RASPBERRY PI ZERO
DE COMPUTER DIE IN EEN ETUI PAST
SCRATCH!
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
JE VERBEELDING IS JE ENIGE GRENS
REIS VANUIT JE KLAS DE WERELD ROND! STAP VOOR STAP MET GOOGLE MAPS • OP DIGITALE KUNSTTOUR NAAR HET BRITISH MUSEUM OF GUGGENHEIM • MET DE FLIGHTSIMULATOR VAN GOOGLE EARTH!
Jaargang 33 | Nummer 6 | Februari 2016
Interessante twitterberichten geselecteerd
tweetscoop André Slegers & Michelle Clement | KEii info@keii.nl | @keiionder wijs
4 6
Jeugd en Media @JeugdenMedia 07-01-16 23:01 iPad kindvriendelijk instellen - Susan Spekschoor sco.lt/7wvekr
mediawijsNL @mediawijsNL 07-01-16 11:55 ‘Deze 5 robot-trends drukken stempel op onze toekomst’ crtr.nl/t/10m Lees ook onze Toekomst dossiers » ow.ly/WI22p
Martin Bootsma @meesterlezer 07-01-16 03:52 The 33 books every teacher should read tes.com/news/school-ne…
Bernolf Kramer @Bernolf 08-01-16 07:15 Lezenswaardig blog van @ HartgerWassink over het einde van een manier van denken en doen in ons #onderwijs. twitter.com/ hartgerwassink…
8
Pedro De Bruyckere @thebandb 08-01-16 07:00 Lego lanceert nieuwe WeDo 2.0 Robotics Kit voor STEM-onderwijs op school xyofeinstein.wordpress. com/2016/01/08/leg…
12
Harrie van de Ven @harvandeven 08-01-16 07:38 Kinderen leren zoeken op internet vraagt om een zorgvuldig ontworpen leeromgeving wizenoze. com/2016/01/04/ond…
Leskracht @AstridTimmerma1 08-01-16 01:16 Online doen ze beter hun best nrc.nl/ next/2016/01/0… via @nrc
Volg ook @ Cosonline op t wit ter
22
COS COS JAARGANG JAARGANG 3333 NUMMER NUMMER 6 06 – 2016 – 2016
14 16
Inhoud 4 Bits & Bites
Grappige, nuttige of slimme snufjes
20
6 Lesidee voortgezet onderwijs De wereld rond met Google Earth
8 Raspberry Pi Zero
De computer die in een etui past
12 Elerna
22
Ruimte voor persoonlijke leerroute
14 Q&A Michel van Ast en Patricia van Slobbe
Allemaal even de Kleppen Dicht!
16 Op digitale kunstreis
Naar het Guggenheim of British Museum!
20 Programmeren met Scratch
Je verbeelding is de enige grens
24
22 Maakt Google lui?
Neurowetenschapper Harold Bekkering geeft inzicht in De lerende mens
24 How to - Google Maps
Maar dan net even anders!
26 Innovatie Impuls Onderwijs
26
Draagvlak vanuit de praktijk
Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.
COS twittert @cosonline
Uitgever: Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Harry Dubois, Anniek Groenewegen, Marguerite Irrgang, Sandy Karreman, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl
Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Vormgeving Tom Venema Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl
Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl
Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois
Foto BBC
Onderweg opladen
Oprolbaar scherm Op de grote elektronicabeurs CES 2016 in Las Vegas toonde LG een
Onze apparaatjes, zoals smartphone of tablet, hebben één ding
oprolbaar scherm. Op zich is dat al eerder vertoond door bijvoorbeeld
gemeen; vaak komen ze op de meest vervelende momenten
Philips, maar hier gaat het om een full HD-scherm. De BBC toonde het
zonder stroom te zitten. Dan is het handig om een zogenaamde
scherm op hun website. Dat testexemplaar was 18 inch, maar volgens
‘Powerbank’ bij je te hebben.
LG wordt er nu gewerkt aan oprolbare exemplaren van 55 inch. Bovendien
Dit is een klein apparaatje
kunnen die grote schermen 4K aan (die hebben een horizontale resolutie
waar je je device op kunt
van 4000 pixels). Kunnen we binnenkort onze TV gewoon oprollen?
aansluiten. De kwaliteit van
Informatie over de CES is hier te vinden: www.cesweb.org.
deze bankjes is de laatste tijd behoorlijk gestegen. Kijk wel goed naar het vermogen van de powerbank; hoe
Samsung pakt uit
hoger, hoe beter. Je kunt
Op de CES-beurs heeft Samsung een aantal
je telefoon dan meerdere
nieuwe producten getoond. Zo komt het als
keren opladen.
eerste naast Microsoft met een Windows 10 tablet: de Galaxy TabPro S. En deze tablet mét toetsenbord is uiterst licht
Apps verbergen op je iPhone
en dun: 693 gram en 6,3 mm dik. De tablet wordt geleverd
Standaard is het niet mogelijk, maar je kunt apps wel laten verdwijnen
met Windows 10 Home
op je iOS-device. Dit is eigenlijk een bug, die nog niet opgelost is door
of Windows 10 Pro. De
Apple. Hoe werkt het? Zet de te
batterij zou meer dan 10 uur mee
verbergen apps in een mapje.
moeten kunnen. Prijzen zijn 999 euro
Sleep vervolgens de app naar
voor de Home-versie, de Pro kost 1099 euro.
rechts. Sleep hem terug naar het midden van de map en druk tegelijk de home-knop in. Dan is de app ‘verdwenen’. Met rebooten
Porsche aan je laptop
van je device staat die trouwens
Diskdrive leverancier LaCie komt met een
wel weer gewoon op je apparaat.
externe diskdrive. De drive heeft een
De truc is te lezen op de website
zogenaamde ‘Porsche-design’; een volledig
van onemorething.nl.
aluminium behuizing. Dat is op zich niet zo bijzonder, wél dat als je de drive aan de stroom legt, deze óók de aangesloten laptop
Opslag nodig? De firma TransIP gaat de concurrentie aan met Google en Microsoft
kan opladen. De laptop moet dan wel voorzien zijn van een USB 3.1.-aansluiting. LaCie levert diskdrives tot 8TB aan opslagcapaciteit.
voor wat betreft het aanbieden van gratis opslagdiensten om bestanden op te slaan. En het gratis aanbod is behoorlijk goed: ze bieden 1.000GB aan opslag aan. Je kunt ook kiezen voor 2.000GB aan opslag; die kost 10 euro per maand, voor
TIP: Chrome sneltoetsen
10.000GB betaal je 50 euro. Je moet wel een invite hebben om
De webbrowser van Google Chrome is bijzonder populair. In november
je account te activeren. Informatie over Stack is hier te vinden:
2015 gebruikte bijna 70 procent van de wereld deze browser. Ter
www.transip.nl/stack.
vergelijking: Internet Explorer 6,8 procent en Firefox 19,2 procent. Dat zegt wel iets over de dominantie van Chrome. Nu werken we veel met de muis, maar een paar sneltoetsen is toch wel handig: www.sneltoetsen.com/sneltoetsen_google_chrome.html.
4
Zo kun je snel van tabblad wisselen met de CTRL-toets + het COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
nummer van het tabblad (CTRL+1, CTRL+2, ...).
Wings Online
interactief Engels lezen, luisteren en oefenen! Wings Online bestaat uit bijna 100 eigentijdse, online leesboekjes (fictie en non-fictie) die via een beeldscherm of digibord zijn te lezen. De boekjes zijn verdeeld over 10 kleurniveaus met oplopend leesniveau en met diverse ondersteuning per leesboek.
Wings Online is meer dan lezen! • Mét en zonder luistermogelijkheid in te zetten, individueel of met de klas • Ieder online boek bevat een online test (incl. gerichte feedback bij foute antwoorden) • Zeer goed klassikaal inzetbaar • Uitstekende, natuurlijke opbouw en herhaling van de Engelse grammatica in zinnen • Inzetbaar vanaf groep 3 • Inclusief levendige animaties, leerzame quizzen en uitgebreid interactief schetsboek
Gebruik Wings Online in groep 3 t/m 8 met als resultaat: veel rendement uit uw leesonderwijs Engels!
GRATIS
1 maand kennismaken Ga voor alle informatie én om uw licentie te bestellen naar www.schoolsupport.nl/wingsonline ... and start using Wings Online today!
LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS
Reis vanuit je klas de wereld rond met Google Earth In dit lesidee bekijken we Google Earth. Wat zijn de mogelijkheden van dit programma en hoe kun je het gebruiken om gegevens te verzamelen? Ook ontdek je hoe je met dit programma kunt presenteren. Het is eens iets anders dan PowerPoint of Prezi! Door Henk Botter
EEN EERSTE VERKENNING
Historische beelden. Typ daarna onder Zoeken (linksboven in
Via www.google.nl/intl/nl/earth kun je Google Earth 7 down
het scherm) in: Hotel New York. Je kunt nu inzoomen op dit
loaden en installeren op je pc. Op dezelfde pagina is het ook
bijzondere stukje Rotterdam. Linksboven in het satellietbeeld is
mogelijk om Google Earth Pro te installeren. Eén van de extra
nu een tijdbalkje te zien dat eindigt met 28-5-2013. Je ziet een
opties is de mogelijkheid om met het onderdeel Movie Maker
behoorlijk bewolkt deel van Rotterdam, maar als je stapsgewijs
zelf een film op te nemen langs zelfgekozen locaties. Via
teruggaat in de tijd, verdwijnen de wolken en zie je ook hoe de
www.google.nl/intl/nl/earth/explore/showcase krijg je een
wolkenkrabbers en de brug verdwijnen. Met andere woorden, in
mooi overzicht van de mogelijkheden van het programma.
tien jaar tijd is er in de omgeving van dit bekende hotel veel
We bekijken de verschillende onderdelen in Google Earth Pro.
veranderd. We wissen het vinkje voor Historische beelden en gaan daarna naar Lagen. Dit onderdeel vind je linksonder in
ZOEK JE HUIS
het scherm van Google Earth. Onder Primaire database klik je
Wat bijna iedereen als eerste doet in Google Maps en Google
op het driehoekje voor Galerij en zet je een vinkje voor De
Earth is inzoomen op je eigen huis. In Google Maps (zie de
Bosatlas. Er komen nu twee onderdelen beschikbaar:
How to… in deze COS) kun je kiezen voor een kaart- of een
Verdwenen Nederland Plaatsen en Kaarten. Als je uitzoomt
satellietweergave, in Google Earth is dat altijd een satelliet-
en heel Nederland in beeld brengt, zie je diverse oranje en
weergave. Met je muiswieltje kun je inzoomen en uitzoomen
zwarte vierkantjes. We zoomen in op Schiphol en klikken op
en met de knoppen rechtsboven in de hoek kun je op diverse
het zwarte vierkantje. We zien een pop-up-venster van De
manieren manoeuvreren. Toch is het vaak handiger om je muis
Bosatlas met een plaat uit 1931 van Schiphol en een foto van
in combinatie met het toetsenbord te gebruiken: als je de Shift-toets ingedrukt houdt, kun je het beeld kantelen van loodrecht van boven naar een Street View-weergave door aan het muiswieltje te draaien. Met de Control-toets kun je zo linksom en rechtsom draaien. Onderin het scherm kun je zien wanneer de satellietfoto’s gemaakt zijn. Dat is soms al ruim tien jaar geleden. Het kan dus zo maar gebeuren dat nieuwbouwwijken, nieuwe wegen en moderne windmolens nog niet zichtbaar zijn.
TOEN EN NU Google Earth laat dus niet altijd de meest recente situatie zien, maar je kunt er ook verder mee terug in de tijd. Bovenin kun je in het menu-onderdeel Weergave een vinkje zetten voor
6
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
de huidige situatie. Ook kun je klikken op een link naar de website van De Bosatlas. We zoomen weer uit en klikken op het oranje vierkantje dat op Noord-Brabant ligt. In het pop-upvenster klikken we op de link die het mogelijk maakt om een oude kaart als laag over het satellietbeeld te leggen. Om de huidige situatie met de oude te vergelijken kun je linksonder Tijdelijke plaatsen klikken op de knop Transparantie aanpassen en met de schuifbalk spelen.
MEER LAGEN We verwijderen het vinkje voor De Bosatlas en kijken naar een aantal andere mogelijkheden onder Lagen. Het is vaak handig om vinkjes te zetten voor Grenzen en labels, voor Plaatsen en voor Wegen. Als je voor Foto’s een vinkje zet, loopt je beeld vol met foto’s. Allerlei gebruikers hebben met hun Google-account zelfgemaakte foto’s geüpload en die zijn na goedkeuring geplaatst op de juiste locaties. Google Earth kent inmiddels heel veel fraaie extra’s. Vink bij Lagen maar eens 3D-gebouwen aan en zoom in op bijvoorbeeld Den Haag. Je ziet dan niet alleen allerlei hoge gebouwen rond het Binnenhof, maar zelfs de bouwkranen staan er nog bij getekend.
• Maatschappelijke aandacht: onder andere Greenpeace, Unicef en WNF bieden informatie aan. • Meer: onder andere Plaatscategorieën, Vervoer, Verkeer, Wikipedia. Als je alles aanvinkt, kun je als je inzoomt op een
OP REIS
iets grotere plaats veel informatie verzamelen. Denk aan
We duiken verder in de mogelijkheden van Google Earth. Zet bij
cafés, maar ook aan pinautomaten en apotheken.
Lagen meteen onder Primaire database een vinkje voor Voyager. In je scherm zie je nu een venster met de naam Ga op safari. Je
PRESENTATIES
krijgt de mogelijkheid om deze nieuwe laag te verkennen: je kunt
Google Earth kan je dus helpen om informatie te vinden. Het
Animal en Street View verkennen, steden in 3D bekijken en de
is echter ook handig om zelf die informatie vast te leggen.
meest recente updates van satellietbeelden inzien. Door de
Door op het icoontje met de gele prikker te klikken, kun je een
Safari te starten vlieg je eerst naar een kolonie zeehonden in
plaatsmarkering aanbrengen. Die kun je een naam geven en
Namibië en zo kun je nog 65 andere dieren bekijken. Er is ook
met OK opslaan. Als je daarna met de rechtermuisknop klikt
een vinkje geplaatst voor Hoogtepunten van Street View. Als je
op de markering, kun je de Huidige weergave vastleggen (zo kun
inzoomt op Washington, zie je een roze vierkantje op het Witte
je de inzoom- en de kijkhoek bijvoorbeeld vastleggen) en met
Huis staan. Als je daarop klikt en kiest voor Fly here kun je een
Eigenschappen kun je de prikker verplaatsen, maar ook een
kijkje nemen in de ambtswoning van de Amerikaanse president.
link of een afbeelding toevoegen. Die laatste twee mogelijkheden maken het mogelijk om aan een plaatsmarkering foto’s van
WERELD AAN JE VOETEN
internet of YouTube-filmpjes te koppelen. Je begrijpt dat je zo
Je hebt inmiddels gezien dat er onder Lagen heel veel informatie
al snel een opzet voor een presentatie kunt inrichten. Met de
is verzameld door Google Earth en andere organisaties. We
menu-optie Toevoegen kun je een mapje maken en daarin de
zetten er enkele op een rij:
markeringen slepen. Als je daarna de map een naam geeft, kun
• Oceaan: scheepswrakken en oceaansporten. Je kunt
je zo een verzameling plaatsmarkeringen opslaan en gebruiken.
zien waar goede duik- en kitesurfplekken zijn. • Weer: wolken, radar, weersomstandigheden en voorspellingen. Wolken, buien en temperaturen worden zichtbaar. • Galerij: 360 Cities. Overal verschijnen rode bolletjes met
FLIGHTSIMULATOR Een bijzondere toevoeging aan Google Earth is de flightsimulator. Via support.google.com/earth/answer/148089?hl=nl en
360 erin. Zo kun je bijvoorbeeld in Scandinavië foto’s van
www.wikihow.com/Use-the-Google-Earth-Flight-Simulator kun je
het noorderlicht bekijken.
de mogelijkheden ervan ontdekken. Pas op: als je het eenmaal
• Galerij: everytrail. Als je op het logo klikt ergens op de kaart,
doorhebt, is het heel verslavend!
kun je enkele foto’s zien van een traject dat is opgenomen. Door te klikken op het Play-knopje kun je de verdere gegevens en de route ingetekend zien. • Galerij: reizen en toerisme. Je kunt als toerist rondkijken in
Voor de vakken CKV, aardrijkskunde, geschiedenis en biologie kun je
Nieuw-Zeeland, Korea, Japan, Zuid-Afrika, Disneyland Parijs
een presentatie of werkstuk maken met behulp van Google Earth. Maak
en in de Alpen.
gebruik van de opties die je onder Lagen kunt vinden en leg je informatie
• Galerij: webcamtravel. Je kunt met behulp van webcams
vast met plaatsmarkeringen die je in een mapje bewaart.
zien hoe de situatie ter plekke is.
Download dit lesidee ook via
www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties
voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.
Raspberry Pi Zero: de computer die in een etui past!
‘Misschien krijgen we straks Raspberry Pi-scholen! Voor de prijs hoeven we het niet te laten’ Dertig leerlingen ritsen op verzoek van de docent hun etui open en halen de Raspberry Pi Zero tevoorschijn. Ze sluiten hem aan op de hub en koppelen hem aan de monitor. Voilà, iedereen heeft zijn eigen computer van zes bij drie centimeter (dikte 5 mm). Verre toekomst? Helemaal niet, het kan binnen een paar maanden werkelijkheid zijn. Het enige probleem is dat de minicomputer van 5 dollar, die november vorig jaar werd gepresenteerd, wereldwijd is uitverkocht. Het wachten is nu op een nieuwe lichting. Door Malini Witlox De Raspberry Pi Zero is het zusje van de duurdere Raspberry Pi (25 dollar), die vijf miljoen keer over de toonbank ging. Daarnaast is er de Raspberry Pi 2, die sinds begin dit jaar te koop is voor 35 dollar en waarvan er al drie miljoen zijn verkocht. De Zero-versie is de helft zo klein. Deze supermini computer is door de Raspberry Pi Foundation ontwikkeld met de gedachte dat iedereen moet kunnen leren hoe computers werken, zonder daarbij te struikelen over een financiële barrière. Het gaat om een moederbord met een 1GHz-processor en 512MB werkgeheugen. Die hardware is vergelijkbaar met de iPhone 4S. Het is een volledig werkende computer, maar de gebruiker moet er wel zelf (afhankelijk van het doel) andere hardware, zoals kabels, WiFi chip, beeldscherm, toetsenbord en muis, aan hangen. Wel zit er een SD-kaartlezer op, die dienst doet als harde schijf. Het apparaatje draait standaard op Raspbian, een variant op de open source software Linux. De software wordt geleverd met enkele programma’s, zoals een browser en een videospeler. Gebruikers kunnen daarnaast een eigen besturingssysteem op de Raspberry Pi installeren.
KNUTSELEN Waar de producent van de oude huis-, tuin- en keukencomputers liever niet ziet dat je zelf gaat knutselen, wil Eben Upton, CEO van de Raspberry Pi Foundation, vooral creativiteit stimuleren. De Raspberry Pi is een doe-het-zelf-computer. Zo kun je onder meer een gameconsole of mediabox met de kleine computer in
8
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
elkaar knutselen, maar ook stembesturing op een magnetron. YouTube staat vol met filmpjes die kunnen helpen bij het installeren van simpele programma’s. Ook biedt de Foundation in Groot-Brittannië de Picademy aan, een opleiding voor docenten om te leren omgaan met de minicomputer. Aan COS laat Upton weten dat er al 330 Engelse docenten het trainings programma hebben gevolgd. Exacte cijfers hoeveel scholen de Raspberry Pi ook gebruiken in de les, heeft hij niet. ‘In Engeland doet wel meer dan tien procent van de scholen mee aan Code Club, een naschoolse computerclub voor kinderen. Zeer regelmatig gebruiken die scholen onze computer bij hun programma.’
VANZELF LEREN Raspberry Pi-fan van het eerste uur is Per-Ivar Kloen, docent biologie aan het Christelijk College De Populier in Den Haag,
systeem. Bij biologie kun je bijvoorbeeld allerlei processen,
overigens ook initiatiefnemer van de FABklas waarbij nieuws
zoals een hartslag, met het apparaat nabootsen. Eigenlijk kan
gierige leerlingen met moderne
iedere docent het gebruiken, ongeacht het vak. Technisch kan
technieken werken. Volgens Kloen
alles. Creativiteit is het grootste probleem.’ Kloen schuift
wordt de Raspberry Pi op sommige
binnenkort aan bij de muziekdocent om hem te leren werken
Nederlandse scholen wel gebruikt,
met de Raspberry. ‘Boxen eraan en je kunt met Sonic Pi liedjes
maar is dat nog niet structureel.
programmeren. Doodsimpel, maar je moet het even weten. Bij
‘Bij de FABklas heeft een leerling
Frans kun je het bijvoorbeeld gebruiken als gedichtengenerator.
recentelijk een groothoeklens aan
Denk aan een systeem waarbij lichtjes bepaalde woorden
de Raspberry Pi vastgemaakt en
aanduiden. Voor sommige docenten is die stap te groot. Ze
met een aantal ballonnen de lucht
vinden het niet de moeite waard om zich in de Raspberry te
ingestuurd om zo foto’s te maken.’
verdiepen. Jammer, want het is relatief makkelijk.’
Gebrek aan programmeerkennis is volgens Kloen geen probleem. ‘Laatst had ik een brugklasser
SCRATCH
die nog nooit had geprogrammeerd, maar een Sense HAT (LED
Sommige minicomputers, zoals de Arduino, kun je alleen
matrix met sensoren) aan de computer koppelde en zo een
bedienen met C, een moeilijke programmeertaal. De Raspberry
bewegingssensor nabootste. Je kunt op internet kant-en-klare
heeft die beperking niet. Als je een beetje van Linux begrijpt,
programma’s vinden om te gebruiken. Voordeel is dat de leerlingen
dan kun je ermee werken. Je kunt het apparaat met het
dan vanzelf verder gaan met de apparatuur en spelenderwijs
blokjessysteem van Scratch (zie pagina 20-21) alles leren.
leren programmeren.’
‘Het voordeel is dat je kunt rommelen binnen Scratch. Je kunt kijken wat er gebeurt wanneer je een blokje op een
CREATIVITEIT
andere plek zet. Dat kan met C niet, daar moet alles goed
Koudwatervrees bij docenten die de Raspberry Pi niet durven
staan. Een puntkomma of een haakje vergeten en je
te gebruiken; Kloen herkent het niet. ‘Bij de betàsectie is
programma werkt niet.’
iedereen ontzettend enthousiast. Als leraar ga je zelf ook op ontdekkingsreis. Het is heel anders dan bij een kant-en-klaar
RASPBERRY PI-SCHOLEN Dat de Raspberry Pi Zero slechts 5 dollar kost, is volgens Kloen niet doorslaggevend bij het gebruik op scholen. ‘25 dollar is ook goed betaalbaar. De prijs was al geen probleem. Maar de Zero kun je wel uitstekend gebruiken voor projecten waarbij je met Python programmeert en de kaart inbouwt in je project. De rekenkracht is voor deze maakprojecten ruimschoots voldoende.’ Een computer die in een etui past en die iedereen kan betalen: misschien krijgen we binnenkort wel klaslokalen waar de hubs en monitoren al klaarstaan! Kloen: ‘We kennen in Nederland al de iPad-scholen, maar de iPad is eigenlijk een gesloten, conservatief systeem. Misschien krijgen we straks ook Raspberry Pi-scholen! Voor de prijs van 5 dollar hoeven we het in ieder geval niet te laten.’ www.raspberrypi.org
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
9
Microsoft Microsoft Microsoft Surface Surface Surface ProPro 4Pro4 4 De Surface DeDe Surface Surface Pro 4Pro is Pro een 4 is 4 is tablet een een tablet tablet die die die helemaal helemaal helemaal ingericht ingericht ingericht is opisefficient is opop efficient efficient werken. werken. werken. Het schitterende Het Het schitterende schitterende design design design gecombineerd gecombineerd gecombineerd met met een met krachtige een een krachtige krachtige processor processor processor maakt maakt maakt de Surface dede Surface Surface Pro tot Pro Pro tottot een waardige een een waardige waardige vervanger vervanger vervanger van elke van van elke elke notebook. notebook. notebook. • • • • •
Intel • • Intel Core Intel Core i5Core processor i5 i5 processor processor 128GB • • 128GB 128GB SSD SSD SSD 4• GB • 4DDR3 GB 4 GB DDR3 RAM DDR3 RAM RAM 12.3” • • 12.3” display 12.3” display display Windows • • Windows Windows 10 Pro 1010 Pro Pro
1.139,1.139,1.139,-
1.089,1.089,1.089,-
629,- 629,629,-
499,499,499,400400 G1 400SFF G1 G1SFF SFF • • • • •
i3-4160 • • i3-4160 i3-4160 processor processor processor 4GB • • RAM 4GB 4GB RAM RAM 1TB • • HDD 1TB 1TB HDD HDD DVD(RW) • • DVD(RW) DVD(RW) Windows • • Windows Windows 7 Pro7 Pro 7 Pro
Alle prijzen Alle Alle prijzen zijn prijzen onder zijnzijn zijn voorbehoud onder onder voorbehoud voorbehoud van typefouten van van typefouten typefouten en incl. en BTW. en incl. incl. Geldig BTW. BTW. tot Geldig Geldig en met tottot tot en 14en en met februari met 1414 14 februari 2016 februari of2016 zolang 2016 of of de zolang ofzolang zolang voorraad dede de voorraad strekt voorraad strekt strekt Alle prijzen onder voorbehoud van typefouten en incl. BTW. Geldig met februari 2016 voorraad strekt
639,639,639,- 639,-
749749749- 749-
609,609,609,609,-
699,699,699,699,450 G2 i5i5 450 450 G2 450 G2 i5 G2 i5 •• •• •• •• ••
• • • • •
i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 77Pro 7Pro Pro7 Pro
729,729,729,- 729,-
699,699,699,699,-
450 G2 450 450 G2 450 G2 i3i3 i3 G2 i3 • •• • •• • •• • •• • ••
i3-5010U i3-5010U i3-5010U • i3-5010U 1TB HDD 1TB 1TB •HDD HDD 1TB HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 7 7Pro 7Pro Pro7 Pro
• • • • •
389,299,299,- 299,-
•• •• •• •• ••
i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 13.3” scherm 13.3” 13.3” • HDHD 13.3” HD scherm scherm HD scherm Windows 77 Pro Windows Windows • Windows 7 Pro Pro7 Pro
517,417,417,- 417,-
309,240,240,240,-
459,361361361-
tot 3 jaar garantie
tot 3 jaar garantie
8460p i5 + 32GB Docking iPhone iPhone iPhone 55 32GB 5 32GB Station •• • 32GB 32GB • 32GB i5-2520M processor •• • Meerdere Meerdere • Meerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar! 320GB HDD •• • Approved • DDR3 Approved Selection Selection Selection 4 Approved GB • 14” HD scherm • Windows 7 Pro • + 90W 2012 Docking Station!
430 G2 430 430 G3 430 G3 i5i5 i5 G3 i5
8470p i5 + 16GB Docking Station iPad iPad 4iPad 4 16GB 16GB 4 • • • •
•• •• •• •• • •
16GB 16GB • 16GB i5-3320M processor 9.7” 9.7” • 9.7” 320GB HDD WiFi •+ 4G + WiFi 4G + 4G 4WiFi GB DDR3 Meerdere Meerdere • HDMeerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar! 14” scherm Windows 7 Pro + 90W 2012 Docking Station!
Hardware Hardware Hardware koopt koopt u koopt ubij bij Infotheek! uInfotheek! bij Infotheek! Hardware koopt ubij Infotheek! Of het het nu Of nu het gaat gaat nu om gaat om 33laptops, 3laptops, om laptops, 3 laptops, iPads iPads voor iPads voor uw voor uw leerlingen leerlingen uw leerlingen ofof of nieuwe nieuwe of nieuwe desktops desktops desktops voor voor alle voor alle leerkrachten, leerkrachten, alle leerkrachten, OfOf het nu gaat om iPads voor uw leerlingen nieuwe desktops voor alle leerkrachten, Infotheek Infotheek Infotheek heeft heeft het heeft het ruimste ruimste het ruimste assortiment assortiment assortiment in in Nederland! Nederland! in Nederland! Duizenden Duizenden Duizenden scholen scholen scholen gingen gingen gingen u al u al voor, voor, u alleer voor, leer snel snel leer snel Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland! Duizenden scholen gingen u al voor, leer waarom! waarom! waarom! waarom! Bent Bent uuBent benieuwd ubenieuwd benieuwd u benieuwd naar naar de naar de mogelijkheden mogelijkheden de mogelijkheden die die Infotheek Infotheek die Infotheek u ukan ukan kan bieden? ubieden? bieden? kan bieden? Neem Neem dan Neem dan vrijblijvend vrijblijvend dan vrijblijvend contact contact contact opop op op Bent naar de mogelijkheden die Infotheek Neem dan vrijblijvend contact met met het het met Onderwijs Onderwijs het Onderwijs Team Team van Team van Infotheek Infotheek van Infotheek via via 071 071 via 800 800 071 1440 1440 800 of 1440 of stuur stuur of een stuur een mail mail een naar mail naar info@infotheek.com naar info@infotheek.com info@infotheek.com met het Onderwijs Team van Infotheek via 071 800 1440 of stuur een mail naar info@infotheek.com
Elerna biedt docenten ruimte voor persoonlijke leerroute
‘Wij zijn in de eerste plaats een echt onderwijsbedrijf, niet zozeer een softwarebedrijf of uitgever’ Dit artikel kent zijn oorsprong in Zoetermeer bij Steven Koelewijn, ICT-coördinator en b iologiedocent. Hoewel COS met hem sprak in het kader van de Innovatie Impuls Onderwijs, demonstreerde hij eerst opgetogen het platform van Elerna. ‘Dat is het mooie’, zegt medeoprichter Martijn Versteeg. ‘Het digitale onderwijs van Elerna begint namelijk bij docenten. Zij weten waarom ze persoonlijk onderwijs willen toepassen. Wij luisteren en ondersteunen ze met de best mogelijke content en leeromgeving om dat te realiseren.’ Tekst Erik Ouwerkerk Bij aanvang van het interview in Utrecht komt Martijn Versteeg
te coachen in Singapore. Daar
net van een werkbezoek aan het Revius lyceum in Doorn. ‘We
hoeven we het niet lang over te
bezoeken aan de lopende band scholen’, vertelt hij terwijl hij
hebben’, grapt de jonge onderwijs
zijn jas uitdoet. Door continu contact met de praktijk kunnen
innovator. ‘Maar wat mij daar
we onze leeromgeving en -content steeds verder verfijnen. Of
ontzettend fascineerde, was de
het nu om een school in Heerlen of Deventer gaat, we gaan er
enorme ontwikkeling die de stad-
met alle liefde naartoe.’ Gepersonaliseerd onderwijs wordt veel
staat in pakweg 40 jaar tijd had
gepropageerd: het lijkt soms wel een modieus toverwoord.
doorgemaakt: van moerassige
Versteeg legt daarom graag uit wat het voor Elerna betekent.
havenstad naar een hypermoderne
‘Laten we direct met de ‘why’ beginnen, zoals het hoort. Een paar
metropool. Wereldklasse onderwijs
jaar geleden studeerde ik arbeids- en organisatiepsychologie en
legde daarvoor het fundament. Dat
was daarnaast roeicoach. Geloof het of niet, ik werd gevraagd
was zo’n openbaring dat ik me vanaf dat moment volledig heb
Martijn Versteeg
gewijd aan het verbeteren van onderwijs.’ Eenmaal terug in Nederland richtte Versteeg samen met Jeroen Hauser Elerna op. ‘Juist omdat we geen onderwijsachtergrond hadden, gingen we met open blik in gesprek met schoolleiders, docenten en leerlingen van zo’n 80 scholen. Zij vertelden ons keer op keer dat onderwijs zich zou moeten aanpassen aan het individu in plaats van andersom. Eigenlijk hebben zij bepaald wat Elerna is geworden: we bieden krachtige software in combinatie met dekkend materiaal voor onderwijs op maat. Dat laatste is het uitgangspunt, Elerna is in de eerste plaats een echt onderwijsbedrijf, niet zozeer een softwarebedrijf of uitgever.’
OPEN(SOURCE) WERKBOEK ‘Binnen een digitaal platform willen docenten de beschikking hebben over het beste lesmateriaal. Docenten gebruiken op onze digitale omgeving een open(source) werkboek dat inspeelt
12
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
op de bestaande methode van bijvoorbeeld Biologie voor Jou
voor de klas staan, zo zorgen we
of Grandes Lignes. Het werkboek is niet in beton gegoten, het
ervoor dat het materiaal goed blijft
gaat tenslotte om persoonlijk onderwijs. De leerkrachten kunnen
aansluiten bij de belevingswereld van
daarom met één klik zelf materiaal toevoegen: video’s, vragen,
de puber.’
verwijzingen naar websites, etc. Je kunt het aanpassen voor iedereen, maar ook bijvoorbeeld voor een select groepje
DIFFERENTIËREN
leerlingen dat bijvoorbeeld extra aandacht nodig heeft. Of juist
Versteeg geeft dan een kijkje in hoe de
om de slimmeriken in de klas iets meer uit te dagen. En het is
onderwijzers aan de slag kunnen met
fantastisch om te zien hoe bevlogen docenten hier hun onderwijs
de inhoud. ‘Je kunt pas differentiëren
mee verbeteren!’, merkt Versteeg op. ‘Ten slotte kunnen ze
na inzicht in de prestaties’, zegt hij
ook eigen content erop zetten en zijn we momenteel bezig
terwijl hij door de overzichtelijke leer
met het toevoegen van andere soorten materiaal, zoals de
omgeving navigeert onder het tabblad
Stercollecties van Stichting VO-content.’
Nakijken. ‘Hier heb je een overzicht
‘Niets is zo frustrerend - ook voor de leraar - als een computer die je huiswerk opeet’
waar je in één oogopslag voortgang en prestatie van de leerlingen kunt zien.’ Er verschijnt een matrix waar horizontaal de nummers en verticaal de leerlingen staan. In een groot aantal vakjes staan gekleurde bolletjes die
De ontwikkeling van het lesmateriaal komt voor rekening van
aangeven of de puber het gemaakt
een team van ongeveer 45 professionele auteurs dat werkt
heeft en hoe. Naar aanleiding daarvan
onder de vlag van Stichting Digitale Leermiddelen (SDL). De
kan de docent snel en gemakkelijk de
ontwikkelaars ontvangen zelf direct de winst via een royalty-
hoeveelheid of de moeilijkheidsgraad
regeling. ‘Materiaal ontwikkelen is echt een vak apart. Er zijn
van de oefeningen bijsturen. ‘Wij
enkele docenten die het kunnen, maar daarnaast zijn het ook
noemen het differentiëren in drie
vaak experts die als zij-instromer in het onderwijs hebben
stappen. Er is nog veel meer en er
gewerkt. In onze ontwikkelteams zitten altijd mensen die nog
komt nog veel meer; en het wordt alleen maar beter.’
GROEIEN
STABILITEIT
Het team van Elerna timmert hard aan de weg en bedient
Versteeg wil scholen tot slot nog iets meegeven over stabiliteit.
steeds meer leraren en leerlingen. Dit jaar hebben ze nog
‘Het materiaal moet 98 procent van de tijd beschikbaar zijn. Wij
plaats voor zo’n vijftien extra scholen. ‘Dat is een bewuste
staan daarvoor: al valt de computer en het netwerk onverhoopt
beperking, we nemen graag de tijd om scholen goed te
uit, Elerna slaat toch alles op en je kunt altijd weer verder waar
begeleiden met de invoering. Goed groeien is beter dan
je gebleven was. Niets is immers zo frustrerend - ook voor de
snel groeien. Wil je meer weten, kijk dan op elerna.com
leraar - als een computer die je huiswerk opeet.’ <<
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
13
Q&A Van Michel van Ast en Patricia van Slobbe mogen De Kleppen Dicht!
‘Wat wij onze lezers toewensen, is glorieus falen’ Michel van Ast en Patricia van Slobbe werken beiden in het onderwijs, geven beiden onderwijs & ICT-trainingen en hebben samen het boek Kleppen Dicht! geschreven waarin de docent aan de hand van voorbeelden uit de dagelijkse lespraktijk stap voor stap wordt meegenomen in de wereld van de ‘activerende digitale didactiek’. En nee, nu hoef je niet meteen je mond te houden zoals de titel suggereert, maar: ‘Start de les eens met de laptopkleppen dicht en open die pas als er meerwaarde te behalen is.’ Tekst Mandy de Bruijn
Waarom kleppen dicht?
Waar komt de wens vandaan om
amplify great teaching, but it doesn’t
Michel: ‘Wat ons is opgevallen, is dat op
onderwijsinstellingen en docenten die
replace poor teaching.’ Het begint bij
veel scholen die kiezen voor onderwijs
technologie willen inzetten, te trainen?
goed onderwijs, dat is ook wat wij
met laptops of tablets, de leerlingen de
Patricia: ‘Als docent en clustermanager
bepleiten in ons boek Kleppen Dicht!’
klas binnenkomen en onmiddellijk het
probeerde ik altijd het geheim voor de
Patricia: ’Maar ik denk wel dat er nog
apparaat uit de tas halen, de klep open
beste les te ontrafelen. Een zoektocht
winst behaald kan worden in het delen
doen en volledig zijn afgeleid. Die appa-
waar veel docenten elke dag mee bezig
van best practices en het samen ontwik-
raten verstoren het contact en voegen in
zijn. Nu we steeds meer ICT gaan gebrui-
kelen van onderwijs. Dit gebeurt al wel
de les lang niet altijd wat toe. Vandaar
ken, is dat niet veranderd. De zoektocht
maar nog te weinig, denk ik.’
‘kleppen dicht’.’
naar de beste les, alleen dan waar mogelijk met ICT, duurt voort en daar
Welke docentcompetenties horen bij
Wie zijn Michel van Ast en Patricia
ondersteun ik docenten en instellingen
het onderwijs van deze eeuw?
van Slobbe?
met veel plezier bij.’
Michel: ‘ADEF (Algemeen Directeuren
Michel: ‘Ik ben docent en geef als
Michel: ‘In de tijd dat ik werkte op de
overleg Educatieve Faculteiten) heeft
zelfstandige lezingen en workshops over
Hogeschool Utrecht begon ik zelf voor-
daar een goed document voor ontwik-
onderwijs en ICT. Daarnaast adviseer,
zichtig te experimenteren met ICT in mijn
keld: de Kennisbasis ICT. Het belangrijk-
begeleid en train ik onderwijsinstellingen
lessen. Dat werd opgemerkt en resul-
ste is misschien niet eens specifieke
die ICT willen inzetten. Ook ben ik
teerde in het geven van korte demon-
kennis of vaardigheid, maar meer de
oprichter en voorzitter van The Crowd en
straties en workshops aan collega’s. Ik
houding: bij willen blijven als professional
schrijf ik voor diverse onderwijsbladen
vond het zo leuk om te doen en merkte
en -blogs.’
dat ik er goed in was, dat ik daar mijn
Patricia: ‘Ik kom uit het bedrijfsleven en
werk van heb gemaakt.’
heb in 2006 de stap gemaakt naar het
14
onderwijs waar ik werkte als docent
Zijn er volgens jullie kansen die worden
Engels, afdelingsleider en clustermanager
gemist als het gaat om onderwijs en ICT?
op een middelbare school. Ik experimen-
Michel: ‘Zo zou ik het zelf niet formule-
teerde veel met ICT en was altijd al
ren. Het recent verschenen OECD-
geïnteresseerd in het inzetten van ICT in
rapport (Organisation for Economic
de klas of schoolorganisatie. Nu geef ik
Co-operation and Development) over de
als zelfstandige trainingen en adviseer ik
inzet van ICT in het onderwijs ver-
onderwijsinstellingen.’
woordde dat mooi: ‘Technology can
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
en het lef hebben om regelmatig iets
die vooral op zoek gaan naar digitaal
nieuws te proberen. Waar het om leren
leermateriaal. Er zijn zo veel instrumen-
gaat, moet je laten zien dat je zelf ook
ten en gereedschappen (lees: apps en
leert. Wat wij de lezers van ons boek dan
toepassingen) die ondersteunen bij het
ook toewensen, is glorieus falen.’
leren. Bijvoorbeeld toepassingen om ‘even snel’ een paar vragen te stellen en
Jullie hebben het in jullie boek vooral over
te laten beantwoorden via de mobiel. Of
hoe technologie het onderwijs kan ‘onder-
leerlingen die na een werkvorm materiaal
steunen’. Waarom specifiek die term?
verzamelen op een online post-it bord.
Michel: ‘In de eerste plaats om het
Dat spreekt leerlingen op een andere
woord helpen te voorkomen. Niemand
manier aan. In Kleppen Dicht! hebben
hoeft ‘geholpen’ te worden. Maar ook
we geprobeerd ICT op die manier te
omdat de docent te allen tijde in the
benaderen en noemen we veel van dit
lead moet zijn. Wij vinden dat je het
soort concrete, relatief gemakkelijk toe
leren van een leerling niet uit handen
te passen voorbeelden.’ aan de slag kunt, waar je goede praktijk-
moet geven aan de computer. Gepersonaliseerd leren invullen als een
Veel docenten hebben het erg druk en
voorbeelden in vindt en waar je op eigen
computeralgoritme, maakt leren arm.
vinden het moeilijk om nieuwe middelen
tempo mee kunt experimenteren.’
Het kan niet zo zijn dat leren hetzelfde is
in te voeren. Hoe kunnen we technologie
Michel: ‘Het was onze ambitie een boek
als kennis of vaardigheden opdoen via
dan toch goed de klassen in krijgen?
te schrijven met een goed onderbouwd
een algoritme dat ‘adaptief’ nieuwe
Michel: ‘Een eerste reactie is misschien:
verhaal, maar wel met een concrete en
sommetjes aanbiedt.’
zoek naar manieren waarop ICT het werk
praktische insteek. Een boek waarin
Patricia: ‘Ondersteuning is heel breed.
van een docent kan verlichten. Maar we
we uiteraard ingaan op een aantal toe
Technologie kan het leren ondersteunen,
moeten ons daar niet op blindstaren.
passingen, maar vooral focussen op goed
technologie maakt het mogelijk leerlingen
Mensen die zeggen dat je met ICT direct
onderwijs, op didactiek en op active-
de aangeboden lesstof op hun eigen
veel tijd kunt besparen, moet je wantrou-
rende werkvormen. We hebben onze
wijze eigen te maken en om zich te
wen. Zeker in het begin nemen nieuwe
eigen ervaring, uit onze eigen lessen
uiten op een manier die bij hen past.
dingen veel tijd in beslag. Dat geldt ook
en uit de trainingen kunnen bundelen.’
Technologie ondersteunt leraren om
voor de inzet van ICT in het onderwijs.
leerlingen nog beter te begeleiden in hun
Het is enorm waardevol, maar je moet
Welke concrete tips en adviezen
leerproces, bij het behalen van hun doelen.’
wel de bereidheid hebben om erin te
hebben jullie tot slot nog?
investeren. Daarnaast moeten we lera-
Michel: ‘Scholen en leraren die al
Leerlingen groeien op in een kennis-
ren ook in staat stellen zichzelf daarin te
succesvol zijn in het inzetten van ICT in
samenleving die zich snel ontwikkelt.
bekwamen. Het liefst samen met andere
hun onderwijs, hebben de tijd genomen
Welke kennis en vaardigheden zijn
collega’s. In dat kader noem ik graag
en zijn rustig begonnen. Daarnaast is
hierbij nodig?
even The Crowd, een vereniging voor
het belangrijk om te zoeken naar een
Michel: ‘Leerlingen worden overspoeld
leraren die hun vak serieus nemen en
goede balans tussen didactiek en
met informatie, met prikkels. Het is
die zich graag samen ontwikkelen.’
technologie. ICT inzetten omdat het leuk
belangrijk om hen te leren daar goed
Patricia: ‘Een dag heeft maar 24 uur en
is, werkt motiverend, maar is slechts
mee om te gaan. Ze moeten leren om
er is zoveel te doen. Er moeten dus
beperkt houdbaar. Het begint met goed
hoofd- en bijzaken te onderscheiden,
keuzes worden gemaakt. Ik denk dat het
lesgeven. Experimenteer. Heb het lef om
informatie op waarheid te beoordelen en
helpt om af te spreken waar de nadruk
glorieus te falen. Laat zien dat je zelf
om te gaan met al die nieuwe media die
op ligt binnen een school. Als die ligt op
ook leert. Accepteer dat het soms fout
hen voortdurend het scherm intrekken.
het geven van het best mogelijke onder-
gaat en leer daarvan.’
Scholen mogen hier veel meer aandacht
wijs met de inzet van ICT, dan zijn het die
Patricia: ‘Elke stap is er één. We zien veel
aan besteden.’
activiteiten die prevaleren. Je kunt beter
docenten die hun eigen experimenten
datgene wat je doet goed doen dan van
bagatelliseren en denken: wat ik doe, is
alles doen, maar niets echt goed.’
vast niet interessant om te vermelden.
Jullie noemen een laptop of een tablet
Dat is een absolute misvatting. Juist
leergereedschap. Hoe zien jullie dit? Patricia: ‘Het is zonde om een mooi
Is dat de reden dat jullie het boek het
door experimenten, successen en dikke
apparaat alleen in te zetten als boek
geschreven?
bloopers te delen, wordt iedereen beter
achter glas of als digitaal werkboek. Veel
Patricia: ‘We hadden het net over de
en vaardiger in het gebruik van toepas-
interessanter is het om leerlingen te
leraren die onder druk staan… We
singen in combinatie met mooie werkvor-
leren omgaan met de diverse apparaten,
wilden een boek schrijven dat niet vol
men. In het boek en op de bijbehorende
waarmee zij in hun werkzame leven te
staat met prachtige theorieën waar je als
website www.kleppendicht.nl vind je dan
maken zullen krijgen.’
drukke leraar niet heel veel mee kunt.
ook veel praktische voorbeelden en
Michel: ‘Ik zie veel scholen en docenten
We wilden een boek waar je direct mee
authentieke verhalen.’ << COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
15
LESIDEE VOOR HET BASISONDERWIJS
Op digitale kunsttour naar het British Museum of Guggenheim Een kunstwerk kun je mooi, minder mooi of zelfs lelijk vinden. Of misschien vind je het wel knap gemaakt maar doet het je verder weinig. Feit is dat kunst aan het denken zet. Maar wat is kunst nu precies? En waar haal je interessante informatie over kunst voor in de klas? Door Suzanne de Boer
Je komt ogen te kort als je naar het door Michelango
Het begrip kunst is wellicht uit te leggen aan je groep als:
geschilderde plafond van de Sixtijnse kapel kijkt.
Kunst is een creatieve uiting van iemand die zijn gevoelens of gedachten over iets uit. Dit kan in woord of beeld zijn - denk
ROTSTEKENINGEN
aan een boek, gedicht, songtekst, schilderij, foto of film - of
De vroegste mens gebruikte al kleuren om op rotswanden af te
uitgewerkt in bepaald materiaal, zoals steen, hout of stof.
beelden wat hem bezighield. Er zijn grottekeningen gevonden
In Nederlandse musea is heel veel kunst te vinden:
van wel 15.000 jaar geleden. En uit het oude Egypte van 3300
www.museumserver.nl/soort/kunstmuseum
voor Christus zijn zelfs nog veel voorwerpen bewaard gebleven. Loop maar eens digitaal door het British Museum, daar kun je het allemaal zien: http://bit.ly/1ZLruY4 Heel lang, wel tot de middeleeuwen, stond kunst vooral in dienst van de kerk. Beeldhouwers, houtsnijders, mozaïekleggers en schilders kregen de opdracht Bijbelse voorstellingen te maken. Bezoek de Sint Pieter Basiliek in Vaticaanstad maar eens: bit.ly/1MSjMlD. Of google op afbeeldingen van de Sixtijnse kapel en bekijk de schilderingen die Michelangelo hier aanbracht. Welgestelde families in die tijd gebruikten kunst als meerdere glorie van zichzelf: zij lieten een standbeeld uit steen houwen of familieportret schilderen dat zij trots in hun woningen plaatsten, gaven opdracht tot het borduren van een enorm wandkleed met jachttaferelen of betaalden artistieke vaklieden om hun plafonds, huispilaren en muren te versieren met
Maak eens een digitale wandeling door het British Museum!
Download dit lesidee ook via
voorstellingen in diepe kleuren met accenten van bladgoud.
www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties
voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen. 16 COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
STREET ART Tegenwoordig kennen we ook maatschappijkritische kunstenaars, zoals de Britse Banksy. Hij combineert graffiti met een sjabloontechniek en maakt daamee actuele kunstwerken die politiekbewust en humoristisch van aard zijn. Denk aan een Clone Trooper die met rode verf het logo van Star Wars verandert in Stop Wars. Zijn street art is in steden over de hele wereld te vinden en op internet: Google op afbeeldingen van Banksy of zie banksy.co.uk. Zijn grootste kunstwerk was Dismaland, een zeer somber pretpark als tegenhanger van de sprookjeswereld Disneyland.
Street art van de maatschappijkritische kunstenaar Banksy.
VAN REALISME NAAR SURREALISME Toen rond 1840 de fotografie werd uitgevonden, was het voor kunstenaars niet meer zo interessant om dingen, dieren en mensen weer te geven zoals ze waren. Dat kon met een foto veel makkelijker en beter. Beeldend kunstenaars begonnen minder figuratieve (waarbij iets realistisch wordt afgebeeld) en meer abstractere werken (waarbij je voelt of ervaart wat het Foto Lucie Lang / Shutterstock.com
afgebeelde zou kunnen zijn) te maken. Het impressionisme van Monet ontstond, het expressionisme van Munch en Matisse, de abstracte kunst van Kandinsky en het surrealisme van Chagall, Miro, Magritte en Dalí. Het leidde ook tot het minimalisme, kubisme en meer uitingen van moderne kunst. Op www.kunstbus.nl/kunst vind je er talloze artikelen over.
Eén van de ‘attracties’ op Dismaland, het selfie-gat.
ZONDER MUSEUMKAARTJE! Omdat kunst iets zegt over de tijd waarin we leven en over de geschiedenis die achter ons ligt, is het belangrijk dat kunstwerken voor iedereen toegankelijk zijn. Laat je leerlingen hun favoriete museum uitkiezen op www.googleartproject.com. Daar kunnen ze digitaal zeventien musea bezoeken. Wordt het het Van Gogh Museum in Amsterdam, het Metropolitan in New York, de Hermitage in Sint-Petersburg of een van de andere veertien musea? Ze kunnen door 385 zalen lopen, 1.061 kunstwerken bekijken en alles leren over de betekenis van het werk, de bedoeling van de kunstenaar en de gebruikte materialen. Ook het Rijks- en het Dordrechts Museum kunnen ze zonder kaartje in. Via www.dordrechtsmuseum.nl/objecten en www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie kun je inzoomen tot op de verfklodders. Bekijk ook de online collectie van het wereldberoemde Guggenheim museum, met zo’n 1700 kunstwerken, waaronder deze van Marc Chagall. Laat de verbeelding maar spreken!
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
17
advertorial
Schooljudo: plezier als katalysator van skills for life Op 1 januari 2016 verlengde Infotheek haar partnerschap met Schooljudo, het grootste breedtesportprogramma van Nederland. Met dit partnerschap wordt Schooljudo o ndersteund in haar ambitie 40.000 leerlingen te bereiken middels het waarde(n)volle p rogramma, waar plezier de boventoon voert. Schooljudo en Infotheek geloven namelijk dat hoe groter het plezier, hoe langduriger het effect van de waarden ‘respect, samenwerken, discipline, beheersing, weerbaarheid en vertrouwen’ zal zijn.
Infotheek heeft in 2015 een aanzet gegeven tot het
ENTERTRAINERS
vergroten van plezier in alle lagen van de o rganisatie
Partner Infotheek hielp Schooljudo in 2015 daarom het
en zal zich daar ook in 2016 verder voor inzetten. Ook
plezier nog sterker naar buiten te brengen. Zo heten de
vervolgt de IT-hardware s pecialist haar campagne ‘Pay
judotrainers die de lessen geven voortaan ‘Entertrainers’,
IT Forward’, waardoor al haar relaties positief in aanraking
volgden zij een speciale Entertrainersdag en kregen zij
komen met het succesvolle basisschoolsportprogramma.
in de zomer een verrassingspakket thuis gestuurd. Ook wijzigde Schooljudo haar eigen communicatie, om ook
GEEN GLIMLACH, GELD TERUG
de scholen en gemeenten die Schooljudo afnemen
Schooljudo is een kant-en-klaar judoprogramma, dat
positiever te kunnen benaderen. Zo is het sturen van
twaalf weken lang plezier en kwaliteit naar de gymles en
een offerte tegenwoordig meer een ‘prijsuitreiking’,
naschoolse lessen brengt via de judosport. Het wordt
worden de matten en pakken rondgereden door ‘waarden
georganiseerd op basisscholen, veelal in samenwerking
transporteurs’ en krijgen beheerders van sporthallen -
met de betreffende gemeente, zodat een aantal scholen
die ineens wat extra materiaal te huisvesten hebben -
van een gemeente tegelijk deelneemt. Het programma is
binnenkort vooraf alvast een cadeautje ter compensatie
inclusief echte judomatten, -pakken, -diploma’s en met
van mogelijke overlast. Ook de ouders thuis merken hier
een sterke nadruk op de ontwikkeling van sociale vaardig-
wat van. Enerzijds omdat de leerlingen de judowaarden
heden, verankerd in de Schooljudo-waarden. Deze maat-
niet alleen tijdens de gymles, maar ook in de klas zelf
schappelijke functie wordt versterkt door het plezier dat
volgen, dankzij de door Infotheek verstrekte interac-
de lessen bieden, een belangrijke basiswaarde. Dat het
tieve posters. Anderzijds omdat de leerlingen met
programma gegarandeerd plezier geeft, toont ook haar
k nutselwerkjes en kleurplaten hun ouders uitnodigen
motto: Geen glimlach, geld terug.
voor de laatste les, om te demonstreren wat ze allemaal geleerd hebben. Tot slot is ook het programma voor de jongste jeugd nog sterker vanuit plezier gebouwd, die onder de noemer ‘De drakenjagers’ hun Schooljudo lessen volgen.
PAY IT FORWARD Naast de versterking van het plezier voert Schooljudo namens Infotheek de campagne ‘Pay IT Forward’ uit. Het principe van ‘pay it forward’ (uit de gelijknamige film uit 2000 met Kevin Spacey en Helen Hunt) is het doen van iets goeds voor een ander, zonder dat daar iets voor terug wordt verwacht. Dit doe je in de hoop dat deze persoon hetzelfde doet voor een ander, waardoor er een ketting
18
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
reactie ontstaat van hartverwarmende/goede daden. De campagne ‘Pay IT Forward’ is berust op dit principe, dat zowel slaat op de waarden in het Schooljudo-programma, als het hergebruiken van hardware dat Infotheek dagelijks mogelijk maakt. ‘Pay IT Forward is een overtuiging die Schooljudo en Infotheek delen en waarmee wij onze relaties hopen te inspireren’, licht Ruben Houkes toe; ex-top judoka en oprichter van Schooljudo, ‘waarbij IT de dubbele lading kent van zowel ‘iets goeds’ als letterlijk ‘Information Technologie’, als bruggetje naar de activiteiten van Infotheek.’ Infotheek is sinds 1991 actief op de ICTmarkt in Europa en stelt organisaties in staat aanzienlijk te besparen op hardware door goedkopere aanschaf, flexibele verhuur en diverse andere oplossingen, zoals werken in de cloud, wireless, maar ook installatie, beheer en onderhoud. Meer dan 6.000 bedrijven en organisaties uit overheid, onderwijs en zorg besparen zo al tot 50% op de IT-hardware. Jordy Kool, CEO: ‘Er zal altijd behoefte zijn aan besparing op IT-kosten. Infotheek helpt daarbij door naast het leveren van de nieuwste modellen, ook eerdere generaties nieuwe hardware te leveren. Die presteren vrijwel even goed als de huidige, maar duurdere modellen. Inmiddels hebben we al 25 jaar ervaring en kunnen wij
IT4KIDS
allerlei bedrijven helpen: niet alleen met b esparen maar
Het is de bedoeling om steeds meer partners van Infotheek
ook met gecompliceerde IT-uitdagingen dankzij onze vele
en Schooljudo te betrekken in de boodschap van ‘Pay IT
specialisten.’
Forward’. Stichting IT4Kids kan de afgeschreven hardware omzetten in opkoopwaarde die zij vervolgens
COFINANCIERING
kunnen schenken aan een maatschappelijk doel.
Onder ‘Pay IT Forward’ werden alle
Het zorgt niet alleen voor het ontlasten van het
relaties het afgelopen jaar verrast met
afvoeren van de apparatuur, maar als bedrijf kunt
een speciaal cadeau. Van interactieve
u ook direct een goed doel steunen! Zo kan een
posters voor scholen, judotaarten
bedrijf bijvoorbeeld met haar hardware een aantal
voor gemeenten, een zomer
Schooljudo-programma’s voor scholen in haar
verrassingspakket voor Entertrainers
omgeving financieren, aangevuld met een directe
tot de mogelijkheid een Schooljudo-
bijdrage van Infotheek zelf. ‘Vooral de samen
programma van 12 weken weg te
werking tussen Infotheek, Schooljudo en IT4Kids
geven aan een school die dat verdiend
biedt veel kansen’, aldus Jordy Kool. ‘IT4Kids kan de
heeft. Ook werd het ‘Pay IT Forward’-
hardware van scholen afvoeren, waarna men met
platform opgericht, waarmee het
hulp van Infotheek de opkoopwaarde direct kan
scholen makkelijker wordt gemaakt via crowdfunding
inzetten ten behoeve van een Schooljudo-programma. Zo
speciale wensen te financieren. Het meest bijzondere
komt de oude hardware, in plaats van dat deze wordt
aan het partnerschap is dat Infotheek per school € 1.000
vernietigd, weer ten goede van de kinderen.’ <<
cofinanciering biedt, zodat het programma voor meer scholen en gemeenten mogelijk wordt gemaakt. Een mooie boodschap die alle accountmanagers aan hun eigen klanten
Scholen die in aanmerking willen komen voor het
mogen overdragen. En in 2016 kunnen álle medewerkers van
judoprogramma worden met veel plezier verwezen
Infotheek ook letterlijk hun steentje bijdragen door één
naar www.schooljudo.nl. Bedrijven die willen helpen
dag per jaar hun werkdag te vervullen door vrijwilligers-
kinderen te ondersteunen om te sporten, kunnen een
werk. Op eigen gekozen plaatsen of binnen Schooljudo,
donatiescan uitvoeren en gebruikte hardware veilig
zodat de medewerker ook rechtstreeks kan bijdragen aan
laten afvoeren via IT4Kids. De volledige opbrengst
de kracht van het waarde(n)volle programma. Dat de ketting
van deze verkoop zal via Infotheek en IT4Kids worden
reactie daadwerkelijk in gang is gezet, blijkt uit de vele
gedoneerd aan Schooljudo. Het is daarbij voor
tekeningen en bedankjes die de Entertrainers ontvangen
bedrijven ook mogelijk om te kiezen welke school
van ‘hun leerlingen’ na afloop van Schooljudo. En de
van het programma mag gaan genieten. Kijk voor
p ositieve gedragsverandering die de docenten aan de
meer informatie op www.it4kids.nl
leerlingen merken.
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
19
‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens’ Over Scratch als programmeertaal zijn boeken vol geschreven. Maar hoe kun je dit blokjessysteem nu inzetten bij niet ICT-vakken zoals biologie en aardrijkskunde? De mogelijkheden zijn eindeloos, blijkt uit een gesprek met Joek van Montfort en Cobie van de Ven. Door Malini Witlox We kletsen al 2,5 uur en we kunnen nog uren doorpraten. Het is zoals Joek van Montfort het zegt: ‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens.’ Om maar wat voorbeelden te noemen: een quiz met Franse woordjes (Scratch als oefen machine), een weergave van de hartslag door een sensor aan je vinger te koppelen, het uitleggen van de werking van een sluis, spelling of gedichten van Shakespeare, het laten tekenen van het oude Rome bij geschiedenis. Belangrijk is dat je als docent en leerling de basis van Scratch beheerst en dat je van tevoren een plan hebt, benadrukt Cobie van de Ven. ‘Met de honderd blokjes die samen Scratch vormen, kun je alles
Joek van Montfort
Cobie van de Ven
maken. Je bent niet meer afhankelijk van papier en potlood. Maar wat je ook maakt, het is best een complex gebeuren. Je
wolken zijn namelijk ook acteurs. Het bootje krijgt het eerste
kunt niet zomaar met de pc aan de slag gaan. Doe van tevoren
commando na het startblokje van Scratch met de groene vlag.’
een brainstorm, maak een mindmap. Bedenk welke sprites je nodig hebt en welke blokken voor programmeren je gaat
VOOR IEDER VAK
gebruiken.’ Ze pakt er een animatie van een sluis bij, die ze
Scratch is veelzijdig en tamelijk onbegrensd. Van Montfort:
zelf heeft gemaakt. Door op bepaalde plekken te klikken,
‘Alle relevante dingen zijn al eens gebouwd.’ Hij gaat naar de
sluiten of openen de sluisdeuren en stijgt of daalt het water en
website van scratch.mit.edu en tikt ‘Teach me how French
kan het schip doorvaren. Zo kunnen leerlingen leren hoe een
verbs work’ in. Direct verschijnen allerlei animaties om Franse
sluis werkt. Een scheepshoorn klinkt, het schip begint te varen.
woordjes te leren. ‘Je kunt deze code ook als basis gebruiken
Ze toont via de ‘bekijk van binnen’-knop het achterliggende
en zelf woorden aanpassen of toevoegen. Dat kan handmatig,
Scratch-programma. ‘Er zitten 15 sprites in, de meeuwen en
20
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
maar je kunt ook een lijst importeren.’ Van de Ven toont een
Door op de spatiebalk te drukken, komen langzaam alle fruit-
plaatje van een meisje met een tekstballon boven haar hoofd.
soorten voorbij. ‘Handig voor op de kleuterschool. Maar je kunt
Het gaat om een quiz, waarbij steeds ja of nee geantwoord
hier iedere lijst inhangen natuurlijk, van Franse woordjes tot
moet worden. ‘Dit kun je voor ieder vak gebruiken.’ Via hard-
jaartallen.’
ware als de Makey Makey en Lego WeDo kan Scratch met de buitenwereld verbonden worden. Zo kun je het programmeer-
FLAPPY BIRD
programma koppelen aan bijvoorbeeld een hartslagmeter,
Er is waarschijnlijk geen leerling in Nederland die het spelletje
maar ook aan nabijheidssensoren, kantelsensoren, enz.
Flappy Bird niet kent. Van de Ven geeft aan dat die onder
Mogelijkheden volop dus voor bijvoorbeeld natuurkunde- en
liggende code met twee balken ook heel bruikbaar is om
biologiedocenten, die leerlingen iets willen leren over wel of
bijvoorbeeld een hartslag na te bootsen, waarbij de sprong van
niet geleidende materialen of de werking van geluid of licht.
het vogeltje de piek in de hartslag is. ‘Als je die piek dan niet op tijd ontwijkt, ga je naar het volgende stuk waarin je uitleg
VRIJE KEUZE
krijgt over de hartslag.’ Nog een demonstratie. Ze maakt een
Tot nu toe gaat het gesprek over docenten als kennisbron en
compleet nieuw project aan en tekent – in het tekenvenster van
consumerende leerlingen. Van de Ven en Montfort pleiten
Scratch, een soort Paint - zelf twee nieuwe sprites. Een blauw
echter voor het omgekeerde. Laat de leerlingen zelf vrijuit
oog met de pupil wijd open en één met een kleine pupil. Het
gaan, geef ze een vrije keuze om met Scratch te verwerken wat
ene oog krijgt een donkere achtergrond, het andere een lichte.
ze bij een bepaald vak geleerd hebben. Stel, er is les gegeven
De instructies op code: vervang achtergrond van dag 1 naar
over de Romeinse geschiedenis. Dan kunnen de leerlingen een
nacht 1. Zeg ‘het is dag, mijn pupil wordt klein’, druk op de
Romeins badhuis namaken, een tekening van het oude Rome,
spatiebalk om verder te gaan. ‘Zo kun je de werking van het
maar ook geluid of beeld produceren. ‘Door zo bezig te zijn,
licht op het oog demonstreren. Maar je kunt ook je leerlingen
zijn leerlingen zich er ook van bewust wat ze nog niet geleerd
dit laten bouwen.’ Wat ze eigenlijk wil zeggen: door Scratch
hebben, is mijn ervaring’, aldus Van de Ven. ‘Ze hebben bij
wordt het uitingspalet vergroot met geluid, beweging en inter
biologie iets geleerd over celdeling, laat ze bijvoorbeeld tekenen
activiteit. Het vergt wel een andere beoordelingsmethode van
hoe een cel eruitziet. Met Scratch kunnen zowel docenten als
docenten en scholen. Bij een regulier proefwerk (zeker meer-
leerlingen ook heel goed uitleggen hoe spieren werken, je kunt
keuze) is iets goed of fout, bij Scratch is het moeilijk te beoor-
de bewegingen nabootsen. Of laat je leerlingen ergens op
delen of iets een 6 of een 7 waard is. Van de Ven: ‘Dat hoeft
klikken en stel de vraag hoe dat lichaamsdeel heet.’
toch ook helemaal niet! Waarom willen we overal cijfertjes aan hangen. Het gaat erom dat de leerlingen vooruitgaan. Vroeger
SHAKESPEARE EN DE BÉZIERCURVE
hadden we de beitel en de steen en het kleitablet, daarna pen
Op de website van scratch.mit.edu staat bijvoorbeeld het al
en papier en de boekdrukkunst. Nu hebben we digitale middelen
bijna 12.000 keer bekeken Go Muscles Go, een schitterend
met beeld en geluid, maar we beoordelen nog steeds op de
visueel project over de werking van het menselijk lichaam.
oude manier.’ <<
Meer inspiratie nodig? Docenten Engels kunnen een figuurtje dat lijkt op Shakespeare gedichten laten opvoeren, muziek docenten kunnen Scratch gebruiken om een muziekband na te
Cobie van de Ven is iCoach van het Digitaal Laboratorium
bouwen. Wiskundedocent? Laat de leerlingen bijvoorbeeld de
en geeft cursussen Animeren, Programmeren en Mediawijsheid
Béziercurve namaken, een tekentechniek waarbij je een lijn die
voor leerlingen, leerkrachten en ouders. Joek van Montfort
recht is uit kunt trekken tot een kromme lijn. Van Montfort
is een wiskundige, begaan met Nederlands informatica
demonstreert hoe eenvoudig je een lijst met data kunt aan
onderwijs. Eenvoudige middelen als Scratch en CSunplugged
maken en invoeren in Scratch. De welbekende kat (te vervangen
zijn zijn favoriete gereedschap.
door ieder figuur) vraagt aan kinderen wat hun favoriete fruit is.
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
21
Maakt Google lui? En kun je ICT ook verkeerd inzetten?
Neurowetenschapper Harold Bekkering geeft inzicht in De lerende mens Modern onderwijs is nauw verweven met ICT. Er zijn scholen die hun hele onderwijs inrichten rond de computer of tablet. Harold Bekkering en Jurjen van der Helden, neurowetenschappers aan de Radboud Universiteit, schreven het boek De lerende mens, met daarin wetenschappelijke inzichten over het lerende brein. Het gebruik van ICT wordt in het boek gekoppeld aan effectiviteit en haalbaarheid van leren. Wat is er positief aan het gebruik van ICT en wat kan er misgaan? COS sprak met Harold Bekkering. Tekst Marguerite Irrgang
Wat voegt dit boek toe aan het onderwijs?
ICT als aanmoediging- en motivatiemiddel?
‘We beschrijven wetenschappelijke bevindingen waarvan we
‘Als een leerling al maanden op AVI2 zit en opeens AVI3
denken dat ze bruikbaar zijn bij het lesgeven. Wij denken dat
aankan, dan kan een ICT-programma daar een motiverend
de leraar meer kan leren over het lerende brein. Sociale inter-
signaal aan koppelen, door bijvoorbeeld meer lettertypes
actie, rekenen en taal zijn onderwerpen die we bespreken. Elk
aan te bieden bij de volgende leesopgave. Of de leerling
hoofdstuk sluiten we af met een paragraaf over de mogelijk
mag dan online een mooie opdracht maken. Dit werkt moti-
heden van ICT in het onderwijs. We laten zien op
verend, maar is niet zaligmakend. Leren
welke manier ICT de docent kan ondersteunen
blijft vooral een sociale aangelegenheid.
bij het verrijken van de kennis van leerlingen.’
Het is belangrijk dat de docent in zijn functie als gids iets met de digitale gege-
ICT als hulpmiddel, met de docent die de touwtjes in handen houdt?
vens doet. Dat er feedback wordt gegeven.
‘Inderdaad. De leraar is degene die de leiding
boek gaat over het bevorderen en aan-
heeft en leerlingen motiveert. ICT kan bijvoor-
moedigen van leerlingen. Uit onderzoek is
beeld een goed hulpmiddel zijn bij het naar
al vaak gebleken dat straffen en belonen
voren halen van het niveau van de leerling. Een
los van de taak niet echt werkt. Je onthoudt
docent kan door middel van ICT heel snel zien
niet hoe je de beloning hebt gekregen,
hoe een leerling ervoor staat op een bepaald
bijvoorbeeld wat je hebt geleerd bij het
gebied. Vooral het individuele niveau van
maken van een tekening, maar wel dat je
kinderen is moeilijk te monitoren met dertig
de beloning, een diploma of oorkonde,
leerlingen. Daar kan ICT prima bij helpen. De
hebt gekregen. Kinderen houden dan op
docent krijgt sneller antwoord op de vraag waar het inhoudelijk nog aan schort. En de
Dat er interactie is. Een deel van ons
Foto Nadine Maas
leraar kan online ook zien op wat voor manier
22
met het onderzoeken van de leerstof en gaan bedenken hoe ze weer een beloning kunnen krijgen. Op dit moment staan
een kind werkt. Als een leerling altijd toetsen of oefeningen
beloningen nog centraal in het onderwijs. Dit heeft goede
maakt waarbij negentig procent van de vragen goed wordt
leereffecten op de korte termijn, maar verstoort het rijker
beantwoord, dan heeft juist deze leerling een uitdaging nodig
maken van de geest op langere termijn. We hopen dat
om zijn of haar kennis te verrijken. Een docent kan de leerling
docenten automatische leergierigheid en intrinsieke
daarbij begeleiden.’
m otivatie vaker aanboren.’
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
Foto Human Touch Photography
Wat is de juiste combi van sociale interactie en ICT?
Het onderwerp van zijn spreekbeurt was Turkije. In plaats
‘Mensen leren veel van het nadoen van een ander. En we
daarvan had hij Turkse koekjes gebakken. In dit geval werkte
leren ook van de mening van een ander. Dat leert de tablet
het hulpmiddel juist het effect van leren tegen. Het gaat bij dit
je niet. Een tablet biedt de docent wel grote voordelen. Door
soort opdrachten toch om het verzamelen van informatie en
efficiënt gebruik te maken van het huidige niveau van de
het leren over een bepaald onderwerp?’
leerling kan de docent meer tijd besteden aan de individuele
behoefte aan klassikale instructie en daardoor is er meer tijd
Sommigen beweren dat leerlingen lui worden door bijvoorbeeld Google. Hoe ziet u dat als neurowetenschapper?
voor individuele feedback. Juist in dit soort onderwijs is de
‘Ik zie Google meer als een verlengde van ons geheugen.
rol van de leraar nog belangrijker. De docent blijft de gids en
Google is een handig middel als we al basiskennis hebben. In
moet zorgen voor een goed functionerende klas waarin
ons boek bespreken we het zogenaamde model van de wereld.
kinderen zich veilig voelen en gemotiveerd leren. Dat blijft
Ieder mens heeft een eigen model van de wereld opgebouwd
het allerbelangrijkste.’
op grond van ervaringen en feitenkennis. Leren is het uitbreiden
competenties van de leerling. Zo ontstaat er een duidelijker inzicht in het leerproces van de leerling. Er is dan ook minder
van het huidige model van de wereld. Google kan je helpen
Kan ICT ook verkeerd worden ingezet?
om nieuwe inzichten te verkrijgen. Stel een leerling is in een
‘Dat kan inderdaad. Op dit moment moeten kinderen van groep
tropisch land geweest en snapt wat het betekent als het
5 en 6 vaak een PowerPoint maken als ze een spreekbeurt
veertig graden Celsius is. Met Google kunnen ze ontdekken
geven. De leerlingen krijgen geen les in het programma en dus
welke landen er zijn rond de evenaar waar het veertig graden
zitten ouders thuis samen met hun kind spreekbeurten te
is. Zo kun je veel leren. Zeker als je de gegevens ook nog in
maken in PowerPoint. Het gaat hier helemaal niet meer om het
een context kunt plaatsen.’
zelf ontdekken en leren. Een jongetje had zelfs een keer een punt aftrek gekregen, omdat hij geen PowerPoint had gemaakt.
www.boomtestuitgevers.nl
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
23
In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl
How to… Google Maps Maar dan net even anders! Wie heeft er nog nooit met Google Maps gewerkt? Het is al bijna niet meer voor te stellen dat we met een stratenboek of wegenkaart onze routes probeerden te bepalen. Printten we eerst nog de routes uit, tegenwoordig word je op je smartphone door het verkeer naar je bestemming geloodst. Bovendien kun je met Street View de bestemming van je reis al perfect verkennen en je parkeerplaats al uitkiezen. In deze How to… bekijken we andere mogelijkheden van Google Maps, want wist je dat je er ook spellen mee kunt spelen en dat het heel grappige en leerzame mogelijkheden herbergt? Door Henk Botter
GOOGLE MAPS PAC MAN
GEOGUESSR
Op 1 april 2015 kon je voor één dag het kaartbeeld van Google
Een fraai spel dat je bij aardrijkskunde kunt gebruiken, is GeoGuessr
Maps veranderen in een Pac Man-speelveld. Geen grapje! Diverse
(geoguessr.com). De omschrijving ‘From the most desolate roads
dagbladen besteedden er een artikel aan, bijvoorbeeld de
in Australia to the busy, bustling streets of New York City’ is
Volkskrant: bit.ly/1IYolQf. Een filmpje laat nog even zien wat de
veelzeggend. Je kunt als speler alleen spelen (anoniem) of tegen
mogelijkheden waren, youtu.be/GcaN_g8aUa0. We zijn benieuwd
iemand die je uitdaagt (inloggen is vereist). Je kunt je laten
wat er op 1 april 2016 mogelijk is.
verrassen door vijf willekeurige Street View-locaties of als je naar beneden scrollt, kiezen uit landen als Rusland, Argentinië, Japan
24
SCHAAPJES TELLEN
en Nederland of uit enkele steden of beroemde locaties. We
Een andere grappige toepassing is googlesheepview.com. Op deze
kiezen Nederland als Single Player en krijgen een willekeurige
site staan tientallen schermafdrukken vanuit Google Maps waarop
straat ergens in Nederland te zien. Je kunt met de bekende
schapen te zien zijn. Je ziet
Street View-opties 360 graden rondkijken en je in de straat
Schotse en Texelse schapen,
verplaatsen. Rechtsonder in het scherm is een deel van de kaart
maar ook Portugese, Nieuw-
van Nederland afgebeeld met daaronder een Make guess-knop.
Zeelandse en Noorse scha-
Natuurlijk kun je het straatnaambordje opzoeken
pen. Onder de menuknop
en in een ander tabblad dit adres opzoeken in
Submit wordt uitgelegd hoe
Google Maps, maar je kunt ook een gokje
je zelf een Street View-scherm
wagen. We klikken op de kaart van Nederland
met schapen kunt toevoegen.
waardoor er een oranje markering wordt
De Nederlanders ‘Ding en
geplaatst. Op basis van de hemelsbrede
Mike’ zijn dit project in 2015
afstand tussen jouw gok en de echte locatie
begonnen. Als ze in de trein
krijg je een aantal punten toege
zaten, zagen ze voortdurend
wezen. Hoe dichter bij de locatie,
schapen in de weilanden. En
hoe meer punten. Zo speel je vijf
omdat 2015 het jaar van het
ronden waarbij je de ene keer
schaap was, was hun idee
ergens in de polder in Noord-
snel geboren. We vinden in
Holland staat, een andere keer in
onze omgeving een weiland
een wijk met oranje vlaggetjes in
met schapen en vullen het online-formulier in. De link naar ‘onze
verband met voetbal en een derde
Sheep View’ is bit.ly/1NX7BJB.
keer op een landweggetje in Twente.
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl Nadat je zo’n vijf keer een kleine of grote gok hebt gewaagd, zie je je score waarbij op de kaart met witte vlaggetjes in zwarte bolletjes de juiste locaties zijn aangegeven en met oranje markers de door jou gekozen locaties. Je kunt op dezelfde kaart nog een keer spelen of een andere proberen. Door in te loggen, kun je ook achteraf zien welke spellen je hebt gespeeld. Via geoguessr.com/retro kun je ook de eerste versie van dit spel nog spelen. Het principe is hetzelfde, alleen de lay-out is wat anders.
JE EIGEN GAME IN DE KLAS
je een steen en met de rechter maak
Met GeoSettr kun je een eigen GeoGuessr-game opzetten. Via
je dat ongedaan; spatiebalk + slepen
geosettr.com plaats je je ‘pegman’ (het Street View-mannetje) in
is draaien van de hele bouwplaat;
het rechterdeel van het scherm op een straat ergens ter wereld.
met de pijltjestoetsen draai je de
Rechts zie je het bijbehorende beeld in Street View. Door te klikken
steen; met je muiswiel zoom je in en
op Set round 1 leg je dit beeld vast. Geheel rechts in het scherm
uit en met Control + z maak je stap
wordt de straat, nummer, postcode en plaats weergegeven van
voor stap ongedaan wat je hebt
elke locatie. Na de vijfde ronde wordt de URL getoond. Deze link is
gebouwd. Zo kun je een bouwwerk
in een Wordbestand ruim acht regels lang, die deel je zo niet met
in elkaar zetten en dat publiceren.
je leerlingen... Handig is het om deze link via bijvoorbeeld bitly.com
We gaan terug naar het beginscherm en klikken op Ontdek alle
te verkorten en dan te
gebouwen. Als we inzoomen op de Herengracht in Amsterdam zien
delen. Een speler kan
we een grote hoeveelheid icoontjes. Door verder in te zoomen zien
met deze link het spel
we dat er allerlei huizen zijn gebouwd en dat er zeilschepen door
spelen en kijken of
de grachten varen! Om echt te leren bouwen, klikken we op Build
het lukt om de virtu-
Academy in het beginscherm. We lezen: ‘Hier begint je training
ele tegenstander te
voor meesterbouwer! Je gaat van start met de basiskennis en
verslaan. Zo zou je je
wordt dan uitgedaagd met diverse bouwwerken op verschillende
leerlingen tijdens een
locaties. Voordat je het weet, ben je je eigen magische wereld aan
les geschiedenis
het maken.’ De nu volgende instructie werkt perfect: bovenin het
diverse locaties die
scherm krijg je een uitleg van de meesterbouwer Vitruvius met een
iets te maken hebben
tekening. Dit voer je uit en als dat gelukt is, verschijnt een grote
met de Romeinen
gele V op het scherm. Zo kun je stap voor stap leren bouwen en
kunnen laten opzoeken. Via bit.ly/1ltkPCK kunnen zo het
meesterbouwer worden. Als uitsmijter nemen we nog even een
Colosseum, de Muur van Hadrianus en het theater Castellum
kijkje in Billund, de plaats waar LEGO groot is geworden. Uiteraard
in Alphen aan den Rijn worden bekeken.
staat daar het grote merklogo op de startbaan van het vliegveld.
GOOGLE MAPS EN LEGO
EASTER EGGS
Via buildwithchrome.com kun je virtueel bouwen met LEGO in
Op internet kun je verschillende grapjes (Easter Eggs = paaseieren)
Google Maps. De startpagina heeft drie onderdelen: Bouw iets
vinden die Google heeft gemaakt met en in Google Maps. Als je
geweldigs (Begin met bouwen), Verbeter je vaardigheden (Build
bijvoorbeeld als zoekopdracht Loch Ness intypt, komt er keurig
Academy) en Ontdek alle gebouwen (Betreed de bouwwereld). We
een markering in het bekende meer te staan, maar tegelijkertijd
klikken eerst op Ontdek alle gebouwen. We krijgen een Google
is het Street View-mannetje veranderd in een groen monstertje.
Maps-kaart van West-Europa te zien. Links kunnen we in- en
Als je de Police Box in Earls Court in Londen aanklikt met je
uitzoomen, onderin staan vijf icoontjes en daaronder zijn diverse
Street View-mannetje, zie je een wel heel bijzondere binnenkant...
LEGO-bouwwerken afgebeeld. Dit wordt de lade genoemd. Rechts
Via Wikipedia zijn er zo nog veel meer, werkende en niet meer
boven in staat: bouwwerk. Daar klikken we op. Er wordt ingezoomd
werkende, grapjes te vinden: bit.ly/1PuwCuM! <<
op een locatie bij Hoofddorp waardoor de ondergrond verandert in een LEGO-bouwplaat. Onderin het scherm staat: Niemand heeft hier al iets gebouwd. Je kunt dus aan het werk! We klikken daarom op de groene knop Aan de slag met bouwen. We klikken in het grote scherm op de bouwplaat en krijgen nu de beschikking over een voorraad rode bouwstenen. Je krijgt echter ook de mededeling dat je moet inloggen om je bouwwerk te kunnen publiceren. We kiezen ervoor om eerst te bouwen. We kunnen nu stenen plaatsen op de bouwplaat, maar het is slim om eerst goed de instructies onderin het scherm bij Tips te lezen. Met je linkermuisknop plaats
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
25
Lessen trekken uit Innovatie Impuls Onderwijs
‘Het is tijd dat ook leraren gaan personaliseren en hun eigen leerarrangementen opstellen’ Kundige en enthousiaste onderwijsvernieuwers zochten via het platform Innovatie Impuls Onderwijs (IIO) de afgelopen jaren naar manieren om het onderwijs slimmer en beter te organiseren. Veel scholen zijn de afgelopen vijf jaar door Kennisland en CAOP (in opdracht van het ministerie van OCW) betrokken bij de IIO: zonder draagvlak vanuit de praktijk immers geen echte duurzame innovatie. Tekst Erik Ouwerkerk Vanaf 2010 experimenteerden 150 scholen met vijf innovaties.
De Beurs: ‘Gepersonaliseerd leren staat hoog op de agenda
Eén van die onderwijsvernieuwingen is E-klas & PAL (Persoonlijke
maar het is tijd dat ook leraren gaan personaliseren en hun
Assistent Leraar) -student. Bètadocenten ontwierpen hierbij
eigen leerarrangementen opstellen. We staan pas aan het
modules bestaande uit een elektronische leeromgeving gevuld
begin en de mogelijkheden zullen alleen maar groeien.’
met studiewijzers, (zelf)toetsen en interactief digitaal lesmateriaal. De deelnemende leraren werden onder begeleiding vertrouwd
FILMSTUDIO
gemaakt met werken in een digitale ruimte en leerden e-lessen
Niet alleen docenten, ook oudere leerlingen kunnen onderwijzen.
maken. De PAL zorgde voor taakverlichting. Floral van Golen is
Rola Hulsbergen is oud-rector van het Aloysius College in Den
bètacoördinator op de Oscar Romero-school in Hoorn en zette
Haag en was een van de initiatiefnemers van de instructie
digitaal onderwijs in voor een module over het zenuwstelsel. Hij is
filmpjes Leerlingen voor Leerlingen. Ze draagt de lessen zelfs
enthousiast over het gebruik van digitale middelen en methoden
na het bekijken en beoordelen van zo’n 2.500 instructielessen
maar heeft een kanttekening: ‘Zelfgemaakte e-modules zijn vaak
nog steeds enthousiast uit. ‘Kijk maar eens op lvoorl.nl, daar
interactiever en uitdagender dan het digitaal lesmateriaal van
staat een filmpje over fotosynthese. Een biologieleraar zei dat
uitgevers. Veel docenten maken daarom eigen lesmateriaal,
hij het nog nooit iemand zo helder heeft zien uitleggen.’ De
terwijl ze daar eigenlijk geen tijd voor hebben. Het lesmateriaal
introductie van het project verliep niet vlekkeloos, volgens
is nog altijd primair de taak van uitgeverijen, vind ik.’
Hulsbergen, maar daar zijn lessen uit getrokken. ‘Denk aan de organisatie’, adviseert ze. ‘Op scholen verlopen veel zaken
WIKIWIJS
ad-hoc. De ene keer ontbreekt er een videocamera, een
Cor de Beurs was als bovenschools projectleider betrokken en
andere keer zijn de spullen in gebruik.’ Op het Alfrink College
begrijpt de kanttekening van Van Golen. ‘Docenten moeten niet
in Zoetermeer hebben ze daar geen last meer van, zij hebben
zelf vanaf ‘scratch’ willen ontwikkelen, maar het is wel belangrijk
inmiddels een filmstudio ingericht. ‘En schaf dan liever twee
dat ze bestaand materiaal voor hun eigen doelgroepen kunnen
goede camera’s aan dan vijftien goedkope, want naar een
arrangeren en aanpassen. Is dat eenmaal gemaakt, dan kan
instructie met slecht geluid luistert niemand graag’, aldus
het aanbod steeds meer verfijnd worden en groeien. Stapje
Steven Koelewijn, docent biologie en ICT-coördinator, en
voor stapje bouwen we zo aan een groot bestand van materiaal
Corné de Jongh, docent Duits op deze laptopschool.
op Wikiwijs waar heel Nederland uit kan putten. Al het ontwikkelde
26
lesmateriaal van E-klas & PAL is inmiddels vrij beschikbaar
EIGEN UITGEVERIJ
op Wikiwijs en hetzelfde geldt sinds kort voor de meeste
Koelewijn en De Jongh lopen graag voorop met ICT. Bij de
stercollecties van VO-content.’ En dat is de toekomst volgens
Jongh werken de leerlingen al jarenlang op zelf ontwikkelde
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
‘Zelfgemaakte e-modules zijn vaak interactiever en uitdagender dan het digitaal lesmateriaal van uitgevers.’
digitale content in Word, met daarin ook alle films die door
INNOVATIEBRIGADE
de bovenbouwleerlingen zijn gemaakt. Koelewijn en zijn
De IIO is inmiddels onderzocht, geëvalueerd en afgerond. Een
leerlingen werken met Elerna, een geavanceerd online leer-
grote groep docenten, waaronder Koelewijn en De Jongh, is
platform (zie pagina 12-13). De biologiedocent kan er via
inmiddels innovatiebrigadier geworden. Zij verspreiden hun
een handig overzicht precies zien hoe en of zijn leerlingen
ervaring en geven ICT-toepassingsadviezen aan zowel first
hun huiswerk hebben gemaakt. ‘Dat wilde ik nog even laten
adapters als geïnteresseerde digibeten. Koelewijn besluit
zien, mooi hè?’, zegt hij met zichtbaar plezier terwijl hij zijn
enthousiast: ‘Ik vertel graag nog veel meer over de autocue
macbook weer dichtklapt. Op dezelfde leeromgeving plaatst
van Esayprompt, het editen met Finalcutpro en de geheimen
hij ook de filmpjes die de laatste jaren voor Leerlingen voor
van een succesvolle video, maar voor de eerste stappen
Leerlingen zijn gemaakt, maar de scholieren zien ze vervol-
ga je het beste eerst naar www.innovatieimpulsonderwijs.nl/
gens opvallend genoeg via YouTube. ‘Helaas duurde het vaak
aan-de-slag/de-innovatiebrigade.’
zo lang om in HD-kwaliteit te uploaden, dat ik maar een kanaal ben begonnen voor de lessen: Beeldbank bio. Ik heb daar een account opgericht voor de hele school, met daar
KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP:
onder weer een subkanaal voor iedere sectie. Op het Alfrink
eklassen.wikiwijs.nl
zijn Corné en ik begonnen met Duits en Biologie. Vorig
innovatieimpulsonderwijs.nl
schooljaar hebben we met Geschiedenis en Scheikunde
vo-content.nl
filmpjes gemaakt en dit jaar gaan we Nederlands en Muziek
lvoorl.wikiwijs.nl
voorzien. De digitale middelen maken het mogelijk om als
Beeldbank Bio: youtube.com/user/KanaalAlfrink
sectie je eigen uitgeverij te zijn.’
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
27
Wie wil zijn leerlingen meer laten bewegen in de klas?
DEK ONT ND EGE BEW EN LER KOM EN ONTDEK ALLE HARD- EN SOFTWARE OPLOSSINGEN DIE BEANTWOORDEN AAN DE NODEN VAN HET HEDENDAAGS ONDERWIJS IPON - JAARBEURS UTRECHT 3 EN 4 FEBRUARI - STAND D034
MAA K KENN IS MET iMOLEAR N VOOR MEER INFO
i3-Distribution neDerlanD | Duwboot 91 - 3991 CG Houten | Nederland T +31 (0)30 63 79 387 | info@i3-distribution.nl | www.i3-distribution.nl i3-Distribution belGie | Nijverheidslaan 60 - 8540 Deerlijk | België T +32 (0)56 313 415 | info@i3-distribution.be | www.i3-distribution.be