ÖNSÖZ Fizyoterapistler yaralanma, hastalığı değerlendiren ve tanı ile gelen özür ,hareket sistemi bozuklukları veya diğer durumlardan kaynaklanan ağrı ve fonksiyonel bozuklukları olan kişilerin fonksiyonel limitasyonlarını ,ağrıyı , özrü ve yeteneklerini özel ölçme değerlendirme ve inceleme yöntemleri ile belirleyerek hekimin tanısına göre fonksiyonun ve fonksiyonel kapasitenin geliştirilmesine yönelik fizyoterapi ve rehabilitasyon programı planlayan , uygulayan ve tekrar değerlendirerek rapor eden ,sağlıklı kişilerin sağlığını devam ettirmek amacıyla uygun egzersizler ve koruyucu programlar planlayan mesleki otonomiye sahip sağlık personelleridir. Toplumumuzda görevi ,tanımı ve sorumlulukları genellikle karıştırılan mesleklerden biridir. Bizler; fizyoterapistleri doğru tanıtabilmek toplumda yaygınlaştırmak ,fizyoterapistlerin ve fizyoterapi ve rehabilitasyon öğrencilerinin düşüncelerine yön vermek , fizyoterapi bilimi ile uygulama arasında köprü kurmayı hedefleyen bir bakış açısıyla güncel yaklaşımları toplumla buluşturmayı amaçlayan ‘’Theraphysio’’ adlı bu dergiyi oluşturmaya karar verdik. Derginin oluşturulmasında emeklerini esirgemeyen tüm bölüm yazarlarına teşekkür ederiz. Özenle hazırladığımız dergimizin içeriğini bizce çok güzel özetleyen Theraphysio ismini bizimle buluşturan Fzt.Berna Balcı ‘ya katkısı nedeniyle ayrıca müteşekkiriz. Saygılarımızla…..
İÇİNDEKİLER
1-KIRIK NEDİR ? (GENEL ANLATIM) 2-KIRIKTAN KORUNMA YÖNTEMLERİ
3-STABİLİZASYONUN ÖNEMİ 4–ORTEZ KULLANIMI VE ÖNEMİ 5-KIRIK ÇEŞİTLERİ 6-İYİLEŞMEYİ HIZLANDIRACAK BESLENME
7-REHABİLİTASYON SONRASI GÜNLÜK YAŞAMA DÖNÜŞ 8-EN SIK KIRILAN KEMİK 9-KIRIK REHABİLİTASYONU
KIRIK NEDİR ? ÖMER FARUK KUCUR
Kemik eğitim hayatımızın en ba-
şında öğretildiği gibi ; iç organları ve yapıları koruyan , hareket sistemine yardımcı, postüre destek olan ve çeşitli görevlere sahip bir yapıdır. Vücudumuzda 206 (Doğumda 300 ’ün üzerinde kemiğe sahibiz ancak gelişim basamakları sürecinde kemikler bir araya gelerek 206 adete düşer.) adet kemik vardır. Kırık hakkında bilgi vermeden önce kemik ile ilgili kısa bir bilgi vermek istedim. Şimdi konumuzun özüne giriş yapabiliriz. Kırığı genel olarak ‘’Kemik bütünlüğünün bozulması’’ olarak özetleyebiliriz. Kırığın derecesine göre cerrahi gerekebilir veya stabilizasyon ile iyileşmesi beklenilebilir. Biz fizyoterapistlere ise burdaki düşen görev ...
Stabilizasyon sonrası uzvun eski fonksiyonelliğe dönmesine yardımcı olmaktır.(Ayrıntılı bilgi ilerleyen sayfalarda açıklanacaktır.)
KIRIK NEDENLERİ
Kırık Nedenleri •
• •
Spor yaralanmaları, araç kazaları ve düşme gibi travmatik olaylar Osteoporoz Bazı kanser türleri vücudun direncini etkilediği için, kemik kırığı oluşumuna neden olmaktadır.
Kemik Kırığının Hastaya Etkisi Kırık birey için sosyal yaşamdan geri kalmasını günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmesini etkileyebilecek bir sorundur. Hastaya psikolojik etkileri olduğu gibi daha da önemlisi fiziksel bir kusurdur. Kemiğin bütünlüğünün bozulması vücut bütünlüğünü de etkileyeceği için fizyolojik olayları (inflamasyon,ödem,dolaşım bozukluğu...) da etkileyecektir. Ama tedavide unutulmayacak bir önemli konu daha vardır. Kırık nedeni ile kullanılmayan uzuvda kas-eklem problemleri ortaya çıkacaktır. Bu aşamada en önemli görev Fizyoterapistlere düşmektedir...
...Kullanmamaya bağlı gelişen kas atrofilerinde fizyoterapistin görevi en iyi şekilde tespit edip kasları güçlendirmek ve o doğrultuda en faydalı tedavi programını düzenlemektir. Bir diğer önemli konu ise NEH ‘dir. Eklem hareketinde stabilizasyon sonrası kısıtlama oluşması beklendik bir sorundur. Bunun da rehabilitasyonunu yapacak kişi fizyoterapisttir.
Biz dergi ekibimiz olarak klinikte çok karşılaştığımız ortopedik hasta potansiyelinden dolayı bu sayımızın konusunu ‘’KIRIK’’ olarak seçtik ve bu konuda sizleri bilgilendirmek istedik. Bu bölümde Genel olarak Kırık ve fizyoterapistin gerekliliğini açıklamak istedim. İlerleyen sayfalarda kırık ile ilgili detaylı bilgi ve kırık rehabilitasyon una ulaşabilirsiniz. Keyifli okumalar...
KIRIKTAN KORUNMA YÖNTEMLERİ
ESMA SELİN ER
Pratik olarak kırıkları önlemek mümkündür. Rehabilitasyonun optimal amacı hastanın bağımsız yaşamasını sağlamak olduğu için bireysel önlemlerin yanında fiziksel çevrede değişiklikler yapılması gerekebilir. Bireysel Önlemler Egzersiz yapın. İlaçlarınızı kontrol edin.Bazıları kemikleri zayıflatabilir veya baş dönmesi yapabilir. Yeteri kadar kalsiyum alın. D vitamini almayı unutmayın. Sigara içmeyin Yıllık göz muayenenizi yaptırın Görme keskinliği, azalmış kontrast sensivite, görme alanının azalması ve posterior kapsüler katarakt düşme riski ile yakından ilişkilidir. Multifokal gözlük kontrast duyarlılığı ve derinlik algısını bozar ve düşme riskini arttırır
KIRIKTAN KORUNMA YÖNTEMLERİ Kemik kalitesini, kemik mikromimarisi belirler. Mikromimaride bozulma; kemiğin yapısal bütünlüğünde bozulma, kırılganlık artışı ve kırık riskinde artışa neden olur. Kırıkların birçoğu trafik kazalarından dolayı oluşur. Araç içinde mutlaka emniyet kemeri takılmalı, Osteoporoz (kemik erimesi) olan kişiler yoğun fiziksel aktivite ve egzersizlerden kaçınmalı, Düşme çarpma gibi tehlike barındıran spor faaliyeti yapanlar mutlaka yaptıkları faaliyete uygun koruyucu ekipman kullanmalı, Doğru ayakkabı seçimi yapılmalıdır Çevre Modifikasyonları Aydınlatma: Yatak odası, banyo koridorlarda gece lambaları yatak yakınında fener bulundurma... Kapıların yanında ve merdiven başlarında aydınlatma anahtarı Timer veya hareket ile aktive olan aydınlatma sistemleri... Döşeme: Mat, kaymayan döşeme kaymayan halılar veya kaymayı önleyen halı altlıkları merdivenlerde kaymayı önleyen bantlar oda arası geçişlerde pürüzlü eğimler seviye değişikliklerinde kontrast artırımı... Merdiven boşlukları: Tutamaklar (bazen merdivenin her iki yanında) sandalye kaydırıcı tek katta yaşam için odaların yeniden düzenlenmesi... Banyo: Yükseltilmiş tuvalet oturağı, tutamaklar, kaymayı önleyici bantlar, banyo veya duş paspası, duş taburesi, telefon... Mutfak: Sık kullanılan eşyaların kolay erişilebilecek yerlere koyulması, tezgahtaki fazla eşyaların kaldırılması... Koridor: Kaymalara neden olabilecek engellerin ve dağınıklığın kaldırılması... Yatak: Yüksekliğin mümkün olduğunca en düşük seviyede tutulması, yatak yanında walker yürüme cihazı, acil durumlar için çağrı cihazı bulundurulması gerekir.
KIRIK ERKEN TEDAVİSİ VE STABİLİZASYONU DUYGU NUR ATA
Kırık sonu bakımda kemikte ve yumuşak dokuda bir çok zedelenme ortaya çıkabilir.Bu nedenle yumuşak doku ve sinir dokuya daha fazla zarar vermemek için erken dönemde stabilizasyon çok önemlidir.Ayrıca kırık iyileşmesini sağlamak ve hızlandırmak için kemik stabilize edilir.İki kemik ucu arasında,kırık fiksasyonunun ilk dönemini oluşturan fibröz doku gelişimi beklenir.
Erken Dönemde Kırık Tedavisi: Aktif hareket erken dönemde ödem sıvısının emilmesinin en etkili,en geçerli ve aynı zamanda en ucuz yöntemidir.Aynı zamanda masaj, sıcak tedavisi, elektrotepi, elevasyon ödem için kullanılan yöntemlerdir.
Özetle; kırığın hareketsiz bırakıldığı dönemde ödem şişliğini dağıtmak , eklem hareket açıklığını ve kas gücünü korumak için olabildiği kadar erken fizik tedaviye başlanmalıdır..
KIRIK İYİLEŞMESİ
PRIMER KIRIK İYİLEŞMESİ Genellikle ayrılmamış ve rijit osteosentez uygulanan kırıklarda görülür.Radyolojik olarak kallus ( yeni kemik dokusu ) görülmez.Kırık uçlarında bulunan nekrozu osteoklastlar rezorbe eder. Peşinden osteoblastlar yeni kemik yapısını oluşturur. Kıkırdak süreç yoktur.Bu nedenle intramembranöz kemikleşmeye benzetilir.
SEKONDER KIRIK İYİLEŞMESİ
1.Inflamatuvar(Hematom) dönem 1-4 gün. 2.Tamir(kallus) dönemi 20-40 gün. 3.Yeniden şekillenme(remodeling) dönemi,25. gün başlar yıllar sürebilir.
Gerçek iyileşme budur. Radyolojik olarak kallus gözükür. Kırık iyileşmesi birbirini tamamlayan 3 devreden olusur;
KAYNAKÇA -Dergipark.com -Kruen’s Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon El Kitabı
KIRIK REHABİLİTASYONUNDA ORTEZLER VE ÖNEMİ
OKAN DEMİR
ortezler,
vücudun veya herhangi bir segmentin mobilizasyonunu veya deformitelerini önlemek ya da fonksiyonlarını artırmak amacıyla eksternal olarak uygulanan cihazlardır. Kullanım amaçları deformitelerin önlenmesi, fonksiyonun artırılması, ağrının önlenmesi ve immobilizasyon ve hereketin kontrolünü sağlamaktır.
Kırıklar
kaynayıncaya kadar hareketsiz tutulurlar. Bu dönemde ortezlerle tespit yapılması kırık sahasını korumak ve ağrıyı önlemek için önemlidir. Ortezler sayesinde eklemleri pozisyonlayarak kas kısalıklarını ve kontraktürleri önleyebiliriz. Ayrıca ortezleri fonksiyonel kırık tedavisi amacıyla da kullanabiliyoruz. (Sarmiento Ortezi)
KIRIK REHABİLİTASYONUNDA ORTEZLER VE ÖNEMİ
Günümüzde kırıklarda kullanılan pek çok ortez olmakla birlikte bunlardan PTB( Patellar Tendon Bearing) ortezi ve Thomas ortezi gibi alt ekstremite ortezlerinde kırık alanının distal ve proksimali immobilize edildikten sonra kırığın stabilizasyonu ortezle sağlanır ve vücut ağırlığının bir bölümü veya tamamı ortezden geçirilir.
Tibia kırıklarında PTB ortezleri
KAYNAKÇA TOTBİD (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi 2009 · Cilt: 8 Sayı: 1-2 Fizyoterapistin El Kitabı Basic Principles Splinting The Hand. Physical Therapy / Vol: 69, Number 12 / December Fishman, S., et all.: Lower Limb Orthoses.
kullanılır. Bu ortezde ağırlık kırık alanını çepeçevre saran termoplastik soket ve bu sokete bağlantılı lateral barlar yardımıyla patellar tendondan alınarak üzengiye aktarılır. Femur kırıklarında anteriordan açılımlı iskial destekli kuadrilateral soketli Thomas uzun yürüme ortezi kullanılır.
BÜŞRA NUR KARAKAYA
KIRIK TİPLERİ VE SINIFLANDIRMA
D
ıştan veya içten etki eden kuvvetlerle kemik dokusunda oluşan ayrılmaya veya bu sebeplerle kemiğin anatomik bütünlüğünün ve devamlılığının bozulmasına “Kırık” denir. Kemikteki kırılma etki eden kuvvetlerin derecesine ve kemiğin şoku abzorbe edebilme yeteneğine göre ufak bir çatlaktan (Fissür), bir veya bir çok kemiğin kırılmasına ; hatta komşu eklemlerde çıkık eşlik etmesine (Kırıklı-çıkık) kadar değişiklik gösterebilir. Kırığı oluşturan kuvvet sadece kemiği kırmayıp , beraberinde kemiğin etrafındaki deri, kaslar , tendonlar , ligamentler, damarlar, sinirler ve komşuluğundaki organları da yaralayabilir.
Kırık tipleri ve sınıflandırma 1) Kemik doku sağlamlığına göre: a)Travmatik kırık: Sağlıklı kemiğin kırıklarına travmatik kırık denir. Genelde trafik kazası, düşme, çarpma, spor hareketleri, dayak, iş kazası nedenlerine bağlı olarak oluşur. b)Patolojik kırık:Hasta kemiğin kırığına patolojik kırık denir. Basit travmalar sonucu gerçekleşir. Patolojik kırığa neden olan hastalıklar genellikle tümörler, osteoporoz ve enfeksiyonlardır. c)Stress (Yorgunluk) kırığı:Yorgun kemiğin kırığına da stres kırığı denir. Genelde çatlak kırıklar (fissür) olarak gerçekleşmesine rağmen tam kırıklar da oluşabilir. Nedeni sürekli ve tekrarı olan hareket zorlanmalarıdır.
KIRIK TİPLERİ VE SINIFLANDIRMA
2) Kırık hattının, kemiği çevreleyen deri yada mukoza yoluyla, dış ortamla ilişkide olup, olmamasına göre: a)Kapalı kırıklar:kemik bütünlüğünün bozulduğu ancak cildin bozulmadığı kırıklardır. b)Açık kırıklar: kemik bütünlüğünün de cilt bütünlüğünün de bozulduğu kırıklardır. Açık kırıklar diğer kırıklardan farklı olarak enfeksiyon riski de taşır. 3) Kırık oluşturan kuvvete göre: a)Direkt mekanizma ile olan kırıklar: Doğrudan doğruya kemik üzerine gelen bir darbe ile oluşan kırığa denir. Direkt kuvvetler vurma, ezilme vb. etkilerdir. Bu tür yaralanmalar sıklıkla açık kırık ve crush(ezilme) yaraları ile birlikte bulunurlar. Çoğu zaman parçalı kırıklardır. b)İndirekt mekanizma ile olan kırıklar: Vücudun bir kısmına gelen zorlanmanın başka bir yerde oluşturduğu kırığa indirekt kırık denir.
KIRIK TİPLERİ VE SINIFLANDIRMA 4) Kırık sayısına göre: b)Tek kırık hattı b)Multiple kırık hattı 5) Kırığın derecesine ve kırık hattına göre: a)Ayrılmış (deplase) kırıklar:Deplase fraktürde kırılan kemiklerin hizası kayar veya kemikler yerinden oynar. Deplase kırıkların çeşitleri:transvers,oblik, spiral, kopma ve parçalıdır. b) Ayrılmamış (non-deplase) kırıklar: Nondeplase fraktür, kırılan kemiklerin hizasının bozulmadığı ve yer değiştirmediği fraktür türüdür. Çatlak, yaş ağaç kırığı, torus kırığı, çökme kırıkları, kompresyon kırıkları, çökme, dişlenmiş(impakte) kırıklar, epifizin ayrılmamış kırıkları bu tür kırıklardır.
KIRIK TİPLERİ VE SINIFLANDIRMA 6) Kırığın kemikteki anatomik lokalizasyonuna göre: a)Proksimal bölge kırıkları:Proksimal epifizer ve metafizer bölge ; trokanterik, femur boynu, tibia kondil, kollum şirurjikum vb b)Cisim (shaft) kırıkları:Diafiz bölgesi ; 1/3 üst, 1/3 orta, 1/3 alt bölge olarak ifade edilir. c)Distal bölge kırıkları:Distal epifizer ve metafizer bölge ; suprakondiler, malleoler, pilon, Colles vb d)Epifiz bölgesi kırıkları:Çocuklarda fizisler kapanmadan önceki dönemde fizis hattını etkileyen epifiz ve metafiz kırıkları anlaşılır. e)Kırıklı - çıkıklar:Kırıkla birlikte kırığın olduğu kemiğin katıldığı eklemde de çıkık olmasıdır. 7) Kırılan kemiğin histolojik yapısına göre: a)Spongiöz bölge kırıkları b)Kortikal bölge kırıkları
KAYNAKÇA: http://www.feyyazciftci.com.tr/kiriktipleri.html https://www.slideshare.net/ mbolmez/kiriklarin-siniflandirilmasi
KEMİK KIRIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ
BETÜL BABA Doğrudan veya dolaylı gelen darbeler, kronik kemik hastalıkları gibi sebeplere bağlı olarak kemik kırıkları meydana gelir. Hareketlerimizin kısıtlandığı sancılı geçen bu dönem için iyileşmeyi hızlandıran beslenme önerileri nelerdir? Halk arasında söylendiği gibi kelle paça içerek iyileşmeyi hızlandırabilir miyiz? Bu dönemde dikkat edilmesi gereken unsurlar nelerdir? Peki, kemik kırıkları önlenebilir mi? Yaralanmaların Önlenmesinde Beslenme Tedavisi Yaralanmaları önlemek için vücut yapısı önemlidir. Abdominal yağ(karın çevresi ölçümü ve vücut bileşimi) kas-iskelet yaralanmaları riski için iyi bir göstergedir. Son yıllarda farklı dokuların(yumuşak ve sert dokular) oranlarına göre yaralanmaları önlemeye yönelik modeller geliştirilmiştir. Bu modeller “doku yoğunluk oranı” olarak tanımlanmış ve beslenme müdahalelerinin yaralanmanın önlenmesinde yol gösterici olabileceği belirtilmiştir. Bir ekstremitenin yağ kütlesi/kemik kütlesi oranının, yaralanma riski ile çok yakından ilişkili olduğu bildirilmiş ve daha az yaralanma geçiren bireylerde bu oranın daha düşük olduğu belirlenmiştir. Fazla kilolu olmak mekanik strese neden olarak yaralanma riskini arttırır. İlginç olarak kas iskelet yaralanma riski açısından abdominal yağ, BKİ den daha iyi bir göstergedir ve bu ilişki yaşla artar. Kanıta dayalı veriler olmamasına karşın, yaralanmaların önlenmesi için yetersiz enerji alımı olup olmadığı, glikojen ve protein rejenerasyonu, diyetin besin kalitesi, D vitamini düzeyleri, lipit profili, hidrasyon durumu ve alkol kullanımı gibi beslenme ile ilgili veriler izlenmelidir.
BESLENME TEDAVİSİ Yaralanma Durumunda Beslenme Müdahalesi Sigara, diyabet hastalığındaki yüksek kan şekeri, hormonal bozukluklar, damar problemleri, steroid, bağışıklık sistemini bozan diğer ilaçlar ve kırık bölgesinde görülebilecek iltihaplar kırık iyileşmesini olumsuz etkiler. Yaralanma sırasında göz ardı edilen konulardan biri de beslenmedir. Daha önce de belirtildiği gibi beslenme müdahelesi vücut bileşiminin sürdürülmesinde kritik role sahiptir. Kırıkların iyileşmesi yüksek enerji gerektiren bir işlemdir. Sağlıklı bir yetişkinin günlük enerji ihtiyacı ortalama 2000 kalori civarında iken birden fazla kırığı olan ve yatağa bağımlı bir erişkin için bu ihtiyaç 4000 kaloriye kadar çıkmaktadır. Yaralanma süresince, hareketsizlikten dolayı kas protein sentezi azalır. Bu nedenle rehabilitasyon süresince kası uyarmak ve bu sürede protein alımını arttırmak gerekir. Lösin, kreatin, omega-3 yağ asitleri ve bazı besin bileşenlerinin (nutrasötiklerin) kullanımı, rejenerasyon ve rehabilitasyon süresince kas protein sentezi için yararlı olabilir.
Hareketsizlik aşamasında, 5 gün içerisinde önemli ölçüde kas gücü kaybı ve atrofi gözlenir. Bunun nedeni kas protein yıkımındaki hızlı artışa bağlı azalan kas protein sentezidir.Yaklaşık olarak günde 150g kas kaybı olur.Bu da haftada 1 kg kas kaybına denk gelir. Beslenme yönünden, lösin aminoasidi gibi bazı beslenme destek ürünlerinin kullanılması, kas protein sentezindeki azalmayı önler.Lösin peynir altı suyunda fazla miktarda bulunan yüksek kalitede bir aminoasittir.Lösin(izole veya protein olarak) 3 g verildiğinde, kasın insüline direncini arttırarak kas protein sentezini hızlandırır.Yiyecekler lösin için iyi bir kaynaktır.Örneğin 3 g lösin; 25-30 g whey protein, 140 g tavuk eti veya 170 g balıkta bulunur.Yapılan bazı çalışmalar, lösinin kataboliti olan Hidroksi Metil Bütiratın(HMG), günde 3 g alınmasının, kas protein sentezini uyardığını gösterse de, özellikle yaralanma durumunda etkisinin aydınlatılması için yeni çalışmalara gerek duyulur.
BESLENME TEDAVİSİ Son olarak, omaga-3 yağ asitlerinin günde 4 g tüketilmesi, lösin ile sinerjistik olarak hareket ettiği için protein sentezini arttırır. Yağ alımı için yağlı balık, kuruyemiş, zeytinyağı, avokado gibi yiyeceklere odaklanılmalı, fazla omega 6 içeren diyetler dikkatli tüketilmelidir. BİYOKİMYASAL GÖSTERGELER Biyokimyasal bazı göstergeler/biyomarkerlar ve beslenme durumu izlenebilir. Kişisel biyomarkerların izlenmesi ve yorumlanması ile kronik stres tanımlanabilir ve artan yaralanma riski belirlenebilir. Beslenme ile ilişkili yorgunluk ve yaralanmada artan ve azalan biyomarkerlar aşağıda verilmiştir. ARTAN
AZALAN
CPK
Hemoglobin
LDH
Ferritin
Kortizol
IGF-1
IL-6
Serbest Testosteron
Tiyobarbütirat Reaktif Madde- Lenfositler ler(TBARS-Lipid Oksidasyonu) Kemik dokusunun onarılmasında, yeterli kemik kütlesine ulaşmak için diyette yer alan kalsiyum ve D vitamini de önemli faktörler arasındadır. Son araştırmalara göre yetişkin bireylerin günlük kalsiyum gereksinmesi 741 mg’dır.Üst alım limiti olarak 1035mg/gün önerilmiştir.Günlük 1200 mg’ın üzerinde kalsiyum alımının kemik kırılmalarının azalmasında etkili olmadığı, önemli noktanın kalsiyum emilimi ve atımını etkileyen faktörlere dikkat edilmesi gerektiği bildirilmiştir. Kalsiyumun kullanılmasında D vitaminin rolü büyüktür. Böbrekte vitamin D’nin hidroksilasyonu ile oluşan, 1,25 dihidroksi vitamin D, kalsiyum bağlayan proteinin sentezini uyararak kalsiyumun emilimini arttırır.
BESLENME TEDAVİSİ En önemli D vitamini kaynağı güneş ışınlarıdır. Fakat bunun dışında balık yağı, somon balığı, ton balığı, uskumru, ringa balığı, karides, istiridye gibi deniz ürünlerinde; peynir, tereyağı, yumurta gibi süt ve süt ürünlerinde ayrıca karaciğer, patates, kahvaltılık gevrekler gibi gıdalarda bulunur. D vitamini eksikliği, kalsiyum ve fosforun intestinal emiliminde azalmaya neden olur Kalsiyum kaynakları belirlenirken emilmeyi etkileyen etmenlerin de birlikte düşünülmesi gerekmektedir. Kalsiyum için en iyi kaynaklar, emilebilen kalsiyumu en çok içeren besinlerdir. Bu yönden besinlerimiz; kalsiyumun en iyi, iyi, orta ve zayıf kaynakları olarak sınıflandırılabilir. En iyi kaynaklar süt ve süt ürünleridir (yoğurt, peynir, çökelek vb.). İyi kaynaklar; pekmez, susam, fındık, fıstık ve benzeri yağlı tohumlar, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve kurutulmuş meyvelerdir. Orta derecede kaynaklar; yeşil sebzeler, yumurta, portakal, mandalina, limon, çilek gibi besinlerdir.
Zayıf kaynaklar ise; tahıllar, diğer sebze-meyveler ve etlerdir. Küçük balıklar kılçığı ile birlikte yenildiğinde kalsiyumdan zenginleşir. Kemikler kırılıp sirke ile kaynatıldığında, kalsiyum kemiğin suyuna geçer. Kemik suyu yemeklerde kullanılarak kalsiyumdan yararlanılabilir. Paça çorbası kemik kırıklarında iyileştirici etkiye sahip midir? Yeni kemik oluşumu osteoblastlar denilen özel hücreler tarafından gerçekleştirilir.Osteoblastlar önce osteoid denilen, bağ dokusu kollajen ve diğer bileşiklerden organik yapıdaki matriksi oluşturur, ikinci aşama mineralleşme sürecidir.Bu nedenle kollajen vücudumuzda özellikle kemik yapımı için önemli bir proteindir. Yaşlandıkça kollajen miktarı azalmakta, dolayısıyla yara iyileşmeleri yavaşlamaktadır. Kelle-paça çorbasının içinde de, kemik yapısında bulunan kollajen proteini ve kalsiyum bol miktarda bulunmaktadır. Kemik kırıkları, yaralanmalar gibi durumlarda tavsiye edilebilir.Lakin burada dikkat edilmesi gereken nokta kişinin ölçülü tüketimidir.Aksi takdirde yağ ve kolesterol içeriği yüksek olan paça çorbası özellikle kardiyovasküler hastalıklara sahip kişiler için risk barındırmaktadır
KALÇA KIRIĞI SONRASI GÜNLÜK AKTİVİTELER Dr. Fzt. Gökçen Akyürek
Kalça
kırığı ameliyatı kırık kalça kemiğini sabitleyerek kalçayı onarmak için yapılmaktadır. Ameliyat sonrası, koltuk değnekleri ya da bir yürüteçle yürüyerek hastaneden ayrılırsınız. Birkaç merdiven çıkabilir, yataktan sandalyeye yada sandalyeden yatağa bağımsız transfer olabilirsiniz. Ancak evdeki ilk birkaç hafta süresince ya da daha fazla enerjiniz olana ve daha iyi hareket edene kadar size evde yardımcı olacak birine ihtiyacınız olacaktır. Evde size yardım edecek kimse yoksa, bir süreliğine rehabilitasyon merkezinde yatılı kalabilirsiniz. Eve bir bandaj, dikiş ya da zımba ile gideceksiniz. Doktorunuz size söylediğinde bandajı çıkacağınız, dikişleri ve zımbaları alacağı süreleri bildirecektir. Ameliyattan sonra hafif bir ağrı veya ödeminiz olabilir. Doktorunuz ağrı için size ilaç verecektir.
Hastanede başlatılan rehabilitasyon programına devam etmelisiniz. Rehabilitasyon ev egzersizlerini düzenli yaptığınızda güç ve hareketinizi tekrar hızla kazanırsınız. Çoğu kişi, ameliyattan 4 hafta ila 4 ay sonra işe dönebilmektedir. Ancak, tamamen iyileşmek 6 ay ila 1 yıl sürebilir. İyileşmeyi hızlandırmanın bir yolu da kendine iyi bakmaktır (Çeşitli sağlıklı yiyecekleri yemek ve sigara içmemek gibi).
KALÇA KIRIĞI SONRASI GÜNLÜK AKTİVİTELER
Evde kendinize nasıl bakabilirsiniz? Yorgun hissettiğin zaman dinlenmelisiniz. Kısa bir uyku yorgunluğunuzu alabilir ancak bütün gün yatakta kalmamalısınız. Egzersizleri terapistinizin size öğrettiği şekilde ve sıklıkta yapmalısınız. Egzersizlerin yanı sıra koltuk değnekleri ya da yürüteç kullanarak sık, kısa yürüyüşler yapabilirsiniz. Koltuk değneklerini veya yürüteci en az 4 ila 6 hafta boyunca kullanmanız gerekecektir ancak yine de sizi ameliyat eden doktorunuza danışmalısınız. Koltuk değneklerini/yürüteçten sonra, yürümenize yardımcı olacak bir baston kullanmanız gerekebilir. Ameliyatlı bacağınıza ne kadar ağırlık verileceğini ve kalçanızın düzgün bir şekilde nasıl hizalanacağını öğreniniz. Maksimum güvenlik ve rahatlık için yüksek, kolçaklı bir sandalyeye veya yüzeye oturmalısınız. Ancak bir seferde 30 ila 45 dakikadan fazla oturmamalısınız. Koltuğunuzda öne eğilmemek ya da doktorunuz izin verene kadar dizlerinizi ya da ayak bileklerinizi geçmemesi önemlidir. Alçak sandalye ve koltuklara oturmamalısınız. Sırtınıza ya da yanlarınıza ve dizlerinizin arasına yaklaşık 6 hafta boyunca ya da doktorunuzun söylediği gibi bir yastık ile uyuyarak geçiriniz. Dikişleriniz veya zımbalarınız çıkarılıncaya kadar silinerek banyo ihtiyacınızı karşılamanız gerekebilir. Dikişler ve zımbalar kaldırıldıktan 24 saat sonra duş alabilirsiniz. Yıkadığınız veya duş aldığınız zaman doktorunuza danışınız. Ailenize ve bakıcılarınıza cerrahi sonrası evde size nasıl yardım etmeleri gerektiği hakkında terapistinizden bilgi edinmelisiniz.
KALÇA KIRIĞI SONRASI GÜNLÜK AKTİVİTELER Evde bilmeniz gereken teknikler: Yürüteçten küvete veya duşa bir sandalyeye, yatağa ya da banyo sandalyesine ya da tuvalete transfer yöntemlerini öğrenmelisiniz. Giyinme ve soyunma için güvenli teknikleri öğrenmelisiniz. Merdivenden iniş çıkış için güvenli teknikleri öğrenmelisiniz. Arabadan giriş ve çıkış için güvenli teknikleri öğrenmelisiniz. Çoğu insan ameliyattan 4 hafta ila 4 ay sonra işe dönebilir. Sizi zorlayacak ağır bakkal torbaları, ağır bir evrak çantası veya sırt çantası, kedi kumu veya köpek maması torbaları, elektrikli süpürge veya bir çocuk gibi şeyler kaldırmamalısınız. Günlük yaşamda bilmeniz gereken önemli teknikler: 1-Transfer teknikleri (tuvalete transfer): Mutlaka kollu tuvalet yükselticisi edininiz. Küçük adımlar atarak tuvalete arkanızı dönün ve oturmadan ameliyat olmuş bacağınızı öne doğru kaydırın ve diğer bacağınızla kendinizi yavaşça alçaltarak oturunuz.
Tuvaletten kalkarken ise kol dayanaklarına tutunarak yavaşça kendinizi kaldırın ve ellerinizi tek tek yürütece alın ve alırken her seferinde kendinizi dengelediğinizden emin olunuz. Yürütece tutunduğunuzda da dengenizden emin olmadan yürümeye teşebbüs etmeyin. Başınız dönüyor mu diye mutlaka kendinizi kontrol ediniz.
KALÇA KIRIĞI SONRASI GÜNLÜK AKTİVİTELER 2. Giyinme için ekipman ile sağlayınız : Belden bükülmeden iç çamaşırı veya pantolon için bir giyinme çubuğu edinebilirsiniz. Ameliyat edilen bacağın üzerine eğilmemek için çorap giyerken kullanılacak çorap giyme aparatı, ayakkabı giymek içinse uzun saplı kerata iyi bir seçenektir. 3. Merdiven iniş ve çıkış için güvenli teknikler: Merdiven çıkarken: Destek için tırabzandan tutunun ve ameliyatlı olmayan bacağı üst basamağa yerleştirin. Sonra kırık olanı diğerinin yanına alınız. Merdiven inerken: Destek için tırabzandan tutunun ve ameliyatlı olan bacağı alttaki basamağa yerleştiriniz. Sonra ameliyatlı olmayan bacağı diğerinin yanına alınız.
4. Bir arabadan giriş ve çıkış için güvenli teknikler: Ön yolcu koltuğunu arkaya doğru sonuna kadar hareket ettirin ve koltuğu arkaya iyice yaslayın. Koltuk kılıfı kumaş ise bir plastik (çöp torbası olabilir) yerleştirin. Kaydırmaya yardımcı olacaktır. Yürütecinizi kullanarak arabaya arkanızı dönün ve bir elinizle arabaya tutunarak kendinizi sabitleyin. Ameliyat olan bacağınızı öne alarak ve diğer bacağınızı bükerek, gövdenizi de mümkün olduğunca geride tutarak yavaşça oturunuz. Bu pozisyonunuzu bozmadan bacaklarınızı içeriye alınız. Arabadan çıkarken bunların tersini yapınız. Alarcon, T., Gonzalez-Montalvo, J. I., Gotor, P., Madero, R. & Otero, A. (2011). Activities of daily living after hip fracture: Profile and rate of recovery during 2 years of follow-up. Osteoporosis International, 22, 1609–1613. Atwal, A., McIntyre, A., Craik, C. & Hunt, J. (2008). Occupational therapists’ perceptions of predischarge home assessments with older adults in acute care. British Journal of Occupational Therapy, 71,52–58. Pakkari, J., Kannus, P., Palvanen , M., Natri, A., Vainio, N. J., Aho, H. et al. (1999). Majority of hip fractures occur as a result of a fall and impact on the greater trochanter of the femur: A prospective controlled hip fra cture study with 206 consecutive patients. Calcified Tissue International, 65, 183–187.
SIK KARŞILAŞILAN KIRIKLAR
VEYSEL YILMAZ
En Sık Kırılan Kemikler Yeni doğanda: Klavikula, femur cismi, humerus Çocuklarda: Dirsek çevresi, önkol kemikleri, femur cismi Genç ve orta yaşlarda: Tibia, femur, Radius distali
İleri yaşlarda:
Klavikula: Bebeklerde doğum kana-
lından geçtikleri esnada, spor sırasında travma ile, araba kazalarında emniyet kemerlerinin yaptığı etki ile yada direksiyona çarpma gibi sebeplerle klavikula kırıklarına sıkça rastlanır. Klavikulanız kırılırsa, kollarınız hareket etmeyecek ve göğsünüzde şişkinlik oluşacaktır .
Kol kırıkları: Yetişkin insanlardaki kırıkların yarısından fazlası kollardadır. Çocuklarda ise kol kırıkları köprücük kemiklerinden sonra en yaygın kırık olarak görülmektedir. Çocuklarda alt kol kırıkları üst kol kırıklarına göre daha fazla görülür.
Ayak Bileği: Kişilerin yaşı ilerledikçe ayak bileği kırıklarındaki sıklık giderek artar.Ayak bileği kırıkları ve burkulmalarının ikisine de tendon hasarları eşlik eder. İkisi de şişer ve morarır. İkisi de hasar gören insanın uzun bir süre ayağını yere basamamasına neden olur.
El bileği: El bileği kırıkları en çok 75 yaş altındaki insanlarda yaygındır. Bu durumun nedeni bu kırık türünün genelde kayak, bisiklet gibi fiziksel aktiviteler sırasında oluşmasıdır. Bu kırıklar genellikle yere düşmeyi yavaşlatma amaçlı el bileğini kullanırken ya da elinizi ters çevirmeye zorlayan aktiviteler sırasında oluşur.
KIRIK REHABİLİTASYONU Kırık Rehabilitasyonu
EDA BURÇ
FZT. EDA BURÇ
Dıştan veya içten etki eden kuvvetlerle kemiğin anatomik bütünlüğü-
nün bozulmasına “Kırık” denir İlkeler 1.İlk yardım 2.Transport
3.Şok, kanma ve birlikte bulunan yaralanmalar Tedavi •Redüksiyon •Koruma •Egzersiz fazlarını içerir
Kırığı uygun pozisyona getirmek, bu pozisyonu kaynama oluncaya kadar korumak ve bu süreç içerisinde eklem hareketlerine devam etmek kırıklarda tedavi prensiplerini oluşturur.
Bu normal programın yanı sıra bazen de yan etkiler ortaya çıkar ve bu olay tedavi programını daha uzun ve ciddi bir hale getirebilir. 1- Kırılan kemik yerindeki komplikasyonlar •Kaynamama ànonunion •Geç kaynama •Kusurlu kaynama (malunion) –Açılı kaynama à angulasyon –Köprülü kaynama à sinostoz –Kal fazlalığı à exuberant callus
•Ekstremitede büyüme ve gelişim kusuru
Kırık Rehabilitasyonu KIRIK REHABİLİTASYONU –Kısalık –Uzama •Avasküler nekroz •İnfeksiyon (Osteomyelit) 2- Kırığa komşu dokulardaki komplikasyonlar •Yumuşak doku yaralanmaları –Kas ve cilt yaralanmaları –Damar yaralanmaları –Sinir yaralanmaları •Tendon yaralanmaları •Kemiklerin çevrelediği organ yaralanmaları
3- Kırığa yakın bölgelerdeki yaralanmalar •Eklem sertliği •Post-travmatik dejeneratif artrit
•Myositis ossifikans •Refleks sempatik distrofi (Sudeck)
KIRIKLARDA FİZYOTERAPİ VE REHABİLİTASYON Kırıklarda Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
1.İmmobilizasyon esnasında FTR 2.İmmobilizasyon sonrası FTR •Ödemi azaltmak
•Ödemi azaltmak
•Ağrıyı azaltmak
•Tam eklem hareketini kazanmak
•Bölgenin ve bölgeye olan kan akışını artırmak •Tam kas kuvvetini sağlamak •Kas kuvvetini artırmak –Aktif veya izometrik kontraksiyonlar
•Tam fonksiyon kazanmak
•NEH’ ni mümkün olduğunca sağlamak •Yaralanma ve fonksiyonelliğin izin verdiği ölçüde fonksiyonelliği artırmak •Yardımcı cihazların kullanım ve bakımını öğretmek –Koltuk değneği Baston vb. REHABİLİTASYON •Rehabilitasyon kırık oluştuğunda başlar, ortopedik tedavi yaklaşımları sırasında devam eder ve kişinin fonksiyonel yaşama tam olarak uyum sağlamasına kadar sürer. •Kırık sonrası: •Kırığın türüne, •Lokalizasyonuna, •Hastanın yaşına,
•Uygulanan tedaviye göre spesifik bir rehabilitasyon programı uygulanır
FİZYOTERAPİDE KULLANILAN MODALİTELER Fizyoterapide kullanılan modaliteler
•Soğuk uygulama •İlk 48-72 saat vazokonstrüksiyon kanama ve ödemi azaltır •Analjezik etki meydana getirir
•Geç dönemde ise kas spazmı ve ağrının azaltılmasında egzersiz öncesi kullanılabilir •İstirahat •Olabildiğince kısa tutulmalıdır •Stabilizasyona zarar vermeksizin egzersize başlanmalıdır •Kanama, hematom ve ödemin azaltılması için: –İzometrik egzersizler –Alçı içerisinde elektrik stimulasyonu ile kas eğitimi –Elevasyon kullanılır •Sıcak uygulama
•Hidroterapi •Elektriksel modaliteler
Egzersiz tedavisi •NEH egzersizleri •Solunum egzersizleri • Manuel terapi teknikleri • Kuvvetlendirme egzersizleri • PNF • Proprioseptif egzersizler • Yüksek performanslı egzersizler • Yürüme eğitimi
Kaynakça :•Hacettepe Üniv. Ortopedik rehabilitasyon ders notları •Gazi Üniv. Ortopedi ve travmatoloji kitabı •İnternet
BİZE ULAŞIN
İnstagram : theraphysiodergi Facebook : Theraphysio Twitter : Theraphysio1 Mail : theraphysiodergi@gmail.com
theraphysiodergi.com