4
Is Nederland klaar voor het Finse onderw캐ssysteem?
Op YouTube geeft de documentaire The Finland Phenomenon een goed beeld van het Finse onderw캐s.
tekst mirjam janssen | beeld istockphoto
h
Het Finse onderwijs trekt al decennia veel belangstelling. Hordes onderzoekers, docenten en journalisten uit andere landen mogen achterin de klas zitten om te begrijpen waar de prachtige resultaten vandaan komen. Wat ze aantreffen is op het eerste gezicht weinig opzienbarend: kleine scholen met vrij kleine klassen, waar in een ontspannen sfeer wordt lesgegeven. De leerlingen gaan van hun zevende tot hun zestiende naar een basisschool, de peruskoulou. Daar zitten kinderen van alle niveaus door elkaar en werkt ieder in zijn eigen tempo. Ze krijgen weinig les: zo’n 750 uur per jaar. Maar de tijd die leerlingen op school doorbrengen, besteden ze effectief; ze hebben nauwelijks huiswerk. De gemiddelde leraar staat 600 uur per jaar voor de klas. De leerlingen worden weinig getest met gestandaardiseerde toetsen en minder onder druk gezet om te presteren. De docenten wijzen hen er vooral op dat ze er voor zichzelf zitten en niet voor iemand anders. En daar begint het cruciale verschil met veel andere landen. De meeste landen werken volgens een Angelsaksisch onderwijsmodel, wat neerkomt op het constant toetsen en vergelijken van testresultaten. Niet alleen de prestaties van leerlingen worden voortdurend gemeten, maar ook die van leraren en scholen. Dat lijkt heel wetenschappelijk, maar eigenlijk is het een vorm van georganiseerd wantrouwen. De Finnen moeten daar niets van hebben. Zoals de leraren de leerlingen vertrouwen, zo vertrouwen de Finse ouders de leraren en zo vertrouwt ook de overheid de school.
LAKS: We kunnen een voorbeeld nemen aan de onderwijstijd en de docentkwaliteit van de Finnen
‘Geen ophokuren’
‘Nederlandse scholieren geven aan dat docenten hen niet weten te inspireren en te motiveren’, zegt Lotte Savelberg, voorzitter van het Landelijk Actie Komitee Scholieren. ‘De Finnen hebben dat beter opgelost. Daar worden de beste en meest gemotiveerde studenten leraar. Ik denk dat ze hun enthousiasme beter op leerlingen weten over te brengen. Dat doen ze bovendien in minder tijd, want leerlingen gaan daar maar 700 uur per jaar naar school. Hier is dat 1040 uur in de onderbouw en 1000 uur in de bovenbouw. Ze hebben daar geen ophokuren, maar vullen de beperkte lessen nuttig in. We kunnen een voorbeeld nemen aan de onderwijstijd en de docentkwaliteit van de Finnen.’
foto arjan bronkhorst
Geen land ter wereld heeft zulke hoge scores als Finland. En dat al jarenlang. Toch gaan de Finnen pas op hun zevende naar school, krijgen ze minder uren les en geeft de overheid minder geld aan onderwijs uit dan veel andere Westerse landen. Wat is het geheim van het Finse succes?
UITGELICHT 5
6
Er bestaat geen onderwijsinspectie: opbrengsten worden vooral gemeten door de leraren, scholen en lokale overheden zelf. Leerlingen krijgen rustig de tijd zich te ontwikkelen. De Finnen huldigen de opvatting dat mensen beter werken als ze worden vertrouwd.
Kenniseconomie Ze bedachten dit onderwijssysteem nadat ze hun economische situatie grondig hadden geanalyseerd. Het land heeft geen natuurlijke hulpbronnen of grote culturele verworvenheden waaraan het veel kan verdienen. Het besloot daarom vol in te zetten op de ontwikkeling van een kenniseconomie. Daarvoor is heel goed onderwijs nodig dat breed toegankelijk is en iedereen eenzelfde start biedt in het leven. Dat leidde tot een systeem van kleine scholen, verspreid over het hele land die onderwijs van eenzelfde, hoog niveau bieden. Ou-
Patrick Banis: Elementen uit het Finse systeem zouden het Nederlandse onderwijs een boost kunnen geven ders hoeven geen schoolgeld te betalen, schoolboeken zijn gratis, net als schoolmaaltijden. De docenten zijn allemaal universitair geschoold en alleen de beste studenten mogen leraar worden. Ieder jaar melden zich duizenden belangstellenden aan, gemiddeld wordt maar tien procent toegelaten tot de lerarenopleiding. Leraren hebben daardoor status, al verdienen ze zelfs iets minder dan in Nederland. De leraren in opleiding kunnen zich specialiseren als klassendocent – een soort pedagogisch werker – of vakdocent. Tijdens hun opleiding observeren deze studenten veel lessen van docenten en praten ze over wat ze zien. Als ze eenmaal zelf voor de klas mogen staan, werken ze vanuit een strikt lesplan. Hun lessen worden geobserveerd door andere stagiaires en docenten die uitgebreid feedback geven.
Aanzien Ook als docenten eenmaal een aanstelling hebben, blijven collega’s achterin de klas aanschuiven om adviezen te geven. Het is in Finland heel gebruikelijk
om de les van een collega bij te wonen en achteraf te evalueren. Zo blijven docenten leren en ontwikkelen teams gezamenlijke opvattingen over de beste manier van lesgeven. Goede lessen betekenen er overigens niet dat docenten de hele les aan het woord zijn: als het goed is, werken de leerlingen zeker de helft van de tijd voor zichzelf en worden ze begeleid door docenten. Na de peruskoulou kunnen de leerlingen kiezen voor een algemeen vormende
‘Verhoog het niveau van de lerarenopleiding’ ‘Het is een interessant model, maar je moet altijd uitkijken met internationale vergelijkingen’, zegt Patrick Banis, voormalig vicevoorzitter van CNV Onderwijs. ‘De situatie is nergens hetzelfde. Elementen uit het Finse systeem zouden het Nederlandse onderwijs een boost kunnen geven. Het spreekt me aan dat ze topstudenten willen in het onderwijs. Het zou goed zijn ook in ons land het niveau van de lerarenopleiding te verhogen. En we zouden zeker geen onbevoegden voor de klas moeten zetten.’ Ook de nadruk die de Finnen op vertrouwen leggen, vindt Banis waardevol. ‘Er is nu in Nederland heel weinig professionele ruimte. Alles moet worden verantwoord. Het management moet leren loslaten. Bij andere hoogopgeleiden zie je juist dat ze steeds meer eigen verantwoordelijkheid krijgen. Die houding zou in het onderwijs ook meer het geval moeten zijn.’ Banis is enthousiast over de specialisatie van Finse leerkrachten. ‘Hier moeten leerkrachten alles kunnen. Dat is vaak niet haalbaar. Je kunt ook zeggen: de een maakt extra werk van de rekenlessen en de ander organiseert de Sinterklaasviering. Waarom zou iedereen een schaap met vijf poten moeten zijn?’ In het Finse onderwijs wordt veel van ouders verwacht. ‘Ze zijn geen klanten van het onderwijs, maar participanten en worden geacht hun kinderen te helpen bij het leren. Het zou het onderwijs hier ten goede komen als iedereen ervan doordrongen zou raken dat kinderen ook buiten schooltijd leren.’
UITGELICHT 7
vervolgopleiding of een beroepsopleiding. Ongeveer 45 procent van de leerlingen kiest voor een beroepsopleiding, die vaak direct aansluit op een (technische) functie. In Finland hebben ook dit soort beroepen aanzien. Leerlingen die liever met hun handen werken hebben daardoor niet het gevoel dat ze een negatieve keuze maken. En mochten ze na hun praktische opleiding toch liever verder studeren, dan kan dat alsnog.
Meer informatie Finnish lessons van de Finse onderwijsdeskundige Pasi Sahlberg is vanaf half januari te koop in een Nederlandse bewerking. Meer informatie over het boek en over workshops die hij in Nederland gaat houden, is te vinden via: www.finnishlessons.nl.
Andere boeg Het is dus niet verwonderlijk dat de onderwijskundige wereld inspiratie zoekt in Finland. Frank Cuppers, senior adviseur bij Onderwijs Maak Je Samen, is betrokken bij de Nederlandse bewerking van het boek Finnish Lessons van Pasi Sahlberg, een Finse onderwijsspecialist. Volgens Cuppers is Nederland klaar om lessen te trekken uit het Finse systeem: ‘De komende tien jaar gaat 35 à 40 procent van alle leraren en leidinggevenden in het onderwijs met pensioen. Er komt een nieuwe onderwijsgeneratie aan. Nu kun je een aantal onderwijszaken vernieuwen en veranderen. We hoeven het Finse systeem niet te kopiëren, maar we kunnen er wel veel van leren. Het Nederlandse onderwijs is beslist niet slecht: nergens zijn kinderen gelukkiger dan hier.
Onderwijs Maak Je Samen: Er komt een nieuwe onderwijsgeneratie aan
‘Geef scholen meer zelfsturing’
‘De Nederlandse mindset is tegengesteld aan die in Finland’, zegt Walter Dresscher, voorzitter van de AOb. ‘Als wij iets ongewenst vinden – bijvoorbeeld pesten, roken of lage Citoscores – dan gaan we meer controle uitoefenen en meer toezicht organiseren. Het kan juist beter werken als je een probleem op een niet-directieve manier aanpakt en de beroepsgroep het zelf laat afhandelen. In Finland vertrouwen ze op de professionaliteit van de leraar, dat werkt motiverend. Leraren durven elkaar daar aan te spreken op de kwaliteit van hun lessen – die verantwoordelijkheid laten wij over aan de Onderwijsinspectie. Het systeem daar werkt zonder dat iedereen tot in de puntjes wordt gecontroleerd.’ Dresscher erkent wel dat het Finse systeem andere wortels heeft dan het Nederlandse. ‘In Finland heb je geen bijzonder onderwijs, alle scholen zijn openbaar. In Nederland hebben we vrijheid van onderwijs: iedereen mag een school oprichten en de overheid mag zich daar beperkt mee bemoeien. Daardoor heb je meer behoefte aan een kwaliteitssysteem en controle door een onderwijsinspectie.’ De regering zou scholen wat Dresscher betreft toch meer zelfsturing moeten geven. ‘Nu zie je vaak een soort gelatenheid als het over de kwaliteit van het onderwijs gaat. Daarover voeren de onderwijskundigen en de inspectie het hoogste woord, maar de leraren staan aan de zijlijn. Het zou beter zijn als zij daar zelf invloed op kunnen uitoefenen.’
UITGELICHT 9
Het pedagogisch klimaat op de Nederlandse scholen is goed. Tegelijk is het zo dat leerlingen tegenwoordig andere leerbehoeftes hebben dan vroeger. Ze willen niet meer in rijtjes zitten en stampen. De Finnen laten zien hoe het anders kan.’ Jan Heijmans, voorzitter van het College van Bestuur van de Katholieke Pabo in Zwolle en bewerker van het boek van Sahlberg, vindt dat Pabostudenten ervan kunnen leren. ‘Het is goed om te zien hoe leraren in Finland samen elkaars lessen bespreken. Hier in Nederland heeft dat nog een hoog praatje-met-eenmaatje-gehalte, daar is het geprofessionaliseerd. Het is ook goed om te zien dat het leraarschap daar in hoog aanzien staat. Nederlandse leraren zouden trotser op zichzelf mogen zijn. De overheid zou hen meer ruimte
moeten geven. Nu krijgen ze voortdurend nieuwe plannen op zich afgevuurd. Ze kunnen zelf geen richting geven aan het onderwijs en dat zou wel moeten.’ Critici zeggen dat de Finnen het makkelijk hebben omdat ze een vrij homogene cultuur hebben: het overgrote deel van de bevolking is van Finse origine. Die kritiek is niet helemaal terecht, vindt Cuppers: ‘Ook Finland heeft te maken met immigratie. De grote steden tellen veel allochtone leerlingen en die draaien met vrijwel dezelfde resultaten gewoon mee in dit systeem.’ Praat mee! Wat vind jij van het Finse onderwijs? Praat mee via Twitter #primaonderwijs of stuur een mail naar redactie@primaonderwijs.nl
‘Samen een oplossing vinden’
Ton Duif, voorzitter van AVS, vindt dat Nederland zich ten onrechte focust op het halen van hoge PISAscores. ‘In Finland kijken ze breder en richten ze zich op talentontwikkeling van alle leerlingen. Ze laten kinderen tot 16 jaar bij elkaar zitten. Hier beginnen we leerlingen aan het eind van groep 7 al te selecteren en zijn we steeds aan het testen. In Finland toetsen ze individuele leerlingen alleen om na te gaan of ze iets beheersen. Ze zijn niet voortdurend aan het vergelijken. De ontwikkeling van kinderen wordt niet in cijfers uitgedrukt, maar beschreven en met de kinderen besproken. Als het niet goed gaat, proberen leerkracht en leerling samen een oplossing te vinden. Ik ben twee keer in Finland geweest en wat me opviel tijdens de gesprekken met leerkrachten was hun professionele houding. Ze zijn hoog opgeleid en hebben bewust voor het onderwijs gekozen. In Nederland is het vaker een negatieve beroepskeuze.’ Duif wil niet horen dat het Finse onderwijs aan het Nieuwe Leren doet denken. ‘Dat is maar een label. Het is hier alweer afgezworen. Waar het om gaat is dat het onderwijs zich aanpast aan de behoeften van de leerlingen en inspeelt op een veranderende samenleving. En daarin lopen de Finnen op ons voor.’
AVS: De leerkrachten hebben bewust voor het onderwijs gekozen