COS mei 2016 by EDG Media

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

t e m en n e rs ! n n ke en ee e R tek er n m ce s sno n doete ra le as o h Sc n E -W aa

1.100 leerlingen bezoeken RoboCup European Open 2016 Online editor WizeNote vertaalt volwassen tekst naar kindvriendelijke content

MICROSOFT DIGIGIRLZ

SPELEN MET DE MICRO:BIT Jaargang 33 | Nummer 69 | Mei Februari 20162016

Docenten en ontwikkelaars ontmoeten elkaar op Gamification Conferentie

Interessante twitterberichten geselecteerd

tweetscoop André Slegers & Michelle Clement | KEii info@keii.nl | @keiionder wijs

5 6

Manuela Bazen @manuela20 11-04-16 09:54 Onderzoek: Nederlandse game helpt kinderen met ADHD | Bright | @scoopit sco.lt/8EDWvR

W-tje @Netwijs_weetje 11-04-16 15:59 Leuke teloefening voor op het #digibord met #kleuters netwijs.nl/asp/invado. asp… pic.twitter.com/iyUyGItAXQ

Jolanda Pikkaart @jolandapikkaart 15-04-16 09:00 #schrijftip Gebruik de natuur als inspiratiebron bij een writers block. Ga naar buiten http://jolandapikkaart.nl/ index.php/de-natuur-als-avontuur-eninspiratiebron/ …

Compleet Onderwijs @CompltOnderwijs 15-04-16 08:46 Docenten zien niets in ‘onderwijs van de toekomst’ http://ow.ly/8JqaFn

Menno / O21 @Mennovh 15-04-16 09:40 @WijnandGijzen Hoe verlaat je het groepsplan zonder het doel te verliezen.... http://Www.groepsplanloos. nl @schoolleider

Kennisnet @kennisnet 13-04-16 10:00 Onderzoekster Inge Molenaar over Snappet: ‘Als de hele klas het al snapt, laat je ze toch niet alle sommen maken?’ http://kn.nu/z6tlc

Maurice Backerra @MMEBackerra 14-04-16 23:42 Amsterdamse schoolpleinen worden vergroend, ter educatie en als stepping stones voor stadsnatuur @Stadsecoloog 020 https://www.amsterdam.nl/ onderwijs-jeugd/varia/duurzamescholen/impuls-schoolpleinen/ …

Volg ook @ Cosonline op t wit ter

COS COS JAARGANG JAARGANG 3333 NUMMER NUMMER 9 09 – 2016 – 2016

12 14

Inhoud 5 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

6 DigiGirlz Microsoft

Race met stekkers en snoeren

Spelen met de micro:bit

Scholen zamelen elektronisch afval in

10 ResearchED

Stimuleert onderzoekende houding

12 RoboCup 2016

1.100 basisschoolleerlingen kijken ogen uit!

14 Wilfred Rubens

‘Het is onjuist om te stellen dat docenten hun hakken in het zand zetten’

16 Online editor WizeNote

Volwassen tekst wordt kindvriendelijke content

18 Gamification Conferentie

Wereld van spel in het onderwijs

20 Codecircus voor Syrische leerlingen

Games maken, robots en 3D-kleurplaten

22 Mediabegrip

Leerlingen bewust kritisch maken

24 How to… Thinglink

Zelf interactieve afbeeldingen, video’s en tekst aanbrengen

26 Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, Esmee Roetman, André Slegers, Studio Stampij, Malini Witlox, Contact redactie cos@edg.nl

Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Vormgeving Tom Venema Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Waar gaat jouw volgende les over? Maak in een paar minuten je eigen digitale les met video's, afbeeldingen, handige sites, slides en interactieve quizvragen.

Maak nu een gratis account aan op lessonup.nl!

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

Versleutelde WhatsApp

Graveer je laptop Vorig jaar kregen de docenten op mijn school allemaal een eigen

Sinds eind maart zijn de berichten die je

laptop. Die hebben we zelf gegraveerd aan de achterkant met het

via WhatsApp verstuurt encrypted,

logo van de school. We moesten daarvoor wel een flinke investering

dus versleuteld. Hierdoor is het

doen omdat we een laserprinter moesten kopen. Dit heeft ons

niet mogelijk om berichten die

meer dan 10.000 euro gekost. En nu blijkt, één jaar later, dat je voor

via WhatsApp zijn verstuurd,

1.399 euro een laserprinter kunt kopen die dit kunstje ook kan!

te bekijken. Dit was voor veel

Mr. Beam 2 heet het apparaat en is verkrijgbaar via een project van

bedrijven die WhatsApp

Kickstarter. Zo kun je graveren op hout, textiel en MDF. Het werkt

gebruiken in hun communicatie

met een stukje software op de ingebouwde Raspberry Pi 3. Via je

met klanten een belangrijke

computer, tablet of mobiel maak je via een wifi-verbinding met de Pi

voorwaarde om WhatsApp te

en kun je aan de slag. Meer informatie over dit project vind je hier:

blijven gebruiken. Wist je

kickstarter.com/projects/mrbeam.

trouwens dat WhatsApp op meer dan 90 procent van alle smartphones ter wereld wordt gebruikt? Op mijn school denken we erover om het ook in de schoolomgeving te gaan

Retro Pi

gebruiken, als een soort van webcaredienst naar leerlingen en

In de hierboven genoemde Beam 2 zit dus een Raspberry Pi

personeelsleden. Binnenkort meer hierover in COS.

‘verstopt’ maar er zijn nog veel meer toepassingen mogelijk met dit wonderlijke computertje. Zo is er op de website van Freshgadgets te lezen hoe iemand een Game Boy heeft

Outlook en Google Drive Vorig jaar kon je al vanuit Word een rechtstreekse verbinding maken

omgebouwd (bit.ly/COS-gameboy), zie je hoe je van een IKEA-tafel een retro gametafel maakt (bit.ly/ikeatafel). En zelfs hoe je van een Raspberry Pi een Apple Pi maakt (bit.ly/COS-applepi).

met Google Drive. Dit kan nu ook in Outlook. Je hebt hier een plug-in voor nodig. Deze is ontwikkeld door Google en is dus goedgekeurd door Microsoft. De plug-in werkt alleen op versies van Windows van Outlook (2007 en verder). Voor meer informatie: bit.ly/COS-OutlookGoogle. De plug-in is hier te downloaden: tools.google.com/dlpage/driveforoffice.

Data Selfie Grote social media bedrijven zoals Facebook, Twitter en Snapchat verzamelen tijdens het gebruik informatie over jou als gebruiker. Denk daarbij aan locaties die je bezoekt, waar je naar op zoek bent en wat je interesses zijn. Onduidelijk is

Goedkope virtual reality-bril

daarbij wát ze precies

Een Cardboard is een virtual reality-bril

van je verzamelen,

(VR-bril) van karton. Een groot voordeel

maar daar kun je

van deze brillen is dat ze goedkoop zijn

blijkbaar achterkomen

in aanschaf en ze je een goede indruk

via Data Selfie. Er

geven wat er met VR mogelijk is in

is ook een browser

combinatie met een mobiel. De firma

extensie beschikbaar

VR Motion levert de Cardboard 2.0 voor minder dan twintig euro.

voor onder andere

Uitpakken en op je mobiel een VR-app downloaden (voor iOS en

Chrome. Meer infor

Android) en je kunt aan de slag! Meer informatie op

matie vind je hier:

vrmotion.nl/vr-brillen/cardboard.

dataselfie.it. COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Girlsday 2016

Microsoft DigiGirlz spelen met micro:bit Veel meiden denken dat technologische vaardigheden zoals programmeren vooral iets voor jongens is. Maar niets is minder waar. Waarom zou programmeren niets voor meiden zijn? Donderdag 14 april was het Girlsday. Op deze dag hebben meisjes kennisgemaakt met bèta, techniek en ICT. Het is een initiatief van VHTO, het landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek. Ook Microsoft Nederland staat volledig achter dit initiatief. De meiden van groep 7/8 van basisschool de Molenwiek in Haarlem en groep 8 van basisschool de Roos in Zaandam hebben vol enthousiasme de DigiGirlz workshops bij Microsoft gevolgd. Door Esmee Roetman Foto’s Microsoft

Julie de Widt-Bakker start de ochtend met een korte inleiding over het bedrijf Microsoft. De meiden zijn razend enthousiast als ze horen dat actrice en presentatrice Liza Sips een videoboodschap heeft ingesproken. Er ontstaat een zaal vol stralende gezichten wanneer Liza de meisjes toespreekt over het belang van technologie. Dan komt Lonneke (11) aan het woord. De dochter van Peter Heldens, Technical Account Manager bij Microsoft Nederland, vertelt over de micro:bit. Ze omschrijft het als ‘een kleine computer waar je van alles mee kunt doen’. Deze micro-computer is een printplaatje met elektronica die verschillende vormen van invoer en uitvoer heeft, waardoor leerlingen zelf gemakkelijk kunnen programmeren. Kinderen komen op deze manier in contact met technologie. In Engeland heeft de BBC de micro:bit gratis aan leerlingen verstrekt. Helaas worden deze micro:bits nog niet gebruikt in het onderwijs in Nederland, maar als het aan Julie de Widt-Bakker ligt, komt daar snel verandering in.

HOCKEYGAME MET MICRO:BIT Nadat Lonneke een filmpje heeft laten zien over een hockeygame met de micro:bit, daagt ze Kim Lammers, oud-hockey international en codeerfan van het eerste uur, uit om haar micro:bit hockeygame te proberen. Hiervoor moet zij een bal hooghouden met de hockeystick waar een micro:bit en powerbank aan bevestigd zitten. Telkens als de hockeystick de bal raakt, volgt er een geluid. Hierna volgen de meiden twee verschillende workshops. Een sessie creatief coderen met de programmeerkit micro:bit en Kurio kidstablets. Ook krijgen ze een workshop tech en ondernemen van Janneke Niessen en Kim Lammers.

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

STEEN, PAPIER, SCHAAR Lonneke (11) legt de meiden uit hoe je de micro:bit gebruikt. Ze laat op een groot scherm zien hoe je een hartje maakt op de micro:bit. Alle meisjes luisteren aandachtig naar haar uitleg. Daarna gaan ze zelf aan de slag. Per groepje van drie krijgen ze een Kurio kidstablet en een micro:bit. ‘Kijk, ik heb een hartje gemaakt!’, ‘Ik ben een leuke smiley aan het uitzoeken’ en ‘Ik heb mijn naam geschreven op de micro:bit’, roepen enkele meiden. Ook hebben ze een handleiding gekregen waarin staat hoe ze het spel steen, papier, schaar op de micro:bit krijgen, zodat ze dit kunnen spelen op de tablet. Het plezier straalt ervan af.

TECHNOLOGISCH PLAFOND ‘Vrouwen moeten niet langer beducht zijn voor het glazen plafond, maar voor het technologische plafond’, zegt Julie de Widt-Bakker, Corporate Communicatie en Citizenship Lead bij Microsoft Nederland. Technologie heeft een enorme impact op

CANDY CRUSH OP SURFACE HUB

de samenleving. Door de opkomst van robots zullen er volgens

Tijdens de pauze genieten de meiden van limonade, cupcakes en diverse spelletjes die ze kunnen spelen, zoals Candy Crush op een Surface Hub. Ze maken kennis met de dames van Microsoft en drommen bijeen voor een handtekening van Kim Lammers. Internetonderneemster Janneke Niessen mag vertellen over Project Prep, een nieuw boek van Niki Smit. Het gaat over een meisje dat zelf leert coderen en haar eigen mode-app ontwikkelt, Project Prep. ‘We hebben straks robots als stylisten, die het weer weten en vertellen wat we die dag aan moeten trekken’, aldus Janneke. Aan het einde van de ochtend hebben alle meiden hun diploma voor coderen gehaald, zijn ze op de foto met Kim Lammers geweest en gaan ze met een goodiebag vol leuke spulletjes én het boek Project Prep terug naar de bus.

het World Economic Forum (WEF) tot en met 2020 vijf miljoen banen verdwijnen. Vooral banen waarin vrouwen zijn oververtegenwoordigd, zoals administratieve beroepen. ‘Daarom is het belangrijk dat vrouwen meedenken en mee ontwikkelen als het om technologie gaat’, aldus Julie. Ook geeft ze aan dat ze heel graag wil dat het programmeren zo snel mogelijk wordt opgenomen in het curriculum van het primair onderwijs. ‘Want programmeren vergroot de digitale vaardigheden waar je later in elk beroep profijt van hebt! Ook meiden, want zij beschikken over belangrijke eigenschappen die je in een technische omgeving goed kunt gebruiken, zoals creativiteit, ideeënvorming en samenwerken. Wat mij betreft zou het elke dag Girlsday moeten zijn!’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Scholen zamelen elektronisch afval in om te recyclen

Race met stekkers en snoeren Binnen een paar dagen hebben de leerlingen van Saltoschool Hanevoet in Eindhoven tien containers vol elektronisch afval verzameld. Telefoons, keukenapparaten, speelgoed, computerbeeldschermen, stofzuigers en oude radio’s liggen her en der verspreid door de school. In een klaslokaal en in de gang ligt een berg op de grond met nog meer apparaten. Deze school doet mee aan de E-waste race! Door Studio Stampij

Tien scholen in Eindhoven nemen het tegen elkaar op om zoveel mogelijk elektronische apparatuur in te zamelen. Vier weken lang gaan de leerlingen langs de deuren in de buurt, bellen ze familie en checken ze hun eigen huis op alles waar een batterij in kan of een snoer aan hangt. De school die het meeste afval verzamelt, wint een schoolreisje naar de Ontdekfabriek. Toch is dat niet de belangrijkste reden waarom de kinderen zo hun best doen. ‘Veel van ons afval wordt niet gerecycled, maar gaat in de fik’, vertelt Esed (10). ‘Het wordt zelfs gedumpt in arme landen. Daar halen ze grondstoffen als koper en ijzer er niet uit. Alles wordt verbrand. Over 50 jaar hebben we niet genoeg stoffen meer om bijvoorbeeld robots te maken.’ ‘De wereld moet meer gaan recyclen’, vult Yusuf (12)

Bij de introductieles van de E-waste race probeert Timmy de Vos

aan. ‘Elektrische spullen komen nu vaak terecht in zee. Er

de leerlingen bewust te maken van het belang van recyclen.

zitten veel giftige stoffen in en daar gaan dieren van dood. Dat kan toch niet!’

die Timmy de Vos, de initiatiefnemer van de race, heeft gehouden is goed overgekomen. Ook Niki, juf van groep 6/7 en 8b, is

BEWUSTWORDING EN ACTIE

tevreden over hoe de actie verloopt. ‘Rekening houden met de

Het is overduidelijk dat de leerlingen van de Hanevoet niet

wereld om je heen past bij onze school. Daarom wilde ik graag

alleen meedoen aan de E-waste race om er een leuk school-

meedoen aan de E-waste race. De kinderen zijn zich nu goed

reisje aan over te houden. De boodschap van de introductieles

bewust van het grondstoffenprobleem en kunnen er zélf iets aan doen. Ze zijn heel gemotiveerd en hebben briefjes geschreven

Alles met een stekker of batterij telt mee in de E-waste race.

die ze in de buurt door de brievenbussen hebben gedaan. Er is een website gekoppeld aan de race waar de kinderen kunnen registreren wat er verzameld is. Een snoer levert 10 punten op en een mobiele telefoon 30 punten. De afhandeling doen de leerlingen allemaal zelf. Ieder heeft een eigen taak’, aldus Niki.

E-WEETJES:

• Er is 75 kilo aan grondstoffen nodig om één mobiele telefoon te maken.

• Als het wereldwijde consumptiepatroon niet verandert, zijn er over 50 jaar onvoldoende grondstoffen om mobiele telefoons te maken.

• Slechts 1/3 van het elektronisch afval in Nederland

wordt ingeleverd op de milieustraat. COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Reza, Yusuf, Jennifer en Esed bij de containers met ingezameld elektronisch afval.

‘WE GAAN VOOR MEER!’

berichten op Facebook gezet en

Jennifer (13) en Reza (11) van de Hanevoet zijn deze week

op Instagram. Vanmiddag gaan

elke dag langs de deuren gegaan om te vragen of mensen

we een poster ophangen bij het

nog elektronisch afval hebben. ‘Soms snappen de mensen

winkelcentrum. Maandag krijgen

niet goed wat de bedoeling is. Dan leggen we dat uit. Bijna

we nieuwe containers en die

De kinderen van de Hanevoet halen alles

iedereen heeft afval in huis liggen. Als wij komen, hoeven ze

moeten net zo snel vol als de

uit de kast om zoveel mogelijk spullen

dat niet naar de milieustraat te brengen. We hebben ook

eerste tien!’ <<

in te zamelen.

Bedenker E-waste race:

‘Ik hoop dat de race een sneeuwbaleffect krijgt’ De E-waste race wordt niet alleen in Eindhoven gehouden. In 2015 vond de race plaats in dertien steden en regio’s. Initiatiefnemer Timmy de Vos hoopt dat dit aantal dit jaar groeit. ‘Ik heb in 2013 een challenge gewonnen voor ideeën om wat aan het e-waste probleem te doen. Ik had voor die wedstrijd een scholenproject bedacht. Met het geld dat ik heb gewonnen, kon ik de E-waste race in praktijk brengen. Gemeentes en afvalbedrijven helpen ons bij de organisatie en financiering. We trappen de race af met een presentatie op de deelnemende scholen. Daarin vertel ik de leerlingen waarom we dit doen en hoe ze het aan kunnen pakken. Ik hoop dat er een sneeuwbaleffect ontstaat door leerlingen bewust te maken van het grondstoffenprobleem. Dus dat ze ook hun ouders en de mensen in de buurt overtuigen van de noodzaak om meer te recyclen. Het is ronduit schokkend om te zien hoeveel elektronisch afval mensen in huis en in de schuur hebben staan!’

‘VEEL MENSEN WETEN NIET EENS WAAR DE MILIEUSTRAAT IS’ ‘Het is echt nodig om mensen meer bewust te maken van het groeiend tekort aan grondstoffen. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen niet eens weten waar de dichtstbijzijnde milieustraat is. In de Hoekse Waard hebben we vorig jaar met de E-waste race in vier weken tijd een kwart verzameld van wat er normaal gesproken in een heel jaar naar de milieustraat wordt gebracht. Dat is toch een serieuze bijdrage!’ Meer info over de E-waste race vind je op: ewasterace.nl.

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

ResearchED stimuleert onderzoekende houding De Schot Tom Bennett kreeg als docent filosofie en religie zo vaak te maken met nieuwe onderwijstheorieën en –methoden, dat hij besloot zich er tijdens een sabbatical eens grondig in te verdiepen. Veel van wat de school binnendringt, is volgens hem een mythe, niet gesteund door goed uitgevoerd onderzoek. Met het inmiddels internationale netwerk researchED kijkt hij, onder andere met Nederlandse collega’s, ook kritisch naar ICT in het onderwijs. Door Erik Ouwerkerk

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Het boegbeeld van researchED is niet onder de indruk van de

LOGISCH

mogelijkheden van ICT in het onderwijs. Het is voor hem niet

Benaderen professionals ICT te weinig met een kritische blik?

meer of minder dan een hulpmiddel. ‘Er wordt wel beweerd dat

‘In de praktijk wordt er al snel gezegd dat het werkt als leerlingen

nieuwe technologie zorgt voor een onderwijsrevolutie en dat

het leuk vinden’, zegt Walraven. Hulshof voegt eraan toe: ‘Een

het de manier waarop we leren drastisch verandert, maar dat

theorie klinkt vaak logisch en het ligt intuïtief voor de hand.

zie je bij elke nieuwe uitvinding. Eigenlijk al sinds de uitvinding

Neem de opvatting over leerstijlen als voorbeeld: de één werkt

van geluidsopnamen’, aldus Bennett. Belangrijker vindt hij dat

meer met zijn linker- of rechterhersenhelft, is visueel of creatief

leerlingen niet significant beter scoren door het gebruik van

en een denker of juist een doener. Iedereen kan de lijst met

technologie. ‘Er zijn maar weinig wetenschappelijke bevindingen

gemak aanvullen en ziet zijn theorie in zijn ogen ook bevestigd.

die deze claim bevestigen’, meent Bennett.

Maar wetenschappelijk onderzoek geeft uiteindelijk geen uitsluitsel.’ De aannames ontstaan volgens hem vaak in het

ONDERZOEK

circuit van lezingen en studiedagen die directeuren en onder

‘Er is weinig goed onderzoek naar het gebruik van ICT in de

wijzers bezoeken. ‘Ze zijn erg gevoelig voor de vele ‘onderwijs-

klas’, zegt Amber Walraven, verbonden aan de docenten

kundigen’ die als een soort goeroes het land doorreizen. Zo

academie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Volgens haar

vindt van alles een weg naar het onderwijs en gaat het een

is veel onderzoek te vaak een momentopname en steunt het

eigen leven leiden’, aldus Hulshof.

op weinig betrouwbare factoren zoals het moment van de dag, de stemming van de docent en de score van de leerling. Een

KRITISCH

gedegen analyse is ook niet eenvoudig meent ze, omdat ICT op

Een kritische blik is dus een vereiste voor ICT-coördinatoren.

verschillende manieren, in uiteenlopende situaties en voor

‘Bedenk sowieso goed dat ICT moet passen in het onderwijs’,

diverse niveaus kan worden ingezet. Onderzoek gaat daar niet

zegt Walraven. ‘De omstandigheden zijn altijd uniek,

altijd vanuit en dat maakt het lastig de werking van ICT te iso

daarom is het niet altijd makkelijk om terug te vallen op

leren. Dat geldt helemaal voor studies die onderwijsvormen mét gebruik van ICT vergelijken met onderwijsvormen zonder gebruik van ICT. ‘Wanneer in de ene klas het accent bijvoorbeeld ligt op samenwerking en

‘Sommige ‘onderwijskundigen’ reizen als goeroes door het land, zo vindt van alles een weg naar het onderwijs’

in de andere klas het individuele

onderzoek dat die specifieke context mist. Staat eenmaal vast wat bij het vak of de school past, dan kun je aan de slag met doordachte tools die je ook in de praktijk moet

leerproces centraal staat, dan vergelijk je appels met peren en

onderzoeken.’ ‘Sta er ook bij stil wie het product aanbiedt’,

dat is uiteindelijk weinig zinvol onderzoek.’

adviseert Hulshof. ‘Inkopers en beleidsmedewerkers moeten zich afvragen: wie zit erachter en wat vertegenwoordigt

DIGITAL NATIVES

hij?’ Blijf kritisch is het devies, want presentatie en werkelijk-

Psycholoog Casper Hulshof is docent Onderwijskunde aan de

heid liggen soms ver uit elkaar. Als voorbeeld geeft

Universiteit Utrecht en nauw betrokken bij researchED. Bennett

hij een onderzoek in opdracht van Kennisnet van de

stelt de vermeende onderwijsrevolutie ter discussie en zijn kriti-

Universiteit Twente en de Radboud Universiteit Nijmegen

sche collega haalt een andere mythe aan: ‘De digital natives:

naar tablets in het onderwijs. ‘Het onderzoek was heel

de nieuwe generatie wordt voorgesteld als een groep wonder-

genuanceerd en de uitkomst was niet geheel positief ten

kinderen voor wie de digitale wereld geen geheimen meer kent.

aanzien van de kleine computers’, geeft Hulshof aan.

Multitasken zou voor hen geen probleem meer zijn. Je móet

‘Maar het persbericht was ronkend, het klonk alsof je nog

wel ICT inzetten om ze niet kwijt te raken. In de praktijk blijkt

dezelfde dag een lading tablets moest aanschaffen. Lees

het wel mee te vallen met de ICT-vaardigheden’, zegt Hulshof.

daarom de onderzoeken van docenten aan hogescholen en

Walraven sluit zich hierbij aan. ‘Al jarenlang blijkt uit onderzoek

universiteiten, die horen onafhankelijk te zijn en daar moet je

dat leerlingen minder digitaal vaardig zijn dan men vaak denkt.

bij terecht kunnen.’ <<

Maar toch is er in het curriculum geen tijd en plaats waar ze leerlingen digitaal vaardig maken.’

Meer informatie over researchED op: workingoutwhatworks.com

21 januari 2017 vindt in Amsterdam de internationale researchED-conferentie plaats. www.researched.eu

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

1.100 basisschoolleerlingen op bliksembezoek bij RoboCup 2016 Keuzestress, dat kun je ook als 11-jarige hebben. Wordt het het in elkaar zetten van een ruitenwisser, het installeren van de zuiger van een motor of het verder bouwen aan een kleine robot? Kies ik voor proefjes met magnetisme en geleiding of voor gamen met een VR-bril? De bovenbouwleerlingen van Saltoschool Strijp Dorp in Eindhoven stuiven tijdens de RoboCup 2016 dan ook alle kanten op. Door Malini Witlox Fotograaf Nando Harmsen Tussen 30 maart en 3 april zijn 1.100 leerlingen van 23 verschillende scholen op bezoek bij de RoboCup European Open 2016 in het Evoluon in Eindhoven. Hier strijden teams van universiteiten en scholen uit verschillende landen met hun voetballende robots om de Cup. De bezoekende basisschoolleerlingen mogen vandaag via verschillende workshops kennis maken met robotica en techniek. Het doel van het bliksem bezoek is de kinderen iets te leren over het effect van grote en kleine wielen op snelheid. De 10-jarige Lorenzo weet direct waar hij voor kiest. Zonder aarzelen loopt hij naar het onderdeel waar hij zelf een auto kan bouwen om die vervolgens van een steile baan naar beneden te laten sjezen. Met de handigheid van een ervaren monteur pakt Lorenzo inbussleutels en moer-

Zuchtend kijkt hij naar klasgenootje Estelle, die eerst de

sleutels op en maakt hij alle onderdelen aan elkaar vast.

ringetjes vergeet en daarna met de sleutelset de moer de verkeerde kant opdraait. Helemaal eerlijk is het niet, voor zijn klasgenote is het de eerste keer en thuis sleutelt Lorenzo de hele woning aan elkaar. ‘Ik wil ook iets met techniek gaan doen. Bijvoorbeeld mensen in arme landen helpen met de bouw van huizen. Dit is echt een leuke dag. We zien wat je allemaal met robots kunt doen en mogen spelen met elektrotechniek en batterijen’, aldus Lorenzo.

ULTIEME ROBOTTEAM De meeste klasgenootjes staan inmiddels bij de DJ-battle, waarbij ze zelf aan veertien scratchtafels muziek kunnen maken door op verschillende knoppen te drukken. Abdirisaq

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Mohamed (13) doet lachend zijn koptelefoon af en roept naar

Als er wordt gescoord in een smartgoal die licht geeft, dan gaat

een klasgenoot ‘moet je horen’. Hij voert het aantal bpm

deze uit en gaat er een ander goal aan. Zo worden er steeds

(beats per minute) fors op. Tja, het zal geen hit worden,

op andere plekken scoringskansen gecreëerd wat spelers

maar bijzonder is het wel. In de ochtend krijgen verschillende

dwingt om goed om zich heen te kijken en snel te reageren op

basisschoolleerlingen les van Maarten Steinbruch, hoogleraar

veranderende situaties. De eindstand is 14-14 na een fanatiek

Robotica aan de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Het gaat

potje, maar of de jongens ook iets meekrijgen van de achter

hard’, legt Maarten zijn jonge gehoor voor na ze eerst een

liggende techniek… Bij de meisjes is dat anders, die zijn bezig

uitleg te hebben gegeven over zorgrobots en humanoide robots.

met Lego Mindstorms. Lisa van de Heuvel (11) en Joyce Diels

‘Zien jullie dit flesje Spa?’, vraagt hij terwijl hij een foto laat zien

(11) hebben het snel onder de knie. Zes muisklikjes voor zes

van een blauw flesje met dop. Iedereen zegt ja. ‘Nee, dat zien

rechtdoor en twee rechtsaf, zo programmeren ze alles in.

jullie niet. Dat denken jullie er zelf bij door de blauwe kleur.

Pijltjes worden snel omgezet in het programmeerschema als

Robots kunnen dat niet, die moet je eenmalig alles leren’, aldus

blijkt dat hun robot rechts gaat in plaats van links. ‘De wielen

Maarten. Hij toont een filmpje waarbij robots omvallen. ‘Over

gaan nu zes keer rond’, legt Lisa uit. Succesvol legt de robot

tien jaar lachen jullie niet meer. De rekenkracht van robots zal

het parcours af.

enorm toenemen. Over twintig jaar hoeven jullie je rijbewijs niet meer te halen, dan hebben we alleen nog maar zelfrijdende auto’s. Mobieltjes en auto’s zijn dan aan elkaar gekoppeld, ze weten precies welke afstand ze moeten houden en wanneer ze moeten optrekken en stoppen.’ Maarten wijst de kinderen op het doel van het RoboCup-evenement; het klaarstomen van het ultieme robotteam dat in het jaar 2050 een echte wedstrijd speelt tegen de dan regerende Wereldkampioen Voetbal. ‘Ik denk dat robots dat al ruim voor 2050 kunnen winnen’, voorspelt Maarten.

GOAL! De leerlingen van groep 8 van de Eindhovense basisschool De Boschuil wagen zich bij een volgende workshop aan voetbal met echte ballen die met een chip zijn uitgerust. De smartgoals bestaan uit zes voetbalframes die draadloos met elkaar communiceren en met licht aangeven door welk poortje er gescoord kan worden. Team blauw en geel nemen het tegen elkaar op.

SPECTACULAIR Aukje van Huijgevoort (12) kijkt inmiddels haar ogen uit bij een workshop over geleidende materialen. Een student van de Technische Universiteit Eindhoven geeft haar een spons, die ze met draadjes verbindt met een lampje dat gaat branden. Nog spectaculairder is de lasvlam die naar boven schiet bij een tweede proef. ‘Elektriciteit kiest altijd de weg van de minste weerstand, in dit geval naar boven’, legt de docent uit. De theorieles kan Dave Schuelders (11) van de Boschuil echter gestolen worden. Hij wil liever bij de voetballende robots gaan kijken. ‘Ik zou thuis ook wel zo’n robot willen hebben. Ja, ik weet dat een zorgrobot nuttiger is in het dagelijks leven, maar een voetbalrobot is leuker’, lacht hij. << COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Wilfred Rubens over technology enhanced learning

‘ICT kan een prachtig middel zijn om het leerproces te optimaliseren mits het gericht wordt ingezet’ Wilfred Rubens denkt als adviseur Onderwijs en ICT mee met scholen. Hij zet zijn expertise in en maakt docenten en directie enthousiast. Hij vertelt over het belang van context en duidelijke doelstellingen, plannen met plateaus en de ‘Iejoor’-docent. Door Erik Ouwerkerk Rubens heeft afwisselend werk. De ene keer

wel of niet de klas in mogen. Je besluit pas of ze

betrekt een school hem als medewerker bij een

de klas in mogen als duidelijk is wat de doelen zijn.

projectgroep ICT, een andere keer verzorgt hij op

Dit houdt in dat de inzet van technologie afhankelijk

verzoek een studiedag blended learning of wil

kan zijn van de context en daarom spreek ik van

een schoolbestuur een kritische kijk op hun ICT-beleid. Goed advies is volgens Rubens gericht op de specifieke situatie van en school. Dus van een standaard

technology enhanced learning: ICT kan een prachtig middel zijn om het leerproces te optimaliseren mits het gericht wordt ingezet’, meent Rubens.

procedure of -aanbeveling is geen sprake. ‘In de eerste plaats gaat

ELLIOT MASIE

het om het meedenken: wat zijn

Voordat de onderwijsman adviseur

de doelstellingen van de school?

werd, zette Rubens zich al meer dan

Persoonlijk denk ik dat het belang-

25 jaar in om het leerproces te

rijk is dat leerlingen weten waar ze

optimaliseren met ICT. Na de studie

voor leren. De stof die leerlingen leren, moet aansluiten bij de dagelijkse leefwereld zodat ze daar bewust en actief mee aan de slag kunnen gaan.

Pedagogische wetenschappen werkte hij voor het toenmalige Educatief Centrum Noord- en Midden-Limburg. Halverwege de jaren ‘90 werkte hij bij het

Daarom vind ik de makerspaces ook zo

toenmalige BVEnet samen met instellingen

mooi, dat zijn ruimtes waar je met

in het volwassenen- en beroepsonderwijs om

behulp van onder andere een 3D-printer

de grote potentie van ICT te benutten waarna

zelf dingen kunt maken of kennis kunt

hem functies werden aangeboden op de UU

maken met robots. Iedere school bepaalt echter zelf wat centraal staat. In het ene schoolgebouw staat techniek, sport of muziek hoog op de

en de Open Universiteit. In 2003 begon hij een blog over ICT en leren. ‘Ik wil de Nederlandse Elliot Masie worden!’ riep hij destijds tegen collega’s. Sinds vorig jaar is hij zelfstandig

agenda en op een andere school staat

adviseur op het gebied van technology enhanced

samenwerkend leren voorop. ICT kan

learning. Die term dekt de lading het beste. ‘En

ook in het laatste geval veel betekenen,

bovendien staat e-learning voor veel mensen gelijk

maar alleen als voorkennis over

aan eenzaam leren’, grapt hij.

het onderwerp en over ICT-

toepassingen aanwezig is. Neem

BEWEGINGSVRIJHEID

bijvoorbeeld iPads: je kunt

Rubens meent dat het huidige onderwijsklimaat

nooit zwart op wit stellen of ze

gunstig is: ‘In de jaren ‘90 werden de computers op

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

school bij wijze van spreken nog op de vingers van één hand

professionalisering en ondersteuning. Echter, werk alleen

geteld en vervolgens werden ze in groten getale aangeschaft.

het eerste plateau in detail uit, want een te gedetailleerde

Daarna moest er een internetverbinding komen en werd er

meerjarenplanning heeft geen zin.’

later gezocht naar een goed draadloos netwerk. Bring your own device was het devies en een grote transformatie in het

‘IEJOORS’

onderwijs werd beloofd. Die is er niet gekomen, want de

De uitvoering op de werkvloer ligt in de eerste plaats bij het

grote vernieuwingsdrang stuitte op veel verzet, en een grote

docententeam, waar ook mensen zullen zijn die liever niet met

transformatie in het onderwijs bereik je niet alleen met ICT.

ICT werken. Rubens gaat daar graag op in. ‘De groep docenten

Volgens mij zijn we nu weer in rustiger vaarwater aangekomen.

die helemaal geen gebruik wil maken van ICT is bijzonder klein.

Met een kritische blik kijken onderwijsprofessionals weer naar

Er is over het algemeen geen sprake van conservatisme.

wat het leerproces echt ten goede komt en gaan ze daarmee

Soms is er terughoudendheid in het gebruik van ICT en dat is

aan de slag. Gelukkig krijgen scholen daar meer bewegings

te verklaren door ervaringen met ondermaatse voorzieningen,

vrijheid voor: de contacturen zijn bijvoorbeeld niet meer heilig

zoals een slecht werkend draadloos netwerk. Soms is de

en synchrone online lessen tellen ook mee voor de Onderwijs

aarzeling ook te wijten aan eerdere negatieve ervaringen met

inspectie.’

software of lesprogramma’s die nog niet voldoende zijn uit ontwikkeld. Ook gebrekkige interne en/of externe begeleiding

MEER INVESTERINGEN

helpt niet mee, want het onderwijspersoneel heeft al genoeg

Het klimaat is gunstig, maar ook een duidelijke visie en

aan het hoofd. Maar het is onjuist om te stellen dat veel

p rofessionele aansturing garanderen geen vlekkeloze

docenten hun hakken in het zand zetten. Het grootste deel van

implementatie van het beleid. Er zijn genoeg valkuilen volgens

de docenten wil erg graag samen met mij en hun collega’s de

Rubens. ‘Andere zaken komen op het pad van de school en

nieuwe mogelijkheden verkennen. Het is ook heel dankbaar

verdringen de ICT-ambities. Of het blijkt dat er toch meer

werk, want er zijn niet veel ‘Iejoors’ in het onderwijs. Ken je

investeringen nodig zijn dan gedacht. Handig is om daarom

Iejoor van Winnie de Poeh? Hij is die ezel die altijd somber en

als school te werken met een plateauplanning: formuleer een

pessimistisch is en elk enthousiast idee bij voorbaat kansloos

langetermijnvisie en werk daar vervolgens in stappen van

acht. Vanuit de ICT-hoek hoor ik weleens dat er veel Iejoors in

ongeveer zes maanden naartoe. Op elk plateau zul je met

het onderwijs rondlopen, maar daar ben ik het dus helemaal

diverse factoren rekening moeten houden, zoals communicatie,

niet mee eens!’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

WizeNote zet volwassen teksten om naar kindvriendelijke content Na het ontwikkelen van jouwzoekmachine.nl voor kinderen heeft de Amsterdamse startup WizeNoze een hulpmiddel bedacht om volwassen teksten om te zetten naar kindvriendelijke content. Bedrijven als het ANP, de Telegraaf, Nickelodeon, Disney en de Koninklijke Bibliotheek staan te trappelen om de technologie van WizeNoze over te nemen. Google heeft zelfs een subsidie verstrekt. Door Mariska Bloemberg - Van der Hulst

Als een kind via Google informatie zoekt,

In de toekomst komt daar Duits, Frans en Spaans

verschijnen er vaak veel te moeilijke teksten.

bij.’ Op de website van de zoekmachine zullen

Daarom heeft WizeNoze jouwzoekmachine.nl

leerlingen binnenkort twee vlaggetjes zien: de

ontwikkeld. Wanneer het kind zijn leeftijd

Engelse en Nederlandse vlag. Via de Engelse vlag

invult, verschijnen alle resultaten die geschikt

kunnen ze Engelstalige content verzamelen die is

zijn voor het betreffende lees- en begrijpelijk-

afgestemd op hun leesniveau. ‘Zoek maar eens iets

heidsniveau. De informatie sluit dus aan bij

op de Engelstalige versie van Wikipedia, dan moet

de leeftijd van het kind. Kinderen die 7 jaar

je de Engelse taal goed beheersen. Veel leerlingen

zijn, krijgen bijvoorbeeld meer plaatjes en

doen dat nog niet, waardoor het vaak lang duurt

minder tekst te zien dan kinderen die 14 jaar

voordat ze het antwoord hebben gevonden.’ Ook

zijn. Het ministerie van Economische Zaken

via Google gaat het zoeken op Engelse content

en twee particuliere investeerders ondersteunen

moeizaam. Leerlingen stuiten vaak op irrelevante

de plannen van WizeNoze. De website wordt inmiddels aan

resultaten, zoals commerciële content of moeilijk leesbare

geboden op 80 procent van alle basisscholen. ‘Het wordt erg

teksten. ‘En dat terwijl ze juist snel het juiste antwoord willen

enthousiast ontvangen’, zegt Diane Janknegt, directeur van

vinden, dat ook nog eens eenvoudig is uitgelegd.’

WizeNoze. ‘We krijgen dagelijks steunbetuigingen van leerkrachten en leuke mailtjes van kinderen. Je merkt dat mensen

WIZENOTE

het fijn vinden dat internet via de zoekmachine geschikt wordt

WizeNoze constateerde dat er op internet weinig bruikbare

gemaakt voor kinderen.’ De zoekmachine is sinds september

leeftijdsspecifieke content voor kinderen te vinden is.

2015 online en WizeNoze is volop bezig om het systeem verder

Janknegt: ‘Er zijn weinig providers die zich wagen aan teksten

te verfijnen. ‘Kinderen willen bijvoorbeeld dat er meer plaatjes

voor verschillende leesniveaus. Zeker op de lagere leesniveaus

worden aangeboden. Het is nu nog niet mogelijk om te zoeken

zie je binnen onze zoekmachine dus weinig resultaten bij

op afbeeldingen, maar dat komt er zeker aan’, aldus Janknegt.

sommige zoekopdrachten.’ Om dit op te lossen heeft de startup de content editor WizeNote ontwikkeld. Hiermee kan

ENGELSE CONTENT

een auteur een tekst voor volwassenen simpel omzetten naar

Ook middelbare scholen hebben jouwzoekmachine.nl ontdekt.

leeftijdsspecifieke teksten voor kinderen van verschillende

Vooral vmbo-klassen zijn geïnteresseerd. ‘Leerlingen kunnen

niveaus. Ook heeft het bedrijf de gratis Chrome plug-in

via deze zoekmachine hun eigen leesniveau kiezen en zelf bepalen

WizeScan gemaakt, waarmee je kunt checken op welk lees

of een tekst makkelijker of moeilijker wordt. Dát is de kracht

niveau een tekst geschreven is. WizeNote wordt gebruikt

van deze machine.’ Volgens Janknegt is er in de bovenbouw

door contentleveranciers als Disney en de Telegraaf. Ook de

van havo- en vwo-scholen vooralsnog minder belangstelling,

kindernieuwsdienst van het ANP werkt ermee. Janknegt: ‘Net

maar daar komt volgens haar verandering in. ‘We kunnen nu

als volwassenen willen ook kinderen en jongeren graag weten

alleen het Nederlandse internet voor jongeren ontsluiten, maar

wat er speelt in het nieuws. Het Jeugdjournaal doet dat heel

binnen een paar maanden zit daar ook het Engelse internet bij.

goed, maar kinderen willen meer weten.’ De content editor van

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

WizeNoze wordt bij het ANP ingezet om nieuwsberichten te

bijvoorbeeld op NOS.nl een tekst, waarna de tool direct aan-

vertalen naar het leesniveau van kinderen. Het ANP gaat nog

geeft voor welk leesniveau het geschikt is. Dus je ziet meteen

voor de zomer dagelijks dertig nieuwsberichten maken voor het

dat een bepaald artikel is geschreven voor bijvoorbeeld groep

basisonderwijs en dertig voor het voortgezet onderwijs. De berichten worden vervolgens gepubliceerd door kranten en nieuwsportalen. ‘TMG, eigenaar van Telegraaf en Metro, heeft

‘Nederland telt ruim twee miljoen kinderen van 6 tot 16 jaar, die moeten we veel beter bedienen’

7/8.’ Daarnaast kan een school ook een abonnement nemen op WizeNote. Hiermee is een docent zelf in staat om teksten om te zetten naar leeftijdsspecifieke content.

al interesse in deze nieuwsberichten’, aldus Janknegt. ‘Met

Dit kan hij vervolgens publiceren op het digibord. Het gaat

TMG werken we overigens ook aan een Telegraaf voor jongeren.’

hier om een betaalde dienst voor €35,- per maand.

Ook Google is onder de indruk van de content editor en steunt WizeNoze met een subsidie. ‘Dat is geweldig! Het is raar dat

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

internet en digitaal nieuws nooit eerder geschikt zijn gemaakt

Voor het ontwikkelen van de vertaaltechnologie werkt

voor kinderen, dat is écht nodig. Nederland telt ruim twee

WizeNoze met algoritmes. ‘We kijken naar teksten, opbouw,

miljoen kinderen in de leeftijd van 6 tot 16 jaar, die moeten

zinslengte, tekstlengte en naar het taalgebruik. Moeilijke

we veel beter bedienen.’

woorden koppelen wij aan synoniemen uit de woordenschat van kinderen’, legt Janknegt uit. ‘We kijken of de zinnen

ACTUELERE LESSEN

passief of actief zijn. Kinderen houden meer van actieve

Ook voor leerkrachten hebben de hulpmiddelen van WizeNoze

zinnen. Verder kijken we naar verbindings- en verwijswoorden.’

een meerwaarde. ‘Leerkrachten zijn vaak op zoek naar actuele

Ook de Koninklijke Bibliotheek gaat aan de slag met deze

informatie voor hun lessen’, zegt Janknegt. ‘Maar ze vinden

technologie. Binnenkort kunnen alle kinderen met een biblio-

niet altijd content die qua leesniveau geschikt is. In dat geval

theekpas inloggen op kb.nl en daar informatie zoeken via een

kan een leerkracht gebruikmaken van jouwzoekmachine.nl. De

kindvriendelijke zoekmachine. ‘Hier zit helemaal onze techno-

resultaten die na de zoekopdracht verschijnen, sluiten aan bij

logie achter’, zegt Janknegt. ‘Leuk om te melden is dat de

de leeftijd van de kinderen. Maar bij een onderwerp zoals de

Koninklijke Bibliotheek betaalde bronnen gaat integreren in

verkiezingen in Amerika, is er voor kinderen beperkte content

hun zoekmachine, zoals de Junior Winkler Prins encyclopedie.

beschikbaar. Daarvoor is de plug-in WizeScan te downloaden.

Hierdoor krijgen kinderen veel meer zoekresultaten.’ Ook

Hiermee kun je met één druk op de knop zien op welk lees

Nickelodeon gaat de zoektechnologie van WizeNoze gebruiken

niveau een tekst geschreven is. De leerkracht selecteert

op haar website. <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Docenten en ontwikkelaars komen samen op Gamification Conferentie in Groningen

De wereld van spel in het onderwijs Begin april kwamen docenten en ontwikkelaars in Groningen bij elkaar voor dé Gamification Conferentie. Ze zagen er aansprekende voorbeelden en konden zelf ervaren wat een spelelement kan toevoegen in de klas. De deelnemers varieerden van ervaren gamificaters tot geïnteresseerde beginners. De wereld van spel wordt steeds populairder in het onderwijs. Door Erik Ouwerkerk

Op zijn blog omschrijft Sem van Geffen,

waar nu de spelelementen aan toegevoegd

trainer/ontwikkelaar op het Koning Willem I

kunnen worden om bijvoorbeeld het brainstor-

College in ’s-Hertogenbosch en oprichter van

men of een eerlijke taakverdeling te prikkelen.’

de gamification community Mission Start wat gamification is. Hij definieert het als het

THE WALKING DEAD

gebruikmaken van game-elementen in contexten

Tobias Staaby opende de Gamification

buiten games, zoals in het onderwijs. Dit kan

Conferentie in Groningen met een uiteenzetting

een aangepast bordspel zijn, een quiztool of

van zijn lessen met videogames op een middel

een bestaande videogame. Een belonings-

bare school in Bergen, Noorwegen. Niet voor

systeem zorgt net zoals de stickers van de

De Noor Tobias Staaby opende de

het vak Culturele en Kunstzinnige Vorming

meester of juf op de basisschool voor extrin-

Gamification Conferentie met een

(CKV), maar voor Noors en filosofie. Dit zijn

sieke motivatie. Maar het belangrijkste is

uiteenzetting van zijn lessen met

bovendien geen educatieve videogames.

juist de innerlijke drijfveer tot ontwikkeling.

videogames voor Noors en filosofie.

Leerlingen gaan volgens de onconventionele

‘Beloningstools zoals badges en punten zijn

leraar vaak met een opgelegde methode aan

zeker game-elementen, maar bij een goed spelconcept komt

de slag met iets dat ze nog niet kennen. ‘Gek genoeg is de

meer kijken’, aldus van Geffen. In een pedagogisch en didac-

verwachting dat dat ze later nog bijblijft’, stelt Staaby. In zijn

tisch spel komen de verschillende game-elementen bij elkaar,

ogen kun je beter beginnen met iets dat ze al kennen of waar ze

zoals doelen, storytelling, feedback en sociale interactie. Ook

snel vertrouwd mee raken, en dat vervolgens verbinden aan nog

is er sprake van individuele keuze- en bewegingsvrijheid. Er zijn

onbekende kennis en denkwijzen. Omdat de hoofdpersonen in

bestaande spellen en voor het onderwijs ontworpen game- en

The Walking Dead volgens Staaby constant uitdagende beslis-

spelelementen, maar de schatkamer van gamification is

singen moeten nemen, zet hij het gelijknamige spel centraal in

volgens van Geffen het hybride spelconcept: ‘Thema’s en

zijn presentatie. ‘Het videospel sleurt de leerlingen mee in het

projecten die door docenten al eerder ontworpen zijn, maar

verhaal en laat ze meedenken over de keuzes die ze maken.’

In de gameversie van The Walking Dead staan leerlingen volgens Staaby voor moeilijke keuzes. ‘Daar ga ik vervolgens met hen over in discussie.’

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

RELEVANT

SUCCESVOL SPELCONCEPT

In het kort komt The Walking Dead op het volgende neer: de

Na de plenaire lezing volgen er workshops van onder andere

overlevenden van een Apocalyps voeren een strijd tegen zom-

Thomas van Doremalen die het bordspel, met enen en nullen

bies en zoeken de samenwerking met andere overlevenden.

op de zijden van de dobbelstenen, Logic Adventure uitlegt. Ook

Zo ontstaan er gemeenschappen waarin buitenstaanders een

volgt Maarten Stevens van 8D Games. Hij zet spel vooral in

potentiële bedreiging vormen. In de videogame wordt een

voor thema’s zoals sexting en seksuele grenzen om dingen te

vreemdeling gesnapt terwijl hij eten van de groep steelt. Laten de spelers een inbreker gaan, met de kans dat die later terugkomt met zijn kameraden en de hele nederzetting overneemt? Houden ze hem vast als gevangene?

‘Spinoza, Aristoteles en Plato worden opeens heel relevant’

bespreken in plaats van te preken. De gameontwikkelaar wil zijn bedrijf vandaag echter niet in de etalage zetten, maar brainstormt liever samen met de overige bezoekers van de ontmoetingsdag over de voorwaarden van een

Of kunnen ze hem toch beter ombrengen? Zo zit het spel

succesvol spelconcept. Zo leert iedereen bij. Joris Koek bijvoor-

vol dilemma’s. ‘Ik bespreek The Walking Dead met jong

beeld, docent Engels aan het Theresialyceum in Tilburg. Hij

volwassenen hoor, wees niet bang!’, grapt Staaby. ‘Met Kahoot

doet onderzoek naar gaming in het onderwijs en heeft al aardig

maken de leerlingen een keuze en daar ga ik vervolgens met

wat know how verzameld. ‘Dat je ook de reguliere games voor

hen over in discussie. Dan worden Spinoza, Aristoteles en

de markt kunt gebruiken in de klas, dat wist ik nog niet’, vertelt

Plato opeens heel relevant’, vervolgt hij.

hij. Missie geslaagd! <<

COMMERCIËLE SPELLEN commerciële markt. ‘Zodra jongeren doorhebben dat het

‘Het is geen broccoli met een saus van chocola eroverheen’

gemaakt is om slinks een educatieve boodschap mee te

Op de site www.missionstart.nl worden de mogelijkheden

geven, hebben ze er geen belangstelling meer voor’, aldus

van Gamification in het onderwijs verwoord en verbeeld.

Staaby. Volgens de docent zijn er meer spellen geschikt voor

Gamification is vakwerk volgens Staaby, die het opvallend

het onderwijs. Hij noemt Elegy for a Dead World een schat voor

verwoordt: ‘Het is geen broccoli met een saus van

het creatieve schrijfproces en prijst technische spellen ‘voor

chocola eroverheen’. Sem van Geffen verklaart het nader:

toekomstige raketgeleerden’. De fantasiewereld van Skyrim

‘Spelconcepten inzetten is als het ontdekken van lekker

vol elven, wolven en bossen ziet hij niet als bron van zinloos

eten en buitenlandse keukens. Je begint veilig met smaken

escapisme voor jongeren, maar zet hij in om de romantische

die je al kent of denkt lekker te vinden. Al doende ga je

periode in de literatuur onder de aandacht te brengen. ‘Die

experimenteren, nieuwe smaken ontdekken en combinaties

waardering voor natuur en gevoelsleven die je in het spel

maken. Of een spelconcept smakelijk wordt gevonden, dat

terugziet, hebben hun wortels in die periode. Mijn leerlingen

is en blijft spannend, maar er zijn wel degelijk handvatten:

maken bijvoorbeeld screenshots van het spel om dat aan te

de ingrediënten van zo’n spel kun je vooraf afstemmen op

tonen en lezen plotseling wel de klassieke werken.’

de behoeften en kenmerken van je doelgroep.’

De Noor gebruikt bewust spellen die bedoeld zijn voor de

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Codecircus voor Syrische leerlingen Heumensoord Vrijdag 1 april was een bijzondere dag voor de leerlingen van de Heumensoordschool in Nijmegen. Ongeveer 150 Syrische leerlingen die hier met hun ouders tijdelijk worden opgevangen, krijgen hier les. Een normale schooldag bestaat uit rekenen en taal en na twee maanden spreken ze indrukwekkend goed Nederlands. Deze dag stond echter in het teken van programmeren, games maken, robots, virtuele kleurplaten en maakonderwijs. Een echt Codecircus! Tekst en beeld Malini Witlox

Vier Syrische jongens zitten in de gymzaal op de grond bij een

jongens spelen CodeWise, waarbij ze met behulp van kaartjes

stapeltje kaarten. Ze leggen eerst de kaart met een groene

elkaar kunnen programmeren. De opdrachten lopen op in moeilijk-

startknop neer en daarna een kaart met een pijl rechtdoor. Op het

heid. Je start met geel, voegt wanneer je daaraan toe bent de

volgende kaartje staat een kromme pijl naar rechts en vervolgens

oranje kaarten toe en ten slotte maak je het spel compleet met de

weer een pijl rechtdoor. Klasgenootje Nicola probeert te kijken

paarse kaarten. Bedenker Pauline Maas kijkt vanaf de kant toe en

welk traject ze klaarleggen, maar wordt weggestuurd door Burhan.

geeft zo nu en dan wat aanwijzingen: ‘Je kunt het nu ook moeilijker

‘Jij mag niet kijken, jij bent de gele auto’, zegt hij. Nicola krijgt de

maken’, geeft ze aan. Twee spelers, één in een blauwe en één in

opdracht in het midden van de gymzaal te gaan staan en moet het

een zwarte broek krijgen allebei aanwijzingen. Bij CodeWise

parcours afleggen. Het wordt steeds moeilijker. Er zijn opdrachten

hoort een computerprogramma waarbij leerlingen poppetjes

om te dansen en te zingen of een pet op of af te zetten. De

kunnen programmeren. Maar door eerst het spel te leren, krijgen ze inzicht in basishandelingen zoals herhalingen, starten en stoppen. Zo leren ze over algoritmes.

DENKEN IN STAPJES Pauline Maas heeft deze dag georganiseerd en is docente en auteur van het boek CodeKlas. Zelf is ze dagelijks bezig met programmeren en technologie in het onderwijs. Zij wordt daarbij ondersteund door twintig medewerkers van SURFnet. Een aantal lessen wordt unplugged (zonder computer) gegeven zoals het CodeWise-spel. Bij de andere lessen wordt wel gebruikgemaakt van computers en tablets. De leerlingen gaan vooral zelf aan de slag met het maken van robots en het knutselen met klei, LED-lampjes en batterijen. ‘Bij het leren programmeren gaat het erom dat je in stapjes leert denken en problemen leert oplossen. Omdat je bij het programmeren vaak gebruikmaakt van beeldtaal, is het geen probleem als de kinderen niet goed Nederlands spreken’, zegt Pauline.

3D-KLEURPLATEN Er is bij de activiteiten een onderverdeling gemaakt in onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Wat iedere klas gemeen heeft, is

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

knopjes te draaien, gaat de Bee-Bot voor- en achteruit, opzij en draait zich om. Zo leren kleuters s pelenderwijs programmeren. Bashar drukt op het verkeerde knopje, een zoemend geluid klinkt en de bij gaat rondjes draaien. ‘Je moet vooruit, nog zeven stappen en dan ben je er’, krijgt hij als aanwijzing, maar hij is afgeleid. Dit keer door een laptop die is aangezet waar hij een taalspel op kan doen waarbij hij dat overal kleurplaten worden vol gekleurd. Het lijkt vooral in de

voorwerpen associeert met Nederlandse woorden. Ja, als er

bovenbouw wat kinderachtig, maar dan komt de verrassing. Het

zoveel leuks te doen is, is concentreren best lastig. Intussen

zijn 3D-kleurplaten van Quiver Vision! Scan de tekening met de

is Pauline aangeschoven bij een middenbouwgroepje dat

speciale app en het komt tot leven, waarbij bijvoorbeeld een

scribblings maakt. Het idee van dit maakonderwijsproject is

pinguïn (in de kleuren die de leerling heeft gekozen) een dansje

simpel. Een blikje wordt voorzien van ogen en benen (met

gaat doen. Abdul Hadi (9) trekt me mee om te laten zien wat hij

stiften), zodat het op een robot lijkt. Op de bovenkant

eerder die dag heeft geleerd. Hij pakt twee hoopjes klei waar hij

komt een melkopschuimer die aan wordt gezet zodat het

kleine bolletjes van maakt, verbindt ze met een 9V-batterij en

blikje begint te trillen en dansen. Doordat de stiften op

steekt er een LED-lampje met twee pootjes in. Het lampje

papier ronddansen, verschijnt daar vanzelf een tekening.

begint door het principe van geleiding te branden. Hij begint verder te knutselen en probeert een ander knipperritme te

SIMPEL

krijgen. Maar hoe moest dat ook alweer? Het begin is moeilijk,

‘De leerlingen en de (gast)docenten hebben vandaag veel

hij heeft vandaag zoveel verschillende dingen geleerd.

geleerd en ervaren’, vertelt Pauline na afloop van de dag. ‘Sommige leerlingen hadden bijvoorbeeld nog nooit een iPad

BEE-BOT

in hun handen gehad, nog nooit een hologram gezien of een

In de kleuterklas zitten intussen Pasha en Bashar (6) op de

kleurplaat die tot leven kwam. Daarnaast hebben ze geleerd

grond bij een grote plattegrond van een eiland. Bashar was

algoritmisch te denken. De docenten hebben gezien dat je

liever nog aan de slag met de lampjes, maar draait dan toch

met heel simpele middelen al heel veel kunt doen om digitale

bij als hij de geel/zwarte Bee-Bot ziet. Door op verschillende

vaardigheden bij te brengen.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

Mediabegrip maakt leerlingen bewust kritisch Kranten, televisieprogramma’s en artikelen in tijdschriften hebben verschillende functies. Zo kan het journaal informeren, een soap, film of concertregistratie amuseren en een consumentenprogramma of commercial adviseren. Nog niet zo heel lang geleden zijn daar de mogelijkheden van internet bijgekomen. Inclusief de sociale media. ‘Een nieuwe wereld die talloze boodschappen per dag uitzendt’, vertelt Rahel Hermes, als onderwijskundige verbonden aan de educatieve Bibliotheek Zuidoost Fryslân. ‘We merkten dat er behoefte ontstond aan inzicht in die nieuwe media. Vanuit de educatieve Bibliotheek gaven we (al) mediawijsheidlessen op scholen. Om mediawijsheid in de scholen te continueren, hebben we Mediabegrip opgericht. Zo kunnen de leerkrachten zelf met mediawijsheid aan de slag.’ Door Suzanne de Boer

Leerkrachten ontvangen de lessen Mediabegrip per e-mail.

over wat pesten met iemand doet, hoe je ook op een normale

‘Elke twee weken maken we twee nieuwe mediawijsheidlessen

en positieve manier met elkaar kunt omgaan en normen en

voor de hoogste groepen van het basisonderwijs en klas 1 en

waarden in het algemeen’, legt Hermes uit. Vlogger Enzo Knol

2 van het voortgezet onderwijs. De lessen gaan altijd over een

stond ook centraal in een les. ‘Waarom is deze jongen zo

actueel onderwerp en bestaan uit een powerpointpresentatie

populair? Wat is vloggen eigenlijk? En heeft het naast leuke

met links naar foto’s en filmpjes, vragen en opdrachten.

kanten ook minder leuke kanten?’ Phishing is ook iets waar

Daarnaast ontvangt de docent informatie waarmee hij zich in

je leerlingen bewust van wilt maken. Daarom is er een les

vijf minuten in het onderwerp kan inlezen. Hij kan dus direct van

bedacht waarin leerlingen leren hoe je malafide e-mails herkent

start’, aldus Hermes. Zo bestaat er de les #WatEenSukkel.

en wat je ertegen kunt doen.

Deze les gaat over bekende mensen die via sociale media als Twitter, Instagram en Facebook kwetsende berichten ontvangen.

ZOALS DE WAARD IS...

Hoe is het voor hen om die te lezen? En hoe zouden leerlingen

‘Niet alleen online media zijn het onderwerp van een les: de

dat zelf vinden? ‘Heel gemakkelijk praat je dan met een klas

moestuintjes van Albert Heijn worden ook in de klas besproken’, zegt Hermes. ‘Want waarom geeft Albert Heijn deze tuintjes eigenlijk weg? Niet alleen omdat het zo leuk is om zelf groenten

OOK GRAAG MEER BEGRIP VAN MEDIA?

te kweken. Nee, om ze allemaal te verzamelen moet je bij

De lessen van Mediabegrip zijn actueel en luchtig, zitten

Albert Heijn veel boodschappen doen. De tuintjes zijn een vorm

inhoudelijk goed in elkaar, vereisen een zeer beperkte

van klantenbinding. Net als het gratis tijdschrift Allerhande. De

voorbereidingstijd en zijn bijzonder betaalbaar. Deze laag-

lijst benodigdheden die je voor die lekkere gerechten nodig

drempeligheid maakt de lessen van Mediabegrip voor veel

hebt, stuurt je direct terug naar de winkel waar je het tijdschrift

scholen interessant. Ook voor het speciaal onderwijs.

net meegenomen hebt. De Allerhande is dus ook een vorm van

Kijk voor meer informatie op: mediabegrip.nl.

klantenbinding en van reclame’, vertelt Hermes. Wat ook een leuke les opleverde, was een foto van een specht die met een

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

‘Niet alleen online media zijn het onderwerp van een les, de moestuintjes van Albert Heijn worden ook besproken’

wezel op zijn rug door de lucht vloog. ‘Was hier sprake van

nieuwste toepassingen en apps, of een leuk filmpje laat zien.

Photoshop of was het werkelijk een voltreffer van de fotograaf?

‘Hierdoor zullen ze eerder naar hun leraar toe gaan wanneer

Hoe onderzoek je dat? En welke bronnen kun je hiervoor

er online iets vervelends speelt’, meent Hermes. ‘Zo kun je

raadplegen?’ Bij de les over zonsverduistering werden

problemen vroegtijdig signaleren en houd je het gesprek over

allerlei vragen gesteld rondom dit natuurverschijnsel. Om

wijs met media omgaan gaande.’ En met die samenwerking,

die te beantwoorden moesten leerlingen vertrouwen op hun

het kritisch denken en mediawijsheid kom je in de 21ste eeuw

informatievaardigheden: waar vind ik wat ik nodig heb? In de

een heel eind! <<

bibliotheek of via Google? En als ik voor Google kies, welke websites bezoek ik dan? ‘Om te beoordelen of de gevonden informatie betrouwbaar is, leggen leerlingen deze voor aan de WAARD’, legt Hermes uit. ‘Ze kijken naar het Webadres, naar die van de Auteur, ze bepalen of de informatie wel Actueel is, of het misschien Reclame is en welk Doel de tekst heeft. Zo weten ze of ze er iets aan hebben om ergens een mening

TOeLiChTiNG

10Bij MEDIAWIJSHEIDCOMPETENTIES VAN MEDIAWIJZER heT MOdeL competentiegroepen competenties

een competentie heeft drie componenten: kennis, vaardigheden en houding; bij elk van de mediawijsheidcompetenties gaat het dus om zowel kennis, vaardigheden als houding

over te kunnen vormen.’ Begrip

GUNSTIG BIJEFFECT De lessen van Mediabegrip sluiten altijd aan op minstens één

Inzicht hebben in de media lisering van de samenleving

Gebruik Begrijpen hoe media gemaakt worden

Zien hoe media de werkelijkheid kleuren

Apparaten, software en toepassingen gebruiken

Communicatie Oriënteren binnen media omgevingen

Informatie vinden en verwerken

Strategie Content creëren

Participeren in sociale netwerken

Reflecteren op het eigen mediagebruik

Doelen realiseren met media

van de tien mediawijsheidcompetenties van mediawijzer.net (zie kader). Wat een leuk effect is van het behandelen van

Media passief inzicht hebben in de werking van media

actief zelf gebruiken van media

interactief uitwisselen met anderen via media

effectief omgaan met media

nieuwe media in de klas is dat het de afstand tussen de leerkracht en de leerlingen verkleint. De leerlingen weten niet

Bron: mediawijzer.net

wat ze meemaken als hun leerkracht hen bijpraat over de

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to… Thinglink Inmiddels kent iedereen wel de mogelijkheden van PowerPoint en Prezi. Het zijn ideale programma’s om tekst, beeld, geluid en video te presenteren. Voor het onderwijs is Thinglink een prachtig alternatief. Op een grote achtergrondfoto of -tekening kun je interactieve afbeeldingen, video’s en tekst aanbrengen. Ideaal voor op het digibord, maar ook geschikt om te delen met leerlingen zodat ze op hun eigen device jouw opzet verder kunnen bewerken. Door Henk Botter

HET BEGIN

tie klikt, zie je onderin het scherm de beschikbare tutorials die

Het openingsscherm van

bijvoorbeeld uitleg geven over Image tagging, Adding content en

Thinglink (thinglink.com) is zo

Creating a new class group.

ingericht dat je meteen ziet en begrijpt wat de mogelijkheden

AAN DE SLAG

zijn. Je ziet een grote foto met

Na deze eerste omtrekkende bewegingen ga je echt aan de slag.

een korte tekst. Onderin het

Je klikt op Create. Daar zie je weer de balk onderin met uitleg

scherm zijn vijf icoontjes aan

filmpjes, maar bovenin het scherm zijn meer interessante zaken te

gebracht. Wanneer je de muis

verkennen. Er is een knop om bestanden vanaf je harde schijf te

op deze icoontjes houdt, zie je

uploaden, een knop om een webadres te linken, een mogelijkheid

in een klein venster de inhoud: er is een poll, een link naar Google

om Facebookfoto’s te importeren en ten slotte een knop om vanaf

Maps, een play-knop om een YouTube-filmpje te bekijken, een

Flickr foto’s te benaderen. Ook zie je een oranje knop die je uitnodigt

fototoestel die een foto toont en een muzieknoot waar uiteraard

om een webinar te

een muzieknummer aan gekoppeld is. Het lijkt erop dat Thinglink

bekijken over het

de eigen slogan ‘Make your images interactive’ helemaal kan

integreren van

waarmaken!

Thinglink in je klaslokaal. Als je

ORIËNTEREN

daarop klikt, krijg

Via Register kun je als Teacher of als Student een account aan

je een datum te

maken. Wanneer je kiest voor Teacher kun je je registreren en

zien van deze

kom je vervolgens in een eenvoudig vormgegeven scherm terecht.

webinar en kun je je

Bovenin zie je een zoekregel, een Explore-knop, een knop Students,

ervoor inschrijven.

Create, Upgrade en Me. Helemaal rechts vind je de instellingen-

En nu zelf aan de

knop die is weergegeven met drie horizontale streepjes. Het

slag. Wanneer je

grootste deel van het scherm is wit. Dat komt omdat My stream

klikt op de grote blauwe knop, opent zich een ‘verkenner’ venster

wordt weergegeven. Als je klikt op Featured, zie je een grote

waarmee je een afbeelding op je harde schijf kunt opzoeken. Je

voorraad illustraties die door anderen in Thinglink zijn ontwikkeld.

kunt de cartoon van Fokke en Sukke zoeken en selecteren. Het

Landkaarten zijn zeer geschikt als ondergrond om bijvoorbeeld de

scherm vult zich met deze cartoon. Bovenin kun je een naam

kerncentrales van Frankrijk weer te geven. Er zijn ook filmposters

geven, kun je de afbeelding passend maken met de + en de –

en sportieve afbeeldingen te bekijken. Als je terugkeert naar My

en kun je het opslaan met Save image.

stream kun je op Find people to follow klikken om voorbeelden van

andere gebruikers gegroepeerd naar onderwerp te bekijken. Via de