COS maart 2016 by EDG Media

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

ZIGGO DOME VOOR ÉÉN DAG MEGADOJO

1024 KINDEREN LEREN PROGRAMMEREN De Infinity De tablet die open kan

‘Knopjesfreak’ Ralph Crützen over computervrees, lampjes in je kleding en meldpunt Help: Mijn docent is digibeet Jaargang 33 | Nummer 76 | Maart Februari 2016 2016

Interessante twitterberichten geselecteerd

tweetscoop André Slegers & Michelle Clement | KEii info@keii.nl | @keiionder wijs

4 6

Frank Verwater @Frank_Verwater 17-02-16 08:04 #MinorKLM Waarom computational thinking belangrijk is in de 21e eeuw? Lees interview met hoogleraar Han v.d. Maas. kn.nu/fiwd6

Terrabilis @Terrabilis 15-02-16 16:15 Happy to present you @Terrabilis, the free video game that help to understand our World. #education @Edudemic pic.twitter.com/TPIyMb1mQO

Ashwin Brouwer @ashwinbrouwer 17-02-16 08:24 Maak snel en gemakkelijk interactieve #videolessen met @zaption. Voeg tot 6 vragen toe aan video’s. Voorbeeld: zapt.io/t536v384

Karin Donkers @kardonsch 16-02-16 20:25 15 dingen die elke leraar uit zou moeten (mogen) proberen dit jaar. #onderwijs pic.twitter.com/Kk5bFI1YUt

Kleutersdigitaal @Kleutersdigi 17-02-16 06:45 Oefen woordenschat met de app Zoek & Vind winter. Zoek de dieren in de zoekplaat of verstop ze juist zelf. Een... fb.me/2fieG0GOQ

Henk Jan Dulon Barre @HJDB 17-02-16 09:04 Waarom blijven we gamen? Social proof & flow verklaard via @Chrisvdberg frankwatching.com/archive/2016/0…

Blippar Education @BlipparEDU 17-02-16 08:30 Bring Your Lessons To Life w/ Our NEW #Education Blipps | bit.ly/1Q2igUD | #edtech #edapp pic.twitter.com/Nu6iGKoPll

Volg ook @ Cosonline op t wit ter

COS COS JAARGANG JAARGANG 3333 NUMMER NUMMER 7 07 – 2016 – 2016

14 16

Inhoud 4 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

5 Sn@ppen!

6 Ziggo Dome voor één dag MegaDojo 1024 kinderen leren programmeren

8 De Infinity

Modulaire tablet die leerlingen zelf uit elkaar kunnen halen

12 Stappenplan omgaan met sexting

Handige, educatieve apps gespot

‘Élke school heeft ermee te maken’

14 Leesvink helpt bij herinrichting bieb

Digitalisering biedt kansen voor leesonderwijs

16 Lesidee voortgezet onderwijs

It’s movietime!

18 Informaticadocent Ralph Crützen

‘Sommige docenten missen basale kennis van Windows’

20 Q&A met Dustin Dijkstra

‘Met ICT de wereld van buiten naar binnen halen’

22 How to - GoSoapBox

Krijg inzicht in wat de leerlingen hebben opgestoken

24 Bongobos

Online plezier op een verantwoorde manier

26 Vier feest met Kikker!

App voor peuters en kleuters

27 Lesidee voor het basisonderwijs

14 t/m 18 maart 2016: Week van het geld!

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Harry Dubois, Tialda Hoogeveen, Marguerite Irrgang, Jannie Kroes, Esmee Roetman, André Slegers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl

Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Vormgeving Tom Venema Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties?

De uil als bewaker Bewakingscamera’s zijn nooit mooi vormgegeven, maar deze is wel heel erg ‘cute’. Ulo is een bewakings camera in de vorm van een kleine

Mail cos@edg.nl

uil. In stand-by modus hoeft de uil een week lang niet opgeladen te worden. Zet je live-streaming

Onder redactie van Harry Dubois

aan, dan moet de uil na twee dagen weer aan het stroom gelegd worden. Je kunt de uil ook op afstand bedienen via een app op

Samen boodschappenlijstjes maken Een paar jaar geleden was ik op bezoek bij een vriendin. Daar

je mobiel. Het is een Kickstarter-project en klaarblijkelijk is het aangeslagen: er zit al 1,6 miljoen in de pot. kickstarter.com/projects/vivienmuller/ulo

hing aan de kamerdeur een lijstje met boodschappen. ‘Grappig’, zei ik. ‘Ja, zo maakten we die lijstjes vroeger’, was de reactie van mijn gastvrouw. Ze bleken een gezamenlijke boodschappenlijst te onderhouden via het programma Wunderlist: een online to-do-

Maak je woord cloud met Chrome

programma. Het van oorsprong

Gebruik je vaak Chrome

Duitse programma is vorig jaar

als browser, dan weet je

overgenomen door Microsoft.

waarschijnlijk wel dat er

Het is een zeer simpele maar

veel applicaties zijn die je

krachtige tool omdat je lijstjes

kunt installeren. Een

kunt delen, en het werkt op

voorbeeld is Drive Word

Windows, Mac, iOS, Android

Cloud: je kunt dan recht-

én Windows Phone. Daar komt

streeks vanaf je Google

bij dat je Wunderlist als add-on

Drive een woord cloud

kunt toevoegen aan Outlook.

maken. Je vindt de exten-

Meer info: wunderlist.com

sie in de Google Store: bit.ly/drivewordcloud

Je eigen mediaspeler KodiTV heeft al meer dan 90.000 volgers. Dit is een gratis en open source mediaspeler beschikbaar voor allerlei soorten besturingssystemen. Kodi, het vroegere XBMC, kan geïnstalleerd worden op Windows, Mac,

Upgrade je iPhone naar 128GB

Je moet er helaas wel even voor naar

Linux en zelfs op de Raspberry Pi. Vooral die laatste is een goedkope

China, maar dan heb je ook wat: je

oplossing die ook nog eens

kunt je iPhone upgraden van 16GB

heel goed werkt, zeker in

naar 128GB. In het filmpje is te zien

combinatie met een externe

hoe snel deze Chinezen dat kunstje

opslag. Voor Kodi zijn apps

voor elkaar krijgen. Voordat je nu

beschikbaar die werken als

gelijk in het vliegtuig stapt, moet je

een afstandsbediening.

wel bedenken dat je je garantie kwijt

Daarnaast kun je add-ons op

bent als je de upgrade uitvoert.

de Kodi installeren. Denk daarbij aan Uitzending Gemist, YouTube of

bit.ly/16gbnaar128gb

Vimeo. Zoek je dus een goedkope mediaspeler, dan is Kodi mét de Pi een prachtige combinatie. Meer info: kodi.tv/about

Polaroid 3D-printer 7 keer USB 3.0

Sommige scholen werken al fanatiek met een echte 3D-printer. Het is soms lastig om alle instellingen van zo’n printer gelijk goed te zetten en

Een USB 3.0 hub met maar liefst 7

daar heeft juist deze printer iets op gevonden: er zijn maar 10 instel-

sloten: de Icy-Box. De hub heeft een

lingen! Polaroid liet deze printer zien tijdens de grote CES 2016 beurs

aluminium behuizing met 7 USB-poorten

die in januari werd gehouden.

waar je smartphones en tablets aan

De printer heeft allerlei slimmig

kunt hangen. Wat zo bijzonder is, is dat

heidjes in zich. Zo kan hij precies

er aan de bovenzijde drie knopjes zitten.

uitrekenen hoe lang het printen

Je kunt daarmee USB-aansluitingen ‘veilig’ ontkoppelen.

gaat duren. De prijs van deze printer ligt rond de 2.200 dollar.

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Sn@ppen! Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs

Buba rewarding app Deze gratis app is bedoeld om kinderen te belonen voor gewenst gedrag. Je kunt taken opnemen in de weekplanning van kinderen en hier beloningspunten aan koppelen. Via de app kan een aantal iOS devices met behulp van wifi of Bluetooth aan elkaar gekoppeld worden, waardoor op meerdere devices de tussenstand te zien is. Het idee van de Buba rewarding app is dat een kind taken krijgt toegewezen en met het voltooien van de taken een aantal punten kan verdienen. Deze punten zijn in de app in te wisselen voor beloningen (die je zelf kunt invoeren). Oorspronkelijk is de app ontwikkeld voor gebruik in gezinssituaties, daarom wordt er ook gesproken over zoon/dochter en vader/ moeder. Echter, doordat je zelf namen kunt invoeren, kun je dit vervangen door leerkracht en de naam van de leerlingen. De voorgeprogrammeerde taken zijn ook gericht op gezinsactiviteiten maar door zelf taken in te voeren kun je het in je eigen taal en met eigen inhoud vullen. Ditzelfde geldt voor de beloningen. De reeds ingevoerde beloningen zijn namelijk niet geschikt voor

Storytel

het onderwijs, maar ook deze zijn makkelijk te vervangen door

Wat Spotify is voor muziek zou je Storytel voor luister-

de door jou gekozen beloningen. Het mooie aan deze app is

boeken kunnen noemen. Storytel is een uitgebreide bibliotheek

dat de leerling overzicht heeft over zijn taken en beloningen.

met Engelse en Nederlandse ingesproken boeken. Er zijn

Zowel iPads als iPhones kunnen gekoppeld worden.

verschillende categorieën, zoals: kinderen, young adult, geschiedenis en biografieën. Ook recente uitgaven zijn te vinden op Storytel. Storytel kan als extra aanvulling dienen in het onderwijs. Deze app kan worden ingezet voor kinderen die

Lino it

moeite hebben met lezen. Via deze app kunnen zij het boek

Geeltjes plakken, maar dan digitaal. Dat kan met

laten voorlezen en zelf meelezen, waardoor het leesplezier kan

behulp van deze app. Je kunt je gratis registeren via Lino it.

worden bevorderd. Het is mogelijk om via de app het voorlees-

Met deze app kun je een canvas klaarzetten voor tijdens jouw

tempo aan te passen naar eigen

les. De link van het door jou ontworpen canvas kan op verschil-

voorkeur. Je kunt ook aantekeningen

lende manieren gedeeld worden met de leerlingen. Wanneer de

maken bij het verhaal of markeringen

leerlingen de Lino it app hebben geïnstalleerd op hun tablet of

plaatsen. Erg handig bij het voor

mobiel, kunnen ze een bijdrage leveren aan het canvas. Zo kun

bereiden van een boekbespreking!

je een prikbord inzetten om kennis weer op te frissen en je

Omdat er ook een groot aanbod aan

kunt de leerlingen vragen begrippen op een geeltje te schrijven.

Engelstalige boeken is, is Storytel

Alle bijdragen worden zichtbaar via de website op het digibord.

ook goed inzetbaar voor leerlingen

Het is mogelijk om zowel tekst als afbeeldingen te verzenden.

die Engels leren of als opstapje om

Ook kan er voor diverse kleuren ‘post-its’ worden gekozen.

zelf Engels te gaan lezen. Je kunt

Memo’s kunnen gemakkelijk verplaatst worden als je de voor-

een abonnement nemen op Storytel

keur geeft aan een andere volgorde. De applicatie is ook zeer

voor slechts €9,99 per maand. Je

geschikt om vanuit het concept Flipping the Classroom voor

kunt dan onbeperkt boeken luisteren. Het is vanuit de app mogelijk om

afgaand aan de les (plaatsen tijdonafhankelijk) input te verzamelen over een thema. Of je kunt met collega’s online

tot vijf boeken offline te beluisteren. De app is er voor alle

brainstormen over een bepaald onderwerp dat tijdens een

platformen. Helaas is het niet mogelijk om profielen binnen de

teamvergadering aan bod komt.

app aan te maken. Om ervoor te zorgen dat jonge leerlingen

Lino it is geheel gratis en ver-

niet ongewenst in aanraking komen met content die niet voor

krijgbaar in de App Store en via

hun geschikt is, kun je bijvoorbeeld met begeleide toegang

Google Play. Zonder de app kun

werken op de iPad, waarmee je bepaalde functies in het

je ook werken met Lino it door

scherm uit kunt zetten.

via de webbrowser op je mobiel of tablet naar Lino it te gaan. COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

1024 kinderen aan het ‘Scratchen’ tijdens MegaDojo in de Ziggo Dome Virtueel afgetrapt door André Kuipers, ter plekke aangemoedigd door Hella Hueck en toegesproken door Neelie Kroes: 17 februari bestormden 1024 kinderen in de leeftijd van 7 tot en met 12 jaar de Ziggo Dome voor de allereerste MegaDojo, waar ze en masse met Scratch aan de slag mochten gaan. Door Vanessa Pelle Foto’s De Fotomeisjes Het getal 1024 is niet uit de lucht gegrepen. 1024 bytes is een

Marieke Dekker, VP Corporate Affairs bij Liberty Global,

kilobyte en 1024 kilobytes is een megabyte. Een magisch getal

waarvan Ziggo een dochteronderneming is. ‘De opzet van

en dus kregen precies 1024 kinderen tijdens de MegaDojo de

deze Dojo’s leent zich daar heel goed voor. Je ziet dat het

kans om aan de slag te gaan met programmeren. Nadat André

kinderen erg aanspreekt. Zij zijn ruim twee uur gemotiveerd

Kuipers via twee grote schermen virtueel een raket lanceerde,

en geconcentreerd bezig geweest!’ Neelie Kroes riep de

gingen de kinderen onder begeleiding van maar liefst 300

kinderen na afloop op allemaal als ambassadeur te pleiten

vrijwilligers aan de slag met Scratch. De programma’s die zij

voor programmeerlessen op hun school. Haar actieprogramma

moesten maken hadden het heelal als onderwerp. Ze moesten

CodePact ondersteunt daarin.

een raket lanceren en een astronaut verschillende opdrachten

laten doen. ‘Het is belangrijk om de interesse voor technologie

LOGISCH EN CREATIEF DENKEN

bij jongens en meisjes al op jonge leeftijd te stimuleren’, stelt

De MegaDojo is georganiseerd door Ziggo en CoderDojo

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Nederland. Samen met CoderDojo en lokale partners heeft

niet schrijven om auteur te worden. Zo leer je bij CoderDojo

Ziggo de ambitie om in 2016 minimaal 10.000 jongeren in

ook niet programmeren om programmeur te worden. Door te

de leeftijd van 7 tot 17 jaar kennis te laten maken met de

programmeren leren kinderen logisch en creatief denken,

ontelbare mogelijkheden die technologie te bieden heeft.

ontdekken ze de mogelijkheden van technologie en worden

Tijdens een CoderDojo leren jongeren meer dan program-

ze voorbereid op de banen én de start-ups van de toekomst.

meren alleen. Ook samenwerken, logisch en creatief denken

Inmiddels zijn er meer dan 700 actieve Dojo’s in meer dan

zijn skills die tijdens een CoderDojo worden gestimuleerd en

60 landen, waarvan meer dan 20 in Nederland. De workshops

bijdragen aan de algemene ontwikkeling. Betere kennis van

zijn gratis en vinden buiten schooluren plaats op verschil-

technologie is ook in niet-ICT-banen nodig. Automonteurs

lende locaties in Nederland. Kijk op www.coderdojo.nl voor

moeten met boardcomputers om kunnen gaan en mensen in

meer informatie en om te zien of er al een Dojo in jouw

de bouw moeten met 3D-modellen overweg kunnen. Je leert

gemeente is! <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

De Infinity: modulaire tablet die leerlingen zelf uit elkaar kunnen halen Als kinderen bekend zijn met hardware vergroot dat het zelfvertrouwen waarmee ze met computers werken. Althans, dat vindt het Australische One Education. Met een modulaire tablet die helemaal opengemaakt kan worden, richt One Education zich dan ook speciaal op de basisschool. Door Malini Witlox Er zijn honderden tablets beschikbaar op de markt en deze tablets hebben twee dingen met elkaar gemeen. Ze zijn niet modulair opgebouwd én de technologie zit verborgen. Goed, met wat gereedschap krijg je sommige tablets nog wel open, maar daar zijn ze in eerste instantie niet voor bedoeld en daarmee vervalt vaak de garantie. Bovendien is het prijzig en erg veel werk om defecte onderdelen, zoals een kapot scherm, het werkgeheugen of de processor te vervangen. In Australië werkt One Education aan de Infinity, dit is een modulaire tablet die een oplossing heeft voor bovenstaande problemen.

EIGEN BESTURINGSSYSTEEM Een filmpje op de site van One Education roept veel enthousiasme op en maakt mensen nieuwsgierig. De doelgroep voor de Infinity is kinderen vanaf een jaar of vier. De tablet heeft een toetsenbord en kan dus deels beschouwd worden als laptop. De verschillende modules zijn open te maken. Hierdoor zijn ze eventueel te repareren bij kleine defecten, maar het meest interessant is dat kinderen zelf ontdekken hoe zo’n tablet nu eigenlijk in elkaar zit. De tablet is voorzien van een USBaansluiting, zodat deze op verschillende externe hardware aan te sluiten is. De tablet draait op het zelf ontwikkelde besturingssysteem Infinity OS. Cotton: ‘Dit besturings systeem lijkt op Android, maar is aangepast om De Infinity tablet zou volgend schooljaar in Australië op de

de zaken toegankelijk te

markt moeten verschijnen. Europa moet kort daarna volgen.

maken voor een jong

De tablet is speciaal bedoeld voor leerlingen die op de

publiek. Belangrijke

b asisschool zitten. De Infinity verschijnt in verschillende

instellingen en toe-

kleuren. Zo is de tablet in het blauw, paars, groen, roze, geel

passingen (bijvoor-

en zelfs oranje te krijgen! Al 32 Australische basisscholen

beeld hoe je

hebben de Infinity besteld, aldus Paul Cotton, creatief directeur

internet opent)

bij One Education. De teller staat op 1.400 pre-orders. ‘En

zijn versimpeld,

al die reacties zijn binnen een maand binnengekomen, de komende maanden verwachten we nog meer bestellingen. Bovendien proberen we subsidie van de overheid te krijgen.’

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

icoontjes zijn vergroot en parental controls zijn ingebouwd. We zijn bovendien in gesprek met verschillende app-bouwers om betaalde apps gratis aan te bieden via onze App Universe.’ Scholen zijn ook vrij in de keuze een ander besturingssysteem (bijvoorbeeld Windows of Linux) op de Infinity te installeren en kunnen dit later zelfs nog aanpassen. One Education wil niet alleen de tablets en de daarbij behorende onderdelen leveren aan scholen, maar ze willen ook helpen met het opzetten van wifi-netwerken en/of het installeren van speciale oplaadpunten voor de accu’s van de tablets.

ELKAAR HELPEN Waarom is het nu eigenlijk zo belangrijk dat kinderen de tablet kunnen openmaken? Kinderen hebben volgens Cotton moeite met leren programmeren als ze niet goed begrijpen hoe een computer in elkaar zit. ‘Als je bekend bent met hardware, vergroot dat het zelfvertrouwen waarmee je met computers werkt. Als we de technologie in het binnenste verstoppen, dan blijft het voor eeuwig een mysterie, behalve voor de paar mensen die in het ontwikkelteam bij fabrikanten zitten. De moderne wereld heeft niet alleen behoefte aan programmeurs, maar ook aan electrical engineers en aan mensen die zich comfortabel voelen bij technologie. Bovendien is deze tablet duurzaam, je kunt immers defecte onderdelen apart vervangen.’

‘Als we de technologie in het binnenste blijven verstoppen, blijft het voor e euwig een mysterie’ krijgen. Het doel van One Education is de digitale kloof tussen arm en rijk te voorkomen en ervoor te zorgen dat nieuwe middelen ook komen bij scholen die het anders niet kunnen betalen. De tablets zullen in het begin alleen online te koop zijn via One Education. Scholen die er meer dan 20 bestellen krijgen korting. Op termijn moeten er ook andere verkooppunten komen. www.one-education.org/pages/infinity Op de Infinity zit in ieder geval de standaardgarantie. In het verleden bood One Education ongelimiteerde steun aan scholen, waarbij alleen de onderdelen in rekening werden gebracht. Cotton verwacht en hoopt dat deze service voortgezet wordt. ‘We vinden het altijd fijn om leerkrachten te assisteren. Bovendien hebben we een grote community van leerkrachten die elkaar helpen. Dat is eigenlijk nog beter dan wanneer wij de vragen beantwoorden.’

SOLIDARITEIT De vraagprijs voor de Infinity is 259 Amerikaanse dollar, een fikse kostenpost voor Nederlandse scholen die hier geen subsidie van de overheid voor krijgen. Geen paniek, er is solidariteit! Bij iedere verkoop van de Infinity wereldwijd wordt een vast bedrag apart gelegd voor scholen die geen subsidie ontvangen van de overheid. Zo kunnen ze alsnog een tablet

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Microsoft Microsoft Microsoft Surface Surface Surface ProPro 4Pro4 4 De Surface DeDe Surface Surface Pro 4Pro is Pro een 4 is 4 is tablet een een tablet tablet die die die helemaal helemaal helemaal ingericht ingericht ingericht is opisefficient is opop efficient efficient werken. werken. werken. Het schitterende Het Het schitterende schitterende design design design gecombineerd gecombineerd gecombineerd met met een met krachtige een een krachtige krachtige processor processor processor maakt maakt maakt de Surface dede Surface Surface Pro tot Pro Pro tottot een waardige een een waardige waardige vervanger vervanger vervanger van elke van van elke elke notebook. notebook. notebook. • • • • •

Intel • • Intel Core Intel Core i5Core processor i5 i5 processor processor 128GB • • 128GB 128GB SSD SSD SSD 4• GB • 4DDR3 GB 4 GB DDR3 RAM DDR3 RAM RAM 12.3” • • 12.3” display 12.3” display display Windows • • Windows Windows 10 Pro 1010 Pro Pro

1.139,1.139,1.139,-

1.089,1.089,1.089,-

629,-

629,- 629,629,-

499,-

599,599,599,-

400400 G2.5 400G2.5 G2.5 SFFSFF SFF

• • • • •

• i5• 4590 • i5 i5 4590 processor 4590 processor processor • 8GB • • RAM 8GB 8GB RAM RAM 400 G1 SFF • 1TB • • HDD 1TB 1TB HDD HDD • DVD(RW) • • DVD(RW) DVD(RW) Windows • • Windows Windows 7 Pro7 Pro 7 Pro i3-4160 •processor 4GB RAM 1TB HDD DVD(RW) Windows 7 Pro

Alle prijzen Alle Alle Alle prijzen zijn prijzen prijzen onder zijn zijn zijn voorbehoud onder onder onder voorbehoud voorbehoud voorbehoud van typefouten van van van typefouten typefouten typefouten en incl. en BTW. en en incl. incl. incl. Geldig BTW. BTW. BTW. tot Geldig Geldig Geldig en met tot tot tot en 30 en en met april met met 30 2016 14 30 april februari april of2016 zolang 2016 2016 of of de zolang ofof zolang voorraad zolang dede de voorraad de strekt voorraad voorraad strekt strekt strekt Alle prijzen zijn onder voorbehoud van typefouten en incl. BTW. Geldig tot en met 30 april 2016 zolang voorraad strekt

639,699,699,- 699,-

749749749- 749-

609,665,665,665,-

699,699,699,699,450 G2 i5i5 450 450 G2 450 G2 i5 G2 i5 •• •• •• •• ••

• • • • •

i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 77Pro 7Pro Pro7 Pro

729,729,729,- 729,-

699,699,699,699,-

450 G2 450 450 G3 450 G3 i3i3 i3 G3 i3 • •• • •• • •• • •• • ••

i3-5010U i3-6100 i3-6100 • i3-6100 1TB 128GB 128GB • HDD SSD 128GB SSD SSD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 15.6” HD scherm 15.6” 15.6” • HD 15.6” HD scherm scherm HD scherm Windows Windows Windows • Windows 7 7Pro 7Pro Pro7 Pro

• • • • •

389,299,299,- 299,-

•• •• •• •• ••

i5-5200U i5-5200U i5-5200U • i5-5200U 500GB HDD 500GB 500GB • HDD 500GB HDD HDD 4 GB RAM 4 GB 4 •GB RAM 4 RAM GB RAM 13.3” scherm 13.3” 13.3” • HDHD 13.3” HD scherm scherm HD scherm Windows 77 Pro Windows Windows • Windows 7 Pro Pro7 Pro

517,417,417,- 417,-

309,240,240,240,-

459,361361361-

tot 3 jaar garantie

8460p i5 + 32GB Docking iPhone iPhone iPhone 55 32GB 5 32GB Station •• • 32GB 32GB • 32GB i5-2520M processor •• • Meerdere Meerdere • Meerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar! 320GB HDD •• • Approved • DDR3 Approved Selection Selection Selection 4 Approved GB • 14” HD scherm • Windows 7 Pro • + 90W 2012 Docking Station!

430 G2 430 430 G3 430 G3 i5i5 i5 G3 i5

8470p i5 + 16GB Docking Station iPad iPad 4iPad 4 16GB 16GB 4 • • • •

•• •• •• •• • •

16GB 16GB • 16GB i5-3320M processor 9.7” 9.7” • 9.7” 320GB HDD WiFi •+ 4G + WiFi 4G + 4G 4WiFi GB DDR3 Meerdere Meerdere • HDMeerdere kleuren kleuren kleuren beschikbaar! beschikbaar! beschikbaar! 14” scherm Windows 7 Pro + 90W 2012 Docking Station!

Hardware Hardware Hardware koopt koopt u koopt ubij bij Infotheek! uInfotheek! bij Infotheek! Hardware koopt ubij Infotheek! Of het het nu Of nu het gaat gaat nu om gaat om 33laptops, 3laptops, om laptops, 3 laptops, iPads iPads voor iPads voor uw voor uw leerlingen leerlingen uw leerlingen ofof of nieuwe nieuwe of nieuwe desktops desktops desktops voor voor alle voor alle leerkrachten, leerkrachten, alle leerkrachten, OfOf het nu gaat om iPads voor uw leerlingen nieuwe desktops voor alle leerkrachten, Infotheek Infotheek Infotheek heeft heeft het heeft het ruimste ruimste het ruimste assortiment assortiment assortiment in in Nederland! Nederland! in Nederland! Duizenden Duizenden Duizenden scholen scholen scholen gingen gingen gingen u al u al voor, voor, u alleer voor, leer snel snel leer snel Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland! Duizenden scholen gingen u al voor, leer waarom! waarom! waarom! waarom! Bent Bent uuBent benieuwd ubenieuwd benieuwd u benieuwd naar naar de naar de mogelijkheden mogelijkheden de mogelijkheden die die Infotheek Infotheek die Infotheek u ukan ukan kan bieden? ubieden? bieden? kan bieden? Neem Neem dan Neem dan vrijblijvend vrijblijvend dan vrijblijvend contact contact contact opop op op Bent naar de mogelijkheden die Infotheek Neem dan vrijblijvend contact met met het het met Onderwijs Onderwijs het Onderwijs Team Team van Team van Infotheek Infotheek van Infotheek via via 071 071 via 800 800 071 1440 1440 800 of 1440 of stuur stuur of een stuur een mail mail een naar mail naar info@infotheek.com naar info@infotheek.com info@infotheek.com met het Onderwijs Team van Infotheek via 071 800 1440 of stuur een mail naar info@infotheek.com

Stappenplan omgaan met sexting ‘Élke school heeft ermee te maken’ Leerlingen die uit de kleren gaan voor de webcam. Meisjes die een (half)naakte selfie versturen via hun smartphone. Steeds meer kinderen doen aan sexting: het digitaal versturen van seksueel getinte filmpjes of foto’s van jezelf. Zolang de filmpjes en foto’s in handen blijven van de geadresseerde, is er niks aan de hand, maar steeds vaker wordt de inhoud gedeeld met vrienden en klasgenoten. En dan wordt een onschuldig verschijnsel ineens een probleem met daders en slachtoffers. Tekst Marguerite Irrgang Justine Pardoen van Bureau Jeugd & Media noemt sexting een

offer werd van sexting en de hele school vol kwam te hangen

normaal verschijnsel dat hoort bij deze tijd. ‘Het verschijnsel

met haar blote borsten. Ze schreef het boek om ouders en

bestaat al ruim tien jaar en hoort bij de digitale maatschappij.

scholen te overtuigen van het feit dat het uit de hand kan

Tegenwoordig doen veel jongeren aan

lopen. ‘Aan sexting moet geen waarde-

sexting. Vroeger werd sexting nog

oordeel worden gehangen. Het past bij

weleens gezien als afwijkend gedrag,

onze huidige beeldcultuur. Het digitaal

maar dat is het helemaal niet. Als het

aftasten is onderdeel van de ontwikkeling

plaatsvindt zonder machtsuitoefening

van een kind. Het verbaast mij dat er nog

of chantage is er ook helemaal niets

vaak gezegd wordt dat een meisje een

aan de hand’, aldus Justine.

slet of een hoer is en een jongen cool wordt gevonden als hij zoiets verspreidt.

BEWUSTWORDING

Er is niets cools aan het verspreiden van

Als je een naaktfoto of naaktfilmpje

een naaktfoto of een naaktfilmpje. Ik heb

verstuurt naar iemand die je leuk

me in die tijd heel erg geschaamd. Ik

vindt, is er altijd een kans dat het

adviseer daarom in mijn boek om het

daarna online verspreid wordt. En als

dubbele moraal bespreekbaar te maken.

dát eenmaal gebeurd is, dan is het

Ook leg ik in mijn boek uit dat het niet

moeilijk om de foto of het filmpje weer

handig is om boos te zijn op het kind dat

te laten verwijderen van het internet.

de foto van zichzelf aan iemand anders

Het internet is groot en heeft een

heeft gestuurd. Het is niet slim natuurlijk,

goed geheugen. ‘Het gaat mis als de

maar steun bieden is de enige manier om

foto of het filmpje massaal verspreid

slachtoffers van sexting te helpen’, aldus

wordt. Kinderen en jongeren overzien

Francien. Het verspreiden van seksueel

de risico’s van het verspreiden van

getinte foto’s en filmpjes is strafbaar,

digitale foto’s of filmpjes vaak niet. Ze

ook wanneer een minderjarige dat doet.

moeten zich bewust zijn van de consequenties die sexting met

‘Als minderjarige produceer je namelijk kinderporno wanneer je

zich meebrengt. Daarom is het nodig om sexting bespreekbaar

naaktfoto’s of filmpjes verspreidt. Dat is vaak helemaal niet

te maken’, meent Pardoen.

bekend. Omdat ik één van de eerste slachtoffers was, was er vanuit school nog helemaal geen beleid met betrekking tot het

STRAFBAAR

fenomeen sexting. Je ziet dat scholen vandaag de dag nog

Francien Regelink is een meisje bij wie het mis ging. Ze is nu

steeds zoekende zijn naar passende oplossingen. Gelukkig

volwassen en schreef het boek Francien Laat Je Tieten Nog

is sexting steeds vaker bespreekbaar bij mediawijsheid- en

Eens Zien. In dit boek blikt ze terug op de tijd waarin ze slacht-

voorlichtingsbijeenkomsten,’ licht Francien toe.

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

HELP!

ER CIRCULEERT EEN NAAKTFOTO / SEKSFILMPJE OP MIJN SCHOOL! Doel: beperken van de eventuele emotionele schade voor betrokkene(n) en herstellen rust en sociale veiligheid op school

ANALYSEER

Aandacht voor het slachtoffer Veroordeel niet, maar steun en luister: wat heeft hij/zij nodig?

Bepaal omvang en impact Soms is een naaktfoto of seksfilmpje niet vrijwillig tot stand gekomen

REAGEER

Voer gesprek met ouders van slachtoffer

Wees goed voorbereid op emoties van ouders (schaamte, boosheid, verdriet, onmacht)

Organiseer/adviseer hulp voor ouders van het slachtoffer

Check bestaande protocol

Inventariseer vooraf welke hulp voor ouders beschikbaar is

Betrek vertrouwenspersoon

Aandacht voor de dader

Betrek politie voor advies

Contacteer school dader: informeer en nodig uit tot samenwerken

Zet acties op een rijtje Wie • Wat • Wanneer • Waar • Hoe •

Handel snel, maar wel doordacht

Benader de betrokkenen cultuursensitief: wat ligt gevoelig?

Indien van toepassing

FACILITEER

ACTIVEER

Stel communicatiestatement op Wat speelt er? Wat vindt u? Wat doet u? Waarom? Contactpersoon?

Bijvoorbeeld: krachtige boodschap, gesprektechnieken, gedragsinterventies, lesmateriaal

Aan de slag in de klas van het slachtoffer

Overweeg interventies en gesprek in overige klassen

•

Creëer inzicht en reflectie Maak afspraken over hoe slachtoffer te steunen Benoem drie Buddy’s

Vraag het slachtoffer wie hij/zij als hulpbron in de klas zou willen inschakelen

Vraag ouders thuis óók het gesprek te voeren en bied hen hiervoor handvatten

Organiseer/adviseer hulp voor ouders van de dader

In overleg met de politie

Handel conform het communicatiestatement

Informeer ouders van klasgenoten van het slachtoffer

Ook docenten kunnen oordeel hebben: geef ruimte om erover te praten

Voer gesprek met ouders van dader

Besluit tot melding of aangifte

Verzoek dringend tot verwijderen foto/filmpje

•

Geef docenten handvatten

COMMUNICEER

BELANGRIJK! AANPAK VAN DE GROEP DOOR AFGEVEN KRACHTIG SIGNAAL: ZONDER VERSPREIDERS GEEN SHAME SEXTING!

Las een rustperiode in voor het slachtoffer Denk na over alternatieve interventies

Evalueer met slachtoffer, ouders en docenten Denk ook na over preventiemaatregelen

Aandacht in andere klassen is afhankelijk van de mate van verspreiding en onrust

Vraag terugkoppeling aan de school van de dader

Overige klassen: informeer ouders van leerlingen Indien van toepassing

Evalueer het proces in het ZAT-overleg met alle professionele betrokkenen

Wees voorbereid op media aandacht (sociale media, kranten, radio, televisie)

Plan momenten in voor nazorg aan alle betrokkenen.

Wie doet wat? • Kan communicatiestatement online als het nodig is? • Hoe om te gaan met journalisten en cameraploegen? •

Indien van toepassing

Wat ging goed? Wat kon beter?

Hoe gaat het nu? Hebben ze nog wat nodig?

Verwerk evaluatie in protocol/handelingsplan

Stem communicatie af met de school van de dader Indien van toepassing

Output is input voor het protocol & preventiemaatregelen!

Zet negatieve groepsdruk om in positieve groepsdynamiek

Actie om online beeldmateriaal offline te halen www.meldknop.nl

EVALUEER

Denk na over passende boodschap naar leerlingen: problematiseren of normaliseren?

Weet wat er online speelt: monitor actief sociale media op berichten rondom jouw school

Verwijs bij onjuiste berichten op sociale media naar het communicatiestatement op de website

Hulp bij online veiligheid, gastlessen, kant-en-klare mentorlessen, ouderavonden en scholing voor professionals: www.bureaujeugdenmedia.nl / info@bureaujeugdenmedia.nl / 020-6626559

Stappenplan omgaan met sexting: www.bureaujeugdenmedia.nl/stappenplan-omgaan-met-sexting

LESSEN OP SCHOOL

STAPPENPLAN

Qpido is het Seksespecifiek Expertisecentrum in Noord-Holland.

Scholen kunnen bij verschillende instanties terecht om hulp

Deze organisatie geeft voorlichting op scholen aan leerlingen,

te vragen. Helpwanted.nl, Soa Aids Nederland en Rutgers zijn

docenten en ouders. Dit doen ze samen met de zedenpolitie. Er

drie instanties die dergelijke voorlichting geven op scholen.

is veel vraag naar die voorlichting, want docenten vinden het zelf

Ook GGD biedt verschillende vormen van voorlichting en

moeilijk om dit soort onderwerpen aan te pakken. ‘Voor docenten

lessen aan. Om scholen nog meer te ondersteunen heeft

die het moeilijk vinden om dit onderwerp bespreekbaar te maken,

Bureau Jeugd & Media een stappenplan als hulpmiddel

adviseren wij om dit eerst goed te oefenen. Zo raken ze gewend

opgesteld voor scholen. Met dit stappenplan kunnen scholen

aan het bespreekbaar maken van seksualiteit’, zegt Petra Hoeve

aan de slag zodra er een naaktfoto of filmpje op school is

van Qpido. ‘Het is voor een docent niet prettig om met het

verspreid. ‘We merkten dat er veel behoefte is aan een plan

schaamrood op de kaken in gesprek te gaan met leerlingen of

waarbij samen stappen kunnen worden doorlopen. Veel

ouders. De voorlichting is wel heel hard nodig. Sexting komt

scholen hebben tegenwoordig een social media protocol,

voor op elke school. Preventie is overal nodig en het ligt niet

maar het blijft toch moeilijk om actie te ondernemen als er

aan de school dat sexting voorkomt. Het hoort bij de seksuele

daadwerkelijk iets gebeurt. In dit stappenplan worden zes

ontwikkeling van kinderen.’ Scholen kunnen bewustwording dus

fases doorlopen: analyseer, reageer, faciliteer, activeer,

heel goed ondervangen via voorlichting. Begin er wel zo vroeg

communiceer en evalueer. Aan de hand van dit stappenplan

mogelijk mee, want hoe jonger kinderen zijn, des te beter pikken

kunnen scholen sexting meer bespreekbaar maken.

ze de waarschuwingen op. ‘Kinderen vinden dit interessante

Dan hoeven ze niet in paniek te raken en kunnen ze

lessen. Ze hebben er namelijk allemaal mee te maken. Vanuit de

zich bezighouden met het slachtoffer en de dader’, legt

klas komen er veel reacties. Je ziet kinderen soms al foto’s van

Justin Pardoen uit.

hun mobiele telefoon verwijderen. En er zijn soms ook kinderen die geraakt zijn en hun verhaal kwijt willen. Daarom hebben we

Kijk op www.qpido.nl voor tips over sexting voor ouders en

altijd een hulpverlener bij ons’, aldus Hoeve.

leerkrachten.

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Kruisbestuiving papieren en digitale boeken

Digitalisering biedt kansen voor leesonderwijs Merel de Vink van Leesvink neemt bibliotheken op basisscholen onder handen en adviseert scholen bij het (her)inrichten van de bieb. Niet alleen wat betreft de leesboeken, maar ook op het gebied van digitalisering. Tekst Tialda Hoogeveen

Zo’n drie jaar geleden verliet Merel haar baan als hoofd ver-

specifiek op die school toegespitst’, vertelt ze. Daarbij gaan

koop bij uitgeverij Lemniscaat om haar droom te realiseren:

haar adviezen verder dan louter een kast met papieren boeken.

schoolbibliotheken inrichten, met als doel: leesbevordering.

‘Ik zou willen dat digitale en analoge boeken integreren. Vaak

‘De ideale schoolbibliotheek heeft voor elk kind wat wils,

is de schoolbibliotheek een gecombineerde ruimte met bijvoor-

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

moeite hebben met concentratie in de klas. Dit zou je veel meer en vaker kunnen inzetten om kinderen enthousiast te maken voor lezen, verhalen, boeken.’

E-BOOKBIBLIOTHEEK Waar de twee werelden elkaar pas echt kunnen versterken, is bij informatieve boeken met een QR-code, vindt Merel. ‘De meeste leerlingen van groep 7 en 8 hebben een telefoon. Die QR-code kan leiden naar een digitale omgeving met meer achtergrondinformatie, dus verdieping van het onderwerp. Of een leerkracht kan er zijn les aan ophangen via het digibord. Andersom werkt het even zo goed: leerlingen maken digitaal kennis met een onderwerp, willen er meer van weten en duiken er dan middels een boek dieper in. Zo kan er een kruisbestuiving plaatsvinden tussen de digitale en de fysieke wereld.’ Minder breed toegankelijk zijn de e-books. ‘Kinderen lezen deze thuis wel, maar scholen hebben geen e-book bibliotheek. Het aanbod daarin is nog niet goed genoeg om een echte collectie te kunnen opzetten. Voor kinderen met lees problemen kan het een voordeel zijn om e-books te lezen - ze kunnen tekst vergroten en op woorden klikken en op die manier de definitie lezen. Het zou een mooie eerste stap zijn als deze kinderen e-books kunnen lezen bij de IB-er van de school.’ beeld mediatheek/computerlokaal en dus bij uitstek geschikt als ruimte waar beide werelden elkaar ontmoeten en versterken.’

LEESGEDRAG

In de ruim twee jaar dat Leesvink bestaat, hebben al talloze

Merel ziet kansen bij een digitaal uitleensysteem. ‘Dat biedt

scholen Merel weten te vinden. Zo ook Michelle van Hesse van

legio mogelijkheden die lang niet optimaal benut worden. Denk

de Christelijke Montessorischool in Den Haag, die in het nieuwe

aan het in kaart brengen van het leesgedrag van de leerlingen,

gebouw een compleet nieuwe bibliotheek mocht inrichten.

het volgen van de vorderingen op het gebied van vrij lezen of

‘Binnen de kortste keren hadden we mooie nieuwe kasten.

het aanprijzen van boeken door leerlingen onderling. Vooral

Alle oude boeken – die vrij letterlijk uit elkaar vielen – hebben

deze laatste vorm van boekpromotie is erg effectief, zo komt

plaatsgemaakt voor heel veel mooie nieuwe boeken. Merel

uit onderzoek naar voren.’ Als goedkopere variant biedt

heeft ons goed kunnen adviseren wat wel en niet in een

Leesvink analoge leeskaarten, waarop kinderen zelf kunnen

schoolbibliotheek thuishoort. We zijn intussen ruim een jaar

invullen wat ze lezen en wat ze van een boek vinden door het

verder en merken op school dat leerlingen nu graag naar de

te voorzien van sterretjes 1 tot en met 5. ‘Ook op die manier

bibliotheek gaan, terwijl voorheen het leesplezier bij de kinde-

kan de leerkracht het leesgedrag van kinderen volgen. Vaak

ren ver te zoeken was.’

gaat er bij leerlingen onderling iets competitiefs vanuit, zo van: heb jij al zes boeken gelezen?’

COMBINATIE Merel pleit ervoor om naast het verbeteren en actualiseren

NOOIT TELEURGESTELD

van het aanbod van de ‘gewone’ tastbare boekencollectie

Over de vraag waarom kinderen moeten lezen, hoeft Merel

de bibliotheek ook digitaal te verbeteren en daarmee beide

niet lang na te denken. ‘Ik heb een ideaalbeeld dat kinderen

disciplines te integreren. ‘Leerlingen komen dan niet alleen maar

enthousiast worden van boeken. Met een lekkere, luie leesplek

naar de schoolbibliotheek om boeken te lenen, maar gaan er

op school en een klassikaal bezoek aan de bieb waar een breed

ook op zoek naar digitale informatie.’ Dat merkt ook Michelle

aanbod is: van literair tot populaire series, van non-fictie tot

van Hesse bij haar leerlingen. ‘Zelfs voor het maken van

strips. Ik vind een stripboek ook een essentieel onderdeel van

spreekbeurten en werkstukken gaan de kinderen graag naar de

een bibliotheek, want ook dat draagt bij aan de leesontwikkeling

bieb. Ze kunnen uren bladeren in de informatieve boeken om

van kinderen en kan zelfs educatief zijn, denk aan Asterix. Veel

te zoeken naar een onderwerp. Maar ook wordt de computer

mensen willen dat kinderen goede boeken lezen, boeken die

gebruikt om informatie te zoeken, het is een mooie combinatie

volwassenen leuk of goed vinden. Maar ik denk: áls ze maar

van beide informatiebronnen.’ Scholen zouden nog een stapje

lezen! Niet iedereen wordt een literaire lezer. De truc is dat

verder kunnen gaan op digitaal gebied, vindt Merel. ‘Scholen

kinderen nooit teleurgesteld raken door een leeservaring. Als

willen voor het overgrote deel traditionele boeken in de biblio-

de kinderen die niet van lezen houden het na een goede

theek, soms aangevuld met luisterboeken, vertelplaten en/of

ervaring ‘toch wel leuk vinden’, is je missie geslaagd!’

dyslexieaanbod voor zwakkere lezers. Luisterboeken worden nu vaak gebruikt voor kinderen met dyslexie of kinderen die

www.leesvink.nl

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

It’s movietime! Als je tijdens Koningsdag over een rommelmarkt slentert, kom je ze vast wel tegen: dozen vol met videobanden. Vaak zijn het Disney tekenfilms en topfilms uit de jaren ’90. Over een paar jaar liggen ook dvd’s met films op de rommelmarkt. Tegenwoordig kijken we films het liefst online via bijvoorbeeld Netflix, maar gaan we ook steeds vaker naar de bioscoop. Waar kun je op internet informatie vinden over films? Hoeveel tv kijken we eigenlijk? En in welke films spelen docenten de hoofdrol? In dit lesidee gaan we het onderzoeken.

FILMS OP DE TELEVISIE

meer informatie kun je uiteraard kijken op netflix.nl, maar op

Je zou het niet verwachten, maar de gemiddelde Nederlander

allesovernetflix.nl vind je ook veel informatie. Opvallend is

kijkt gemiddeld meer dan drie uur per dag televisie. Het NRC

trouwens dat je op die laatste site een advertentie kunt tegen-

Handelsblad heeft het in 2014 onderzocht: de helft van de

komen voor Videoland (videoland.nl). Beide diensten bieden

Nederlanders kan zich geen leven zonder tv voorstellen.

een proefabonnement aan en voor minder dan 10 euro per

Miljoenen kijkers zijn er voor belangrijke voetbalwedstrijden

maand kun je onbeperkt films en series bekijken op je tablet,

en programma’s als The Voice of Holland en Boer zoekt vrouw.

PC of smartphone. Als je het een beetje handig aanpakt, kun je

Ook Het Achtuurjournaal wordt veel bekeken. Het zijn vooral

via Chromecast of AppleTV die films ook op je televisie bekijken.

ouderen die de meeste uren naar de televisie kijken. Meer

Een andere aanbieder is HBO (itshbo.nl). Als je de juiste provider

informatie over het NRC-onderzoek vind je op bit.ly/1muetTL.

erbij kiest, kun je de HBO-kanalen ook rechtstreeks op je

Er zijn enkele handige sites om te zien welke films er op

televisie bekijken. Netflix en HBO maken zichzelf populair door

televisie zijn: filmvandaag.nl/filmsoptv, filmsoptv.net en

zelfgeproduceerde series aan te bieden. Netflix kreeg veel

filmtotaal.nl/filmsoptv.php. Als je bij Google de zoekopdracht

bekendheid met de serie House of Cards, Narcos en Breaking

‘film op tv’ geeft, krijg je nog veel meer links te zien. Als de

Bad. De serie Game of Thrones was exclusief te zien op HBO.

filmkeuze op televisie tegenvalt, kun je vaak via je provider

Ook via YouTube kun je filmpjes bekijken. Oneindig veel korte

films huren. Zo biedt KPN Videotheek Thuis (bit.ly/1SixXJ4) aan

maar als je slim zoekt, zijn er ook complete speelfilms te zien.

als standaard onderdeel van een abonnement op Interactieve

Bovendien start YouTube ook met eigen series: bit.ly/1otU9DI.

tv. Je hebt (als je betaalt) de keuze uit meer dan 10.000 films

Natuurlijk is er ook een groot circuit om minder legaal films

en 400 uur aan series. Sommige films kosten net geen euro,

te bekijken en te downloaden. De bekendste is nog steeds

andere bijna 5 euro. Je hebt dan 24 tot 48 uur de tijd om de

Popcorntime. Lees maar eens wat Computer Idee erover schrijft:

film te bekijken. Ook Ziggo (ziggo.nl/televisie/myprime/) en

bit.ly/1Q920wx.

Telfort bieden vergelijkbare diensten aan. Met je afstands bediening en de juiste abonnementsgegevens is het een eitje

FILMS IN DE BIOSCOOP

om een film te huren. Geen wonder dat het aantal videotheken

Het klinkt niet logisch na bovenstaand verhaal, maar in 2015

drastisch afneemt! Op de site van RTL Nieuws kun je zien of

was er een flinke groei in het aantal bezoekers dat naar de

er nog een videotheek in jouw gemeente is: bit.ly/1SixXJ4. Je

bioscoop ging. Dat waren er namelijk bijna 32 miljoen!

kunt echter beter op digitelevisie.nl de verschillende providers

Bioscopen zorgen ervoor dat de stoelen, het beeld en geluid

of tv-aanbieders met elkaar vergelijken: dan hoef je ook de

perfect zijn, zodat je films als Spectre, Minions, Jurassic World

deur niet uit.

en Star Wars veel intenser kunt beleven dan thuis op je tablet of voor de televisie. Met biosagenda.nl, www.pathe.nl/films

FILMS ONLINE

of filmtotaal.nl/bioscoop.php kun je zien welke films er op

Als je via de tv-provider een film huurt, kijk je eigenlijk al een

dit moment draaien bij jou in de buurt. Voor een nog mooiere

film online. Bij online film kijken denk je toch eerder aan

beleving van een film kun je naar een IMAX-theater gaan. De

Netflix, HBO of Videoland. Netflix was vroeger een videotheek

eigenaar (Pathé) van deze bioscopen vermeldt op de site:

in Amerika: het verhuurde videobanden en dvd’s aan klanten.

‘IMAX is ‘s werelds meest indrukwekkende en overweldigende

Tegenwoordig verhuurt Netflix films en series via internet. Voor

filmbeleving. IMAX heeft grotere schermen, scherper beeld en

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

harder geluid dan in andere bioscoopzalen. Alles, van de film

Vanuit Amerika wordt natuurlijk de Oscaruitreiking wereld-

zelf tot de bioscooptechniek en de zaal, is speciaal ontworpen

nieuws. Via oscar.go.com kun je er alles over lezen en zien.

om mensen het gevoel te geven dat ze echt deel uitmaken van de film.’ Zeg nou zelf: daar kan jouw televisie thuis toch

DOCENTEN IN DE HOOFDROL

niet tegenop? In bioscopen draaien ook regelmatig 3D-films

Op school hebben verschillende docenten zo hun klassie-

(bijvoorbeeld Avatar) die je met een speciale bril moet

kers. Bij het vak geschiedenis heb je misschien de film

bekijken. Meer uitleg over de techniek erachter vind je op:

Kruistocht in Spijkerbroek of Michiel de Ruyter wel gezien.

nl.wikipedia.org/wiki/Stereoscopische_film.

Bij het vak Nederlands wordt De Aanslag (die een Oscar heeft gewonnen) vaak vertoond of Spoorloos (naar het boek

INFORMATIE OVER FILMS

Het gouden ei van Tim Krabbé). De verfilmde boeken van

Inmiddels weet je nu wel waar je films kunt kijken, maar hoe

Carry Slee zijn populair onder docenten en leerlingen. Ook

weet je nu welke films goed zijn? Op internet zijn diverse film

bieden docenten filmmakers de nodige inspiratie. Op

databases beschikbaar met informatie over de inhoud, de spelers

www.nationaleonderwijsweek.nl/filmhelden-voor-de-klas vind

en de regisseurs. De bekendste database is de Engelstalige

je een lijst met docenten in de hoofdrol.

website van IMDb: imdb.com. Ook themoviedb.org biedt een schat aan informatie. Op nfdb.filmtotaal.nl vind je een Nederlandstalige database. Ook moviemeter.nl geeft veel informatie. Daarnaast hebben veel nieuwe films eigen websites. Kijk maar eens bij 007.com/spectre of jurassicworld.com en starwars.com. Bovendien worden via Facebook veel films gepromoot en kun je op YouTube veel trailers bekijken. Zo kun je via youtu.be/ExUSQmsSSLI de trailer van Beyond Sleep bekijken.

Van welke film(s) heb jij iets geleerd of werd je geïnspireerd? Wellicht ben je een muziekinstrument gaan leren spelen na het zien van Whiplash, misschien kreeg je wel meer begrip over je eigen emoties door de film Inside Out of ben je na het zien van Intouchables beter je best gaan doen voor Frans, omdat het toch wel een heel mooie taal is.

FILMS IN DE PRIJZEN

Misschien bracht het lichtzwaard

De beste films in Nederland krijgen op het Nederlands Filmfestival

uit Star Wars je wel op het idee

een Gouden Kalf (filmfestival.nl/publiek/over-nff/filmprijzen).

om straks elektrotechniek te gaan

Natuurlijk houd je een toespraak als je een prijs wint en één

studeren! We noemen maar wat!

van de beroemdste toespraken is van de acteur Nasrdin Dchar

Schrijf het op, maak een analyse en

waarin hij zich tot zijn ouders richt: youtu.be/qKsbx7B5f5g.

bespreek het met de klas.

Download dit lesidee ook via

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

‘Sommige docenten missen basale kennis van Windows’ Vijf keer in ongeveer twee uur tijd; dat is hoe vaak op de deur geklopt werd tijdens het gesprek met Ralph Crützen op het Grotiuscollege in Heerlen. We zijn op de kamer van de vandaag afwezige systeembeheerder gaan zitten, een plek die de wiskundeleraar en informaticadocent wel vaker opzoekt. Het geeft meteen aan hoe onmisbaar systeem beheerders op middelbare scholen zijn. Door Malini Witlox De leerlingen die een sleutel van de laptopkast nodig hebben, helpt Crützen nog even, de andere vragen van zowel scholieren als collega-docenten moeten wachten. ‘Als ik niet bezig ben, help ik wel’, legt hij uit. Veel collega’s gaan er toch vanuit dat de informaticadocent alles over computers weet, en dan zitten ze er in het geval van Crützen niet ver naast. ‘Knopjesfreak, bevlogen gebruiker van Linux en Arduino’, zo omschrijft hij zichzelf, maar het zijn geen ingewikkelde vragen over dit soort - voor velen - alternatieve software en hardware die hij d agelijks krijgt. Integendeel, vaak gaat het om basiskennis van Windows. Zo vertelt Crützen: ‘Soms schrik ik van het niveau van de vragen. Sommige docenten missen basale vaardigheden, bijvoorbeeld hoe je een bestand verplaatst. De logica achter simpele computerhandelingen is er niet. Dan is het snelkoppelingicoontje van het Windowsbureaublad verdwenen en blijkt een docent geen idee te hebben hoe hij

met Windows P eenvoudig kunnen dupliceren, weten niet alle

dat terugkrijgt. Of het geluid werkt niet en dan hebben ze het

docenten. Het is deels desinteresse en deels de generatie-

schuifje gewoon uitstaan. Docenten zijn tegenwoordig verplicht

kloof. In de jaren ‘90 waren computers eenvoudiger. Iemand

het digibord te gebruiken. Als je geen affiniteit met ICT hebt,

die nu pas in 2016 achter de PC gaat zitten, krijgt een overload

gaat het een keer mis. Dan verschijnt er bijvoorbeeld alleen

aan informatie. Verder zijn mensen bang om op de PC fouten

beeld op de laptop en niet op het grote scherm. Dat ze dat

te maken. Dat komt onder meer door de berichtgeving over phishingmails en virussen. Fouten maken is niet erg, daar leer je weer van. De ene persoon klikt nieuwsgierig overal op, de ander heeft last van computervrees.’ Het gebrek aan digitale kennis van docenten verleidde het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) er eind 2015 toe het meldpunt ‘Help! Mijn docent is digibeet’ te openen. Zo krijgt het LAKS inzicht in de grootste ICT-ergernissen, zodat ze docenten kunnen meegeven welke basis ICT-vaardigheden zij minimaal zouden moeten beheersen. Die informatie wil het LAKS overhandigen aan lerarenopleidingen en organisaties die nascholing verzorgen. Crützen is niet al te enthousiast over het meldpunt. ’Ik ben blij dat ze geen namen openbaar maken, maar wat willen ze nu eigenlijk met die informatie? Je kunt een docent wel op cursus

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Tips! Hoe kun je als docent moderne middelen zoals Scratch, de Arduino en de 3D-printer het beste inzetten? Ralph Crützen geeft voor verschillende vakken wat mogelijkheden. ‘Allereerst wat mogelijkheden voor het vak Natuur, Leven en Technologie (NLT). Veel scholen hebben 3D-printers. Laat leerlingen voor dit vak bijvoorbeeld de onderdelen van een waterzuiveringsinstallatie zelf printen, nadat ze theorieles hebben gehad over waterzuivering. Wat nog een mogelijkheid is voor het vak NLT én voor het vak informatica is het bouwen van robots. Tegenwoordig kan dit al heel makkelijk en de leerlingen zijn hierdoor met alle facetten van techniek bezig. Tijdens het Studiehuisuur kunnen de leerlingen bij mij op school zelfstandig aan een vak werken of juist extra

sturen, maar dat werkt niet. Dat merk ik ook bij cursussen die

hulp van een docent krijgen. Echter, leerlingen die dat niet

ik heb gegeven over de elektronische leeromgeving. Nog niet

nodig hebben, kiezen vaak voor het computerlokaal, omdat

eens de helft van de informatie blijft hangen. Bovendien is de

ze willen gamen. Wat ik dan liever heb, is dat ze CodeCombat

werkdruk al hoog genoeg. En waar begin je, het insteekniveau

of Bomerbot (betaald) spelen. Op deze manier leren leerlingen

is zo wisselend.’

spelenderwijs programmeren.’

MAAKONDERWIJS LAMPJES IN JE KLEDING

Geïnspireerd door de bekende FABklas van de middelbare

‘Voor de muziekles bestaat er een populair software

school De Populier, begon Crützen in Heerlen met de MakerKlas.

programma voor de Raspberry, namelijk Sonic Pi. Je kunt

Na schooltijd komen 20 leerlingen van Mavo 1 tot en met

aan de hand van dit programma muziek maken door codes

VWO 5 bij elkaar, om zich bezig te houden met maakonderwijs.

te typen. Als de muziekdocent genoeg Raspberry’s tot zijn

Programmeren, solderen, 3D-printen, ontwerpen, onderzoeken,

beschikking heeft, kan de hele klas meedoen. Dit programma

schroeven en boren: alles kan, al weet de docent meer van

is er om de muzieklessen binnen scholen te ondersteunen.

computers dan van houtbewerking. ‘Mijn persoonlijke voorkeur

Maak bijvoorbeeld een band met synthesizers en andere

gaat uit naar elektronica en het gebruik van de Arduino en

muziekinstrumenten. Erg leuk en leerzaam! Als docent kun

Raspberry Pi, daarom ligt hier dan ook de nadruk op. Zelf

je de Arduino inzetten voor de vakken geschiedenis en/of

ben ik hier vier jaar geleden mee begonnen als hobby. In de

aardrijkskunde. Met de Arduino kun je een interactief

informaticalessen kan ik hier niet veel tijd aan besteden, dat

informatiebord maken voor in een museum. Tot slot, een

programma zit al zo ontzettend vol.’ Eén van Crützens wiskunde

mogelijkheid hoe je als docent moderne middelen kunt

collega’s is bij het project betrokken, andere docenten tonen in

inzetten voor het vak kunst. Met de Lillypad Arduino kun

wisselende mate interesse, maar zijn met het maakonderwijs

je elektronica in textiel verwerken, bijvoorbeeld via een

nog niet aan de slag gegaan. ‘Jammer’, meent Crützen, want

geleidende draad. Zo kun je lampjes in kleding verwerken

met bijvoorbeeld Scratch kun je mooie dingen maken. ‘Deze

of bijvoorbeeld knopjes voor geluid. De Lillypad is ontworpen

programmeertaal kun je bij ieder vak gebruiken. Je zou bijvoor-

als een draagbare computer die je gemakkelijk op shorts

beeld een animatie van een historische gebeurtenis kunnen

en broeken kunt naaien. Natuurlijk kun je ook naast de

maken, dat blijft beter hangen bij leerlingen dan een samen

Lillypad, Scratch gebruiken bij de kunstvakken om allerlei

vatting uit een boek.’

animaties te maken.’

KOPPELS MAKEN Volg Ralph ook op Twitter @RalphCrutzen

Hoe krijg je de docent nu massaal aan de ICT? In ieder geval niet door dit klassikaal te benaderen, vindt de informatica docent. ‘Veel collega’s hebben nog nooit van Scratch gehoord. Je moet een-op-een met een docent gaan praten en laten zien wat de mogelijkheden zijn (zie kader, red.). Het beste kun je koppels maken van iemand met technische kennis en iemand met de inhoudelijke vakkennis. Laat ze langzaam kennismaken met de commando’s en structuren, zodat ze begrijpen hoe een computer echt werkt. Maar misschien moet je ook niet willen dat alle docenten digitaal gaan. Laat die collega die graag het krijtbord gebruikt, dat gewoon doen. Er moet wel iets van wil aanwezig zijn, anders ontstaat er alleen maar frustratie.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Q&A Docent en trainer/consultant Dustin Dijkstra

‘Met ICT de wereld van buiten naar binnen halen’ Dustin Dijkstra is docent en zet zich in om het onderwijs uitdagender en betekenisvoller te maken. Hoe moet dit volgens hem? ‘Maak als docent efficiënt gebruik van verschillende webtools, apps en de virtual reality-bril: in de virtuele wereld gaan leerlingen zelfstandig en actief op zoek.’ Door Mandy de Bruijn Wie is Dustin Dijkstra?

didactiek en lesinhoud kan ervoor

wat bij jou past. Voeg activiteiten toe

‘Op een school voor het voortgezet

zorgen dat leerlingen effectiever leren.

waar jij je zeker bij voelt. Je hoeft het

onderwijs ben ik docent aardrijkskunde,

Leerlingen raken enthousiaster en

roer niet in één keer om te gooien als

innovator en ICT-coördinator. Ik begeleid

gemotiveerder door de afwisseling in

docent. Naar mijn mening zijn docenten

docenten bij het ontwerpen van lessen

werkvormen. En gemotiveerde leerlingen

prima in staat om met de juiste didactiek

en het efficiënt gebruikmaken van ICT.

willen we als docent natuurlijk graag

de lesinhoud over te brengen. Met een

Daarnaast heb ik mij de afgelopen jaren

hebben!’

webtool of app kan de activiteit een stuk effectiever worden. Gebruik dit om

veel beziggehouden met het ontwerpen van nieuwe, inspirerende leerarrange-

‘Samen werken aan uitdagend en

bijvoorbeeld eens terug te blikken op de

menten voor de mensen maatschappij

betekenisvol onderwijs’ is jouw motto.

vorige les: wat weten de leerlingen nog?

vakken. Ook heb ik mij met veel plezier

Wat wil je hiermee uitdragen?

Of evalueer een les die je die dag hebt

ingezet voor het opzetten van een

‘Ik werk graag samen met andere

gegeven en laat leerlingen werken met

vaardighedenleerlijn, het inrichten van

docenten om het onderwijs voor leer

StickyMoose, waarin ze kunnen aangeven

elektronische leeromgevingen en het

lingen uitdagender en betekenisvoller te

wat ze vandaag hebben geleerd.’

begeleiden van tabletklassen.’

maken. Door efficiënt gebruik te maken van ICT kunnen we dit bereiken.

Welke webtools en apps zijn er nog

Hoe is jouw interesse voor ICT en

Onderling wisselen wij als docenten tips

meer en kun je beschrijven waarvoor

leren ontstaan?

en trucs uit, waar niet alleen ik veel van

docenten deze kunnen inzetten?

‘Met ICT ben je in staat de wereld van

kan leren, maar heel veel docenten.’

‘Een zeer succesvolle app is Klikaklu. Met deze app kun je een speurtocht

buiten naar binnen te halen en zo is mijn interesse voor ICT en leren ontstaan.

Hoe kunnen docenten lessen ontwerpen

uitzetten waarbij leerlingen een foto te

Bovendien kun je met ICT beter inspelen

waarbij leerlingen actiever worden en

zien krijgen en op zoek moeten gaan naar

op de verschillen tussen leerlingen.

efficiënt gebruikmaken van ICT?

de locatie van die foto. Als ze de locatie

Een goede combinatie van techniek,

‘Mijn advies is altijd om datgene te doen

gevonden hebben, maken ze ongeveer dezelfde foto en kun je ze een vraag laten beantwoorden over de plek waar ze staan. Een zeer bruikbare app dus om leerlingen te leren op een andere manier naar hun omgeving te kijken. Andere geslaagde webtools zijn Answergarden of Padlet. De docent stelt regelmatig vragen om leerlingen aan het denken te zetten. Voor het uitwisselen van de antwoorden kan een tool zoals Answergarden of Padlet gebruikt worden, waarmee het

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

media. We moeten leerlingen leren dit op waarde te schatten. Bovendien moeten leerlingen leren deze informatie te verwerken en creativiteit speelt daarbij een steeds grotere rol.’ Je geeft workshops over flipping the classroom. Wat vind je zo bijzonder aan deze lesvorm? ‘Met flipping the classroom maakt klassikale kennisoverdracht plaats voor online video. Door bijvoorbeeld je instructie op te nemen en leerlingen hier thuis naar te laten kijken en luisteren, komt er in de les meer tijd vrij om met denken van de leerlingen zichtbaarder

werkelijkheid. Er zijn VR-brillen op de

de leerlingen in gesprek te gaan over de

wordt en de individuele aanspreekbaar-

markt zoals de Occulus Rift, maar met

leerstof. Je kunt dan actiever en inter

heid vergroot kan worden. Dé valkuil die

een smartphone en een stukje karton

actiever met de stof bezig zijn en de

elke docent wel herkent, is het reageren

kom je ook een heel eind. Voor weinig

leerlingen meer tot denken aan zetten.

op leerlingen die snel hun vinger opsteken,

geld kun je dus al met virtual reality in

Ik gebruik voor de instructievideo graag

waardoor het denken bij andere leerlingen

de klas aan de slag gaan. In Google

de Swivl. De Swivl is een robotstandaard

stopt. Deze webtools kunnen een oplos-

Street View kun je nu kiezen voor de

voor een smartphone of tablet. Je

sing bieden voor dit probleem. Nog een

cardboard-weergave. Het Street View-

plaatst een tablet in de Swivl en de

leuke en effectieve is Thinglink waarmee

beeld splitst zich dan waarna je de

Swivl zorgt ervoor dat deze continu op

je interactieve afbeeldingen kunt maken.

smartphone in de cardboard plaatst.

de docent is gericht. De Swivl draait

Een voorbeeld hiervan is dat leerlingen

Je kunt nu de hele wereld bekijken door

rond en kan zelfs een klein beetje op en

een filmpje van condensatie op de juiste

deze bril. Omdat je de wereld van zo

neer bewegen. De docent draagt een

plek in de kringloop van het water moe-

dichtbij bekijkt, zie je enorm veel details

zender om zijn nek. Met behulp van deze

ten plaatsen. Dit is een aantrekkelijke

en omdat je om je heen kunt kijken, is

zender kan de docent zijn presentatie

manier om processen voor leerlingen

het net alsof je daar écht aanwezig bent.

bedienen, een opname starten op de

inzichtelijker te maken.’

Zo was het bijvoorbeeld in mijn lessen

smartphone of tablet en deze ook weer

prachtig om te zien hoe alle leerlingen

beëindigen.’

Hoe kijk je aan tegen het gebruik van

omhoog keken naar de enorme wolken-

smartphones in de les?

krabbers op Times Square in New York.

Ook doe je mee aan The Crowd. Wat is

‘Ik vind het een goede ontwikkeling. Zelf

Dichter bij huis heb ik leerlingen laten

dit en wat is de meerwaarde hiervan

gebruik ik de smartphone regelmatig in

kijken naar het verschil tussen het

voor onderwijsprofessionals?

mijn lessen. Zo zoeken leerlingen vaak

laagveenlandschap en het rivierklei

‘The Crowd is een mooi voorbeeld van

iets op met Google Maps, bekijken ze

landschap. Leerlingen zijn verbaasd over

een professionele leergemeenschap.

opdrachten in ELO of maken ze leer-

wat ze zien en nieuwsgierig naar meer.

Hier werken we samen en delen we

kaartjes met StudyBlue. De laatste tijd

In de virtuele wereld gaan leerlingen

ideeën om ons didactisch repertoire te

ben ik ook erg enthousiast over de

zelfstandig en actief op zoek naar

vergroten en de leerwijze van de leerlingen

mogelijkheden van Google Cardboard.

verschillen en daar leren ze veel van.’

te verbeteren. Het motto ervan is: ‘Regie over je eigen professionalisering’. We

Leerlingen kunnen dan met Google Street View, een cardboardbril (VR-bril)

Welke kennis en vaardigheden heeft

organiseren scholingen voor én met

en hun telefoon de wereld vanuit het

een kind volgens jou nodig in deze

elkaar.’

klaslokaal in 3D bewonderen. Natuurlijk

eeuw?

zijn er ook momenten dat de smart-

‘Naar mijn mening moeten leerlingen

Wat zijn interessante successen die zijn

phone gewoon even in de tas moet,

voor het leren op school de 21st century

voortgekomen uit jouw workshops en

maar over het algemeen sta ik er

skills gaan beheersen. Wat is een goede

trainingen?

positief tegenover.’

manier van leren en hoe maak ik plan-

‘Als docenten die mijn trainingen hebben

ningen? Dit zijn metacognitieve vaardig-

bijgewoond bepaalde werkvormen en

Je werkt dus met VR-brillen in de les.

heden die belangrijk zijn voor leerlingen

technieken toevoegen aan hun reper-

Waarom zijn ze zo interessant om te

om te hebben. Daarnaast is het van

toire, zie ik dit als een succes. Een

gebruiken?

belang dat we leerlingen kritisch leren

van mijn laatste vragen is dan ook

‘Met een virtual reality-bril kunnen

denken. Er komt ontzettend veel infor

altijd: welke leeractiviteit wil je zelf

leerlingen kijken naar een virtuele

matie op leerlingen af door de moderne

gaan inzetten?’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to… GoSoapBox Iedere docent heeft natuurlijk graag enthousiaste en betrokken leerlingen in zijn of haar klas. De makers van GoSoapBox geven jou als docent de belofte dat leerlingen meer betrokken raken bij jouw lessen. Met GoSoapBox krijg je als docent meer inzicht in wat de leerlingen van jouw lessen hebben opgestoken. In deze How to bekijken we wat de mogelijkheden zijn. Door Henk Botter

EERSTE INDRUK

app.gosoapbox.com kun je je via Sign In aanmelden. Je moet wel

GoSoapBox is een Amerikaans product uit Chicago. De website

goed de kleine lettertjes lezen op het invulscherm. Daar staat

is vanzelfsprekend Engelstalig. Bovenin het scherm kun je kiezen

namelijk dat het gebruik van het programma gratis is, tenzij de klas

voor een Tour, voor Sign Up of voor Join Event/Sign In. Wanneer

uit 30 of meer leerlingen bestaat. Dan moet er wél voor dit pro-

je naar beneden scrolt, kun je klikken op een knop om meer

gramma betaald worden. Via Sign In of app.gosoapbox.com krijg je

informatie te krijgen en zie je diverse aanbevelingen. Onderaan

een zeer helder en duidelijk inlogscherm te zien waarbij je als docent

de pagina vind je de gebruikelijke contactgegevens, een support-

klikt op de grijze Sign In knop om in te loggen. In het volgende

en blogknop en natuurlijk ook een Q&A-link. Als je bij Take a Tour

scherm kun je jouw eerste event aanmaken. Dit doe je door te

& Sign Up Now kijkt, wordt er onder het kopje Product Tour

klikken op create. Daarna krijg je een korte uitleg van de mogelijk-

in het kort uitgelegd wat de mogelijkheden zijn van GoSoapBox.

heden. Zo wordt verteld dat events digitale ruimtes zijn waaraan

Opvallend is de Confusion Barometer waarmee je kunt zien of

leerlingen kunnen deelnemen. Men raadt aan om aparte events

leerlingen de stof begrijpen. Ook is er een Social Q&A. Dit is een

aan te maken voor de klassen die jij lesgeeft. Elk event krijgt een

onderdeel waarbij leerlingen kunnen aangeven welke vragen ze

unieke toegangscode. Je typt een naam in voor jouw eerste event

hebben over de behandelde stof. Als docent krijg je op deze

(die naam is overigens later aan te passen) en via create kun je

manier inzicht in wat er in de ‘koppies’ van de leerlingen om gaat.

verdergaan. Het volgende scherm geeft het volgende weer: Event

Daarnaast zijn er dead-simple keuzemogelijkheden en de better than

created! What now? Je kunt de Event Acces Code al delen met je

clickers. Met GoSoapBox kun je quizzen maken en de resultaten

klas, maar omdat er nog geen inhoud is aangemaakt, kun je het

hiervan kun je later bekijken. Bovendien kun je dit programma

beste eerst klikken op Proceed to your event. Nadat je dit hebt

aanpassen aan je eigen wensen en manier van lesgeven. Tot slot

gedaan, kun je drie opties gebruiken om jouw event te bewerken:

wordt aangegeven dat leerlingen ook anoniem kunnen reageren.

Quizzes, Polls en Discussions. Ook zie je dat er nog nul leerlingen online en confused zijn. Logisch, want je hebt nog niets met de

LET’S GO(SOAPBOX)!

leerlingen gedeeld. Je maakt eerst een quiz en klikt dan vervolgens

Als je klikt op Sign Up kun je jouw gegevens invullen. Op het

op create bij dit onderdeel. Je kunt een naam bedenken voor de

ingevulde e-mailadres komt al snel een bevestiging binnen. Via

quiz en gaat verder. Dan zie je weer een aantal onderdelen: Tools en Questions. Onder Questions klik je op Add a Question. In het volgende scherm kun je nu (eindelijk) de vraag intypen, eventueel een afbeelding toevoegen en kiezen voor Multiple Choice of Short Answer. In deze how to wordt gekozen voor Short Answer. Je typt

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

vervolgens de vraag in en de uitleg en met create wordt deze eerste

Na het intypen van zeven antwoorden krijg je als leerling een

vraag meteen opgeslagen. Je keert terug naar het vorige scherm en

Review te zien waarin staat welke antwoorden je correct hebt. Door

dan zie je dat je dus maar één vraag hebt gemaakt.

op een vraag te klikken, kan het antwoord aangepast worden. Nadat de leerling op Submit heeft geklikt, ziet hij/zij antwoorden

OP JE DIGIBORD

met de feedback die de docent bij deze open vragen had gegeven.

Voor het aanmaken van een volgende vraag klik je op Add a Question

Met Okay Thanks! sluit de leerling de quiz af en kun je weer de

en dien je de volgende vraag in te typen. Je blijft dus niet in hetzelfde

Confusion Barometer gebruiken, dat kon tijdens het maken van

scherm waar je snel een volgende vraag kan aanmaken, maar je

de quiz namelijk niet.

moet elke keer je keuzes maken en die weer opslaan. Dit is niet erg gebruikersvriendelijk, maar met handig kopiëren en plakken

ALS DOCENT…

maak je zo toch redelijk snel een aantal vragen aan over de spel-

Als docent kun je nu op de quiz klikken en onder General op

ling van Nederlandse samenstellingen. Onder Questions kun je de

Download current response data om een Excelbestand te downloaden.

hoeveelheid genummerde vragen zien staan. Die kun je van volg-

In dat bestand staan de leerlingnamen, de vragen en de antwoorden

orde veranderen via de Reorder knop en ze dan verslepen in een

die de leerlingen gaven. Jij kunt als docent bij de gemaakte quiz een

andere volgorde. Onder Tools kun je de details aanpassen, de

Poll, Discussion en Social Q&A maken. Vervolgens zet je van de

response data downloaden, de resultaten resetten en de quiz

gebruikte quiz alle features op On. Het is van belang om nu in het

verwijderen. Natuurlijk is de vraag: hoe krijgen de leerlingen deze

overzichtsscherm goed gebruik te maken van de slotjes achter de

quiz te zien? Dan klik je op Go back to event en daar zie je nu

drie nieuwe opties. Standaard zijn deze opties niet beschikbaar,

uiteraard onder Quizzes jouw eerste quiz staan! Met de oranje knop

maar als je op het slotje klikt, komt de optie beschikbaar voor de

Moderate this event kom je in een scherm dat je (waarschijnlijk)

leerlingen. Als de leerlingen nog een keer dezelfde quiz maken,

nog niet eerder hebt gezien. Je ziet daar de toegangscode van

krijgen ze nu niet alleen de quiz te zien, maar ook de Polls, Discussion

jouw event in het grijs staan. Daaronder staan drie belangrijke

en Social Q&A. Voor of na het maken van de quiz kan jij als leerling

onderdelen: General, Status & Copying en Export. Bij General klik je

reageren op de Poll, Discussion en Social Q&A. Als docent kan je nu

eerst op Enable and disable features. Daar zie je de Core features.

door op een onderdeel te klikken, zien wat de reacties van de

Hier zet je alleen de Barometer en Quizzes op On, de rest zet je op

leerlingen zijn. Uiteraard kun je ook maar één onderdeel gebruiken

Off. Onder Other features geef je aan dat je wél de leerlingnamen

en zo bijvoorbeeld alleen een Poll starten of alleen een discussie

wilt kunnen zien. Vervolgens ga je terug naar het Moderation Panel

vraag stellen. Kortom: veel mogelijkheden om je leerlingen nog

en klik je onder General op View Acces Code Information. Helder

meer bij jouw les en de lesstof te betrekken!

en duidelijk zijn nu de code en het webadres zichtbaar, dit kun je perfect op je digibord laten zien om de leerlingen te laten inloggen.

ALTERNATIEVEN ALS LEERLING…

• socrative.com

Op een ander device ga je naar app.gosoapbox.com en kun je de

• getkahoot.com

Event Code intypen. Via Join now zie je in het volgende scherm aan

• spiral.com

welk event je gaat deelnemen. Je typt jouw naam en klikt op de

• spiral.ac

optie Save. Daaropvolgend zie je de naam van de quiz staan met erboven jouw Confusion Barometer. Die staat op I’m getting it maar

TIPS

je kunt meteen al klikken op I’m confused. Jij kunt dit als docent

• GoSoapBox biedt meer mogelijkheden dan Socrative en Kahoot! Je moet

ook zien op je scherm en je kunt ook zien wie er online is. Helaas

echt spelen met de opties om alle mogelijkheden te leren kennen en

wordt dit scherm niet automatisch ververst en moet je als docent

optimaal te kunnen benutten. Een belangrijke tip hierbij is om eenvoudig

dus diverse keren heen en weer klikken om te zien of al je leerlingen

te beginnen en te oefenen met jouw leerlingen. Gaandeweg kun je dan

daadwerkelijk zijn ingelogd. De leerlingen maken natuurlijk de quiz.

het programma breder inzetten en samen met jouw leerlingen de mogelijkheden optimaal benutten. • Bekijk goed de uitleg bij Help & Support. • Bekijk de uitlegvideo’s op YouTube. Geef als zoekopdracht: GoSoapBox.

Kijk bijvoorbeeld eens bij: youtu.be/ZOpIkSyGYQg

EVALUATIE

Bongobos: online plezier op een verantwoorde manier Er zijn veel leuke prentenboeken, knutselideeën, hoekideetjes, schrijflessen, gymlessen, liedjes en andere lessuggesties met betrekking tot de vier seizoenen. De seizoenen lenen zich goed voor tal van lesideeën. Ondanks dat grote aanbod is het voor leerkrachten iedere keer opnieuw weer een grote uitdaging om leuke lessen voor te bereiden, waar de kinderen ook nog eens wat van opsteken. Wellicht dat de volgende suggestie kan helpen bij deze voorbereiding. Door Mandy de Bruijn

BONGOBOS

HOE WERKT HET?

Bongobos is een website gericht op kleuters waarmee je de

Als je de site opent,

vier seizoenen op een leuke manier in de klas kunt verwelkomen.

moet je eerst een

Ook is Bongobos een reeks van vier apps over de seizoenen.

plug-in downloaden om

Het is ontwikkeld door de Antwerpse gamestudio GriN met

verder te kunnen en

inhoudelijke ondersteuning van Uitgeverij Van In. Het is een

om een 3D-weergave

verhaal over dieren in de seizoenen, dat wordt afgewisseld met

te kunnen krijgen.

spelletjes. Frieda van Raevels heeft de personages getekend

Nadat je de plug-in

evenals de achtergronden van de website en de apps.

hebt geïnstalleerd,

Bongobos behoort tot GriNs kleuterspel universum. Het doel

kom je in een kleurrijk

van Bongobos is om kinderen op een leuke en verantwoorde

scherm, waarbij je de

manier online spellen te laten spelen en tegelijkertijd hiervan

keuze hebt uit de vier

te leren. Thuis of in de klas. De vaardigheden die kleuters leren

seizoenen. Wanneer je

met Bongobos zijn onder andere: kleuren vormherkenning,

op een seizoen klikt, bijvoorbeeld de winter, dan speelt er een

motorische vaardigheden, geheugentraining, tellen en creativiteit.

vrolijk muziekje op de achtergrond. Het spel start in een mooi grafisch vormgegeven winterlandschap waarbij je kunt kiezen uit een verhaal of verschillende spelletjes. Als je bijvoorbeeld op de knop ‘verhaal’ klikt, beland je in een 3D-landschap vol sneeuw en zie je een lief hertje dat er rondhuppelt. Een Belgisch sprekende vrouw vertelt een verhaal waarbij de beelden perfect overeenkomen. Voor Nederlandse kinderen is deze mevrouw af en toe wat moeilijk te verstaan door de andere klanken, maar het verhaal is over het algemeen goed te volgen. Het 3D-effect in het verhaal is grandioos evenals de graphics en illustraties die zeer kleurrijk zijn.

GEVARIEERD In het verhaal komen meerdere dieren voor zoals een vos, konijn, eekhoorn en vogel. Deze dieren vertellen wat er allemaal verandert in het betreffende seizoen. Als er een hoofdstuk van het verhaal voorbij is, moet het kind eerst een spelletje doen. Elk spelletje wordt eerst kort uitgelegd waarna de leerling aan

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016

zijn bijvoorbeeld: ‘Ik vind Hert en Pluim cool, juf!’, ‘Wat is dat een mooie tekening!’, ‘Nog een verhaaltje!’, ‘Juf, mag ik een sneeuwpop maken?’ en ‘Juf, het sneeuwt echt op het bord!’ De website is handig om in de klas te gebruiken, maar ook zijn er afzonderlijke apps te koop via Google Play en de App Store voor €1,99. Dit betekent dat Bongobos ook mobiel beschikbaar is.

CONCLUSIE Bravo makers van Bongobos, Bongobos is een prachtige website om in de klas te gebruiken. Evenals de vier apps. Het geanimeerde verhaal spreekt kinderen erg aan. Als tip wil ik meegeven om dit alleen nog door een Nederlandse voor de slag kan. Als de leerling een spelletje goed heeft gedaan,

lezer te laten inspreken, omdat de klanken soms erg moeilijk

wordt hij/zij beloond met leuke opmerkingen zoals: ‘flink’,

zijn te verstaan. Er zit veel afwisseling in de website. Doordat de

‘wauw!’ en ‘goed gedaan!’ Wanneer de missie is volbracht,

verhalen worden afgewisseld met de spelletjes, zijn de kinderen

gaat het verhaal weer verder. Na nog een hoofdstuk volgt weer

langer geconcentreerd en kunnen ze veel aandachtiger naar het

een ander type spelletje. Er moet een weg gevolgd worden, een puzzel gemaakt worden, een kleurplaat gekleurd worden, plaatjes naar de juiste plek worden gesleept, een stip gevolgd worden en een sneeuwman worden versierd.

VERRASSING Klik je in het beginscherm op de knop ‘spelletjes’, dan kan de leerling kiezen uit verschillende soorten spelletjes die ook in het verhaal voorkomen. Het verschil is dat deze spelletjes bestaan uit meerdere niveaus. Bij een voltooid spel ontvangt de leerling een ster met een hert erop. Daarna wordt het volgende spel geopend wat een tikkeltje moeilijker is. In het overzichtsscherm zijn de slotjes geopend van de spelletjes die al voltooid zijn. Bij de spelletjes waarbij je een kleurplaat mag inkleuren of een sneeuwpop mag aankleden en versieren, kan de leerling een foto maken

verhaal luisteren. Het is een site die je prima op het digibord

van zijn creatie. Een erg leuke verrassing is het als deze creatie

kan afspelen waardoor alle leerlingen tegelijk naar het verhaal

ineens in het verhaal verschijnt! De leerlingen in mijn klas

kunnen luisteren, maar ook individueel is het goed te gebruiken.

reageerden erg positief op deze spellen. Reacties die zij gaven,

Kinderen snappen snel hoe de website en app werkt en je hoeft nauwelijks hulp aan te bieden. Mooi is de ruime hoeveelheid aan spelniveaus. De oplopende moeilijkheidsgraad is een goede uitdaging. Ik heb slechts één tip voor de makers: het spelletje waarbij de leerling de stip moet volgen, is op een desktop of laptop moeilijk te spelen. Met de muis is het namelijk moeilijk om de pijl precies te volgen en dit leidt ertoe dat je het spel niet of moeilijk kan voltooien. Dit is duidelijk een spelletje voor touchscreens. De leerlingen genieten zichtbaar van de spelletjes en het verhaal. Het is leerzaam en een spannende uitdaging. Ze zijn verantwoord aan het leren en hebben er plezier van. Ook worden ze er echt wijzer van. Bongobos is een zeer praktisch toepasbare website of app voor de lespraktijk. De site is reclamevrij en gemakkelijk door leerlingen te gebruiken. Absoluut een aanrader dus!’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 07 – 2016 25 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Vier feest met Kikker! Iedereen kent de boeken van Kikker en zijn vriendjes wel. Ze zijn in alle soorten en maten uitgegeven: als babyboekjes, prentenboeken, verzamelbanden en als televisieserie. Er is zelfs een app verschenen: Kikker viert feest. Met deze app, gebaseerd op de Kikker-boeken van Max Velthuijs kunnen zowel peuters als kleuters heerlijk spelen. De app biedt gegarandeerd uren speelplezier!

FEEST!

feest komt kijken. Bovendien leren ze omgaan met allerlei kleuren

Kikker is jarig en viert zijn verjaardag. Met deze vrolijke app

en vormen. Ze kunnen de namen leren van de kleuren en leren

‘Kikker viert feest’ worden peuters en kleuters uitgenodigd

tellen. De app biedt ook veel mogelijkheden om in de klas in te

op het partijtje van Kikker. Ze mogen helpen met de voor

zetten. Voor het vak knutselen kun je bijvoorbeeld een verjaardags

bereidingen van het feest. Zo mogen ze het huis van Kikker

taart maken en deze door de kleuters laten versieren.

versieren met vlaggetjes en ballonnen, een mooie tekening voor hem maken, Varkentje helpen met het versieren van een

ERFGOED

taart of bijvoorbeeld Haas en Beertje helpen bij het inpakken

Het initiatief en het concept van deze Kikker-app komt van

van mooie cadeautjes. Als het feestje van start is gegaan,

Pavlov uit Haarlem. De app is gerealiseerd onder het toeziend

vraagt Kikker aan al zijn vriend-

oog van de Stichting Max

jes of ze een spelletje willen

Velthuijs die waakt over het

spelen. Er kan verstoppertje

artistieke erfgoed. De app is

gespeeld worden, ze kunnen

vooralsnog verschenen als

gaan koekhappen of gezellig

iOS- versie en is verkrijgbaar

gaan puzzelen.

voor €2,99 in de App Store. In de app kun je ook switchen

PARTICIPEREN

naar de Engelstalige versie

Door deze verscheidenheid aan

frogsbirthdayparty.nl. Heel jonge

spellen dragen peuters en

kinderen kunnen op deze manier

kleuters op deze manier bij aan

al in aanraking komen met de

het verhaal: ze participeren.

Engelse taal. Meer informatie

Door de app leren kinderen wat

hierover is te vinden op

er allemaal bij een verjaardags-

kikkerviertfeest.nl. <<

LESIDEE VOOR HET BASISONDERWIJS

14-18 maart

Doe er je voordeel mee!

Kinderen vinden geld interessant: je kunt er superleuke dingen van kopen. Maar wat is geld eigenlijk? En als je portemonnee leeg is, kun je dan onbeperkt geld uit de muur halen? Vragen van vroeger en nu die elke leerkracht kan beantwoorden, want tijdens de Week van het Geld liggen de lesjes voor het oprapen! Door Suzanne de Boer De allereerste mensen waren jagers/verzamelaars: ze vonden,

GELD VAN PLASTIC

verbouwden en vingen eten om van te leven. Hadden ze meer

Tot een jaar of tien geleden vulden munten

dan dat nodig, dan ruilden ze dat met anderen in natura. Maar

en bankbiljetten onze portemonnees.

toen in de loop der jaren steeds meer mensen zich gingen

Tegenwoordig hebben we vaak meer pasjes

specialiseren in een bepaald beroep, zoals bakkers, smeden

bij ons dan geld. We betalen met de pinpas,

en touwslagers ontstond er behoefte aan een ander ruil

vullen online winkelmandjes en hebben zo veel

middel: iets wat klein en waardevast was. Dat oorspronkelijke

minder zicht op wat we uitgeven. Kinderen

geld werd onder andere gevonden in kauri’s, schelpjes van de

hebben kennis van munten en biljetten nodig.

porseleinslak uit de Indische Oceaan:

Ze moeten zien dat ze minder geld overhouden

www.nbbmuseum.be/nl/2007/01/cowry-shells.htm.

als ze iets kopen. En hoeveel minder. Pas dan kunnen ze leren omgaan met ‘plastic geld’. En

GELD VAN GOUD

wat daarbij komt kijken: een pincode die je geheim

In Lydië, in het huidige West-Turkije, werden rond 700 voor

moet houden, de betrouwbaarheid van een website waar je

Christus de eerste munten geslagen. De Lydiërs waren hande-

iets koopt en een rekeningsaldo dat slinkt. En daar kun je

laren en dankten hun rijkdom aan klompjes edelmetaal, een

niet vroeg genoeg mee beginnen! <<

legering van zilver en goud, die ze in een rivier vonden. De munten die ze hiervan sloegen, hadden echter niet allemaal dezelfde waarde: in de ene zat veel meer zilver of goud dan in

Hoe herken je vals geld?

de andere. Het goud en zilver werd gesplitst en op alle nieuwe

Munten moet je slaan, dat is een lastige klus, bankbiljetten

munten werd de intrinsieke waarde gestempeld: de hoeveel-

zijn een stuk makkelijker te vervalsen. Vandaar dat er best

heid goud of zilver in de munt. Zie ook

wat valse biljetten in omloop zijn. En hoewel je een echt biljet

www.dnb.nl/binaries/van_kauri_tot_euro_tcm46-146110.pdf

van 5 euro bijvoorbeeld kunt herkennen aan voelbare inkt, een watermerk, een smaragdgroen cijfer en een hologram

GELD VAN PAPIER

heeft De Nederlandsche Bank een app ontwikkeld waarmee

Kooplui, die zakken met kostbare munten met zich meedroegen,

je snel zeker weet of een biljet echt of vals is. De Echt of Vals

werden nogal eens overvallen en raakten alles kwijt. Bij een

app is voor iPhone en Android gratis te downloaden in de

bank gaven zij hun goud en zilver in bewaring en kregen in ruil

Google Play Store en via iTunes.

een papieren bewijseigendom op naam. Overvallers hadden er niets aan. Toen er meer handel kwam, gingen banken en over heden eind zestiende eeuw bankbiljetten uitgeven. Die biljetten bevatten niet de waarde die ze vertegenwoordigen; in plaats daarvan garandeerde de uitgever van een bankbiljet de waarde ervan. Zie ook: ec.europa.eu/economy_finance/ netstartsearch/euro/kids/money_nl.htm en caro-lina.infoteur.nl/ specials/geschiedenis-van-geld.html#in-deze-special

Download dit lesidee ook via

Gratis! Gratis! Gratis! Op www.weekvanhetgeld.nl zijn kosteloos verschillende lespakketten voor het primair onderwijs te downloaden. Ook zijn er gastdocenten die graag bij jou in de klas een lesje komen geven. Dat is mooi meegenomen!

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de COS siteJAARGANG vind je nog 33 NUMMER veel meer 07 – 2016 lessuggesties 27

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

www.schoolsupport.nl

SCHOOLSUPPORT SCHOOLSUPPORT APPSNACKS! APPSNACKS! ALLES-IN-1 VOOR DIGIBORD, TABLET EN PC www.schoolsupport.nl

P O’S O 15 M E OT20 N DE O’S OP EM OT2015 N DE

ALLES-IN-1 VOOR DIGIBORD, TABLET EN PC TAFELTRAINING MET TOVERSTAPELS TAFELTRAINING MET TOVERSTAPELS

WOORDENSCHAT MET DRAAITAAL WOORDENSCHAT MET DRAAITAAL

Gebaseerd op het succesvolle woordenschatspel Cito woordenschat oefenen op 8 niveaus Bevat extra minigames Individueel, samen of met de klas Gebaseerd op het succesvolle woordenschatspel Goed te combineren met de kaartenvariant Cito woordenschat oefenen op 8 niveaus Bevat extra minigames Individueel, samen of met de klas Goed te combineren met de kaartenvariant

Gebaseerd op het succesvolle kaartspel Train de tafels op verschillende manieren Individueel, samen of met de klas Goed te combineren met de kaartenvariant Gebaseerd op het succesvolle kaartspel Bevat extra minigames Train de tafels op verschillende manieren Individueel, samen of met de klas Goed te combineren met de kaartenvariant Bevat extra minigames

DIGITALE QUIZTUSSENDOORTJES

ALLEEN, SAMEN OF MET DE KLAS!

DIGITALE QUIZTUSSENDOORTJES

ALLEEN, SAMEN OF MET DE KLAS!

Gebaseerd op het succesvolle QUIZ IT! De klas quizt zich wijzer! Welke leerling is het snelste? Laat leerlingen elkaar uitdagen op thema’s Gebaseerd op het succesvolle QUIZ IT! naar keuze! De klas quizt zich wijzer! Welke leerling is het snelste? Laat leerlingen elkaar uitdagen op thema’s naar keuze!

Eén licentie en uw school heeft toegang tot alle Schoolsupport Appsnacks voor digibord, pc én tablet. Altijd de laatste updates en de nieuwste uitbreidingen, waaronder medailles voor de Eén licentie en uw school heeft toegang tot alle leerlingen en beheer voor de begeleiders. Schoolsupport Appsnacks voor digibord, pc én Stap ook in voor € 24,50updates en groeienmee! tablet. Altijd de laatste de nieuwste uitbreidingen, waaronder medailles voor de leerlingen en beheer voor de begeleiders. > www.schoolsupport.nl/appsnacks Stap ook in voor € 24,50 en groei mee!

> www.schoolsupport.nl/appsnacks

TAFELS, WOORDENSCHAT, SPREEKWOORDEN, SPELLING, TECHNIEK, TOPO? ALLES IN ÉÉN LICENTIE: GROEI MEE! TAFELS, WOORDENSCHAT, SPREEKWOORDEN, SPELLING, TECHNIEK, TOPO? ALLES IN ÉÉN LICENTIE: GROEI MEE!

appsnacks_COS_jan2.indd 1

16-12-2014 15:38:54