COS juni 2016

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

Leren van elkaar met Leerlingen voor Leerlingen

Slim omgaan met digitale feedbacksystemen Lesidee Ontwerp de Grote Vakantiequiz

SESAMSTRAAT OMARMT IBM Jaargang 33 | Nummer 610 | | Februari Juni 2016 2016

5

Interessante twitterberichten geselecteerd

tweetscoop André Slegers & Michelle Clement | KEii info@keii.nl | @keiionder wijs

4 6

Koninklijke Kentalis @kentalis 17 mei 2016 ‘Als de school de thuistaal van meertalige leerlingen positief benadert, verhogen hun schoolprestaties.’

Lees meer:

Susan Spekschoor @SusanSpekschoor 17 mei 2016 Nieuw #ebook van Jacques Vriens ‘Mei-Lan en het geheim van snackbar Belg’ http://susanspekschoor.nl/ebooks/ mei-lan-en-het-geheim-van-snackbarde-belg/ … #lezen #voorlezen

Sebastiaan Hendriks @Sebastiaan_H 17 mei 2016 Op zoek naar de beste zoektermen?

Lees hier alles over een goed #zoekwoorden onderzoek

8

Welten-instituut @Welteninstituut 17mei2016 20/5 Oratie prof. dr. Marjan Vermeulen: docentprofessionalisering. Lees nu dit interview http://buff.ly/1T0HOEP

Jan Rotmans @janrotmans 17mei 2016 1/3 van docenten aan universiteit geeft slecht les. Ik denk dat het eerder 2/3 is

10

Renske Valk @valktekst 15 mei 2016 ‘Onderwijs is geen olympische sport, waarbij je je jarenlang oefent voor één moment..’

Willem Karssenberg™ @trendmatcher 13mei2016 De privacy van leerlingen is bij @kennisnet nog beter beschermd dankzij een convenant https://goo.gl/X64939

Volg ook @ Cosonline op t wit ter

22

COS COS JAARGANG JAARGANG 3333 NUMMER NUMMER 1010 – 2016 – 2016

12 14

Inhoud 4 Bits & Bites

18

Grappige, nuttige of slimme snufjes

5 Sn@ppen!

22

Handige, educatieve apps gespot

6 IBM en Sesamstraat

Van Tickle Me Elmo naar Teach Me Elmo

8 Lesidee voortgezet onderwijs

Ontwerp de Grote Vakantiequiz

10 Samenwerkend leren

20

Hoe betrokken zijn onze leerlingen?

12 Q&A met Saskia Brand-Gruwel

Gepersonaliseerd leren, de rol van ICT en blended learning

14 De opkomst van de Lego Werkplaatsen

Aan de slag met gelijkgestemde leeftijdsgenootjes

18 Pauline Maas’ do’s en don’ts

24

Voor programmeren in de klas

20 Meten is weten!

Slim omgaan met digitale feedbacksystemen

22 How to… Formative

Voor het geven van goede feedback aan leerlingen

24 Effectief omgaan met ICT

Begin al op de lerarenopleiding

26 Leerlingen voor Leerlingen

Van vernieuwende starters tot innovatiebrigadiers

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict.

Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, Esmee Roetman, André Slegers, Studio Stampij, Malini Witlox, Contact redactie cos@edg.nl

26

Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Vormgeving Tom Venema Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80.

Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van ­minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de ­abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen?

Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties?

Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

Microsoft Forms Zelf online formulieren maken binnen Google Drive is zeer handig. Ook Microsoft kende een dergelijke tool, maar deze was duidelijk minder gemakkelijk in gebruik. Onlangs is de applicatie

E-readers

Microsoft Forms erg verbeterd. Hoe je deze formulieren maakt,

Veel mensen hebben de boekenkast drastisch opgeruimd want

is te zien in een screencast die gemaakt is door Willem

­tegenwoordig wil bijna iedereen een e-reader. Maar wat is nu een

Karssenberg. De beschrijving

goede e-reader? Amazon levert de Kindle en is daar al een aantal

en het filmpje zijn hier te zien:

jaren mee bezig. Nu komen ze met de Oasis, de lichtste van de in

bit.ly/zowerktforms. Je hebt

totaal vier types. De Oasis weegt 131 gram, maar kost rond de

een Office 365-account nodig

€300,-, terwijl de gewone Kindle €84,- is.

om in te kunnen loggen.

Apps bouwen met Xamarin

Acer Switch Alpha 12 De Acer Switch Alpha 12 is een tablet met los te koppelen

Microsoft laat er geen gras over groeien, ook niet in het ontwikkelen

toetsenbord. Erg indrukwekkend en ook betaalbaar. De Acer

van applicaties voor het bouwen van mobiele apps. En als ze de kennis

heeft een 12 inch scherm (2160 x 1440 pixels) en ondersteunt

zelf niet hebben, dan kopen ze gewoon een bedrijf op. In maart hebben

Windows Ink, waarmee je op schermen kunt schrijven. Acer

ze Xamarin gekocht en nu al maakt dit bedrijf onderdeel uit van Visual

speelt slim in op een grote update van Windows 10 aankomende

Studio. Zijn jouw leerlingen bezig met het bouwen van apps? Kijk dan

zomer. Microsoft zet stevig in

eens naar deze crossplatform-oplossing: apps voor zowel iOS, Android

op Ink, zoals hier te lezen is:

en Windows. Zoals veel tools voor het maken van apps is Xamarin

bit.ly/win10update2016. Heel

bedoeld voor het maken van apps in C# (een programmeertaal) en is het

bijzonder aan de Switch Alpha

gratis te downloaden via store.xamarin.com.

is de waterkoeling, zodat deze geen actieve ventilator nodig heeft. De prijs is 600 dollar.

E-books lenen USB-opslag voor iPhone

De boeken maken gebruik van Adobe Digital Editions. Na het verstrijken

Het is lastig dat de opslag van een iPhone zo klein is, zeker met

van je leentermijn verdwijnen de boeken niet van je e-reader, maar kun

veel foto’s en video’s. Gelukkig is er de SanDisk iXpand Flash

je ze niet meer openen. Wel kun je ze natuurlijk verwijderen uit je eigen

Drive. Dit is een handige USB-stick voor zowel een iPhone als

bibliotheek. Misschien toch maar weer lid worden van de bibliotheek?

iPad. De stick met de meeste opslag (128 GB) kost rond de

Voor meer informatie: bibliotheek.nl/e-books.html.

€120,-. Het voordeel van dit geheugenstickje is dat je vanuit je camera-app direct de foto’s en video’s op deze stick kunt opslaan. Tevens beschikt de iXpand over encryptiesoftware, dus je foto’s zijn veilig opgeborgen. SanDisk heeft hiervoor een speciale app gemaakt. Daarmee kun je ook muziek afspelen.

4

Wist je dat je tien e-books in drie weken kunt lenen bij de bibliotheek?

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs

Earz Earz is speciaal ontwikkeld voor het muziekonderwijs en bevat veel materiaal voor het leren kennen van de verschillende aspecten van dit vak. Van noten lezen tot muziektheorie en van het trainen van je gehoor door noten te herkennen tot het leren kennen van ritmes en muziekinstrumenten. De app bevat geen instructies, maar door de verschillende opdrachten te maken, leer je stap voor stap de basisprincipes van muziek beheersen. Er is inhoud beschikbaar voor alle niveaus en leeftijden. Met het doen van de opdrachten zijn punten te verdienen. Er zijn twee apps beschikbaar, namelijk Earz en Earz Solo.

De eerste is voor scholen bedoeld en kan vanaf €95,- per schooljaar worden aangeschaft. Leraren kunnen voor elke groep werk op niveau kiezen. Earz Solo is gericht op de individuele gebruiker.

Fruit Plate Math

Deze kost €2,99 en is verkrijgbaar in Google Play.

Deze app is ontwikkeld door de universiteit van Northwest Missouri en is bedoeld voor gebruik in de klas bij het aanleren van tafelsommen. Het is goed om de app in te zetten met instructie van de leerkracht. In de app kunnen

Werkwoorden vervoegen

tafelsommen worden gevisualiseerd met behulp van bordjes met fruit. Bijvoorbeeld drie bordjes met twee bananen is 3x2.

Meester Dennis van Duin heeft enkele apps ontwik-

Leerlingen kunnen hier zelfstandig verder in variëren en kennis

keld die je kunt gebruiken om de leerstof te oefenen. Deze app

mee opbouwen. Door de balkjes te verschuiven, verander je

is gericht op het oefenen van het vervoegen van werkwoorden.

het aantal bordjes of het aantal stukken fruit. Voor meer

De leerlingen krijgen een zin te zien waarbij het hele werkwoord

complexe sommen is het ook mogelijk om meerdere soorten

is aangegeven en zij moeten het werkwoord op de juiste manier

fruit te kiezen

vervoegen. Het antwoord kan worden ingetypt en wordt daarna

per bordje.

gecontroleerd. Ook kunnen ze oefenen om een werkwoord

Indien gewenst

helemaal te vervoegen volgens het schema. Er zijn verschillende

kan ook de

instellingen die je kunt veranderen. Zo kun je aangeven of je

herhaalde

oefeningen wilt met sterke werkwoorden, zwakke werkwoorden

optelsom en

of alle werkwoorden. Ook kan het aantal opgaven dat geoefend

de tafelsom in

moet worden, aangepast worden. Er zijn nu ongeveer honderd

beeld worden

verschillende werkwoorden opgenomen in de app. De app is

gebracht. Je

gratis verkrijgbaar in Google Play.

kunt kiezen uit de modus voor de bordjes met fruit of met een raster, waarbij met de schuifbalkjes de rijen en kolommen aangepast kunnen worden. De app is simpel vormgegeven en kan waardevol zijn bij het aanleren van de tafels. De app is Engelstalig, maar met toelichting van de leerkracht is deze zeker te gebruiken. Je kunt de app gratis downloaden in de App Store.

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

5

Van Tickle Me Elmo naar Teach Me Elmo We kennen hem allemaal, Tickle Me Elmo, de knuffel uit Sesamstraat. En als het aan techgigant IBM ligt, komt er straks ook de Teach Me Elmo of de Mega Intelligent Tutor Elmo. IBM en Sesame Workshop, de non-profit organisatie achter Sesamstraat, gaan samenwerken. Door gepersonaliseerd onderwijs met verschillende tools, zoals intelligent speelgoed waarmee een kind kan leren tellen en rekenen, willen de partijen het voorschools onderwijs voor ­peuters en kleuters verbeteren.

Door Malini Witlox ‘Als het om voorschools onderwijs gaat, kent niemand jonge

allerlei mogelijkheden. We moeten allereerst erkennen dat

kinderen beter dan Sesamstraat. Ze hebben meer dan duizend

kinderen niet allemaal op dezelfde manier leren. We kunnen

studies naar het leergedrag van kinderen gedaan en 45 jaar

een uniek onderwijsaanbod bieden, afgestemd op hun behoefte’,

ervaring. En niemand heeft zoveel kennis van big data en

aldus Todd Rose, adviseur bij het project en directeur Mind,

­cognitieve technologie als IBM Watson’, claimen de bedrijven IBM

Brain and Education bij de Harvard Graduate School of

en Sesame Workshop. Daarom hebben ze een samenwerkings­

Education. ‘De ene leerling leert misschien beter via een

overeenkomst getekend voor drie jaar.

rekenapp en een andere leerling heeft bijvoorbeeld meer behoefte aan een telliedje.’

ONDERWIJS OP MAAT Negentig procent van de hersenen wordt in de eerste vijf jaar

INTERNATIONALE UITROL

van het leven ontwikkeld. Deze jaren zijn dus essentieel voor

Sesamstraat wordt in 150 landen uitgezonden. Volgens een

het leerproces en de ontwikkeling van kinderen. De initiatief­

woordvoerder van IBM Europe zal de content in ieder geval in

nemers willen alle kinderen bereiken, ook degenen die nog niet

het Engels beschikbaar komen en willen ze het concept inter-

naar school gaan of die thuis niet genoeg leren. ‘Een generatie

nationaal uitrollen. Er is echter nog geen planning, dus is het

geleden gebruikte Sesamstraat de televisie als een succes-

nog niet duidelijk wanneer en welke apps en producten er in

volle manier om arme of kwetsbare kinderen te bereiken, die

Nederland beschikbaar zijn. Wel zal er onder meer gebruik

geen toegang hadden tot scholing. We denken dat we de

worden gemaakt van datamining, patroonherkenning en taal­

nieuwe generatie kunnen bereiken met onderwijs op maat.

verwerking. Het programma en de achterliggende technologie

We willen dat kinderen, ongeacht hun sociale of economische

zullen de wensen van de leerling herkennen en op basis van

status voor hun vijfde jaar zoveel mogelijk leren’, schrijft

wetenschappelijke normen kunnen zien of er vooruitgang geboekt

Jeffrey D. Dunn, directeur van Sesame Workshop.

wordt met de lesstof. Ook kunnen interactieve technieken zoals gaming en augmented reality worden toegepast. ‘We

VERSCHILLENDE BEHOEFTEN

vermoeden dat het gezamenlijke resultaat veel verder reikt

Samen gaan IBM en Sesame Workshop in gesprek met leer-

dan wat we individueel kunnen bereiken. We willen het hele

krachten, techneuten, onderzoekers en gamers over de vraag

onderwijssysteem veranderen en opnieuw uitvinden’, zegt

hoe cognitief computeren goed ingezet kan worden. ‘Er zijn

Doug Hunt, Global Business Leader Education IBM.

HULP VAN ELMO IBM Watson bracht in 2015 al een groene dinosaurus op de markt, geschakeld met de cloud, die vragen van kinderen binnen enkele seconden gepersonaliseerd kon beantwoorden.

‘Stel je eens een pluche Elmo voor, die naar kinderen luistert, op hen reageert, vocabulaire en de uitspraak kan analyseren.

Elmo kan kinderen helpen met het ABC en aan de hand van een favoriet liedje leren tellen’, meent Harriet Green, algemeen

6

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

‘Stel je een Elmo voor die naar kinderen luistert, op hen reageert, vocabulaire en uitspraak kan analyseren. Elmo kan kinderen helpen met het ABC en aan de hand van een liedje leren tellen’ Harriet Green, algemeen directeur bij IBM Watsons Internet of Things

directeur bij IBM Watsons afdeling Internet of Things. ‘Pas

­intelligentie zelfs kunnen herkennen welke objecten zich in de

wanneer Elmo constateert dat de leerling de materie beheerst,

kamer bevinden. Zo kunnen kinderen geholpen worden met

gaat hij verder naar een hoger niveau. Zo niet, dan volgt een

uitspraak of met de associatie van een geschreven woord

herhaling. De knuffel groeit dus continu mee met de leercurve

zoals een stoel met de stoel in de kamer.’

van het kind. Als er een achterstand geconstateerd wordt, kan de leerkracht gewaarschuwd worden.’

ONTDEKKINGSFASE De eerste tool moet dit jaar nog op de markt komen, in 2019

DIGITALE VOORLEESOUDER

moeten er minstens zes verschillende soorten technologieën

‘Een andere tool is de interactieve voorleesapp, ofwel de IBM

worden ingezet. Alle tools worden getest op pilotscholen in

Watson als digitale voorleesouder’, aldus Stanley Litow, vice

New York en andere steden in de Verenigde Staten. Op basis

president Corporate Citizenship and Corporate Affairs bij IBM.

van de feedback van leerlingen en docenten volgen aanpas-

‘Met de cognitieve technologie van IBM Watson analyseert de

singen. Artificiële intelligentie en kinderen, het is iets wat

app realtime de reactie van het kind en past het lesmateriaal

ouders en docenten mogelijk zorgen baart. Dunn benadrukt

aan aan zijn of haar interesses. Lezen wordt zo leuk gemaakt

echter dat alle wettelijke regels rondom de privacy en veiligheid

door verhalen te vullen met dieren, plekken en speelgoed waar

van kinderen gevolgd worden. ‘Er wordt ook geen geld aan

een kind van houdt. Als een kind bijvoorbeeld zegt: ‘Laten we

elkaar betaald door IBM of Sesame Workshop. Het gaat puur

met de hond spelen’, dan raad je vast wel waar het voorlees-

om onderzoek en een partnership’, zegt Dunn. ‘We zijn in de

verhaal over gaat. De tool zou met behulp van artificiële

ontdekkingsfase, pas daarna volgt de implementatie.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

7

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Tijd voor vakantie!

Je kunt natuurlijk elk weekend naar de camping op de Utrechtse Heuvelrug gaan of elke zomer naar de stacaravan in de Dordogne. Ook kun je een rondreis maken op een mountainbike door Indonesië of een wandeltrektocht doen in je eentje door Zweeds Lapland. Waar je ook op vakantie gaat als Nederlander, bijna overal kom je andere Nederlandse vakantiegangers tegen.

We zijn een reislustig volkje, maar ons land is voor anderen ook steeds vaker een favoriete vakantiebestemming. In dit lesidee leer je over toerisme en handige sites voor het regelen van een vakantie. Ten slotte ga je met Kahoot of Socrative de Grote Vakantiequiz ontwerpen.

Door Henk Botter

TOERISME

CIJFERS

Volgens vandale.nl is toerisme ‘het reizen voor zijn plezier’.

Als je precieze cijfers wilt weten over hoeveel Nederlanders

Recreatie komt van het woord recreëren, dat betekent: zijn

in een meivakantie op een camping staan of in een vakantie-

vrije tijd besteden, zich ontspannen. Voor toerisme zijn er

huisje verblijven, moet je naar het Centraal Bureau voor de

drie zaken die op orde moeten zijn: je moet voldoende geld

Statistiek gaan. Op cbs.nl kun je, als je goed zoekt, heel veel

hebben, je moet tijd hebben om vrij te besteden en er moeten

cijfers vinden over toerisme. Via cbs.nl/nl-nl/maatschappij/

verblijven en transportmiddelen zijn. De laatste tien jaar komen

vrije-tijd-en-cultuur kun je bijvoorbeeld de volgende informatie

er steeds meer Chinezen naar Nederland. Doordat ze veel

vinden: in mei 2015 brachten Nederlanders 5,5 miljoen

meer verdienen dan vroeger en vakantiedagen hebben gekregen,

nachten door op een camping, in 2015 gaf de gemiddelde

kunnen ze toerist worden. Er zijn inmiddels voldoende wegen

vakantieganger €166,- uit in Nederland en bij de top 3 van

en vliegvelden in China gekomen om het land eenvoudig te

toeristengebieden in Nederland staan de Noordzee-badplaatsen

kunnen verlaten.

op 1, de Veluwe op 2 en Drenthe op nummer 3. Zelf kun je via statline.cbs.nl nog meer cijfers vinden. Het is wel even

SOORTEN TOERISME

puzzelen en zoeken, maar via de zoekfunctie en de StatLine-

Er zijn allerlei soorten toerisme. Op onder andere Wikipedia

app kun je heel veel gegevens vinden. Als je nog meer cijfers

kun je een alfabetische lijst vinden met uitleg en voorbeelden:

wilt doorzoeken, moet je het trendrapport van het CBS over

nl.wikipedia.org/wiki/Toerisme. Weet je bijvoorbeeld wat

recreatie, vrije tijd en toerisme eens doorspitten: download.

bermtoerisme, duistertoerisme of oorlogstoerisme is? Ook het

cbs.nl/pdf/trendrapport-toerisme-recreatie-en-vrije-tijd-2015.pdf.

begrip virtueel toerisme wordt uitgelegd: door te surfen op

Op de site van de Algemene Nederlandse Vereniging van

internet of door te kijken naar films of televisieprogramma’s

Reisondernemingen (anvr.nl), kun je ook veel cijfers vinden

lijkt het net of je zelf op vakantie bent. Via maps.google.nl kun

over 2015. Via bit.ly/13tBCgF kun je de kerncijfers van

je met Street View rondlopen in New York of aan de voet staan

2014 bekijken. Zo kun je bijvoorbeeld lezen dat Nederland

van een Noorse gletsjer en lijkt het net alsof je er zelf bent.

in 2014 bijna 14 miljoen internationale bezoekers heeft

Met een virtual reality-bril op kun je nu al een ritje in een

aan­g etrokken en dat de meeste bezoekers uit Duitsland,

achtbaan maken en er misselijk van worden. Is zo’n virtual

Groot-Brittannië en België komen. In plaats van zelf allerlei

reality-bril de toekomst van het toerisme? Lees het artikel

cijfertjes uit te pluizen kun je ook kijken naar een filmpje

maar eens op travelnext.nl.

van Schooltv over Nederlanders op vakantie: bit.ly/1Wlgr7q.

Download dit lesidee ook via www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

VAKANTIEBESTEMMINGEN

NAAR NEDERLAND

Veel Nederlanders regelen zelf hun vakanties via het internet.

Volgens het CBS waren er 37 miljoen overnachtingen in 2015

Er zijn onnoemelijk veel sites waar je informatie kunt vinden.

van buitenlandse toeristen in Nederland. Wat vind je als buiten-

Elke camping, hotel of vakantiepark heeft een eigen website,

lander online over Nederland? Via nederland.nl kom je uit bij

maar het is de kunst om die te vinden en goed te kunnen

overheid.nl, daar heb je als buitenlander weinig aan, maar

vergelijken. Daar kun je uren zoet mee zijn, maar er zijn sites

holland.com is wel raak. Je vindt er in allerlei talen informatie

die je helpen bij het zoeken. Zo zou je eerst een kijkje kunnen

over ons land. Bovenaan staat uiteraard een foto van een

nemen op ­devakantietop10.nl. Daar vind je de top 10 vakantie-

molen, maar je vindt er ook informatie over verschillende

bestemmingen, stedentrips, jongerenreizen en bijvoorbeeld

steden, musea en tentoonstellingen. Het is ook handig dat er

wintersportbestemmingen. Zo kun je al een idee krijgen van

uitleg over Koningsdag wordt gegeven: afgelopen jaren liepen

waar je naartoe wilt of juist niet. Handig zoeken kun je ook

buitenlanders in het oranje op 30 april verdwaasd rond in

via de naam van een land aangevuld met startpagina.nl,

Amsterdam op zoek naar Koninginnedagactiviteiten. Als je bij

bijvoorbeeld duitsland.startpagina.nl. Via anwb.nl kun je

Google intypt ‘travel netherlands’ vind je ook allerlei sites in

bij de onderdelen vrije tijd en vakantie heel veel informatie

het Engels over Nederland. Hier vind je veel molens en polders,

vinden. Als je daar op campings in Frankrijk zoekt, kun je

voor ons normaal en voor buitenlanders iets bijzonders. Op

je zoekresultaat verfijnen door allerlei zoekopties aan te

Schooltv kun je ten slotte nog even bekijken waarom Giethoorn

vinken. Eenmaal op vakantie in het buitenland herken je

zo populair is onder Chinezen: bit.ly/1rtPEuP.

je landgenoten meteen: kijk maar eens naar de grappige invulling die de site De Gladiool hieraan geeft (degladiool.nl/nederlanders).

ONTWERP EEN GROTE VAKANTIEQUIZ Ontwerp een Grote Vakantiequiz in Kahoot of Socrative.

Maak een quiz over je favoriete vakantieland en deel de link naar die quiz met anderen. Hoe vaak wordt jouw quiz bezocht?

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

9

Samenwerkend leren: hoe betrokken zijn onze leerlingen?

Verslag van een eindonderzoek Docenten in het voortgezet onderwijs zoeken geregeld naar manieren om hun leerlingen meer te betrekken bij hun werk. Een hogere betrokkenheid leidt immers tot betere ­leerresultaten. Voor zijn eindonderzoek voor de masterstudie Onderwijs- en Leerwetenschappen aan de Open Universiteit ging Albert-Jan den Butter op zoek naar de vragen en oplossingen.

Door Albert-Jan den Butter

In de literatuur wordt vaak genoemd dat ICT de betrokkenheid bij leerlingen vergroot. Voor een goed opgezette en uitdagende opdracht klopt dat ook. Voor veel leerlingen is het van belang dat ze het nut van de opdracht inzien en dat ze zien dat de leerstof te maken heeft met de alledaagse praktijk. Er zijn veel studies verschenen over het effect van samenwerkend leren.

Bij een goede groepsopdracht leert de leerling met en van anderen. Ook is de blik gericht op de buitenwereld en leert de leerling dat de leerstof niet ophoudt bij het vak, maar dat deze, als het goed is, vakoverstijgend is.

ONDERZOEK Dr. Jeroen Janssen, universitair hoofddocent Educatie en Pedagogiek aan de Universiteit Utrecht, analyseerde 1.200 studies over samenwerkend leren. Hij kwam tot de conclusie dat de groepssamenstelling, het communicatiemedium en de gebruikte tools belangrijk zijn om een groepsopdracht succes­ vol te laten verlopen. Op het snijvlak van deze drie items heb ik mijn onderzoek uitgevoerd. Zes klassen uit havo 3 hebben allemaal een grote opdracht uitgevoerd bij het vak economie.

Ze moesten een website bouwen over een winkel en dan vooral

Albert-Jan den Butter neemt zijn diploma in ontvangst.

de financiering van die winkel uitzoeken en weergeven. De groepsgrootte was maximaal vijf leerlingen en de groepjes

van rubrics. Over het algemeen beoordelen leerlingen elkaars

waren volgens het principe van Dr. Janssen ingedeeld.

werk op een eerlijke manier en willen ze ook graag dat medeleerlingen eerlijk naar hun eigen werk kijken. Volgens

RUBRICS

Andrade zijn rubrics een krachtig middel om zowel leerlingen

Drie klassen vielen onder de experimentele groep en drie onder

te onderwijzen als hun werk te evalueren. Essentiële zaken

de controlegroep. De experimentele groep kreeg halverwege via

zijn volgens haar:

de ELO de taak om elkaar te beoordelen met behulp van

• Het verduidelijken van doelen richting leerlingen.

‘rubrics’. Rubrics zijn eenvoudige beoordelingsformulieren waar

• Samen met leerlingen rubrics opstellen door sterke en

verschillende vaardigheden of taken op staan met daarbij de

zwakke voorbeelden te bespreken, waarna wordt gebrain-

mogelijkheid om aan te geven hoe goed de leerling deze taak

stormd over criteria voor hun eigen werk.

uitvoert. Dr. Heidi Andrade van de University of Albany, New York, heeft diepgravend onderzoek gedaan naar het gebruik

10

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

• Zorgen voor persoonlijke en constructieve kritiek in een korte tijd.

HOGERE BETROKKENHEID De experimentele groepen zijn vooraf ondervraagd over wat volgens hen belangrijke punten zijn waarop gelet moet worden bij een groepsopdracht. Elke leerling kreeg van drie of vier medeleerlingen te zien hoe er over zijn of haar werk gedacht werd. De gedachte achter deze peerbeoordeling is dat degene die beoordeelt, goed weet waarop gelet zal worden, maar ook dat de leerling op deze punten beoordeeld wordt voor zijn eigen werk. De achterliggende gedachte voor de uitvoering van de opdracht was dat deze rubrics niet alleen de samenwerking met elkaar, maar ook de betrokkenheid bij de uitvoering van de opdracht zou vergroten. De experimentele groepen moesten elkaar halverwege en aan het eind van de opdracht beoordelen, de controlegroepen kregen niet met deze inter­ ventie te maken.

ONLINE ENQUÊTE Na de eerste rubrics kregen alle leerlingen via de ELO een online enquête voorgeschoteld. In deze enquête stonden items over samenwerking en betrokkenheid. Deze enquête heeft dus

Human Touch Photography

op kwantitatieve wijze gemeten hoe de leerlingen erin stonden.

Uit deze enquête kwam geen significant verschil naar voren

Het nut van een peerbeoordeling is bij deze studie duidelijk

tussen de twee groepen. Toen na afloop van de opdracht de

aangetoond. Natuurlijk kost het opzetten en analyseren van de

leerlingen uit de experimentele groep nogmaals een set rubrics

rubrics tijd, maar het levert een schat aan informatie op.

in moesten vullen, bleek dat de leerlingen die bij de eerste

Leerlingen zijn meestal heel eerlijk over elkaar en over zichzelf.

rubrics niet zo positief hadden gescoord, bij de eindrubrics in

Als docent kun je daar je voordeel mee doen. Hoe komen ze

de meeste gevallen een veel positievere score lieten zien. Dat

aan dit cijfer? Wie heeft zich wel en wie heeft zich niet ingezet?

gaf aanleiding tot nadere gesprekken. Wat bleek? De leerlingen

Daarnaast is uit het onderzoek gebleken dat wanneer leerlingen

die door hun medeleerlingen minder positief waren beoordeeld,

weten dat ze elkaar moeten beoordelen, maar ook zelf beoor-

waren geschrokken van deze beoordelingen en schaamden zich

deeld worden, ze zich beter gaan inzetten voor de opdracht.

daar vaak voor. Tegelijkertijd bleek dat ze zich wel schaamden

Ten slotte leert de uitslag van dit onderzoek dat we ons als

voor wat hun medeleerlingen van hen zeiden, maar dat het

docenten nog zo goed kunnen inzetten om leerlingen aan te

oordeel van de docent hen min of meer koud liet.

sporen, deze inzet in het niet kan vallen bij het oordeel dat de leerling van zijn groepsgenoten krijgt. Een docent afvallen en

SCHAT AAN INFORMATIE

teleurstellen geeft minder gezichtsverlies dan een negatief

Het onderzoek is naar mijn idee zeer nuttig geweest voor de

oordeel van leeftijdsgenoten. <<

school. Elke docent heeft te maken met leerlingen die niet of nauwelijks betrokken zijn bij opdrachten die ze moeten uitvoeren.

Samenwerken

Actief bezig zijn

Stimuleren

Positief bezig zijn

De hele scriptie lezen? bit.ly/1T34dQU

Moet

Uitstekend

Goed

Matig

Werkte goed samen met

Werkte redelijk goed samen

Werkte samen omdat

Is een remmer als het gaat

andere groepsleden.

met andere groepsleden.

het moet.

om samenwerken.

Was altijd actief bezig met

Was meestal actief bezig

Was soms actief bezig met

Was totaal niet actief bezig

de groepsopdracht.

met de groepsopdracht.

de groepsopdracht.

met de groepsopdracht.

Stimuleerde andere groeps-

Stimuleerde andere groeps-

Stimuleerde andere groeps-

Stimuleerde andere groeps-

leden regelmatig om zich

leden soms om zich goed in

leden nauwelijks om zich

leden totaal niet om zich

goed in te zetten voor de

te zetten voor de groeps­

goed in te zetten voor de

goed in te zetten voor de

groepsopdracht.

opdracht.

groepsopdracht.

groepsopdracht.

Was positief bezig met de

Was redelijk positief bezig

Was niet zo positief bezig

Was totaal niet positief bezig

groepsopdracht.

met de groepsopdracht.

met de groepsopdracht.

met de groepsopdracht.

veel beter

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

11

Q&A Saskia Brand-Gruwel

‘Als je kunt bijdragen aan de motivatie van leerlingen en studenten, geeft dat veel voldoening’ Saskia Brand-Gruwel is decaan van de faculteit Psychologie en o ­ nderwijswetenschappen bij de Open Universiteit. In deze Q&A vertelt ze onder andere over gepersonaliseerd leren, de rol van ICT en blended learning.

Door Mandy de Bruijn Wie is Saskia Brand-Gruwel?

omgaan met de nieuwe mogelijkheden

staan bij de vraagformulering en de

‘Ik ben hoogleraar Learning Sciences

van internet en hoe deze kunnen helpen

oriëntatie op het onderwerp waarover

aan de Open Universiteit. Ik heb

bij het leren en het construeren van

ze informatie gaan zoeken. Tot slot

Onderwijswetenschappen gestudeerd

kennis. Ons eerste onderzoek liet al zien

weten we uit ons onderzoek dat de

aan de Radboud Universiteit Nijmegen

dat dit complexe vaardigheden met zich

mening die je hebt over een onderwerp

en in 1995 ben ik gepromoveerd op het

meebrengt en dat onderwijs hieraan kan

(zeker als het onderwerp controversieel

onderwerp ‘onderwijs en begrijpend

bijdragen. Uiteindelijk wil ik graag bij­

is) maakt dat de informatie die je

lezen’. Ook ben ik universitair docent

dragen aan het leren van anderen door

selecteert, gekleurd is. Conformation

geweest bij de faculteit Psychologie aan

middel van goed onderwijs (passend en

bias noemen we dat.’

de Tilburg University en docent bij

gepersonaliseerd). Want als je ziet dat

Iselinge Hogeschool. Vanaf 1999 ben ik

je kunt bijdragen aan het leren en de

Hoe kan technologie volgens jou

werkzaam bij de Open Universiteit waar

motivatie van leerlingen en studenten,

helpen om het onderwijs en het

ik nu decaan ben van de faculteit

geeft dat veel voldoening.’

leren te verbeteren?

‘Technologie is een hulpmiddel en kan

Psychologie en onderwijswetenschappen.

12

Mijn onderzoek doe ik binnen het

Kun je conclusies noemen uit je

didactisch goed worden ingezet. Het wil

Welten-instituut, onderzoekscentrum

onderzoeken?

niet altijd zeggen dat zonder die hulp­

voor leren, doceren en technologie en

‘Gericht op informatievaardigheden zijn

middelen het onderwijs minder effectief

richt zich op digitale media en leren, en

we te weten gekomen dat het een

en efficiënt is, maar vaak zie je dat het

in het bijzonder informatievaardigheden,

complexe vaardigheid is en dat vooral

gebruik van technologie de motivatie

zelfgereguleerd leren en instructie­

het beoordelen van bronnen een essen-

van studenten verhoogt. Technologie is

ontwerp. Ik ben verder de auteur van

tieel onderdeel is waar leerlingen en

vooral van belang als het kan bijdragen

het boekje Word Informatievaardig!, dat

studenten moeite mee hebben. Hoe

aan het leren en ook werkelijk zaken kan

deel uitmaakt van de Hoger Onderwijs

bepaal je of iets betrouwbaar is of

ondersteunen die eerder niet mogelijk

Reeks van Noordhoff Uitgevers.’

niet? Welke criteria gebruik je daarbij?

waren. Technologie kan ook als didac­

En wie is bijvoorbeeld de auteur? Meer

tische ondersteuning dienen, zoals

Vanwaar deze interesse voor hoe

voorkennis over het onderwerp waar je

virtuele tours, 3D-toepassingen en

leerlingen omgaan met informatie

op zoekt, helpt om beter te beoordelen.

simulatie. Deze toepassingen bevor­

op internet?

We weten ook dat de informatie­

deren het leren. Technologie kan tegen-

‘Mijn promotieonderzoek ging over

vaardigere studenten hun proces beter

woordig ook heel goed bijdragen om het

kinderen en begrijpend lezen en hoe

kunnen reguleren. Ze vragen zich vaker

leren te monitoren. Hierbij kan gedacht

je hen middels onderwijs kunt helpen

af of ze nog doelgericht werken en of

worden aan het gebruik van digitale

leesstrategieën te gebruiken. Lezen is

de informatie die ze vinden, antwoord

portfolio’s en tools voor learning

in de afgelopen jaren veranderd met de

geeft op de vragen. Ze evalueren hun

analytics. Ook kunnen ICT en social

komst van het internet. Omgaan met

zoekproces. Een ander resultaat van

media helpen in de communicatie

internetbronnen is een andere vaardig-

één van mijn onderzoeken is dat de

tussen leerlingen en docenten en

heid. Het interesseert me hoe mensen

informatievaardigere mensen lang stil

richting de ouders.’

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

‘Het feit dat in bijna elke onderwijs­instelling online aspecten een rol ­spelen, maakt dat iedereen al in bepaalde mate blended is.

Ik vraag me af of we de term over tien jaar nog hanteren.’

Je geeft lezingen over blended

Hoe overbrug je een generatiekloof

learning; volgens velen dé

met leerlingen?

vernieuwing die het onderwijs

‘De leerlingen zijn opgevoed met

nodig heeft. Waarom?

tech­n ologie en docenten zijn soms

‘Blended learning is een mengvorm van

minder computervaardig. Als ze

klassikaal en online onderwijs. Het feit

ervoor open staan, kunnen leraren

dat in bijna elke onderwijsinstelling

gemakkelijk een inhaalslag maken.

online aspecten een rol spelen, maakt

Belangrijk bij het gebruik van ICT

dat we kunnen zeggen dat iedereen al

op school is dat de facilitering vanuit

in bepaalde mate blended is. Ik vraag

het management van de school is

me af of we de term over tien jaar nog

geregeld. Goede hard- en software

hanteren. Ik denk het niet. Goed en

is van belang, maar dat maakt

gedegen onderwijs is dan met alle

nog niet dat het goed wordt gebruikt.

technologie waarschijnlijk altijd blended.

Verder is het van belang dat docenten

Bijzonder voor nu is dat er steeds meer

de leerlingen helpen om bijvoorbeeld

Op de IPON sprak je over gepersonali-

online onderwijs wordt aangeboden,

kritisch om te gaan met technologie.

seerd leren. Wat kan ICT daar voor rol

maar hier kan ook van worden gezegd

Denk daarbij bijvoorbeeld aan het

in spelen?

dat er nog veel onderzoek nodig is om

beoordelen van bronnen en privacy

‘Gepersonaliseerd leren betekent dat de

de effecten ervan te onderzoeken.’

issues. Het goed inzetten van ­technologie moet je niet te veel

leeractiviteiten die de lerende uitvoert, bijdragen aan het behalen van de leer-

Wat betekent dat voor de docent?

laten afhangen van de individuele

doelen van de lerende. Dat is natuurlijk

‘De rol van de docent staat niet ter

docent, maar het management moet

niet nieuw. Passend onderwijs, differen­

discussie. Je kunt allerlei materialen

ook een visie hebben en ontwikkelen

tiërend leren en individualiseren zijn

online zetten, maar de docent is ook

op ­technologie en de docenten ­

daar ook voorbeelden van. Maar bij

nodig om leren te stimuleren, te doceren,

daarin meenemen.’

gepersonaliseerd leren wordt ook vooral

feedback te geven, te beoordelen,

de technologie erbij betrokken. Hoe kun

te motiveren en binding te creëren.

Welke kennis en vaardigheden heeft

je bijvoorbeeld met learning analytics en

Natuurlijk kun je veel leren van online

een leerling volgens jou nodig in deze

een portfolio een goed beeld krijgen van

materiaal zonder docent, maar als het

21e eeuw?

de vorderingen van studenten? Een goed

gaat om het behalen van opleidingen

‘Er zijn veel artikelen geschreven

beeld van waar je staat, maakt het

is dat niet voldoende.’

over 21e eeuwse vaardigheden.

Eén van die vaardigheden betreft

maken van goede keuzes over vervolg­ leeractiviteiten die aansluiten bij de leer­

Eén van de meest gebruikte vormen

informatie­v aardigheden. Internet

behoeftes van de lerende makkelijker.’

is ‘Flipping the Classroom’. Wat vind jij

bevat een schat aan informatie,

van deze organisatievorm?

maar er kritisch mee omgaan,

Verdwijnt de klassikale les dan?

‘Flipping the Classroom is met de komst

daar draait het om. Eén van die

‘Klassikaal onderwijs staat er niet haaks

van ICT geïntroduceerd. Het idee is dat

­v aardigheden betreft informatie­

op, want ook vanuit een klassikale start

je de leerstof thuis bestudeerd en in de

vaardigheden. Vooral ook de combi

kunnen verschillende leerpaden mogelijk

klas toepast. Met de komst van goede

van informatie via websites en het

zijn voor verschillende leerlingen of

instructievideo’s op internet geeft dat

gebruik van sociale media vraagt om

studenten om bepaalde doelen te

veel goede mogelijkheden. Een goede

kritische denkvaardigheden en dat

behalen. De eindtermen van een opleiding

feedback en support van een docent zijn

moeten we ontwikkelen bij leerlingen.

zijn leidend. Scholen moeten goed

daarbij wel van essentieel belang. Als

Dat is natuurlijk niet nieuw, want

nadenken over hoe ze willen differentiëren

docent moet je monitoren of de stof goed

kritisch denken is van alle tijd, maar

en hoe ze leerlingen of studenten door

is begrepen. Learning analytics zijn ook

in deze tijd, de information age, is

een curriculum laten gaan.’

daarin weer belangrijke hulpmiddelen.’

het nadrukkelijk van belang.’ << COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

13

Lego Werkplaatsen veroveren Eindhoven Geen docent voor de klas, maar kinderen die leren van gelijkgestemde leeftijdsgenootjes.

Dát is het idee van de Lego Werkplaatsen in Eindhoven. In korte tijd spreidde het initiatief zich uit over de stad. Er zijn nu zeven Lego Werkplaatsen waar kinderen van 7 tot 15 jaar aan de slag kunnen gaan met Lego, robottechniek en programmeren. Op allerlei niveaus zijn de kinderen bezig met Lego Education WeDo en Lego Mindstorms.

Door Malini Witlox

‘Zit die wel goed aangesloten? Die kabel moet daar.’ Sjors van

het schaalmodel Evoluon begint snel te draaien. Als hij zijn

Rooij (8) trekt een kabeltje dat naar de bewegingssensor loopt

vinger naar achteren beweegt, neemt de snelheid af en als hij

los en maakt het op een andere plek weer vast. Hij houdt zijn

zijn vinger naar voren beweegt, neemt de snelheid weer toe.

vinger bij de sensor op ongeveer twee centimeter afstand en

‘Dichterbij dan twee centimeter kan het niet, dan gaat het te snel en breekt alles af’, legt hij uit. Vijf jongens bouwen op deze dinsdagmiddag samen aan de fraaie creatie, die getoond wordt bij het Wonder van Eindhoven, een bijeenkomst in het echte Evoluon ter ere van het 125-jarig bestaan van Philips.

Een mooie keuze, want dit gebouw dat in 1966 werd geopend, was immers bedoeld als uithangbord voor de technologische vooruitgang.

AAN DE SLAG Aan alles is door de jonge heren gedacht. Schetsen met potloodtekeningen van bomen en molens liggen klaar. Naast de mini-Evoluon in bonte kleuren komt een groen parkje met bomen en een auto. In de tussentijd kijkt Jasper Smits (8) naar een geluidssensor die niet mee wil werken. Ze hebben nog twee weken om het project af te krijgen. Drie jongens zijn aan een andere tafel bezig met een robot met een grijparm. Ze geven verschillende programmeeropdrachten om de robot te bewegen naar rechts en links. De Legorobot is via een USB-kabel met de pc verbonden. Het gaat goed en de heren vermaken zich prima. Bij de vier dames wil het minder vlotten.

Ze hebben Eindhoven Airport nagebouwd, inclusief een vliegtuig van blokjes, maar dan breekt de hele vleugel af. En dan lukt het ook nog niet met de motor. ‘Kevin, weet jij hoe dit moet?’, vraagt de 10-jarige Marie. Het is ook pas de tweede keer dat ze naar de werkplaats komt, maar de zeer ervaren Kevin schiet haar meteen te hulp en sluit in no time de motor aan. Als de jongens ook het vliegtuig opnieuw willen bouwen, komt een vrijwilliger tussenbeide. ‘Dat moeten ze zelf doen, anders leren ze niets’, zegt de vrijwilliger lachend.

14

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

Van elkaar leren is precies de insteek van het project. Eens per

legt hij uit. Het einddoel is een robot die een bal heen en weer

de maand is er een vrijwilliger aanwezig met technische kennis

kan trappen. Er zitten twee motoren in. ‘Het moeilijkste bij het

van Lego Education WeDo en Lego Mindstorms, maar het is

programmeren is het bepalen van de snelheid en richting’, zegt

vooral bij de Tech Playgrounds, ofwel bij de Lego Werkplaatsen,

hij. De NXT is een variant van Lego Mindstorms. Het is het hart

waar de kinderen het meest van elkaar leren. Iedereen tussen

van een Mindstorms-robot, een slim en computergestuurd

de 7 en 15 jaar is welkom. ‘Er was nog geen plek in de stad

Legosteentje dat de robot laat bewegen. De NXT heeft drie

waar kinderen met liefde voor techniek samen konden bouwen’,

uitgaande poorten om de motoren aan te sturen en vier ingaande

legt jeugdwerker Lonneke van Lieshout uit. Op verschillende

poorten om de gegevens van de sensoren te verwerken. Kevin:

tafels liggen ­gedetailleerde bouwtekeningen, zoals we van

‘Verder heb je nog Lego Mindstorms EV3, een opvolger van de

Lego gewend zijn. ‘Om te kunnen programmeren moet je op

NXT. De EV3 heeft meer uitgangen, je kunt die echter niet met

het computerscherm de blokjes naar de juiste plaats slepen.

NXT-software programmeren.’

Je hoeft geen Nikola Tesla te zijn om met Lego Education WeDo of Lego Mindstorms uit de voeten te kunnen. Het is een kwestie

ONTMOETINGSPLEK

van vallen en weer opstaan. Starten met eenvoudige projecten

Sinds de kleutertijd is Kevin al met techniek bezig en hij is daarom

en vervolgens toewerken naar moeilijkere projecten.’

ook de grootste vraagbaak in de groep met 15 techneutjes. Toch wil hij later niet meteen met techniek aan de slag. Een toekomst

LEGO MINDSTORMS NXT EN EV3

als ontwerper ziet hij wel zitten. Het voordeel van de Tech

Kevin Smits (11) toont een grijze robot, waar hij twee weken

Playgrounds volgens Kevin: ‘Ik ontmoet hier andere kinderen die

eerder met groepsgenootjes Martijn, Olav en Wojcieck mee

me begrijpen en mij niet zien als een nerd. En thuis heb ik geen

gestart is. De NXT-robot kan zowel via de computer als via een

Lego Mindstorms, dat is te duur. Ik heb alleen gewone Lego en

klein scherm geprogrammeerd worden. Behendig loopt hij door

Lego Technic.’ Ook groepsgenoot Sjors moet het thuis doen met

het snelmenu heen: settings, bluetooth, program, forward en

Lego Technic. ‘Ik had nog nooit gewerkt met een echt motortje.

empty. ‘Als je empty intoetst, moet de robot even wachten’,

Het meeste programmeerwerk heb ik van Kevin geleerd.’ <<

Het idee voor de Lego Werkplaatsen komt van onderneemster Fleur Besters, die daarbij samenwerkt met Dynamo Jeugdwerk. Haar eigen zoon Tim inspireerde haar. Op jonge leeftijd was hij al bezig met techniek en programmeren, maar had geen leeftijdsgenootjes in zijn omgeving met dezelfde interesse. Inmiddels hebben ruim honderd kinderen de Lego Werkplaatsen bezocht en brengen de initiatiefnemers kinderen van 28 verschillende scholen samen.

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

15

Onderwijs in Bedrijf vraagt om flexibel werkplekconcept MBO Amersfoort gelooft dat MBO-studenten veel meer leren in de praktijk dan in de klas.

De school zet daarom in op het concept Onderwijs in Bedrijf, wat betekent dat de studenten eenderde van hun tijd aan het werk zijn in een bedrijf. De theorie leren ze voornamelijk via digitale lesmethoden. In de klas behandelt de docent vragen van studenten en bereidt datgene met de studenten voor wat ze direct daarna in de praktijk gaan doen. ICT speelt in deze lesmethode een cruciale rol. Met het Vancis Hybrid Desk werkplekconcept ondersteunt MBO Amersfoort in deze nieuwe vorm van kennisoverdracht.

Door Esmee Roetman

Bij MBO Amersfoort is men ervan overtuigd dat een goede

ondergebracht zit. Studenten runnen dit hotel. Een belangrijk

beroepsopleiding de basis vormt voor een succesvolle carrière.

deel van hun studie vindt op locatie plaats, dus onderwijs

Een goede aansluiting van het onderwijs op de beroepspraktijk

op de werkvloer. Wat je daarvoor nodig hebt, zijn niet alleen

vormt de kern van hun concept Onderwijs in Bedrijf. ‘De grens

gebouwen en bedrijven die dat aankunnen, maar vooral

tussen MBO-onderwijs en het bedrijfsleven moet meer vervagen’,

een flexibele leeromgeving’, benadrukt Lantinga. De vaste

vindt Gert-Jan Lantinga van het College van Bestuur bij MBO

computer­lokalen zijn verdwenen op MBO Amersfoort en er is

Amersfoort. Een belangrijke drijver voor Onderwijs in Bedrijf is

gekozen voor een oplossing waarbij studenten met hun eigen

ICT. Het ICT-beheer en de -omgeving van MBO Amersfoort is

apparatuur (BYOD) toegang hebben tot het werkplekconcept

uitbesteed aan Vancis. Het Hybrid Desk werkplekconcept

van MBO Amersfoort. ‘Je wilt dat studenten én medewerkers

maakt het voor studenten en werknemers mogelijk om vanaf

overal ter wereld, op welk gewenst moment dan ook, bij hun

elke locatie te werken. ‘Wij vinden het belangrijk dat onze

spullen kunnen. Met elk device, of het nu een iPad is of een

studenten vooral in de praktijk opgeleid worden. Wij hebben

laptop, moet je kunnen inloggen op de onderwijscloud om te

nu tien eigen bedrijven waar een flink deel van het curriculum

studeren of te werken. Dat heeft Vancis gefaciliteerd. Een

wordt uitgevoerd in de praktijk. Zo hebben we leerhotel Het

groot deel van de computers bij ons is nu onbeheerd, want

Klooster, een fantastisch mooi klooster waar de hotelschool

alles gaat via de cloud.’

KLASSIEKE KLASLOKALEN AFBREKEN Bij de MBO-instelling krijgen studenten een deel van de tijd praktisch gericht onderwijs doordat ze met of bij bedrijven uit de daadwerkelijke beroepspraktijk werken. Dit betekent niet dat ze geen theorieles meer krijgen. ‘Studenten krijgen ook nog theorie, dat is natuurlijk belangrijk. Het is alleen veel handiger om de theorie aan te brengen op het moment dat het nodig is.

Ik ben niet van mening dat er geen les meer moet worden gegeven, maar ik vind dat de dominante klassikale setting moet verdwijnen. Ik geloof dat beroepsonderwijs zich niet in de klaslokalen moet afspelen. Daar zijn onze studenten de types niet voor. Wij laten hen werken in een bedrijf en op het moment dat theorie nodig is, hebben we het zo geregeld dat ze die

16

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

Gert-Jan Lantinga van MBO Amersfoort:

‘Onze studenten kunnen overal ter wereld, op elk gewenst moment, bij hun spullen’

theorieles kunnen krijgen.’ De theorie moet in de ogen van

leiden tot stoppen met lesgeven en alleen thuis filmpjes kijken’,

Lantinga dichter bij de praktijk zitten. ‘We hebben bijvoorbeeld

zegt hij. ‘Maar wel tot het inzetten op dingen die belangrijker zijn.’

een garage waar de studenten aan de slag gaan met monteren.

De jonge monteurs beginnen niet met de theorie, maar ze

MEERWAARDE ICT

beginnen met de auto. Op het moment dat ze vastlopen, kunnen

‘Studenten vinden ‘lerend werken en werkend leren’ vooral heel

ze via de onderwijscloud van MBO Amersfoort bij de theorie.’

leuk’, vervolgt Lantinga. ‘Je ziet de uitval afnemen en op deze manier houd je de studenten binnenboord. Het moet boeiend

KLEDINGKAST

zijn voor de studenten en de inzet van ICT helpt daarbij. De

Lantinga vindt dat Vancis een goede dienst heeft geleverd. ‘Het

vraag is vaak hoe je ervoor zorgt dat je meerwaarde creëert

is als het ware een kledingkast waar je zelf de kleren in kunt

met ICT voor studenten? Wat moet je in huis halen? Dat is een

hangen. Zij maken de kast, wij hangen erin wat wij nodig achten.

uitdaging. Met ICT kun je van alles, maar dat gesprek moet

Het is een dienst waarmee je al je werkprocessen voor zowel

binnen het onderwijs op de goede manier en met de juiste

studenten als medewerkers flexibiliseert. Je maakt het mogelijk

personen worden gevoerd. Voor de school is het van belang

dat ze thuis kunnen werken, want je krijgt de desktop op je eigen

dat zij eerst weet wat ze wil en op de hoogte is van welke

device met alle bestanden, je mail en meer. Dat is handig!’ Met

producten er zijn. De discussie gaat vaak over de techniek,

zo’n investering zijn volgens Lantinga straks innovatieve onderwijs­

maar de discussie moet over iets anders gaan, namelijk wat

vormen mogelijk, zoals Flipping the Classroom. De klassikale

wil je bereiken? Organiseer dat gesprek goed en vul die

instructie wordt online aangeboden en kan door de student

­‘kledingkast’ daarna samen in!’ <<

op locatie worden gevolgd. Vervolgens wordt het ‘huiswerk’ ­gezamenlijk in de klas gemaakt. Dit betekent dat de lestijd efficiënter wordt gebruikt en dat studenten door de betere

Vancis is actief als aanbieder van hoogwaardige ICT-

integratie van digitalisering in het onderwijs, meer tijd over­

diensten aan onderwijs- en zorginstellingen. Benieuwd

houden om praktijkervaring op te doen. De uitdaging van Flipping

wat Vancis voor u kan betekenen? Ga dan naar de website

the Classroom ligt volgens Lantinga niet in het maken van video’s,

www.vancis.nl voor meer informatie.

maar in het goed benutten van de vrijgekomen tijd. ‘Het moet niet

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

17

Pauline Maas:

‘Laat kinderen eerst bedenken wat ze willen maken. Hoe ze het dan maken is stap twee’ Er zijn honderden tips en suggesties om programmeren leuk in de klas te brengen.

Pauline Maas, auteur van de inspiratieboeken CodeKlas en GameMaker4School en bedenker van Codekinderen.nl, deelt haar do’s and don’ts om programmeren, al dan niet met computers en tablets, in de klas te brengen.

Door Malini Witlox

Op het bureau van Pauline in Arnhem liggen in een halve cirkel

VOORTOUW

verschillende speelkaarten. Op de kaarten staan diverse

Pauline geeft regelmatig workshops

symbolen zoals een zingend poppetje, een dansend poppetje,

rond ICT en maakonderwijs voor

een startteken, een pijl naar voren, een pijl naar rechts, enz.

leerkrachten en leerlingen. Daar­

Het is het kaartspel Codewise, in januari gepresenteerd op de

naast staat ze zelf voor de klas in

BETT-beurs in Londen; de grootste onderwijs- en technologie-

het speciaal onderwijs bij VSO

beurs van Europa. Door het spel leren leerlingen (in eerste

Mariëndael in Arnhem. Pauline is

instantie unplugged) programmeren door de kaarten in een

onder de indruk van de creativiteit

bepaalde volgorde te leggen. Op elke kaart staat een opdracht:

van kinderen en laat de leerlingen

zing een liedje, spring in de lucht, ga staan of zitten of bepaal

dan ook het liefst zelf het voortouw

een looprichting. De volgende stap is het gebruik van deze

nemen. Bij het bedenken van apps bijvoorbeeld. ‘Ik laat de

symbolen op de computer. Het spel is door Pauline zelf

leerlingen in groepjes nadenken over een app. Wat gaan jullie

ont­w orpen. Het is één van de vele voorbeelden van haar

maken, wie is de doelgroep, wat gebeurt er in de app? De

creatieve ideeën voor het onderwijs. Op haar weblog (4pip.nl)

leerlingen maken een functioneel ontwerp. Zo kwam een

vind je er meer, zoals Non Stop Animation, de filmtechniek

groepje op het idee voor een app waarbij je in de winkel een

waarbij je frame voor frame een filmpje maakt door foto’s te

foto neemt van een nieuwe broek en die - door te swipen -

nemen. ‘Je kunt dit al in de kleuterklassen toepassen’, vertelt

koppelt aan blouses die je thuis in de klas hebt hangen. Ze

Pauline. ‘De kleuters gaan nadenken in vormen. Ze maken

hebben alles uitgewerkt, tot aan de functionaliteiten aantoe,

eerst een storyboard en gaan dan aan de slag met de pop-

zoals waar de knoppen komen waarop je kunt klikken.’

petjes. Dat poppetje wordt steeds verzet en er wordt een nieuwe foto gemaakt, dat wordt dan een filmpje.’ Non Stop

TEKENTAFEL

Animation is ook goed toepasbaar in hogere klassen. ‘Je kunt

Ze trekt haar lade open en haalt er twee robots uit. De

het gebruiken voor alle vakken, denk aan geschiedenis of

bekende geel/zwarte BeeBot voor jonge kinderen en de

taalontwikkeling. Via de animatietechniek kunnen de leerlingen

BlueBot voor hogere klassen. Met beide vloerrobots kunnen de

bijvoorbeeld spreekwoorden uitbeelden.’

beginselen van het programmeren worden geleerd en wordt het logisch denken gestimuleerd. Kleuters kunnen de BeeBot laten lopen met behulp van de pijltjesknoppen bovenop. Er kunnen 124 commando’s in worden opgeslagen. ‘Je kunt het bijvoorbeeld gebruiken met een cijfer- of lettermat. In de bovenbouw laat ik leerlingen Engelse woorden met de BlueBot maken.

Maar je kunt ook op verschillende locaties in de klas schatten verstoppen. De robot moet die opsporen door te gaan lopen.

Links, rechts… Leerlingen moeten het eerst berekenen en tekenen en dan mogen ze het proberen. Werkt het niet, dan moeten ze terug naar de tekentafel om de programmering aan te passen. Het is heel goed voor het wiskundige inzicht.’

18

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

CODE KLOPPEN Juffen en meesters die met kleuters werken, raadt Pauline aan om te gaan knutselen met klei, batterijen en ledlampjes. Zo leren de kleuters spelenderwijs al iets over geleidende materialen en techniek. En bouw dit verder uit naarmate de kinderen ouder worden. ‘Vroeger dacht ik vooral in termen van programmeren en code kloppen. Maar het is veel belangrijker dat kinderen eerst bedenken wat ze willen maken. Hoe ze het gaan maken is stap twee. Of je nu gaat verven, zagen, boren, bakken of programmeren doet er niet toe. Ik sprak de directeur van

Vader Jacob gespeeld, mensen geleiden ook.’ Om haar verhaal

Mozilla Firefox. Zij hebben vooral behoefte aan creatieve

bijval te geven, toont ze een filmpje waarbij op Mariëndael een

mensen. De programmeurs die er zijn, voeren de code dan

trap is voorzien van aluminiumfolie, aangestuurd door de

wel in. Bovendien is er tegenwoordig ook minder codekennis

MakeyMakey. Door over de treden te lopen, klinkt muziek.

nodig, alles is al wel een keer geschreven. Je kunt dat gewoon

‘Inzetbaar bij gymnastiek, ICT en muziek.’ Ze lacht: ‘Je kunt

vinden op internet.’

mensen zo ook stimuleren om de trap te nemen.’

MENSELIJKE TETRIS

DE VIER V’S

De MakeyMakey doet op steeds meer scholen zijn intrede. Door

Haar stelregel voor goed materiaal: de vier V’s moeten erin

dit te combineren met programmeertaal Scratch kunnen de

zitten. ‘Vrolijk, inVentief, Verrassing en Verbazing. Tegenwoordig

leukste dingen worden gemaakt. ‘Ik ben met veertig pabo-

kan alles, van hologrammen en Lego WeDo tot de 3D-pen en

studenten een middag aan de slag gegaan. Ze hadden geen

Bloxels. Al die zaken hebben de vier V’s in zich.’ Ze pakt er een

kennis van de MakeyMakey en ook niet van Scratch. Maar aan

doos bij die hoort bij de Bloxels-app. ‘Je kunt met de app een

het eind van de dag konden we onder meer Tetris spelen door

eigen platformgame maken. Je kunt je eigen karakters en

aluminiumfolie aan de stoelen vast te maken. Door te gaan

achtergronden maken. Het lijkt een beetje op het aloude

zitten, ging het Tetrisblokje omlaag. En we hebben samen

ministeck. Met kleine steentjes kun je zelf een avatar vormen.

Die kun je fotograferen en opnemen in de app.’ Wat geschikt is voor welke doelgroep, geven leerlingen volgens Pauline zelf vaak aan. Op de middelbare school hoef je bijvoorbeeld niet aan te komen met Scratch. Daarvoor adviseert ze SNAP, een vergelijkbaar programma met Scratch maar dan met meer functies. Zo kun je er bluetooth-apparaten mee aansturen zoals een drone. Of Gamemaker, waarmee je je eigen game kunt maken zoals een first person shooter. ‘Wat je ook doet, zorg dat er een scoringselement inzit’, geeft Pauline als laatste tip. ‘Dat motiveert leerlingen enorm, ze gaan de competitie graag aan.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

19

Meten is weten!

Professor Adrie Visscher over slim omgaan met digitale feedbacksystemen Zoveel mogelijk uit het onderwijs halen, betekent in het primair onderwijs ook slim omgaan met digitale feedbacksystemen. Daarbij staan twee zaken centraal die beschreven worden in data-based decision making in education door Adrie Visscher van de Universiteit Twente: het begrijpen van de output van de systemen en het omzetten van de data naar onderwijs op maat voor de leerling. Voornamelijk op het gebied van instructiedifferentiatie valt volgens hem nog veel winst te behalen.

Door Erik Ouwerkerk

20

Meten is weten. De traditionele meetsystemen zoals Cito zijn

MAAK HET VERSCHIL

al ruimschoots ingeburgerd op scholen. De laatste jaren komen

‘Uiteraard spelen zaken zoals intelligentie en sociaaleconomische

daar steeds meer digitale systemen bij die direct tijdens de les

klasse een belangrijke rol voor de schoolprestaties, maar

feedback geven aan de leerling en leerkracht. Denk bijvoorbeeld

leerkrachten kunnen wel degelijk een verschil maken door

aan Rekentuin, Muiswerk en Snappet. De interpretatie van de

de wijze waarop ze elke leerling onderwijs geven, op basis

output van die systemen is goed te leren en leraren weten snel

van specifieke voortgang. Het is belangrijk dat leraren zich

waar de leerling staat, wat hij of zij al voldoende beheerst en

bewust zijn van hun rol. Zij kunnen ook het verschil maken

waar nog extra aandacht aan besteed kan worden. Veel waarde­

qua kennisopbrengst’, meent Visscher. Feedback benutten

voller wordt het echter wanneer op basis van deze systemen

voor gedifferentieerd onderwijs betekent veel tijd en energie

elke leerling vervolgens ook onderwijs krijgt dat past bij wat

investeren in kennis en vaardig­heden: het is een grote uitdaging.

hij nodig heeft, zodat het onderwijsproces meer oplevert.

Scholen gaan die uitdaging niet uit de weg, halen nieuwe

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

programma’s in huis en bieden bijscholing aan hun doorgaans

ze daadwerkelijk effect hebben.’ Visscher geeft een aantal

gemotiveerde leraren. De slag naar gepersonaliseerde feed-

voorbeelden van goed onderzochte systemen: ‘De Cito-

back op basis van leerlingvolg­systemen wordt dus al gemaakt

leerlingvolgsystemen en de imitaties daarvan zoals ParnasSys

en zal de komende jaren veel aandacht krijgen. Maar waar kun

en ESIS zijn geschikt voor het meten van de voortgang op de

je de nieuwe mogelijkheden beter verkennen en onder de knie

langere termijn en kunnen een goed halfjaarlijks ijkpunt zijn. Je

krijgen dan op de pabo? Visscher is een groot voorstander van

kunt ermee zien wat is blijven hangen van de leerstof bij de

training in leerlingvolgsystemen op de pabo.

leerlingen. Die systemen kun je vervolgens mooi

‘We werken er al een jaar of 25 mee in het

combineren met systemen die je tijdens de les

Nederlandse basisonderwijs, maar eigenlijk is er

continu feedback geven over de beheersing van

pas de laatste jaren wat meer aandacht voor in

de stof door leerlingen; je kunt dan snel bijsturen

de opleiding van aanstaande leerkrachten.’ De

als leerkracht. Snappet is onlangs nog op grote

reden daarvoor ligt in het beleid van opbrengst-

schaal door een onderzoeksteam onder de loep

gericht werken, dat de overheid sinds 2008

genomen en getest. Het scoorde positief.’

heeft ingevoerd. Overigens spreekt Visscher van opbrengst­gerichter werken. Het onderwijs beoogt

PRAKTIJK

immers al van oudsher bepaalde kennisdoelen.

De pabo moet voorbereiden op de praktijk, die

‘Als we er beter in slagen om studenten op

ongetwijfeld weerbarstig is. Instructiedifferentiatie

de pabo al goed te trainen in het gebruik van

lijkt de sleutel tot opbrengstgerichter werken.

feedbacksystemen, kunnen leerlingen later veel

Maar is 100 procent onderwijs op maat in de

meer profiteren van het onderwijs. Voornamelijk het benutten

praktijk wel haalbaar? ‘Een leraar kan onmogelijk twintig

van de informatie die men krijgt over de voortgang van leerlingen

­individuele leertrajecten samenstellen en ondersteunen, maar

is cruciaal. Daarmee bedoel ik dat de leraar de gegevens ook

de systemen kunnen al wel een deel van de differentiatie

weet in te zetten in een aangepast lesprogramma’, aldus de

overnemen. Zo zijn er opgaven die passen bij het niveau van

wetenschappelijke onderzoeker.

de leerling en op termijn zijn mogelijk ook de specifieke fouten eruit te halen, voor nog meer verfijning. Denk ook aan werk-

EVIDENCE-BASED

groepjes van ongeveer zes à zeven leerlingen, op basis van

‘Leerkrachten kunnen instructiedifferentiatie het beste geven

niveau of beheersing. In de praktijk zorgt dat vaak voor een

aan de hand van evidence-based volgsystemen’, geeft Visscher

flexibelere samenstelling van groepjes leerlingen in de klas.

aan. Het is niet verbazingwekkend dat de hoogleraar het

Er zal dus nooit sprake zijn van volledig gedifferentieerd

belang van wetenschappelijk onderzochte systemen benadrukt.

­o nderwijs en dat hoeft ook niet. Door het gebruik van dit

Zijn boodschap is helder: ‘Veel te vaak wordt er in het onderwijs

soort systemen kunnen we echter wel veel opbrengstgerichter

nog gewerkt met programma’s of methoden waarvan de effec­

werken dan vroeger en het is zonde om daar alleen ad hoc mee

tiviteit niet bewezen is. Kijk bijvoorbeeld naar de vele anti-pest­

aan de slag te gaan. Laten we op de pabo al een flinke basis

programma’s die scholen adopteren. Vaak is het onduidelijk of

leggen voor kundig gebruik in de praktijk.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

21

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to… Formative Volgens een online woordenboek betekent het Engelse woord formative welopvoedend, beschavend en vormend. Dat zijn de juiste woorden die passen bij het geven van goede feedback op het werk van leerlingen. In het boekje Leren zichtbaar maken van John Hattie staat: ‘Feedback is essentieel om de prestaties te verbeteren’. In deze How to bekijken we hoe Formative kan bijdragen aan het geven van goede feedback aan leerlingen.

Door Henk Botter

meer persoonlijke gegevens in te vullen en vervolgens ga je naar het tabblad Classes. Daar klik je op How to enroll your students en zie je dat er vijf manieren zijn om leerlingen toe te voegen. Dat kan via Google, Clever, door een spreadsheet te mailen, leerlingen zelf met een code te laten inloggen of door te mailen om meerdere klassen aan te laten maken. In dit geval kies je voor een code.

Deze code kun je op een digibord tonen, nadat je een klas in

HET BEGIN

Formative hebt aangemaakt. Leerlingen loggen in op hun device,

Als je naar de website goformative.com gaat, krijg je daar in het

vullen hun

Engels een eerste indruk van de mogelijkheden. ‘Get live results’,

gegevens in

‘Transform your content in seconds and go paperless’ en ‘Giving

plus de klas-

feedback has the highest impact on student learning’ zijn enkele

code. Als

wervende kreten die je tegenkomt. Als je klikt op Signup en kiest

docent zie je

voor Teacher kun je je gegevens invullen en kun je een gratis

nu dat de

account aanmaken. Je krijgt dan een dashboard te zien met drie

leerlingen zijn

tabbladen: Assignments, Profile en Classes. Op het eerste tabblad

toegevoegd

staan vier onderdelen om snel(ler) te kunnen snappen wat de

aan de klas

bedoeling is, bovendien is er een map met de naam Pre-made –

die je net hebt

Check for Understanding. Ook is er een link naar uitlegvideo’s.

aangemaakt.

Wanneer je de genoemde map opent, zie je daar zes onderdelen staan in het Engels. Je klikt op Describe 3 things we learned in

AAN DE SLAG

class today en krijgt vervolgens vier opties te zien: Edit, Assign,

Je keert terug naar het dashboard en klikt daar op New assignment.

Live results en Share with teachers. Je klikt op de eerste optie en

Er zijn drie stappen zichtbaar: Build, Preview en Live results.

ziet de inhoud van dit onderdeel met uiteraard drie invulvakken

Uiteraard start je met Build en kun je kiezen uit het toevoegen van

voor de leerlingen om drie antwoorden te kunnen geven. Als

een vraag, het toevoegen van content of voor het uploaden van

docent kun je er correcte antwoorden aan toevoegen, het aantal

bestanden en die aanpassen. Voor het vak Nederlands is er een

invulvakken verhogen of verlagen en content toevoegen. Met een

opdracht waarbij leerlingen allerlei fouten in een formele brief

preview kun je zien hoe de vragen eruitzien voor de leerlingen. Met

moeten verbeteren.

Assign kun je via het tabje Everyone deze drie vragen delen met je

Deze brief kun

leerlingen zonder dat ze ingelogd hoeven te zijn. Dat kan met een

je gebruiken in

code of met een link. Ook kun je ervoor kiezen om het specifiek

Formative om te

aan een klas toe te wijzen.

zien hoe je daar met feedback en

22

LEERLINGEN TOEVOEGEN

toegevoegde

Je hebt snel een eerste indruk gekregen van de mogelijkheden.

opdrachten mee

Als je links bovenin klikt op Formative, keer je terug naar het

aan de slag kunt

dashboard. Daarna klik je op het tabblad om daar eventueel wat

gaan.

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Je voert eerst een goede

dus een opdracht klaar staat. Je klikt daarop en ziet de brief met

titel in, bijvoorbeeld:

de dertien opdrachten. Als leerling kun je de eerste opdracht

Verbeter de brief van

maken en als docent zie je op het andere scherm meteen het

Chantal. Je klikt op Upload

resultaat van deze testleerling. Door te klikken op het antwoord op

& Transform, zoekt het

een open opdracht kun je als docent de score voor een opdracht

bestand op en plaatst die in

aanpassen en zo het aantal punten dat gescoord wordt beïnvloeden.

Formative. Je labelt vervol-

Ook kun je hier je feedback intypen. De leerling ziet deze feedback

gens de brief en scrollt naar

ook op zijn eigen scherm verschijnen. Rechtsboven in het scherm

beneden om te zien wat je

staat een tekstballon met een rood cijfer. Door hierop te klikken is

aan de brief kunt toevoegen.

de feedback zichtbaar en verschijnt de betreffende opdracht op

Bij Add question is dat Multiple Choice, Show your work, Short

het scherm van de leerling.

answer en True/False. Bij Add content is dat Image, Text block, View-only canvas en YouTube. En bij Upload & Transform is het mogelijk om meer bestanden aan deze opdracht toe te voegen. Je wilt bij het begin van de brief de leerlingen laten beoordelen of er zaken goed of fout zijn gegaan. Daarvoor klik je met de muiswijzer die in een plus is veranderd op het eerste deel van de brief.

Hieronder staat nu: Add question en Add content. Je kiest voor de eerste optie en klikt op True/False. Nu kun je een vraag typen bij het stukje tekst of het goed is gegaan met het juiste antwoord erbij. Met Done bevestig je deze opdracht en je ziet nu het cijfer 1 in de brief staan. Zo voeg je nog een aantal opdrachten toe. Met Add question, Show your work, kun je een opdracht schrijven

De testleerling maakt zich er verder met een Jantje van Leiden van

waarbij de leerlingen op een blank canvas kunnen tekenen, maar

af en vult niet overal goede antwoorden in. Als docent kun

ook een afbeelding kunnen toevoegen of een tekst erbij kunnen

je dat zien als je kiest voor de weergave Summary: de goede

typen. Met Preview toon je hoe leerlingen deze opdracht op hun

antwoorden zijn groen, de foutieve rood en witte blokjes zijn

scherm te zien krijgen. Uiteindelijk voeg je dertien opdrachten

opdrachten die niet gemaakt zijn. Door op een gekleurd blokje te

toe aan de brief. Elke opdracht krijgt automatisch tien punten,

klikken, kun je zien hoe de leerling de opdracht heeft beantwoord.

maar dat kun je zelf aanpassen. Eenvoudige opdrachten scoren

Aan het einde van een les of opdracht kun je als docent klikken

bijvoorbeeld vijf punten en lastigere opdrachten vijftien punten.

op Export. De resultaten kunnen dan als een CSV-bestand in

Het is handig om ervoor te zorgen dat je op honderd punten in

bijvoorbeeld Excel geopend en bekeken worden.

totaal uit komt.

TIPS • Denk van tevoren goed na waarover je welke vragen wilt stellen. Je kunt achteraf opdrachten wel inhoudelijk aanpassen, maar van een open opdracht kun je geen meerkeuzeopdracht meer maken. Als je dat toch wilt doen, moet je de verkeerde opdracht wissen en een nieuwe toevoegen, daardoor klopt de nummering en de volgorde van de vragen niet meer.

• Bij diverse vakken is de optie Add content erg handig: je kunt een afbeelding, tekst, een view-only canvas of een filmpje tonen en daarbij diverse vragen stellen. Je kunt een filmpje over vulkanen laten zien en daarbij een meerkeuzevraag stellen. Of als canvasachtergrond een tekening van een vulkaan laten zien en aan de leerlingen vragen om

OPDRACHT MET FEEDBACK Als je op Preview klikt, zie je dat de brief dertien opdrachten bevat.

Met Submit bevestig je het. Nu wil je dat de leerlingen ermee aan

de onderdelen te benoemen.

• Gemaakte opdrachten in mappen kun je delen met collega’s via Share.

Je deelt een code of een rechtstreekse link.

de slag gaan. Je klikt daarvoor op Assign en je kunt de brief open zetten voor de door jouw aangemaakte klas door het schuifknopje

ALTERNATIEVEN

van rood naar groen te schuiven. Ook kunnen leerlingen van deze

• Socrative biedt een aantal onderdelen die in Formative zitten, maar

klas met de getoonde code het bestand openen en bewerken. Op

juist de hierboven beschreven mogelijkheid om aan een tekst

een ander device log je in als testleerling. Je ziet daar de klas

­opdrachten te koppelen en om direct feedback te kunnen geven,

staan en erachter tussen haakjes het cijfer 1. Dit betekent dat er

ontbreekt in Socrative.

• EDpuzzle biedt de mogelijkheid om diverse vraagtypen te koppelen aan video’s. Ook daar ontbreekt de mogelijkheid om gerichte feedback te geven.

Voorbereiding op ICT begint op de lerarenopleiding

‘Toekomstige docenten moeten kunnen inschatten

of iets wel of niet geschikt is voor hun lessen’ Joke Voogt houdt zich als bijzonder hoogleraar ICT en Curriculum aan de Universiteit van Amsterdam onder meer bezig met de invloed van digitale toepassingen op het curriculum en onderwijsdoelen. Ook is ze lectrice Onderwijsinnovatie en ICT aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. In dit artikel vertelt ze over de ICT-scholing van (aankomende) ­docenten en over het belang van co-ontwerp.

Door Erik Ouwerkerk

Al groeit de rol van ICT in het onderwijs al jaren, docenten

wijze veel opties maar worden ze niet allemaal benut. Neem

gaan daar niet altijd effectief mee om. Ontwikkelaars laten

het onderzoek van Marjan Faber en Adrie Visscher van de

steken vallen en docenten, hoe vaardig ze privé ook zijn op

Universiteit Twente naar de effecten van Snappet. Hieruit blijkt

digitaal gebied, missen soms de didactische toepassing. Op

onder meer dat de deelnemende docenten weinig gebruik­

leraren­opleidingen valt er volgens Joke Voogt nog veel winst

maakten van de keuzemogelijkheid van leerkrachtfeedback. De

te behalen: ‘Docenten zijn onvoldoende voorbereid op het

onderwijzers gaven echter wel aan dat ze het beter wilden leren

­didactisch inzetten van ICT, er is weinig aandacht voor op

interpreteren en inzetten voor differentiatie. Daar komt het

de leraren­opleidingen. Uit internationaal onderzoek blijkt

belang van de opleiding weer terug. Wie bijvoorbeeld bekend

overigens dat Nederland hier niet alleen

is met learning analytics kan later beter

in staat, maar dat het om een wereldwijd

kiezen welke software geschikt is voor zijn

fenomeen gaat. Studenten hebben vaak wel

lespraktijk, of ze op de lerarenopleiding of

een enthousiaste opleider die affiniteit heeft

de pabo nu wel of niet specifiek Snappet

met ICT en de mogelijkheden ervan inziet,

bestudeerd hebben.’

maar het is nog te weinig een vast onderdeel van het curriculum. Een argument is vaak

CO-ONTWERP

dat er te veel technologische toepassingen

In het onderwijs blijf je leren. Scholen bieden

zijn die continu veranderen. Maar juist om

digitale bijscholing vaak aan via een cursus

die reden is het goed je te verdiepen in

waar de docenten een aantal weken of

welke vormen van ICT er beschikbaar zijn

maanden worden geïnstrueerd. Nuttig, maar

voor in de klas. De toekomstige docenten

net iets te veel eenrichtingsverkeer, vindt Joke.

moeten uiteindelijk kunnen inschatten of

‘Het blijkt dat docenten beter gezamenlijk in

iets wel of niet geschikt is voor hun lessen.

een professionele leergemeenschap kunnen

Kan de ICT-toepassing voor differentiërend

werken aan de verbetering van hun lessen.

of activerend leren worden gebruikt, gaat

Er kan heel goed sprake zijn van co-ontwerp

het om een verdere uitbreiding van een bestaande methode

met een voorname plek voor evaluatie. Het uitgangspunt is

of een geheel nieuwe applicatie? Snel de hoofdzaken van de

dan de dagelijkse praktijk van waaruit ze gericht met ICT de

bijzaken onderscheiden en vervolgens bewust kiezen, daar

uitdagingen van hun vak aangaan. Opleiders hebben vaak

gaat het om’, aldus Joke.

de technische kennis in huis, maar missen de didactische realiteit. Door de combinatie van de intrinsieke motivatie, de

24

GEMISTE KANS

ervaring van de mensen voor de klas en de technische kennis

‘Scholen en docenten zijn vaak van mening dat een bepaalde

van de trainers kom je veel verder’, aldus Joke. Ze benadrukt

ICT-toepassing niet bij hun onderwijsopvattingen past’, meent

dat niet alleen de voortrekkers zich verder moeten scholen in

Joke. ‘Dat is niet altijd terecht. Vaak biedt een digitale werk-

ICT. ‘De school moet voor een goede mix zorgen in zo’n leer­

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

gemeenschap. De enthousiaste docenten redden zich wel en

termijn heb je een duidelijke visie nodig die voorbijgaat aan

gaan zelf op onderzoek uit. Het gaat er juist om ook de midden­

commerciële belangen. Het gaat om de cultuur op school

moot mee te krijgen. Zodra zij zich realiseren dat ze zelf een

waarin docenten uitgedaagd worden zich verder te verdiepen

grote rol spelen in welke toepassingen ze gebruiken en hoe,

in ICT, omdat ze zelf de mogelijkheden ervan inzien. Geef ze

stap je al over een drempel. De techniek geeft het kader aan,

de ruimte om die in onderwijsteams samen te verkennen.’

maar de invulling is aan de docent die, juist vaak door de

Wanneer de wetenschapper het over onderwijsteams heeft,

technische omlijsting, heel creatief zijn lessen kan inrichten.’

praat ze ook over Smart Partnerships. ‘Dat zijn samenwerkingen met partners buiten de school, zoals met softwarebedrijven,

SMART PARTNERSHIPS

andere scholen of het vervolgonderwijs. Bijvoorbeeld om

De overheid subsidieert scholing van docenten en maakt

ervaringen uit te wisselen of afspraken te maken over hoe

werk van gekwalificeerd onderwijspersoneel. ICT krijgt veel

leerlingen zich kunnen voorbereiden op het vervolgonderwijs.

aandacht. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de discussies over 21st

Maar scholen zijn vaak juist erg naar binnen gericht en vinden

century skills en het advies van Platform Onderwijs2032.

de stap groot om buiten de deur te gaan kijken. Terwijl je juist

Commerciële trainingen zijn er in overvloed, maar sorteren

zoveel aan elkaar hebt, dat blijkt wel uit de praktijk van de

volgens Joke uiteindelijk minder effect. ‘Voor de lange

onderwijsteams.’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 09 – 2016

25

Leerlingen voor Leerlingen op De Nieuwe Veste in Coevorden

Van vernieuwende starters tot innovatiebrigadiers

Leerlingen voor Leerlingen is nog vol in ontwikkeling. De innovatiebrigadiers bezoeken collegaâ&#x20AC;&#x2122;s door het land om hen voor te lichten en te begeleiden. Voor meer informatie: www.innovatieimpulsonderwijs.nl, www.vo-content.nl

26

en lvoorl.wikiwijs.nl.

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 â&#x20AC;&#x201C; 2016

Leerlingen kunnen vaak het beste aan hun medeleerlingen uitleggen hoe iets in elkaar zit.

Dat is goed voor degene die zich de leerstof eigen maakt, maar ook voor degene die ­onderwijst: de beste manier om iets te leren is er zelf les in te geven. Daarom maken ­leerlingen in het kader van Leerlingen voor Leerlingen (LvoorL) lesvideo’s, die bovendien een grote rol spelen in het gepersonaliseerde en flexibele leren van de toekomst. We gingen op schoolbezoek in Coevorden om meer lessen te trekken.

Door Erik Ouwerkerk Foto Human Touch Photography

De drijvende kracht achter Leerlingen voor Leerlingen is Rola

meisje kwam zelf naar ons toe, omdat ze maar niet begreep

Hulsbergen, met wie wij in het februarinummer van COS spraken

hoe je met procenten moest werken bij het vak economie. Een

over het belang van een goede organisatie. De docenten Steven

klasgenoot kon haar dat wel helder uitleggen en vervolgens

Koelewijn en Corné de Jongh uit Zoetermeer benadrukten toen

werkten ze samen aan de volgende les op beeld.’ Zo ontstond

dat goede apparatuur cruciaal is voor een soepele uitvoering. In

er een sneeuwbaleffect van economie naar Engels en NaSk.

Coevorden trekken Rob van Son en Frans Nevels de LvoorL-kar.

De filmpjes werden toegevoegd aan een groeiende online

Rob van Son is docent Duits en teamleider van de havo. Frans

collectie van LvoorL en via selectie van onder meer Hulsbergen

Nevels houdt zich voornamelijk bezig met innovatietrajecten en

ook toegevoegd aan vo-content. ‘En ook die van mijn collega

het vmbo. Misschien niet geheel toevallig dat juist zij de kar

De Jongh uit Zoetermeer gebruik ik trouwens, hij heeft

samen trekken, denken ze. ‘We zijn beiden zij-instromers: ik kom

­uitstekend materiaal.’

uit het bedrijfsleven en Frans heeft een achtergrond in zowel de bouw als bij defensie. Het viel ons allebei op dat er sinds onze

GROOT SUCCES

schooljaren, die al een tijd achter ons liggen, eigenlijk maar

Het resultaat van de impuls op De Nieuwe Veste is hands-on

weinig echt was veranderd in het onderwijs. Wat we zagen en

media-ervaring voor de leerlingen en meer onderwijs op

hoorden via de Innovatie Impuls Onderwijs (IIO), sprak ons

maat. De filmpjes zijn een handig instrument maar dat is

enorm aan. We kregen alle steun vanuit de school om aan de

niet het enige, benadrukt Van Son: ‘Stel je voor, dat zou

slag te gaan, want het bleek een hele operatie waar veel tijd

erg eentonig zijn.’ De jongeren gebruiken de instructie­

en energie in ging zitten’, beweert Van Son.

video’s als voorbereiding en ze kunnen het een en ander terugkijken als ze ziek zijn geweest. Voor Van Son

TIJD EN RUIMTE

betekende het ­b ovendien dat hij van drie naar twee

Na de eerste twee jaar van organisatie, aanschaf van hardware en

lesuren ging voor 3 havo, een uur dat weer wordt ingezet

technische bijscholing zijn ze begonnen met instructiefilmpjes voor

op het Technasium. Het subsidie­traject van de IIO zit er na

Van Sons vak Duits. De leerlingen van 3 havo benutten de lessen

vier jaar op en dat betekent voor de havo dat er voorlopig

van Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV) om de Duitse

geen nieuw beeldmateriaal gemaakt wordt op de school.

grammatica­lessen voor te bereiden voor 2 havo. Ook heeft De

‘Op het internet staan inmiddels gelukkig bakken vol

Nieuwe Veste filmpjes geproduceerd voor het vak geschiedenis in

­f ilmpjes’, geeft Van Son aan. Nevels zal het in zijn geheel

de gemengde leerweg van het vmbo. De leerlingen kregen er de

voortzetten, alleen niet meer via het innovatieproject maar

tijd voor in het kader van een leertraject dat was opgesteld ter

onder de vlag van het vernieuwde vmbo. ‘Het was een

voorbereiding op het mbo. ‘Waar te beginnen? Alles begint bij

groot succes waar we nu nog steeds de vruchten van

het verhaal. En dat moet natuurlijk wel kloppen’, legt Van Son uit.

plukken’, aldus Nevels. ‘Veel leerlingen bij ons op school

‘Zodra dat is beoordeeld, kunnen ze pas verder met het storyboard,

willen nog professioneler presenteren en gaan daarom

de taakverdeling en meer.’ Nevels: ‘Vergis je niet hè, ze leren

het liefst met Apple aan de slag. Dat geeft wel aan hoe

niet alleen de stof die ze onderwijzen, maar ze wenden ook hun

­e nthousiast de leerlingen zijn. Er is een nog mooier

­creativiteit aan, ze werken samen, plannen en doen ICT-kennis op.’

verhaal: een oud-leerling van ons volgt een mbo-opleiding tot onderwijsassistent. Hij liep bij ons stage en heeft hier

SNEEUWBALEFFECT

met zijn ervaring een groepje begeleid in het productieproces.

De lesvideo’s van LvoorL hebben zich vervolgens organisch

Hij wil echter in het basisonderwijs gaan werken. Daar wil

verspreid over de verschillende disciplines op school. ‘Een

hij nu ook LvoorL introduceren!’ <<

COS JAARGANG 33 NUMMER 10 – 2016

27

PROGRAMMEREN KUN JE LEREN

Nieuw bij Schoolsupport !

LESMATERIAAL VOOR HET VAK VAN DE TOEKOMST STAP VOOR STAP LEREN PROGRAMMEREN

* Leer alles over programmeren en programmeertalen * Bouw kennis op met de vier opvolgende leerboeken * Leerlingen leren werken met de programmeertalen Scratch, Logo, Phyton, HTML en Javascript

Lees,Leer en Codeer!

•Geschikt voor leerlingen tussen de 10 en 14 jaar (vanaf groep 6) •Ook inzetbaar op de onderbouw van het voortgezet onderwijs

VOORBEELDOPGAVE

•Bestel ook de aanvullende handleiding met tips, leerdoelen en extra opdrachten •Bereid uw leerlingen voor op de beroepen van de toekomst!

helpt!

Bestel de voordelige set werkboeken (deel 1 t/m 4 + handleiding) op www.schoolsupport.nl/programmeren+kun+je+leren.

Alle delen en de handleiding zijn ook los verkrijgbaar.