w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
AUGMENTED REALITY
MAAKT LEREN VISUEEL Succesfactoren van serious games
Klas maakt eigen games met Gamestad
Jaargang 34 | Nummer 07 | Maart 2017
Design & Innovation op het vernieuwde vmbo
Bezoek de vernieuwde website van PrimaOnderwijs!
nummer 5 • september 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
nummer 6 • november 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
LAKS: ‘Als een Zo bereid jij je leerling weet is voor op de digitale waarvoor hij leert, d er ive ot nummer juni 2016 • www.primaonderwij s.nl • verschijnt 6x per jaar • k ge4 •m hij oo adaptieve Centrale óm te leren!’
Eindtoets
nummer 1 • januari 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
8
Jelle Jolles over het tienerbrein
+ WIN
redenen waarom je de NOT niet mag missen
nummer 3 • april 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaa
zijn boek Ron Wierikx:
‘Het is fijn om je hersenen weer flink te laten werken’
Digiwijsheid met o.a digitale geletterdheid, ICT op school, leren programmeren in de klas, mediawijsheid & tips voor veilig online
H e b ji j h e m a l? D ig iw ij s m et D o n a ld D u ck!
Verwondering in de klas! Virtual reality, Muziekeducatie, Wetenschap & technologie, Go-Lab, Geo Future School & Maakonderwijs
Doe mee aan de Bright Ideas Challenge
GEZONDE LEERLING PRESTEERT BETER
Vervolgtraject Onderwijs2032 van start • Meer meesters in de klas Leren reanimeren door serious game • Digiwijs met Donald Duck De school als oefenplaats voor burgerschapsonder wijs
DE LERARENBEURS
Design Thinking | Overdracht leerlingdossiers GRATIS LESMATERIA AL VAN: Unicef, Curriculum kompas voor onderwijsontwikkeling Stichting KidsRights & Kerstserie Alleen op de wereld Gratis Safe & Social | Meer meester Freerk! 2016/2017 gesta Adopteer een Monument + 4 & 5 mei denkboek 2017 lesprogramma in de maak! Aanvraagronde EDG_SEP_001_Cover_v09.indd 1
MET:
24-08-16
Gratis Olympisch lespakket van NOC*NSF Samen werken aan een Gezonde School nieke zaalvoetbalcompetitie brengt scholieren in beweging
Cover_v12.indd 1
EDG_NOV_001_Cover_v04.indd 1
11-05-16
16:45
HERDENKEN, DENKEN, VRIJDENKEN, BEDENKEN EN AAN AANDENKEN DENKEN MET HET 4 & 5 MEI DENKB EDG_JAN_001_Cover_v11.indd 1
23:01
13-10-16
17:31
GRATIS LESPROGRAMMA’S
16-12-16
14:11
Herdenken 2.0 met Eren en L Sociale burgers en een be we r e l d m e t Yo un g Im p
EDG_APR_001_Cover_v03.indd 1
Actueel nieuws voor iedere onderwijsprofessional!
Inhoud, inzicht & inspiratie!
Inhoud 4 Bits & Bites
Grappige, nuttige of slimme snufjes
6 Augmented reality
Maakt leren visueel
8 D&I op vernieuwde vmbo
Het onderwijs van de 21e eeuw is hier volop aanwezig
8
10 Onderzoek naar serious games
Wat zijn de succesfactoren?
12 Game on met Gamestad
‘Schep een wereld waar het kind in wíl verblijven’
14 Levend programmeren
‘De juf als robot over het schoolplein!’
16 Kinderen en terreur op social media
Kun je hier als school iets mee?
18 Lesidee voortgezet onderwijs
Kijk je slim!
20 How to... werken met Shotcut
12
Een alternatief voor Movie Maker
22 Mindmingle’s Sander van Dorsten:
‘Programmeren is een creatieve manier om jezelf te uiten’
24 Wartime Stories
Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog aan de hand van een game, origineel filmmateriaal en historische bronnen verteld
26 Dig-I-Dee
Inspiratie voor op het het digibord
27 Sn@ppen!
Handige, educatieve apps gespot
Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.
COS twittert @cosonline
Uitgever: Erik Trimp Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Vormgeving Tom Venema Medewerkers Suzanne de Boer, Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Lieke Steijvers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl
22 Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl
Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2017 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl
Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois
Plattegrond in 4K Het Amerikaanse bedrijf Drawbotics maakt mooie 3D-plattegronden
Nog een sleuteltje
van gebouwen die ze verkopen. Als grap hebben ze van een aantal Amerikaanse series (bijvoorbeeld Mad Men) ook plattegronden
In de vorige editie heb ik het gehad over de Ubikey. Dit is een
gemaakt. Op zich niet bijzonder, maar dit is wel in 4K gedaan: een
stevig stukje hardware in de vorm van een USB-drive. Trek je
uiterst hoge resolutie van 4.000 pixels. Zoom online maar eens in
deze uit je computer, dan is die direct
op de afbeeldingen! bit.ly/3Dplattegronden.
vergrendeld. Op de website van ComputerTotaal las ik een artikel over een andere sleutel, Rohos Logon Key Free. Zelf leveren ze de
Digitaal toetsen in Windows 10
sleutel niet, maar ze hebben wel
Dankzij de blog van Maurits Knoppert ontdekte ik een mooie
een handleiding voor installatie
mogelijkheid om met Windows 10 digitaal te gaan toetsen
(bit.ly/usb-sleutel).
(office365inonderwijs.nl/digitaal-toetsen-in-windows-10). Deze techniek heeft Microsoft ‘take a test’ genoemd en hierbij kan o.a. Microsoft Forms (forms.office.com) worden gebruikt. Activeer je deze optie in Windows dan is het voor een leerling
Qwerkywriter
niet mogelijk buiten de test om te werken: het openen van een
Kwam je vroeger een kantoor binnen dan stonden die vol met type
browser of hulpprogramma als rekenmachine is geblokkeerd.
machines. Deze zijn vrijwel alleen nog maar in musea te vinden, net als
Meer informatie over ‘take a test’ is hier te vinden op technet.
telefoons met een hoorn. Toch zie je soms dat
microsoft.com/en-us/edu/windows/take-tests-in-windows-10#.
deze apparaten qua uiterlijk nu nog verkocht worden, met een volledig gemoderniseerde inhoud. Een voorbeeld is de qwerkywriter. Het is gebaseerd op een gewone typem achine,
Bouw je mini-studio
maar dan zonder papierinvoer. Als ‘papier’ kun
Als leerkracht moet je soms creatief zijn als
je namelijk er een tablet inschuiven! Omdat
je voor ICT maar een beperkt budget hebt. Zo
de qwerkywriter met Bluetooth werkt,
zie je op bit.ly/iPadstudio hoe iemand een
kun je ook draadloos typen op een pc
vierkant opbergmeubel heeft omgebouwd tot
of Mac. De ‘volgende regel-hendel’
een persoonlijke studio door deze te vullen
fungeert als de Enter-toets, maar
met akoestisch schuim van 30x30cm. Dan een iPad erin zetten en je kunt beginnen
is ook programmeerbaar. De writer werkt op batterijen die het drie maanden uithouden en kost 280 dollar.
met opnemen. Ideaal in een rumoerige klas! Apps die in het artikel
Informatie op qwerkywriter.com.
genoemd worden, zijn Tellagami en Chatterpix. Beide apps zijn ook in de Nederlandse appstore gratis te downloaden.
Nieuwe update van Windows 10 Binnenkort verschijnt er weer een update van Windows 10.
Foto’s voor in de klas
Kijkend naar de beveiliging van je computer komt Microsoft met
Natuurlijk, als je als leerkracht of leerling op zoek bent naar
de mogelijkheid om automatisch
afbeeldingen kijk je al snel op Google. Dan zie je wel eens foto’s
je computer te vergrendelen,
die je liever niet wilt laten vinden door je leerlingen. Bovendien wil je
zodra je wegloopt van je Windows
de gevonden resultaten wellicht
10-machine. Dit werkt namelijk
(laten) gebruiken voor een website
via Bluetooth op je mobiel en
of werkstuk. Een goed alternatief
heet Dynamic Lock. Wellicht
is dan photosforclass.com. De
handig voor docenten als ze
website zoekt op de site van
weglopen uit hun lokaal…
Flickr die gemarkeerd zijn als ‘globally safe for all ages’ én
4
die een creative commonCOS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
licentie hebben.
Met Krabbie Krab op School 20 nieuwe woorden per dag leren! De woordenschat van kinderen is de afgelopen decennia schrikbarend teruggelopen. Inmiddels zijn er al 2,5 miljoen mensen laaggeletterd. Eén van de manieren om dit in de toekomst terug te dringen, is de lesstof op de basisschool te laten aansluiten op de belevingswereld van kinderen.
Krabbie Krab op School wil met een digitaal programma de taalachterstand in Nederland verminderen en heeft begrijpend lezen in een vernieuwend jasje gestoken.
Krabbie Krab op School is een digitale leerlijn die begrijpend
regelmatig toegepast, maar Krabbie Krab start hier al mee vanaf
lezen stimuleert op alle niveaus, of beter gezegd ‘begrijpend
groep 4. Een leerlingvolgsysteem loopt op de achterg rond. Bij
kijken’: het programma bestaat voor 70 procent uit kijken en
structurele fouten wordt een hulpvraag neergelegd bij de leerkracht.
luisteren. De leerlijn is bijzonder geschikt voor kinderen die
Ook worden verwachtingspatronen verwerkt om de communicatie
moeite hebben met lezen en verbanden leggen. Het programma
tussen ouders, leerkracht en leerling in kaart te brengen en te
biedt 10 thema’s per jaar aan, gebaseerd op de relatie mens-natuur,
stimuleren. Uiteraard zijn die gegevens alleen beschikbaar voor de
en kan worden ingezet bij wereldoriëntatie, aardrijkskunde,
school.
geschiedenis, biologie, natuur & techniek, handarbeid en kunst, filosofie, geologie en archeologie, dichten en rijmen. Mediawijsheid
BUDGET-NEUTRAAL
en 21st-century skills worden gestimuleerd.
Krabbie Krab op School is een nieuwe manier om begrijpend lezen een impuls te geven. Wil jij Krabbie Krab op School proberen?
VAN LAAG TOT HOOG
Neem dan een proefabonnement voor drie maanden. Dit proef-
De doorlopende leerlijn Krabbie Krab op School start vanaf groep 4.
abonnement zal daarna automatisch worden omgezet in een jaar-
De leerlingen werken maximaal 60 minuten per dag op tablets.
abonnement. Dit jaarabonnement heeft betrekking op de 10 maanden
De lesduur en het aanbod is instelbaar door de leerkracht. Tablets
dat de leerlingen daadwerkelijk op school verblijven. De kosten
kunnen via Krabbie Krab op School tegen een borg worden verkregen.
inclusief BTW zijn 7 euro per kind per maand. Hierin zitten alle
Eens per maand wordt de leerling getest op kennis en inzicht.
vakken en de licentiekosten verwerkt. Ondersteuning richting de
Het hierin behaalde resultaat bepaalt het startniveau waarop de
leerkrachten is gratis. Wil jij weten hoe het programma zo goed als
leerling werkt en leert. Het begrijpend lezen wordt verpakt in
budget-neutraal kan zijn voor de school, hetgeen een belangrijk
filmmateriaal, interactieve teksten, spellen, mindmaps, boeken en
onderdeel is van werken met Krabbie Krab op School? Neem contact
luistermateriaal hetgeen resulteert in zo’n 20 nieuwe woorden per
op met het schoolbegeleidingsteam via info@krabbiekrab.nl.
dag! Op ieder niveau wordt de woordenschat gestimuleerd. Al het lesmateriaal is zodanig aangepast qua vormgeving/uitvoering
Meteen inschrijven voor volgend schooljaar? Meld je aan voor het
dat risicoleerlingen, NT-2 leerlingen en zij met dyslexie hier optimaal
proefabonnement op www.krabbiekrab.nl en kijk of jouw leerlingen
gebruik van kunnen maken. Visuele stress wordt hierdoor aanzienlijk
klaar zijn voor Krabbie Krab op School. Maak een belafspraak via
verminderd. Er is een extra niveau toegevoegd voor hoogbegaafden.
06-51708929 of mail naar info@krabbiekrab.nl
Door mindmappen leren leerlingen snel de belangrijkste woorden uit teksten te onthouden. In het voortgezet onderwijs wordt dit al
www.krabbiekrab.nl
Visueel leren door augmented reality ‘Denk aan een vulkaan die uitbarst, aardplaten die naar elkaar toe bewegen, een vissersdorp dat uitgroeit tot stad’ We hebben op de middelbare school geleerd over hoogtegordels. Op een berg wordt het steeds kouder en daarom zijn er verschillende zones met loofbomen, naaldbomen, alpenweiden, rotsen en sneeuw. Maar toen je op latere leeftijd met de auto door de Franse bergen reed, stond je er vast niet bij stil dat de veranderende omgeving met temperatuur en hoogteverschillen te maken had. Wanneer je die les in 3D had gehad, zou je het nooit meer zijn vergeten. Althans, dat is de bedoeling van augmented reality in het onderwijs. Door Malini Witlox foto’s Saffloer Mohaupt
AVRGE, ontwikkelaar van augmented- en virtual realityapplicaties en uitgever Thieme Meulenhoff ontwikkelden de app waarbij augmented reality kan worden ingezet in het onderwijs. Voor de pilot is gebruikgemaakt van de Geo, het aardrijkskundeboek voor de onderbouw van vmbo en havo/vwo. Mitchell de Mol, oprichter van AVRGE: ‘Aardrijkskunde leent zich goed voor AR, omdat je een proces kunt laten zien van zaken die in de loop der tijd veranderen. Denk aan een vulkaan die uitbarst, aardplaten die naar elkaar toe bewegen, een vissersdorp dat door handel uitgroeit tot een stad.’
SAMEN VERNIEUWEN De eerste scholen die mochten proeven aan de app waren havo 1 op de Amersfoortse Berg en vwo 1 op Guido de Brès, eveneens in Amersfoort en het vmbo 1 op De Goudse Waarden
in Gouda. Leerlingen scannen met hun mobieltje het lesmateriaal dat daardoor tot leven komt. In het voorbeeld van de hoogtegordels worden de verschillende elementen van een bos en berg weergegeven. In een tijdsbalk zien de leerlingen fietser Luuk. Terwijl ze hun vinger over de tijdsbalk bewegen, fietst Luuk over de berg, daarbij informatie gevend over de verschillende hoogtegordels en landschappen. ‘Kinderen zijn visueel ingesteld’, zegt De Mol die samen met Dieter Vlaminck, product ontwikkelaar bij Thieme Meulenhoff, onderzoekt wat mogelijkheden van AR zijn in het klaslokaal. Vlaminck: ‘Er kan veel in het onderwijs. Denk aan gepersonaliseerd leren, adaptief leren, virtual reality... Wij denken dat augmented reality bijdraagt aan het onderwijs van de toekomst. Een pilot is ontzettend waardevol om te kunnen zien hoe leerlingen en leerkrachten het materiaal werkelijk gebruiken in de klas. Op die manier kunnen we samen het leren vernieuwen.’
6
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
ONTDEKKEND LEREN
hadden snel door hoe de app werkte. Ik denk dat de lesstof
In het geval van deze app hoeven de schoolboeken niet
zo beter blijft hangen. Het boeit hen meer, dus ze pikken het
te worden aangepast. De ontwikkelaars gebruiken vaste
sneller op.’ Hij heeft wel een paar kanttekeningen. ‘Kinderen
focuspunten uit de Geo. De applicatie weet waar het de
zijn beelddenkers. Bij visueel lesmateriaal zie je soms dat
3D-modellen moet positioneren, zodat het net
leerlingen daarna moeite hebben om op
lijkt alsof deze uit het boek komen. Er is dus
papier uit te leggen wat ze geleerd hebben.
geen aparte licentie nodig. Met de Android-app
Doordat de klas zo actief was, zorgde het
scan je via de camera de bladzijde. Door
wel voor een beetje onrust. Je moet het
de telefoon steeds in een andere hoek te
dus wel op het juiste moment inplannen of
houden of om het boek heen te lopen, komen
als huiswerk meegeven.’ Ondanks deze
steeds andere focuspunten in beeld en kunnen
kanttekening zou de aardrijkskundedocent
de leerlingen de fietser volgen terwijl hij de
er graag mee werken. ‘Het kan op allerlei
berg op fietst. ‘We zagen bij de pilot kinderen
processen van toepassing zijn. Je kunt er
op tafel staan om het boek te scannen’, zegt
de moesson in India mee verklaren of de
De Mol. ‘Ze waren supergemotiveerd! De app
stuwingsneerslag op een berg.’ Als het aan
is een enorme stimulans voor ontdekkend leren.’ Ondanks het
Thieme Meulenhoff en AVRGE ligt, blijft het niet bij aardrijks-
enthousiasme van de leerlingen willen de makers niet dat de
kunde alleen. Vlaminck: ‘Een biologiedocent kan het gebruiken
app tot onrust leidt in de klas. Vlaminck: ‘Je moet de app niet
voor informatie over celdeling. Of denk aan de werking van een
als een vervanging van de les zien, maar als nabehandeling,
kloppend hart. De mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos!’ <<
aan het einde van een hoofdstuk bijvoorbeeld.’ De Mol: ‘We zorgen er ook voor dat het niet té afleidend is. Zo wilden we als aankleding eerst koeien op de berg zetten maar de leerlingen zijn dan meer met de koe dan met de lesstof bezig.’ De app is nog vol in ontwikkeling. De Mol: ‘Denk aan de toevoeging van vragen over de lesstof. Pas als je de vraag goed hebt, kun je verder naar het volgende onderwerp. We overwegen ook om de leerlingen muntjes te laten scoren als ze het goed doen, om zo een beloningsfactor toe te voegen.’
BEELDDENKERS Eén van de leraren die werkte met de nieuwe app is Sanne Pit, docent aardrijkskunde op de Amersfoortse Berg. ‘De leerlingen
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
7
ICT op het vernieuwde vmbo van het Elzendaal College in Boxmeer
‘Met de drone schieten we binnenkort beelden voor de culturele avond’ Wie later een vliegtuig moet onderhouden of containers moet verschepen, heeft vrij specifieke ICT-kennis en -vaardigheden nodig. Zodra de leerling zijn beroepsgerichte leerweg heeft gekozen, bezit de jongere als het goed is een basisniveau digitale scholing. Voor het theoretische niveau van het vmbo gaat de vlieger net iets anders op: leerlingen die de theoretische leerweg bewandelen, volgen algemene vakken die wat betreft ICT over het algemeen verkennend van aard zijn. In mindere mate komt ICT om de hoek kijken in vakoverstijgende projecten op school. Voor het Elzendaal College in Boxmeer is dat niet genoeg: zij bieden daarom Design & Innovation (D&I) aan als vak. Door Erik Ouwerkerk
‘Het gaat om het ontwikkelen van zefstandigheid om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden’
8
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
‘In de 21e eeuw gaat het niet meer om trucjes maar om vaardigheden en ontwikkeling van zelfstandigheid om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden‘, zegt leerkracht NASK en Design & Innovation Rob Perree. Het gaat hem niet om een perfecte beheersing van Ev3, de Lego-robot of fusion, al is het maar omdat technologie constant verandert. Waar het hem om gaat is dat de leerlingen inzien dat ze het kunnen toepassen en daarom willen ontdekken. Tijdens het blokuur D&I oefenen Youri en Remy op een groot veld voor de school met een drone. De leerkracht geeft aanwijzingen: ‘Probeer het nu eens zonder gps en stuur met de wind, Youri.’ De leerlingen stellen vragen maar zodra Perree weer het schoolgebouw inloopt, gaat het tweetal stilletjes verder. Verantwoordelijkheid voor de leerlingen en de leerkracht als coach… het onderwijs van de 21e eeuw is hier volop aanwezig. ‘Met de drone schieten we binnenkort beelden voor de culturele avond op school. Buiten hebben we de ruimte om te oefenen maar we willen ook inzoomen. Daarom gaan we later naar het gymlokaal en als alles goed gaat, kunnen we binnenkort oefenen in de aula.’ In het klaslokaal licht Perree toe: ‘Wat ze nu maken, zien straks honderden ouders en scholieren. Zo werken we onder andere voor een culturele avond, voor een band, een transportbedrijf, etc. Zo krijgt het pas echt betekenis.’
SAMEN Willemijn werkt met haar groepje aan de promotie voor het vak Design & Innovation binnen en buiten de school in opdracht van de schoolleiding. Ze is zelf foto‘s aan het selecteren voor het maken van een poster, terwijl de jongens met bewegend beeld in de weer zijn. Het groepswerk vergt veel afstemming en daarom leren alle tieners scrummen. Scrummen helpt de leerlingen het werkproces te stroomlijnen: de taken, de data en de doelstellingen zijn duidelijk aangegeven en aan de hand van een puntensysteem geven ze aan hoe zwaar elk onderdeel is. Perree volgt de vlog van betrokken leerlingen waarin ze het actuele werkproces toelichten. Ryan, die samen met Remy het karretje inspecteert waar ze een videocamera op kunnen zetten voor de shots vanaf de trapleuning, kickt niet alleen op techniek maar vindt ook juist die samenwerking prachtig: ‘Samen met vrienden een project beginnen en eindigen, dat
formulier ook elkaar voor hun eindcijfer. Subjectief en moeilijk
is het leuke.’ Dat hij nu met zijn vrienden samenwerkt, is
uitvoerbaar? ‘Nee‘, zegt Perree, ‘het is nog nooit fout gegaan!’
overigens toeval. ‘Iedereen vinkte voordat we deze periode
Naast beoordelen helpen de leerlingen elkaar ook. Willemijn,
begonnen op een formulier aan wat zijn kwaliteiten waren.
die twee jaar geleden voor Design & Innovation koos omdat
Anoniem. Op basis daarvan kozen de vier leiders van de
‘je geen boeken gebruikt’, vertelt over het videomontage
projectgroepen hun teamgenoten.’
programma Premiere Pro. ‘Ik vond het een moeilijk programma, maar mijn klasgenoten hielpen me erbij. Toen ik het programma
PROCES
later nodig had voor maatschappijleer om een vlog te maken,
Vrienden of niet, er moet gewerkt worden en dat werkproces
ging het me opeens makkelijk af.’ Willemijn, Youri en Remy zijn
wordt beoordeeld. Perree: ‘Als iemand al geweldig kan
bijna klaar voor hun examens. De nieuwe lichting leerlingen
Photoshoppen maar in de les niet verderkomt, krijgt hij of zij
krijgt het vak D&I ondertussen al vanaf het eerste schooljaar
misschien wel een lager cijfer dan iemand die minder kan maar
en dat is te merken. Perree: ‘Of ik naar hen veeleisender ben?
die wel vooruitgang heeft geboekt. Maar’, licht hij toe, ‘als je
Nee, ik vraag wel meer van hun eigenaarschap, geheel in lijn
iets goed kunt, vind je het ook leuk om er beter in te worden.’
met de 21th century skills. En dan worden de resultaten
De leerlingen beoordelen aan de hand van een evaluatie
vanzelf beter.’ <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
9
Op zoek naar de succesfactoren van serious games
Audiovisuele kwaliteit, personages en een samenhangende verhaallijn Andreas Alexiou promoveerde onlangs aan de Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit op de relatie tussen opkomende technologieën en leerprocessen. De Griekse onderzoeker richtte zich tijdens zijn onderzoek met name op het leer- en adaptatievermogen in bedrijven, maar ook voor het onderwijsveld is het onderzoek interessant: hij signaleert namelijk de succesfactoren van serious gaming, want waar moet een goede educatieve game nou eigenlijk aan voldoen? Door Erik Ouwerkerk
Alexiou wil allereerst verduidelijken: ‘Een spel
KWALITEIT
kan competitie-elementen hebben die zorgen
Uiteraard moet de digitale wereld ook verleidelijk
voor druk op de speler of rivaliteit tussen
zijn: het moet de speler immers overhalen in de
spelers. In een virtuele wereld zónder competitie
virtuele realiteit te stappen en daar te laten
komen echter weer 21e eeuwse vaardigheden
verblijven. Helaas zijn veel serious games volgens
zoals samenwerken naarboven. Het is aan de
Alexiou nog erg droog: een kaal vormgegeven
school om dat in de gaten te houden en keuzes
verzameling van feiten, gebeurtenissen en
te maken.’ Nu dat uit de weg is, vervolgt hij: ‘Er
opdrachten waardoor de speler het liefst weer
valt nog veel te winnen als het gaat om serious
snel iets anders wil doen. ‘Hoe houd je de speler
games en virtuele werelden. De verwachtingen
vast? Met kwaliteit. En veel mensen denken dat
zijn hoog en de eerste onderzoeksresultaten zijn
kwaliteit duur is. Maar dat is niet per se waar.
hoopgevend maar veel onderzoekers leiden het
10
Het moet er mooi uitzien maar dat hoeft niet
leerproces voornamelijk af uit testscores. Daar zit de valkuil,
meteen miljoenen te kosten. Het hoeft geen Call of Duty-
want die vertellen lang niet altijd het hele verhaal. De meest
achtige beeldkwaliteit te hebben; zo scherp en realistisch
effectieve spellen leren de gebruiker niet alleen maar meetbare
mogelijk. Spellen met een retrofeel zijn weer helemaal in
feiten en vaardigheden, ze zorgen voor een veel bredere ervaring
opkomst, games die de sfeer van de begintijd van de
die resulteert in een veranderde attitude of werkwijze, in een
computerspellen ademen.’ Ook educatieve uitgeverijen en
andere visie. Maar hoe meet je zo’n ervaring die niet of moeilijk
game-ontwikkelaars hebben daarom een kans de aandacht van
is om te zetten in cijfers, tabellen en testscores? Je moet
de leerling te trekken vindt Alexiou: ‘Daar moet je aandacht
verder kijken dan dat.’ De wetenschapper gaat in zijn onder-
aan besteden maar je hebt er geen 25 man personeel en een
zoek daarom uit van het subjectief ervaren leerproces. ‘Wordt
groot budget voor nodig: een kunstenaar die dat gevoel van
het spel of de virtuele wereld door de speler als leerzaam
toen kan oproepen, is cruciaal, en veel goedkoper.’ Naast de
ervaren, hebben ze het gevoel dat ze in control zijn? Dat is,
audiovisuele vereisten zijn het verhaal en de personages van
wanneer de educatieve kwaliteiten aanwezig zijn, een bruikbaar
groot belang. ‘Het verhaal moet samenhangend zijn, ofwel
uitgangspunt want dan wil de speler het langer en vaker spelen,
geen vertaling van het lesboek met hoofstukken en paragrafen
wat weer zorgt voor een beter leerresultaat. Met name
die lukraak een digitale achtergrond krijgen. Het gaat om een
bij zaken zoals mentaliteitsverandering is een langdurige
heel andere structuur, een wereld die de leerling wil verkennen
betrokkenheid bij het onderwerp essentieel.’
en waarin hij zich goed voelt, met organische en begrijpelijke
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
overgangen. De hoofdrolspelers moeten bovendien aanspreken.
anders: de doelgroep. Die is heel anders dan die van pakweg
Een avatar zonder verdere diepgang werkt niet. Net zoals
een autoracespel. Gevarieerder. Ontwikkelaars moeten bij het
je in een boek of een film wordt meegesleept door een
ontwikkelen van een educatief spel rekening houden met een
p ersonage met meerdere lagen, één met wie je je kunt
klas van leerlingen met uiteenlopende interesses en persoonlijk
identificeren, zo moet dat ook met een computerweergave
heden. Of een game wel of niet aanslaat, is namelijk niet alleen
gebeuren. Dan krijg je de emotionele betrokkenheid die zo
afhankelijk van de game-ervaring, zo is gebleken. Van een
belangrijk is, zoals bij sociale bewustwording in het verkeer
aantal factoren is bekend dat het bijdraagt aan de gebruiker
of milieubewustzijn.’
betrokkenheid, maar er zijn nog een hoop mogelijk cruciale aspecten die verder uitgezocht moeten worden. Denk dan aan
UITEENLOPENDE PERSOONLIJKHEDEN
vragen als: is de speler extravert of introvert? Met wie en wat
Alexiou heeft de effectiviteit van games jarenlang diepgaand
identificeert hij of zij zich dan, heeft de avatar een sterke
onderzocht, maar blijft voorzichtig. ‘Het narratief, de personages,
persoonlijkheid of is hij bang aangelegd? Is het decor van het
de audiovisuele kwaliteit, dat moet allemaal goed zijn om de
spel vol prikkels of juist rustig, enz.? Elke speler reageert daar
de gebruikerbetrokkenheid en het ervaren leerproces ten
anders op, het fijne weten we er nog niet van, daar is verder
goede te komen. Game-ontwikkelaars van serious games
onderzoek voor nodig, maar het is in ieder geval wel belangrijk
moeten daar rekening mee houden, maar er speelt nog iets
dat de gebruiker het spel zelf naar zijn hand kan zetten.’ <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
11
Zelf games maken met Gamestad ‘Schep een wereld waar het kind in wíl verblijven’ ‘Wist je dat de Nederlandse teams uit de eredivisie nu allemaal een gamer in dienst hebben die hun club vertegenwoordigt met FIFA? De beste FIFA-gamer van Nederland, Koen Weijland, speelt voor Ajax.’ Tijden veranderen, wil Raoul van Heese van het Arnhemse gamersnetwerk Gamestad maar zeggen. Ook hij is van mening dat het onderwijs daar aansluiting bij moet vinden. ‘Schep een wereld waar het kind ook echt in wil verblijven, daar leer je het beste.’ Door Erik Ouwerkerk Op de vorige pagina’s van deze COS zegt onderzoeker Andreas
dan een belwinkel. ‘Het is een andere wereld voor hen, ook
Alexiou dat één van de voorwaarden van een succesvolle
één vol techniek. Dat is de realiteit en daar moet je wat mee.’
serious game is dat de de belevingswereld van de leerling
En dus brengt Gamestad die voor jongeren bekende wereld,
wordt aangesproken. En dat is precies wat gamernetwerk
de digitale wereld, die van spel, creativiteit, innovatie en
Gamestad wil bereiken met hun workshops. Raoul van Heese:
samenwerking - en daarmee dus een heleboel 21e eeuwse
‘Het onderwijs zou meer moeten inspelen op de beleving van
vaardigheden - naar scholen.
jongeren. Als je bijvoorbeeld aan de slag gaat met rekenen,
12
kun je werken met abstracte sommen, maar je kunt ook een
BUITEN DE LIJNTJES
praktijkvoorbeeld geven van bijvoorbeeld een belwinkel. Daar
In deze eeuw zal een statische werkomgeving steeds meer
komen jongeren regelmatig, het houdt hen bezig: hoeveel kost
plaatsmaken voor een dynamische workflow die bepaald wordt
een telefoon, wat betaal ik uiteindelijk per minuut of MB, waar
door de netwerken waarin iemand zich begeeft. Gamestad is
ligt het break-even punt, enz.?’ De wereld is natuurlijk groter
daar een goed voorbeeld van, vindt Ruben Kwaaitaal, oprichter
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
van Gamestad: ‘Ik wilde 2,5 jaar geleden een plek waar
tijd hebben ze een mooie achtergrond voor hun game ontworpen,
gamers elkaar ook in het echt konden ontmoeten, dat is toch
waarin de basiselementen van het klassieke Mario-spel aan
het mooist. Het ledenaantal groeide naar 500 en bestaat uit
wezig zijn met een personage dat op blokken kan springen,
gamers en game-ontwikkelaars, ieder met een eigen expertise,
soms helaas in de afgrond valt en grijpt naar bonuspunten. Ze
van programmeren tot vormgeving en geluid. Educatie van de
luisteren naar een van de gamecoaches, Michiel Nijhof: ‘Bij
nieuwe generatie vinden we prachtig! Als een school belt omdat
wie bewegen de pijlen in het scherm mee met het spel? Hoe
ze met ons willen samenwerken, heb ik met Gamestad zo een
kun je dat oplossen? We gaan naar lay-out, dan selecteren we
paar goed opgeleide gamecoaches klaarstaan.’ ‘Het mooie is’,
de pijl en dan moeten we er een behaviour aan toevoegen.
vervolgt Van Heese, ‘dat je ziet dat kinderen van nature op en
Welke zal dat zijn? We hebben eigenlijk een anker nodig, zou je
buiten de lijntjes kleuren. Een koelkast kan bijvoorbeeld ook
kunnen zeggen...’ Een snelle jongen begrijpt de hint: ‘anchor!’
een gezondheidscoach zijn, waarom niet, denkt de nieuwe
‘Zo zijn de lessen stap-voor-stap opgebouwd’, licht Kwaaitaal
generatie. Nu gaat het inderdaad die kant op, maar het begon
toe. ‘Vier gamecoaches lopen bovendien rond om de leerlingen
ermee dat ooit iemand het lef heeft gehad de functie van
bij te staan in het leerproces dat ze doorlopen.’ Leerling
de koelkast helemaal op zijn kop te zetten.’ Van Heese, die
Delano kijkt naar zijn decor met lava en een draak. ‘Dat vond
overigens ook sportinstructeur is, geeft aan dat de meeste
ik wel vet. Ik game thuis ook veel.’ Is het eigenlijk moeilijk?
leerlingen tijdens de workshops vooral geïnteresseerd zijn in de
Klasgenoot Caitlin vindt van niet: ‘Als je goed oplet, is het
vormgeving, maar dat de samenleving dringend behoefte heeft
makkelijk. Maar je moet niets missen, dan wordt het erg
aan bèta’s die aan de programmatuur kunnen sleutelen. Ruben
lastig.’ De brugklasser vindt het een prima les. ‘Lekker
Kwaaitaal beaamt dat: ‘Het een kan niet zonder het ander! Er
ontspannen op woensdagmiddag!’ Van Heese: ‘Een leerling
was een groep pubermeiden op een school die vooral feeling
zei tegen zijn leraar toen hij de x- en de y-as in de klas
had voor de lay-out, maar uiteindelijk gingen ze toch ook aan
behandelde: ‘Oh, de x- en y-as? Dat ken ik al, dat heb ik al
de slag met de techniek, omdat ze het zonde vonden als die
geleerd bij de lessen van games maken.’ De interesse van
vormgeving anders niet tot zijn recht zou komen in het spel.’
de leraar was gewekt en samen met de leerlingen van de workshop maakt hij nu rekenopgaven via games die naadloos
GAMECOACHES
aansluiten bij de reguliere lesmethode.’ <<
Leerlingen van de eerste en tweede klas van het Montessori College hebben er inmiddels drie lessen op zitten. In die korte
Kijk voor meer informatie op gamestad.co
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
13
EVALUATIE
Levend programmeren Mobiele telefoons, computers, YouTube, Netflix, WhatsApp, Facebook… het is niet meer weg te denken in deze tijd. Zelfs veel speelgoed is programmeerbaar, zoals Lego. Wanneer kinderen al vroeg in hun leven leren programmeren, begrijpen ze de digitale wereld veel beter. Afgezien van de praktische redenen om te leren programmeren, is het creëren van een spel of animatie ook nog eens echt leuk. Er zijn vele apps en sites te vinden om kinderen te leren programmeren, maar het kan ook anders, zoals Levendprogrammeren.nl. Door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf
Groep 5 t/m 8, brugklassen VO
Dit spel wordt gespeeld met twee teams. In elk team zit één
Prijs:
Gratis
robot. De rest is een programmeur. Deze programmeurs moeten
Website:
levenprogrammeren.nl
de robot gaan besturen. Het team dat de robot het eerste aan
Doelgroep:
de andere kant van het veld krijgt, op het vertrekpunt van de andere robot, heeft gewonnen. Elke robot start het spel met Levendprogrammeren.nl is een initiatief van Ruud Gerven, Anika
drie levenspunten. Wanneer alle levenspunten op zijn, is de
Embrechts en Paul de Groot. Zij delen materiaal waarvan zij
robot kapot en kan het spel niet meer afmaken. Het andere
vinden dat de rest van de wereld daar ook iets aan heeft. Het
team heeft dan gewonnen. Het speelbord is belangrijk in dit
drietal wilde gemakkelijk materiaal maken waarmee iedereen
spel. Er worden tips gegeven (in de gratis te downloaden
kinderen kan leren programmeren. Het hoeft namelijk helemaal
handleiding) hoe je dit spelbord, het liefst levensgroot, op het
niet moeilijk te zijn om te leren programmeren. Ze bedachten een
schoolplein kunt tekenen. Dit spelbord is een doolhof met
spel waarbij kinderen zélf een robot worden en stap voor stap
muurtjes en lopende banden.
leren programmeren. Door dit spel worden de basisvaardigheden van het programmeren geleerd: het logisch denkvermogen en
PROGRAMMEERFASE
spelen met code. Om dit spel te kunnen spelen worden er via de
Het spel bestaat uit twee fases; de programmeerfase en de
site gratis downloads aangeboden. Een basisset programmeer-
uitvoerfase. Er wordt als eerste gestart met de programmeer-
kaartjes met daarop instructies zoals 1 stap vooruit, 2 stappen
fase. In deze fase moeten de programmeurs vijf actiekaarten
vooruit, bochtje naar links, enz. en een docentenhandleiding.
pakken. Deze kaartjes zijn te downloaden via de site en bevatten
Levend Programmeren Handleiding voor spelleiders http://www.levendprogrammeren.nl
1 Draai om (Halve draai)
Doe 1 stap naar achteren
opdrachten als maak een u-bocht, draai naar links, draai naar rechts, enz. Uit deze vijf kaarten kiezen de programmeurs de actiekaarten, waarmee ze hun robot zo snel mogelijk naar het eindpunt kunnen sturen. De kaarten die de programmeurs gebruiken, leggen ze op volgorde voor zich neer en de twee kaarten die niet gebruikt worden, gaan weer terug in de stapel. Als beide teams klaar zijn, begint de volgende fase in het spel. Tijdens deze fase moeten de programmeurs de robots opdrachten geven. Deze opdrachten moeten door de robots precies worden uitgevoerd. Er mag niet worden afgeweken van de opdracht. Het kan zijn dat de robot van team A, de robot van team B tegenkomt op de route. De robot van het andere team moet dan vooruit worden geschoven. Komt de robot op een vakje met een muur, dan mag de robot niet verder en moet stoppen.
LOPENDE BANDEN EN HAMERS Er zijn ook nog lopende banden en hamers in het spel. Wanneer de robots de opdrachten hebben uitgevoerd, gaan de lopende banden bewegen. Wanneer een robot op een lopende band staat, mag hij/zij één vakje bewegen. Wel in de richting waarin de pijl van de lopende band wijst. Dit kan dus ook betekenen dat de robot één vakje terug wordt gezet. En dan zijn er nog de hamers. Wanneer een robot op een vakje met een hamer staat, dan verliest het een levenspunt. Als alle acties zijn voltooid, worden de kaarten weer teruggelegd in de kaartenset en worden er weer vijf nieuwe kaarten getrokken. Net zolang tot er een robot als eerste het eindpunt heeft bereikt. In het spel zitten ook nog kanskaarten. Hierop staan vraagtekens. Op het spelbord staan vakjes met vraagtekens. Als een robot op zo’n vakje terechtkomt, moet het een kanskaart
CONCLUSIE
trekken. Op deze kaart staat een opdracht die de robot moet
Dit is echt een aanrader! Het materiaal ziet er verzorgd uit. Er
uitvoeren. Het kan zijn dat de kanskaart ervoor zorgt dat de
is goed over nagedacht en de handleiding is duidelijk geschreven.
robot een stuk verder op het speelbord komt, maar ook kan
Er is zorg en aandacht aan besteed en dat is goed te zien. Het
het zijn dat de kaart de robot juist niet verder helpt. Dit is de
speelbord maken is het enige lastige in dit verhaal. Je hebt
basis van het spel. In de handleiding staan tips om het spel met
ruimte nodig en goed weer. Met stoepkrijt kom je een heel
andere spelregels
eind, maar die lopende banden en hamers zijn het meest
te spelen. Er is een
moeilijke in dit verhaal. Het zou mooi zijn om met stickers
optie om met meer
permanente speelborden te kunnen maken die je dan alleen
dan twee robots te
maar hoeft neer te leggen, maar dan wordt het weer wat
spelen of voor
kostbaarder en verdwijnt het gratis aspect van deze site.
back-up robots te
Helaas denk ik wel dat het maken van een speelbord voor veel
zorgen. Het spel
leerkrachten een reden kan zijn om het materiaal toch niet te
heeft vele variaties
gebruiken. Mijn leerlingen vinden het een fantastisch spel en
waardoor het lang
willen het elke dag wel spelen. Ze zijn er erg enthousiast over
leuk en motiverend
en na een paar keer, kunnen ze het nu ook geheel zelfstandig
kan werken.
spelen. Ze tekenen hun eigen speelborden en bedenken er zelfs hun eigen nieuwe regels bij. En natuurlijk is het helemaal geweldig als kinderen hun juf mogen programmeren. De leerlingen leren er veel van en het leuke is dat ze leren programmeren zonder dat ze een computer hebben gebruikt. Het is leuk om te doen en als leerkracht heb ik geleerd dat je programmeren ook op een simpele manier toegankelijk kan maken voor kinderen. Ga het gewoon eens proberen! Het levert in ieder geval veel plezier op. <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017 15 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl
Kinderen en terreur op social media Het is onmogelijk om kinderen af te schermen van gruwelijk nieuws over oorlogen en aanslagen. Via social media gaat nieuws razendsnel de wereld over, soms ook compleet ongefilterd of zelfs gefabriceerd. Het delen van meningen, ideeën en gevoelens op social media is daarbij de normaalste zaak van de wereld, ook onder kinderen en tieners. Moet je hier als school iets mee? Wat dan? En in welke vorm? Auteur Lieke Steijvers
Remco Pijpers is adviseur bij Kennisnet en expert op het
per klas en zelfs per leerling. Als groep drie niets zegt na
gebied van mediawijsheid. Hij vindt dat het onderwijs er niet
bijvoorbeeld een aanslag in Nice, dan is het onverstandig om
aan ontkomt om aandacht te besteden aan nieuws maar
er zelf over te beginnen. Het maakt kinderen alleen maar bang.’
voorzichtigheid is wel geboden. ‘De kans is heel groot dat jongeren de ellende in de wereld vooral meekrijgen via social
RUST BEWAREN
media. Het nieuws heeft invloed op hen en zorgt soms voor angst,
Volgens Pijpers moeten scholen zich ervan bewust zijn dat de
maar scholen moeten niet koste wat kost het gesprek over
actualiteit leerlingen kan beïnvloeden en dat het bespreken
schokkend nieuws aangaan. De aanpak verschilt per school,
ervan een gevoelig punt kan zijn, ook bij ouders. ‘Bewaar als school en als leerkracht vooral de rust, dat is de belangrijkste tip die ik kan geven. Ga niet mee met een hype, maar informeer
WAT SNAPPEN LEERLINGEN VAN TERREURBEELDEN
leerlingen over de stand van zaken. Als leerkracht moet je je ook bewust zijn van je eigen emotionele huishouding. Haal je je
4-6 jaar
schouders op over een gebeurtenis of lig je er juist wakker
Deze kinderen kunnen feit en fictie niet onderscheiden.
van? Ligt een bepaalde gebeurtenis gevoelig bij jezelf, wees
Krijgen ze op internet beelden te zien, scherm ze dan zo
dan voorzichtig met gesprekken over dit onderwerp.’ Ook
veel mogelijk af en stel ze gerust. Jonge leerlingen gaan
belangrijk volgens Pijpers is samen met collega’s een strategie
meestal snel over tot de orde van de dag. Laat het nieuws
bespreken. ‘Zijn we terughoudend wat betreft het nieuws of
rusten als kinderen er zelf niet over beginnen.
gaan we er juist diep op in? Wat doe je als discussies uit de hand lopen? Het is voor leerkrachten en ouders prettig als hier
Vanaf 7 jaar
heldere afspraken over bestaan.’
Leerlingen kunnen al een goed onderscheid maken tussen wat echt is en wat niet. Dit is een goede leeftijd om over
KRITISCH KIJKEN
het nieuws te praten. Het is wel belangrijk om te relativeren
De leerkracht kan een belangrijke, positieve invloed hebben,
en gerust te stellen. En wees voorzichtig: zet in de klas
vindt Pijpers. Via sociale media, websites en televisie doen
niet zomaar het nieuws op en wees kritisch op YouTube-
leerlingen soms ideeën op die niet kloppen. Ooggetuigen
filmpjes.
verslagen, geruchten, feiten en fictie gaan door elkaar heen. Beelden die echt lijken, kunnen dat weleens niet zijn. De
9-12 jaar
leerkracht kan relativeren en zaken in perspectief zetten.
Met deze leerlingen kun je een goed gesprek voeren over
‘Na de aanslag in Brussel gingen op internet beelden rond
terreur en beelden op social media. Geef ze duiding,
van aanslagen in Rusland, waarbij de foto’s gemaakt bij de
nuanceer het nieuws en leer ze kritisch denken. Het bekijken
aanslag in België werden gepost. Het is belangrijk dat leerlingen
van filmpjes kan al snel omslaan in stoerheid. Waak hiervoor
leren om kritisch te kijken. Leer leerlingen onderzoeken of
en geef ze context.
het waar is wat ze hebben gelezen of gezien op social media. Neem bijvoorbeeld een Twitterbericht en vraag of het waar
Bron: Kennisnet
16
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
is.’ Een leerkracht kan ook met leerlingen praten over hoe je
‘Gebruik social media ook vooral om de lichtpuntjes te benoemen, laat zien hoe mensen elkaar helpen’
nieuws op social media filtert. Bij schokkend nieuws regent
vluchtelingen? ‘Gebruik social media ook vooral om de licht-
het alerts. Wil je die echt allemaal ontvangen? Vraag ook
puntjes te benoemen’, besluit Pijpers. ‘Laat zien hoe mensen
door aan leerlingen hoe ze reageren op de berichten. Hoe
elkaar helpen, hoe ze weigeren zich te laten regeren door
laten ze hun gevoelens zien? Spreken ze hun afschuw uit,
angst. Een stille tocht, een bloemenzee, hulpdiensten die
delen ze hun medeleven met de slachtoffers? Laten ze hun
heldendaden verrichten, ook dat komt allemaal voorbij.
boosheid de vrije loop? Wat is de beste manier om via
Sommige scholen organiseren zelf een (online) actie om
internet je gevoelens te tonen? Lucht dat op of ontstaat er
hulp te bieden. Op die manier geeft social media juist de
juist onenigheid, bijvoorbeeld als er discussies ontstaan over
broodnodige steun.’ <<
HANDIGE INFORMATIE • De brochures Dialoog in de klas over terreur op social media en Kinderen en terreur op social media van Mijn Kind Online en Mediawijzer.net geven leerkrachten praktische handvatten voor het omgaan met terreur in de klas. • Kennisnet biedt een gratis online workshop over kritisch kijken naar beelden. Met veel voorbeelden voor in de klas. kennisnet.nl/artikel/deze-online-workshop-helpt-je-op-weg-met-mediawijsheid • Nieuws in de klas geeft een lessuggestie voor het praten over schokkende nieuwsfoto’s en een handleiding voor leerkrachten in het primair en voortgezet onderwijs om met nieuws om te gaan. nieuwsindeklas.nl/lesmateriaal/lessuggestie/allemaal-meningen
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
17
LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS
Kijk je slim! De tijd van videobanden en dvd’s ligt achter ons nu we eigenlijk overal en altijd online video’s en filmpjes kunnen bekijken. Er is een hoop onzin online te vinden, maar er zijn ook genoeg sites waar je zelfs voor educatieve doeleinden filmpjes kunt vinden. In dit lesidee onderzoeken we waar je onderwijsfilmpjes kunt vinden of zelf kunt kunt uploaden. Door Henk Botter
SCHOOLTV
YOUTUBE-KANALEN
Sinds januari is de site van Schooltv (schooltv.nl) vernieuwd.
In 2005 werd YouTube (youtube.com) opgericht en in 2006
Bovenin het scherm kun je meteen een zoekopdracht geven.
werd het eigendom van Google. Dat betekent dat wanneer je
Als je als zoekopdracht daar bijvoorbeeld ‘aarde’ intypt,
inlogt, je dat met je Google-account doet. Dat account heb je
krijg je 3.884 video’s als zoekresultaat, typ je er ‘Nederland’
ook nodig om je eigen filmpjes te uploaden. De site heeft te
achter dan worden er zelfs 4.924 video’s gevonden.
veel mogelijkheden en instellingen om hier te bespreken.
Gelukkig zie je bij de resultaten niet alleen de geselecteerde
Eigenlijk is het handig om ingelogd te gaan zoeken. Als
video’s die standaard op relevantie worden gerangschikt,
je dan namelijk zoekt naar uitzendingen van bijvoorbeeld
maar ook hoe je de resultaten kunt filteren. Dat kan per
Het Klokhuis, kun je je abonneren op Het Klokhuis-kanaal
leeftijdscategorie, op lengte, per vak, op soort, op pro-
(youtube.com/user/hetklokhuis/videos). Zo zijn er ook kanalen
gramma en op trefwoord. Door slim gebruik te maken van
van Schooltv, Clipphanger en NTR. Ook de Khan Academy heeft
deze filters kun je het aantal hits aardig terugbrengen. Het
er een eigen kanaal: youtube.com/user/khanacademy. Veel
is ook slim om op de menuknop (de bekende drie horizon-
vloggers (mensen die een videodagboek op internet zetten)
tale streepjes) te klikken. Daar vind je de categorieën
hebben eigen kanalen op YouTube. Zo heeft Enzo Knol op zijn
Programma’s, Basisonderwijs, Voortgezet onderwijs en Mijn
kanaal bijna 3.000 (!) video’s gezet en heeft hij bijna anderhalf
Schooltv. Door bij het laatste onderdeel in te loggen (eerst
miljoen abonnees op zijn kanaal (youtube.com/user/EnzoKnol).
een profiel aanmaken) kun je eigen afspeellijsten maken
Als je bent ingelogd, kun je ook je eigen afspeellijsten samen-
en je favoriete video’s ook op andere apparaten bekijken.
stellen per vak en/of onderwerp.
Om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen bij Schooltv kun je je aanmelden op de nieuwsbrieven
ANDERE VIDEOSITES
schooltv.nl/nieuwsbrieven.
Eigenlijk is Dailymotion (dailymotion.com) ouder dan YouTube, maar dit van oorsprong Franse videokanaal is minder bekend
18
TELEBLIK
en minder in gebruik. Als je er zoekt op afleveringen van Het
Via teleblik.nl heb je toegang tot meer dan meer dan 90.000
Klokhuis, vind je er zo’n 180 van, maar er is geen officieel Het
video’s en radioprogramma’s uit de archieven van het
Klokhuis-kanaal. Wel word je direct op de homepage al over
Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Voorwaarde is wel
laden met allerlei reclames. Als je een site voor video’s wilt
dat je inlogt met je schoolaccount en dat je school is geregi
gebruiken met minder reclame en een strakke uitstraling, komt
streerd, maar in principe is de toegang gratis voor leerkrachten
Vimeo in zicht (vimeo.com). Bij Vimeo kun je ook inloggen en
en leerlingen van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en
zelfs betaalde abonnementen afsluiten waardoor je tot wel 5 TB
het mbo. Ook hier kun je zoekresultaten op relevantie of
aan filmmateriaal kunt uploaden. Dit is vooral voor bedrijven
uitzenddatum laten sorteren. Dat laatste is belangrijk: er zijn
interessant die bijvoorbeeld hun promotiefilm online willen
namelijk programma’s uit het begin van de jaren ‘90 te vinden.
plaatsen. Als je bent ingelogd, is er ook de mogelijkheid om
Via je inlog heb je ook toegang tot Mijn media. Daar kun je zien
On demand en tegen betaling films te bekijken. Zo is er een
welke uitzendingen je al eerder gezien hebt. Ook zijn er mogelijk
categorie van Oscar-genomineerde films beschikbaar waarin je
heden om je fragmenten te snijden uit programma’s en om
films kunt huren of kopen. De aangeboden video’s hebben
eigen montages te maken.
vaak een wat professionelere uitstraling dan die op YouTube.
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
NIEUWS
van de NPO uit. Niet erg, maar er is ook een alternatief:
Op de computer en op tablet en smartphones gebruiken veel
uitzendinggemist.net. Daar kun je van de publieke en
mensen de site of de app van de NOS (nos.nl). Op de site kun
commerciële zenders veel programma’s in één overzicht vinden.
je de meest recente NOS Journaals en Sportjournaals terug-
Houd er rekening mee dat de programma’s van de commerciële zenders als Veronica en SBS6 reclames aanbieden.
zien. Daarnaast kun je in het zoekvenster een zoekopdracht geven. Typ je daar ‘Amsterdam’ in, dan vind je niet alleen artikelen (bijna
Lesidee
Vergelijkbaar is programmagemist.nl en bvn.tv/ uitzendinggemist. De laatste site richt zich
Maak een eigen vooral op Nederlanders in het buitenland. Amsterdam een rol speelt. Dat zijn vlog met en/of over de hele klas of er ruim 800. Ook hier kun je weer VOOR HET ONDERWIJS school. Verdeel eventueel de taken. sorteren op relevantie en op tijd. Op leraar24.nl zijn video’s en dossiers Welke leerlingen willen in beeld, wie Op rtlnieuws.nl vind je onder Video voor de onderwijspraktijk te vinden. regisseren het en wie gaan monteren? recente nieuwsvideo’s. Er is een Er zijn twee belangrijke menu-onderKijk ook in de How to... op de volgende zoekknop op de site, maar als je delen: Kennis en Kunde. Onder beide pagina hoe je zelf filmpjes maakt met daar ‘Amsterdam’ intypt, krijg je onderdelen zijn veel filmpjes te Shotcut. Post het filmpje op de schoolwel veel hits (meer dan 50.000), vinden die gericht zijn op het leraarwebsite als leuke promotie voor de maar je kunt niet sorteren op soort, schap. De Engelstalige site van TED school of zelfs op YouTube! relevantie of tijdstip. De site en de (de afkorting staat voor: Technology, Enzo Knol, eat your app van Nu.nl biedt ook nieuwsvideo’s Entertainment, Design) biedt veel video heart out! aan. Dat zijn uiteraard video’s over zaken materiaal aan: ted.com/watch/ted-ed. In 15.000), maar ook video’s waarin
die recent in het nieuws kwamen, maar Nu laat ook zelf animaties ontwikkelen. Houd er rekening mee
filmpjes van maximaal 18 minuten worden min of meer wetenschappelijke zaken op een toegankelijke
dat je vaak eerst reclames te zien krijgt. Daarnaast kun je niet
manier toegelicht. Erg populair en zeer bruikbaar in de boven-
echt makkelijk oudere video’s terugvinden. Verschillende kranten
bouw van het vo zijn de video’s van de Zweed Hans Rosling
bieden ook video’s aan. Op telegraaf.nl vind je onder TV in
over bevolking en armoede. Je kunt er een Nederlandse
diverse categorieën nieuwsfilmpjes. Zo kun je ook internationaal
ondertiteling bij instellen en zo deze zeer boeiende ‘talks’
op diverse krantensites filmmateriaal vinden. Bijvoorbeeld op
gebruiken in de les. Kijk eens naar bit.ly/1mkeHse. Je
de site van de New York Times (nytimes.com) onder Video.
kunt deze video ook in MP4-formaat opslaan. Ook geschikt voor het onderwijs in de bovenbouw van het vo zijn de video’s
UITZENDING GEMIST
op sciencephoto.com. Voor de zaakvakken als biologie,
Veel mensen zullen nog uitzendingemist.nl intypen als ze een
geschiedenis en aardrijkskunde zijn hier fraaie, Engelstalige
tv-programma willen terugzien, je komt dan echter op de site
films te bekijken. <<
Download dit lesidee ook via
www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties
voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.
In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl
How to... werken met Shotcut als opvolger van Windows Movie Maker Sinds 10 januari 2017 is het niet meer mogelijk om Windows Movie Maker te installeren onder Windows 10. Microsoft heeft de ondersteuning voor dit filmbewerkingsprogramma beëindigd. In deze How to… onderzoeken we een alternatief voor Movie Maker: Shotcut Door Henk Botter
Volgens shotcutapp.com is Shotcut ‘a free, open source, cross-
aan de tijdlijn toegevoegd. We zien in de tijdlijn dat dit het video-
platform video editor’. We klikken op Download om het programma
spoor V1 is. In dit spoor is ook de opgenomen audio zichtbaar
te installeren. Er blijken 64- en 32-bitversies te zijn voor Windows
gemaakt als een lijngrafiek. Bovenin het menu klikken we op
en versies voor macOS en Linux. We kiezen voor de Windows-
Filters. In het bijbehorende menu klikken we op de plus om te zien
versie. Het bestand van 183 MB wordt gedownload en na het
welke filters beschikbaar zijn. We willen het gekozen filmpje laten
beatwoorden van enkele vragen geïnstalleerd. Het programma
in- en uitfaden. We zoeken in de filteropties daarvoor Infaden Video
heeft ruim 900 MB nodig van de harde schijf en installeert zich in
op en verhogen de tijd van één seconde naar twee seconden. Ook
korte tijd op een nieuwe en snelle pc. Als we via het startmenu
zetten we een vinkje voor de optie dat we de ondoorzichtigheid
van Windows het programma openen is dat meteen een
willen laten aanpassen in plaats van vervagen met zwart. Op
Nederlandstalige versie en zien we een zwarte omgeving met in
dezelfde wijze voegen we ook uitfadenvideo toe. Voor we verder-
witte letters bekende menu-onderdelen als Open Bestand en
gaan, slaan we dit bewerkte filmpje op als een project. Zodra het
Opslaan. We openen een video die tijdens een schaatstocht in
project de extensie MLT ((MLT XML) krijgt, typen we een bestands-
januari is opgenomen.
naam in en bewaren het. Om de bewerkingsmogelijk-
TOEVOEGEN
heden te inventariseren
We openen ons
lopen we de diverse
tweede filmpje van
menu-opties langs, maar
onze schaatstocht
we kijken eerst even op de
en voegen dat met
site van Shotcut. Daar
de inmiddels
staan enkele filmpjes klaar
bekende plusknop
met titels als Getting
toe aan de tijdlijn.
started, Multitrack timeline basics en Cross-fades and transitions.
Ook hier passen we
Deze bekijken we eerst en proberen de mogelijkheden toe te
de infaden- en
passen op onze eigen filmpjes.
uitfadenopties weer toe. Dat is ook zichtbaar aan de filmpjes in de tijdlijn aan de
20
AAN DE SLAG
diagonale lijnen aan het begin en het einde van de filmpjes. We
We gaan oefenen met enkele filmpjes van onze schaatstocht op
slaan het project weer op. Zoals gezegd hebben we ook een
de Oostvaardersplassen. Daarnaast hebben we een schermafdruk
schermafdruk gemaakt van de tocht zoals die door Endomondo is
van deze tocht uit de app Endomondo met de afstand en de tocht
vastgelegd. We openen dit JPEG-bestand en voegen die met de
uitgezet op een kaart. Het geheel willen we ook voorzien van
plusknop toe aan de tijdlijn. Deze afbeelding wordt achter het
audio, daarvoor hebben we een mp3-bestand klaargezet. We
tweede filmpje toegevoegd, maar door enig schuif- en sleepwerk
openen Shotcut en klikken op Open Bestand. Het filmpje wordt
kunnen we de afbeelding naar voren halen. We kunnen de tijd dat
meteen afgespeeld bovenin het scherm. Onderin zien we een nog
de afbeelding zichtbaar in beeld komt, aanpassen door de drie
lege tijdlijn, maar er zijn diverse knoppen beschikbaar als een
delen van de tijdlijn iets uit elkaar te slepen. De tussenruimte
instellingenknop, een knop om te knippen, te kopiëren, te plakken
tussen de afbeelding en het eerste filmpje kunnen we nu opvullen
en knoppen om een bestand toe te voegen en te verwijderen.
door de rechterkant van de afbeelding (met de muis op de rode
Daarnaast zijn er knoppen om een eenmaal ingevoegd bestand te
lijn) iets naar rechts te slepen. Ons filmpje moet dus starten met
bewerken. We klikken op de plus (+), ons gekozen filmpje wordt
de afbeelding van de route. Daar willen we ook een tekst aan toe
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl
voegen. We klikken daarom in de tijdlijn op de afbeelding en zien dat deze afbeelding weer zichtbaar wordt bovenin het scherm. Links ernaast komen de filters weer beschikbaar en via de plusknop kiezen we voor Tekst. Het is nu mogelijk om een korte tekst in te typen. Dat kan in verschillende lettertypes, kleuren en posities. We kiezen hier voor rode, vette letters in Verdana en plaatsen de tekst middenonder. Met Opslaan bewaren we het project weer. Op het scherm ziet de afbeelding er nog niet uit zoals we willen. Bij de
Net als bij de filmpjes willen we ook het
filters kiezen we daarom voor Grootte en Positie en manoeuvreren
audiobestand laten uitfaden aan het eind
het geheel zo dat het er beter uit komt te zien.
van het tweede filmpje. We zorgen er dus weer voor dat het audiospoor geselecteerd
EXPORT
is en klikken bij de filters op de plusknop.
Om te zien hoe het
Vervolgens zoeken we Uitfaden audio op en
geheel als filmpje
stellen daar twee seconden voor in. Als je
eruit komt te zien,
altijd audio wilt uitfaden in twee seconden
klikken we boven
tijd, kun je dit achter Duur via de opslaan-
bij de menu-opties
knop klikken. Dit werkt ook bij de knoppen
op Export. Onder
voor het in- en uitfaden van video. We
Stock zien we nu
bewaren weer ons project. Vervolgens kiezen
een lange lijst met
we weer voor Export File en slaan het bestand
keuzemogelijk
met dezelfde naam op als het MP4-bestand. Via de verkenner
heden, bijvoor-
kunnen we het filmpje bekijken op onze pc. <<
beeld DVD, MPEG4, WAV, WMV en YouTube. Ook is het mogelijk om stills als JPEG of BMP op te slaan. We kiezen in dit geval voor MPEG-4. Er zijn verschillende instellingen beschikbaar, maar experimenteren daar nog niet mee. We klikken op de knop Export File en typen de bestandsnaam in voor de extensie MP4 en klikken op Opslaan. We zien nu rechtsboven in ons scherm het percentage dat opgeslagen is van het bestand. Het is belangrijk om het programma dus niet eerder af te sluiten voordat dit proces is voltooid. In ons geval is het bestand binnen een minuut opgeslagen.
AUDIO Tijdens het opnemen van de schaatstochten op video met de smartphone is er ook windgeruis opgenomen. Om het geheel wat sfeervoller te maken en om dat windgeruis minder storend te laten zijn, willen we audio aan ons project toevoegen. Onder tijdlijn vinden we de instellingenknop, de drie horizontale lijntjes. De eerste optie daar is: Audiospoor toevoegen. We klikken daarop en zien dat onder ons videospoor V1 er nu ook een audiospoor A1 is toegevoegd. We klikken op dat spoor en openen via Bestand het al gereedstaande MP3-bestand. Met de plusknop van de tijdlijn
TIPS
voegen we nu het audiobestand toe aan het audiospoor. Het lijkt
• Zorg voor een computer met veel werkgeheugen en sla zeer regelmatig
nu alsof ons videospoor leeg is, maar als je de tijdlijn wat verder uitzoomt, blijkt dat het audiobestand veel langer is dan onze beide videobestanden. We slaan weer eerst ons project op en gaan er dan voor zorgen dat het audiobestand net zo lang wordt als de filmpjes. We zorgen ervoor dat het audiospoor nog geselecteerd is,
de filmpjes op. • Op YouTube zijn veel instructiefilmpjes/tutorials (Engelstalig) te vinden over Shotcut. • Op shotcutapp.com staan ook tutorials. Daarnaast is er een FAQ-lijst en een forum.
vervolgens slepen we de witte, verticale lijn naar het eind van het videospoor. In de menubalk van de tijdlijn klikken we nu op Splits
ALTERNATIEVEN
aan Afspeelknop. Het audiobestand wordt nu in twee delen geknipt.
Er zijn naast Shotcut andere programma’s beschikbaar. Hieronder staan
Met de rechtermuisknop op het tweede deel kunnen we nu voor
ze min of meer gerangschikt op moeilijkheidsgraad en mogelijkheden.
Verwijder kiezen. Het overgebleven audiodeel is nu net iets langer
• VSDC Free Video Editor: videosoftdev.com/free-video-editor
dan de filmpjes. Als we iets meer inzoomen, is dat goed te zien.
• Avidemux: avidemux.nl.softonic.com • VideoPad Video Editor: videopad-video-editor.nl.softonic.com • Lightworks: lwks.com
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
21
Mindmingle’s Sander van Dorsten: ‘Programmeren is een creatieve manier om jezelf te uiten. Als leerlingen dit doorkrijgen, ligt er een wereld voor ze open’ De leerlingen van groep 7 van de R. de Jager school in Woerden turen in groepjes van twee naar een beeldscherm waar een aantal vossen en konijnen vrolijk rondrent. Ze praten zachtjes over de opdracht die ze hebben gekregen: ‘Probeer een stabiel ecosysteem te creëren, zonder dat een soort uitsterft.’ De vossen en konijnen zijn geprogrammeerd naar vaste regels, bijvoorbeeld: bij iedere stap die een vos zet, krijgt hij +1 honger, een konijn kan iedere stap +1 gras eten. Of als een vos op een konijn komt, dan krijgt hij -3 honger en wordt er een nieuwe vos geboren. Niet te veel bewegende vossen dus, maar ook niet te veel etende konijnen, kom daar maar eens uit! Door Lieke Steijvers Patronen herkennen, fouten opsporen, algoritmes toepassen,
aantal politici, ondernemers en onderwijskundigen deelt de
als-dan-principes snappen: programmeren is de ‘nieuwe taal
mening dat leerlingen 21e eeuwse vaardigheden nodig hebben
van het denken’. Dat zegt Sander van Dorsten, mede-oprichter
om succesvol te zijn. Termen als computational thinking en
van Mindmingle, een jong bedrijf dat programmeercursussen
programmeren duiken steeds vaker op in adviesrapporten voor
verzorgt voor leerkrachten en leerlingen in het basisonderwijs.
het onderwijs. En dan gaat het niet alleen om het leren beheer-
‘Digitale geletterdheid is de taal van de toekomst. Ik ben ervan
sen van computers en techniek, maar over vaardigheden als
overtuigd dat kinderen deze bagage nodig hebben om straks
informatie structureren, logisch redeneren en ruimtelijk inzicht.
goed mee te kunnen in de maatschappij.’ Ook een groeiend
KRITISCH EN REFLECTEREND Wat leren kinderen van programmeerlessen? Volgens Sander
OPEN WORKSHOP
vraagt programmeren om een compleet nieuwe manier van
Op 27 maart 2017 organiseert Mindmingle een ‘open workshop’ voor
denken. ‘Leerlingen leren grote problemen opdelen in kleine
leerkrachten die geïnspireerd willen worden in het geven van programmeer-
stapjes, zodat een computer die kan oplossen. Omdat een
onderwijs. Leerkrachten gaan aan de slag met Scratch en Arduino en leren
leerling de oplossing voor een probleem systematisch moet
zowel programmeren als het toepassen van programmeren in de klas.
beschrijven om het programma te laten werken, ontwikkelen ze
mindmingle.nl
een kritisch en reflecterend beeld over het eigen denken én de
22
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
denkstappen die een ander maakt.’ Door zelf te program-
TIPS VAN MINDMINGLE
meren, ontwikkelen leerlingen ook een nieuwe relatie met
Veel leerkrachten vinden programmeren en computational thinking
technologie en media, denkt Sander. ‘Omdat ze technologie
ingewikkelde onderwerpen en weten niet goed hoe ze ermee aan de
zelf moeten inzetten bij het maken van de programmeer
slag kunnen in klas. Leuke tips van Mindmingle!
opdrachten, krijgen leerlingen meer inzicht in technologische systemen. Ze krijgen een rol van actieve en kritische producent, in plaats van passieve consument. Dat is een nuttige eigenschap, want computers spelen altijd en overal een rol in het moderne leven.’
• Hello Ruby van de Finse auteur Linda Liukas is een avontuurlijk sprookje over programmeren, technologie en computers. Geschikt voor kinderen van de onderbouw. • Bee Bot is het schattige robotje in de vorm van een bij. Kinderen geven de bij opdrachten om van punt A naar B te komen, bijvoorbeeld twee
PLUSKLAS Scholen hebben vaak weinig kennis en expertise in huis om leerlingen digitale geletterdheid bij te brengen. ‘Programmeer
stappen vooruit en dan weer een stap terug. Bee Bot is geschikt voor de onder- en middenbouw. • Scratch is volgens Sander een echte aanrader voor leerling en leerkracht.
onderwijs wordt bijvoorbeeld nog veel te weinig aangeboden op
In het Nederlands, met uitleg en leskaarten. Ook beschikbaar als Scratch
scholen’, vindt Sander. ‘Je komt het zo nu en dan tegen in de
jr. (5-7 jaar) voor de iPad. Voor Scratch is er een gratis online cursus voor
plusklas of als naschoolse activiteit, maar het maakt geen
docenten en leerlingen ontwikkeld aan de TU Delft. Deze is te vinden
onderdeel uit van het reguliere lesprogramma.’ Volgens Sander vormt programmeeronderwijs juist een uitstekende combinatie met bijvoorbeeld de zaakvakken op school. ‘Stel, een leerkracht
op tinyurl.com/TUdelft-scratch-cursus. • Netlogo is een programmeertaal waarin complexere systemen te modelleren zijn. Vereist wel al enige programmeerkennis en is in het Engels.
heeft het tijdens de biologieles over de verspreiding van virussen. In een aansluitende programmeerles kunnen leerlingen bijvoorbeeld een wereldkaart maken met de verspreiding van
UNPLUGGED
de ziektes daarop. Vervolgens gaan ze spelen met variabelen.
Een goede begeleiding en feedback is bij programmeren cruciaal,
Griep bijvoorbeeld verspreidt zich snel, maar is meestal niet
aldus Sander. ‘Programmeren kan in het begin best moeilijk
dodelijk. Een ziekte als HIV is juist moeilijk overdraagbaar,
zijn voor kinderen. Wij beginnen daarom een cursus altijd
maar kan wel dodelijk zijn. Leerlingen leren op die manier
‘unplugged’, met analytische denkoefeningen. Een goede
alles over virussen, maar ook over modellen.’
oefening is bijvoorbeeld om leerlingen elkaar opdrachten te laten geven. De ander moet een opdracht heel precies uitvoeren, maar daarvoor is een heldere instructie ook nood zakelijk.’ Volgens Sander vinden de meeste kinderen – zowel jongens als meisjes – programmeren fantastisch. ‘Het geeft een kick als het lukt om de computer iets te laten doen wat jij hebt bedacht.’ Het is ook interessant om te zien hoe jongens en meisjes verschillen in hun werkwijze. ‘Vaak proberen jongens veel sneller iets uit, meisjes zijn voorzichtiger en willen het meteen goed doen.’ In de cursus van Mindmingle werken leerlingen altijd in tweetallen samen, het liefst een jongen en een meisje. Ze zijn samen verantwoordelijk voor het eindproduct, delen samen hun vragen en successen en geven elkaar feedback. ‘Programmeren is net als schrijven of tekenen een creatieve manier om jezelf te uiten. Als leerlingen dit doorkrijgen, ligt er een wereld voor ze open.’ <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
23
Wartime Stories In Wartime Stories worden drie verhalen uit de Tweede Wereldoorlog aan de hand van een game, origineel filmmateriaal en historische bronnen verteld. In het lesmateriaal voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs krijgen de leerlingen informatie, moeten ze vragen beantwoorden, de game spelen en een eindopdracht maken. Besproken door Henk Botter, docent Mens & Maatschappij op het vmbo
Vakgebied(en)
Geschiedenis/Mens & Maatschappij
Doelgroep
onderbouw vo
Prijs
6 euro per leerling
Website
www.uitgeverij-deviant.nl – www.wartimestories.nl
De game Wartime Stories bestaat uit drie levels. In elk level onderzoeken leerlingen een waargebeurd verhaal over iemand die de oorlog heeft meegemaakt. Leerlingen krijgen de opdracht om een verhaal samen te stellen over deze periode. Door vragen goed te beantwoorden en nieuwe bronnen te vinden, komen leerlingen verder in het spel. De game begint
een belangrijke rol in de Tweede Wereldoorlog heeft gespeeld.
met het verhaal van Gezina van der Molen en heeft als thema:
Het spel kan na inlog op Studiemeter worden gestart, maar is
Welke gevaren liepen verzetsmensen? Het tweede level gaat
ook (nog) rechtstreeks te benaderen via wartimestories.nl. Via
over Paul Metz, een Nederlandse NSB’er. Leerlingen gaan zijn
deze site kun je dus exact hetzelfde spel spelen dat Uitgeverij
verhaal onderzoeken. Het laatste level gaat over Nederlands-
Deviant na hun inlog via Studiemeter aanbiedt, maar je hebt
Indië. De Britse oorlogsjournalist Harold Guard wordt gevolgd,
dan niet de beschikking over het lesmateriaal.
hij deed verslag van de Japanse invasie in Nederlands-Indië. Deviant gebruikt de website studiemeter.nl om docenten en
HET LESMATERIAAL
leerlingen die hun methodes gebruiken, te laten inloggen. Bij
In totaal zijn er zeven beveiligde pdf-bestanden die Deviant per
elk level van de game is een lespakket voor de vmbo- en voor
niveau aanbiedt. Wij bekijken het vmbo-materiaal van Lespakket 1.
havo/vwo-leerlingen ontwikkeld. Elk lespakket bestaat uit drie
Op de voorkant zien we een deel van het verwoeste Rotterdam
lessen met de volgende indeling:
met een stukje van een krantenkop: ‘Nederland in oorlog met…’ Er is vervolgens een korte inleiding en een inhouds
Deel 1
Les 1 De bezettingstijd
opgave. De eerste opdracht van Les 1 gaat over Hitler. Er is
Het verzet
Les 2 Gezina van der Molen
een stukje tekst over hem en zijn boek Mein Kampf, je ziet
in Nederland
Les 3 Jodenvervolging
Hitler in uniform en het boek is getekend. Twee begrippen zijn
Deel 2
Les 1 De Sovjet-Unie
rood gemarkeerd in de tekst: nazi’s en dictatuur. Deze begrippen
De oorlog aan
Les 2 Paul Metz
worden in de tekst uitgelegd, maar er is geen begrippenlijst
het oostfront
Les 3 De ondergang van nazi-Duitsland
achterin waarin ze nog een keer terugkomen. Opdracht 2 gaat
Deel 3
Les 1 De oorlog in Azië
over de bezetting van Nederland. In de tekst wordt het begin
De Tweede
Les 2 Harold Guard
van de Tweede Wereldoorlog uitgelegd en een tijdbalk toont
Wereldoorlog in Azië Les 3 De Japanse bezetting
de zes dagen van mei 1940. In de tekst staat dat de inval heel onverwacht kwam voor Nederland, dat is ten dele waar.
24
De pdf-bestanden van deze drie delen zijn na een inlog op
Nederland was neutraal, maar het leger was wel gemobiliseerd
Studiemeter te downloaden. Van elk deel is een leerlingversie
en men wist dat er een grote dreiging was. Opdracht 3 gaat
en een docentenversie met antwoorden. Er is geen docenten-
over het verzet en dan vooral over de illegale pers. In een apart
handleiding, wel is er een pdf-bestand voor de leerlingen
kader wordt de rol van Gezina van der Molen geschetst, zij
waarin de eindopdracht wordt beschreven. In de eindopdracht
komt terug in de game. In opdracht 3 zien we de voorkanten
gaan de leerlingen zelf iets produceren over een persoon die
afgedrukt van Trouw en Vrij Nederland, helaas zo klein dat
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
alleen de koppen net te lezen zijn. Ook wordt een poster gebruikt waarin de Duitsers bekendmaken welke represailles er tegen verzetsmensen konden worden ondernomen. De laatste vraag bij deze poster doet een beroep op het inzicht van de leerlingen: ‘Waarom denk je dat de Duitsers deze poster hebben opgehangen?’
BRONNEN VERZAMELEN Bij de les over Gezina van der Molen moeten de leerlingen nu eerst het eerste level van Wartime Stories gaan spelen en vervolgens drie opdrachten maken. We zien dat het scherm in drieën is verdeeld. We klikken op play en bekijken het filmpje van 1:35 minuten. In vogelvlucht gaan we via de inval in Polen
een onderdeel hebt gebruikt, wordt het op het scherm met een
en de bezetting van Europa naar de gevolgen van de oorlog en
vinkje getoond, bij andere onderdelen staat bijvoorbeeld een
het herdenken erna. De laatste boodschap is dat veel verhalen
tekstballon, een play-knop of een oogje. Onderdelen die nog
nog altijd worden verteld, maar dat er ook verhalen vergeten
niet gebruikt kunnen worden, laten een slotje zien: je moet dus
worden. We klikken op Doorgaan voor uitleg over het spel.
eerst andere onderdelen hebben bekeken om deze te ontsluiten.
De speler is een journalist die voor zijn verhaal bronnen moet
Uiteindelijk wordt het duivelse dilemma opgelost: Gezina en
verzamelen op verschillende locaties. Op sommige locaties kun
haar medewerkers gaan door met het drukken van Trouw en
je een archieffoto vrijspelen, die interessante bronnen voor het
23 medewerkers vinden de dood in kamp Vught.
verhaal bevat. We klikken op het scherm en een volgend filmpje over de bezetting van Nederland start. Het gaat al snel over
Aan het einde van level 1 kun je kiezen voor stoppen of door-
het verzet en de illegale pers. In 1944 dreigen de Duitsers 24
gaan naar het volgende level. We stoppen en gaan terug naar
gearresteerde medewerkers van Trouw te doden als het blad
het lesmateriaal. De leerlingen beantwoorden drie opdrachten,
niet wordt opgeheven. Dan komt nadrukkelijk de tekst in beeld
ze kunnen daarbij gebruikmaken van de krant die ze tijdens het
waar het in de game om draait: gaan Gezina van der Molen
spel hebben samengesteld. Daar wordt echter niet naar verwezen.
en haar medewerkers door met Trouw of geven ze toe aan de
Les 3 gaat over de Jodenvervolging. Hier komt Gezina ook weer
Duitsers? Vervolgens komt Frits van Exter, hoofdredacteur
ter sprake, zij hielp Joodse kinderen in de oorlog. De laatste
van Vrij Nederland in beeld, gemonteerd in een Amsterdamse
opdracht gaat over de holocaust. Indringende beelden worden
straat. Met enkele klikken leidt hij je naar het NIOD waar meer
hier vermeden, maar een cirkelgrafiek over het lot van de
informatie over Gezina is te vinden. Door met de muis naar
140.000 Nederlandse Joden is duidelijk genoeg…
beneden te scrollen, loop of fiets je langs de Amsterdamse gracht totdat je in het archief van het NIOD komt. Een mede-
CONCLUSIE
werker geeft je drie keuzemogelijkheden als je op hem klikt.
Het lesmateriaal voor het vmbo ziet er degelijk en toegankelijk
Uiteraard kiezen we voor de informatie over mevrouw Van der
uit. De teksten zijn goed te begrijpen en de opdrachten zijn op
Molen. We kijken nu verder in het archief waar nu vier foto’s
het juiste niveau. Wel zijn het allemaal open vragen en hadden
zijn toegevoegd: drie mannen en een vrouw. Als je op een foto
er meer inzichtelijke en toepassingsvragen gesteld kunnen
klikt, krijg je extra teksten te lezen en één foto kun je meenemen.
worden. De pdf-bestanden zou je op de computer kunnen
We klikken op de foto van Gezina en lezen de info. Via de
invullen, maar het is logischer om ze te printen. De game ziet
medewerker geven we aan dat we meer willen weten over
er professioneel en creatief uit. De leerling legt een route af in
Gezina. Hij geeft aan dat we het huis waar ze woonde in de
een Streetview-achtige omgeving en gebruikt allerlei bronnen
oorlog kunnen gaan bezoeken. We nemen de foto ervan mee
om een krantenartikel samen te stellen. Er is een veelheid aan
en ook een schema van de Duitse inlichtingendienst. We
bronnen gebruikt: er zijn interviews met getuigen, korte filmpjes,
klikken op een filmpje en zien de opdracht: ‘Wie was Gezina,
originele documenten en veel verschillende locaties die bezocht
hoe is ze in het verzet beland en waar bestaat dat verzet uit?’
worden. Door de juiste antwoorden te kiezen, kan een leerling
Door allerlei onderdelen op het scherm aan te klikken, de
in een lesuur een level spelen. Omdat een leerling eerst alle
juiste meerkeuzevragen te beantwoorden, door te lezen en te
bronnen moet verzamelen voordat hij verder kan, wordt de
verzamelen vul je gaandeweg een bladzijde in je krant. Je
leerling ook gedwongen om die bronnen echt te bestuderen.
schrijft als het ware je artikel door het spel te spelen. Als je
Gaandeweg het spel wordt het krantenartikel geschreven. Je kunt niet altijd goed zien welk deel daarin nieuw is en je kunt je afvragen of een vmbo-leerling die teksten steeds gaat lezen of liever zo snel mogelijk verder speelt. Wartime Stories is ondanks die puntjes een mooie aanvulling op het vele les materiaal dat al beschikbaar is over de Tweede Wereldoorlog, vooral omdat het een aantal minder bekende onderdelen belicht en omdat de stof door het spelen van een game door leerlingen goed wordt opgepakt. << COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
25
Dig-I-Dee
door @keiionderwijs
Mijnscheikunde.nl Voor de lessen scheikunde vind je op mijnscheikunde.nl veel inspiratie, leuke weetjes, oefenmateriaal, uitlegvideo’s en meer. Via een ordening op onderwerp kun je zoeken naar datgene wat jouw lessen kan ondersteunen. De website is een initiatief van Stichting C3 en is opgericht om het vak te promoten. Er zijn ook voor thuis proefjes opgenomen, voorzien van instructies en informatie. Er is materiaal voor vmbo, havo en vwo te vinden. Ook zijn er links toegevoegd naar andere sites waarop bruikbare materialen zijn te vinden. Leerlingen kunnen via deze site ook makkelijk thuis de lesstof oefenen of instructies nog eens zien. Natuurlijk kun je de instructiefilmpjes ook tijdens je les gebruiken. Via een apart gedeelte van de site kun je in contact komen met andere scheikundedocenten om ideeën uit te wisselen.
Meneer van Empel Er zijn steeds meer leraren met een eigen website en/of YouTube-kanaal. Zo ook geschiedenisdocent Meneer van Empel. Via korte filmpjes bespreekt hij verschillende inhouden van zijn vak voor havo- en vwo-leerlingen. Per filmpje behandelt hij een kenmerkend aspect. Hij legt dit uit in vlotte taal, gecombineerd met animaties, plaatjes en grappige onderbrekingen, die de doelgroep zeker zullen aanspreken. De video’s duren acht tot tien minuten. Bij het bespreken van de onderwerpen ondersteunt hij het verhaal regelmatig door een tijdbalk of een plaatje zodat het meer tot leven komt. De combinatie van geluid en beeld kan leerlingen helpen om de aangeboden stof beter te begrijpen en onthouden. Op zijn website meneervanempel.nl vind je verwijzingen naar andere bruikbare sites en geeft hij antwoord en toelichting op actuele vragen en onderwerpen. Zo beschrijft hij de geschiedenis van het vuurwerk en Sesamstraat. Een verfrissende, andere manier om leerlingen enthousiast te maken voor het vak geschiedenis. Je vindt er ook oefentoetsen en materialen die handig in te zetten zijn bij de voorbereiding op het eindexamen havo of vwo. Alle video’s heeft Meneer van Empel vormgegeven op een eigentijdse, grappige manier. Er zijn steeds terugkerende items zoals de regenboogtijdlijn. youtube.com/channel/UCZ19BPv6GoQ0lJrOPtn2n9A
Leerplan in beeld Leerplan in beeld van SLO geeft een overzicht van doorlopende leerlijnen van het primair onderwijs tot en met de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en biedt informatie over de inhoudelijke aansluiting tussen verschillende onderwijslagen. Voor de onderbouw van vmbo en havo/vwo toont de website leerlijnen, kerndoelen en tussendoelen, basis- en keuzestof. Voor de bovenbouw vmbo en havo/vwo gaat het om leerlijnen en eindtermen, onderdelen van het schoolexamen en centraal examen. Per afdeling kun je vakken en leergebieden aanklikken, waarna de inhouden ervan weergegeven worden in de vorm van doorlopende leerlijnen van primair onderwijs naar de betreffende vo-afdeling, aangevuld met tussendoelen en een omschrijving van de kennisbasis. Zowel voor onder- als bovenbouw is er een beschrijving van de samenhang tussen vakken. Deze site kan houvast geven aan leraren die bezig zijn om gepersonaliseerd leren meer vorm te geven en de koppeling tussen vakken makkelijker te maken. Het geeft een inzicht in inhouden, kerndoelen, tussendoelen en eindtermen. Je zou het kunnen beschrijven als een soort landkaart waarop alles te vinden is, maar je moet natuurlijk wel voor ogen hebben wat je wilt weten en zoekt. In elk geval geeft de site inzicht in de wettelijke kaders en verplichtingen. leerplaninbeeld.slo.nl
26
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 – 2017
Sn@ppen! Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs
Sort by Nature Step by Step ontwikkelt apps die bijzonder geschikt zijn voor jonge kinderen en het ontwikkelen van taal- en denkvaardigheden. Sort by Nature is mooi vormgegeven en laat leerlingen zelfstandig werken aan logisch redeneren en ordenen. Het is direct duidelijk wat de bedoeling is, de plaatjes moeten bij het juiste soort worden gesleept. Er zijn levels die opklimmen in moeilijkheidsgraad. Via instellingen kun je ook de voice-over die de categorieĂŤn benoemd, aanpassen en bijvoorbeeld in het Nederlands inspreken. Er zijn geen in-appaankopen of reclames dus geen afleidingen. Dat maakt de app zeer geschikt voor het (speciaal) onderwijs of bij logopedie. Je kunt voor verschillende leerlingen profielen aanmaken en vorderingen bekijken. Alle apps van Step by Step zijn op het moment van
Tiggly
schrijven tijdelijk gratis verkrijgbaar in de Appstore.
De rekenapp van Tiggly laat leerlingen zelf ontdekken wat rekenbewerkingen betekenen. De Tigglychef daagt je uit om in zijn geheime laboratorium te koken. Hij geeft aan wat je nodig hebt voor een bepaald recept en het is de bedoeling dat de speler de correcte hoeveelheden maakt, zodat het recept bereid
Topostext
kan worden. Zodra je iets weghaalt, krijg je de wiskundige
Topostext is goed in te zetten bij de klassieke talen. Op
notatie in beeld zoals het min- en is-teken, die passen bij de
een kaart staan meer dan 5.000 plaatsen aangegeven die
handeling die je verricht. Zo oefen en ontdek je spelenderwijs
aangeklikt kunnen worden. Alle plaatsen zijn plekken die relevant
het splitsen en aftrekken tot 20. De leerlingen kunnen ook zelf
zijn in de oude Griekse cultuur, dat kunnen steden, kastelen of
recepten kunnen maken. Het is mogelijk om een koppeling naar
musea zijn.
het concrete Cuisenaire rekenmateriaal te maken, maar ook
Na het aan-
goed te gebruiken zonder. Er zijn geen reclames en in-app-
klikken van
aankopen. De app is Nederlandstalig en gratis verkrijgbaar in de
een plek krijg
Appstore. Er is ook een versie voor plussommen.
je te zien in welke teksten deze plek is beschreven. De teksten zijn opgenomen en in te zien zonder dat er verbinding met internet nodig is. De app is als mobiele versie en als webapp gratis beschikbaar. Erg gebruiksvriendelijk en makkelijk inzetbaar in de les. Het is interessant om de verschillende belangrijke plekken op een kaart bij elkaar te hebben met onder een klik de bijbehorende bronnen en teksten. Een ordening op exacte locatie, jaartal en schrijver is gemakkelijk te maken.
COS JAARGANG 34 NUMMER 07 â&#x20AC;&#x201C; 2017
27
Rekensprint SERIE vernieuwd en uitgebreid 8 Weekkaarten
Week 8 Dag 2
Dag 3
Tel verder met sprongen van 2: 2-4-6 ..... 20 Tel verder met sprongen van 5: 5-10-15 ..... 50
Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30
Tel terug met spron- Tel verder met sprongen van 3: gen van 10: 94, 84 ..... 3-6-9 ..... 30 Weekkaarten 87, 77 ..... 73, 63 ..... 59, 49 ..... 65, 55 .....
Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 8, 7
Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 5 6 7 10
Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd tijd (zonder kaartjes): 6 2 min 7
Selectie van 20 sommen tot 10
Selectie van 20 sommen tot 10
Selectie van 20 sommen tot 10
2 Blauwe kaartjes en 3 Gele kaartjes
2 Blauwe kaartjes en 3 Gele kaartjes
2 Blauwe kaartjes en 2 min 33 Gele kaartjes
Sprong over tiental tot 20 erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16
Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16
Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16 4 min
Selectie van 10 5 Rode kaartjes
Selectie van 10 5 Rode kaartjes
Familiesommen + tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 12+7: 2+7=9, dus 12+7=19. 4 Paarse kaartjes erbijsommen.
Tel terug met 10: 210-200 ..... 100
Tel verder met 10: 320-330 ..... 400
Tel terug met 10: 520-510 ..... 400
Familiesommen Getallen tot 100:tot 20 toten 1005 door 25en = 20 elkaar. Geef meteen 43 = 40 en ... het 38 antwoord. = Flits 83 =de kaartjes! 65 = Selectie van 20 56 = 4 en 98Paarse = 7 89Lichtgroene = kaartjes 76 = 67 = Sprong over tiental tot erbijsomTel100, terug: men en..... erafsommen. 49, 48 40 Antwoord op de vol43, 42 ..... 37 gende 32, 31manier: ..... 25 68+5=68+2+3=73 21, 20 ..... 15 53-7=53-3-4=46 16, 15 ..... 7 89, 88 ..... 80 Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes Splitskaartjes van 5, 6
Familiesommen tot 100, somtype: 26+40; 47-20 Het eerste getal blijft heel.
Familiesommen tot 100, somtype: 26+40; 47-20 Het eerste getal blijft heel.
Alle familiesommen tot 20 en 100 door elkaar. Flits de kaartjes! Tempo!
Selectie van 20 9 Lichtgele kaartjes
Selectie van 20 9 Lichtgele kaartjes
Selectie van 20 4 Paarse en 7 Lichtgroene en 9 Lichtgele kaartjes
Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8= 6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4
Sprong over tiental tot 100, erbijsommen en erafsommen. Antwoord op de volgende manier: 68+5=68+2+3=73 53-7=53-3-4=46
Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8=6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4
Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes
Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes
Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes
Klokkijken: 1 Grijze kaartjes Hele en halve uren, kwart vóór tot 10, Erafsommen alleen kaartjes met: -1, -2, -3, -4
Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58. Eerste getal heel laten! 80-27=80-20-7=53
Klokkijken: Hele en halve uren, kwart vóór
Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58. Eerste getal heel laten! 80-27=80-20-7=53
11 Donkergele kaartjes
Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes
11 Donkergele kaartjes
Splitskaartjes van 4, 5
Splitskaartjes van 3, 4, 5
1 Grijze kaartjes
min 1 Grijze 5kaartjes
Familiesommen -tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.
Familiesommen + 7 min tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 12+7: 2+7=9, dus 12+7=19.
Familiesommen - tot Erbijsommen tot 10. 20:Noem Geef op de volde uitkomst. gende manier antwoord, dus zonder te tellen! 2 Blauwe kaartjes 19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.
Erbijsommen tot 10. Noem de uitkomst.
Erafsommen tot 10, alleen kaartjes met: -1, -2, -3
2 Blauwe kaartjes
3 Gele kaartjes
4 Paarse kaartjes erafsommen.
4 4 Paarse kaartjes erbijsommen.
4 Paarse kaartjes erafsommen.
.indd
oolsup
port
– ww
lsup w.schoo
1
© Sch
– www.schoo lsupport.nl
/16
10
int
tot 100,
– 9 = 33
erbij en
lsupport.nl
eraf antw
–3–6=
oorden
25
02
ndd 25
24
/16
16.indd
12
IT6-IT16
5
4
17:18
02.indd
1
grijs
12
07
SERIE
03
SERIE
erbijsomm
erafsom
en tot 10
10 – 9 =
tot 10
1
sommen
9
rint
z.o. antw
01
53
03
SERIE
oorden
12
10 7
erafsom
.
10
1
10 – 9 = rint
int
oorden.i
1
men tot
Rekensp Rekenspr
IT11
07 antw
IT1
splitsen
tot 100
SERIE
79 Rekensp
Rekensp rint 28/06/16 15:42
03.indd
7+2= men
1
IT11
ndd 12 03.indd
int
22:36 21/06/16 27/06/16
donkeroranje
blauw
lichtgeel
lichtgroen
lichtblauw e uren)
3
2+2= Rekenspr
22:53
le Nu met digita omgeving!
6
e en halv
2
27/06/16 17:19
24
rint
21/06
Rekensp rint
7
/ over (hel
SERIE
Rekensp
oorden.i
8
11 12 1
vijf voor
lsupport.nl
(dubbel)
14:11
NIEUW!
lsupport
IT21-IT22 tiental
– 9 = 33
lsupport
22/06
over het
© Schoo
7
12 antw
nspr
.indd
– www.schoo
83 – 50
int
10 9
/ over,
lsupport
,
Sprong
IT13
Reke
rden
twoo
06 an
tot 20
=7
rden
twoo
07 an
ntal
n 10
: tien voor
is het?
© Schoolsuppor
port.nl
nspr
Reke
3–3
13 –
er tie
Rekensprint
13.indd 12
© Sch
06IE
SER
g ov
oorde
n, analoog
© Schoo
oolsup
spron
antw eraf
12
SERIE
© Schoolsuppor
port
– ww
lsup w.schoo
port.nl
38
© Schoo
SER
Klokkijke
Hoe laat
2x3=
– www.schoo lsupport.nl
16
SERIE
07IE
=8 3+5
Tafels van 2 t/m 10 12
l
10
hoolsupport.n t – www.sc
en tot
1
© Schoolsupport – www.schoolsupport.nl
somm
• Automatisering van basisvaardigheden tot referentieniveau 1F. Voor rekenen met grote getallen, vermenigvuldigen, delen, breuken, procenten, kommagetallen, metriek stelsel, tijd en geld • Voor wie: voor leerlingen vanaf groep 7 in het basisonderwijs en leerlingen in de eerste klassen van het voortgezet onderwijs die referentieniveau 1F nog niet beheersen • Aansluiting bij de Bareka toetsen • Digibordversie voor de hele groep of verlengde instructie
– www.schoo
blauw
Rekensprint 1F
© Schoo lsupport
13
SERIE
n
nieuwe uitgave!
14/07/16 14:43
14/07/16 14:43
• Automatisering van basisvaardigheden tot 100 • Voor wie: voor groep 4 en 5 of voor leerlingen in de bovenbouw met achterstanden • Visuele en digitale koppeling met het Rekenmuurtje en de Bareka toets • Digibordversie voor de hele groep of verlengde instructie • Extra kaartensets voor het oefenen met het automatiseren van tijd oorde
lichtblauw
▼ ▼ ▼ ▼ 9 10 11 12 13 14 15 16 17
roze
8
10 11 12 13 14 15 16 17
lichtgeel
lichtblauw
lichtgroen
oranje
rood
paars
geel
blauw
Rekensprint Basis
oranje
grijs
9
donkeroranje
8
lichtblauw
7
roze
6
groen
5
paars
4
donkergeel
▼ ▼ ▼ 1 2 3
grijs
▼ ▼ ▼ ▼ 4 5 6 7
3
groen
2
paars
1
donkergeel
Rekensprint
Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 17
Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 1
antw
remediërend leermiddel ter bevordering van het automatiseren van de basale rekenvaardigheden. Rekensprint Basis is uitgebreid en Rekensprint 1F is een geheel
14/07/16 14:43
rood
donkergeel
blauw
lichtgeel
lichtblauw
lichtgroen
oranje
rood
paars
geel
Rekensprint
. 0 z.o
Vrijwel dagelijks gebruiken 3000 scholen Rekensprint als
10 11 12 13 14 15 16 17
paars
9
geel
8
blauw
7
3 Gele kaartjes Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes
grijs
6
© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
Selectie van 10 5 5 Rode kaartjes
▼ ▼ ▼ ▼ 2 3 4 5
blauw
Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30
Tel verder met 10: 100-110 ..... 200 Dag 4
Tel verder: 35, 36 ..... 46 28, 29 ..... 35 19, 20 ..... 27 48, 49 ..... 54 66, 67 ..... 72 87, 88 ..... 95
Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 8
grijs
Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60
3 min Getallen tot 100: 83 = 80 en 3 41 = 40 en ... 33 = 29 = 67 = 23 = 58 = 95 = 74 = 27 = 5 min Tel terug: 44, 43 ..... 38 93, 92 ..... 86 85, 84 ..... 78 76, 75 ..... 68 64, 63 ..... 57 56, 55 ..... 47
grijs
1
Dag 4
Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60
Dag 3
donkeroranje
Rekensprint
Dag 3
Tel verder met sprongen van 4: 4-8-12 ..... 40
Getallen tot 100: 75 = 70 en 5 31 = 30 en ... 53 = 27 = 68 = 24 = 59 = 96 = 73 = 24 =
lichtblauw
4 min
Dag 2
2 min
Dag 2
roze
© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
5 min
Dag 1
100: JeGetallen moet 10tot overhou86 Hoeveel = 80 en 6moet den. = 40 en ... er45 weg? 1732....= 14 .... 1228....= 18 .... 1569....= 16 .... 1921....= 11 .... 56 = 98 = van 20 somSelectie 79 = men tot 10 25 = 2 Blauwe kaartjes en verder: 3 Tel Gele kaartjes 68, 69 ..... 75 Sprong tiental 79, 80over ..... 84 tot45, 20,46erbijsommen ..... 53 6+8, etc. 67,7+9 68 ..... 78 Antwoord 85, 86 .....op 94de volgende 58, 59manier: ..... 67 6+4+4=14 7+3+6=16 Splitskaartjes van 3, 4 Selectie van 10 5 1 Rode kaartjes Grijze kaartjes
8 10
1
tijd
Week 1
groen
3 min
Week 17
Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd Dag 1kaartjes):4, 5 (zonder
© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
Vul de volgende getallen aan tot 10: 2 .... 3 .... 4 .... 6 .... 8 .... 5 .... 9 .... 1 ....
paars
2 min
Dag 4
– www.schoo lsupport.nl
Dag 1
2 min
© Schoo lsupport
tijd
De beste basis voor dagelijks automatiseren van rekenen
17
l hoolsupport.n t – www.sc
Weekkaarten
21/06/16
22:48
53 01.indd
22/06/16
1
22:35 21/06/16
14:11 21/06/16
helpt!
De vernieuwde versies van Rekensprint Basis en Rekensprint 1F liggen voor u klaar! Bestel de speciale IB/RT-set of de uitgebreide Schoolset. Ga voor alle informatie en voor het plaatsen van uw bestelling naar www.schoolsupport.nl/rekensprint
22:48