in Atsalenio, Heraklion.

1

2

5 3

4

6

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ / «Η ΑΤΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΡΗΤΗ ΥΠΟΔΕΧΟΝΤΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ ’22» PHOTOS FROM THE HELLENIC PARLIAMENT’S EXHIBITION “ATTICA AND CRETE WELCOME THE REFUGEES OF ’22”

7

8

6 Συσσίτιο για τους πρόσφυγες στο Ρέθυμνο / Food for refugees in Rethymno. 7 Ο καροποιός Γαλανομάτης επί το έργον στο Ρέθυμνο: κατασκευάζοντας τη ρόδα μιας σούστας (Σύλλογος Ρεθυμνίων Μικρασιατών «Ιωνία) /Cartwright Galanomatis repairs a cart wheel in Rethymno. 8 Πρωτομαγιάτικη εκδρομή στο Αρκάδι: η οικογένεια Καζίλα στη σούστα (Σύλλογος Ρεθυμνίων Μικρασιατών «Ιωνία) /First of May excursion in Arkadi: Kazila family in their cart.

1 Πρόσφυγες από τα Βουρλά στη συγκομιδή της σουλτανίνας /Refugees from Vourla collect sultanina grapes. 2 Μικρασιάτης πρόσφυγας στην Ιεράπετρα φροντίζει το χωράφι του /Asia Minor refugee works in his field in Ierapetra. 3 Ορφανά προσφυγόπουλα από τη Μικρά Ασία στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού /Orphan refugee children from Asia Minor in Knossos.

1

2

και στη συνέχεια σε συνοικισμούς, συνήθως στις παρυφές των πόλεων, τους απομόνωνε περισσότερο. Αναπόφευκτα, δύο κόσμοι βρίσκονταν σε σύγκρουση. Οι πιεστικές ανάγκες των προσφύγων, όπως σημειώνει ο Νίκος Ανδριώτης, «τους καθιστούσαν περισσότερο ελαστικούς όσον αφορά τις αμοιβές, το ωράριο και γενικά τις συνθήκες εργασίας, αλλά και στο μικροεμπόριο των πλανόδιων και τις όποιες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Ωστόσο, η βασική αντιπαράθεση εκδηλώθηκε στη διανομή της γης: τα ανταλλάξιμα κτήματα των μουσουλμάνων, τα οποία δόθηκαν στους πρόσφυγες, τα εποφθαλμιούσαν οι γηγενείς».

Η ενσωμάτωση

Το 1928 στην Αθήνα σχεδόν ένας στους τρεις κατοίκους ήταν πρόσφυγας, στη Θεσσαλονίκη οι μισοί. Το τιτάνιο έργο της αποκατάστασής τους ολοκληρώθηκε την περίοδο της τελευταίας διακυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928-1932). Λόγω των επιτακτικών αναγκών των προσφύγων, είχε επιταχυνθεί η εκτέλεση σημαντικών έργων υποδομής, η δημιουργία νοσοκομείων, αγροτικών ιατρείων, ορφανοτροφείων και οικοτροφείων σε ολόκληρη τη χώρα. Οι πρόσφυγες, ειδικευμένο και σχετικά φθηνό εργατικό δυναμικό, συνέβαλαν αποφασιστικά στην τόνωση της εθνικής οικονομίας στον Μεσοπόλεμο, ειδικότερα στην

3

ανάπτυξη της γεωργίας και της βιομηχανίας. Αρκετοί αναδείχθηκαν σε επιτυχημένους επιχειρηματίες, κυρίως στους τομείς της κλωστοϋφαντουργίας και ταπητουργίας, της επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων και της παραγωγής οικοδομικών υλικών. Αλλά η επίδραση των προσφύγων ήταν αποφασιστικής σημασίας σε μια σειρά από τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα σμυρναίικα τραγούδια επηρέασαν την ελληνική μουσική, τα ρεμπέτικα και τα ταμπαχανιώτικα στην Κρήτη γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη μετά την άφιξη των προσφύγων. Η μετεγκατάσταση στην Ελλάδα αθλητικών συλλόγων που λειτουργούσαν ήδη επί τρεις και πλέον δεκαετίες στην Ιωνία (Πανιώνιος, Απόλλων) συνοδεύτηκε από την ίδρυση νέων από πρόσφυγες στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη (ΑΕΚ, ΠΑΟΚ, Απόλλων Καλαμαριάς, Φωστήρας κ.ά.) και την περιφέρεια (στην Κρήτη: Ιωνία, Ηρόδοτος κ.ά.). Οι γεύσεις της Μικράς Ασίας και της πολίτικης κουζίνας εμπλούτισαν την ελληνική κουζίνα, ενώ γνώρισε άνθηση το πρόχειρο ποιοτικό φαγητό (η μπουγάτσα παραμένει σήμερα σημείο αναφοράς στο Ηράκλειο και τα Χανιά). during the land distribution: the Muslims’ exchangeable farms which were given to the refugees had been coveted by the locals”.

The integration

In 1928, in Athens, almost one of three inhabitants was a refugee; in Thessaloniki, half were refugees. The huge work of their rehabilitation reached its peak during the last term of Eleftherios Venizelos’ government (1928-1932). Due to the refugees’ pressing needs, important infrastructure works were accelerated, and hospitals, rural doctors’ offices, orphanages, and boarding houses were created in the country. The refugees, a specialized and relatively cheap workforce, decisively contributed to the growth of the national economy in the period between the two World Wars, especially in the growth of agriculture and industry. The refugees also influenced other human activities too. The songs of Smyrna and the rebetika greatly affected the Greek music, whereas tabachaniotika songs in Crete thrived after the refugees’ arrival. The flavors of Asia Minor and Constantinople enriched the Greek cuisine.