COS februari 2016

RASPBERRY PI ZERO

DE COMPUTER DIE IN EEN ETUI PAST

SCRATCH!

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

JE VERBEELDING IS JE ENIGE GRENS

REIS VANUIT JE KLAS DE WERELD ROND! STAP VOOR STAP MET GOOGLE MAPS • OP DIGITALE KUNSTTOUR NAAR HET BRITISH MUSEUM OF GUGGENHEIM • MET DE FLIGHTSIMULATOR VAN GOOGLE EARTH!

Jaargang 33 | Nummer 6 | Februari 2016

Interessante twitterberichten geselecteerd

tweetscoop André Slegers & Michelle Clement | KEii info@keii.nl | @keiionder wijs

4 6

Jeugd en Media @JeugdenMedia 07-01-16 23:01 iPad kindvriendelijk instellen - Susan Spekschoor sco.lt/7wvekr

mediawijsNL @mediawijsNL 07-01-16 11:55 ‘Deze 5 robot-trends drukken stempel op onze toekomst’ crtr.nl/t/10m Lees ook onze Toekomst dossiers » ow.ly/WI22p

Martin Bootsma @meesterlezer 07-01-16 03:52 The 33 books every teacher should read tes.com/news/school-ne…

Bernolf Kramer @Bernolf 08-01-16 07:15 Lezenswaardig blog van @ HartgerWassink over het einde van een manier van denken en doen in ons #onderwijs. twitter.com/ hartgerwassink…

8

Pedro De Bruyckere @thebandb 08-01-16 07:00 Lego lanceert nieuwe WeDo 2.0 Robotics Kit voor STEM-onderwijs op school xyofeinstein.wordpress. com/2016/01/08/leg…

12

Harrie van de Ven @harvandeven 08-01-16 07:38 Kinderen leren zoeken op internet vraagt om een zorgvuldig ontworpen leeromgeving wizenoze. com/2016/01/04/ond…

Leskracht @AstridTimmerma1 08-01-16 01:16 Online doen ze beter hun best nrc.nl/ next/2016/01/0… via @nrc

Volg ook @ Cosonline op t wit ter

22

COS COS JAARGANG JAARGANG 3333 NUMMER NUMMER 6 06 – 2016 – 2016

14 16

Inhoud 4 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

20

6 Lesidee voortgezet onderwijs De wereld rond met Google Earth

8 Raspberry Pi Zero

De computer die in een etui past

12 Elerna

22

Ruimte voor persoonlijke leerroute

14 Q&A Michel van Ast en Patricia van Slobbe

Allemaal even de Kleppen Dicht!

16 Op digitale kunstreis

Naar het Guggenheim of British Museum!

20 Programmeren met Scratch

Je verbeelding is de enige grens

24

22 Maakt Google lui?

Neurowetenschapper Harold Bekkering geeft inzicht in De lerende mens

24 How to - Google Maps

Maar dan net even anders!

26 Innovatie Impuls Onderwijs

26

Draagvlak vanuit de praktijk

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict.

Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Harry Dubois, Anniek Groenewegen, Marguerite Irrgang, Sandy Karreman, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl

Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Vormgeving Tom Venema Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80.

Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van ­minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de ­abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen?

Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties?

Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

Foto BBC

Onderweg opladen

Oprolbaar scherm Op de grote elektronicabeurs CES 2016 in Las Vegas toonde LG een

Onze apparaatjes, zoals smartphone of tablet, hebben één ding

oprolbaar scherm. Op zich is dat al eerder vertoond door bijvoorbeeld

gemeen; vaak komen ze op de meest vervelende momenten

Philips, maar hier gaat het om een full HD-scherm. De BBC toonde het

zonder stroom te zitten. Dan is het handig om een zogenaamde

scherm op hun website. Dat testexemplaar was 18 inch, maar volgens

‘Powerbank’ bij je te hebben.

LG wordt er nu gewerkt aan oprolbare exemplaren van 55 inch. Bovendien

Dit is een klein apparaatje

kunnen die grote schermen 4K aan (die hebben een horizontale resolutie

waar je je device op kunt

van 4000 pixels). Kunnen we binnenkort onze TV gewoon oprollen?

aansluiten. De kwaliteit van

Informatie over de CES is hier te vinden: www.cesweb.org.

deze bankjes is de laatste tijd behoorlijk gestegen. Kijk wel goed naar het vermogen van de powerbank; hoe

Samsung pakt uit

hoger, hoe beter. Je kunt

Op de CES-beurs heeft Samsung een aantal

je telefoon dan meerdere

nieuwe producten getoond. Zo komt het als

keren opladen.

eerste naast Microsoft met een Windows 10 tablet: de Galaxy TabPro S. En deze tablet mét toetsenbord is uiterst licht

Apps verbergen op je iPhone

en dun: 693 gram en 6,3 mm dik.

De tablet wordt geleverd

Standaard is het niet mogelijk, maar je kunt apps wel laten verdwijnen

met Windows 10 Home

op je iOS-device. Dit is eigenlijk een bug, die nog niet opgelost is door

of Windows 10 Pro. De

Apple. Hoe werkt het? Zet de te

batterij zou meer dan 10 uur mee

verbergen apps in een mapje.

moeten kunnen. Prijzen zijn 999 euro

Sleep vervolgens de app naar

voor de Home-versie, de Pro kost 1099 euro.

rechts. Sleep hem terug naar het midden van de map en druk tegelijk de home-knop in. Dan is de app ‘verdwenen’. Met rebooten

Porsche aan je laptop

van je device staat die trouwens

Diskdrive leverancier LaCie komt met een

wel weer gewoon op je apparaat.

externe diskdrive. De drive heeft een

De truc is te lezen op de website

­zogenaamde ‘Porsche-design’; een volledig

van onemorething.nl.

aluminium behuizing. Dat is op zich niet zo bijzonder, wél dat als je de drive aan de stroom legt, deze óók de aangesloten laptop

Opslag nodig?

De firma TransIP gaat de concurrentie aan met Google en Microsoft

kan opladen. De laptop moet dan wel voorzien zijn van een USB 3.1.-aansluiting. LaCie levert diskdrives tot 8TB aan opslagcapaciteit.

voor wat betreft het aanbieden van gratis opslagdiensten om bestanden op te slaan. En het gratis aanbod is behoorlijk goed: ze bieden 1.000GB aan opslag aan. Je kunt ook kiezen voor 2.000GB aan opslag; die kost 10 euro per maand, voor

TIP: Chrome sneltoetsen

10.000GB betaal je 50 euro. Je moet wel een invite hebben om

De webbrowser van Google Chrome is bijzonder populair. In november

je account te activeren. Informatie over Stack is hier te vinden:

2015 gebruikte bijna 70 procent van de wereld deze browser. Ter

www.transip.nl/stack.

vergelijking: Internet Explorer 6,8 procent en Firefox 19,2 procent.

Dat zegt wel iets over de dominantie van Chrome. Nu werken we veel met de muis, maar een paar sneltoetsen is toch wel handig: www.sneltoetsen.com/sneltoetsen_google_chrome.html.

4

Zo kun je snel van tabblad wisselen met de CTRL-toets + het COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

nummer van het tabblad (CTRL+1, CTRL+2, ...).

Wings Online

interactief Engels lezen, luisteren en oefenen!

Wings Online bestaat uit bijna 100 eigentijdse, online leesboekjes (fictie en non-fictie) die via een beeldscherm of digibord zijn te lezen.

De boekjes zijn verdeeld over 10 kleurniveaus met oplopend leesniveau en met diverse ondersteuning per leesboek.

Wings Online is meer dan lezen!

• Mét en zonder luistermogelijkheid in te zetten, individueel of met de klas • Ieder online boek bevat een online test (incl. gerichte feedback bij foute antwoorden) • Zeer goed klassikaal inzetbaar • Uitstekende, natuurlijke opbouw en herhaling van de Engelse grammatica in zinnen • Inzetbaar vanaf groep 3 • Inclusief levendige animaties, leerzame quizzen en uitgebreid interactief schetsboek

Gebruik Wings Online in groep 3 t/m 8 met als resultaat: veel rendement uit uw leesonderwijs Engels!

GRATIS

1 maand kennismaken Ga voor alle informatie én om uw licentie te bestellen naar www.schoolsupport.nl/wingsonline ... and start using Wings Online today!

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Reis vanuit je klas de wereld rond met Google Earth In dit lesidee bekijken we Google Earth. Wat zijn de mogelijkheden van dit programma en hoe kun je het gebruiken om gegevens te verzamelen? Ook ontdek je hoe je met dit ­programma kunt presenteren. Het is eens iets anders dan PowerPoint of Prezi!

Door Henk Botter

EEN EERSTE VERKENNING

Historische beelden. Typ daarna onder Zoeken (linksboven in

Via www.google.nl/intl/nl/earth kun je Google Earth 7 down­

het scherm) in: Hotel New York. Je kunt nu inzoomen op dit

loaden en installeren op je pc. Op dezelfde pagina is het ook

bijzondere stukje Rotterdam. Linksboven in het satellietbeeld is

mogelijk om Google Earth Pro te installeren. Eén van de extra

nu een tijdbalkje te zien dat eindigt met 28-5-2013. Je ziet een

opties is de mogelijkheid om met het onderdeel Movie Maker

behoorlijk bewolkt deel van Rotterdam, maar als je stapsgewijs

zelf een film op te nemen langs zelfgekozen locaties. Via

teruggaat in de tijd, verdwijnen de wolken en zie je ook hoe de

www.google.nl/intl/nl/earth/explore/showcase krijg je een

wolkenkrabbers en de brug verdwijnen. Met andere woorden, in

mooi overzicht van de mogelijkheden van het programma.

tien jaar tijd is er in de omgeving van dit bekende hotel veel

We bekijken de verschillende onderdelen in Google Earth Pro.

veranderd. We wissen het vinkje voor Historische beelden en gaan daarna naar Lagen. Dit onderdeel vind je linksonder in

ZOEK JE HUIS

het scherm van Google Earth. Onder Primaire database klik je

Wat bijna iedereen als eerste doet in Google Maps en Google

op het driehoekje voor Galerij en zet je een vinkje voor De

Earth is inzoomen op je eigen huis. In Google Maps (zie de

Bosatlas. Er komen nu twee onderdelen beschikbaar:

How to… in deze COS) kun je kiezen voor een kaart- of een

Verdwenen Nederland Plaatsen en Kaarten. Als je uitzoomt

satellietweergave, in Google Earth is dat altijd een satelliet-

en heel Nederland in beeld brengt, zie je diverse oranje en

weergave. Met je muiswieltje kun je inzoomen en uitzoomen

zwarte vierkantjes. We zoomen in op Schiphol en klikken op

en met de knoppen rechtsboven in de hoek kun je op diverse

het zwarte vierkantje. We zien een pop-up-venster van De

manieren manoeuvreren. Toch is het vaak handiger om je muis

Bosatlas met een plaat uit 1931 van Schiphol en een foto van

in combinatie met het toetsenbord te gebruiken: als je de Shift-toets ingedrukt houdt, kun je het beeld kantelen van loodrecht van boven naar een Street View-weergave door aan het muiswieltje te draaien. Met de Control-toets kun je zo linksom en rechtsom draaien. Onderin het scherm kun je zien wanneer de satellietfoto’s gemaakt zijn. Dat is soms al ruim tien jaar geleden. Het kan dus zo maar gebeuren dat nieuwbouwwijken, nieuwe wegen en moderne windmolens nog niet zichtbaar zijn.

TOEN EN NU Google Earth laat dus niet altijd de meest recente situatie zien, maar je kunt er ook verder mee terug in de tijd. Bovenin kun je in het menu-onderdeel Weergave een vinkje zetten voor

6

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

de huidige situatie. Ook kun je klikken op een link naar de website van De Bosatlas. We zoomen weer uit en klikken op het oranje vierkantje dat op Noord-Brabant ligt. In het pop-upvenster klikken we op de link die het mogelijk maakt om een oude kaart als laag over het satellietbeeld te leggen. Om de huidige situatie met de oude te vergelijken kun je linksonder Tijdelijke plaatsen klikken op de knop Transparantie aanpassen en met de schuifbalk spelen.

MEER LAGEN We verwijderen het vinkje voor De Bosatlas en kijken naar een aantal andere mogelijkheden onder Lagen. Het is vaak handig om vinkjes te zetten voor Grenzen en labels, voor Plaatsen en voor Wegen. Als je voor Foto’s een vinkje zet, loopt je beeld vol met foto’s. Allerlei gebruikers hebben met hun Google-account zelfgemaakte foto’s geüpload en die zijn na goedkeuring geplaatst op de juiste locaties. Google Earth kent inmiddels heel veel fraaie extra’s. Vink bij Lagen maar eens 3D-gebouwen aan en zoom in op bijvoorbeeld Den Haag. Je ziet dan niet alleen allerlei hoge gebouwen rond het Binnenhof, maar zelfs de bouwkranen staan er nog bij getekend.

• Maatschappelijke aandacht: onder andere Greenpeace, Unicef en WNF bieden informatie aan.

• Meer: onder andere Plaatscategorieën, Vervoer, Verkeer, Wikipedia. Als je alles aanvinkt, kun je als je inzoomt op een

OP REIS

iets grotere plaats veel informatie verzamelen. Denk aan

We duiken verder in de mogelijkheden van Google Earth. Zet bij

cafés, maar ook aan pinautomaten en apotheken.

Lagen meteen onder Primaire database een vinkje voor Voyager.

In je scherm zie je nu een venster met de naam Ga op safari. Je

PRESENTATIES

krijgt de mogelijkheid om deze nieuwe laag te verkennen: je kunt

Google Earth kan je dus helpen om informatie te vinden. Het

Animal en Street View verkennen, steden in 3D bekijken en de

is echter ook handig om zelf die informatie vast te leggen.

meest recente updates van satellietbeelden inzien. Door de

Door op het icoontje met de gele prikker te klikken, kun je een

Safari te starten vlieg je eerst naar een kolonie zeehonden in

plaatsmarkering aanbrengen. Die kun je een naam geven en

Namibië en zo kun je nog 65 andere dieren bekijken. Er is ook

met OK opslaan. Als je daarna met de rechtermuisknop klikt

een vinkje geplaatst voor Hoogtepunten van Street View. Als je

op de markering, kun je de Huidige weergave vastleggen (zo kun

inzoomt op Washington, zie je een roze vierkantje op het Witte

je de inzoom- en de kijkhoek bijvoorbeeld vastleggen) en met

Huis staan. Als je daarop klikt en kiest voor Fly here kun je een

Eigenschappen kun je de prikker verplaatsen, maar ook een

kijkje nemen in de ambtswoning van de Amerikaanse president.

link of een afbeelding toevoegen. Die laatste twee mogelijkheden maken het mogelijk om aan een plaatsmarkering foto’s van

WERELD AAN JE VOETEN

internet of YouTube-filmpjes te koppelen. Je begrijpt dat je zo

Je hebt inmiddels gezien dat er onder Lagen heel veel informatie

al snel een opzet voor een presentatie kunt inrichten. Met de

is verzameld door Google Earth en andere ­organisaties. We

menu-optie Toevoegen kun je een mapje maken en daarin de

zetten er enkele op een rij:

markeringen slepen. Als je daarna de map een naam geeft, kun

• Oceaan: scheepswrakken en oceaansporten. Je kunt

je zo een verzameling plaatsmarkeringen opslaan en gebruiken.

zien waar goede duik- en kitesurfplekken zijn.

• Weer: wolken, radar, weersomstandigheden en voorspellingen. Wolken, buien en temperaturen worden zichtbaar.

• Galerij: 360 Cities. Overal verschijnen rode bolletjes met

FLIGHTSIMULATOR Een bijzondere toevoeging aan Google Earth is de flightsimulator.

Via support.google.com/earth/answer/148089?hl=nl en

360 erin. Zo kun je bijvoorbeeld in Scandinavië foto’s van

www.wikihow.com/Use-the-Google-Earth-Flight-Simulator kun je

het noorderlicht bekijken.

de mogelijkheden ervan ontdekken. Pas op: als je het eenmaal

• Galerij: everytrail. Als je op het logo klikt ergens op de kaart,

doorhebt, is het heel verslavend!

kun je enkele foto’s zien van een traject dat is opgenomen.

Door te klikken op het Play-knopje kun je de verdere gegevens en de route ingetekend zien.

• Galerij: reizen en toerisme. Je kunt als toerist rondkijken in

Voor de vakken CKV, aardrijkskunde, geschiedenis en biologie kun je

Nieuw-Zeeland, Korea, Japan, Zuid-Afrika, Disneyland Parijs

een presentatie of werkstuk maken met behulp van Google Earth. Maak

en in de Alpen.

gebruik van de opties die je onder Lagen kunt vinden en leg je informatie

• Galerij: webcamtravel. Je kunt met behulp van webcams

vast met plaatsmarkeringen die je in een mapje bewaart.

zien hoe de situatie ter plekke is.

Download dit lesidee ook via

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

Raspberry Pi Zero: de computer die in een etui past!

‘Misschien krijgen we straks Raspberry Pi-scholen! Voor de prijs hoeven we het niet te laten’ Dertig leerlingen ritsen op verzoek van de docent hun etui open en halen de Raspberry Pi Zero tevoorschijn. Ze sluiten hem aan op de hub en koppelen hem aan de monitor. Voilà, iedereen heeft zijn eigen computer van zes bij drie centimeter (dikte 5 mm). Verre toekomst?

Helemaal niet, het kan binnen een paar maanden werkelijkheid zijn. Het enige probleem is dat de minicomputer van 5 dollar, die november vorig jaar werd gepresenteerd, wereldwijd is uitverkocht. Het wachten is nu op een nieuwe lichting.

Door Malini Witlox De Raspberry Pi Zero is het zusje van de duurdere Raspberry Pi (25 dollar), die vijf miljoen keer over de toonbank ging.

Daarnaast is er de Raspberry Pi 2, die sinds begin dit jaar te koop is voor 35 dollar en waarvan er al drie miljoen zijn verkocht. De Zero-versie is de helft zo klein. Deze supermini­ computer is door de Raspberry Pi Foundation ontwikkeld met de gedachte dat iedereen moet kunnen leren hoe computers werken, zonder daarbij te struikelen over een financiële barrière.

Het gaat om een moederbord met een 1GHz-processor en 512MB werkgeheugen. Die hardware is vergelijkbaar met de iPhone 4S. Het is een volledig werkende computer, maar de gebruiker moet er wel zelf (afhankelijk van het doel) andere hardware, zoals kabels, WiFi chip, beeldscherm, toetsenbord en muis, aan hangen. Wel zit er een SD-kaartlezer op, die dienst doet als harde schijf. Het apparaatje draait standaard op Raspbian, een variant op de open source software Linux. De software wordt geleverd met enkele programma’s, zoals een browser en een videospeler. Gebruikers kunnen daarnaast een eigen besturingssysteem op de Raspberry Pi installeren.

KNUTSELEN Waar de producent van de oude huis-, tuin- en keukencomputers liever niet ziet dat je zelf gaat knutselen, wil Eben Upton, CEO van de Raspberry Pi Foundation, vooral creativiteit stimuleren.

De Raspberry Pi is een doe-het-zelf-computer. Zo kun je onder meer een gameconsole of mediabox met de kleine computer in

8

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

elkaar knutselen, maar ook stembesturing op een magnetron.

YouTube staat vol met filmpjes die kunnen helpen bij het installeren van simpele programma’s. Ook biedt de Foundation in Groot-Brittannië de Picademy aan, een opleiding voor ­docenten om te leren omgaan met de minicomputer. Aan COS laat Upton weten dat er al 330 Engelse docenten het trainings­ programma hebben gevolgd. Exacte cijfers hoeveel scholen de Raspberry Pi ook gebruiken in de les, heeft hij niet. ‘In Engeland doet wel meer dan tien procent van de scholen mee aan Code Club, een naschoolse computerclub voor kinderen.

Zeer regelmatig gebruiken die scholen onze computer bij hun programma.’

VANZELF LEREN Raspberry Pi-fan van het eerste uur is Per-Ivar Kloen, docent biologie aan het Christelijk College De Populier in Den Haag,

systeem. Bij biologie kun je bijvoorbeeld allerlei processen,

overigens ook initiatiefnemer van de FABklas waarbij nieuws­

zoals een hartslag, met het apparaat nabootsen. Eigenlijk kan

gierige leerlingen met moderne

iedere docent het gebruiken, ongeacht het vak. Technisch kan

technieken werken. Volgens Kloen

alles. Creativiteit is het grootste probleem.’ Kloen schuift

wordt de Raspberry Pi op sommige

binnenkort aan bij de muziekdocent om hem te leren werken

Nederlandse scholen wel gebruikt,

met de Raspberry. ‘Boxen eraan en je kunt met Sonic Pi liedjes

maar is dat nog niet structureel.

programmeren. Doodsimpel, maar je moet het even weten. Bij

‘Bij de FABklas heeft een leerling

Frans kun je het bijvoorbeeld gebruiken als gedichtengenerator.

recentelijk een groothoeklens aan

Denk aan een systeem waarbij lichtjes bepaalde woorden

de Raspberry Pi vastgemaakt en

aanduiden. Voor sommige docenten is die stap te groot. Ze

met een aantal ballonnen de lucht

vinden het niet de moeite waard om zich in de Raspberry te

ingestuurd om zo foto’s te maken.’

verdiepen. Jammer, want het is relatief makkelijk.’

Gebrek aan programmeerkennis is volgens Kloen geen probleem. ‘Laatst had ik een brugklasser

SCRATCH

die nog nooit had geprogrammeerd, maar een Sense HAT (LED

Sommige minicomputers, zoals de Arduino, kun je alleen

matrix met sensoren) aan de computer koppelde en zo een

­bedienen met C, een moeilijke programmeertaal. De Raspberry

bewegingssensor nabootste. Je kunt op internet kant-en-klare

heeft die beperking niet. Als je een beetje van Linux begrijpt,

programma’s vinden om te gebruiken. Voordeel is dat de leerlingen

dan kun je ermee werken. Je kunt het apparaat met het

dan vanzelf verder gaan met de apparatuur en spelenderwijs

­blokjessysteem van Scratch (zie pagina 20-21) alles leren.

leren programmeren.’

‘Het voordeel is dat je kunt rommelen binnen Scratch. Je kunt kijken wat er gebeurt wanneer je een blokje op een

CREATIVITEIT

andere plek zet. Dat kan met C niet, daar moet alles goed

Koudwatervrees bij docenten die de Raspberry Pi niet durven

staan. Een puntkomma of een haakje vergeten en je

te gebruiken; Kloen herkent het niet. ‘Bij de betàsectie is

­programma werkt niet.’

iedereen ontzettend enthousiast. Als leraar ga je zelf ook op ontdekkingsreis. Het is heel anders dan bij een kant-en-klaar

RASPBERRY PI-SCHOLEN Dat de Raspberry Pi Zero slechts 5 dollar kost, is volgens Kloen niet doorslaggevend bij het gebruik op scholen. ‘25 dollar is ook goed betaalbaar. De prijs was al geen probleem.

Maar de Zero kun je wel uitstekend gebruiken voor projecten waarbij je met Python programmeert en de kaart inbouwt in je project. De rekenkracht is voor deze maakprojecten ruimschoots voldoende.’ Een computer die in een etui past en die iedereen kan betalen: misschien krijgen we binnenkort wel klaslokalen waar de hubs en monitoren al klaarstaan! Kloen: ‘We kennen in Nederland al de iPad-scholen, maar de iPad is eigenlijk een gesloten, conservatief systeem. Misschien krijgen we straks ook Raspberry Pi-scholen! Voor de prijs van 5 dollar hoeven we het in ieder geval niet te laten.’ www.raspberrypi.org

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

9

Microsoft Microsoft Microsoft Surface Surface Surface ProPro 4Pro4 4 De Surface DeDe Surface Surface Pro 4Pro is Pro een 4 is 4 is tablet een een tablet tablet die die die helemaal helemaal helemaal ingericht ingericht ingericht is opisefficient is opop efficient efficient werken. werken. werken.

Het schitterende Het Het schitterende schitterende design design design gecombineerd gecombineerd gecombineerd met met een met krachtige een een krachtige krachtige processor processor processor maakt maakt maakt de Surface dede Surface Surface Pro tot Pro Pro tottot een waardige een een waardige waardige vervanger vervanger vervanger van elke van van elke elke notebook. notebook. notebook.

• • • • •

Intel • • Intel Core Intel Core i5Core processor i5 i5 processor processor 128GB • • 128GB 128GB SSD SSD SSD 4• GB • 4DDR3 GB 4 GB DDR3 RAM DDR3 RAM RAM 12.3” • • 12.3” display 12.3” display display Windows • • Windows Windows 10 Pro 1010 Pro Pro

1.139,1.139,1.139,-

1.089,1.089,1.089,-

629,- 629,629,-

499,499,499,400400 G1 400SFF G1 G1SFF SFF • • • • •

i3-4160 • • i3-4160 i3-4160 processor processor processor 4GB • • RAM 4GB 4GB RAM RAM 1TB • • HDD 1TB 1TB HDD HDD DVD(RW) • • DVD(RW) DVD(RW) Windows • • Windows Windows 7 Pro7 Pro 7 Pro

Alle prijzen Alle Alle prijzen zijn prijzen onder zijnzijn zijn voorbehoud onder onder voorbehoud voorbehoud van typefouten van van typefouten typefouten en incl. en BTW. en incl. incl.

Geldig BTW. BTW. tot Geldig Geldig en met tottot tot en 14en en met februari met 1414 14 februari 2016 februari of2016 zolang 2016 of of de zolang ofzolang zolang voorraad dede de voorraad strekt voorraad strekt strekt Alle prijzen onder voorbehoud van typefouten en incl.

BTW. Geldig met februari 2016 voorraad strekt

639,639,639,- 639,-

749749749- 749-

609,609,609,609,-

699,699,699,699,450 G2 i5i5 450 450 G2 450 G2 i5 G2 i5 •• •• •• •• ••

• • • • •

i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 77Pro 7Pro Pro7 Pro

729,729,729,- 729,-

699,699,699,699,-

450 G2 450 450 G2 450 G2 i3i3 i3 G2 i3 • •• • •• • •• • •• • ••

i3-5010U i3-5010U i3-5010U • i3-5010U 1TB HDD 1TB 1TB •HDD HDD 1TB HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 7 7Pro 7Pro Pro7 Pro

• • • • •

389,299,299,- 299,-

•• •• •• •• ••

i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 13.3” scherm 13.3” 13.3” • HDHD 13.3” HD scherm scherm HD scherm Windows 77 Pro Windows Windows • Windows 7 Pro Pro7 Pro

517,417,417,- 417,-

309,240,240,240,-

459,361361361-

tot 3 jaar garantie

tot 3 jaar garantie

8460p i5 + 32GB Docking iPhone iPhone iPhone 55 32GB 5 32GB Station •• • 32GB 32GB • 32GB i5-2520M processor •• • Meerdere Meerdere • Meerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar!

320GB HDD •• • Approved • DDR3 Approved Selection Selection Selection 4 Approved GB • 14” HD scherm • Windows 7 Pro • + 90W 2012 Docking Station!

430 G2 430 430 G3 430 G3 i5i5 i5 G3 i5

8470p i5 + 16GB Docking Station iPad iPad 4iPad 4 16GB 16GB 4 • • • •

•• •• •• •• • •

16GB 16GB • 16GB i5-3320M processor 9.7” 9.7” • 9.7” 320GB HDD WiFi •+ 4G + WiFi 4G + 4G 4WiFi GB DDR3 Meerdere Meerdere • HDMeerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar!

14” scherm Windows 7 Pro + 90W 2012 Docking Station!

Hardware Hardware Hardware koopt koopt u koopt ubij bij Infotheek! uInfotheek! bij Infotheek!

Hardware koopt ubij Infotheek!

Of het het nu Of nu het gaat gaat nu om gaat om 33laptops, 3laptops, om laptops, 3 laptops, iPads iPads voor iPads voor uw voor uw leerlingen leerlingen uw leerlingen ofof of nieuwe nieuwe of nieuwe desktops desktops desktops voor voor alle voor alle leerkrachten, leerkrachten, alle leerkrachten, OfOf het nu gaat om iPads voor uw leerlingen nieuwe desktops voor alle leerkrachten, Infotheek Infotheek Infotheek heeft heeft het heeft het ruimste ruimste het ruimste assortiment assortiment assortiment in in Nederland!

Nederland! in Nederland!

Duizenden Duizenden Duizenden scholen scholen scholen gingen gingen gingen u al u al voor, voor, u alleer voor, leer snel snel leer snel Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland! Duizenden scholen gingen u al voor, leer waarom! waarom! waarom! waarom!

Bent Bent uuBent benieuwd ubenieuwd benieuwd u benieuwd naar naar de naar de mogelijkheden mogelijkheden de mogelijkheden die die Infotheek Infotheek die Infotheek u ukan ukan kan bieden? ubieden? bieden? kan bieden?

Neem Neem dan Neem dan vrijblijvend vrijblijvend dan vrijblijvend contact contact contact opop op op Bent naar de mogelijkheden die Infotheek Neem dan vrijblijvend contact met met het het met Onderwijs Onderwijs het Onderwijs Team Team van Team van Infotheek Infotheek van Infotheek via via 071 071 via 800 800 071 1440 1440 800 of 1440 of stuur stuur of een stuur een mail mail een naar mail naar info@infotheek.com naar info@infotheek.com info@infotheek.com met het Onderwijs Team van Infotheek via 071 800 1440 of stuur een mail naar info@infotheek.com

Elerna biedt docenten ruimte voor persoonlijke leerroute

‘Wij zijn in de eerste plaats een echt onderwijsbedrijf, niet zozeer een softwarebedrijf of uitgever’ Dit artikel kent zijn oorsprong in Zoetermeer bij Steven Koelewijn, ICT-coördinator en b ­ iologiedocent. Hoewel COS met hem sprak in het kader van de Innovatie Impuls Onderwijs, demonstreerde hij eerst opgetogen het platform van Elerna. ‘Dat is het mooie’, zegt medeoprichter Martijn Versteeg. ‘Het digitale onderwijs van Elerna begint namelijk bij docenten. Zij weten waarom ze persoonlijk onderwijs willen toepassen. Wij luisteren en ondersteunen ze met de best mogelijke content en leeromgeving om dat te realiseren.’

Tekst Erik Ouwerkerk Bij aanvang van het interview in Utrecht komt Martijn Versteeg

te coachen in Singapore. Daar

net van een werkbezoek aan het Revius lyceum in Doorn. ‘We

hoeven we het niet lang over te

bezoeken aan de lopende band scholen’, vertelt hij terwijl hij

hebben’, grapt de jonge onderwijs­

zijn jas uitdoet. Door continu contact met de praktijk kunnen

innovator. ‘Maar wat mij daar

we onze leeromgeving en -content steeds verder verfijnen. Of

­ontzettend fascineerde, was de

het nu om een school in Heerlen of Deventer gaat, we gaan er

enorme ontwikkeling die de stad-

met alle liefde naartoe.’ Gepersonaliseerd onderwijs wordt veel

staat in pakweg 40 jaar tijd had

gepropageerd: het lijkt soms wel een modieus toverwoord.

doorgemaakt: van moerassige

Versteeg legt daarom graag uit wat het voor Elerna betekent.

havenstad naar een hypermoderne

‘Laten we direct met de ‘why’ beginnen, zoals het hoort. Een paar

metropool. Wereldklasse onderwijs

jaar geleden studeerde ik arbeids- en organisatiepsychologie en

legde daarvoor het fundament. Dat

was daarnaast roeicoach. Geloof het of niet, ik werd gevraagd

was zo’n openbaring dat ik me vanaf dat moment volledig heb

Martijn Versteeg

gewijd aan het verbeteren van onderwijs.’ Eenmaal terug in Nederland richtte Versteeg samen met Jeroen Hauser Elerna op. ‘Juist omdat we geen onderwijsachtergrond hadden, gingen we met open blik in gesprek met schoolleiders, docenten en leerlingen van zo’n 80 scholen. Zij vertelden ons keer op keer dat onderwijs zich zou moeten aanpassen aan het individu in plaats van andersom. Eigenlijk hebben zij bepaald wat Elerna is geworden: we bieden krachtige software in combinatie met dekkend materiaal voor onderwijs op maat. Dat laatste is het uitgangspunt, Elerna is in de eerste plaats een echt onderwijsbedrijf, niet zozeer een softwarebedrijf of uitgever.’

OPEN(SOURCE) WERKBOEK ‘Binnen een digitaal platform willen docenten de beschikking hebben over het beste lesmateriaal. Docenten gebruiken op onze digitale omgeving een open(source) werkboek dat inspeelt

12

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

op de bestaande methode van bijvoorbeeld Biologie voor Jou

voor de klas staan, zo zorgen we

of Grandes Lignes. Het werkboek is niet in beton gegoten, het

ervoor dat het mate­riaal goed blijft

gaat tenslotte om persoonlijk onderwijs. De leerkrachten kunnen

aansluiten bij de belevingswereld van

daarom met één klik zelf materiaal toevoegen: video’s, vragen,

de puber.’

verwijzingen naar websites, etc. Je kunt het aanpassen voor iedereen, maar ook bijvoorbeeld voor een select groepje

DIFFERENTIËREN

leerlingen dat bijvoorbeeld extra aandacht nodig heeft. Of juist

Versteeg geeft dan een kijkje in hoe de

om de slimmeriken in de klas iets meer uit te dagen. En het is

onderwijzers aan de slag kunnen met

fantastisch om te zien hoe bevlogen docenten hier hun onderwijs

de inhoud. ‘Je kunt pas differentiëren

mee verbeteren!’, merkt Versteeg op. ‘Ten slotte kunnen ze

na inzicht in de prestaties’, zegt hij

ook eigen content erop zetten en zijn we momenteel bezig

terwijl hij door de overzichtelijke leer­

met het toevoegen van andere soorten materiaal, zoals de

omgeving navigeert onder het tabblad

Stercollecties van Stichting VO-content.’

Nakijken. ‘Hier heb je een overzicht

‘Niets is zo frustrerend - ook voor de leraar - als een computer die je huiswerk opeet’

waar je in één oog­opslag voortgang en prestatie van de leerlingen kunt zien.’

Er verschijnt een matrix waar horizontaal de nummers en verticaal de leerlingen staan. In een groot aantal vakjes staan gekleurde bolletjes die

De ontwikkeling van het lesmateriaal komt voor rekening van

aangeven of de puber het gemaakt

een team van ­ongeveer 45 professionele auteurs dat werkt

heeft en hoe. Naar aanleiding daarvan

onder de vlag van Stichting Digitale Leermiddelen (SDL). De

kan de docent snel en gemakkelijk de

ontwikkelaars ontvangen zelf direct de winst via een royalty-

hoeveelheid of de moeilijkheidsgraad

regeling. ‘Materiaal ontwikkelen is echt een vak apart. Er zijn

van de oefeningen bijsturen. ‘Wij

enkele docenten die het kunnen, maar daarnaast zijn het ook

noemen het differentiëren in drie

vaak experts die als zij-instromer in het onderwijs hebben

stappen. Er is nog veel meer en er

gewerkt. In onze ontwikkelteams zitten altijd mensen die nog

komt nog veel meer; en het wordt alleen maar beter.’

GROEIEN

STABILITEIT

Het team van Elerna timmert hard aan de weg en bedient

Versteeg wil scholen tot slot nog iets meegeven over stabiliteit.

steeds meer leraren en leerlingen. Dit jaar hebben ze nog

‘Het materiaal moet 98 procent van de tijd beschikbaar zijn. Wij

plaats voor zo’n vijftien extra scholen. ‘Dat is een bewuste

staan daarvoor: al valt de computer en het netwerk onverhoopt

beperking, we nemen graag de tijd om scholen goed te

uit, Elerna slaat toch alles op en je kunt altijd weer verder waar

begeleiden met de invoering. Goed groeien is beter dan

je gebleven was. Niets is immers zo frustrerend - ook voor de

snel groeien. Wil je meer weten, kijk dan op elerna.com

leraar - als een computer die je huiswerk opeet.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

13

Q&A Van Michel van Ast en Patricia van Slobbe mogen De Kleppen Dicht!

‘Wat wij onze lezers toewensen, is glorieus falen’ Michel van Ast en Patricia van Slobbe werken beiden in het onderwijs, geven beiden ­onderwijs & ICT-trainingen en hebben samen het boek Kleppen Dicht! geschreven waarin de docent aan de hand van voorbeelden uit de dagelijkse lespraktijk stap voor stap wordt mee­genomen in de wereld van de ‘activerende digitale didactiek’. En nee, nu hoef je niet meteen je mond te houden zoals de titel suggereert, maar: ‘Start de les eens met de laptopkleppen dicht en open die pas als er meerwaarde te behalen is.’

Tekst Mandy de Bruijn

Waarom kleppen dicht?

Waar komt de wens vandaan om

amplify great teaching, but it doesn’t

Michel: ‘Wat ons is opgevallen, is dat op

onderwijsinstellingen en docenten die

replace poor teaching.’ Het begint bij

veel scholen die kiezen voor onderwijs

technologie willen inzetten, te trainen?

goed onderwijs, dat is ook wat wij

met laptops of tablets, de leerlingen de

Patricia: ‘Als docent en clustermanager

bepleiten in ons boek Kleppen Dicht!’

klas binnenkomen en onmiddellijk het

probeerde ik altijd het geheim voor de

Patricia: ’Maar ik denk wel dat er nog

apparaat uit de tas halen, de klep open

beste les te ontrafelen. Een zoektocht

winst behaald kan worden in het delen

doen en volledig zijn afgeleid. Die appa-

waar veel docenten elke dag mee bezig

van best practices en het samen ontwik-

raten verstoren het contact en voegen in

zijn. Nu we steeds meer ICT gaan gebrui-

kelen van onderwijs. Dit gebeurt al wel

de les lang niet altijd wat toe. Vandaar

ken, is dat niet veranderd. De zoektocht

maar nog te weinig, denk ik.’

‘kleppen dicht’.’

naar de beste les, alleen dan waar mogelijk met ICT, duurt voort en daar

Welke docentcompetenties horen bij

Wie zijn Michel van Ast en Patricia

ondersteun ik docenten en instellingen

het onderwijs van deze eeuw?

van Slobbe?

met veel plezier bij.’

Michel: ‘ADEF (Algemeen Directeuren­

Michel: ‘Ik ben docent en geef als

Michel: ‘In de tijd dat ik werkte op de

overleg Educatieve Faculteiten) heeft

zelfstandige lezingen en workshops over

Hogeschool Utrecht begon ik zelf voor-

daar een goed document voor ontwik-

onderwijs en ICT. Daarnaast adviseer,

zichtig te experimenteren met ICT in mijn

keld: de Kennisbasis ICT. Het belangrijk-

begeleid en train ik onderwijsinstellingen

lessen. Dat werd opgemerkt en resul-

ste is misschien niet eens specifieke

die ICT willen inzetten. Ook ben ik

teerde in het geven van korte demon-

kennis of vaardigheid, maar meer de

oprichter en voorzitter van The Crowd en

straties en workshops aan collega’s. Ik

houding: bij willen blijven als professional

schrijf ik voor diverse onderwijsbladen

vond het zo leuk om te doen en merkte

en -blogs.’

dat ik er goed in was, dat ik daar mijn

Patricia: ‘Ik kom uit het bedrijfsleven en

werk van heb gemaakt.’

heb in 2006 de stap gemaakt naar het

14

onderwijs waar ik werkte als docent

Zijn er volgens jullie kansen die worden

Engels, afdelingsleider en clustermanager

gemist als het gaat om onderwijs en ICT?

op een middelbare school. Ik experimen-

Michel: ‘Zo zou ik het zelf niet formule-

teerde veel met ICT en was altijd al

ren. Het recent verschenen OECD-

geïnteresseerd in het inzetten van ICT in

rapport (Organisation for Economic

de klas of schoolorganisatie. Nu geef ik

Co-operation and Development) over de

als zelfstandige trainingen en adviseer ik

inzet van ICT in het onderwijs ver-

onderwijsinstellingen.’

woordde dat mooi: ‘Technology can

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

en het lef hebben om regelmatig iets

die vooral op zoek gaan naar digitaal

nieuws te proberen. Waar het om leren

leermateriaal. Er zijn zo veel instrumen-

gaat, moet je laten zien dat je zelf ook

ten en gereedschappen (lees: apps en

leert. Wat wij de lezers van ons boek dan

toepassingen) die ondersteunen bij het

ook toewensen, is glorieus falen.’

leren. Bijvoorbeeld toepassingen om ‘even snel’ een paar vragen te stellen en

Jullie hebben het in jullie boek vooral over

te laten beantwoorden via de mobiel. Of

hoe technologie het onderwijs kan ‘onder-

leerlingen die na een werkvorm materiaal

steunen’. Waarom specifiek die term?

verzamelen op een online post-it bord.

Michel: ‘In de eerste plaats om het

Dat spreekt leerlingen op een andere

woord helpen te voorkomen. Niemand

manier aan. In Kleppen Dicht! hebben

hoeft ‘geholpen’ te worden. Maar ook

we geprobeerd ICT op die manier te

omdat de docent te allen tijde in the

benaderen en noemen we veel van dit

lead moet zijn. Wij vinden dat je het

soort concrete, relatief gemakkelijk toe

leren van een leerling niet uit handen

te passen voorbeelden.’ aan de slag kunt, waar je goede praktijk-

moet geven aan de computer.

Gepersonaliseerd leren invullen als een

Veel docenten hebben het erg druk en

voorbeelden in vindt en waar je op eigen

computeralgoritme, maakt leren arm.

vinden het moeilijk om nieuwe middelen

tempo mee kunt experimenteren.’

Het kan niet zo zijn dat leren hetzelfde is

in te voeren. Hoe kunnen we technologie

Michel: ‘Het was onze ambitie een boek

als kennis of vaardigheden opdoen via

dan toch goed de klassen in krijgen?

te schrijven met een goed onderbouwd

een algoritme dat ‘adaptief’ nieuwe

Michel: ‘Een eerste reactie is misschien:

verhaal, maar wel met een concrete en

sommetjes aanbiedt.’

zoek naar manieren waarop ICT het werk

praktische insteek. Een boek waarin

Patricia: ‘Ondersteuning is heel breed.

van een docent kan verlichten. Maar we

we uiteraard ingaan op een aantal toe­

Technologie kan het leren ondersteunen,

moeten ons daar niet op blindstaren.

passingen, maar vooral focussen op goed

technologie maakt het mogelijk leerlingen

Mensen die zeggen dat je met ICT direct

onderwijs, op didactiek en op active-

de aangeboden lesstof op hun eigen

veel tijd kunt besparen, moet je wantrou-

rende werkvormen. We hebben onze

wijze eigen te maken en om zich te

wen. Zeker in het begin nemen nieuwe

eigen ervaring, uit onze eigen lessen

uiten op een manier die bij hen past.

dingen veel tijd in beslag. Dat geldt ook

en uit de trainingen kunnen bundelen.’

Technologie ondersteunt leraren om

voor de inzet van ICT in het onderwijs.

leerlingen nog beter te begeleiden in hun

Het is enorm waardevol, maar je moet

Welke concrete tips en adviezen

leerproces, bij het behalen van hun doelen.’

wel de bereidheid hebben om erin te

­hebben jullie tot slot nog?

investeren. Daarnaast moeten we lera-

Michel: ‘Scholen en leraren die al

Leerlingen groeien op in een kennis-

ren ook in staat stellen zichzelf daarin te

succes­vol zijn in het inzetten van ICT in

samenleving die zich snel ontwikkelt.

bekwamen. Het liefst samen met andere

hun onderwijs, hebben de tijd genomen

Welke kennis en vaardigheden zijn

collega’s. In dat kader noem ik graag

en zijn rustig begonnen. Daarnaast is

hierbij nodig?

even The Crowd, een vereniging voor

het belangrijk om te zoeken naar een

Michel: ‘Leerlingen worden overspoeld

leraren die hun vak serieus nemen en

goede balans tussen didactiek en

met informatie, met prikkels. Het is

die zich graag samen ontwikkelen.’

technologie. ICT inzetten omdat het leuk

belangrijk om hen te leren daar goed

Patricia: ‘Een dag heeft maar 24 uur en

is, werkt motiverend, maar is slechts

mee om te gaan. Ze moeten leren om

er is zoveel te doen. Er moeten dus

beperkt houdbaar. Het begint met goed

hoofd- en bijzaken te onderscheiden,

keuzes worden gemaakt. Ik denk dat het

lesgeven. Experimenteer. Heb het lef om

informatie op waarheid te beoordelen en

helpt om af te spreken waar de nadruk

glorieus te falen. Laat zien dat je zelf

om te gaan met al die nieuwe media die

op ligt binnen een school. Als die ligt op

ook leert. Accepteer dat het soms fout

hen voortdurend het scherm intrekken.

het geven van het best mogelijke onder-

gaat en leer daarvan.’

Scholen mogen hier veel meer aandacht

wijs met de inzet van ICT, dan zijn het die

Patricia: ‘Elke stap is er één. We zien veel

aan besteden.’

activiteiten die prevaleren. Je kunt beter

docenten die hun eigen experimenten

datgene wat je doet goed doen dan van

bagatelliseren en denken: wat ik doe, is

alles doen, maar niets echt goed.’

vast niet interessant om te vermelden.

Jullie noemen een laptop of een tablet

Dat is een absolute misvatting. Juist

leergereedschap. Hoe zien jullie dit?

Patricia: ‘Het is zonde om een mooi

Is dat de reden dat jullie het boek het

door experimenten, successen en dikke

apparaat alleen in te zetten als boek

geschreven?

bloopers te delen, wordt iedereen beter

achter glas of als digitaal werkboek. Veel

Patricia: ‘We hadden het net over de

en vaardiger in het gebruik van toepas-

interessanter is het om leerlingen te

leraren die onder druk staan… We

singen in combinatie met mooie werkvor-

leren omgaan met de diverse apparaten,

wilden een boek schrijven dat niet vol

men. In het boek en op de bijbehorende

waarmee zij in hun werkzame leven te

staat met prachtige theorieën waar je als

website www.kleppendicht.nl vind je dan

maken zullen krijgen.’

drukke leraar niet heel veel mee kunt.

ook veel praktische voorbeelden en

Michel: ‘Ik zie veel scholen en docenten

We wilden een boek waar je direct mee

authentieke verhalen.’ << COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

15

LESIDEE VOOR HET BASISONDERWIJS

Op digitale kunsttour naar het British Museum of Guggenheim Een kunstwerk kun je mooi, minder mooi of zelfs lelijk vinden. Of misschien vind je het wel knap gemaakt maar doet het je verder weinig. Feit is dat kunst aan het denken zet. Maar wat is kunst nu precies? En waar haal je interessante informatie over kunst voor in de klas?

Door Suzanne de Boer

Je komt ogen te kort als je naar het door Michelango

Het begrip kunst is wellicht uit te leggen aan je groep als:

­geschilderde plafond van de Sixtijnse kapel kijkt.

Kunst is een creatieve uiting van iemand die zijn gevoelens of gedachten over iets uit. Dit kan in woord of beeld zijn - denk

ROTSTEKENINGEN

aan een boek, gedicht, songtekst, schilderij, foto of film - of

De vroegste mens gebruikte al kleuren om op rotswanden af te

uitgewerkt in bepaald materiaal, zoals steen, hout of stof.

beelden wat hem bezighield. Er zijn grottekeningen gevonden

In Nederlandse musea is heel veel kunst te vinden:

van wel 15.000 jaar geleden. En uit het oude Egypte van 3300

www.museumserver.nl/soort/kunstmuseum

voor Christus zijn zelfs nog veel voorwerpen bewaard gebleven.

Loop maar eens digitaal door het British Museum, daar kun je het allemaal zien: http://bit.ly/1ZLruY4 Heel lang, wel tot de middeleeuwen, stond kunst vooral in dienst van de kerk. Beeldhouwers, houtsnijders, mozaïekleggers en schilders kregen de opdracht Bijbelse voorstellingen te maken.

Bezoek de Sint Pieter Basiliek in Vaticaanstad maar eens: ­ bit.ly/1MSjMlD. Of google op afbeeldingen van de Sixtijnse kapel en bekijk de schilderingen die Michelangelo hier aanbracht.

Welgestelde families in die tijd gebruikten kunst als meerdere glorie van zichzelf: zij lieten een standbeeld uit steen houwen of familieportret schilderen dat zij trots in hun woningen ­plaatsten, gaven opdracht tot het borduren van een enorm wandkleed met jachttaferelen of betaalden artistieke vaklieden om hun plafonds, huispilaren en muren te versieren met

Maak eens een digitale wandeling door het British Museum!

Download dit lesidee ook via

voorstellingen in diepe kleuren met accenten van bladgoud.

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

16 COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

STREET ART Tegenwoordig kennen we ook maatschappijkritische kunstenaars, zoals de Britse Banksy. Hij combineert graffiti met een sjabloontechniek en maakt daamee actuele kunstwerken die politiekbewust en humoristisch van aard zijn. Denk aan een Clone Trooper die met rode verf het logo van Star Wars verandert in Stop Wars. Zijn street art is in steden over de hele wereld te vinden en op internet: Google op afbeeldingen van Banksy of zie banksy.co.uk.

Zijn grootste kunstwerk was Dismaland, een zeer somber pretpark als tegenhanger van de sprookjeswereld Disneyland.

Street art van de maatschappijkritische kunstenaar Banksy.

VAN REALISME NAAR SURREALISME Toen rond 1840 de fotografie werd uitgevonden, was het voor kunstenaars niet meer zo interessant om dingen, dieren en mensen weer te geven zoals ze waren. Dat kon met een foto veel makkelijker en beter. Beeldend kunstenaars begonnen minder figuratieve (waarbij iets realistisch wordt afgebeeld) en meer abstractere werken (waarbij je voelt of ervaart wat het Foto Lucie Lang / Shutterstock.com

afgebeelde zou kunnen zijn) te maken. Het impressionisme van Monet ontstond, het expressionisme van Munch en Matisse, de abstracte kunst van Kandinsky en het surrealisme van Chagall, Miro, Magritte en Dalí. Het leidde ook tot het minimalisme, kubisme en meer uitingen van moderne kunst. Op www.kunstbus.nl/kunst vind je er talloze artikelen over.

Eén van de ‘attracties’ op Dismaland, het selfie-gat.

ZONDER MUSEUMKAARTJE! Omdat kunst iets zegt over de tijd waarin we leven en over de geschiedenis die achter ons ligt, is het belangrijk dat kunstwerken voor iedereen toegankelijk zijn. Laat je leerlingen hun favoriete museum uitkiezen op www.googleartproject.com. Daar kunnen ze digitaal zeventien musea bezoeken. Wordt het het Van Gogh Museum in Amsterdam, het Metropolitan in New York, de Hermitage in Sint-Petersburg of een van de andere veertien musea? Ze kunnen door 385 zalen lopen, 1.061 kunstwerken bekijken en alles leren over de betekenis van het werk, de bedoeling van de kunstenaar en de gebruikte materialen.

Ook het Rijks- en het Dordrechts Museum kunnen ze zonder kaartje in. Via www.dordrechtsmuseum.nl/objecten en www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie kun je ­inzoomen tot op de verfklodders.

Bekijk ook de online collectie van het wereldberoemde Guggenheim museum, met zo’n 1700 kunstwerken, waaronder deze van Marc Chagall. Laat de verbeelding maar spreken!

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

17

advertorial

Schooljudo: plezier als katalysator van skills for life Op 1 januari 2016 verlengde Infotheek haar partnerschap met Schooljudo, het grootste breedte­sportprogramma van Nederland. Met dit partnerschap wordt Schooljudo o ­ ndersteund in haar ambitie 40.000 leerlingen te bereiken middels het waarde(n)volle p ­ rogramma, waar plezier de boventoon voert. Schooljudo en Infotheek geloven namelijk dat hoe groter het ­plezier, hoe langduriger het effect van de waarden ‘respect, samenwerken, discipline, beheersing, weerbaarheid en vertrouwen’ zal zijn.

Infotheek heeft in 2015 een aanzet gegeven tot het

ENTERTRAINERS

vergroten van plezier in alle lagen van de o ­ rganisatie

Partner Infotheek hielp Schooljudo in 2015 daarom het

en zal zich daar ook in 2016 verder voor inzetten. Ook

plezier nog sterker naar buiten te brengen. Zo heten de

vervolgt de IT-hardware s­ pecialist haar campagne ‘Pay

judotrainers die de lessen geven voortaan ‘Entertrainers’,

IT Forward’, waardoor al haar relaties positief in aanraking

volgden zij een speciale Entertrainersdag en kregen zij

komen met het succesvolle basisschoolsportprogramma.

in de zomer een verrassingspakket thuis gestuurd. Ook wijzigde Schooljudo haar eigen communicatie, om ook

GEEN GLIMLACH, GELD TERUG

de scholen en gemeenten die Schooljudo afnemen

Schooljudo is een kant-en-klaar judoprogramma, dat

positiever te kunnen benaderen. Zo is het sturen van

twaalf weken lang plezier en kwaliteit naar de gymles en

een offerte tegenwoordig meer een ‘prijsuitreiking’,

naschoolse lessen brengt via de judosport. Het wordt

worden de matten en pakken rondgereden door ‘waarden­

georganiseerd op basisscholen, veelal in samenwerking

transporteurs’ en krijgen beheerders van sporthallen -

met de betreffende gemeente, zodat een aantal scholen

die ineens wat extra materiaal te huisvesten hebben -

van een gemeente tegelijk deelneemt. Het programma is

binnenkort vooraf alvast een cadeautje ter compensatie

inclusief echte judomatten, -pakken, -diploma’s en met

van mogelijke overlast. Ook de ouders thuis merken hier

een sterke nadruk op de ontwikkeling van sociale vaardig-

wat van. Enerzijds omdat de leerlingen de judowaarden

heden, verankerd in de Schooljudo-waarden. Deze maat-

niet alleen tijdens de gymles, maar ook in de klas zelf

schappelijke functie wordt versterkt door het plezier dat

volgen, dankzij de door Infotheek verstrekte interac-

de lessen bieden, een belangrijke basiswaarde. Dat het

tieve posters. Anderzijds omdat de leerlingen met

programma gegarandeerd plezier geeft, toont ook haar

­k nutselwerkjes en kleurplaten hun ouders uitnodigen

motto: Geen glimlach, geld terug.

voor de laatste les, om te demonstreren wat ze allemaal geleerd hebben. Tot slot is ook het programma voor de jongste jeugd nog sterker vanuit plezier gebouwd, die onder de noemer ‘De drakenjagers’ hun Schooljudo­ lessen volgen.

PAY IT FORWARD Naast de versterking van het plezier voert Schooljudo namens Infotheek de campagne ‘Pay IT Forward’ uit. Het principe van ‘pay it forward’ (uit de gelijknamige film uit 2000 met Kevin Spacey en Helen Hunt) is het doen van iets goeds voor een ander, zonder dat daar iets voor terug wordt verwacht. Dit doe je in de hoop dat deze persoon hetzelfde doet voor een ander, waardoor er een ketting­

18

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

reactie ontstaat van hartverwarmende/goede daden. De campagne ‘Pay IT Forward’ is berust op dit principe, dat zowel slaat op de waarden in het Schooljudo-programma, als het hergebruiken van hardware dat Infotheek dagelijks mogelijk maakt. ‘Pay IT Forward is een overtuiging die Schooljudo en Infotheek delen en waarmee wij onze ­relaties hopen te inspireren’, licht Ruben Houkes toe; ex-top judoka en oprichter van Schooljudo, ‘waarbij IT de dubbele lading kent van zowel ‘iets goeds’ als letterlijk ‘Information Technologie’, als bruggetje naar de activiteiten van Infotheek.’ Infotheek is sinds 1991 actief op de ICTmarkt in Europa en stelt organisaties in staat aanzienlijk te besparen op hardware door goedkopere aanschaf, flexibele verhuur en diverse andere oplossingen, zoals werken in de cloud, wireless, maar ook installatie, beheer en onderhoud. Meer dan 6.000 bedrijven en organisaties uit overheid, onderwijs en zorg besparen zo al tot 50% op de IT-hardware. Jordy Kool, CEO: ‘Er zal altijd behoefte zijn aan besparing op IT-kosten. Infotheek helpt daarbij door naast het leveren van de nieuwste modellen, ook eerdere generaties nieuwe hardware te leveren. Die presteren vrijwel even goed als de huidige, maar duurdere modellen.

Inmiddels hebben we al 25 jaar ervaring en kunnen wij

IT4KIDS

allerlei bedrijven helpen: niet alleen met b ­ esparen maar

Het is de bedoeling om steeds meer partners van Infotheek

ook met gecompliceerde IT-uitdagingen dankzij onze vele

en Schooljudo te betrekken in de boodschap van ‘Pay IT

specialisten.’

Forward’. Stichting IT4Kids kan de afgeschreven hardware omzetten in opkoopwaarde die zij vervolgens

COFINANCIERING

kunnen schenken aan een maatschappelijk doel.

Onder ‘Pay IT Forward’ werden alle

Het zorgt niet alleen voor het ontlasten van het

relaties het afgelopen jaar verrast met

afvoeren van de apparatuur, maar als bedrijf kunt

een speciaal cadeau. Van interactieve

u ook direct een goed doel steunen! Zo kan een

posters voor scholen, judotaarten

bedrijf bijvoorbeeld met haar hardware een aantal

voor gemeenten, een zomer­

Schooljudo-programma’s voor scholen in haar

verrassingspakket voor Entertrainers

omgeving financieren, aangevuld met een directe

tot de mogelijkheid een Schooljudo-

bijdrage van Infotheek zelf. ‘Vooral de samen­

programma van 12 weken weg te

werking tussen Infotheek, Schooljudo en IT4Kids

geven aan een school die dat verdiend

biedt veel kansen’, aldus Jordy Kool. ‘IT4Kids kan de

heeft. Ook werd het ‘Pay IT Forward’-

hardware van scholen afvoeren, waarna men met

platform opgericht, waarmee het

hulp van Infotheek de opkoopwaarde direct kan

scholen makkelijker wordt gemaakt via crowdfunding

inzetten ten behoeve van een Schooljudo-programma. Zo

speciale wensen te financieren. Het meest bijzondere

komt de oude hardware, in plaats van dat deze wordt

aan het partnerschap is dat Infotheek per school € 1.000

­vernietigd, weer ten goede van de kinderen.’ <<

cofinanciering biedt, zodat het programma voor meer scholen en gemeenten mogelijk wordt gemaakt. Een mooie boodschap die alle accountmanagers aan hun eigen klanten

Scholen die in aanmerking willen komen voor het

mogen overdragen. En in 2016 kunnen álle medewerkers van

judoprogramma worden met veel plezier verwezen

Infotheek ook letterlijk hun steentje bijdragen door één

naar www.schooljudo.nl. Bedrijven die willen helpen

dag per jaar hun werkdag te vervullen door vrijwilligers-

kinderen te ondersteunen om te sporten, kunnen een

werk. Op eigen gekozen plaatsen of binnen Schooljudo,

donatiescan uitvoeren en gebruikte hardware veilig

zodat de medewerker ook rechtstreeks kan bijdragen aan

laten afvoeren via IT4Kids. De volledige opbrengst

de kracht van het waarde(n)volle programma. Dat de ketting­

van deze verkoop zal via Infotheek en IT4Kids worden

reactie daadwerkelijk in gang is gezet, blijkt uit de vele

gedoneerd aan Schooljudo. Het is daarbij voor

tekeningen en bedankjes die de Entertrainers ontvangen

­bedrijven ook mogelijk om te kiezen welke school

van ‘hun leerlingen’ na afloop van Schooljudo. En de

van het programma mag gaan genieten. Kijk voor

­p ositieve gedragsverandering die de docenten aan de

meer informatie op www.it4kids.nl

leerlingen merken.

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

19

‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens’ Over Scratch als programmeertaal zijn boeken vol geschreven. Maar hoe kun je dit blokjessysteem nu inzetten bij niet ICT-vakken zoals biologie en aardrijkskunde? De mogelijkheden zijn eindeloos, blijkt uit een gesprek met Joek van Montfort en Cobie van de Ven. Door Malini Witlox We kletsen al 2,5 uur en we kunnen nog uren doorpraten. Het is zoals Joek van Montfort het zegt: ‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens.’ Om maar wat voorbeelden te noemen: een quiz met Franse woordjes (Scratch als oefen­ machine), een weergave van de hartslag door een sensor aan je vinger te koppelen, het uitleggen van de werking van een sluis, spelling of gedichten van Shakespeare, het laten tekenen van het oude Rome bij geschiedenis. Belangrijk is dat je als docent en leerling de basis van Scratch beheerst en dat je van tevoren een plan hebt, benadrukt Cobie van de Ven. ‘Met de honderd blokjes die samen Scratch vormen, kun je alles

Joek van Montfort

Cobie van de Ven

maken. Je bent niet meer afhankelijk van papier en potlood.

Maar wat je ook maakt, het is best een complex gebeuren. Je

wolken zijn namelijk ook acteurs. Het bootje krijgt het eerste

kunt niet zomaar met de pc aan de slag gaan. Doe van tevoren

commando na het startblokje van Scratch met de groene vlag.’

een brainstorm, maak een mindmap. Bedenk welke sprites je nodig hebt en welke blokken voor programmeren je gaat

VOOR IEDER VAK

gebruiken.’ Ze pakt er een animatie van een sluis bij, die ze

Scratch is veelzijdig en tamelijk onbegrensd. Van Montfort:

zelf heeft gemaakt. Door op bepaalde plekken te klikken,

‘Alle relevante dingen zijn al eens gebouwd.’ Hij gaat naar de

sluiten of openen de sluisdeuren en stijgt of daalt het water en

website van scratch.mit.edu en tikt ‘Teach me how French

kan het schip doorvaren. Zo kunnen leerlingen leren hoe een

verbs work’ in. Direct verschijnen allerlei animaties om Franse

sluis werkt. Een scheepshoorn klinkt, het schip begint te varen.

woordjes te leren. ‘Je kunt deze code ook als basis gebruiken

Ze toont via de ‘bekijk van binnen’-knop het achterliggende

en zelf woorden aanpassen of toevoegen. Dat kan handmatig,

Scratch-programma. ‘Er zitten 15 sprites in, de meeuwen en

20

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

maar je kunt ook een lijst importeren.’ Van de Ven toont een

Door op de spatiebalk te drukken, komen langzaam alle fruit-

plaatje van een meisje met een tekstballon boven haar hoofd.

soorten voorbij. ‘Handig voor op de kleuterschool. Maar je kunt

Het gaat om een quiz, waarbij steeds ja of nee geantwoord

hier iedere lijst inhangen natuurlijk, van Franse woordjes tot

moet worden. ‘Dit kun je voor ieder vak gebruiken.’ Via hard-

jaartallen.’

ware als de Makey Makey en Lego WeDo kan Scratch met de buitenwereld verbonden worden. Zo kun je het programmeer-

FLAPPY BIRD

programma koppelen aan bijvoorbeeld een hartslagmeter,

Er is waarschijnlijk geen leerling in Nederland die het spelletje

maar ook aan nabijheidssensoren, kantelsensoren, enz.

Flappy Bird niet kent. Van de Ven geeft aan dat die onder­

Mogelijkheden volop dus voor bijvoorbeeld natuurkunde- en

liggende code met twee balken ook heel bruikbaar is om

biologiedocenten, die leerlingen iets willen leren over wel of

bijvoorbeeld een hartslag na te bootsen, waarbij de sprong van

niet geleidende materialen of de werking van geluid of licht.

het vogeltje de piek in de hartslag is. ‘Als je die piek dan niet op tijd ontwijkt, ga je naar het volgende stuk waarin je uitleg

VRIJE KEUZE

krijgt over de hartslag.’ Nog een demonstratie. Ze maakt een

Tot nu toe gaat het gesprek over docenten als kennisbron en

compleet nieuw project aan en tekent – in het tekenvenster van

consumerende leerlingen. Van de Ven en Montfort pleiten

Scratch, een soort Paint - zelf twee nieuwe sprites. Een blauw

echter voor het omgekeerde. Laat de leerlingen zelf vrijuit

oog met de pupil wijd open en één met een kleine pupil. Het

gaan, geef ze een vrije keuze om met Scratch te verwerken wat

ene oog krijgt een donkere achtergrond, het andere een lichte.

ze bij een bepaald vak geleerd hebben. Stel, er is les gegeven

De instructies op code: vervang achtergrond van dag 1 naar

over de Romeinse geschiedenis. Dan kunnen de leerlingen een

nacht 1. Zeg ‘het is dag, mijn pupil wordt klein’, druk op de

Romeins badhuis namaken, een tekening van het oude Rome,

spatiebalk om verder te gaan. ‘Zo kun je de werking van het

maar ook geluid of beeld produceren. ‘Door zo bezig te zijn,

licht op het oog demonstreren. Maar je kunt ook je leerlingen

zijn leerlingen zich er ook van bewust wat ze nog niet geleerd

dit laten bouwen.’ Wat ze eigenlijk wil zeggen: door Scratch

hebben, is mijn ervaring’, aldus Van de Ven. ‘Ze hebben bij

wordt het uitingspalet vergroot met geluid, beweging en inter­

biologie iets geleerd over celdeling, laat ze bijvoorbeeld tekenen

activiteit. Het vergt wel een andere beoordelingsmethode van

hoe een cel eruitziet. Met Scratch kunnen zowel docenten als

docenten en scholen. Bij een regulier proefwerk (zeker meer-

leerlingen ook heel goed uitleggen hoe spieren werken, je kunt

keuze) is iets goed of fout, bij Scratch is het moeilijk te beoor-

de bewegingen nabootsen. Of laat je leerlingen ergens op

delen of iets een 6 of een 7 waard is. Van de Ven: ‘Dat hoeft

klikken en stel de vraag hoe dat lichaamsdeel heet.’

toch ook helemaal niet! Waarom willen we overal cijfertjes aan hangen. Het gaat erom dat de leerlingen vooruitgaan. Vroeger

SHAKESPEARE EN DE BÉZIERCURVE

hadden we de beitel en de steen en het kleitablet, daarna pen

Op de website van scratch.mit.edu staat bijvoorbeeld het al

en papier en de boekdrukkunst. Nu hebben we digitale middelen

bijna 12.000 keer bekeken Go Muscles Go, een schitterend

met beeld en geluid, maar we beoordelen nog steeds op de

visueel project over de werking van het menselijk lichaam.

oude manier.’ <<

Meer inspiratie nodig? Docenten Engels kunnen een figuurtje dat lijkt op Shakespeare gedichten laten opvoeren, muziek­ docenten kunnen Scratch gebruiken om een muziekband na te

Cobie van de Ven is iCoach van het Digitaal Laboratorium

bouwen. Wiskundedocent? Laat de leerlingen bijvoorbeeld de

en geeft cursussen Animeren, Programmeren en Mediawijsheid

Béziercurve namaken, een tekentechniek waarbij je een lijn die

voor leerlingen, leerkrachten en ouders. Joek van Montfort

recht is uit kunt trekken tot een kromme lijn. Van Montfort

is een wiskundige, begaan met Nederlands informatica

demonstreert hoe eenvoudig je een lijst met data kunt aan­

onderwijs. Eenvoudige middelen als Scratch en CSunplugged

maken en invoeren in Scratch. De welbekende kat (te vervangen

zijn zijn favoriete gereedschap.

door ieder figuur) vraagt aan kinderen wat hun favoriete fruit is.

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

21

Maakt Google lui? En kun je ICT ook verkeerd inzetten?

Neurowetenschapper Harold Bekkering geeft inzicht in De lerende mens Modern onderwijs is nauw verweven met ICT. Er zijn scholen die hun hele onderwijs inrichten rond de computer of tablet. Harold Bekkering en Jurjen van der Helden, neurowetenschappers aan de Radboud Universiteit, schreven het boek De lerende mens, met daarin wetenschappelijke inzichten over het lerende brein. Het gebruik van ICT wordt in het boek gekoppeld aan effectiviteit en haalbaarheid van leren. Wat is er positief aan het gebruik van ICT en wat kan er misgaan? COS sprak met Harold Bekkering.

Tekst Marguerite Irrgang

Wat voegt dit boek toe aan het onderwijs?

ICT als aanmoediging- en motivatiemiddel?

‘We beschrijven wetenschappelijke bevindingen waarvan we

‘Als een leerling al maanden op AVI2 zit en opeens AVI3

denken dat ze bruikbaar zijn bij het lesgeven. Wij denken dat

­aankan, dan kan een ICT-programma daar een motiverend

de leraar meer kan leren over het lerende brein. Sociale inter-

signaal aan koppelen, door bijvoorbeeld meer lettertypes

actie, rekenen en taal zijn onderwerpen die we bespreken. Elk

aan te bieden bij de volgende leesopgave. Of de leerling

hoofdstuk sluiten we af met een paragraaf over de mogelijk­

mag dan online een mooie opdracht maken. Dit werkt moti-

heden van ICT in het onderwijs. We laten zien op

verend, maar is niet zaligmakend. Leren

welke manier ICT de docent kan ondersteunen

blijft vooral een sociale aangelegenheid.

bij het verrijken van de kennis van leerlingen.’

Het is belangrijk dat de docent in zijn functie als gids iets met de digitale gege-

ICT als hulpmiddel, met de docent die de touwtjes in handen houdt?

vens doet. Dat er feedback wordt gegeven.

‘Inderdaad. De leraar is degene die de leiding

boek gaat over het bevorderen en aan-

heeft en leerlingen motiveert. ICT kan bijvoor-

moedigen van leerlingen. Uit onderzoek is

beeld een goed hulpmiddel zijn bij het naar

al vaak gebleken dat straffen en belonen

voren halen van het niveau van de leerling. Een

los van de taak niet echt werkt. Je onthoudt

docent kan door middel van ICT heel snel zien

niet hoe je de beloning hebt gekregen,

hoe een leerling ervoor staat op een bepaald

bijvoorbeeld wat je hebt geleerd bij het

gebied. Vooral het individuele niveau van

maken van een tekening, maar wel dat je

kinderen is moeilijk te monitoren met dertig

de beloning, een diploma of oorkonde,

leerlingen. Daar kan ICT prima bij helpen. De

hebt gekregen. Kinderen houden dan op

docent krijgt sneller antwoord op de vraag waar het inhoudelijk nog aan schort. En de

Dat er interactie is. Een deel van ons

Foto Nadine Maas

leraar kan online ook zien op wat voor manier

22

met het onder­zoeken van de leerstof en gaan bedenken hoe ze weer een beloning kunnen krijgen. Op dit moment staan

een kind werkt. Als een leerling altijd toetsen of oefeningen

beloningen nog centraal in het onderwijs. Dit heeft goede

maakt waarbij negentig procent van de vragen goed wordt

leereffecten op de korte termijn, maar verstoort het rijker

beantwoord, dan heeft juist deze leerling een uitdaging nodig

maken van de geest op langere termijn. We hopen dat

om zijn of haar kennis te verrijken. Een docent kan de leerling

docenten automatische leergierigheid en intrinsieke

daarbij begeleiden.’

­m otivatie vaker aanboren.’

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

Foto Human Touch Photography

Wat is de juiste combi van sociale interactie en ICT?

Het onderwerp van zijn spreekbeurt was Turkije. In plaats

‘Mensen leren veel van het nadoen van een ander. En we

daarvan had hij Turkse koekjes gebakken. In dit geval werkte

leren ook van de mening van een ander. Dat leert de tablet

het hulpmiddel juist het effect van leren tegen. Het gaat bij dit

je niet. Een tablet biedt de docent wel grote voordelen. Door

soort opdrachten toch om het verzamelen van informatie en

efficiënt gebruik te maken van het huidige niveau van de

het leren over een bepaald onderwerp?’

leerling kan de docent meer tijd besteden aan de individuele

behoefte aan klassikale instructie en daardoor is er meer tijd

Sommigen beweren dat leerlingen lui worden door bijvoorbeeld Google. Hoe ziet u dat als neurowetenschapper?

voor individuele feedback. Juist in dit soort onderwijs is de

‘Ik zie Google meer als een verlengde van ons geheugen.

rol van de leraar nog belangrijker. De docent blijft de gids en

Google is een handig middel als we al basiskennis hebben. In

moet zorgen voor een goed functionerende klas waarin

ons boek bespreken we het zogenaamde model van de wereld.

­kinderen zich veilig voelen en gemotiveerd leren. Dat blijft

Ieder mens heeft een eigen model van de wereld opgebouwd

het allerbelangrijkste.’

op grond van ervaringen en feitenkennis. Leren is het uitbreiden

competenties van de leerling. Zo ontstaat er een duidelijker inzicht in het leerproces van de leerling. Er is dan ook minder

van het huidige model van de wereld. Google kan je helpen

Kan ICT ook verkeerd worden ingezet?

om nieuwe inzichten te verkrijgen. Stel een leerling is in een

‘Dat kan inderdaad. Op dit moment moeten kinderen van groep

tropisch land geweest en snapt wat het betekent als het

5 en 6 vaak een PowerPoint maken als ze een spreekbeurt

veertig graden Celsius is. Met Google kunnen ze ontdekken

geven. De leerlingen krijgen geen les in het programma en dus

welke landen er zijn rond de evenaar waar het veertig graden

zitten ouders thuis samen met hun kind spreekbeurten te

is. Zo kun je veel leren. Zeker als je de gegevens ook nog in

maken in PowerPoint. Het gaat hier helemaal niet meer om het

een context kunt plaatsen.’

zelf ontdekken en leren. Een jongetje had zelfs een keer een punt aftrek gekregen, omdat hij geen PowerPoint had gemaakt.

www.boomtestuitgevers.nl

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

23

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to… Google Maps Maar dan net even anders!

Wie heeft er nog nooit met Google Maps gewerkt? Het is al bijna niet meer voor te stellen dat we met een stratenboek of wegenkaart onze routes probeerden te bepalen. Printten we eerst nog de routes uit, tegenwoordig word je op je smartphone door het verkeer naar je bestemming geloodst. Bovendien kun je met Street View de bestemming van je reis al ­perfect verkennen en je parkeerplaats al uitkiezen. In deze How to… bekijken we andere mogelijkheden van Google Maps, want wist je dat je er ook spellen mee kunt spelen en dat het heel grappige en leerzame mogelijkheden herbergt?

Door Henk Botter

GOOGLE MAPS PAC MAN

GEOGUESSR

Op 1 april 2015 kon je voor één dag het kaartbeeld van Google

Een fraai spel dat je bij aardrijkskunde kunt gebruiken, is GeoGuessr

Maps veranderen in een Pac Man-speelveld. Geen grapje! Diverse

(geoguessr.com). De omschrijving ‘From the most desolate roads

dagbladen besteedden er een artikel aan, bijvoorbeeld de

in Australia to the busy, bustling streets of New York City’ is

Volkskrant: bit.ly/1IYolQf. Een filmpje laat nog even zien wat de

veelzeggend. Je kunt als speler alleen spelen (anoniem) of tegen

mogelijkheden waren, youtu.be/GcaN_g8aUa0. We zijn benieuwd

iemand die je uitdaagt (inloggen is vereist). Je kunt je laten

wat er op 1 april 2016 mogelijk is.

­verrassen door vijf willekeurige Street View-locaties of als je naar beneden scrollt, kiezen uit landen als Rusland, Argentinië, Japan

24

SCHAAPJES TELLEN

en Nederland of uit enkele steden of beroemde locaties. We

Een andere grappige toepassing is googlesheepview.com. Op deze

kiezen Nederland als Single Player en krijgen een willekeurige

site staan tientallen schermafdrukken vanuit Google Maps waarop

straat ergens in Nederland te zien. Je kunt met de bekende

schapen te zien zijn. Je ziet

Street View-opties 360 graden rondkijken en je in de straat

Schotse en Texelse schapen,

verplaatsen. Rechtsonder in het scherm is een deel van de kaart

maar ook Portugese, Nieuw-

van Nederland afgebeeld met daaronder een Make guess-knop.

Zeelandse en Noorse scha-

Natuurlijk kun je het straatnaambordje opzoeken

pen. Onder de menuknop

en in een ander tabblad dit adres opzoeken in

Submit wordt uitgelegd hoe

Google Maps, maar je kunt ook een gokje

je zelf een Street View-scherm

wagen. We klikken op de kaart van Nederland

met schapen kunt toevoegen.

waardoor er een oranje markering wordt

De Nederlanders ‘Ding en

geplaatst. Op basis van de hemelsbrede

Mike’ zijn dit project in 2015

afstand tussen jouw gok en de echte locatie

begonnen. Als ze in de trein

krijg je een aantal punten toege­

zaten, zagen ze voortdurend

wezen. Hoe dichter bij de locatie,

schapen in de weilanden. En

hoe meer punten. Zo speel je vijf

omdat 2015 het jaar van het

ronden waarbij je de ene keer

schaap was, was hun idee

ergens in de polder in Noord-

snel geboren. We vinden in

Holland staat, een andere keer in

onze omgeving een weiland

een wijk met oranje vlaggetjes in

met schapen en vullen het online-formulier in. De link naar ‘onze

verband met voetbal en een derde

Sheep View’ is bit.ly/1NX7BJB.

keer op een landweggetje in Twente.

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl Nadat je zo’n vijf keer een kleine of grote gok hebt gewaagd, zie je je score waarbij op de kaart met witte vlaggetjes in zwarte bolletjes de juiste locaties zijn aangegeven en met oranje markers de door jou gekozen locaties. Je kunt op dezelfde kaart nog een keer spelen of een andere proberen. Door in te loggen, kun je ook achteraf zien welke spellen je hebt gespeeld. Via geoguessr.com/retro kun je ook de eerste versie van dit spel nog spelen. Het principe is hetzelfde, alleen de lay-out is wat anders.

JE EIGEN GAME IN DE KLAS

je een steen en met de rechter maak

Met GeoSettr kun je een eigen GeoGuessr-game opzetten. Via

je dat ongedaan; spatiebalk + slepen

geosettr.com plaats je je ‘pegman’ (het Street View-mannetje) in

is draaien van de hele bouwplaat;

het rechterdeel van het scherm op een straat ergens ter wereld.

met de pijltjestoetsen draai je de

Rechts zie je het bijbehorende beeld in Street View. Door te klikken

steen; met je muiswiel zoom je in en

op Set round 1 leg je dit beeld vast. Geheel rechts in het scherm

uit en met Control + z maak je stap

wordt de straat, nummer, postcode en plaats weergegeven van

voor stap ongedaan wat je hebt

elke locatie. Na de vijfde ronde wordt de URL getoond. Deze link is

gebouwd. Zo kun je een bouwwerk

in een Wordbestand ruim acht regels lang, die deel je zo niet met

in elkaar zetten en dat publiceren.

je leerlingen... Handig is het om deze link via bijvoorbeeld bitly.com

We gaan terug naar het beginscherm en klikken op Ontdek alle

te verkorten en dan te

gebouwen. Als we inzoomen op de Herengracht in Amsterdam zien

delen. Een speler kan

we een grote hoeveelheid icoontjes. Door verder in te zoomen zien

met deze link het spel

we dat er allerlei huizen zijn gebouwd en dat er zeilschepen door

spelen en kijken of

de grachten varen! Om echt te leren bouwen, klikken we op Build

het lukt om de virtu-

Academy in het beginscherm. We lezen: ‘Hier begint je training

ele tegenstander te

voor meesterbouwer! Je gaat van start met de basiskennis en

verslaan. Zo zou je je

wordt dan uitgedaagd met diverse bouwwerken op verschillende

leerlingen tijdens een

locaties. Voordat je het weet, ben je je eigen magische wereld aan

les geschiedenis

het maken.’ De nu volgende instructie werkt perfect: bovenin het

diverse locaties die

scherm krijg je een uitleg van de meesterbouwer Vitruvius met een

iets te maken hebben

tekening. Dit voer je uit en als dat gelukt is, verschijnt een grote

met de Romeinen

gele V op het scherm. Zo kun je stap voor stap leren bouwen en

kunnen laten opzoeken. Via bit.ly/1ltkPCK kunnen zo het

meesterbouwer worden. Als uitsmijter nemen we nog even een

Colosseum, de Muur van Hadrianus en het theater Castellum

kijkje in Billund, de plaats waar LEGO groot is geworden. Uiteraard

in Alphen aan den Rijn worden bekeken.

staat daar het grote merklogo op de startbaan van het vliegveld.

GOOGLE MAPS EN LEGO

EASTER EGGS

Via buildwithchrome.com kun je virtueel bouwen met LEGO in

Op internet kun je verschillende grapjes (Easter Eggs = paaseieren)

Google Maps. De startpagina heeft drie onderdelen: Bouw iets

vinden die Google heeft gemaakt met en in Google Maps. Als je

geweldigs (Begin met bouwen), Verbeter je vaardigheden (Build

bijvoorbeeld als zoekopdracht Loch Ness intypt, komt er keurig

Academy) en Ontdek alle gebouwen (Betreed de bouwwereld). We

een markering in het bekende meer te staan, maar tegelijkertijd

klikken eerst op Ontdek alle gebouwen. We krijgen een Google

is het Street View-mannetje veranderd in een groen monstertje.

Maps-kaart van West-Europa te zien. Links kunnen we in- en

Als je de Police Box in Earls Court in Londen aanklikt met je

uitzoomen, onderin staan vijf icoontjes en daaronder zijn diverse

Street View-mannetje, zie je een wel heel bijzondere binnenkant...

LEGO-bouwwerken afgebeeld. Dit wordt de lade genoemd. Rechts­

Via Wikipedia zijn er zo nog veel meer, werkende en niet meer

boven in staat: bouwwerk. Daar klikken we op. Er wordt ingezoomd

werkende, grapjes te vinden: bit.ly/1PuwCuM! <<

op een locatie bij Hoofddorp waardoor de ondergrond verandert in een LEGO-bouwplaat. Onderin het scherm staat: Niemand heeft hier al iets gebouwd. Je kunt dus aan het werk! We klikken daarom op de groene knop Aan de slag met bouwen. We klikken in het grote scherm op de bouwplaat en krijgen nu de beschikking over een voorraad rode bouwstenen. Je krijgt echter ook de mededeling dat je moet inloggen om je bouwwerk te kunnen publiceren. We kiezen ervoor om eerst te bouwen. We kunnen nu stenen plaatsen op de bouwplaat, maar het is slim om eerst goed de instructies onderin het scherm bij Tips te lezen. Met je linkermuisknop plaats

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

25

Lessen trekken uit Innovatie Impuls Onderwijs

‘Het is tijd dat ook leraren gaan ­personaliseren en hun eigen ­leerarrangementen opstellen’ Kundige en enthousiaste onderwijsvernieuwers zochten via het platform Innovatie Impuls Onderwijs (IIO) de afgelopen jaren naar manieren om het onderwijs slimmer en beter te organiseren. Veel scholen zijn de afgelopen vijf jaar door Kennisland en CAOP (in opdracht van het ministerie van OCW) betrokken bij de IIO: zonder draagvlak vanuit de praktijk immers geen echte duurzame innovatie.

Tekst Erik Ouwerkerk Vanaf 2010 experimenteerden 150 scholen met vijf innovaties.

De Beurs: ‘Gepersonaliseerd leren staat hoog op de agenda

Eén van die onderwijsvernieuwingen is E-klas & PAL (Persoonlijke

maar het is tijd dat ook leraren gaan personaliseren en hun

Assistent Leraar) -student. Bètadocenten ontwierpen hierbij

eigen leerarrangementen opstellen. We staan pas aan het

modules bestaande uit een elektronische leeromgeving gevuld

begin en de mogelijkheden zullen alleen maar groeien.’

met studiewijzers, (zelf)toetsen en interactief digitaal lesmateriaal.

De deelnemende leraren werden onder begeleiding vertrouwd

FILMSTUDIO

gemaakt met werken in een digitale ruimte en leerden e-lessen

Niet alleen docenten, ook oudere leerlingen kunnen onderwijzen.

maken. De PAL zorgde voor taakverlichting. Floral van Golen is

Rola Hulsbergen is oud-rector van het Aloysius College in Den

bètacoördinator op de Oscar Romero-school in Hoorn en zette

Haag en was een van de initiatiefnemers van de instructie­

digitaal onderwijs in voor een module over het zenuwstelsel. Hij is

filmpjes Leerlingen voor Leerlingen. Ze draagt de lessen zelfs

enthousiast over het gebruik van digitale middelen en methoden

na het bekijken en beoordelen van zo’n 2.500 instructielessen

maar heeft een kanttekening: ‘Zelfgemaakte e-modules zijn vaak

nog steeds enthousiast uit. ‘Kijk maar eens op lvoorl.nl, daar

interactiever en uitdagender dan het digitaal lesmateriaal van

staat een filmpje over fotosynthese. Een biologieleraar zei dat

uitgevers. Veel docenten maken daarom eigen lesmateriaal,

hij het nog nooit iemand zo helder heeft zien uitleggen.’ De

terwijl ze daar eigenlijk geen tijd voor hebben. Het lesmateriaal

introductie van het project verliep niet vlekkeloos, volgens

is nog altijd primair de taak van uitgeverijen, vind ik.’

Hulsbergen, maar daar zijn lessen uit getrokken. ‘Denk aan de organisatie’, adviseert ze. ‘Op scholen verlopen veel zaken

WIKIWIJS

ad-hoc. De ene keer ontbreekt er een videocamera, een

Cor de Beurs was als bovenschools projectleider betrokken en

andere keer zijn de spullen in gebruik.’ Op het Alfrink College

begrijpt de kanttekening van Van Golen. ‘Docenten moeten niet

in Zoetermeer hebben ze daar geen last meer van, zij hebben

zelf vanaf ‘scratch’ willen ontwikkelen, maar het is wel belangrijk

inmiddels een filmstudio ingericht. ‘En schaf dan liever twee

dat ze bestaand materiaal voor hun eigen doelgroepen kunnen

goede camera’s aan dan vijftien goedkope, want naar een

arrangeren en aanpassen. Is dat eenmaal gemaakt, dan kan

instructie met slecht geluid luistert niemand graag’, aldus

het aanbod steeds meer verfijnd worden en groeien. Stapje

Steven Koelewijn, docent biologie en ICT-coördinator, en

voor stapje bouwen we zo aan een groot bestand van materiaal

Corné de Jongh, docent Duits op deze laptopschool.

op Wikiwijs waar heel Nederland uit kan putten. Al het ­ontwikkelde

26

lesmateriaal van E-klas & PAL is inmiddels vrij beschikbaar

EIGEN UITGEVERIJ

op Wikiwijs en hetzelfde geldt sinds kort voor de meeste

Koelewijn en De Jongh lopen graag voorop met ICT. Bij de

stercollecties van VO-content.’ En dat is de toekomst volgens

Jongh werken de leerlingen al jarenlang op zelf ontwikkelde

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

‘Zelfgemaakte e-modules zijn vaak interactiever en uitdagender dan het digitaal lesmateriaal van uitgevers.’

digitale content in Word, met daarin ook alle films die door

INNOVATIEBRIGADE

de bovenbouw­leerlingen zijn gemaakt. Koelewijn en zijn

De IIO is inmiddels onderzocht, geëvalueerd en afgerond. Een

leerlingen werken met Elerna, een geavanceerd online leer-

grote groep docenten, waaronder Koelewijn en De Jongh, is

platform (zie pagina 12-13). De biologiedocent kan er via

inmiddels innovatiebrigadier geworden. Zij verspreiden hun

een handig overzicht precies zien hoe en of zijn leerlingen

ervaring en geven ICT-toepassingsadviezen aan zowel first

hun huiswerk hebben gemaakt. ‘Dat wilde ik nog even laten

adapters als geïnteresseerde digibeten. Koelewijn besluit

zien, mooi hè?’, zegt hij met zichtbaar plezier terwijl hij zijn

enthousiast: ‘Ik vertel graag nog veel meer over de autocue

macbook weer dichtklapt. Op dezelfde ­leeromgeving plaatst

van Esayprompt, het editen met Finalcutpro en de geheimen

hij ook de filmpjes die de laatste jaren voor Leerlingen voor

van een succesvolle video, maar voor de eerste stappen

Leerlingen zijn gemaakt, maar de scholieren zien ze vervol-

ga je het beste eerst naar www.innovatieimpulsonderwijs.nl/

gens opvallend genoeg via YouTube. ‘Helaas duurde het vaak

aan-de-slag/de-innovatiebrigade.’

zo lang om in HD-kwaliteit te uploaden, dat ik maar een kanaal ben begonnen voor de lessen: Beeldbank bio. Ik heb daar een account opgericht voor de hele school, met daar­

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP:

onder weer een subkanaal voor iedere sectie. Op het Alfrink

eklassen.wikiwijs.nl

zijn Corné en ik begonnen met Duits en Biologie. Vorig

innovatieimpulsonderwijs.nl

schooljaar hebben we met Geschiedenis en Scheikunde

vo-content.nl

filmpjes gemaakt en dit jaar gaan we Nederlands en Muziek

lvoorl.wikiwijs.nl

voorzien. De digitale middelen maken het mogelijk om als

Beeldbank Bio: youtube.com/user/KanaalAlfrink

sectie je eigen uitgeverij te zijn.’

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

27

Wie wil zijn leerlingen meer laten bewegen in de klas?

DEK ONT ND EGE BEW EN LER KOM EN ONTDEK ALLE HARD- EN SOFTWARE OPLOSSINGEN DIE BEANTWOORDEN AAN DE NODEN VAN HET HEDENDAAGS ONDERWIJS IPON - JAARBEURS UTRECHT 3 EN 4 FEBRUARI - STAND D034

MAA K KENN IS MET iMOLEAR N VOOR MEER INFO

i3-Distribution neDerlanD | Duwboot 91 - 3991 CG Houten | Nederland T +31 (0)30 63 79 387 | info@i3-distribution.nl | www.i3-distribution.nl i3-Distribution belGie | Nijverheidslaan 60 - 8540 Deerlijk | België T +32 (0)56 313 415 | info@i3-distribution.be | www.i3-distribution.be