Online lessuggesties om te herdenken & vieren
LE
TO
P
PT
CH
RO
OP
BO
LA
ME
TA B
SK
OK
DE
T
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
Tech Playgrounds voor liefhebbers van techniek en programmeren
WELKE DEVICES PASSEN
BIJ JOUW SCHOOL? Jaargang 34 33 | Nummer 08 6 | | Februari April 2017 2016
Bezoek de vernieuwde website van PrimaOnderwijs!
nummer 2 • maart 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
Verkiezingen
2017
Punten voor het onde2016 rw• ijwww.primaonderwij s nummer 5 • september s.nl • verschijnt 6x per jaar • op een rij!
nummer 6 • november 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
LAKS: ‘Als een leerling weet is waarvoor hij leert, erd ive• www.primaonderwij ot2016 k ge4m • juni s.nl • verschijnt 6x per jaar • hij oonummer !’ en óm te ler
Zo bereid jij je voor op de digitale adaptieve Centrale Ron Wierikx: ‘Het is fijn Eindtoets om je hersenen weer flink te laten werken’
nummer 3 • april 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per ja
Digiwijsheid met o.a digitale geletterdheid, ICT op school, leren programmeren in de klas, mediawijsheid & tips voor veilig online
H e b ji j h e m a l? D ig iw ij s m et D o n a ld D u ck!
Kunst, cultuur en méér muziek in de klas!
Verwondering in de klas!
Interview Kennisnet-directeur Toine Maes • Safe & Social in de klas De Schoolschrijver op missie • Wonderwel duurzaamheidsproject Virtual reality, Muziekeducatie, Praten over relaties en seksualiteit met Kriebels in& je buik Go-Lab, Wetenschap technologie, Geo Future School & Maakonderwijs
GEZONDE LEERLING PRESTEERT BETER
DE LERARENBEUR
GRATIS LESMATERIA AL VAN: Unicef, Vervolgtraject Onderwijs2032 van start • Meer meesters in de klas EDG_FEB_001_Cover_v09.indd 1
13-02-17
21:09
Stichting KidsRights & Kerstserie Alleen Leren op dereanimeren wereld door serious game • Digiwijs met Donald Duck
Aanvraagronde 2016/2017 gesta
De school als oefenplaats voor burgerschapsonder wijs
Adopteer een Monument + 4 & 5 mei denkboek 2017 in de maak!
MET:
Gratis Olympisch lespakket van NOC*NSF Samen werken aan een Gezonde School Unieke zaalvoetbalcompetitie brengt scholieren in beweging
_Cover_v12.indd 1
EDG_NOV_001_Cover_v04.indd 1
HERDENKEN, DENKEN, VRIJDENKEN, BEDENKEN EN AANDENKEN AANDENKEN MET HET 4 & 5 MEI DENK EDG_SEP_001_Cover_v09.indd 1
11-05-16
23:01
13-10-16
17:31
24-08-16
GRATIS LESPROGRAMMA’S
16:45
Herdenken 2.0 met Eren en Sociale burgers en een b we r e l d m e t Yo un g Im
EDG_APR_001_Cover_v03.indd 1
Actueel nieuws voor iedere onderwijsprofessional!
Inhoud, inzicht & inspiratie!
aar •
RS
art
Inhoud 4 Bits & Bites
Grappige, nuttige of slimme snufjes
5 Sn@ppen!
6
Handige, educatieve apps gespot
6 De micro:bit in Schijndel!
‘Je ontdekt elke keer nieuwe dingen’
8 Keuzehulp devices
Wat past bij jouw school?
10 Gamedidactiek
Voor elk vak een ander spel
12 LerenDoenMaken
Van kleinschalig concept tot landelijk platform
14 How to... Cram
Woorden en begrippen leren met flitskaarten
16 Herdenken & vieren
16
Lesidee voor het voortgezet onderwijs
20 Leren klokkijken met...
Moji Kloktrainer
22 Quest to Learn in New York
Falen is hier ‘part of the game’
24 Tech Playgrounds
Robots bouwen in je vrije tijd
26 Dig-I-Dee
Tips voor op het digibord
24
KBOEK
Leren betere mpact
Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.
COS twittert @cosonline
Uitgever: Erik Trimp
Foto’s iStock, Shutterstock
Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl
Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl
Vormgeving Tom Venema Medewerkers Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Lieke Steijvers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl
Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl
Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2017 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl
Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois
2 TB 2 TB: dat kan er tegenwoordig op een USB-stickje, tenminste op die van Kingston. Deze heet niet voor niets de Ultimate GT en is nogal prijzig: op Amazon kostte deze eerst meer dan 2.200 dollar, maar is ondertussen gezakt naar 1.800 dollar. Je krijgt dan wel een stickje mét metalen behuizing en giftwrapped!
Twister Nee, we hebben het niet over de speelfilm of over het spel maar over een kabel die je een handje helpt om
Een Porsche voor op schoot
je Android- of iOS-apparaat te koppelen aan een
Deze 2-in-1 laptop is, zoals de naam al doet vermoeden, snel:
USB-apparaat. Nu bestaan er al veel kabels maar
intern bezit deze laptop (1580 gram) een i7 processor, een
deze is heel apart: de flexibele kabel is gemaakt
ssd van 512 GB en 16 GB intern
van dermate stevig materiaal dat je hem alle kanten
geheugen. Het scherm (voorzien
op kunt buigen en zo je device rechtop kunt zetten.
van Gorilla Glass 3), met een
Op de website van de leverancier staan nog meer
resolutie van 3200x1800 pixels,
handige gadgets. De kabel zelf kost rond de
is 360 graden kantelbaar, maar
20 dollar. gearrup.com
kun je ook loskoppelen en als tablet gebruiken. Hij heet dan ook Porsche Design Book One.
Drivers updaten
De laptop kost 2.795 euro.
Een klusje waar een gewone computergebruiker waarschijnlijk niet vaak aan toekomt, is het updaten van de drivers die op je computer zijn geïnstalleerd. Uitzoeken welke drivers dan een update moeten
Beamer in je bag
krijgen en waar die dan op je computer staan, is best lastig. Het
Sony heeft vorig jaar de Portable Ultra Short Throw Projector geïntro
gratis programma SnailDriver scant je computer en gaat zelf online
duceerd. Dit is een kleine beamer (13 cm!) die gewoon op je bureau
op zoek naar de updates. Wel is het slim om eerst een systeem-
gezet kan worden. Hij werkt draadloos en dat met een resolutie van 1366 x 768 pixels. Als je
herstelpunt te maken. Voor informatie zie snailsuite.com
projecteert op een muur is de maximale grootte 203 cm. De bediening
Klassenscherm
werkt vanaf een app op je
Een handige website voor in de klas is deze classroomscreen.com.
smartphone. Goedkoop
Deze vrij kale startpagina kun je vullen met de tools die onderaan
is dit apparaatje niet;
het scherm staan, zoals een stoplicht, een klok, een tekstblok.
op de website van Sony
Ook de achtergronden zijn aan te passen. Gebruik deze handige
staat een bedrag
website als startpagina bij het begin van de les. Nadeel is dat je
van 999,99 dollar.
de gemaakte pagina niet kunt opslaan of kunt voorzien van je eigen achtergronden.
HP en Chromebook Weer komt HP met een nieuwe Chromebook. Ook hier is het scherm 360 graden kantelbaar en voorzien van een camera. Er wordt een stylus meegeleverd. De HP Chromebook x360 11 G1 Education Edition zou half april beschikbaar moeten zijn. Interessant in dit geval is de serie educatieve applicaties die Google speciaal voor de Chromebooks beschikbaar heeft gemaakt. Naast deze apps zijn via Google Apps for Education Android apps te pushen naar de laptops van de leerlingen. Voor
4
meer info hierover surf naar g.co/educhromebookapps COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
Sn@ppen! Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs
Tinkerblocks Met deze app kunnen kinderen de principes van coderen ontdekken en oefenen. Het geluid om deze vaardigheid een plek te geven binnen het onderwijs wordt groter. Veel scholen zoeken naar manieren om daar vorm aan te geven. Tinkerblocks zou daarbij kunnen helpen. Door het slepen van blokjes kun je opdrachten geven. Leuk is dat je ook gebruik kunt maken van eigen foto’s en filmpjes. Je kunt kiezen om met een sjabloon te werken of zelf vanuit niets iets op te bouwen. De app is Engelstalig, maar er wordt weinig taal gebuikt. In het begin zullen kinderen wel wat begeleiding nodig hebben om aan de slag te gaan, maar als ze de basisprincipes door hebben, kunnen ze zelf verder aan de slag. Werken met deze app geeft je de gelegenheid om het computational thinking bij de leerlingen te ontwikkelen. Tinkerblocks kost € 2,99 en is verkrijgbaar in de Appstore.
Dragonbox Big Numbers Eerder beschreven we al de Algebra-apps van Dragonbox, die op dezelfde principes zijn gebaseerd als deze
Thinkrolls2
app: spelenderwijs ontdekken en leren. De speler is bezig met een spel en oefent en ontdekt gaandeweg rekenvaardigheden.
Deze mooi vormgegeven app biedt 270 levels waarin
In dit spel kun je steeds nieuwe werelden openen door het
puzzels moeten worden opgelost. Gaandeweg leert de speler
verzamelen van grondstoffen en uitrekenen van sommen. Er zijn
allerlei natuurkundige principes kennen als zwaartekracht,
6 werelden te openen. De inhoud van deze app is gericht op het
drijfvermogen en de stroomkring. Het logisch denken en redeneren
leren kennen van
en ook het visueel geheugen en inzicht worden gestimuleerd bij
de grotere getallen
het oplossen van de doolhoven. Er zijn aparte levels voor leerlingen
en deze (cijferend)
van 3 tot 5 jaar en voor leerlingen van 5 tot 9 jaar. Steeds komt
kunnen optellen en
er een ander natuurkundig thema aan bod. Het is mogelijk om
aftrekken. Bij het
5 verschillende spelersprofielen aan te maken. De app is
aanmelden geef je
taalneutraal en kent geen in-app aankopen. Te vinden in de
je geboortejaar
Appstore voor € 3,99 voor iPad en iPhone.
aan waardoor de sommen niet te moeilijk zijn. Gaandeweg worden de getallen steeds groter. Het is echt een spel dat je moeilijk weglegt als je eenmaal bent begonnen. Inmiddels heeft deze ontwikkelaar een aantal mooie en bruikbare apps voor het onderwijs (PO en VO) ontwikkeld. Deze zijn verkrijgbaar in de Appstore of GooglePlay, los of voordeliger in een bundel. Dragonbox Big Numbers kost € 7,99. Via de website van Dragonbox kun je lezen hoe je een gratis proefaccount kunt aanmaken, zodat je kunt beoordelen of de apps geschikt zijn voor gebruik in jouw klas. Er zijn ook speciale bulkkortingen mogelijk voor onderwijsorganisaties.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
5
De micro:bit in Schijndel!
‘Je ontdekt elke keer nieuwe dingen’ Dinsdagmiddag half één. Zes kinderen uit groep 7 en 8 van basisschool ’t Talent zitten achter de computer. In hun hand houden ze een klein apparaatje. Het is een micro:bit. Met een paar simpele klik- en sleepbewegingen zijn de kinderen in staat de micro:bit van alles te laten doen. Lampjes flitsen en door de koptelefoons klinken vrolijke geluidjes. Tekst en foto’s Studio Stampij
‘Wat is je naam?’ vragen Zoë (10) en Fabiënne. ‘En je leeftijd, lievelingskleur en lievelingsdier?’ Ze typen de antwoorden in de computer en slepen verschillende stukjes van het programma Microsoft Block Editor naar de juiste plek. Dan sturen ze hun documentje naar de micro:bit. Even later lichten de lampjes op en vormen letters de zin: ik ben Ester – ik ben 44 jaar – mijn lievelingsdier is een olifant – mijn lievelingskleur is blauw. ‘Ik vind het vooral leuk dat zo’n klein dingetje dit allemaal kan’, zegt Zoë. ‘Ik ontdek steeds dingen die ik nog niet wist.’ Fabienne: ‘Het is heel leerzaam. Je leert Engels, hoe je met de computer moet omgaan en hoe je moet programmeren. En het
Jay en Kayne zijn geconcentreerd aan de slag met de micro:bit.
is ook nog eens heel leuk om te doen!’ leveren snel resultaat. En dat motiveert. Jay (11) en Kayne (12)
SPRINGEN MET DE MICRO:BIT
hebben al eens een klok gemaakt en een sprongenteller. ‘Dat
De leerlingen van meneer Christian hebben geluk, want ze
was heel grappig’, vertellen ze. ‘Je doet de micro:bit aan de
mogen maar liefst veertig minuten per week aan de slag met
accu en maakt hem vast aan je schoen. Dan spring je op en
programmeren. En de meesten doen dit graag. De kinderen
neer. De lampjes van de micro:bit vormen cijfers en tellen
gaan op eigen houtje met de micro:bit aan de slag om te
hoeveel sprongen je maakt. We
ontdekken wat ze ermee kunnen. Op de site van micro:bit
kijken ook weleens op YouTube
staan duidelijke aanwijzingen. De programma’s zijn simpel en
naar filmpjes over de micro:bit. Je kunt er echt van alles mee doen. Games maken of een Lego-auto besturen. Dat willen wij ook wel leren!’
TASTBAAR Basisschool ’t Talent in Schijndel is een pilotschool voor DevLab die de micro:bit op Nederlandse scholen introduceert. Christian van den Bosch, leerkracht van groep 7/8 is enthousiast over het initiatief. ‘We doen hier
Zoë en Fabiënne slepen de juiste onderdelen van hun lichtkrant bij elkaar.
6
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
op school veel aan talent
De ledjes van de micro:bit
ontwikkeling’, vertelt hij. ‘Een
vormen de letters die de
speerpunt daarin is techniek.
meiden hebben getypt.
MEER OVER DE MICRO:BIT
Roel en Lucas luisteren naar het melodietje dat ze zojuist met de micro:bit hebben gecomponeerd.
We hebben een technieklokaal met een digitale printer, robots en allerlei leermiddelen om aan de slag te gaan met technische experimenten. Programmeren is een goede aanvulling hierop. Natuurlijk kun je ook leren programmeren op de computer alleen. Maar het leuke
Wat is het?
van de micro:bit is dat het resultaat
Een micro:bit is een klein, programmeerbaar apparaatje,
van wat je doet meteen tastbaar is.
een soort minicomputer. Het bestaat uit een printplaatje
Je programmeert iets in de computer
Christian van den Bosch
met een aantal knoppen, 25 ledlampjes, een bluetooth
en ineens komt er geluid uit de
vindt de micro:bit een
verbinding, een kompassensor en bewegingssensoren.
koptelefoon. Je voert wat informatie
heel laagdrempelig
Met een usb-kabel kun je de micro:bit verbinden met
in en de lichtjes beginnen te branden.
programmeermiddel.
een computer.
Je kunt de micro:bit heel gemakkelijk verbinden met andere materialen, zoals een plank met lampjes
Waar komt het vandaan?
of een deurbel. We zijn hier nog niet zolang mee bezig, dus ik
In 2015 deelde de Engelse omroep BBC 800.000
laat de kinderen nu vooral zelf ontdekken. Ik denk dat ze beter
micro:bits uit aan schoolkinderen. Zij wilden kinderen
van elkaar kunnen leren dan wanneer ik het vertel. Maar er
daarmee de basisprincipes van programmeren aanleren.
worden door DevLab nog opdrachtkaarten ontwikkeld, zodat je
Na Engeland gaat de micro:bit Educational Foundation
wat gerichter aan de slag kunt met de micro:bit. Het program-
nu ook in andere landen de markt op met de micro:bit.
meren met de micro:bit is zeker een aanrader voor collega’s. Je hebt er niet veel kennis voor nodig, want het is heel gebruiks-
Wat heb je eraan?
vriendelijk. Je gaat stap voor stap aan de slag en ziet meteen
De micro:bit is een relatief goedkoop middel om aan de
resultaat. Het is eigenlijk net zo makkelijk als bouwen met
slag te gaan met programmeren. Het apparaatje kost
Lego-steentjes!’
€ 17,95. Je kunt de micro:bit programmeren met een Block editor en PXT. Ook kun je de micro:bit aansturen
Op microbit.org/nl vind je alle informatie over de micro:bit.
met Python en JavaScript.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
7
T LE
TO
P
TA B
SK
CH
RO
OP
BO
PT
ME
LA
OK
DE
Desktop, tablet, chromebook of laptop? ‘Als school moet je keuzes maken, je kunt het niet allemaal hebben’ Welke apparaten (devices) zijn ideaal voor jouw school? Is één type ideaal voor alle leersituaties? En waar moet je op letten bij de keuze? Kennisnet ontwikkelde een keuzehulp om tot de juiste devices te komen. Helaas voor scholen bestaat er niet één objectief advies. ‘Het is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen’, aldus Michael van Wetering, strategisch adviseur ICT-infrastructuur bij Kennisnet. ‘Als school moet je keuzes maken, je kunt het niet allemaal hebben.’ Tekst Tefke van Dijk
8
Veel scholen hebben op dit moment in de klas een desktop
f lexibiliteit die scholen nu willen. Binnen een jaar tijd heeft
staan als digitale werkplek voor leerlingen. Het aantal leerlingen
er een kentering plaatsgevonden van desktops naar mobiele
dat een computer moet delen, neemt daarbij wel gestaag af,
apparaten. Vooral Chromebooks zijn enorm in opmars.’
van zes leerlingen per computer in 2007-2008 tot vier in
Hoe weet je nu welk apparaat het geschiktst is voor jouw
2014-2015. In het basisonderwijs wint vooral de tablet
onderwijs? Scholen willen graag hulp bij de keuze voor
terrein, in voortgezet onderwijs en mbo zie je steeds meer
devices. Helaas is één objectief advies niet m ogelijk. ‘Iedere
laptops. Strategisch adviseur ICT-infrastructuur bij Kennisnet
school moet zelf afwegingen maken om aan te sluiten bij de
Michael van Wetering ziet vooral het laatste jaar snelle
schoolsituatie’, aldus Van Wetering. ‘In onze keuzehulp kun
veranderingen. ‘Een desktop sluit vaak niet aan bij de
je als school in verschillende categorieën aangeven wat je
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
belangrijk vindt. Door het ordenen van argumenten kom je zo
Allemaal dingen die je je moet afvragen. ‘Daarbij kun je in
uit bij de apparaten die het beste passen bij wat je belangrijk
een emotionele discussie belanden. Dat heeft te maken met
vindt als school.’
cognitieve dissonantie; iedereen is er vaak van overtuigd dat het apparaat dat ze zelf gebruiken het best is. Sommige
TOETSENBORD OF NIET?
mensen zweren nu eenmaal bij bepaalde merken en voordat
Het gaat om simpele dingen. Om te beginnen: welke kinderen
je het weet, ontstaan er Apple- of Windows-kampen.’ In de
gaan ermee werken? En hoe oud zijn die leerlingen? ‘Leeftijd
keuzehulp gaat het daarom bewust niet om merken, maar om
en vaardigheden zijn belangrijk. Moet een leerling zich motorisch
soorten: desktops, laptops, tablets en Chromebooks. ‘Daarbij
nog ontwikkelen en kent hij het alfabet nog niet goed, dan is
kun je generaliserend zeggen dat laptops minder geschikt zijn
een apparaat met toetsenbord niet ideaal. Het kan wel, maar
voor het basisonderwijs’, weet Van Wetering. ‘Ze hebben daar
andere devices zijn dan handiger.’ Daarna gaat het om de
vaak weinig toegevoegde waarde, maar zorgen wel voor extra
vraag wat je met een apparaat gaat doen. Wat moet het kunnen?
belasting in het beheer.’ Tablets zijn vaak het geschiktst in de
‘Gaat het om de creatieve kant, wil je dat leerlingen filmpjes
onderbouw en Chromebooks in de bovenbouw. In het voort
kunnen maken? Of wil je vooral de leermiddelen van uitgevers
gezet onderwijs gaat het van een tablet bij creatieve vakken
kunnen gebruiken? Naar werkvormen kijken werkt niet, die zijn
naar een laptop als leerlingen meer teksten moeten schrijven.
vaak op ieder apparaat mogelijk.’ Is er één devicetype denkbaar
‘Ergens is er een omslagmoment. De hoogste k lassen
dat het beste past voor alle leersituaties? Van Wetering is daar
hebben meer behoefte aan een laptop. De keuzehulp is dan
duidelijk over: ‘Nee. Het ideale apparaat bestaat niet. Het
ook handig om advies te geven aan ouders. Je kunt als school
is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen. Als
uitleggen waarom je een bepaald advies geeft.’
school moet je keuzes maken. Een laptop kan het meest, maar het is ook het meest ingewikkelde apparaat om aan de praat
GEEN SCHOOL HETZELFDE
te houden. Een Chromebook is eenvoudiger, maar heeft zo z’n
De ideale keuze bestaat dus niet en bovendien is het vaak
beperkingen. Tablets zijn een opzettelijke vereenvoudiging van
bijna een kwestie van smaak. ‘Vanuit dezelfde onderbouwing
computers, sommige dingen kunnen ze expres niet. Iedereen
maken mensen toch andere keuzes. Dat heeft te maken met
kan er hierdoor mee aan de slag en dat kan belangrijk zijn, bij
opvattingen. Mensen die zelf graag een tablet gebruiken,
jonge kinderen bijvoorbeeld.’
willen dat op school ook. En dan is er ook nog de kloof tussen onderwijsmensen en technische mensen.’ Volgens Van
POOL VAN APPARATEN
Wetering is het belangrijk het vraagstuk zo rationeel mogelijk
Het is ook de vraag wat je wilt en aankunt als team. Vaak is er
te benaderen. ‘Zorg voor een objectieve discussie: waar moet
sprake van een pool van apparaten. Het zijn geen persoonlijke
je naar kijken en hoe weeg je dat? Dat is heel specifiek per
devices en dat betekent dat ze onderling uitwisselbaar moeten
school of per team. Geen twee scholen zijn daarbij hetzelfde.
zijn. Is er iemand op school voor technische ondersteuning?
Heel cliché, maar het klopt wel.’ <<
‘Het ideale apparaat bestaat niet. Het is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen’
KEUZEHULP DEVICES Hulp nodig bij de keuze tussen tablet, Chromebook en laptop? Ga aan de slag met de Keuzehulp devices van Kennisnet: kijk op kn.nu/keuzehulpdevices
Gamedidactiek-schrijver Martijn: ‘Je moet games niet alleen maar inzetten om eens iets ‘leuks’ te doen.’
Met de nieuwe technologie lijkt de sky the limit. Alleen nog maar ontspannen leren via ICT-hulpmiddelen. Martijn Koops werkt als natuurkundelerarenopleider aan de Hogeschool Utrecht en past gamification en educatieve games al meer dan tien jaar toe in zijn lessen. Hij streeft ernaar voor elk vak een ander spel te ontwerpen en zo zijn studenten bekend te maken met deze werkvorm. In zijn pas verschenen boek Gamedidactiek legt hij uit hoe spellen en speltechnieken kunnen worden gebruikt om kennis, vaardigheden en attitudes te onderwijzen. Door Mirjam Janssen De meeste leerlingen zijn gek op spelletjes. Steeds meer
ontstaat begrip.’ Ten slotte zijn er verkennende spellen, waarin
leerkrachten maken daar dan ook gebruik van. Maar wanneer
de deelnemers iets over zichzelf leren. Ze leren bijvoorbeeld
hebben games een meerwaarde? En hoe kun je ze inzetten om
hoe ze met anderen omgaan of hoe ze onder druk reageren.
je leerdoel te ondersteunen? Martijn Koops: ‘Je moet eerst
Pas op langere termijn biedt virtual reality echt mogelijkheden
kijken wat je wilt bereiken met een spel. Ga uit van je leerdoel.
voor het onderwijs, denkt Koops. ‘Hier liggen kansen. Zo zou
Een spel kan een les vlot trekken en voor een groter begrip van
je kennis van het menselijk lichaam kunnen bijbrengen door
de lesstof zorgen. Maar soms kan dat ook op een andere
leerlingen via VR door een lichaam te laten ‘lopen’. Het
manier. Je moet games niet alleen maar inzetten om eens iets
begin is al wel gemaakt, het aanbod en de aandacht nemen
‘leuks’ te doen.’
toe, maar het is nog niet zo ver.’ Docenten die games willen
VIER SOORTEN Koops onderscheidt vier soorten spellen. Om te beginnen het
LEERDOEL BEPAALT JE GAME
oefenspel, waarmee je vaardigheden traint. ‘De inhoud doet er
Hoe weet je welk type game je moet inzetten? Heel simpel,
bij deze games niet zo toe. In Typetopia bijvoorbeeld moeten
kijk naar je leerdoel.
deelnemers de aarde redden van aliens, ondertussen leren ze typen.’ Daarnaast zijn er kennisspelen, die geschikt zijn om
Kennisspel: werkt als een overhoring.
stof te overhoren, zoals Franse woorden. En via begripsspelen leren leerlingen bepaalde regels snappen. ‘Voor leerlingen is
Begripsspel: toont een bepaalde samenhang of laat leerlingen
het vaak moeilijk abstracte, wetenschappelijke kennis te
regels ervaren, bijvoorbeeld natuurkundige wetten.
begrijpen. Met een spel kun je aansluiten op hun belevings wereld. Zo kun je bij natuurkunde het spel Space Challenge
Oefenspel: geschikt voor het leren van vaardigheden, zoals
spelen waarin ze ervaren hoe een wereld zonder wrijving is.
typevaardigheden.
Dan merken ze bijvoorbeeld dat het heel moeilijk is bochten te
10
nemen. Op deze manier kun je ook de evolutie uitleggen. Je
Verkennend spel: leerlingen leren zichzelf kennen, leren
kunt laten zien dat iedere generatie een beetje verandert. Zo
nadenken over hun gedrag.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
Docent Wessel: ‘Als ze op één dag bij verschillende lessen achter elkaar een quiz via Kahoot krijgen, is het niet speciaal meer’
gebruiken, kunnen al ontwikkelde spellen inzetten (zie de
VOORBEELDEN
kaders), maar ze zullen ze soms ook zelf moeten maken.
Er zijn nog niet zoveel kant-en-klare serious games voor
Bestaande spellen kunnen volgens Koops een inspiratiebron
handen. De meeste docenten ontwerpen zelf iets. Op
vormen, al zijn ze niet altijd bruikbaar in de les. ‘SimCity en
learninggames.nl staan deze voorbeelden:
Civilization bijvoorbeeld zijn leerzaam. Bij SimCity leer je over de ontwikkeling van steden en Civilization laat zien hoe
Space Challenge
volkeren zich ontwikkelen. Maar ze hebben als nadeel dat
Via dit spel maken leerlingen kennis met de eerste twee
ze lang duren, soms zelfs weken. Een goed spel voor het
wetten van Newton.
onderwijs moet je in één lesuur kunnen afronden en nog kunnen nabespreken.’
Haunted House Een game om leerlingen hun kennis van de Engelse tijden
HEEL FANATIEK
te helpen verbeteren.
Wessel Peeters, vmbo-docent maatschappijleer op X11 media en vormgeving, gebruikt graag spellen in zijn lessen. Hij is één
DNA Minigames
van de drijvende krachten achter vernieuwerderwijs.nl, een
Leerlingen leren begrijpen hoe DNA werkt en is opgebouwd.
website over onderwijsinnovatie. Hij zet regelmatig Kahoot in, een quizapp waarmee leerlingen op hun mobiele telefoon
Budoka
kunnen meespelen. ‘Kahoot is heel geschikt om kennis te
Een avontuur dat laat zien hoe je communicatie kunt
testen.’ Daarnaast zet hij ook gewone bord- of kaartspellen in,
verbeteren.
bijvoorbeeld bij rollenspellen waarbij leerlingen zich in de rechtsgang moeten verplaatsen. ‘De leerlingen vinden alle
Ook leuk:
soorten spellen fantastisch. Ze worden heel fanatiek en willen per se winnen.’ Maar leren ze daardoor ook beter? ‘Ik
Phet
bespreek een spel altijd na om te vragen wat ze eraan hebben
Gratis simulatiespelen voor de exacte wetenschappen.
gehad. Ik heb het idee dat ze er veel van opsteken.’ In de Verenigde Staten zijn er al scholen die alleen op spelbasis
Socrative en Kahoot
werken. Peeters is daar niet meteen voor. ‘Je moet uitkijken
Multiplayer quiztools, worden gekoppeld aan de mobiele
dat je niet te veel games gebruikt - zoals je ook andere
telefoons van de leerlingen.
werkvormen niet te vaak moet gebruiken. Als ze op één dag bij verschillende lessen achter elkaar een quiz via Kahoot
Dragonbox
krijgen, is het niet speciaal meer. Ik gebruik een paar keer
Kennismaking met wiskunde.
per semester een spel.’ << Moendoes Gratis spel dat duidelijk maakt wat het betekent om
MEER INFO
onderzoeker te zijn. De deelnemers komen op een planeet
Boek: Gamedidactiek van Martijn Koops
met een eigen taal, goden, gebruiken, planten… Leerlingen
Sites:
leren hoe ze systematisch deze onbekende omgeving
gamedidactiek.nl
kunnen ontcijferen.
leerspellen.nl gamesandimpact.org
Osmos
databankgames.nl
Maakt de wetten van de mechanica duidelijk.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
11
LerenDoenMaken: van kleinschalig concept tot landelijk platform LerenDoenMaken.nl is een nieuw platform voor leerlingen in het basisonderwijs en onderbouw van het voortgezet onderwijs waarbij alles draait om producten maken met behulp van ICT. Dit kan een tijdschrift, een animatie, een interactieve quiz of ander product zijn waarbij de leerlingen werken aan vaardigheden die belangrijk zijn voor hun toekomst. Het platform is een initiatief van leerkracht Antoon van Geffen en vader Michel van Ast en is vol in ontwikkeling. Tekst Mandy de Bruijn foto Shutterstock LerenDoenMaken begon als een concept van Antoon van Geffen,
ontwikkeld. Van Geffen: ‘LerenDoenMaken is uniek, omdat
destijds de leerkracht van Sterre, het oudste dochtertje van
de leerling bepaalt waar hij/zij aan werkt. Leerlingen kiezen
Michel van Ast, die toen in groep zes zat. Van Ast is als trainer/
opdrachten die voor hen uitdagend zijn, niet te moeilijk en
adviseur actief op het thema Onderwijs en ICT en is co-auteur
niet te makkelijk, en die op dat moment betekenisvol zijn.
van het boek Kleppen dicht over effectief leren met ICT. Van
Bovendien is het zo opgebouwd dat ze zelf elk programma
Geffen vroeg hem eens te kijken naar een plan dat hij voor de
kunnen leren gebruiken, door een bijgeleverd stappenplan en
school had geschreven voor een leerlijn mediawijsheid-, informatie-
een bijhorend instructiefilmpje. Dat werkt enorm motiverend.
en ICT-vaardigheden. Van Ast was onmiddellijk om. Samen
Alle opdrachten, dat zijn er al bijna 40, zijn verdeeld in tien specialismen. Denk hierbij
zetten ze de ideeën op papier. Dat is nu bijna vier jaar geleden. Van Ast: ‘Het is een fantastisch initiatief. Het is een mooi, func
‘Met LerenDoenMaken heeft de leerling de regie’
aan architect, wetenschapper, muzikant, gameontwerper… Een leerling kiest, bij voorkeur samen met een andere leerling, waarvoor
tioneel en breed georiënteerd platform geworden dat leerlingen ondersteunt hun toekomst
hij een product wil maken. De leerkracht bekijkt het gemaakte
gerichte vaardigheden te ontwikkelen. Het geheel is zo
product en geeft er feedback op. De leerling kiest vervolgens
opgebouwd en vormgegeven dat de regie bij de leerlingen
zelf weer voor een andere opdracht.’ De opdrachten worden
ligt. Bovendien is het voor leraren erg laagdrempelig.’
door het tweetal zelf bedacht. Van Ast: ‘We houden goed in de gaten welke nieuwe programmaatjes en online toepassingen
LOF
er verschijnen, welke nieuwe hardware er op de markt komt,
Van Geffen: ‘Leerlingen moeten onder andere zelfsturend,
bijvoorbeeld voor het programmeeronderwijs of binnen de
onderzoekend en kritisch zijn en een zekere mate van media-
maker movement. Dat inspireert ons tot het maken van
wijsheid hebben en kunnen samenwerken. Vanuit die gedachte
nieuwe opdrachten.’
is het platform ontstaan. Op mijn school - de Sint Victorschool
12
in Afferden - is men veel bezig met onderzoekend leren. Om dit
ZELFSTUREND
verder te ondersteunen wilde ik een leergang waarbij het initiatief
Volgens het ondernemende tweetal is er weinig voorkennis
bij de leerlingen zou liggen en de leraar een begeleidende,
nodig om met LerenDoenMaken aan de slag te gaan. Van
ondersteunende en stimulerende rol zou hebben.’ De leergang
Geffen: ‘Het helpt wel als de leerkracht een beetje handig is
bestond vier jaar geleden nog uit opdrachten op papier en een
met ICT, maar dat is niet strikt noodzakelijk. De opdrachten zijn
eenvoudige WordPress-website. Om de gemaakte producten te
erg zelfsturend en voorzien van handleidingen, stappenplannen
laten zien, werd er op een gegeven moment gebruikgemaakt
en instructiefilmpjes. Het ligt voor de hand om te kiezen voor
van Pinterest. Daarnaast was er een administratiemap waar de
een vorm waarbij leerlingen zelf bepalen aan welke opdracht ze
vorderingen van de leerlingen en hun gemaakte keuzes werden
werken, maar leraren kunnen er ook voor kiezen om zelf wat
bijgehouden. Voor een digitaal platform vrij primitief, maar het
meer de regie in handen te houden. In de wat lagere groepen,
idee was goed. En dat werd gehonoreerd! Met een subsidie van
of wanneer een klas voor het eerst start met LerenDoenMaken,
LOF (LerarenOntwikkelFonds) kon het idee verder worden
is dat misschien wel verstandig. In de hogere groepen is die
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
mogelijkheid er natuurlijk ook, maar dan wijk je af van het
gepubliceerde producten kun je bekijken op de website.
basisprincipe. LerenDoenMaken kan ook vrij makkelijk in andere
Daar hoef je niet voor in te loggen. Als de leerkracht een
vakken worden toegepast, denk aan verschillende vormen van
product vijf sterren geeft, komt dat product op de homepage
presenteren of het maken van mindmaps en grafieken.’ Ook de
te staan bij Parels van de maand. Leerlingen kunnen nog
voortgang van leerlingen is simpel te volgen. Van Ast: ‘Een
niet reageren op elkaars producten. Dat willen we wel graag, maar dat is binnen het budget dat
leraar maakt zijn eigen groep met leerlingen aan die hij kan volgen. Iedere leerling heeft ook een eigen profielpagina. Daarop kan hij zelf maar ook de leerkracht precies zien aan welke opdracht hij werkt, welke opdrachten hij heeft ingeleverd en welke
‘Wij hopen dat er een levendige groep gebruikers ontstaat w aardoor het platform zich v erder kan vullen en ontwikkelen’
opdrachten al beoordeeld
we nu tot onze beschikking hebben niet mogelijk. Dat staat wel hoog op ons wensenlijstje.’
LEVENDIGE GROEP Aanmelden voor de leerlijn kan op de website door op Meedoen met LerenDoenMaken te klikken. Via het contactformulier ontvang je de inlog-
zijn. Qua beoordeling hebben we gekozen om niet met cijfers
gegevens. Daarna kun je je eigen school beheren, eigen
van 1 tot 10 te werken, maar met sterren. Voor ons gaat het
g roepen aanmaken en die vullen met eigen leerlingen.
om het waarderen van een ingeleverd product, rekening houdend
Van Ast: ‘Wat ons betreft moet het gebruik van het platform
met de inzet, motivatie en het niveau van een leerling.’
zo laagdrempelig en toegankelijk mogelijk blijven voor andere scholen, maar we weten nog niet zo goed hoe we de nodige
PARELS VAN DE MAAND
inkomsten kunnen genereren om de vaste lasten en de
Het delen van kennis is een belangrijk onderdeel van de leer-
doorontwikkeling ervan te kunnen bekostigen. Ik denk dat
gang. Van Ast: ‘Als een opdracht is afgerond, klikt de leerling
we er niet aan ontkomen om scholen uiteindelijk een kleine
op Opdracht inleveren. Het bestand wordt dan geüpload of de
vergoeding te vragen.’ Van Geffen: ‘Wij hopen dat scholen en
link wordt geplaatst. Als de leerkracht dat product nakijkt en er
leraren zich gaan aansluiten bij LerenDoenMaken en dat er
feedback op geeft, kan hij aangeven of het product openbaar
een levendige groep gebruikers ontstaat waardoor het
of niet openbaar gepubliceerd mag worden. Alle openbaar
platform zich verder kan vullen en ontwikkelen.’ <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
13
In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl
How to... Cram Ruim 2,8 miljoen gebruikers, 170 miljoen aanwezige flashcards met 850 duizend toegevoegde kaarten in de laatste week. Als we de homepage van Cram mogen geloven, is dit dé site voor het oefenen van woordjes en begrippen. In deze How to onderzoeken we de mogelijkheden. Door Henk Botter
Cram is gebaseerd op het systeem van de Duitse psycholoog
en je kunt ook kiezen voor Math/Symbols (handig bij wiskunde).
S ebastian Leitner. Hij bedacht een doos die in verschillende
Nadat we voor Dutch hebben gekozen, zien we onderin een extra
compartimenten werd verdeeld. De flitskaarten liggen in het eerste
venster met een twintigtal symbolen en accenten die je kunt invoegen.
compartiment. Als je alle antwoorden goed hebt, verhuizen de kaarten
Zodra je gaat typen, komt er een zwarte balk met extra opties
naar het volgende compartiment. Wanneer je op dat niveau een
beschikbaar. Je kunt je tekst vet maken, lettergrootte aanpassen
verkeerd antwoord geeft, verhuist
en een afbeelding toevoegen. Die laatste optie is ideaal voor het
de betreffende kaart terug naar
oefenen bij de vreemde talen, maar kan ook bij de zaakvakken handig
het vorige compartiment. In Cram
zijn als je de optie Show hint side ook gebruikt. In ons voorbeeld
wordt dit in digitale vorm aangeboden
voor het vak geschiedenis vullen we begrippen over de Tweede
in vijf stappen: Selective learning
Wereldoorlog in. Bij het begrip ‘monument’ kunnen we zo als hint
(je leert wat je moet leren op jouw
een foto van het monument op de Dam in Amsterdam toevoegen.
niveau), Staggered learning (in een korte tijd zoveel mogelijk leren), Automation (de flitskaarten verhuizen automatisch naar een hoger of lager niveau), Assessment (de resultaten laten het niveau zien) en Community (je kunt flitskaarten van anderen importeren in je eigen leeromgeving).
EERSTE STAPPEN We klikken op Sign in en vervolgens op Sign Up om een account aan te maken. Vervolgens krijgen we een aangenaam, eenvoudig en overzichtelijk scherm te zien. Bovenin kunnen we zoeken naar Flashcards van anderen. Daaronder zie je in het scherm twee onderdelen Flashcards met de tabbladen Created, Folders, Favorites en Recently Studied. Het tweede onderdeel wordt gevormd door Settings. Hier kun je je mailadres en wachtwoord wijzigen en aan geven of je de nieuwsbrief en notificaties wenst te ontvangen. We gaan naar de Flashcards en klikken bij Created op Create new set. Elke set geef je een titel, je beschrijft de inhoud en geeft aan of het openbaar of privé moet worden weergegeven. Vervolgens kun je op
14
twee manieren een set flitskaarten maken. Via Import a flashcard
COPY/PASTE
set kun je door op Show te klikken een bestand gebruiken waaruit
Het overtypen van alle begrippen met hun betekenissen is bewerkelijk.
je de begrippen kopieert of je typt handmatig de woorden met hun
Gelukkig is er een Word-bestand beschikbaar waarin dit materiaal
betekenissen in. We testen de laatste optie. Standaard zijn er twee
staat. We scrollen naar boven en klikken op Show achter Import a
kolommen zichtbaar: front en back, maar je kunt ook via Show hint
flashcard set. We kunnen materiaal uit een bestand gebruiken dat
side een derde kolom openzetten. Daar kun je extra aanwijzingen
gescheiden is door tabs, komma’s of op een eigen manier. In ons
typen, een synoniem of een alternatieve omschrijving van het begrip.
bestand zijn de begrippen van de betekenissen gescheiden door een
Per kolom kun je de standaardtaal kiezen. Bij vreemde talen zijn er
tab en staat elk begrip op een nieuwe regel door een gegeven Enter.
meer dan voldoende keuzemogelijkheden (van Afrikaans tot Yoruba)
We selecteren alle tekst en plakken dit in het daarvoor bedoelde veld.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl
Onder Import preview ontstaat een tabel van vier kolommen: nummers,
AAN DE SLAG
front, back en hint. Die laatste kolom is leeg, omdat in ons begrippen
De flashcards kunnen we op vier manieren gebruiken: Flashcard,
bestand die gegevens ontbraken. De 34 begrippen met uitleg staan
Memorize, Test en Games. Je kunt de kaarten shuffelen, op alfa
overzichtelijk gerangschikt. We controleren het nog even en zien dat
betische volgorde zetten en bepalen of je één of twee zijden wilt
één uitleg onder Hints staat. Door in het veld Copy and paste your
zien. Ook kun je de kaarten laten voorlezen. Dat laatste is natuurlijk
data een tab voor de uitleg te verwijderen, staat ook dit begrip goed
bij de vreemde talen een perfecte aanvulling, maar ook bij ons vak
in de tabel. We klikken nu op Import data. Onze flashcards zijn nu
geschiedenis kan het voor dyslectische leerlingen handig zijn. Bij
gevuld met de begrippen en uitleg. We ronden af om het gereed te
Memorize krijg je het begrip te zien en bepaal je of je de betekenis
maken voor de les. We klikken daarvoor op Add folders. We maken
weet. Dat geef je aan met de knop I was wrong of I got it right. Je
een folder Geschiedenis en vullen boven in ons scherm de gegevens
kunt hier ook kiezen voor de Cram-mode. Je start op een bepaald
van deze flashcards in. Onder in het scherm klikken we op Create set.
niveau, maar wanneer je een antwoord fout hebt, wordt een kaart
De set wordt aangemaakt en we zien (wel omgeven door reclames)
naar een lager niveau geplaatst. Als je steeds goede antwoorden
dat onze begrippenset klaar staat voor gebruik.
geeft, worden de kaarten naar het hoogste niveau geplaatst. Er is ook een optie waarbij je zelf de antwoorden moet typen. Dat is bij de beschrijving van begrippen een lastige optie, maar bij de vreemde talen ideaal. Bij Test kun je aangeven van hoeveel begrippen je een test wilt maken. Er zijn verschillende opties: matching, written, multiple choice en true/false. Je kunt één optie per test kiezen, maar ze ook alle vier gebruiken in één test. Helaas kun je een test niet opslaan en delen met je leerlingen. De vierde optie, Games, zal veel leerlingen aanspreken. Er zijn twee vormen: Jewels of wisdom en Stellar speller. Bij Jewels of wisdom krijg je vijftien juwelen (begrippen) in vier verschillende kleuren. Het is de bedoeling dat je eerst de juwelen van de dezelfde kleur koppelt aan de juiste omschrijvingen. Zo kun je zien hoe je scoort. Na een eerste ronde kun je in volgende rondes je scores verbeteren en eventueel delen via sociale media. Bij Stellar speller krijg je een omschrijving van een begrip boven in het scherm te zien. Met een ruimteschip schiet je de opeenvolgende letters van het begrip uit de ruimte en bouw je het begrip op. Als je te vaak je doel mist, stopt het spel en kun je het opnieuw proberen.
IN DE LES In Cram is het symbooltje rechtsbovenin belangrijk: als je daar op klikt, kun je via Flashcard Dashboard zien welke sets je hebt gemaakt. Als je een set laat gebruiken door de leerlingen, is het belangrijk dat de naam van de set uniek en logisch is. Leerlingen moeten jouw set eenvoudig kunnen vinden. Uiteraard is het belangrijk dat de set op public access staat ingesteld. Leerlingen kunnen via Google Play of Appstore de Cram-app downloaden. Ze moeten zelf een account aanmaken en jouw flashcardset opzoeken. Leerlingen hebben op hun eigen device dezelfde mogelijkheden als op een pc. <<
TIPS Om optimaal van Cram gebruik te kunnen maken is een betaald account wenselijk. Het standaard account biedt eerst mogelijkheden genoeg, maar als je het veelvuldig gebruikt en dus veel sets aanmaakt, is een betaald account een optie. Dat kan vanaf zo’n 10 dollar per maand. Het voordeel is ook dat je geen reclames meer te zien krijgt. Zoek eerst goed in de database van Cram voordat je zelf een set gaat maken. Er zijn al veel sets beschikbaar. Kijk onder op de homepage bij Blog en FAQ voor meer informatie over Cram en op YouTube naar filmpjes met uitleg. Geef daarvoor als zoekopdracht: cram flashcards.
LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS
Herdenken & vieren Op 4 mei herdenken we oorlogsslachtoffers en op 5 mei vieren we onze vrijheid. In deze periode wordt er op veel scholen aandacht besteed aan de Tweede Wereldoorlog. Op internet is zeer veel materiaal over de Tweede Wereldoorlog te vinden. In dit lesidee inventariseren we het beschikbare lesmateriaal en geven we tips voor het maken van presentaties of filmpjes. Door Henk Botter
OP TV/DIGIBORD Met een zekere regelmaat zijn er op televisie series over de Tweede Wereldoorlog te zien. Rond de jaarwisseling 2009-2010 zond de NPS een negendelige serie uit met de titel De oorlog. De uitzendingen zijn nog steeds relevant en te zien via npo.nl/de-oorlog/POMS_S_NTR_103997. In januari en februari 2017 zond Omroep Max de vierdelige documentaire
de rest van hun leven. De portretten van deze mensen lopen uiteen van slachtoffers naar daders, van goed naar fout en het gebied daartussen. De programma’s zijn terug te zien op omroepmax.nl/het-was-oorlog. De hiervoor genoemde series zijn vooral voor volwassenen en eventueel de bovenbouw van
Foto Youngcrowds
serie Het was oorlog uit. Deze serie gaat over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor
het VO bestemd. Voor de onderbouw is de serie 13 in de oorlog zeer geschikt. Op 13indeoorlog.ntr.nl zijn de dertien afleveringen
zoeken op ‘histoclips’ en filteren op ‘wereldoorlogen’ om de
terug te zien en is ook een spel te spelen. De focus ligt op
afleveringen van vijftien minuten te vinden. Enkele titels zijn:
Nederland en op wat jongeren in de oorlog hebben meegemaakt.
Hoe kwam Hitler aan de macht?, Holocaust en Nederland in de
Er zijn uitzendingen met als titel Bezetting, NSB, Verraad en
Tweede Wereldoorlog. Op de site van Schooltv vind je via de
verzet, Joden, Hongerwinter en Bevrijding. Via Schooltv is er ook
zoekterm ‘wereldoorlog’ clips en fragmenten van programma’s
een dvd met een handleiding en opdrachtenboekje te bestellen
als 13 in de oorlog, Ten oorlog! en Het Klokhuis: Kleine handen
(bit.ly/2lFAClR). Uiteraard is er meer materiaal op de site van
in een grote oorlog.
Schooltv te vinden. Heel geschikt zijn de afleveringen van Histoclips over de Tweede Wereldoorlog. Op Schooltv.nl kun je
FILMS MET LESMATERIAAL De laatste jaren zijn er enkele jeugdfilms verschenen met begeleidend educatief materiaal. Het boek Oorlogsgeheimen van Jacques Vriens werd in 2014 in de bioscopen getoond. Voor het voortgezet onderwijs werden speciale krantjes verspreid. Op youngcrowds.nl/oorlogsgeheimen/digitaleles-vo is een trailer te zien en vind je een digitale les. Het bekende boek Oorlogswinter van Jan Terlouw is ook verfilmd. Op oorlogswinter.com is er divers materiaal over te vinden. De film Het bombardement biedt via Codename Future lesmateriaal aan: bit.ly/2kZj14b. Op bit.ly/2lLdSAZ is een onderzoeksverslag te vinden over het gebruik van speelfilms over de Tweede Wereldoorlog in de klas. Movies that matter (moviesthatmatter.nl) biedt lesmateriaal aan om met andere ogen naar films te kijken. Zo is er een algemene lesbrief verschenen bij Schindler’s list: bit.ly/2kZjS4T. Ook bij de film Süskind hebben ze materiaal beschikbaar gesteld: bit.ly/2lLfM4Y.
16
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
ONLINE TENTOONSTELLINGEN Voor het onderwijs is de site tweedewereldoorlog.nl/onderwijs een goede om te bezoeken. Je vindt er informatie over gastsprekers, musea, te bestellen materiaal en digitale lessen. Op een aantal onderdelen van die digitale lessen gaan we nader in. In de Rotterdamse Kunsthal was de tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen te zien. Online kun je deze tentoonstelling via tweedewereldoorlog.nl/100voorwerpen nog bezoeken. Door te klikken op een van de voorwerpen krijg je meer informatie. Je kunt een zwarte SS-vlag bekijken en de ring voor Roza, die Siem Vos in Auschwitz voor zijn vrouw Roza liet maken. Bij elk voorwerp kun je doorklikken op foto’s en meer tekstinformatie krijgen. Via tweedewereldoorlog.nl/ static/exhibition1 kun je de eerste vijf dagen van de Tweede Wereldoorlog in Nederland volgen. De online tentoonstelling brengt alle gebeurtenissen per dag en regio zo goed mogelijk in kaart. Door op een radio te klikken kun je bijvoorbeeld het nieuwsbericht van de Duitse inval beluisteren. Van de laatste bezettingsdagen is een vergelijkbare site gemaakt tweedewereldoorlog.nl/static/exhibition2.
PERSOONLIJKE VERHALEN Persoonlijke verhalen maken
ANNE FRANK
vaak veel indruk. Een bijzonder
Op de website van Anne Frank Stichting, annefrank.org, vind je
verhaal is het waargebeurde
veel educatief materiaal. De Anne Frank Stichting heeft ook
verhaal van Ellis en Bernie
twee stripboeken uitgebracht, De Ontdekking en De Zoektocht.
over een Scheveningse
Er zijn klassensets te bestellen en er zijn digitale lessen bij
liefde in oorlogstijd. Op
beide strips ontwikkeld: edu.annefrank.org/deontdekking en
ellisenbernie.nl staat het
edu.annefrank.org/dezoektocht. Ook is er een grafische
zo: ‘Ellis & Bernie is een
biografie over Anne verschenen: bit.ly/2mnX0xc.
lespakket over discriminatie en Jodenvervolging voor de
INDRUKWEKKENDE SITES
onderbouw van het vmbo.
De vervolging van de Joden is digitaal vastgelegd op verschil-
Het lesmateriaal bestaat uit
lende websites. We zetten er een aantal op een rij.
een korte film (30 minuten),
• hollandscheschouwburg.nl: het was eerst een theater,
een serie filmclips, zes
daarna deportatieplaats tijden de Tweede Wereldoorlog en
lessen, een docentenhandleiding en een werkboekje.’ Via
nu monument en educatief centrum.
lab.nos.nl/projects/holocaust-herdenking/index.html kun
• kampwesterbork.nl: de site geeft informatie over de
je het verhaal van zes slachtoffers van de Jodenvervolging
geschiedenis en over het bezoeken van dit voormalige
bekijken en beluisteren. Hun kleinkinderen vertellen de
kampterrein. Op de site zijn ook filmmateriaal en foto’s te
verhalen met titels als: Bij de bevrijding weeg ik 26 kilogram en
bekijken.
Had u maar niet met een Jood moeten trouwen. Via sites als joodsmonument.nl en joodskindermonument.nl kun je gegevens van Joodse slachtoffers inzien. Zo kun je daar het verhaal van Roosje van Dien-Kroon nalezen. Met haar man, Nathan
• nmkampvught.nl: ook deze site geeft historische informatie en info voor bezoekers. Ook is er een bron van de maand en materiaal voor een werkstuk of spreekbeurt. • kampamersfoort.nl: op de site is onder het kopje Onderwijs
van Dien, had ze een winkel in Alphen aan den Rijn. Op
materiaal te vinden voor een bezoek aan het voormalige
30 september 1942 werden ze opgehaald en via Westerbork
kamp. Ook is er bijvoorbeeld het kofferproject: aan de hand
weggevoerd. Ze overleefden de oorlog niet. Van hun verhaal is
van verhalen en voorwerpen van acht gevangenen maken de
een theaterstuk gemaakt dat ook in Westerbork is opgevoerd
leerlingen kennis met de geschiedenis van Kamp
stichtingpa.nl/a-85/nadien. Op de site van 4en5mei.nl kun je via bit.ly/2mlPvqa het monument met de namen van Roosje en
Amersfoort. • auschwitz.org/en: deze Engelstalige site kent vier onderdelen.
Nathan vinden. Op die site zijn alle oorlogsmonumenten van
Via Museum, History, Visiting en Education kun je veel over
Nederland verzameld. Via 4en5mei.nl/sprekendebeeldenindeklas
dit kamp vinden.
kun je een verhaal bij een monument uit je eigen omgeving maken. Download dit lesidee ook via
LEES VERDER
www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties
voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.
LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS
MEER HERDENKEN EN VIEREN! Door Vanessa Pelle
4 EN 5 MEI DIGITAAL Elke jaar ontvangen leerlingen van groep 7 het 4 en 5 mei Denkboek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het Denkboek zet leerlingen van groep 7 aan tot nadenken over de Tweede Wereldoorlog, herdenken en vieren, vrijheid en democratie. De kinderen onderzoeken wat deze thema’s voor hen betekenen en waarom de Tweede Wereldoorlog nu nog relevant is. Op 4en5meidigitaal.nl vind je een leeromgeving met volledige lesmodules van ongeveer 60 minuten maar ook losse lessen, filmpjes en opdrachten. Kies een thema, selecteer een module of stel zelf een lesmodule samen. De opdrachten zijn zowel klassikaal, in groepjes of individueel in de klas te behandelen. Deze lesmodules vormen een aanvulling op het
foto’s Chris Van Houts
4 en 5 mei Denkboek.
WIE DE F*** IS OOM JO? Er zijn diverse theaterstukken die je als klas kunt bezoeken, zoals Wie de f*** is oom Jo?. In de voorstelling volg je de zoektocht van Carolien van den Berg naar de geschiedenis van haar Joodse familie. Deze neemt een rigoureuze wending als haar vader op 11 november 1942 wordt opgepakt bij de razzia in confectiefabriek Hollandia-Kattenburg in Amsterdam-Noord. 360 Joodse werknemers en hun familieleden worden meegenomen door de Duitsers. De dan 17-jarige Bob Wolf van den Berg is één van hen. Bijna al deze werknemers komen om in vernietigingskampen. Bob ‘Boebie’ ontsnapt aan dit noodlottige einde door uit een rijdende trein op weg naar kamp Westerbork te springen. Daarna volgt een angstig jaar waarin hij op meerdere onderduikadressen steeds bijna wordt verraden. Hij schreef hier in 1993 het boek Buitenspel over. Bij de voorstelling is lesmateriaal aanwezig. Zoals Research naar mijn Roots waarin de leerling wordt uitgedaagd om zelf op onderzoek te gaan naar zijn/haar foto Ben van Duin
achtergrond. Ze kunnen het presenteren, er een scene van maken of het met behulp van audiovisueel materiaal delen met anderen. Kijk voor meer informatie op wieisoomjo.nl
Inspirerend onderwijs
met ICT
Programmeren met HTML Henk in de CodeQube
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
Hoe gaan jongeren om met hun onlin e privacy?
Onderzoekend en ontdekkend leren in virtuele labs
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
Leren van elkaar met webapp OnzeKlas
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
DESIGN THINKING Studio Tast introduceert design thinking in het klaslokaal Lesprogramma Designweek@school Muzikale lesideeën: Leer (online) een instrument bespelen & Lesje Digitale Drama
HOE MEDIAWIJS IS JOUW KLAS? Jaargang 34 33 | Nummer 02 6 | | Februari Oktober2016 2016
Jaargang 34 33 | Nummer 04 6 | | Februari December 2016 2016
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
Datajurist Mireille Hildebrandt: ‘Leerlingen moeten ook onderwijs krijgen in de logica van statistiek’ Online platform QuizStud getest Gratis digitale lessen bij de Internationale dag voor de Rechten van het Kind
AUGMENTED REALITY
MAAKT LEREN VISUEEL Succesfactoren van serious games
Klas maakt eigen games met Gamestad
Design & Innovation op het vernieuwde vmbo
STERRENSTOF & CODING ‘DE LEERLINGEN ZIJN BEZIG MET TAAL, WISKUNDE EN NATUURKUNDE TEGELIJK’
Meest mediawijze klas van Nederland komt uit Bunschoten! De kunst van het programmeren met tekenrobot GoTo
GAME JEZELF SLIM(MER) OP SCHOOL Lesidee:
Jaargang 34 33 | Nummer 03 6 | | Februari November 2016 2016
Werken met LessonUp: lessen met video’s, sites, slides & quizzes
Jaargang 34 | Nummer 07 | Maart 2017
Jaargang 34 33 | Nummer 05 6 | | Februari Januari 2016 2017
Kijk op computersopschool.nl voor lessuggesties, handige tutorials en digidees www.computersopschool.nl Twitter @cosonline
EVALUATIE
Moji Kloktrainer Nederlands Als juf merk ik dat het kinderen tegenwoordig meer moeite kost om analoog te leren klokkijken. We bekijken de tijd op onze telefoon of computer en hebben vaak niet eens meer een analoge klok aan de muur hangen. Toch blijft analoog klokkijken de basis voor het kúnnen klokkijken. Dus ging ik op zoek naar goede, educatieve apps die mijn onderwijs hierin goed kunnen ondersteunen en ik vond de door mijn groep liefkozend genoemde ‘vogeltjesapp’, ofwel de Moji Kloktrainer. Door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf
Doelgroep:
5 t/m 8 jaar
simpel met het oefenen van de hele uren. Wanneer je een
Prijs:
Android: gratis
leerling hebt die al verder is en bijvoorbeeld alleen moeite heeft
ITunes: 1,99
met de minuten, is het mogelijk om via een configuratieknop
Te downloaden via: Google Play en Appstore
(het radartje in het scherm) levels te ontgrendelen. Andersom is het ook mogelijk weer slotjes op de levels te zetten, wanneer een leerling nog niet aan de oefening toe is.
Deze app is ontwikkeld door Mojitime, een bedrijf dat educatieve apps
20
bouwt in Zweden. Het is een populair bedrijf met ondertussen
VOGELTJES
een ‘bibliotheek’ met 150 games waaronder veel apps die een
Tijdens de oefening wordt de opdracht in vloeiend Nederlands
vak als rekenen leuker en gemakkelijker kunnen maken en deze
uitgesproken: ‘Zet de klok op zes uur.’ De opdracht staat er
dus om te leren klokkijken. Wanneer je de app start, kom je in
ook nog in een tekst onder. Hierbij worden geen cijfers
een startscherm met een klok waar de actuele tijd staat. Er moet
gebruikt, maar alleen woorden. Handig voor kinderen die al
op het luidsprekertje worden gedrukt om het spel op te starten.
kunnen lezen. De leerling moet vervolgens zelf aan de wijzers
De actuele tijd wordt vervolgens heel duidelijk uitgesproken.
van de klok gaan draaien om de klok op de gevraagde tijd te
Door op verder te klikken, kom je in het volgende scherm. Dit is
zetten. Daarna moet hij/zij op de knop OK drukken om te
een overzichtsscherm waarop te zien is welke niveaus van het
ervaren of het antwoord goed is. Is het antwoord goed dan
spel al zijn behaald. Alle levels die nog niet doorlopen zijn, hebben
komt er een vogeltje naar beneden vliegen die op een lijn gaat
een slotje. Wanneer het level is voltooid, verdwijnt het slotje. Het
zitten. Dit gebeurt zes keer. Als de antwoorden daarna ook
spel bestaat uit zes levels, die toenemen in moeilijkheid. Het
goed zijn, krijgen de vogeltjes leuke hoofddekseltjes op. Elk
hele spel bestaat uit 72 opdrachten. Het eerste level begint
level heeft 12 opdrachten. Wanneer het antwoord niet goed
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
is, verdwijnt een vogeltje of een hoofddekseltje. De app zet de
app en uiterst simpel in gebruik. Een (jong) kind kan het zelf
wijzer zelf goed. De leerling ziet dus meteen wat de exacte tijd
gebruiken. Controle door de leerkracht is mogelijk door te
had moeten zijn. Er is meteen feedback en de leerling kan
volgen hoeveel vogeltjes de leerling heeft verdiend met een
verder met een volgende vraag. Wanneer het level van de hele
petje. De leerling ervaart zelf of hij foute antwoorden geeft
uren is doorlopen, kunnen ze oefenen met hele én
of een goed antwoord heeft gegeven. Deze directe
halve uren. De hele uren blijven dus wel in het spel
feedback is een groot voordeel en komt humoristisch
om deze te automatiseren. In het volgende level wordt
over. De app biedt verschillende moeilijkheidsniveaus
geoefend met kwart over en kwart voor. De hele en
en dat zorgt voor een stukje uitdaging. Leerlingen
halve uren worden hierin niet herhaald. Na dit niveau
ervaren zelf ook dat ze vooruitgang boeken. Fijn is het
volgen oefeningen met vijf voor, vijf over, tien voor en
dat ook levels kunnen worden ontgrendeld waardoor
tien over het hele uur. In level vijf komen opdrachten
leerlingen op eigen niveau kunnen instappen en niet
met vijf voor, vijf over, tien voor, tien over het halve uur
alle levels hoeven te doorlopen. De opbouw van de
aan bod. En tot slot komen alle niveaus samen en
oefeningen is goed doordacht. Het biedt een duidelijke
moet het kind kunnen klokkijken! Wanneer alle levels
structuur. Tevens zijn de animaties mooi om te zien.
zijn doorlopen, verschijnt er een beloningsscherm met een
De vogeltjes en hoofddeksels zijn aansprekend voor kinderen.
grote vogel in beeld, die een medaille en een kroon draagt.
Een minpuntje voor mij is misschien wel dat het steeds hetzelfde soort vragen zijn. Ik mis de oefening waarbij het kind juist moet
CONCLUSIE
gaan zeggen hoe laat het is! En, wellicht is het goed om toch
Moji Kloktrainer is een effectieve app om kinderen te helpen
ook het digitaal klokkijken er uiteindelijk bij te betrekken. Dan
bij analoog leren klokkijken. Het is visueel een aantrekkelijke
heb je een compleet pakket. <<
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017 21 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl
Kijkje bij de ‘buren’
Quest to Learn in New York Falen is hier ‘part of the game’ Quest to Learn is een school in New York waar kinderen van 11 tot 18 leren door te spelen. COS maakte via Skype verbinding met lerares Kate Litman aan de andere kant van de Atlantische Oceaan om te horen hoe zij dat doen. Tekst Erik Ouwerkerk foto’s Quest to Learn | Shutterstock Op de website van Quest to Learn wordt het al snel klip en
plezier in het leven. Dus bouwen de kinderen een helling voor
klaar wat gamification betekent in (school)district 2 in New
hem om op te skaten. Litman: ‘Daar komt meetkunde bij
York: de mens is een homo ludens en leert door actief deel
kijken, dus spelenderwijs leren de kinderen over hoeken en
te nemen aan een spel en daarin samen te werken. Omdat
graden en bouwen een helling met Minecraft.’ Het blijft nooit
games bovendien direct duidelijk maken wat (mis)lukt, biedt
bij één leerdoel, er komen altijd meer disciplines bij kijken, net
het de kans opnieuw een poging te wagen om het spel
als in het echte leven. ‘Het gaat ook over milieubewustzijn en
succesvol te doorlopen. Falen bestaat zodoende niet, dat is
biologie: uiteindelijk wil de bij toch weer terug naar zijn bijenkorf
juist ‘part of the game’. Er zijn steeds weer nieuwe kansen
en de leerlingen leren dat dat goed is voor ons ecosysteem.’ Ook
om een oplossing te vinden. Die mentaliteit komt de kinderen
de Rhitmatist kan Litman bekoren. Het is een spel gebaseerd
hun hele leven lang van pas.
op het gelijknamige boek van de bestsellerauteur in het young adult genre Brandon Sanderson. ‘We leren over algebraïsche
CODEWERELD
vergelijkingen en patronen die tot leven komen in een wereld
Kate Litman is wiskundige en juf van de 6th en 7th grade (haar
van monsters. Uiteindelijk moeten de leerlingen de monsters
klas bestaat uit kinderen van pakweg elf tot dertien jaar: ‘De
verslaan, maar daar hebben ze wel wiskundig inzicht bij nodig.’
games op Quest to Learn staan niet op zichzelf, ze zijn deel van
22
een domein waarin verschillende leerdisciplines samenkomen
MODERNE SCHOOL
in één verhaal, zoals hersengymnastiek, verhalenmakers of
Leren door spel gebeurt digitaal maar kan ook analoog, daar
codewereld. Zodra kinderen voelen dat ze deel uitmaken van
staan de onderwijzers van de school volgens Litman helemaal
een groter verhaal, willen ze daar ook zelf een rol in spelen en
niet dogmatisch in. ‘Twee weken geleden gingen de leerlingen
het mooier maken.’ Litman trekt haar leerlingen de ‘codewereld’
nog ouderwets knippen en plakken voor het vak 3D-design.
in. Met de lessen van Codewereld duiken de kinderen in een
Vorige week zochten we vervolgens op het internet op hoe we
verhaal en bepalen ze zelf de afloop: ze helpen in Einstein & de
het ontwerp konden uitvoeren.’ Een moderne school gaat uit
honingbij, ontwikkeld door Rees Shad van Hostos Community
van de 21th century skills waarbij samenwerking, probleem
College, bijvoorbeeld ‘Buzz de werkbij’. Hij wil ontsnappen aan
oplossend vermogen, enz. zeer belangrijk zijn. ‘Wat je daarvoor
zijn saaie leven en meer dan alleen nectar. Hij is op zoek naar
nodig hebt? De leraren moeten heel creatief zijn en de uitdaging
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
aan willen gaan om spelideeën te ontwikkelen, aan te passen
‘Je leert vooraf bepaalde feiten en wetten uit je hoofd, doet
en uit te werken. In ons geval speelt technologie ook een grote
een toets, haalt een cijfer en gaat verder met het volgende
rol dus de onderwijzer moet niet bang zijn dat in te zetten. In
onderdeel. De 21ste eeuwse vaardigheden worden helaas niet
ons team zie je leergierige mensen, dat kan ook niet anders
getoetst. Zo moeten we ons alsnog voegen naar een 20ste
vind ik als je leerlingen wilt die de wereld willen ontdekken en
eeuwse standaard terwijl de kinderen van nu echte millenials
obstakels zien als uitdaging. Een goede leraar ziet bovendien
zijn. Mijn inspiratie haal ik daarom bij progressieve en creatieve
veel: op welk niveau een kind zit, wat hij leert en waar hij
mensen, zoals Dan Meyer en zijn ideeën over goed wiskunde-
tegenaan loopt. Op basis daarvan differentieert de leraar met
onderwijs, Teacher Tech Alice Keeler, mijn collega’s en stagiaires
opdrachten en rollen en stelt groepen samen waarin elk kind
van de New York University. Het onderwijsklimaat verandert gelukkig
zoveel mogelijk uit zichzelf en het groepsproces haalt. Dat
wel stukje bij beetje. Toen we jaren geleden begonnen, dachten
zorgt voor gevarieerde, spannende en motiverende lessen
mensen bij gaming op school vooral aan een ontspannings
waarin met diepgang veel geleerd wordt qua bijvoorbeeld
moment voor de docent. Het concept was erg gewaagd, dat is
kennis, zelfredzaamheid, eigenaarschap en samenwerken.’
nu al een stuk minder. Wij zien ondertussen de praktijk kinderen die elke dag met plezier naar school gaan en heel veel kennis
ONDERWIJSINSPECTIE
en ervaring opdoen die ze in het dagelijks leven straks hard
Stad en staat controleren via centrale examens het niveau en
nodig hebben. Daar doen we het voor.’ <<
de ontwikkeling van een school. Volgens Litman is dat nog grotendeels gebaseerd op een 20ste eeuwse schoolmodel:
Kijk op www.q2l.org voor meer informatie, inspiratie en filmpjes.
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
23
Tech Playgrounds voor liefhebbers van techniek en programmeren
Robots bouwen in je vrije tijd Dit is Henk Zzzjjj. Hij is ontworpen, gebouwd en geprogrammeerd door Lynn, Aimee, Marie en Sarah (11 en 12 jaar). Zij vormen samen de meidengroep die meedoet aan de Tech Playgrounds op dinsdagmiddag van jeugd- en jongerenwerk Dynamo in de wijk Tongelre in Eindhoven. Er wordt een hoop gegiecheld, gekletst en gedanst door de meiden. Maar als ze worden uitgedaagd om Henk te leren kleuren te herkennen, gaan ze serieus aan de slag. Tekst en foto’s Studio Stampij Door heel Eindhoven en zelfs daar buiten zijn Tech Playgrounds
STEEN-PAPIER-SCHAAR
opgestart. Na schooltijd kunnen die kinderen dat leuk vinden
Sjors (9) heeft zijn eigen micro:bit meegebracht. ‘Deze heb ik
zich melden bij één van de jongerencentra van Dynamo.
vorige maand voor mijn verjaardag gekregen’, vertelt hij. ‘Vorige
Voor een euro per keer mogen ze twee uur lang aan de slag
week hebben we het spelletje steen-papier-schaar erop gezet.
met bijvoorbeeld Makey Makey, Lego Mindstorms, Arduino,
Als je schudt met de mirco:bit krijg je steeds willekeurig één
3D-pennen of een micro:bit. Vrijwilligers met de nodige
van die drie symbolen. Ik vind het leuk om meer te leren over
technische kennis helpen de kinderen ontdekken wat de
techniek en programmeren. Dat kan hier. Als ik straks in groep 8
mogelijkheden zijn. Zo leren de deelnemers spelenderwijs
programmeren krijg, weet ik er al alles van!’ ‘Er zijn hier
ontwerpen, bouwen en programmeren.
natuurlijk wel spelregels, maar de kinderen mogen aan de slag
Sjors houdt vooral van programmeren. Hij heeft ook zelf een Pacmanspel gemaakt.
24
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
met wat ze zelf interessant vinden’, vertelt Lonneke van Lieshout van Dynamo Jeugdwerk. ‘De één is goed in programmeren, de ander gaat liever wat bouwen. Dat kan allemaal bij de Playgrounds. Zo krijgen de kinderen de kans hun eigen talent te ontdekken. We vinden het vooral belangrijk dat ze goed samenwerken en dat iedereen zich hier prettig voelt. Het is een gemengde groep, maar iedereen heeft zijn eigen plekje. Ze delen dezelfde interesse en kunnen hier nieuwe vrienden maken. Dat zien we graag.’
BEHOEFTE AAN TECHNISCHE KENNIS ‘We zijn de Tech Playgrounds begonnen, omdat we heel duidelijk merkten dat er behoefte aan was’, legt Lonneke uit. ‘Kinderen en jongeren gaven aan dat ze graag aan de slag wilden met techniek en computers. We zijn gaan polsen of dat een breed gedragen interesse was. Toen dat inderdaad zo bleek te zijn, hebben we vorig jaar de Tech Playgrounds opgezet. Nu zijn er in de regio zo’n honderd kinderen die wekelijks aan de slag gaan met programmeren en alles wat daarbij komt kijken. Ik wil ook nog graag een avondgroep beginnen, zodat kinderen op de middelbare school makkelijker aan kunnen sluiten.’ De Tech Playgrounds worden gefaciliteerd door Dynamo Jeugdwerk. Zij brengen de kinderen bij elkaar, onderhouden contact met de ouders en zorgen ervoor dat de middag goed verloopt. De kinderen kunnen met al hun technische vragen terecht bij de Een robot kun je steeds verder verbeteren. De mogelijkheden zijn eindeloos!
vrijwilligers. Dit zijn bijvoorbeeld studenten van de Technische Universiteit Eindhoven, werknemers van chipfabrikant ASML of mensen die werkloos zijn en een technische achtergrond hebben. Voor de aanschaf van robots, programma’s en apparaten worden sponsors gezocht. De spullen rouleren in de verschillende Tech Playgrounds, zodat er optimaal gebruik van de middelen wordt gemaakt en de kinderen steeds met iets anders kennis kunnen maken. Lonneke: ‘Met de Tech Playgrounds willen we ieder kind de gelegenheid bieden zijn of haar kennis op het gebied van techniek te vergroten. Zo krijgen ze misschien later een betere kans ook echt aan de slag te gaan in dit vakgebied. We doen veel mee aan events en stimuleren de kinderen mee te doen aan master courses. Daar kunnen ze ook aan andere kinderen laten zien wat ze allemaal al hebben geleerd.’
ROBOTS BOUWEN ALS BEROEP Ondertussen zit Victor (11) al een tijdje hard te werken aan zijn robot. ‘Ik heb nu drie keer aan deze robot gewerkt’, zegt hij. ‘Eerst kon hij alleen een bal wegschieten met zijn slingerarm. Toen heb ik er wielen onder gezet, zodat hij ook kan rijden. Nu schiet mijn robot alleen als hij iets ziet. Ik vind het leuk dat we hier steeds wat anders doen. We hebben ook weleens computers uit elkaar gehaald! Op school doen we niet veel aan programmeren, daarom kom ik hier. Later wil ik werken bij de TU en nog veel meer robots bouwen!” Meer weten? De één zoekt de spullen, twee anderen bouwen de robot en een vierde
Wil je meer informatie over de Tech Playgrounds, neem dan
programmeert: deze meiden houden van een heldere rolverdeling!
een kijkje op techplaygrounds.nl
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
25
Dig-I-Dee
door @keiionderwijs
Digiwak.nl Op digiwak.nl vind je materiaal dat je kunt gebruiken voor woordenschatonderwijs op de basisschool. Het is gebaseerd op de in 2010 opgestelde Woordenlijst Amsterdamse Kinderen. Dit is een lijst van meer dan 9.000 woorden die ontwikkeld is om de woordenschat van leerlingen te vergroten. Met behulp van digiwak kun je gestructureerd en systematisch werken aan de woordenschatuitbreiding. De woorden zijn geordend op thema en verdeeld in clusters. Per groep zijn er ongeveer 20 thema’s waaraan gewerkt kan worden. Een cluster bestaat uit maximaal negen woorden die bij elkaar horen. Hierdoor leren de kinderen de woorden niet geïsoleerd, maar in samenhang hetgeen het onthouden van de woorden ten goede komt. Elk woord wordt weergegeven met een afbeelding, omschrijving, voorbeeldzin en er wordt aangegeven welk woordsoort het is. Na inloggen, kun je registreren welke thema’s behandeld zijn (geel), welke woorden geconsolideerd zijn (groen) en welke nog niet aan de orde zijn geweest (rood). Zo krijg je een overzicht van de groepen waar jij mee werkt en wat er gedaan is. Voor nieuwkomers is een onderverdeling aangebracht in startwoorden, woorden die iedereen zou moeten leren en basiswoorden. De basiswoorden zijn per groep verschillend. Digiwak is gratis materiaal. Het is wel nodig om een inlog aan te maken.
Schooltv videotours De meeste mensen kennen de filmpjes van Schooltv.nl wel, ook voor gebruik in de klas. Nu hebben de makers een aantal videotours toegevoegd die zeker de moeite waard zijn. Een videotour is een verzameling van een aantal filmpjes uit de Schooltv-collectie over een bepaald onderwerp. Zo is er een videotour over het Rijksmuseum. Als je voor deze tour kiest, kun je linksboven kiezen voor een aantal opties, bijvoorbeeld de tour waar iets verteld wordt over de buitenkant van het gebouw van het Rijksmuseum. Gaandeweg wordt op detailniveau ingezoomd op het onderwerp waar je uitleg over krijgt. Ook is er een foto van het gebouw opgenomen met een aantal gemarkeerde punten. Door te klikken op één van deze punten kun je diverse filmpjes kijken die te maken hebben met het thema. Overige, beschikbare thema’s van de interactieve videotours zijn op dit moment de aarde en de maan, van top tot teen (menselijk lichaam), Nederlands werelderfgoed en het zonnestelsel. Prachtig materiaal om de thema’s aan de orde te laten komen op het digibord in je klas, maar ook geschikt om kinderen zelf op ontdekkingstocht te laten gaan.
Wix website maken Het zelf maken van een website wordt steeds eenvoudiger met gebruiksvriendelijke tools. Een toegankelijke, Nederlandstalige, gratis website is wix.com. Een mooie manier om leerlingen de leerstof eens op een andere manier te laten verwerken/presenteren of te laten werken aan een digitaal portfolio in de vorm van een website. Als je je eenmaal gratis geregistreerd hebt, kun je inloggen en aan de slag. Bij het aanmelden ontvang je ook een startersgids met tips en adviezen die je op weg helpen. Eerst maak je een keuze uit wat voor categorie website je wilt gaan ontwikkelen, denk aan een blog, een webshop of een portfolio. Vervolgens kun je een keuze maken uit diverse templates. Het is ook mogelijk om van scratch te starten of met een leeg template. Na deze keuze kun je je site maken door het template te bewerken naar jouw eigen voorkeuren. Met een druk op de knop kun je ook schakelen naar een scherm waarin je de ‘voorkant’ ziet van de door jouw ontworpen site. Je kunt eigen afbeeldingen en video’s invoegen, maar ook kiezen uit de wix-bibliotheek of betaalde versies. Uiteindelijk kan de site gepubliceerd worden en indien gewenst, gekoppeld worden aan diverse sociale media.
26
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
PROGRAMMEREN KUN JE LEREN
Nieuw bij Schoolsupport !
LESMATERIAAL VOOR HET VAK VAN DE TOEKOMST STAP VOOR STAP LEREN PROGRAMMEREN
* Leer alles over programmeren en programmeertalen * Bouw kennis op met de vier opvolgende leerboeken * Leerlingen leren werken met de programmeertalen Scratch, Logo, Phyton, HTML en Javascript
Lees,Leer en Codeer! •Geschikt voor leerlingen tussen de 10 en 14 jaar (vanaf groep 6) •Ook inzetbaar op de onderbouw van het voortgezet onderwijs
VOORBEELDOPGAVE
•Bestel ook de aanvullende handleiding met tips, leerdoelen en extra opdrachten •Bereid uw leerlingen voor op de beroepen van de toekomst!
helpt! Bestel de voordelige set werkboeken (deel 1 t/m 4 + handleiding) op www.schoolsupport.nl/programmeren. Alle delen en de handleiding zijn ook los verkrijgbaar.
Onderwijsdier? Laat je inspireren door
DIDACTIEF 1 jaar
slechts € 58,5 0 50 (35% k orting! ) én t.w.v. m inimaa l
€ 37,
cadeau
€ 29,-!
s
Inspireert, motiveert en ondersteunt je bij het maken van nóg betere lessen Geeft je nóg meer inzicht in gedrag en interesses van je leerlingen Brengt je op talloze nieuwe ideeën
Didactief is een onafhankelijk vakblad voor primair en voortgezet onderwijs. Dankzij een uitgebreid netwerk van correspondenten op universiteiten en hogescholen is de redactie als eerste op de hoogte van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen. Die worden vervolgens getoetst aan de klassenpraktijk.
www.didactiefonline.nl/aanbieding