COS3407

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

AUGMENTED REALITY

MAAKT LEREN VISUEEL Succesfactoren van serious games

Klas maakt eigen games met Gamestad

Jaargang 34 | Nummer 07 | Maart 2017

Design & Innovation op het vernieuwde vmbo

Bezoek de vernieuwde website van PrimaOnderwijs!

nummer 5 • september 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

nummer 6 • november 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

LAKS: ‘Als een Zo bereid jij je leerling weet is voor op de digitale waarvoor hij leert, d er ive ot nummer juni 2016 • www.primaonderwij s.nl • verschijnt 6x per jaar • k ge4 •m hij oo adaptieve Centrale óm te leren!’

Eindtoets

nummer 1 • januari 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

8

Jelle Jolles over het tienerbrein

+ WIN

redenen waarom je de NOT niet mag missen

nummer 3 • april 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaa

zijn boek Ron Wierikx:

‘Het is fijn om je hersenen weer flink te laten werken’

Digiwijsheid met o.a digitale geletterdheid, ICT op school, leren programmeren in de klas, mediawijsheid & tips voor veilig online

H e b ji j h e m a l?

D ig iw ij s m et D o n a ld D u ck!

Verwondering in de klas!

Virtual reality, Muziekeducatie, Wetenschap & technologie, Go-Lab, Geo Future School & Maakonderwijs

Doe mee aan de Bright Ideas Challenge

GEZONDE LEERLING PRESTEERT BETER

Vervolgtraject Onderwijs2032 van start • Meer meesters in de klas Leren reanimeren door serious game • Digiwijs met Donald Duck De school als oefenplaats voor burgerschapsonder wijs

DE LERARENBEURS

Design Thinking | Overdracht leerlingdossiers GRATIS LESMATERIA AL VAN: Unicef, Curriculum kompas voor onderwijsontwikkeling Stichting KidsRights & Kerstserie Alleen op de wereld Gratis Safe & Social | Meer meester Freerk!

2016/2017 gesta Adopteer een Monument + 4 & 5 mei denkboek 2017 lesprogramma in de maak! Aanvraagronde EDG_SEP_001_Cover_v09.indd 1

MET:

24-08-16

Gratis Olympisch lespakket van NOC*NSF Samen werken aan een Gezonde School nieke zaalvoetbalcompetitie brengt scholieren in beweging

Cover_v12.indd 1

EDG_NOV_001_Cover_v04.indd 1

11-05-16

16:45

HERDENKEN, DENKEN, VRIJDENKEN, BEDENKEN EN AAN AANDENKEN DENKEN MET HET 4 & 5 MEI DENKB EDG_JAN_001_Cover_v11.indd 1

23:01

13-10-16

17:31

GRATIS LESPROGRAMMA’S

16-12-16

14:11

Herdenken 2.0 met Eren en L Sociale burgers en een be we r e l d m e t Yo un g Im p

EDG_APR_001_Cover_v03.indd 1

Actueel nieuws voor iedere onderwijsprofessional!

Inhoud, inzicht & inspiratie!

Inhoud 4 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

6 Augmented reality

Maakt leren visueel

8 D&I op vernieuwde vmbo

Het onderwijs van de 21e eeuw is hier volop aanwezig

8

10 Onderzoek naar serious games

Wat zijn de succesfactoren?

12 Game on met Gamestad

‘Schep een wereld waar het kind in wíl verblijven’

14 Levend programmeren

‘De juf als robot over het schoolplein!’

16 Kinderen en terreur op social media

Kun je hier als school iets mee?

18 Lesidee voortgezet onderwijs

Kijk je slim!

20 How to... werken met Shotcut

12

Een alternatief voor Movie Maker

22 Mindmingle’s Sander van Dorsten:

‘Programmeren is een creatieve manier om jezelf te uiten’

24 Wartime Stories

Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog aan de hand van een game, origineel filmmateriaal en historische bronnen verteld

26 Dig-I-Dee

Inspiratie voor op het het digibord

27 Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict.

Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Vormgeving Tom Venema Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Lieke Steijvers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl

22 Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2017 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80.

Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van ­minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de ­abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen?

Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties?

Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

Plattegrond in 4K Het Amerikaanse bedrijf Drawbotics maakt mooie 3D-plattegronden

Nog een sleuteltje

van gebouwen die ze verkopen. Als grap hebben ze van een aantal Amerikaanse series (bijvoorbeeld Mad Men) ook plattegronden

In de vorige editie heb ik het gehad over de Ubikey. Dit is een

gemaakt. Op zich niet bijzonder, maar dit is wel in 4K gedaan: een

stevig stukje hardware in de vorm van een USB-drive. Trek je

uiterst hoge resolutie van 4.000 pixels. Zoom online maar eens in

deze uit je computer, dan is die direct

op de afbeeldingen! bit.ly/3Dplattegronden.

vergrendeld. Op de website van ComputerTotaal las ik een artikel over een andere sleutel, Rohos Logon Key Free. Zelf leveren ze de

Digitaal toetsen in Windows 10

sleutel niet, maar ze hebben wel

Dankzij de blog van Maurits Knoppert ontdekte ik een mooie

een handleiding voor installatie

mogelijkheid om met Windows 10 digitaal te gaan toetsen

(bit.ly/usb-sleutel).

(office365inonderwijs.nl/digitaal-toetsen-in-windows-10).

Deze techniek heeft Microsoft ‘take a test’ genoemd en hierbij kan o.a. Microsoft Forms (forms.office.com) worden gebruikt.

Activeer je deze optie in Windows dan is het voor een leerling

Qwerkywriter

niet mogelijk buiten de test om te werken: het openen van een

Kwam je vroeger een kantoor binnen dan stonden die vol met type­

browser of hulpprogramma als rekenmachine is geblokkeerd.

machines. Deze zijn vrijwel alleen nog maar in musea te vinden, net als

Meer informatie over ‘take a test’ is hier te vinden op technet.

telefoons met een hoorn. Toch zie je soms dat

microsoft.com/en-us/edu/windows/take-tests-in-windows-10#.

deze apparaten qua uiterlijk nu nog verkocht worden, met een volledig gemoderniseerde inhoud. Een voorbeeld is de qwerkywriter. Het is gebaseerd op een gewone type­m achine,

Bouw je mini-studio

maar dan zonder papierinvoer. Als ‘papier’ kun

Als leerkracht moet je soms creatief zijn als

je namelijk er een tablet inschuiven! Omdat

je voor ICT maar een beperkt budget hebt. Zo

de qwerkywriter met Bluetooth werkt,

zie je op ­bit.ly/iPadstudio hoe iemand een

kun je ook draadloos typen op een pc

vierkant opbergmeubel heeft omgebouwd tot

of Mac. De ‘volgende regel-hendel’

een persoonlijke studio door deze te vullen

fungeert als de Enter-toets, maar

met akoestisch schuim van 30x30cm. Dan een iPad erin zetten en je kunt beginnen

is ook ­programmeerbaar. De writer werkt op batterijen die het drie maanden uithouden en kost 280 dollar.

met opnemen. Ideaal in een rumoerige klas! Apps die in het artikel

Informatie op qwerkywriter.com.

genoemd worden, zijn Tellagami en Chatterpix. Beide apps zijn ook in de Nederlandse appstore gratis te downloaden.

Nieuwe update van Windows 10 Binnenkort verschijnt er weer een update van Windows 10.

Foto’s voor in de klas

Kijkend naar de beveiliging van je computer komt Microsoft met

Natuurlijk, als je als leerkracht of leerling op zoek bent naar

de mogelijkheid om automatisch

afbeeldingen kijk je al snel op Google. Dan zie je wel eens foto’s

je computer te vergrendelen,

die je liever niet wilt laten vinden door je leerlingen. Bovendien wil je

zodra je wegloopt van je Windows

de gevonden resultaten wellicht

10-machine. Dit werkt namelijk

(laten) gebruiken voor een website

via Bluetooth op je mobiel en

of werkstuk. Een goed alternatief

heet Dynamic Lock. Wellicht

is dan photosforclass.com. De

handig voor docenten als ze

website zoekt op de site van

weglopen uit hun lokaal…

Flickr die gemarkeerd zijn als ‘globally safe for all ages’ én

4

die een creative commonCOS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

licentie hebben.

Met Krabbie Krab op School 20 nieuwe woorden per dag leren!

De woordenschat van kinderen is de afgelopen decennia schrikbarend teruggelopen. Inmiddels zijn er al 2,5 miljoen mensen laaggeletterd. Eén van de manieren om dit in de toekomst terug te dringen, is de lesstof op de basisschool te laten aansluiten op de belevingswereld van kinderen.

Krabbie Krab op School wil met een digitaal programma de taalachterstand in Nederland ­verminderen en heeft begrijpend lezen in een vernieuwend jasje gestoken.

Krabbie Krab op School is een digitale leerlijn die begrijpend

regel­matig toegepast, maar Krabbie Krab start hier al mee vanaf

lezen stimuleert op alle niveaus, of beter gezegd ‘begrijpend

groep 4. Een leerlingvolgsysteem loopt op de achter­g rond. Bij

kijken’: het programma bestaat voor 70 procent uit kijken en

struc­turele fouten wordt een hulpvraag neergelegd bij de leerkracht.

luisteren. De leerlijn is bijzonder geschikt voor kinderen die

Ook worden verwachtings­patronen verwerkt om de communicatie

moeite hebben met lezen en verbanden leggen. Het programma

tussen ouders, leerkracht en leerling in kaart te brengen en te

biedt 10 thema’s per jaar aan, gebaseerd op de relatie mens-natuur,

­stimuleren. Uiteraard zijn die gegevens alleen beschikbaar voor de

en kan worden ingezet bij wereldoriëntatie, aardrijkskunde,

school.

geschiedenis, biologie, natuur & techniek, handarbeid en kunst, filosofie, geologie en archeologie, dichten en rijmen. Mediawijsheid

BUDGET-NEUTRAAL

en ­21st-century skills worden gestimuleerd.

Krabbie Krab op School is een nieuwe manier om begrijpend lezen een impuls te geven. Wil jij Krabbie Krab op School proberen?

VAN LAAG TOT HOOG

Neem dan een proefabonnement voor drie maanden. Dit proef-

De doorlopende leerlijn Krabbie Krab op School start vanaf groep 4.

abonnement zal daarna automatisch worden omgezet in een jaar-

De leerlingen werken maximaal 60 minuten per dag op tablets.

abonnement. Dit jaarabonnement heeft betrekking op de 10 maanden

De lesduur en het aanbod is instelbaar door de leerkracht. Tablets

dat de leerlingen daadwerkelijk op school verblijven. De kosten

kunnen via Krabbie Krab op School tegen een borg worden verkregen.

inclusief BTW zijn 7 euro per kind per maand. Hierin zitten alle

Eens per maand wordt de leerling getest op kennis en inzicht.

vakken en de licentiekosten verwerkt. Ondersteuning richting de

Het hierin behaalde resultaat bepaalt het startniveau waarop de

leerkrachten is gratis. Wil jij weten hoe het programma zo goed als

leerling werkt en leert. Het begrijpend lezen wordt verpakt in

budget-neutraal kan zijn voor de school, hetgeen een belangrijk

filmmateriaal, interactieve teksten, spellen, mindmaps, boeken en

onderdeel is van werken met Krabbie Krab op School? Neem contact

luistermateriaal hetgeen resulteert in zo’n 20 nieuwe woorden per

op met het school­begeleidingsteam via info@krabbiekrab.nl.

dag! Op ieder niveau wordt de woordenschat gestimuleerd. Al het ­lesmateriaal is zodanig aangepast qua vormgeving/uitvoering

Meteen inschrijven voor ­volgend schooljaar? Meld je aan voor het

dat risicoleerlingen, NT-2 leerlingen en zij met dyslexie hier optimaal

proefabonnement op www.krabbiekrab.nl en kijk of jouw leerlingen

gebruik van kunnen maken. Visuele stress wordt hierdoor aanzienlijk

klaar zijn voor Krabbie Krab op School. Maak een belafspraak via

verminderd. Er is een extra niveau toegevoegd voor hoogbegaafden.

06-51708929 of mail naar info@krabbiekrab.nl

Door mindmappen leren leerlingen snel de belangrijkste woorden uit teksten te onthouden. In het voortgezet onderwijs wordt dit al

www.krabbiekrab.nl

Visueel leren door augmented reality ‘Denk aan een vulkaan die uitbarst, aardplaten die naar elkaar toe bewegen, een vissersdorp dat uitgroeit tot stad’ We hebben op de middelbare school geleerd over hoogtegordels. Op een berg wordt het steeds kouder en daarom zijn er verschillende zones met loofbomen, naaldbomen, alpenweiden, rotsen en sneeuw. Maar toen je op latere leeftijd met de auto door de Franse bergen reed, stond je er vast niet bij stil dat de veranderende omgeving met temperatuur en hoogteverschillen te maken had. Wanneer je die les in 3D had gehad, zou je het nooit meer zijn vergeten. Althans, dat is de bedoeling van augmented reality in het onderwijs.

Door Malini Witlox foto’s Saffloer Mohaupt

AVRGE, ontwikkelaar van augmented- en virtual realityapplicaties en uitgever Thieme Meulenhoff ontwikkelden de app waarbij augmented reality kan worden ingezet in het onderwijs. Voor de pilot is gebruikgemaakt van de Geo, het aardrijkskundeboek voor de onderbouw van vmbo en havo/vwo. Mitchell de Mol, oprichter van AVRGE: ‘Aardrijkskunde leent zich goed voor AR, omdat je een proces kunt laten zien van zaken die in de loop der tijd veranderen. Denk aan een vulkaan die uitbarst, aardplaten die naar elkaar toe bewegen, een vissersdorp dat door handel uitgroeit tot een stad.’

SAMEN VERNIEUWEN De eerste scholen die mochten proeven aan de app waren havo 1 op de Amersfoortse Berg en vwo 1 op Guido de Brès, eveneens in Amersfoort en het vmbo 1 op De Goudse Waarden

in Gouda. Leerlingen scannen met hun mobieltje het lesmateriaal dat daardoor tot leven komt. In het voorbeeld van de hoogtegordels worden de verschillende elementen van een bos en berg weergegeven. In een tijdsbalk zien de leerlingen fietser Luuk. Terwijl ze hun vinger over de tijdsbalk bewegen, fietst Luuk over de berg, daarbij informatie gevend over de verschillende hoogtegordels en landschappen. ‘Kinderen zijn visueel ingesteld’, zegt De Mol die samen met Dieter Vlaminck, product­ ontwikkelaar bij Thieme Meulenhoff, onderzoekt wat mogelijkheden van AR zijn in het klaslokaal. Vlaminck: ‘Er kan veel in het onderwijs. Denk aan gepersonaliseerd leren, adaptief leren, virtual reality... Wij denken dat augmented reality bijdraagt aan het onderwijs van de toekomst. Een pilot is ontzettend waardevol om te kunnen zien hoe leerlingen en leerkrachten het materiaal werkelijk gebruiken in de klas. Op die manier kunnen we samen het leren vernieuwen.’

6

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

ONTDEKKEND LEREN

hadden snel door hoe de app werkte. Ik denk dat de lesstof

In het geval van deze app hoeven de schoolboeken niet

zo beter blijft hangen. Het boeit hen meer, dus ze pikken het

te worden aangepast. De ontwikkelaars gebruiken vaste

sneller op.’ Hij heeft wel een paar kanttekeningen. ‘Kinderen

focuspunten uit de Geo. De applicatie weet waar het de

zijn beelddenkers. Bij visueel lesmateriaal zie je soms dat

3D-modellen moet positioneren, zodat het net

leerlingen daarna moeite hebben om op

lijkt alsof deze uit het boek komen. Er is dus

papier uit te leggen wat ze geleerd hebben.

geen aparte licentie nodig. Met de Android-app

Doordat de klas zo actief was, zorgde het

scan je via de camera de bladzijde. Door

wel voor een beetje onrust. Je moet het

de telefoon steeds in een andere hoek te

dus wel op het juiste moment inplannen of

houden of om het boek heen te lopen, komen

als huiswerk meegeven.’ Ondanks deze

steeds andere focuspunten in beeld en kunnen

kanttekening zou de aardrijkskundedocent

de leerlingen de fietser volgen terwijl hij de

er graag mee werken. ‘Het kan op allerlei

berg op fietst. ‘We zagen bij de pilot kinderen

processen van toepassing zijn. Je kunt er

op tafel staan om het boek te scannen’, zegt

de moesson in India mee verklaren of de

De Mol. ‘Ze waren supergemotiveerd! De app

stuwingsneerslag op een berg.’ Als het aan

is een enorme stimulans voor ontdekkend leren.’ Ondanks het

Thieme Meulenhoff en AVRGE ligt, blijft het niet bij aardrijks-

enthousiasme van de leerlingen willen de makers niet dat de

kunde alleen. Vlaminck: ‘Een biologiedocent kan het gebruiken

app tot onrust leidt in de klas. Vlaminck: ‘Je moet de app niet

voor informatie over celdeling. Of denk aan de werking van een

als een vervanging van de les zien, maar als nabehandeling,

kloppend hart. De mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos!’ <<

aan het einde van een hoofdstuk bijvoorbeeld.’ De Mol: ‘We zorgen er ook voor dat het niet té afleidend is. Zo wilden we als aankleding eerst koeien op de berg zetten maar de leerlingen zijn dan meer met de koe dan met de lesstof bezig.’ De app is nog vol in ontwikkeling. De Mol: ‘Denk aan de toevoeging van vragen over de lesstof. Pas als je de vraag goed hebt, kun je verder naar het volgende onderwerp. We overwegen ook om de leerlingen muntjes te laten scoren als ze het goed doen, om zo een beloningsfactor toe te voegen.’

BEELDDENKERS Eén van de leraren die werkte met de nieuwe app is Sanne Pit, docent aardrijkskunde op de Amersfoortse Berg. ‘De leerlingen

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

7

ICT op het vernieuwde vmbo van het Elzendaal College in Boxmeer

‘Met de drone schieten we binnenkort beelden voor de culturele avond’ Wie later een vliegtuig moet onderhouden of containers moet verschepen, heeft vrij specifieke ICT-kennis en -vaardigheden nodig. Zodra de leerling zijn beroepsgerichte leerweg heeft gekozen, bezit de jongere als het goed is een basisniveau digitale scholing. Voor het theoretische niveau van het vmbo gaat de vlieger net iets anders op: leerlingen die de theoretische leerweg bewandelen, volgen algemene vakken die wat betreft ICT over het algemeen verkennend van aard zijn. In mindere mate komt ICT om de hoek kijken in vakoverstijgende projecten op school.

Voor het Elzendaal College in Boxmeer is dat niet genoeg: zij bieden daarom Design & Innovation (D&I) aan als vak.

Door Erik Ouwerkerk

‘Het gaat om het ontwikkelen van zefstandigheid om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden’

8

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

‘In de 21e eeuw gaat het niet meer om trucjes maar om vaardigheden en ontwikkeling van zelfstandigheid om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden‘, zegt leerkracht NASK en Design & Innovation Rob Perree. Het gaat hem niet om een perfecte beheersing van Ev3, de Lego-robot of fusion, al is het maar omdat technologie constant verandert. Waar het hem om gaat is dat de leerlingen inzien dat ze het kunnen toepassen en daarom willen ontdekken. Tijdens het blokuur D&I oefenen Youri en Remy op een groot veld voor de school met een drone.

De leerkracht geeft aanwijzingen: ‘Probeer het nu eens zonder gps en stuur met de wind, Youri.’ De leerlingen stellen vragen maar zodra Perree weer het schoolgebouw inloopt, gaat het tweetal stilletjes verder. Verantwoordelijkheid voor de leerlingen en de leerkracht als coach… het onderwijs van de 21e eeuw is hier volop aanwezig. ‘Met de drone schieten we binnenkort beelden voor de culturele avond op school.

Buiten hebben we de ruimte om te oefenen maar we willen ook inzoomen. Daarom gaan we later naar het gymlokaal en als alles goed gaat, kunnen we binnenkort oefenen in de aula.’ In het klaslokaal licht Perree toe: ‘Wat ze nu maken, zien straks honderden ouders en scholieren. Zo werken we onder andere voor een culturele avond, voor een band, een transportbedrijf, etc. Zo krijgt het pas echt betekenis.’

SAMEN Willemijn werkt met haar groepje aan de promotie voor het vak Design & Innovation binnen en buiten de school in opdracht van de schoolleiding. Ze is zelf foto‘s aan het selecteren voor het maken van een poster, terwijl de jongens met bewegend beeld in de weer zijn. Het groepswerk vergt veel afstemming en daarom leren alle tieners scrummen. Scrummen helpt de leerlingen het werkproces te stroomlijnen: de taken, de data en de doelstellingen zijn duidelijk aangegeven en aan de hand van een puntensysteem geven ze aan hoe zwaar elk onderdeel is.

Perree volgt de vlog van betrokken leerlingen waarin ze het actuele werkproces toelichten. Ryan, die samen met Remy het karretje inspecteert waar ze een videocamera op kunnen zetten voor de shots vanaf de trapleuning, kickt niet alleen op techniek maar vindt ook juist die samenwerking prachtig: ‘Samen met vrienden een project beginnen en eindigen, dat

formulier ook elkaar voor hun eindcijfer. Subjectief en moeilijk

is het leuke.’ Dat hij nu met zijn vrienden samenwerkt, is

uitvoerbaar? ‘Nee‘, zegt Perree, ‘het is nog nooit fout gegaan!’

overigens toeval. ‘Iedereen vinkte voordat we deze periode

Naast beoordelen helpen de leerlingen elkaar ook. Willemijn,

begonnen op een formulier aan wat zijn kwaliteiten waren.

die twee jaar geleden voor Design & Innovation koos omdat

Anoniem. Op basis daarvan kozen de vier leiders van de

‘je geen boeken gebruikt’, vertelt over het videomontage­

­projectgroepen hun teamgenoten.’

programma Premiere Pro. ‘Ik vond het een moeilijk programma, maar mijn klasgenoten hielpen me erbij. Toen ik het programma

PROCES

later nodig had voor maatschappijleer om een vlog te maken,

Vrienden of niet, er moet gewerkt worden en dat werkproces

ging het me opeens makkelijk af.’ Willemijn, Youri en Remy zijn

wordt beoordeeld. Perree: ‘Als iemand al geweldig kan

bijna klaar voor hun examens. De nieuwe lichting leerlingen

Photoshoppen maar in de les niet verderkomt, krijgt hij of zij

krijgt het vak D&I ondertussen al vanaf het eerste schooljaar

misschien wel een lager cijfer dan iemand die minder kan maar

en dat is te merken. Perree: ‘Of ik naar hen veeleisender ben?

die wel vooruitgang heeft geboekt. Maar’, licht hij toe, ‘als je

Nee, ik vraag wel meer van hun eigenaarschap, geheel in lijn

iets goed kunt, vind je het ook leuk om er beter in te worden.’

met de 21th century skills. En dan worden de resultaten

De leerlingen beoordelen aan de hand van een evaluatie­

vanzelf beter.’ <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

9

Op zoek naar de succesfactoren van serious games

Audiovisuele kwaliteit, personages en een samenhangende verhaallijn Andreas Alexiou promoveerde onlangs aan de Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit op de relatie tussen opkomende technologieën en leerprocessen. De Griekse onderzoeker richtte zich tijdens zijn onderzoek met name op het leer- en adaptatievermogen in bedrijven, maar ook voor het onderwijsveld is het onderzoek interessant: hij signaleert namelijk de succesfactoren van serious gaming, want waar moet een goede educatieve game nou eigenlijk aan voldoen?

Door Erik Ouwerkerk

Alexiou wil allereerst verduidelijken: ‘Een spel

KWALITEIT

kan competitie-elementen hebben die zorgen

Uiteraard moet de digitale wereld ook verleidelijk

voor druk op de speler of rivaliteit tussen

zijn: het moet de speler immers overhalen in de

­spelers. In een virtuele wereld zónder competitie

virtuele realiteit te stappen en daar te laten

komen echter weer 21e eeuwse vaardigheden

verblijven. Helaas zijn veel serious games volgens

zoals samenwerken naarboven. Het is aan de

Alexiou nog erg droog: een kaal vormgegeven

school om dat in de gaten te houden en keuzes

verzameling van feiten, gebeurtenissen en

te maken.’ Nu dat uit de weg is, vervolgt hij: ‘Er

opdrachten waardoor de speler het liefst weer

valt nog veel te winnen als het gaat om serious

snel iets anders wil doen. ‘Hoe houd je de speler

games en virtuele werelden. De verwachtingen

vast? Met kwaliteit. En veel mensen denken dat

zijn hoog en de eerste onderzoeksresultaten zijn

kwaliteit duur is. Maar dat is niet per se waar.

hoopgevend maar veel onderzoekers leiden het

10

Het moet er mooi uitzien maar dat hoeft niet

leerproces voornamelijk af uit testscores. Daar zit de valkuil,

meteen miljoenen te kosten. Het hoeft geen Call of Duty-

want die vertellen lang niet altijd het hele verhaal. De meest

achtige beeldkwaliteit te hebben; zo scherp en realistisch

effectieve spellen leren de gebruiker niet alleen maar meetbare

mogelijk. Spellen met een retrofeel zijn weer helemaal in

feiten en vaardigheden, ze zorgen voor een veel bredere ervaring

opkomst, games die de sfeer van de begintijd van de

die resulteert in een veranderde attitude of werkwijze, in een

computers­pellen ademen.’ Ook educatieve uitgeverijen en

andere visie. Maar hoe meet je zo’n ervaring die niet of moeilijk

game-ontwikkelaars hebben daarom een kans de aandacht van

is om te zetten in cijfers, tabellen en testscores? Je moet

de leerling te trekken vindt Alexiou: ‘Daar moet je aandacht

verder kijken dan dat.’ De wetenschapper gaat in zijn onder-

aan besteden maar je hebt er geen 25 man personeel en een

zoek daarom uit van het subjectief ervaren leerproces. ‘Wordt

groot budget voor nodig: een kunstenaar die dat gevoel van

het spel of de virtuele wereld door de speler als leerzaam

toen kan oproepen, is cruciaal, en veel goedkoper.’ Naast de

ervaren, hebben ze het gevoel dat ze in control zijn? Dat is,

audiovisuele vereisten zijn het verhaal en de personages van

wanneer de educatieve kwaliteiten aanwezig zijn, een bruikbaar

groot belang. ‘Het verhaal moet samenhangend zijn, ofwel

uitgangspunt want dan wil de speler het langer en vaker spelen,

geen vertaling van het lesboek met hoofstukken en paragrafen

wat weer zorgt voor een beter leerresultaat. Met name

die lukraak een digitale achtergrond krijgen. Het gaat om een

bij zaken zoals mentaliteitsverandering is een langdurige

heel andere structuur, een wereld die de leerling wil verkennen

betrokken­heid bij het onderwerp essentieel.’

en waarin hij zich goed voelt, met organische en begrijpelijke

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

overgangen. De hoofdrolspelers moeten bovendien aanspreken.

anders: de doelgroep. Die is heel anders dan die van pakweg

Een avatar zonder verdere diepgang werkt niet. Net zoals

een autoracespel. Gevarieerder. Ontwikkelaars moeten bij het

je in een boek of een film wordt meegesleept door een

ontwikkelen van een educatief spel rekening houden met een

­p ersonage met meerdere lagen, één met wie je je kunt

klas van leerlingen met uiteenlopende interesses en persoonlijk­

­identificeren, zo moet dat ook met een computerweergave

heden. Of een game wel of niet aanslaat, is namelijk niet alleen

gebeuren. Dan krijg je de emotionele betrokkenheid die zo

afhankelijk van de game-ervaring, zo is gebleken. Van een

belangrijk is, zoals bij sociale bewustwording in het verkeer

aantal factoren is bekend dat het bijdraagt aan de gebruiker­

of ­milieubewustzijn.’

betrokkenheid, maar er zijn nog een hoop mogelijk cruciale aspecten die verder uitgezocht moeten worden. Denk dan aan

UITEENLOPENDE PERSOONLIJKHEDEN

vragen als: is de speler extravert of introvert? Met wie en wat

Alexiou heeft de effectiviteit van games jarenlang diepgaand

identificeert hij of zij zich dan, heeft de avatar een sterke

onderzocht, maar blijft voorzichtig. ‘Het narratief, de personages,

persoonlijkheid of is hij bang aangelegd? Is het decor van het

de audiovisuele kwaliteit, dat moet allemaal goed zijn om de

spel vol prikkels of juist rustig, enz.? Elke speler reageert daar

de gebruikerbetrokkenheid en het ervaren leerproces ten

anders op, het fijne weten we er nog niet van, daar is verder

goede te komen. Game-ontwikkelaars van serious games

onderzoek voor nodig, maar het is in ieder geval wel belangrijk

moeten daar rekening mee houden, maar er speelt nog iets

dat de gebruiker het spel zelf naar zijn hand kan zetten.’ <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

11

Zelf games maken met Gamestad ‘Schep een wereld waar het kind in wíl verblijven’ ‘Wist je dat de Nederlandse teams uit de eredivisie nu allemaal een gamer in dienst hebben die hun club vertegenwoordigt met FIFA? De beste FIFA-gamer van Nederland, Koen Weijland, speelt voor Ajax.’ Tijden veranderen, wil Raoul van Heese van het Arnhemse gamersnetwerk Gamestad maar zeggen. Ook hij is van mening dat het onderwijs daar aansluiting bij moet vinden. ‘Schep een wereld waar het kind ook echt in wil verblijven, daar leer je het beste.’

Door Erik Ouwerkerk Op de vorige pagina’s van deze COS zegt onderzoeker Andreas

dan een belwinkel. ‘Het is een andere wereld voor hen, ook

Alexiou dat één van de voorwaarden van een succesvolle

één vol techniek. Dat is de realiteit en daar moet je wat mee.’

serious game is dat de de belevingswereld van de leerling

En dus brengt Gamestad die voor jongeren bekende wereld,

wordt aangesproken. En dat is precies wat gamernetwerk

de digitale wereld, die van spel, creativiteit, innovatie en

Gamestad wil bereiken met hun workshops. Raoul van Heese:

samenwerking - en daarmee dus een heleboel 21e eeuwse

‘Het onderwijs zou meer moeten inspelen op de beleving van

vaardigheden - naar scholen.

jongeren. Als je bijvoorbeeld aan de slag gaat met rekenen,

12

kun je werken met abstracte sommen, maar je kunt ook een

BUITEN DE LIJNTJES

praktijkvoorbeeld geven van bijvoorbeeld een belwinkel. Daar

In deze eeuw zal een statische werkomgeving steeds meer

komen jongeren regelmatig, het houdt hen bezig: hoeveel kost

plaatsmaken voor een dynamische workflow die bepaald wordt

een telefoon, wat betaal ik uiteindelijk per minuut of MB, waar

door de netwerken waarin iemand zich begeeft. Gamestad is

ligt het break-even punt, enz.?’ De wereld is natuurlijk groter

daar een goed voorbeeld van, vindt Ruben Kwaaitaal, oprichter

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

van Gamestad: ‘Ik wilde 2,5 jaar geleden een plek waar

tijd hebben ze een mooie achtergrond voor hun game ontworpen,

gamers elkaar ook in het echt konden ontmoeten, dat is toch

waarin de basiselementen van het klassieke Mario-spel aan­

het mooist. Het ledenaantal groeide naar 500 en bestaat uit

wezig zijn met een personage dat op blokken kan springen,

gamers en game-ontwikkelaars, ieder met een eigen expertise,

soms helaas in de afgrond valt en grijpt naar bonuspunten. Ze

van programmeren tot vormgeving en geluid. Educatie van de

luisteren naar een van de gamecoaches, Michiel Nijhof: ‘Bij

nieuwe generatie vinden we prachtig! Als een school belt omdat

wie bewegen de pijlen in het scherm mee met het spel? Hoe

ze met ons willen samenwerken, heb ik met Gamestad zo een

kun je dat oplossen? We gaan naar lay-out, dan selecteren we

paar goed opgeleide gamecoaches klaarstaan.’ ‘Het mooie is’,

de pijl en dan moeten we er een behaviour aan toevoegen.

vervolgt Van Heese, ‘dat je ziet dat kinderen van nature op en

Welke zal dat zijn? We hebben eigenlijk een anker nodig, zou je

buiten de lijntjes kleuren. Een koelkast kan bijvoorbeeld ook

kunnen zeggen...’ Een snelle jongen begrijpt de hint: ‘anchor!’

een gezondheidscoach zijn, waarom niet, denkt de nieuwe

‘Zo zijn de lessen stap-voor-stap opgebouwd’, licht Kwaaitaal

generatie. Nu gaat het inderdaad die kant op, maar het begon

toe. ‘Vier gamecoaches lopen bovendien rond om de leerlingen

ermee dat ooit iemand het lef heeft gehad de functie van

bij te staan in het leerproces dat ze doorlopen.’ Leerling

de koelkast helemaal op zijn kop te zetten.’ Van Heese, die

Delano kijkt naar zijn decor met lava en een draak. ‘Dat vond

overigens ook sportinstructeur is, geeft aan dat de meeste

ik wel vet. Ik game thuis ook veel.’ Is het eigenlijk moeilijk?

leerlingen tijdens de workshops vooral geïnteresseerd zijn in de

Klasgenoot Caitlin vindt van niet: ‘Als je goed oplet, is het

vormgeving, maar dat de samenleving dringend behoefte heeft

makkelijk. Maar je moet niets missen, dan wordt het erg

aan bèta’s die aan de programmatuur kunnen sleutelen. Ruben

lastig.’ De brugklasser vindt het een prima les. ‘Lekker

Kwaaitaal beaamt dat: ‘Het een kan niet zonder het ander! Er

­ontspannen op woensdagmiddag!’ Van Heese: ‘Een leerling

was een groep pubermeiden op een school die vooral feeling

zei tegen zijn leraar toen hij de x- en de y-as in de klas

had voor de lay-out, maar uiteindelijk gingen ze toch ook aan

­behandelde: ‘Oh, de x- en y-as? Dat ken ik al, dat heb ik al

de slag met de techniek, omdat ze het zonde vonden als die

geleerd bij de lessen van games maken.’ De interesse van

vormgeving anders niet tot zijn recht zou komen in het spel.’

de leraar was gewekt en samen met de leerlingen van de workshop maakt hij nu rekenopgaven via games die naadloos

GAMECOACHES

aansluiten bij de reguliere lesmethode.’ <<

Leerlingen van de eerste en tweede klas van het Montessori College hebben er inmiddels drie lessen op zitten. In die korte

Kijk voor meer informatie op gamestad.co

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

13

EVALUATIE

Levend programmeren Mobiele telefoons, computers, YouTube, Netflix, WhatsApp, Facebook… het is niet meer weg te denken in deze tijd. Zelfs veel speelgoed is programmeerbaar, zoals Lego. Wanneer kinderen al vroeg in hun leven leren programmeren, begrijpen ze de digitale wereld veel beter. Afgezien van de praktische redenen om te leren programmeren, is het creëren van een spel of animatie ook nog eens echt leuk. Er zijn vele apps en sites te vinden om kinderen te leren programmeren, maar het kan ook anders, zoals Levendprogrammeren.nl.

Door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf

Groep 5 t/m 8, brugklassen VO

Dit spel wordt gespeeld met twee teams. In elk team zit één

Prijs:

Gratis

robot. De rest is een programmeur. Deze programmeurs moeten

Website:

levenprogrammeren.nl

de robot gaan besturen. Het team dat de robot het eerste aan

Doelgroep:

de andere kant van het veld krijgt, op het vertrekpunt van de andere robot, heeft gewonnen. Elke robot start het spel met Levendprogrammeren.nl is een initiatief van Ruud Gerven, Anika

drie levenspunten. Wanneer alle levenspunten op zijn, is de

Embrechts en Paul de Groot. Zij delen materiaal waarvan zij

robot kapot en kan het spel niet meer afmaken. Het andere

vinden dat de rest van de wereld daar ook iets aan heeft. Het

team heeft dan gewonnen. Het speelbord is belangrijk in dit

drietal wilde gemakkelijk materiaal maken waarmee ­iedereen

spel. Er worden tips gegeven (in de gratis te downloaden

kinderen kan leren programmeren. Het hoeft namelijk helemaal

handleiding) hoe je dit spelbord, het liefst levensgroot, op het

niet moeilijk te zijn om te leren programmeren. Ze bedachten een

schoolplein kunt tekenen. Dit spelbord is een doolhof met

spel waarbij kinderen zélf een robot worden en stap voor stap

muurtjes en lopende banden.

leren programmeren. Door dit spel worden de basisvaardigheden van het programmeren geleerd: het logisch denkvermogen en

PROGRAMMEERFASE

spelen met code. Om dit spel te kunnen spelen worden er via de

Het spel bestaat uit twee fases; de programmeerfase en de

site gratis downloads aangeboden. Een basisset programmeer-

uitvoerfase. Er wordt als eerste gestart met de programmeer-

kaartjes met daarop instructies zoals 1 stap vooruit, 2 stappen

fase. In deze fase moeten de programmeurs vijf actiekaarten

vooruit, bochtje naar links, enz. en een docentenhandleiding.

pakken. Deze kaartjes zijn te downloaden via de site en bevatten

Levend Programmeren Handleiding voor spelleiders http://www.levendprogrammeren.nl

1 Draai om (Halve draai)

Doe 1 stap naar achteren

opdrachten als maak een u-bocht, draai naar links, draai naar rechts, enz. Uit deze vijf kaarten kiezen de programmeurs de actiekaarten, waarmee ze hun robot zo snel mogelijk naar het eindpunt kunnen sturen. De kaarten die de programmeurs gebruiken, leggen ze op volgorde voor zich neer en de twee kaarten die niet gebruikt worden, gaan weer terug in de stapel.

Als beide teams klaar zijn, begint de volgende fase in het spel. Tijdens deze fase moeten de programmeurs de robots opdrachten geven. Deze opdrachten moeten door de robots precies worden uitgevoerd. Er mag niet worden afgeweken van de opdracht. Het kan zijn dat de robot van team A, de robot van team B tegenkomt op de route. De robot van het andere team moet dan vooruit worden geschoven. Komt de robot op een vakje met een muur, dan mag de robot niet verder en moet stoppen.

LOPENDE BANDEN EN HAMERS Er zijn ook nog lopende banden en hamers in het spel.

Wanneer de robots de opdrachten hebben uitgevoerd, gaan de lopende banden bewegen. Wanneer een robot op een lopende band staat, mag hij/zij één vakje bewegen. Wel in de richting waarin de pijl van de lopende band wijst. Dit kan dus ook betekenen dat de robot één vakje terug wordt gezet. En dan zijn er nog de hamers. Wanneer een robot op een vakje met een hamer staat, dan verliest het een levenspunt. Als alle acties zijn voltooid, worden de kaarten weer teruggelegd in de kaartenset en worden er weer vijf nieuwe kaarten getrokken.

Net zolang tot er een robot als eerste het eindpunt heeft bereikt. In het spel zitten ook nog kanskaarten. Hierop staan vraagtekens. Op het spelbord staan vakjes met vraagtekens.

Als een robot op zo’n vakje terechtkomt, moet het een kanskaart

CONCLUSIE

trekken. Op deze kaart staat een opdracht die de robot moet

Dit is echt een aanrader! Het materiaal ziet er verzorgd uit. Er

uitvoeren. Het kan zijn dat de kanskaart ervoor zorgt dat de

is goed over nagedacht en de handleiding is duidelijk geschreven.

robot een stuk verder op het speelbord komt, maar ook kan

Er is zorg en aandacht aan besteed en dat is goed te zien. Het

het zijn dat de kaart de robot juist niet verder helpt. Dit is de

speelbord maken is het enige lastige in dit verhaal. Je hebt

basis van het spel. In de handleiding staan tips om het spel met

ruimte nodig en goed weer. Met stoepkrijt kom je een heel

andere spelregels

eind, maar die lopende banden en hamers zijn het meest

te spelen. Er is een

moeilijke in dit verhaal. Het zou mooi zijn om met stickers

optie om met meer

permanente speelborden te kunnen maken die je dan alleen

dan twee robots te

maar hoeft neer te leggen, maar dan wordt het weer wat

spelen of voor

kostbaarder en verdwijnt het gratis aspect van deze site.

back-up robots te

Helaas denk ik wel dat het maken van een speelbord voor veel

zorgen. Het spel

leerkrachten een reden kan zijn om het materiaal toch niet te

heeft vele variaties

gebruiken. Mijn leerlingen vinden het een fantastisch spel en

waardoor het lang

willen het elke dag wel spelen. Ze zijn er erg enthousiast over

leuk en motiverend

en na een paar keer, kunnen ze het nu ook geheel zelfstandig

kan werken.

spelen. Ze tekenen hun eigen speelborden en bedenken er zelfs hun eigen nieuwe regels bij. En natuurlijk is het helemaal geweldig als kinderen hun juf mogen programmeren. De leerlingen leren er veel van en het leuke is dat ze leren programmeren zonder dat ze een computer hebben gebruikt. Het is leuk om te doen en als leerkracht heb ik geleerd dat je programmeren ook op een simpele manier toegankelijk kan maken voor kinderen.

Ga het gewoon eens proberen! Het levert in ieder geval veel plezier op. <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017 15 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Kinderen en terreur op social media Het is onmogelijk om kinderen af te schermen van gruwelijk nieuws over oorlogen en aanslagen.

Via social media gaat nieuws razendsnel de wereld over, soms ook compleet ongefilterd of zelfs gefabriceerd. Het delen van meningen, ideeën en gevoelens op social media is daarbij de normaalste zaak van de wereld, ook onder kinderen en tieners. Moet je hier als school iets mee? Wat dan? En in welke vorm?

Auteur Lieke Steijvers

Remco Pijpers is adviseur bij Kennisnet en expert op het

per klas en zelfs per leerling. Als groep drie niets zegt na

gebied van mediawijsheid. Hij vindt dat het onderwijs er niet

bijvoorbeeld een aanslag in Nice, dan is het onverstandig om

aan ontkomt om aandacht te besteden aan nieuws maar

er zelf over te beginnen. Het maakt kinderen alleen maar bang.’

voorzichtigheid is wel geboden. ‘De kans is heel groot dat jongeren de ellende in de wereld vooral meekrijgen via social

RUST BEWAREN

media. Het nieuws heeft invloed op hen en zorgt soms voor angst,

Volgens Pijpers moeten scholen zich ervan bewust zijn dat de

maar scholen moeten niet koste wat kost het gesprek over

actualiteit leerlingen kan beïnvloeden en dat het bespreken

schokkend nieuws ­aangaan. De aanpak verschilt per school,

ervan een gevoelig punt kan zijn, ook bij ouders. ‘Bewaar als school en als leerkracht vooral de rust, dat is de belangrijkste tip die ik kan geven. Ga niet mee met een hype, maar informeer

WAT SNAPPEN LEERLINGEN VAN TERREURBEELDEN

leerlingen over de stand van zaken. Als leerkracht moet je je ook bewust zijn van je eigen emotionele huishouding. Haal je je

4-6 jaar

schouders op over een gebeurtenis of lig je er juist wakker

Deze kinderen kunnen feit en fictie niet onderscheiden.

van? Ligt een bepaalde gebeurtenis gevoelig bij jezelf, wees

Krijgen ze op internet beelden te zien, scherm ze dan zo

dan voorzichtig met gesprekken over dit onderwerp.’ Ook

veel mogelijk af en stel ze gerust. Jonge leerlingen gaan

belangrijk volgens Pijpers is samen met collega’s een strategie

meestal snel over tot de orde van de dag. Laat het nieuws

bespreken. ‘Zijn we terughoudend wat betreft het nieuws of

rusten als kinderen er zelf niet over beginnen.

gaan we er juist diep op in? Wat doe je als discussies uit de hand lopen? Het is voor leerkrachten en ouders prettig als hier

Vanaf 7 jaar

heldere afspraken over bestaan.’

Leerlingen kunnen al een goed onderscheid maken tussen wat echt is en wat niet. Dit is een goede leeftijd om over

KRITISCH KIJKEN

het nieuws te praten. Het is wel belangrijk om te relativeren

De leerkracht kan een belangrijke, positieve invloed hebben,

en gerust te stellen. En wees voorzichtig: zet in de klas

vindt Pijpers. Via sociale media, websites en televisie doen

niet zomaar het nieuws op en wees kritisch op YouTube-

leerlingen soms ideeën op die niet kloppen. Ooggetuigen­

filmpjes.

verslagen, geruchten, feiten en fictie gaan door elkaar heen.

Beelden die echt lijken, kunnen dat weleens niet zijn. De

9-12 jaar

leerkracht kan relativeren en zaken in perspectief zetten.

Met deze leerlingen kun je een goed gesprek voeren over

‘Na de aanslag in Brussel gingen op internet beelden rond

terreur en beelden op social media. Geef ze duiding,

van aanslagen in Rusland, waarbij de foto’s gemaakt bij de

nuanceer het nieuws en leer ze kritisch denken. Het bekijken

aanslag in België werden gepost. Het is belangrijk dat leerlingen

van filmpjes kan al snel omslaan in stoerheid. Waak hiervoor

leren om kritisch te kijken. Leer leerlingen onderzoeken of

en geef ze context.

het waar is wat ze hebben gelezen of gezien op social media.

Neem bijvoorbeeld een Twitterbericht en vraag of het waar

Bron: Kennisnet

16

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

is.’ Een leerkracht kan ook met leerlingen praten over hoe je

‘Gebruik social media ook vooral om de lichtpuntjes te benoemen, laat zien hoe mensen elkaar helpen’

nieuws op social media filtert. Bij schokkend nieuws regent

vluchtelingen? ‘Gebruik social media ook vooral om de licht-

het alerts. Wil je die echt allemaal ontvangen? Vraag ook

puntjes te benoemen’, besluit Pijpers. ‘Laat zien hoe mensen

door aan leerlingen hoe ze reageren op de berichten. Hoe

elkaar helpen, hoe ze weigeren zich te laten regeren door

laten ze hun gevoelens zien? Spreken ze hun afschuw uit,

angst. Een stille tocht, een bloemenzee, hulpdiensten die

delen ze hun medeleven met de slachtoffers? Laten ze hun

heldendaden verrichten, ook dat komt allemaal voorbij.

boosheid de vrije loop? Wat is de beste manier om via

Sommige scholen organiseren zelf een (online) actie om

­internet je gevoelens te tonen? Lucht dat op of ontstaat er

hulp te bieden. Op die manier geeft social media juist de

juist onenigheid, bijvoorbeeld als er discussies ontstaan over

broodnodige steun.’ <<

HANDIGE INFORMATIE • De brochures Dialoog in de klas over terreur op social media en Kinderen en terreur op social media van Mijn Kind Online en Mediawijzer.net geven leerkrachten praktische handvatten voor het omgaan met terreur in de klas.

• Kennisnet biedt een gratis online workshop over kritisch kijken naar beelden. Met veel voorbeelden voor in de klas. kennisnet.nl/artikel/deze-online-workshop-helpt-je-op-weg-met-mediawijsheid • Nieuws in de klas geeft een lessuggestie voor het praten over schokkende nieuwsfoto’s en een handleiding voor leerkrachten in het primair en voortgezet onderwijs om met nieuws om te gaan. nieuwsindeklas.nl/lesmateriaal/lessuggestie/allemaal-meningen

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

17

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Kijk je slim!

De tijd van videobanden en dvd’s ligt achter ons nu we eigenlijk overal en altijd online video’s en filmpjes kunnen bekijken. Er is een hoop onzin online te vinden, maar er zijn ook genoeg sites waar je zelfs voor educatieve doeleinden filmpjes kunt vinden. In dit lesidee onderzoeken we waar je onderwijs­filmpjes kunt vinden of zelf kunt kunt uploaden.

Door Henk Botter

SCHOOLTV

YOUTUBE-KANALEN

Sinds januari is de site van Schooltv (schooltv.nl) vernieuwd.

In 2005 werd YouTube (youtube.com) opgericht en in 2006

Bovenin het scherm kun je meteen een zoekopdracht geven.

werd het eigendom van Google. Dat betekent dat wanneer je

Als je als zoekopdracht daar bijvoorbeeld ‘aarde’ intypt,

inlogt, je dat met je Google-account doet. Dat account heb je

krijg je 3.884 video’s als zoekresultaat, typ je er ‘Nederland’

ook nodig om je eigen filmpjes te uploaden. De site heeft te

achter dan worden er zelfs 4.924 video’s gevonden.

veel mogelijkheden en instellingen om hier te bespreken.

Gelukkig zie je bij de resultaten niet alleen de geselecteerde

Eigenlijk is het handig om ingelogd te gaan zoeken. Als

video’s die standaard op relevantie worden gerangschikt,

je dan namelijk zoekt naar uitzendingen van bijvoorbeeld

maar ook hoe je de resultaten kunt filteren. Dat kan per

Het Klokhuis, kun je je abonneren op Het Klokhuis-kanaal

leeftijdscategorie, op lengte, per vak, op soort, op pro-

(youtube.com/user/hetklokhuis/videos). Zo zijn er ook kanalen

gramma en op trefwoord. Door slim gebruik te maken van

van Schooltv, Clipphanger en NTR. Ook de Khan Academy heeft

deze filters kun je het aantal hits aardig terugbrengen. Het

er een eigen kanaal: youtube.com/user/khanacademy. Veel

is ook slim om op de menuknop (de bekende drie horizon-

vloggers (mensen die een videodagboek op internet zetten)

tale streepjes) te klikken. Daar vind je de categorieën

hebben eigen kanalen op YouTube. Zo heeft Enzo Knol op zijn

Programma’s, Basisonderwijs, Voortgezet onderwijs en Mijn

kanaal bijna 3.000 (!) video’s gezet en heeft hij bijna anderhalf

Schooltv. Door bij het laatste onderdeel in te loggen (eerst

miljoen abonnees op zijn kanaal (youtube.com/user/EnzoKnol).

een profiel aanmaken) kun je eigen afspeellijsten maken

Als je bent ingelogd, kun je ook je eigen afspeellijsten samen-

en je favoriete video’s ook op andere apparaten bekijken.

stellen per vak en/of onderwerp.

Om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen bij Schooltv kun je je aanmelden op de nieuwsbrieven

ANDERE VIDEOSITES

schooltv.nl/nieuwsbrieven.

Eigenlijk is Dailymotion (dailymotion.com) ouder dan YouTube, maar dit van oorsprong Franse videokanaal is minder bekend

18

TELEBLIK

en minder in gebruik. Als je er zoekt op afleveringen van Het

Via teleblik.nl heb je toegang tot meer dan meer dan 90.000

Klokhuis, vind je er zo’n 180 van, maar er is geen officieel Het

video’s en radioprogramma’s uit de archieven van het

Klokhuis-kanaal. Wel word je direct op de homepage al over­

Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Voorwaarde is wel

laden met allerlei reclames. Als je een site voor video’s wilt

dat je inlogt met je schoolaccount en dat je school is geregi­

gebruiken met minder reclame en een strakke uitstraling, komt

streerd, maar in principe is de toegang gratis voor leerkrachten

Vimeo in zicht (vimeo.com). Bij Vimeo kun je ook inloggen en

en leerlingen van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en

zelfs betaalde abonnementen afsluiten waardoor je tot wel 5 TB

het mbo. Ook hier kun je zoekresultaten op relevantie of

aan filmmateriaal kunt uploaden. Dit is vooral voor bedrijven

uitzenddatum laten sorteren. Dat laatste is belangrijk: er zijn

interessant die bijvoorbeeld hun promotiefilm online willen

namelijk programma’s uit het begin van de jaren ‘90 te vinden.

plaatsen. Als je bent ingelogd, is er ook de mogelijkheid om

Via je inlog heb je ook toegang tot Mijn media. Daar kun je zien

On demand en tegen betaling films te bekijken. Zo is er een

welke uitzendingen je al eerder gezien hebt. Ook zijn er mogelijk­

categorie van Oscar-genomineerde films beschikbaar waarin je

heden om je fragmenten te snijden uit programma’s en om

films kunt huren of kopen. De aangeboden video’s hebben

eigen montages te maken.

vaak een wat professionelere uitstraling dan die op YouTube.

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

NIEUWS

van de NPO uit. Niet erg, maar er is ook een alternatief:

Op de computer en op tablet en smartphones gebruiken veel

­uitzendinggemist.net. Daar kun je van de publieke en

mensen de site of de app van de NOS (nos.nl). Op de site kun

­commerciële zenders veel programma’s in één overzicht vinden.

je de meest recente NOS Journaals en Sportjournaals terug-

Houd er rekening mee dat de programma’s van de commerciële zenders als Veronica en SBS6 reclames aanbieden.

zien. Daarnaast kun je in het zoekvenster een zoek­opdracht geven. Typ je daar ‘Amsterdam’ in, dan vind je niet alleen artikelen (bijna

Lesidee

Vergelijkbaar is programmagemist.nl en bvn.tv/ uitzendinggemist. De laatste site richt zich

Maak een eigen vooral op Nederlanders in het buitenland.

Amsterdam een rol speelt. Dat zijn vlog met en/of over de hele klas of er ruim 800. Ook hier kun je weer VOOR HET ONDERWIJS school. Verdeel eventueel de taken. sorteren op relevantie en op tijd.

Op leraar24.nl zijn video’s en dossiers Welke leerlingen willen in beeld, wie Op rtlnieuws.nl vind je onder Video voor de onderwijspraktijk te vinden. regisseren het en wie gaan monteren? recente nieuwsvideo’s. Er is een Er zijn twee belangrijke menu-onderKijk ook in de How to... op de volgende zoekknop op de site, maar als je delen: Kennis en Kunde. Onder beide pagina hoe je zelf filmpjes maakt met daar ‘Amsterdam’ intypt, krijg je onderdelen zijn veel filmpjes te Shotcut. Post het filmpje op de schoolwel veel hits (meer dan 50.000), vinden die gericht zijn op het leraarwebsite als leuke promotie voor de maar je kunt niet sorteren op soort, schap. De Engelstalige site van TED school of zelfs op YouTube! relevantie of tijdstip. De site en de (de afkorting staat voor: Technology, Enzo Knol, eat your app van Nu.nl biedt ook nieuwsvideo’s Entertainment, Design) biedt veel video­ heart out! aan. Dat zijn uiteraard video’s over zaken materiaal aan: ted.com/watch/ted-ed. In 15.000), maar ook video’s waarin

die recent in het nieuws kwamen, maar Nu laat ook zelf animaties ontwikkelen. Houd er rekening mee

filmpjes van maximaal 18 minuten worden min of meer wetenschappelijke zaken op een toegankelijke

dat je vaak eerst reclames te zien krijgt. Daarnaast kun je niet

manier toegelicht. Erg populair en zeer bruikbaar in de boven-

echt makkelijk oudere video’s terugvinden. Verschillende kranten

bouw van het vo zijn de video’s van de Zweed Hans Rosling

bieden ook video’s aan. Op telegraaf.nl vind je onder TV in

over bevolking en armoede. Je kunt er een Nederlandse

diverse categorieën nieuwsfilmpjes. Zo kun je ook internationaal

ondertiteling bij instellen en zo deze zeer boeiende ‘talks’

op diverse krantensites filmmateriaal vinden. Bijvoorbeeld op

gebruiken in de les. Kijk eens naar bit.ly/1mkeHse. Je

de site van de New York Times (nytimes.com) onder Video.

kunt deze video ook in MP4-formaat opslaan. Ook geschikt voor het onderwijs in de bovenbouw van het vo zijn de video’s

UITZENDING GEMIST

op sciencephoto.com. Voor de zaak­vakken als biologie,

Veel mensen zullen nog uitzendingemist.nl intypen als ze een

geschiedenis en aardrijkskunde zijn hier fraaie, Engelstalige

tv-programma willen terugzien, je komt dan echter op de site

films te bekijken. <<

Download dit lesidee ook via

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to... werken met Shotcut als opvolger van Windows Movie Maker Sinds 10 januari 2017 is het niet meer mogelijk om Windows Movie Maker te installeren onder Windows 10. Microsoft heeft de ondersteuning voor dit filmbewerkingsprogramma beëindigd. In deze How to… onderzoeken we een alternatief voor Movie Maker: Shotcut Door Henk Botter

Volgens shotcutapp.com is Shotcut ‘a free, open source, cross-

aan de tijdlijn toegevoegd. We zien in de tijdlijn dat dit het video-

platform video editor’. We klikken op Download om het programma

spoor V1 is. In dit spoor is ook de opgenomen audio zichtbaar

te installeren. Er blijken 64- en 32-bitversies te zijn voor Windows

gemaakt als een lijngrafiek. Bovenin het menu klikken we op

en versies voor macOS en Linux. We kiezen voor de Windows-

Filters. In het bijbehorende menu klikken we op de plus om te zien

versie. Het bestand van 183 MB wordt gedownload en na het

welke filters beschikbaar zijn. We willen het gekozen filmpje laten

beatwoorden van enkele vragen geïnstalleerd. Het programma

in- en uitfaden. We zoeken in de filteropties daarvoor Infaden Video

heeft ruim 900 MB nodig van de harde schijf en installeert zich in

op en verhogen de tijd van één seconde naar twee seconden. Ook

korte tijd op een nieuwe en snelle pc. Als we via het startmenu

zetten we een vinkje voor de optie dat we de ondoorzichtigheid

van Windows het programma openen is dat meteen een

willen laten aanpassen in plaats van vervagen met zwart. Op

Nederlandstalige versie en zien we een zwarte omgeving met in

dezelfde wijze voegen we ook uitfadenvideo toe. Voor we verder-

witte letters bekende menu-onderdelen als Open Bestand en

gaan, slaan we dit bewerkte filmpje op als een project. Zodra het

Opslaan. We openen een video die tijdens een schaatstocht in

project de extensie MLT ((MLT XML) krijgt, typen we een bestands-

januari is opgenomen.

naam in en bewaren het.

Om de bewerkingsmogelijk-

TOEVOEGEN

heden te inventariseren

We openen ons

lopen we de diverse

tweede filmpje van

menu-opties langs, maar

onze schaatstocht

we kijken eerst even op de

en voegen dat met

site van Shotcut. Daar

de inmiddels

staan enkele filmpjes klaar

bekende plusknop

met titels als Getting

toe aan de tijdlijn.

started, Multitrack timeline basics en Cross-fades and transitions.

Ook hier passen we

Deze bekijken we eerst en proberen de mogelijkheden toe te

de infaden- en

passen op onze eigen filmpjes.

uitfadenopties weer toe. Dat is ook zichtbaar aan de filmpjes in de tijdlijn aan de

20

AAN DE SLAG

diagonale lijnen aan het begin en het einde van de filmpjes. We

We gaan oefenen met enkele filmpjes van onze schaatstocht op

slaan het project weer op. Zoals gezegd hebben we ook een

de Oostvaardersplassen. Daarnaast hebben we een schermafdruk

schermafdruk gemaakt van de tocht zoals die door Endomondo is

van deze tocht uit de app Endomondo met de afstand en de tocht

vastgelegd. We openen dit JPEG-bestand en voegen die met de

uitgezet op een kaart. Het geheel willen we ook voorzien van

plusknop toe aan de tijdlijn. Deze afbeelding wordt achter het

audio, daarvoor hebben we een mp3-bestand klaargezet. We

tweede filmpje toegevoegd, maar door enig schuif- en sleepwerk

openen Shotcut en klikken op Open Bestand. Het filmpje wordt

kunnen we de afbeelding naar voren halen. We kunnen de tijd dat

meteen afgespeeld bovenin het scherm. Onderin zien we een nog

de afbeelding zichtbaar in beeld komt, aanpassen door de drie

lege tijdlijn, maar er zijn diverse knoppen beschikbaar als een

delen van de tijdlijn iets uit elkaar te slepen. De tussenruimte

instellingenknop, een knop om te knippen, te kopiëren, te plakken

tussen de afbeelding en het eerste filmpje kunnen we nu opvullen

en knoppen om een bestand toe te voegen en te verwijderen.

door de rechterkant van de afbeelding (met de muis op de rode

Daarnaast zijn er knoppen om een eenmaal ingevoegd bestand te

lijn) iets naar rechts te slepen. Ons filmpje moet dus starten met

bewerken. We klikken op de plus (+), ons gekozen filmpje wordt

de afbeelding van de route. Daar willen we ook een tekst aan toe

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

voegen. We klikken daarom in de tijdlijn op de afbeelding en zien dat deze afbeelding weer zichtbaar wordt bovenin het scherm.

Links ernaast komen de filters weer beschikbaar en via de plusknop kiezen we voor Tekst. Het is nu mogelijk om een korte tekst in te typen. Dat kan in verschillende lettertypes, kleuren en posities.

We kiezen hier voor rode, vette letters in Verdana en plaatsen de tekst middenonder. Met Opslaan bewaren we het project weer. Op het scherm ziet de afbeelding er nog niet uit zoals we willen. Bij de

Net als bij de filmpjes willen we ook het

filters kiezen we daarom voor Grootte en Positie en manoeuvreren

audiobestand laten uitfaden aan het eind

het geheel zo dat het er beter uit komt te zien.

van het tweede filmpje. We zorgen er dus weer voor dat het audiospoor geselecteerd

EXPORT

is en klikken bij de filters op de plusknop.

Om te zien hoe het

Vervolgens zoeken we Uitfaden audio op en

geheel als filmpje

stellen daar twee seconden voor in. Als je

eruit komt te zien,

altijd audio wilt uitfaden in twee seconden

klikken we boven

tijd, kun je dit achter Duur via de opslaan-

bij de menu-opties

knop klikken. Dit werkt ook bij de knoppen

op Export. Onder

voor het in- en uitfaden van video. We

Stock zien we nu

bewaren weer ons project. Vervolgens kiezen

een lange lijst met

we weer voor Export File en slaan het bestand

keuzemogelijk­

met dezelfde naam op als het MP4-bestand. Via de verkenner

heden, bijvoor-

kunnen we het filmpje bekijken op onze pc. <<

beeld DVD, MPEG4, WAV, WMV en YouTube. Ook is het mogelijk om stills als JPEG of BMP op te slaan. We kiezen in dit geval voor MPEG-4. Er zijn verschillende instellingen beschikbaar, maar experimenteren daar nog niet mee. We klikken op de knop Export File en typen de bestandsnaam in voor de extensie MP4 en klikken op Opslaan. We zien nu rechtsboven in ons scherm het percentage dat opgeslagen is van het bestand. Het is belangrijk om het programma dus niet eerder af te sluiten voordat dit proces is voltooid. In ons geval is het bestand binnen een minuut opgeslagen.

AUDIO Tijdens het opnemen van de schaatstochten op video met de smartphone is er ook windgeruis opgenomen. Om het geheel wat sfeervoller te maken en om dat windgeruis minder storend te laten zijn, willen we audio aan ons project toevoegen. Onder tijdlijn vinden we de instellingenknop, de drie horizontale lijntjes. De eerste optie daar is: Audiospoor toevoegen. We klikken daarop en zien dat onder ons videospoor V1 er nu ook een audiospoor A1 is toegevoegd. We klikken op dat spoor en openen via Bestand het al gereedstaande MP3-bestand. Met de plusknop van de tijdlijn

TIPS

voegen we nu het audiobestand toe aan het audiospoor. Het lijkt

• Zorg voor een computer met veel werkgeheugen en sla zeer regelmatig

nu alsof ons videospoor leeg is, maar als je de tijdlijn wat verder uitzoomt, blijkt dat het audiobestand veel langer is dan onze beide videobestanden. We slaan weer eerst ons project op en gaan er dan voor zorgen dat het audiobestand net zo lang wordt als de filmpjes. We zorgen ervoor dat het audiospoor nog geselecteerd is,

de filmpjes op.

• Op YouTube zijn veel instructiefilmpjes/tutorials (Engelstalig) te vinden over Shotcut.

• Op shotcutapp.com staan ook tutorials. Daarnaast is er een FAQ-lijst en een forum.

vervolgens slepen we de witte, verticale lijn naar het eind van het videospoor. In de menubalk van de tijdlijn klikken we nu op Splits

ALTERNATIEVEN

aan Afspeelknop. Het audiobestand wordt nu in twee delen geknipt.

Er zijn naast Shotcut andere programma’s beschikbaar. Hieronder staan

Met de rechtermuisknop op het tweede deel kunnen we nu voor

ze min of meer gerangschikt op moeilijkheidsgraad en mogelijkheden.

Verwijder kiezen. Het overgebleven audiodeel is nu net iets langer

• VSDC Free Video Editor: videosoftdev.com/free-video-editor

dan de filmpjes. Als we iets meer inzoomen, is dat goed te zien.

• Avidemux: avidemux.nl.softonic.com • VideoPad Video Editor: videopad-video-editor.nl.softonic.com • Lightworks: lwks.com

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

21

Mindmingle’s Sander van Dorsten: ‘Programmeren is een creatieve manier om jezelf te uiten.

Als leerlingen dit doorkrijgen, ligt er een wereld voor ze open’ De leerlingen van groep 7 van de R. de Jager school in Woerden turen in groepjes van twee naar een beeldscherm waar een aantal vossen en konijnen vrolijk rondrent. Ze praten zachtjes over de opdracht die ze hebben gekregen: ‘Probeer een stabiel ecosysteem te creëren, zonder dat een soort uitsterft.’ De vossen en konijnen zijn geprogrammeerd naar vaste regels, bijvoorbeeld: bij iedere stap die een vos zet, krijgt hij +1 honger, een konijn kan iedere stap +1 gras eten. Of als een vos op een konijn komt, dan krijgt hij -3 honger en wordt er een nieuwe vos geboren. Niet te veel bewegende vossen dus, maar ook niet te veel etende konijnen, kom daar maar eens uit!

Door Lieke Steijvers Patronen herkennen, fouten opsporen, algoritmes toepassen,

aantal politici, ondernemers en onderwijskundigen deelt de

als-dan-principes snappen: programmeren is de ‘nieuwe taal

mening dat leerlingen 21e eeuwse vaardigheden nodig hebben

van het denken’. Dat zegt Sander van Dorsten, mede-oprichter

om succesvol te zijn. Termen als computational thinking en

van Mindmingle, een jong bedrijf dat programmeercursussen

programmeren duiken steeds vaker op in adviesrapporten voor

verzorgt voor leerkrachten en leerlingen in het basisonderwijs.

het onderwijs. En dan gaat het niet alleen om het leren beheer-

‘Digitale geletterdheid is de taal van de toekomst. Ik ben ervan

sen van computers en techniek, maar over vaardigheden als

overtuigd dat kinderen deze bagage nodig hebben om straks

informatie structureren, logisch redeneren en ruimtelijk inzicht.

goed mee te kunnen in de maatschappij.’ Ook een groeiend

KRITISCH EN REFLECTEREND Wat leren kinderen van programmeerlessen? Volgens Sander

OPEN WORKSHOP

vraagt programmeren om een compleet nieuwe manier van

Op 27 maart 2017 organiseert Mindmingle een ‘open workshop’ voor

denken. ‘Leerlingen leren grote problemen opdelen in kleine

leerkrachten die geïnspireerd willen worden in het geven van programmeer-

stapjes, zodat een computer die kan oplossen. Omdat een

onderwijs. Leerkrachten gaan aan de slag met Scratch en Arduino en leren

leerling de oplossing voor een probleem systematisch moet

zowel programmeren als het toepassen van programmeren in de klas.

beschrijven om het programma te laten werken, ontwikkelen ze

mindmingle.nl

een kritisch en reflecterend beeld over het eigen denken én de

22

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

denkstappen die een ander maakt.’ Door zelf te program-

TIPS VAN MINDMINGLE

meren, ontwikkelen leerlingen ook een nieuwe relatie met

Veel leerkrachten vinden programmeren en computational thinking

technologie en media, denkt Sander. ‘Omdat ze technologie

­ingewikkelde onderwerpen en weten niet goed hoe ze ermee aan de

zelf moeten inzetten bij het maken van de programmeer­

slag kunnen in klas. Leuke tips van Mindmingle!

opdrachten, krijgen leerlingen meer inzicht in technologische systemen. Ze krijgen een rol van actieve en kritische ­producent, in plaats van passieve consument. Dat is een nuttige eigenschap, want computers spelen altijd en overal een rol in het moderne leven.’

• Hello Ruby van de Finse auteur Linda Liukas is een avontuurlijk sprookje over programmeren, technologie en computers. Geschikt voor kinderen van de onderbouw.

• Bee Bot is het schattige robotje in de vorm van een bij. Kinderen geven de bij opdrachten om van punt A naar B te komen, bijvoorbeeld twee

PLUSKLAS Scholen hebben vaak weinig kennis en expertise in huis om leerlingen digitale geletterdheid bij te brengen. ‘Programmeer­

stappen vooruit en dan weer een stap terug. Bee Bot is geschikt voor de onder- en middenbouw.

• Scratch is volgens Sander een echte aanrader voor leerling en leerkracht.

onderwijs wordt bijvoorbeeld nog veel te weinig aangeboden op

In het Nederlands, met uitleg en leskaarten. Ook beschikbaar als Scratch

scholen’, vindt Sander. ‘Je komt het zo nu en dan tegen in de

jr. (5-7 jaar) voor de iPad. Voor Scratch is er een gratis online cursus voor

plusklas of als naschoolse activiteit, maar het maakt geen

docenten en leerlingen ontwikkeld aan de TU Delft. Deze is te vinden

onderdeel uit van het reguliere lesprogramma.’ Volgens Sander vormt programmeeronderwijs juist een uitstekende combinatie met bijvoorbeeld de zaakvakken op school. ‘Stel, een leerkracht

op tinyurl.com/TUdelft-scratch-cursus.

• Netlogo is een programmeertaal waarin complexere systemen te modelleren zijn. Vereist wel al enige ­programmeerkennis en is in het Engels.

heeft het tijdens de biologieles over de verspreiding van virussen.

In een aansluitende programmeerles kunnen leerlingen bijvoorbeeld een wereldkaart maken met de verspreiding van

UNPLUGGED

de ziektes daarop. Vervolgens gaan ze spelen met variabelen.

Een goede begeleiding en feedback is bij programmeren cruciaal,

Griep bijvoorbeeld verspreidt zich snel, maar is meestal niet

aldus Sander. ‘Programmeren kan in het begin best moeilijk

dodelijk. Een ziekte als HIV is juist moeilijk overdraagbaar,

zijn voor kinderen. Wij beginnen daarom een cursus altijd

maar kan wel dodelijk zijn. Leerlingen leren op die manier

‘unplugged’, met analytische denkoefeningen. Een goede

alles over virussen, maar ook over modellen.’

oefening is bijvoorbeeld om leerlingen elkaar opdrachten te laten geven. De ander moet een opdracht heel precies uitvoeren, maar daarvoor is een heldere instructie ook nood­ zakelijk.’ Volgens Sander vinden de meeste kinderen – zowel jongens als meisjes – programmeren fantastisch. ‘Het geeft een kick als het lukt om de computer iets te laten doen wat jij hebt bedacht.’ Het is ook interessant om te zien hoe jongens en meisjes verschillen in hun werkwijze. ‘Vaak proberen jongens veel sneller iets uit, meisjes zijn voorzichtiger en willen het meteen goed doen.’ In de cursus van Mindmingle werken leerlingen altijd in tweetallen samen, het liefst een jongen en een meisje. Ze zijn samen verantwoordelijk voor het eindproduct, delen samen hun vragen en successen en geven elkaar feedback.

‘Programmeren is net als schrijven of tekenen een creatieve manier om jezelf te uiten. Als leerlingen dit doorkrijgen, ligt er een wereld voor ze open.’ <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

23

Wartime Stories In Wartime Stories worden drie verhalen uit de Tweede Wereldoorlog aan de hand van een game, origineel filmmateriaal en historische bronnen verteld. In het lesmateriaal voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs krijgen de leerlingen informatie, moeten ze vragen beantwoorden, de game spelen en een eindopdracht maken.

Besproken door Henk Botter, docent Mens & Maatschappij op het vmbo

Vakgebied(en)

Geschiedenis/Mens & Maatschappij

Doelgroep

onderbouw vo

Prijs

6 euro per leerling

Website

www.uitgeverij-deviant.nl – www.wartimestories.nl

De game Wartime Stories bestaat uit drie levels. In elk level onderzoeken leerlingen een waargebeurd verhaal over iemand die de oorlog heeft mee­gemaakt. Leerlingen krijgen de opdracht om een verhaal samen te stellen over deze periode.

Door vragen goed te beantwoorden en nieuwe bronnen te vinden, komen leerlingen verder in het spel. De game begint

een belangrijke rol in de Tweede Wereldoorlog heeft gespeeld.

met het verhaal van Gezina van der Molen en heeft als thema:

Het spel kan na inlog op Studiemeter worden gestart, maar is

Welke gevaren liepen verzetsmensen? Het tweede level gaat

ook (nog) rechtstreeks te benaderen via wartimestories.nl. Via

over Paul Metz, een Nederlandse NSB’er. Leerlingen gaan zijn

deze site kun je dus exact hetzelfde spel spelen dat Uitgeverij

verhaal onderzoeken. Het laatste level gaat over Nederlands-

Deviant na hun inlog via Studiemeter aanbiedt, maar je hebt

Indië. De Britse oorlogsjournalist Harold Guard wordt gevolgd,

dan niet de beschikking over het les­materiaal.

hij deed verslag van de Japanse invasie in Nederlands-Indië.

Deviant gebruikt de website studiemeter.nl om docenten en

HET LESMATERIAAL

leerlingen die hun methodes gebruiken, te laten inloggen. Bij

In totaal zijn er zeven beveiligde pdf-bestanden die Deviant per

elk level van de game is een lespakket voor de vmbo- en voor

niveau aanbiedt. Wij bekijken het vmbo-materiaal van Lespakket 1.

havo/vwo-leerlingen ontwikkeld. Elk lespakket bestaat uit drie

Op de voorkant zien we een deel van het verwoeste Rotterdam

lessen met de volgende indeling:

met een stukje van een krantenkop: ‘Nederland in oorlog met…’ Er is vervolgens een korte inleiding en een inhouds­

Deel 1

Les 1 De bezettingstijd

opgave. De eerste opdracht van Les 1 gaat over Hitler. Er is

Het verzet

Les 2 Gezina van der Molen

een stukje tekst over hem en zijn boek Mein Kampf, je ziet

in Nederland

Les 3 Jodenvervolging

Hitler in uniform en het boek is getekend. Twee begrippen zijn

Deel 2

Les 1 De Sovjet-Unie

rood gemarkeerd in de tekst: nazi’s en dictatuur. Deze begrippen

De oorlog aan

Les 2 Paul Metz

worden in de tekst uitgelegd, maar er is geen begrippenlijst

het oostfront

Les 3 De ondergang van nazi-Duitsland

achterin waarin ze nog een keer terugkomen. Opdracht 2 gaat

Deel 3

Les 1 De oorlog in Azië

over de bezetting van Nederland. In de tekst wordt het begin

De Tweede

Les 2 Harold Guard

van de Tweede Wereldoorlog uitgelegd en een tijdbalk toont

Wereldoorlog in Azië Les 3 De Japanse bezetting

de zes dagen van mei 1940. In de tekst staat dat de inval heel onverwacht kwam voor Nederland, dat is ten dele waar.

24

De pdf-bestanden van deze drie delen zijn na een inlog op

Nederland was neutraal, maar het leger was wel gemobiliseerd

Studiemeter te downloaden. Van elk deel is een leerlingversie

en men wist dat er een grote dreiging was. Opdracht 3 gaat

en een docentenversie met antwoorden. Er is geen docenten-

over het verzet en dan vooral over de illegale pers. In een apart

handleiding, wel is er een pdf-bestand voor de leerlingen

kader wordt de rol van Gezina van der Molen geschetst, zij

waarin de eindopdracht wordt beschreven. In de eindopdracht

komt terug in de game. In opdracht 3 zien we de voorkanten

gaan de leerlingen zelf iets produceren over een persoon die

afgedrukt van Trouw en Vrij Nederland, helaas zo klein dat

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

alleen de koppen net te lezen zijn. Ook wordt een poster gebruikt waarin de Duitsers bekendmaken welke represailles er tegen verzetsmensen konden worden ondernomen. De laatste vraag bij deze poster doet een beroep op het inzicht van de leerlingen: ‘Waarom denk je dat de Duitsers deze poster hebben opgehangen?’

BRONNEN VERZAMELEN Bij de les over Gezina van der Molen moeten de leerlingen nu eerst het eerste level van Wartime Stories gaan spelen en vervolgens drie opdrachten maken. We zien dat het scherm in drieën is verdeeld. We klikken op play en bekijken het filmpje van 1:35 minuten. In vogelvlucht gaan we via de inval in Polen

een onderdeel hebt gebruikt, wordt het op het scherm met een

en de bezetting van Europa naar de gevolgen van de oorlog en

vinkje getoond, bij andere onderdelen staat bijvoorbeeld een

het herdenken erna. De laatste boodschap is dat veel verhalen

tekstballon, een play-knop of een oogje. Onderdelen die nog

nog altijd worden verteld, maar dat er ook verhalen vergeten

niet gebruikt kunnen worden, laten een slotje zien: je moet dus

worden. We klikken op Doorgaan voor uitleg over het spel.

eerst andere onderdelen hebben bekeken om deze te ontsluiten.

De speler is een journalist die voor zijn verhaal bronnen moet

Uiteindelijk wordt het duivelse dilemma opgelost: Gezina en

verzamelen op verschillende locaties. Op sommige locaties kun

haar medewerkers gaan door met het drukken van Trouw en

je een archieffoto vrijspelen, die interessante bronnen voor het

23 medewerkers vinden de dood in kamp Vught.

verhaal bevat. We klikken op het scherm en een volgend filmpje over de bezetting van Nederland start. Het gaat al snel over

Aan het einde van level 1 kun je kiezen voor stoppen of door-

het verzet en de illegale pers. In 1944 dreigen de Duitsers 24

gaan naar het volgende level. We stoppen en gaan terug naar

gearresteerde medewerkers van Trouw te doden als het blad

het lesmateriaal. De leerlingen beantwoorden drie opdrachten,

niet wordt opgeheven. Dan komt nadrukkelijk de tekst in beeld

ze kunnen daarbij gebruikmaken van de krant die ze tijdens het

waar het in de game om draait: gaan Gezina van der Molen

spel hebben samengesteld. Daar wordt echter niet naar verwezen.

en haar medewerkers door met Trouw of geven ze toe aan de

Les 3 gaat over de Jodenvervolging. Hier komt Gezina ook weer

Duitsers? Vervolgens komt Frits van Exter, hoofd­redacteur

ter sprake, zij hielp Joodse kinderen in de oorlog. De laatste

van Vrij Nederland in beeld, gemonteerd in een Amsterdamse

opdracht gaat over de holocaust. Indringende beelden worden

straat. Met enkele klikken leidt hij je naar het NIOD waar meer

hier vermeden, maar een cirkelgrafiek over het lot van de

­informatie over Gezina is te vinden. Door met de muis naar

140.000 Nederlandse Joden is duidelijk genoeg…

beneden te scrollen, loop of fiets je langs de Amsterdamse gracht totdat je in het archief van het NIOD komt. Een mede-

CONCLUSIE

werker geeft je drie keuzemogelijkheden als je op hem klikt.

Het lesmateriaal voor het vmbo ziet er degelijk en toegankelijk

Uiteraard kiezen we voor de informatie over mevrouw Van der

uit. De teksten zijn goed te begrijpen en de opdrachten zijn op

Molen. We kijken nu verder in het archief waar nu vier foto’s

het juiste niveau. Wel zijn het allemaal open vragen en hadden

zijn toegevoegd: drie mannen en een vrouw. Als je op een foto

er meer inzichtelijke en toepassingsvragen gesteld kunnen

klikt, krijg je extra teksten te lezen en één foto kun je mee­nemen.

worden. De pdf-bestanden zou je op de ­computer kunnen

We klikken op de foto van Gezina en lezen de info. Via de

invullen, maar het is logischer om ze te printen. De game ziet

medewerker geven we aan dat we meer willen weten over

er professioneel en creatief uit. De leerling legt een route af in

Gezina. Hij geeft aan dat we het huis waar ze woonde in de

een Streetview-achtige omgeving en gebruikt allerlei bronnen

oorlog kunnen gaan bezoeken. We nemen de foto ervan mee

om een krantenartikel samen te stellen. Er is een veelheid aan

en ook een schema van de Duitse inlichtingendienst. We

bronnen gebruikt: er zijn interviews met getuigen, korte filmpjes,

klikken op een filmpje en zien de opdracht: ‘Wie was Gezina,

originele documenten en veel verschillende locaties die bezocht

hoe is ze in het verzet beland en waar bestaat dat verzet uit?’

worden. Door de juiste antwoorden te kiezen, kan een leerling

Door allerlei onderdelen op het scherm aan te klikken, de

in een lesuur een level spelen. Omdat een leerling eerst alle

juiste meerkeuzevragen te beantwoorden, door te lezen en te

bronnen moet verzamelen voordat hij verder kan, wordt de

verzamelen vul je gaandeweg een bladzijde in je krant. Je

leerling ook gedwongen om die bronnen echt te bestuderen.

schrijft als het ware je artikel door het spel te spelen. Als je

Gaandeweg het spel wordt het krantenartikel geschreven. Je kunt niet altijd goed zien welk deel daarin nieuw is en je kunt je afvragen of een vmbo-leerling die teksten steeds gaat lezen of liever zo snel mogelijk verder speelt. Wartime Stories is ondanks die puntjes een mooie aanvulling op het vele les­ materiaal dat al beschikbaar is over de Tweede Wereldoorlog, vooral omdat het een aantal minder bekende onderdelen belicht en omdat de stof door het spelen van een game door leerlingen goed wordt opgepakt. << COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

25

Dig-I-Dee

door @keiionderwijs

Mijnscheikunde.nl Voor de lessen scheikunde vind je op mijnscheikunde.nl veel inspiratie, leuke weetjes, oefenmateriaal, uitlegvideo’s en meer. Via een ordening op onderwerp kun je zoeken naar datgene wat jouw lessen kan ondersteunen. De website is een initiatief van Stichting C3 en is opgericht om het vak te promoten. Er zijn ook voor thuis proefjes opgenomen, voorzien van instructies en informatie. Er is materiaal voor vmbo, havo en vwo te vinden. Ook zijn er links toegevoegd naar andere sites waarop bruikbare materialen zijn te vinden. Leerlingen kunnen via deze site ook makkelijk thuis de lesstof oefenen of instructies nog eens zien. Natuurlijk kun je de instructiefilmpjes ook tijdens je les gebruiken. Via een apart gedeelte van de site kun je in contact komen met andere scheikundedocenten om ideeën uit te wisselen.

Meneer van Empel Er zijn steeds meer leraren met een eigen website en/of YouTube-kanaal. Zo ook geschiedenisdocent Meneer van Empel. Via korte filmpjes bespreekt hij verschillende inhouden van zijn vak voor havo- en vwo-leerlingen. Per filmpje behandelt hij een kenmerkend aspect. Hij legt dit uit in vlotte taal, gecombineerd met animaties, plaatjes en grappige onderbrekingen, die de doelgroep zeker zullen aanspreken. De video’s duren acht tot tien minuten. Bij het ­bespreken van de onderwerpen ondersteunt hij het verhaal regelmatig door een tijdbalk of een plaatje zodat het meer tot leven komt. De combinatie van geluid en beeld kan leerlingen helpen om de aangeboden stof beter te begrijpen en onthouden. Op zijn website meneervanempel.nl vind je verwijzingen naar andere bruikbare sites en geeft hij antwoord en toelichting op actuele vragen en onderwerpen. Zo beschrijft hij de geschiedenis van het vuurwerk en Sesamstraat. Een verfrissende, andere manier om leerlingen enthousiast te maken voor het vak geschiedenis. Je vindt er ook oefentoetsen en materialen die handig in te zetten zijn bij de voorbereiding op het eindexamen havo of vwo. Alle video’s heeft Meneer van Empel vormgegeven op een eigentijdse, grappige manier. Er zijn steeds terugkerende items zoals de regenboogtijdlijn. youtube.com/channel/UCZ19BPv6GoQ0lJrOPtn2n9A

Leerplan in beeld Leerplan in beeld van SLO geeft een overzicht van doorlopende leerlijnen van het primair onderwijs tot en met de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en biedt informatie over de inhoudelijke aansluiting tussen ­verschillende onderwijslagen. Voor de onderbouw van vmbo en havo/vwo toont de website leerlijnen, kerndoelen en tussendoelen, basis- en keuzestof. Voor de bovenbouw vmbo en havo/vwo gaat het om leerlijnen en eindtermen, onderdelen van het schoolexamen en centraal examen. Per afdeling kun je vakken en leer­gebieden aanklikken, waarna de inhouden ervan weergegeven worden in de vorm van doorlopende leerlijnen van primair onderwijs naar de betreffende vo-afdeling, aangevuld met tussendoelen en een omschrijving van de kennisbasis. Zowel voor onder- als bovenbouw is er een beschrijving van de samenhang tussen vakken. Deze site kan houvast geven aan leraren die bezig zijn om gepersonaliseerd leren meer vorm te geven en de koppeling tussen vakken makkelijker te maken. Het geeft een inzicht in inhouden, kerndoelen, tussendoelen en eindtermen.

Je zou het kunnen beschrijven als een soort landkaart waarop alles te vinden is, maar je moet natuurlijk wel voor ogen hebben wat je wilt weten en zoekt. In elk geval geeft de site inzicht in de wettelijke kaders en verplichtingen. leerplaninbeeld.slo.nl

26

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017

Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs

Sort by Nature Step by Step ontwikkelt apps die bijzonder geschikt zijn voor jonge kinderen en het ontwikkelen van taal- en denkvaardigheden. Sort by Nature is mooi vormgegeven en laat leerlingen zelfstandig werken aan logisch redeneren en ordenen.

Het is direct duidelijk wat de bedoeling is, de plaatjes moeten bij het juiste soort worden gesleept.

Er zijn levels die opklimmen in moeilijkheidsgraad. Via instellingen kun je ook de voice-over die de categorieĂŤn benoemd, aanpassen en bijvoorbeeld in het Nederlands inspreken. Er zijn geen in-appaankopen of reclames dus geen afleidingen. Dat maakt de app zeer geschikt voor het (speciaal) onderwijs of bij logopedie. Je kunt voor verschillende leerlingen profielen aanmaken en vorderingen bekijken. Alle apps van Step by Step zijn op het moment van

Tiggly

schrijven tijdelijk gratis verkrijgbaar in de Appstore.

De rekenapp van Tiggly laat leerlingen zelf ontdekken wat rekenbewerkingen betekenen. De Tigglychef daagt je uit om in zijn geheime laboratorium te koken. Hij geeft aan wat je nodig hebt voor een bepaald recept en het is de bedoeling dat de speler de correcte hoeveelheden maakt, zodat het recept bereid

Topostext

kan worden. Zodra je iets weghaalt, krijg je de wiskundige

Topostext is goed in te zetten bij de klassieke talen. Op

notatie in beeld zoals het min- en is-teken, die passen bij de

een kaart staan meer dan 5.000 plaatsen aangegeven die

handeling die je verricht. Zo oefen en ontdek je spelenderwijs

aangeklikt kunnen worden. Alle plaatsen zijn plekken die relevant

het splitsen en aftrekken tot 20. De leerlingen kunnen ook zelf

zijn in de oude Griekse cultuur, dat kunnen steden, kastelen of

recepten kunnen maken. Het is mogelijk om een koppeling naar

musea zijn.

het concrete Cuisenaire rekenmateriaal te maken, maar ook

Na het aan-

goed te gebruiken zonder. Er zijn geen reclames en in-app-

klikken van

aankopen. De app is Nederlandstalig en gratis verkrijgbaar in de

een plek krijg

Appstore. Er is ook een versie voor plussommen.

je te zien in welke teksten deze plek is beschreven.

De teksten zijn opgenomen en in te zien zonder dat er verbinding met internet nodig is. De app is als mobiele versie en als webapp gratis beschikbaar. Erg gebruiksvriendelijk en makkelijk inzetbaar in de les. Het is interessant om de verschillende belangrijke plekken op een kaart bij elkaar te hebben met onder een klik de bijbehorende bronnen en teksten. Een ordening op exacte locatie, jaartal en schrijver is gemakkelijk te maken.

COS JAARGANG 34 NUMMER 07 â&#x20AC;&#x201C; 2017

27

Rekensprint SERIE vernieuwd en uitgebreid 8 Weekkaarten

Week 8 Dag 2

Dag 3

Tel verder met sprongen van 2: 2-4-6 ..... 20 Tel verder met sprongen van 5: 5-10-15 ..... 50

Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30

Tel terug met spron- Tel verder met sprongen van 3: gen van 10: 94, 84 .....

3-6-9 ..... 30 Weekkaarten 87, 77 .....

73, 63 .....

59, 49 .....

65, 55 .....

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 8, 7

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 5 6 7 10

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd tijd (zonder kaartjes): 6 2 min 7

Selectie van 20 sommen tot 10

Selectie van 20 sommen tot 10

Selectie van 20 sommen tot 10

2 Blauwe kaartjes en 3 Gele kaartjes

2 Blauwe kaartjes en 3 Gele kaartjes

2 Blauwe kaartjes en 2 min 33 Gele kaartjes

Sprong over tiental tot 20 erbijsommen 6+8, 7+9 etc.

Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc.

Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc.

Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16 4 min

Selectie van 10 5 Rode kaartjes

Selectie van 10 5 Rode kaartjes

Familiesommen + tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen!

12+7: 2+7=9, dus 12+7=19.

4 Paarse kaartjes erbijsommen.

Tel terug met 10: 210-200 ..... 100

Tel verder met 10: 320-330 ..... 400

Tel terug met 10: 520-510 ..... 400

Familiesommen Getallen tot 100:tot 20 toten 1005 door 25en = 20 elkaar.

Geef meteen 43 = 40 en ... het 38 antwoord. = Flits 83 =de kaartjes!

65 = Selectie van 20 56 = 4 en 98Paarse = 7 89Lichtgroene = kaartjes 76 = 67 = Sprong over tiental tot erbijsomTel100, terug: men en..... erafsommen.

49, 48 40 Antwoord op de vol43, 42 ..... 37 gende 32, 31manier: ..... 25 68+5=68+2+3=73 21, 20 ..... 15 53-7=53-3-4=46 16, 15 ..... 7 89, 88 ..... 80 Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes Splitskaartjes van 5, 6

Familiesommen tot 100, somtype: 26+40; 47-20 Het eerste getal blijft heel.

Familiesommen tot 100, somtype: 26+40; 47-20 Het eerste getal blijft heel.

Alle familiesommen tot 20 en 100 door elkaar. Flits de kaartjes! Tempo!

Selectie van 20 9 Lichtgele kaartjes

Selectie van 20 9 Lichtgele kaartjes

Selectie van 20 4 Paarse en 7 Lichtgroene en 9 Lichtgele kaartjes

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8= 6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4

Sprong over tiental tot 100, erbijsommen en erafsommen.

Antwoord op de volgende manier: 68+5=68+2+3=73 53-7=53-3-4=46

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8=6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4

Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes

Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes

Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes

Klokkijken: 1 Grijze kaartjes Hele en halve uren, kwart vóór tot 10, Erafsommen alleen kaartjes met: -1, -2, -3, -4

Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58.

Eerste getal heel laten!

80-27=80-20-7=53

Klokkijken: Hele en halve uren, kwart vóór

Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58.

Eerste getal heel laten!

80-27=80-20-7=53

11 Donkergele kaartjes

Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes

11 Donkergele kaartjes

Splitskaartjes van 4, 5

Splitskaartjes van 3, 4, 5

1 Grijze kaartjes

min 1 Grijze 5kaartjes

Familiesommen -tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen!

19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.

Familiesommen + 7 min tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen!

12+7: 2+7=9, dus 12+7=19.

Familiesommen - tot Erbijsommen tot 10.

20:Noem Geef op de volde uitkomst. gende manier antwoord, dus zonder te tellen!

2 Blauwe kaartjes 19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.

Erbijsommen tot 10.

Noem de uitkomst.

Erafsommen tot 10, alleen kaartjes met: -1, -2, -3

2 Blauwe kaartjes

3 Gele kaartjes

4 Paarse kaartjes erafsommen.

4 4 Paarse kaartjes erbijsommen.

4 Paarse kaartjes erafsommen.

.indd

oolsup

port

– ww

lsup w.schoo

1

© Sch

– www.schoo lsupport.nl

/16

10

int

tot 100,

– 9 = 33

erbij en

lsupport.nl

eraf antw

–3–6=

oorden

25

02

ndd 25

24

/16

16.indd

12

IT6-IT16

5

4

17:18

02.indd

1

grijs

12

07

SERIE

03

SERIE

erbijsomm

erafsom

en tot 10

10 – 9 =

tot 10

1

sommen

9

rint

z.o. antw

01

53

03

SERIE

oorden

12

10 7

erafsom

.

10

1

10 – 9 = rint

int

oorden.i

1

men tot

Rekensp Rekenspr

IT11

07 antw

IT1

splitsen

tot 100

SERIE

79 Rekensp

Rekensp rint 28/06/16 15:42

03.indd

7+2= men

1

IT11

ndd 12 03.indd

int

22:36 21/06/16 27/06/16

donkeroranje

blauw

lichtgeel

lichtgroen

lichtblauw e uren)

3

2+2= Rekenspr

22:53

le Nu met digita omgeving!

6

e en halv

2

27/06/16 17:19

24

rint

21/06

Rekensp rint

7

/ over (hel

SERIE

Rekensp

oorden.i

8

11 12 1

vijf voor

lsupport.nl

(dubbel)

14:11

NIEUW!

lsupport

IT21-IT22 tiental

– 9 = 33

lsupport

22/06

over het

© Schoo

7

12 antw

nspr

.indd

– www.schoo

83 – 50

int

10 9

/ over,

lsupport

,

Sprong

IT13

Reke

rden

twoo

06 an

tot 20

=7

rden

twoo

07 an

ntal

n 10

: tien voor

is het?

© Schoolsuppor

port.nl

nspr

Reke

3–3

13 –

er tie

Rekensprint

13.indd 12

© Sch

06IE

SER

g ov

oorde

n, analoog

© Schoo

oolsup

spron

antw eraf

12

SERIE

© Schoolsuppor

port

– ww

lsup w.schoo

port.nl

38

© Schoo

SER

Klokkijke

Hoe laat

2x3=

– www.schoo lsupport.nl

16

SERIE

07IE

=8 3+5

Tafels van 2 t/m 10 12

l

10

hoolsupport.n t – www.sc

en tot

1

© Schoolsupport – www.schoolsupport.nl

somm

• Automatisering van basisvaardigheden tot referentieniveau 1F. Voor rekenen met grote getallen, vermenigvuldigen, delen, breuken, procenten, kommagetallen, metriek stelsel, tijd en geld • Voor wie: voor leerlingen vanaf groep 7 in het basisonderwijs en leerlingen in de eerste klassen van het voortgezet onderwijs die referentieniveau 1F nog niet beheersen • Aansluiting bij de Bareka toetsen • Digibordversie voor de hele groep of verlengde instructie

– www.schoo

blauw

Rekensprint 1F

© Schoo lsupport

13

SERIE

n

nieuwe uitgave!

14/07/16 14:43

14/07/16 14:43

• Automatisering van basisvaardigheden tot 100 • Voor wie: voor groep 4 en 5 of voor leerlingen in de bovenbouw met achterstanden • Visuele en digitale koppeling met het Rekenmuurtje en de Bareka toets • Digibordversie voor de hele groep of verlengde instructie • Extra kaartensets voor het oefenen met het automatiseren van tijd oorde

lichtblauw

▼ ▼ ▼ ▼ 9 10 11 12 13 14 15 16 17

roze

8

10 11 12 13 14 15 16 17

lichtgeel

lichtblauw

lichtgroen

oranje

rood

paars

geel

blauw

Rekensprint Basis

oranje

grijs

9

donkeroranje

8

lichtblauw

7

roze

6

groen

5

paars

4

donkergeel

▼ ▼ ▼ 1 2 3

grijs

▼ ▼ ▼ ▼ 4 5 6 7

3

groen

2

paars

1

donkergeel

Rekensprint

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 17

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 1

antw

remediërend leermiddel ter bevordering van het automatiseren van de basale rekenvaardigheden.

Rekensprint Basis is uitgebreid en Rekensprint 1F is een geheel

14/07/16 14:43

rood

donkergeel

blauw

lichtgeel

lichtblauw

lichtgroen

oranje

rood

paars

geel

Rekensprint

.

0 z.o

Vrijwel dagelijks gebruiken 3000 scholen Rekensprint als

10 11 12 13 14 15 16 17

paars

9

geel

8

blauw

7

3 Gele kaartjes Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes

grijs

6

© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl

Selectie van 10 5 5 Rode kaartjes

▼ ▼ ▼ ▼ 2 3 4 5

blauw

Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30

Tel verder met 10: 100-110 ..... 200 Dag 4

Tel verder: 35, 36 ..... 46 28, 29 ..... 35 19, 20 ..... 27 48, 49 ..... 54 66, 67 ..... 72 87, 88 ..... 95

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 8

grijs

Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60

3 min Getallen tot 100: 83 = 80 en 3 41 = 40 en ...

33 = 29 = 67 = 23 = 58 = 95 = 74 = 27 = 5 min Tel terug: 44, 43 ..... 38 93, 92 ..... 86 85, 84 ..... 78 76, 75 ..... 68 64, 63 ..... 57 56, 55 ..... 47

grijs

1

Dag 4

Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60

Dag 3

donkeroranje

Rekensprint

Dag 3

Tel verder met sprongen van 4: 4-8-12 ..... 40

Getallen tot 100: 75 = 70 en 5 31 = 30 en ...

53 = 27 = 68 = 24 = 59 = 96 = 73 = 24 =

lichtblauw

4 min

Dag 2

2 min

Dag 2

roze

© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl

5 min

Dag 1

100: JeGetallen moet 10tot overhou86 Hoeveel = 80 en 6moet den. = 40 en ... er45 weg?

1732....= 14 ....

1228....= 18 ....

1569....= 16 ....

1921....= 11 ....

56 = 98 = van 20 somSelectie 79 = men tot 10 25 = 2 Blauwe kaartjes en verder: 3 Tel Gele kaartjes 68, 69 ..... 75 Sprong tiental 79, 80over ..... 84 tot45, 20,46erbijsommen ..... 53 6+8, etc.

67,7+9 68 .....

78 Antwoord 85, 86 .....op 94de volgende 58, 59manier: ..... 67 6+4+4=14 7+3+6=16 Splitskaartjes van 3, 4 Selectie van 10 5 1 Rode kaartjes Grijze kaartjes

8 10

1

tijd

Week 1

groen

3 min

Week 17

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd Dag 1kaartjes):4, 5 (zonder

© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl

Vul de volgende getallen aan tot 10: 2 ....

3 ....

4 ....

6 ....

8 ....

5 ....

9 ....

1 ....

paars

2 min

Dag 4

– www.schoo lsupport.nl

Dag 1

2 min

© Schoo lsupport

tijd

De beste basis voor dagelijks automatiseren van rekenen

17

l hoolsupport.n t – www.sc

Weekkaarten

21/06/16

22:48

53 01.indd

22/06/16

1

22:35 21/06/16

14:11 21/06/16

helpt!

De vernieuwde versies van Rekensprint Basis en Rekensprint 1F liggen voor u klaar!

Bestel de speciale IB/RT-set of de uitgebreide Schoolset. Ga voor alle informatie en voor het plaatsen van uw bestelling naar www.schoolsupport.nl/rekensprint

22:48