COS3408

Online lessuggesties om te herdenken & vieren

LE

TO

P

PT

CH

RO

OP

BO

LA

ME

TA B

SK

OK

DE

T

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

Tech Playgrounds voor liefhebbers van techniek en programmeren

WELKE DEVICES PASSEN

BIJ JOUW SCHOOL? Jaargang 34 33 | Nummer 08 6 | | Februari April 2017 2016

Bezoek de vernieuwde website van PrimaOnderwijs!

nummer 2 • maart 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

Verkiezingen

2017

Punten voor het onde2016 rw• ijwww.primaonderwij s nummer 5 • september s.nl • verschijnt 6x per jaar • op een rij!

nummer 6 • november 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

LAKS: ‘Als een leerling weet is waarvoor hij leert, erd ive• www.primaonderwij ot2016 k ge4m • juni s.nl • verschijnt 6x per jaar • hij oonummer !’ en óm te ler

Zo bereid jij je voor op de digitale adaptieve Centrale Ron Wierikx: ‘Het is fijn Eindtoets om je hersenen weer flink te laten werken’

nummer 3 • april 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per ja

Digiwijsheid met o.a digitale geletterdheid, ICT op school, leren programmeren in de klas, mediawijsheid & tips voor veilig online

H e b ji j h e m a l?

D ig iw ij s m et D o n a ld D u ck!

Kunst, cultuur en méér muziek in de klas!

Verwondering in de klas!

Interview Kennisnet-directeur Toine Maes • Safe & Social in de klas De Schoolschrijver op missie • Wonderwel duurzaamheidsproject Virtual reality, Muziekeducatie, Praten over relaties en seksualiteit met Kriebels in& je buik Go-Lab, Wetenschap technologie, Geo Future School & Maakonderwijs

GEZONDE LEERLING PRESTEERT BETER

DE LERARENBEUR

GRATIS LESMATERIA AL VAN: Unicef, Vervolgtraject Onderwijs2032 van start • Meer meesters in de klas EDG_FEB_001_Cover_v09.indd 1

13-02-17

21:09

Stichting KidsRights & Kerstserie Alleen Leren op dereanimeren wereld door serious game • Digiwijs met Donald Duck

Aanvraagronde 2016/2017 gesta

De school als oefenplaats voor burgerschapsonder wijs

Adopteer een Monument + 4 & 5 mei denkboek 2017 in de maak!

MET:

Gratis Olympisch lespakket van NOC*NSF Samen werken aan een Gezonde School Unieke zaalvoetbalcompetitie brengt scholieren in beweging

_Cover_v12.indd 1

EDG_NOV_001_Cover_v04.indd 1

HERDENKEN, DENKEN, VRIJDENKEN, BEDENKEN EN AANDENKEN AANDENKEN MET HET 4 & 5 MEI DENK EDG_SEP_001_Cover_v09.indd 1

11-05-16

23:01

13-10-16

17:31

24-08-16

GRATIS LESPROGRAMMA’S

16:45

Herdenken 2.0 met Eren en Sociale burgers en een b we r e l d m e t Yo un g Im

EDG_APR_001_Cover_v03.indd 1

Actueel nieuws voor iedere onderwijsprofessional!

Inhoud, inzicht & inspiratie!

aar •

RS

art

Inhoud 4 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

5 Sn@ppen!

6

Handige, educatieve apps gespot

6 De micro:bit in Schijndel!

‘Je ontdekt elke keer nieuwe dingen’

8 Keuzehulp devices

Wat past bij jouw school?

10 Gamedidactiek

Voor elk vak een ander spel

12 LerenDoenMaken

Van kleinschalig concept tot landelijk platform

14 How to... Cram

Woorden en begrippen leren met flitskaarten

16 Herdenken & vieren

16

Lesidee voor het voortgezet onderwijs

20 Leren klokkijken met...

Moji Kloktrainer

22 Quest to Learn in New York

Falen is hier ‘part of the game’

24 Tech Playgrounds

Robots bouwen in je vrije tijd

26 Dig-I-Dee

Tips voor op het digibord

24

KBOEK

Leren betere mpact

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict.

Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp

Foto’s iStock, Shutterstock

Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl

Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl

Vormgeving Tom Venema Medewerkers Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Lieke Steijvers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl

Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2017 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80.

Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van ­minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de ­abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen?

Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties?

Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

2 TB 2 TB: dat kan er tegenwoordig op een USB-stickje, tenminste op die van Kingston. Deze heet niet voor niets de Ultimate GT en is nogal prijzig: op Amazon kostte deze eerst meer dan 2.200 dollar, maar is ondertussen gezakt naar 1.800 dollar. Je krijgt dan wel een stickje mét metalen behuizing en giftwrapped!

Twister Nee, we hebben het niet over de speelfilm of over het spel maar over een kabel die je een handje helpt om

Een Porsche voor op schoot

je Android- of iOS-apparaat te koppelen aan een

Deze 2-in-1 laptop is, zoals de naam al doet vermoeden, snel:

USB-apparaat. Nu bestaan er al veel kabels maar

intern bezit deze laptop (1580 gram) een i7 processor, een

deze is heel apart: de flexibele kabel is gemaakt

ssd van 512 GB en 16 GB intern

van dermate stevig materiaal dat je hem alle kanten

geheugen. Het scherm (voorzien

op kunt buigen en zo je device rechtop kunt zetten.

van Gorilla Glass 3), met een

Op de website van de leverancier staan nog meer

resolutie van 3200x1800 pixels,

handige gadgets. De kabel zelf kost rond de

is 360 graden kantelbaar, maar

20 dollar. gearrup.com

kun je ook loskoppelen en als tablet gebruiken. Hij heet dan ook Porsche Design Book One.

Drivers updaten

De laptop kost 2.795 euro.

Een klusje waar een gewone computergebruiker waarschijnlijk niet vaak aan toekomt, is het updaten van de drivers die op je computer zijn geïnstalleerd. Uitzoeken welke drivers dan een update moeten

Beamer in je bag

krijgen en waar die dan op je computer staan, is best lastig. Het

Sony heeft vorig jaar de Portable Ultra Short Throw Projector geïntro­

gratis programma SnailDriver scant je computer en gaat zelf online

duceerd. Dit is een kleine beamer (13 cm!) die gewoon op je bureau

op zoek naar de updates. Wel is het slim om eerst een systeem-

gezet kan worden. Hij werkt draadloos en dat met een resolutie van 1366 x 768 pixels. Als je

herstelpunt te maken. Voor informatie zie snailsuite.com

projecteert op een muur is de maximale grootte 203 cm. De bediening

Klassenscherm

werkt vanaf een app op je

Een handige website voor in de klas is deze classroomscreen.com.

smartphone. Goedkoop

Deze vrij kale startpagina kun je vullen met de tools die onderaan

is dit apparaatje niet;

het scherm staan, zoals een stoplicht, een klok, een tekstblok.

op de website van Sony

Ook de achtergronden zijn aan te passen. Gebruik deze handige

staat een bedrag

website als startpagina bij het begin van de les. Nadeel is dat je

van 999,99 dollar.

de gemaakte pagina niet kunt opslaan of kunt voorzien van je eigen achtergronden.

HP en Chromebook Weer komt HP met een nieuwe Chromebook. Ook hier is het scherm 360 graden kantelbaar en voorzien van een camera. Er wordt een stylus meegeleverd. De HP Chromebook x360 11 G1 Education Edition zou half april beschikbaar moeten zijn.

Interessant in dit geval is de serie educatieve applicaties die Google speciaal voor de Chromebooks beschikbaar heeft gemaakt. Naast deze apps zijn via Google Apps for Education Android apps te pushen naar de laptops van de leerlingen. Voor

4

meer info hierover surf naar g.co/educhromebookapps COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs

Tinkerblocks Met deze app kunnen kinderen de principes van coderen ontdekken en oefenen. Het geluid om deze vaardigheid een plek te geven binnen het onderwijs wordt groter. Veel ­scholen zoeken naar manieren om daar vorm aan te geven.

Tinkerblocks zou daarbij kunnen helpen. Door het slepen van blokjes kun je opdrachten geven. Leuk is dat je ook gebruik kunt maken van eigen foto’s en filmpjes. Je kunt kiezen om met een sjabloon te werken of zelf vanuit niets iets op te bouwen. De app is Engelstalig, maar er wordt weinig taal gebuikt. In het begin zullen kinderen wel wat begeleiding nodig hebben om aan de slag te gaan, maar als ze de basisprincipes door hebben, kunnen ze zelf verder aan de slag. Werken met deze app geeft je de gelegenheid om het computational thinking bij de leerlingen te ontwikkelen.

Tinkerblocks kost € 2,99 en is verkrijgbaar in de Appstore.

Dragonbox Big Numbers Eerder beschreven we al de Algebra-apps van Dragonbox, die op dezelfde principes zijn gebaseerd als deze

Thinkrolls2

app: spelenderwijs ontdekken en leren. De speler is bezig met een spel en oefent en ontdekt gaandeweg rekenvaardigheden.

Deze mooi vormgegeven app biedt 270 levels waarin

In dit spel kun je steeds nieuwe werelden openen door het

puzzels moeten worden opgelost. Gaandeweg leert de speler

­verzamelen van grondstoffen en uitrekenen van sommen. Er zijn

allerlei natuurkundige principes kennen als zwaartekracht,

6 werelden te openen. De inhoud van deze app is gericht op het

drijfvermogen en de stroomkring. Het logisch denken en redeneren

leren kennen van

en ook het visueel geheugen en inzicht worden gestimuleerd bij

de grotere getallen

het oplossen van de doolhoven. Er zijn aparte levels voor leerlingen

en deze (cijferend)

van 3 tot 5 jaar en voor leerlingen van 5 tot 9 jaar. Steeds komt

kunnen optellen en

er een ander natuurkundig thema aan bod. Het is mogelijk om

aftrekken. Bij het

5 verschillende spelersprofielen aan te maken. De app is

aanmelden geef je

taalneutraal en kent geen in-app aankopen. Te vinden in de

je geboortejaar

Appstore voor € 3,99 voor iPad en iPhone.

aan waardoor de sommen niet te moeilijk zijn. Gaandeweg worden de getallen steeds groter. Het is echt een spel dat je moeilijk weglegt als je eenmaal bent begonnen. Inmiddels heeft deze ontwikkelaar een aantal mooie en bruikbare apps voor het onderwijs (PO en VO) ontwikkeld. Deze zijn verkrijgbaar in de Appstore of GooglePlay, los of voordeliger in een bundel. Dragonbox Big Numbers kost € 7,99. Via de website van Dragonbox kun je lezen hoe je een gratis proefaccount kunt aanmaken, zodat je kunt beoordelen of de apps geschikt zijn voor gebruik in jouw klas. Er zijn ook speciale bulkkortingen mogelijk voor onderwijsorganisaties.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

5

De micro:bit in Schijndel!

‘Je ontdekt elke keer nieuwe dingen’ Dinsdagmiddag half één. Zes kinderen uit groep 7 en 8 van basisschool ’t Talent zitten achter de computer. In hun hand houden ze een klein apparaatje. Het is een micro:bit. Met een paar simpele klik- en sleepbewegingen zijn de kinderen in staat de micro:bit van alles te laten doen.

Lampjes flitsen en door de koptelefoons klinken vrolijke geluidjes.

Tekst en foto’s Studio Stampij

‘Wat is je naam?’ vragen Zoë (10) en Fabiënne. ‘En je leeftijd, lievelingskleur en lievelingsdier?’ Ze typen de antwoorden in de computer en slepen verschillende stukjes van het programma Microsoft Block Editor naar de juiste plek. Dan sturen ze hun documentje naar de micro:bit. Even later lichten de lampjes op en vormen letters de zin: ik ben Ester – ik ben 44 jaar – mijn lievelingsdier is een olifant – mijn lievelingskleur is blauw. ‘Ik vind het vooral leuk dat zo’n klein dingetje dit allemaal kan’, zegt Zoë. ‘Ik ontdek steeds dingen die ik nog niet wist.’

Fabienne: ‘Het is heel leerzaam. Je leert Engels, hoe je met de computer moet omgaan en hoe je moet programmeren. En het

Jay en Kayne zijn geconcentreerd aan de slag met de micro:bit.

is ook nog eens heel leuk om te doen!’ leveren snel resultaat. En dat motiveert. Jay (11) en Kayne (12)

SPRINGEN MET DE MICRO:BIT

hebben al eens een klok gemaakt en een sprongenteller. ‘Dat

De leerlingen van meneer Christian hebben geluk, want ze

was heel grappig’, vertellen ze. ‘Je doet de micro:bit aan de

mogen maar liefst veertig minuten per week aan de slag met

accu en maakt hem vast aan je schoen. Dan spring je op en

programmeren. En de meesten doen dit graag. De kinderen

neer. De lampjes van de micro:bit vormen cijfers en tellen

gaan op eigen houtje met de micro:bit aan de slag om te

hoeveel sprongen je maakt. We

ontdekken wat ze ermee kunnen. Op de site van micro:bit

kijken ook weleens op YouTube

staan duidelijke aanwijzingen. De programma’s zijn simpel en

naar filmpjes over de micro:bit.

Je kunt er echt van alles mee doen. Games maken of een Lego-auto besturen. Dat willen wij ook wel leren!’

TASTBAAR Basisschool ’t Talent in Schijndel is een pilotschool voor DevLab die de micro:bit op Nederlandse scholen introduceert. Christian van den Bosch, leerkracht van groep 7/8 is enthousiast over het initiatief. ‘We doen hier

Zoë en Fabiënne slepen de juiste onderdelen van hun lichtkrant bij elkaar.

6

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

op school veel aan talent­

De ledjes van de micro:bit

ontwikkeling’, vertelt hij. ‘Een

vormen de letters die de

speerpunt daarin is techniek.

meiden hebben getypt.

MEER OVER DE MICRO:BIT

Roel en Lucas luisteren naar het melodietje dat ze zojuist met de micro:bit hebben gecomponeerd.

We hebben een technieklokaal met een digitale printer, robots en allerlei leermiddelen om aan de slag te gaan met technische experimenten. Programmeren is een goede aanvulling hierop. Natuurlijk kun je ook leren programmeren op de computer alleen. Maar het leuke

Wat is het?

van de micro:bit is dat het resultaat

Een micro:bit is een klein, programmeerbaar apparaatje,

van wat je doet meteen tastbaar is.

een soort minicomputer. Het bestaat uit een printplaatje

Je programmeert iets in de computer

Christian van den Bosch

met een aantal knoppen, 25 ledlampjes, een bluetooth­

en ineens komt er geluid uit de

vindt de micro:bit een

verbinding, een kompassensor en bewegingssensoren.

koptelefoon. Je voert wat informatie

heel laagdrempelig

Met een usb-kabel kun je de micro:bit verbinden met

in en de lichtjes beginnen te branden.

programmeermiddel.

een computer.

Je kunt de micro:bit heel gemakkelijk verbinden met andere materialen, zoals een plank met lampjes

Waar komt het vandaan?

of een deurbel. We zijn hier nog niet zolang mee bezig, dus ik

In 2015 deelde de Engelse omroep BBC 800.000

laat de kinderen nu vooral zelf ontdekken. Ik denk dat ze beter

micro:bits uit aan schoolkinderen. Zij wilden kinderen

van elkaar kunnen leren dan wanneer ik het vertel. Maar er

daarmee de basisprincipes van programmeren aanleren.

worden door DevLab nog opdrachtkaarten ontwikkeld, zodat je

Na Engeland gaat de micro:bit Educational Foundation

wat gerichter aan de slag kunt met de micro:bit. Het program-

nu ook in andere landen de markt op met de micro:bit.

meren met de micro:bit is zeker een aanrader voor collega’s. Je hebt er niet veel kennis voor nodig, want het is heel gebruiks-

Wat heb je eraan?

vriendelijk. Je gaat stap voor stap aan de slag en ziet meteen

De micro:bit is een relatief goedkoop middel om aan de

resultaat. Het is eigenlijk net zo makkelijk als bouwen met

slag te gaan met programmeren. Het apparaatje kost

Lego-steentjes!’

€ 17,95. Je kunt de micro:bit programmeren met een Block editor en PXT. Ook kun je de micro:bit aansturen

Op microbit.org/nl vind je alle informatie over de micro:bit.

met Python en JavaScript.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

7

T LE

TO

P

TA B

SK

CH

RO

OP

BO

PT

ME

LA

OK

DE

Desktop, tablet, chromebook of laptop?

‘Als school moet je keuzes maken, je kunt het niet allemaal hebben’ Welke apparaten (devices) zijn ideaal voor jouw school? Is één type ideaal voor alle leersituaties?

En waar moet je op letten bij de keuze? Kennisnet ontwikkelde een keuzehulp om tot de juiste devices te komen. Helaas voor scholen bestaat er niet één objectief advies. ‘Het is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen’, aldus Michael van Wetering​, strategisch adviseur ­ICT-infrastructuur bij Kennisnet. ‘Als school moet je keuzes maken, je kunt het niet allemaal hebben.’

Tekst Tefke van Dijk

8

Veel scholen hebben op dit moment in de klas een desktop

­f lexibiliteit die scholen nu willen. Binnen een jaar tijd heeft

staan als digitale werkplek voor leerlingen. Het aantal leerlingen

er een kentering plaats­gevonden van desktops naar mobiele

dat een computer moet delen, neemt daarbij wel gestaag af,

apparaten. Vooral Chromebooks zijn enorm in opmars.’

van zes leerlingen per computer in 2007-2008 tot vier in

Hoe weet je nu welk apparaat het geschiktst is voor jouw

2014-2015. In het basisonderwijs wint vooral de tablet

­onderwijs? Scholen willen graag hulp bij de keuze voor

terrein, in voortgezet onderwijs en mbo zie je steeds meer

devices. Helaas is één objectief advies niet ­m ogelijk. ‘Iedere

laptops. Strategisch adviseur ICT-infrastructuur bij Kennisnet

school moet zelf afwegingen maken om aan te sluiten bij de

Michael van Wetering ziet vooral het laatste jaar snelle

schoolsituatie’, aldus Van ­Wetering. ‘In onze keuzehulp kun

veranderingen. ‘Een desktop sluit vaak niet aan bij de

je als school in verschillende categorieën aangeven wat je

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

belangrijk vindt. Door het ordenen van argumenten kom je zo

Allemaal ­dingen die je je moet afvragen. ‘Daarbij kun je in

uit bij de apparaten die het beste passen bij wat je belangrijk

een emotionele discussie belanden. Dat heeft te maken met

vindt als school.’

cognitieve dissonantie; iedereen is er vaak van overtuigd dat het apparaat dat ze zelf gebruiken het best is. Sommige

TOETSENBORD OF NIET?

mensen zweren nu eenmaal bij ­bepaalde merken en voordat

Het gaat om simpele dingen. Om te beginnen: welke kinderen

je het weet, ontstaan er Apple- of Windows-kampen.’ In de

gaan ermee werken? En hoe oud zijn die leerlingen? ‘Leeftijd

keuzehulp gaat het daarom bewust niet om merken, maar om

en vaardigheden zijn belangrijk. Moet een leerling zich motorisch

soorten: desktops, laptops, tablets en Chromebooks. ‘Daarbij

nog ontwikkelen en kent hij het alfabet nog niet goed, dan is

kun je generaliserend zeggen dat laptops minder ­geschikt zijn

een apparaat met toetsenbord niet ideaal. Het kan wel, maar

voor het basisonderwijs’, weet Van Wetering. ‘Ze hebben daar

andere devices zijn dan handiger.’ Daarna gaat het om de

vaak weinig toegevoegde waarde, maar zorgen wel voor extra

vraag wat je met een apparaat gaat doen. Wat moet het kunnen?

belasting in het beheer.’ Tablets zijn vaak het geschiktst in de

‘Gaat het om de creatieve kant, wil je dat leerlingen filmpjes

onderbouw en Chromebooks in de bovenbouw. In het voort­

kunnen maken? Of wil je vooral de leermiddelen van uitgevers

gezet onderwijs gaat het van een tablet bij creatieve vakken

kunnen gebruiken? Naar werkvormen kijken werkt niet, die zijn

naar een laptop als leerlingen meer teksten moeten schrijven.

vaak op ieder apparaat mogelijk.’ Is er één devicetype denkbaar

‘Ergens is er een omslagmoment. De hoogste ­k lassen

dat het beste past voor alle leersituaties? Van Wetering is daar

hebben meer behoefte aan een laptop. De keuzehulp is dan

duidelijk over: ‘Nee. Het ideale apparaat bestaat niet. Het

ook handig om advies te geven aan ouders. Je kunt als school

is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen. Als

uitleggen waarom je een bepaald advies geeft.’

school moet je keuzes maken. Een laptop kan het meest, maar het is ook het meest ingewikkelde apparaat om aan de praat

GEEN SCHOOL HETZELFDE

te houden. Een Chromebook is eenvoudiger, maar heeft zo z’n

De ideale keuze bestaat dus niet en bovendien is het vaak

beperkingen. Tablets zijn een opzettelijke vereenvoudiging van

bijna een kwestie van smaak. ‘Vanuit dezelfde onderbouwing

computers, sommige dingen kunnen ze expres niet. Iedereen

maken mensen toch andere keuzes. Dat heeft te maken met

kan er hierdoor mee aan de slag en dat kan belangrijk zijn, bij

opvattingen. Mensen die zelf graag een tablet gebruiken,

jonge kinderen bijvoorbeeld.’

willen dat op school ook. En dan is er ook nog de kloof tussen onderwijsmensen en technische mensen.’ Volgens Van

POOL VAN APPARATEN

Wetering is het belangrijk het vraagstuk zo rationeel mogelijk

Het is ook de vraag wat je wilt en aankunt als team. Vaak is er

te benaderen. ‘Zorg voor een objectieve discussie: waar moet

sprake van een pool van apparaten. Het zijn geen persoonlijke

je naar kijken en hoe weeg je dat? Dat is heel specifiek per

devices en dat betekent dat ze ­onderling uitwisselbaar moeten

school of per team. Geen twee scholen zijn daarbij hetzelfde.

zijn. Is er iemand op school voor technische ondersteuning?

Heel cliché, maar het klopt wel.’ <<

‘Het ideale apparaat bestaat niet. Het is altijd een afweging tussen beperkingen en voordelen’

KEUZEHULP DEVICES Hulp nodig bij de keuze tussen tablet, Chromebook en laptop? Ga aan de slag met de Keuzehulp devices van Kennisnet: kijk op kn.nu/keuzehulpdevices

Gamedidactiek-schrijver Martijn: ‘Je moet games niet alleen maar inzetten om eens iets ‘leuks’ te doen.’

Met de nieuwe technologie lijkt de sky the limit. Alleen nog maar ontspannen leren via ICT-hulpmiddelen. Martijn Koops werkt als natuurkundelerarenopleider aan de Hogeschool Utrecht en past gamification en educatieve games al meer dan tien jaar toe in zijn lessen. Hij streeft ernaar voor elk vak een ander spel te ontwerpen en zo zijn studenten bekend te maken met deze werkvorm. In zijn pas verschenen boek Gamedidactiek legt hij uit hoe spellen en speltechnieken kunnen worden gebruikt om kennis, vaardigheden en attitudes te onderwijzen.

Door Mirjam Janssen De meeste leerlingen zijn gek op spelletjes. Steeds meer

ontstaat begrip.’ Ten slotte zijn er verkennende spellen, waarin

leerkrachten maken daar dan ook gebruik van. Maar wanneer

de deelnemers iets over zichzelf leren. Ze leren bijvoorbeeld

hebben games een meerwaarde? En hoe kun je ze inzetten om

hoe ze met anderen omgaan of hoe ze onder druk reageren.

je leerdoel te ondersteunen? Martijn Koops: ‘Je moet eerst

Pas op langere termijn biedt virtual reality echt mogelijkheden

kijken wat je wilt bereiken met een spel. Ga uit van je leerdoel.

voor het onderwijs, denkt Koops. ‘Hier liggen kansen. Zo zou

Een spel kan een les vlot trekken en voor een groter begrip van

je kennis van het menselijk lichaam kunnen bijbrengen door

de lesstof zorgen. Maar soms kan dat ook op een andere

leerlingen via VR door een lichaam te laten ‘lopen’. Het

manier. Je moet games niet alleen maar inzetten om eens iets

begin is al wel gemaakt, het aanbod en de aandacht nemen

‘leuks’ te doen.’

toe, maar het is nog niet zo ver.’ Docenten die games willen

VIER SOORTEN Koops onderscheidt vier soorten spellen. Om te beginnen het

LEERDOEL BEPAALT JE GAME

oefenspel, waarmee je vaardigheden traint. ‘De inhoud doet er

Hoe weet je welk type game je moet inzetten? Heel simpel,

bij deze games niet zo toe. In Typetopia bijvoorbeeld moeten

kijk naar je leerdoel.

deelnemers de aarde redden van aliens, ondertussen leren ze typen.’ Daarnaast zijn er kennisspelen, die geschikt zijn om

Kennisspel: werkt als een overhoring.

stof te overhoren, zoals Franse woorden. En via begripsspelen leren leerlingen bepaalde regels snappen. ‘Voor leerlingen is

Begripsspel: toont een bepaalde samenhang of laat leerlingen

het vaak moeilijk abstracte, wetenschappelijke kennis te

regels ervaren, bijvoorbeeld natuurkundige wetten.

­begrijpen. Met een spel kun je aansluiten op hun belevings­ wereld. Zo kun je bij natuurkunde het spel Space Challenge

Oefenspel: geschikt voor het leren van vaardigheden, zoals

spelen waarin ze ervaren hoe een wereld zonder wrijving is.

typevaardigheden.

Dan merken ze bijvoorbeeld dat het heel moeilijk is bochten te

10

nemen. Op deze manier kun je ook de evolutie uitleggen. Je

Verkennend spel: leerlingen leren zichzelf kennen, leren

kunt laten zien dat iedere generatie een beetje verandert. Zo

nadenken over hun gedrag.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

Docent Wessel: ‘Als ze op één dag bij verschillende lessen achter elkaar een quiz via Kahoot krijgen, is het niet speciaal meer’

­

gebruiken, kunnen al ontwikkelde spellen inzetten (zie de

VOORBEELDEN

kaders), maar ze zullen ze soms ook zelf moeten maken.

Er zijn nog niet zoveel kant-en-klare serious games voor

Bestaande spellen kunnen volgens Koops een inspiratiebron

handen. De meeste docenten ontwerpen zelf iets. Op

vormen, al zijn ze niet altijd bruikbaar in de les. ‘SimCity en

learninggames.nl staan deze voorbeelden:

Civilization bijvoorbeeld zijn leerzaam. Bij SimCity leer je over de ontwikkeling van steden en Civilization laat zien hoe

Space Challenge

­volkeren zich ontwikkelen. Maar ze hebben als nadeel dat

Via dit spel maken leerlingen kennis met de eerste twee

ze lang duren, soms zelfs weken. Een goed spel voor het

wetten van Newton.

onderwijs moet je in één lesuur kunnen afronden en nog kunnen nabespreken.’

Haunted House Een game om leerlingen hun kennis van de Engelse tijden

HEEL FANATIEK

te helpen verbeteren.

Wessel Peeters, vmbo-docent maatschappijleer op X11 media en vormgeving, gebruikt graag spellen in zijn lessen. Hij is één

DNA Minigames

van de drijvende krachten achter vernieuwerderwijs.nl, een

Leerlingen leren begrijpen hoe DNA werkt en is opgebouwd.

website over onderwijsinnovatie. Hij zet regelmatig Kahoot in, een quizapp waarmee leerlingen op hun mobiele telefoon

Budoka

kunnen meespelen. ‘Kahoot is heel geschikt om kennis te

Een avontuur dat laat zien hoe je communicatie kunt

testen.’ Daarnaast zet hij ook gewone bord- of kaartspellen in,

verbeteren.

bijvoorbeeld bij rollenspellen waarbij leerlingen zich in de rechtsgang moeten verplaatsen. ‘De leerlingen vinden alle

Ook leuk:

soorten spellen fantastisch. Ze worden heel fanatiek en willen per se winnen.’ Maar leren ze daardoor ook beter? ‘Ik

Phet

bespreek een spel altijd na om te vragen wat ze eraan hebben

Gratis simulatiespelen voor de exacte wetenschappen.

gehad. Ik heb het idee dat ze er veel van opsteken.’ In de Verenigde Staten zijn er al scholen die alleen op spelbasis

Socrative en Kahoot

werken. Peeters is daar niet meteen voor. ‘Je moet uitkijken

Multiplayer quiztools, worden gekoppeld aan de mobiele

dat je niet te veel games gebruikt - zoals je ook andere

telefoons van de leerlingen.

­werkvormen niet te vaak moet gebruiken. Als ze op één dag bij verschillende lessen achter elkaar een quiz via Kahoot

Dragonbox

krijgen, is het niet speciaal meer. Ik gebruik een paar keer

Kennismaking met wiskunde.

per semester een spel.’ << Moendoes Gratis spel dat duidelijk maakt wat het betekent om

MEER INFO

­onderzoeker te zijn. De deelnemers komen op een planeet

Boek: Gamedidactiek van Martijn Koops

met een eigen taal, goden, gebruiken, planten… Leerlingen

Sites:

leren hoe ze systematisch deze onbekende omgeving

gamedidactiek.nl

kunnen ontcijferen.

leerspellen.nl gamesandimpact.org

Osmos

databankgames.nl

Maakt de wetten van de mechanica duidelijk.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

11

LerenDoenMaken: van kleinschalig concept tot landelijk platform LerenDoenMaken.nl is een nieuw platform voor leerlingen in het basisonderwijs en onderbouw van het voortgezet onderwijs waarbij alles draait om producten maken met behulp van ICT. Dit kan een tijdschrift, een animatie, een interactieve quiz of ander product zijn waarbij de leerlingen werken aan vaardigheden die belangrijk zijn voor hun toekomst. Het platform is een initiatief van leerkracht Antoon van Geffen en vader Michel van Ast en is vol in ontwikkeling.

Tekst Mandy de Bruijn foto Shutterstock LerenDoenMaken begon als een concept van Antoon van Geffen,

ontwikkeld. Van Geffen: ‘LerenDoenMaken is uniek, omdat

destijds de leerkracht van Sterre, het oudste dochtertje van

de leerling bepaalt waar hij/zij aan werkt. Leerlingen kiezen

Michel van Ast, die toen in groep zes zat. Van Ast is als trainer/

opdrachten die voor hen uitdagend zijn, niet te moeilijk en

adviseur actief op het thema Onderwijs en ICT en is co-auteur

niet te makkelijk, en die op dat moment betekenisvol zijn.

van het boek Kleppen dicht over effectief leren met ICT. Van

Bovendien is het zo opgebouwd dat ze zelf elk programma

Geffen vroeg hem eens te kijken naar een plan dat hij voor de

kunnen leren gebruiken, door een bijgeleverd stappenplan en

school had geschreven voor een leerlijn mediawijsheid-, informatie-

een bijhorend instructiefilmpje. Dat werkt enorm motiverend.

en ICT-vaardigheden. Van Ast was onmiddellijk om. Samen

Alle opdrachten, dat zijn er al bijna 40, zijn verdeeld in tien specialismen. Denk hierbij

zetten ze de ideeën op papier.

Dat is nu bijna vier jaar geleden.

Van Ast: ‘Het is een fantastisch initiatief. Het is een mooi, func­

‘Met LerenDoenMaken heeft de leerling de regie’

aan architect, wetenschapper, ­muzikant, gameontwerper… Een leerling kiest, bij voorkeur samen met een andere leerling, waarvoor

tioneel en breed georiënteerd platform geworden dat leerlingen ondersteunt hun toekomst­

hij een product wil maken. De leerkracht bekijkt het gemaakte

gerichte vaardigheden te ontwikkelen. Het geheel is zo

product en geeft er feedback op. De leerling kiest vervolgens

­opgebouwd en vormgegeven dat de regie bij de leerlingen

zelf weer voor een andere opdracht.’ De opdrachten worden

ligt. Bovendien is het voor leraren erg laagdrempelig.’

door het tweetal zelf bedacht. Van Ast: ‘We houden goed in de gaten welke nieuwe programmaatjes en online toepassingen

LOF

er verschijnen, welke nieuwe hardware er op de markt komt,

Van Geffen: ‘Leerlingen moeten onder andere zelfsturend,

bijvoorbeeld voor het programmeeronderwijs of binnen de

onderzoekend en kritisch zijn en een zekere mate van media-

maker movement. Dat inspireert ons tot het maken van

wijsheid hebben en kunnen samenwerken. Vanuit die gedachte

nieuwe opdrachten.’

is het platform ontstaan. Op mijn school - de Sint Victorschool

12

in Afferden - is men veel bezig met onderzoekend leren. Om dit

ZELFSTUREND

verder te ondersteunen wilde ik een leergang waarbij het initiatief

Volgens het ondernemende tweetal is er weinig voorkennis

bij de leerlingen zou liggen en de leraar een begeleidende,

nodig om met LerenDoenMaken aan de slag te gaan. Van

ondersteunende en stimulerende rol zou hebben.’ De leergang

Geffen: ‘Het helpt wel als de leerkracht een beetje handig is

bestond vier jaar geleden nog uit opdrachten op papier en een

met ICT, maar dat is niet strikt noodzakelijk. De opdrachten zijn

eenvoudige WordPress-website. Om de gemaakte producten te

erg zelfsturend en voorzien van handleidingen, stappenplannen

laten zien, werd er op een gegeven moment gebruikgemaakt

en instructiefilmpjes. Het ligt voor de hand om te kiezen voor

van Pinterest. Daarnaast was er een administratiemap waar de

een vorm waarbij leerlingen zelf bepalen aan welke opdracht ze

vorderingen van de leerlingen en hun gemaakte keuzes werden

werken, maar leraren kunnen er ook voor kiezen om zelf wat

bijgehouden. Voor een digitaal platform vrij primitief, maar het

meer de regie in handen te houden. In de wat lagere groepen,

idee was goed. En dat werd gehonoreerd! Met een subsidie van

of wanneer een klas voor het eerst start met LerenDoenMaken,

LOF (LerarenOntwikkelFonds) kon het idee verder worden

is dat misschien wel verstandig. In de hogere groepen is die

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

mogelijkheid er natuurlijk ook, maar dan wijk je af van het

gepubliceerde producten kun je bekijken op de website.

basisprincipe. LerenDoenMaken kan ook vrij makkelijk in andere

Daar hoef je niet voor in te loggen. Als de leerkracht een

vakken worden toegepast, denk aan verschillende vormen van

product vijf sterren geeft, komt dat product op de homepage

presenteren of het maken van mindmaps en grafieken.’ Ook de

te staan bij Parels van de maand. Leerlingen kunnen nog

voortgang van leerlingen is simpel te volgen. Van Ast: ‘Een

niet reageren op elkaars producten. Dat willen we wel graag, maar dat is binnen het budget dat

leraar maakt zijn eigen groep met leerlingen aan die hij kan volgen. Iedere leerling heeft ook een eigen profielpagina.

Daarop kan hij zelf maar ook de leerkracht precies zien aan welke opdracht hij werkt, welke opdrachten hij heeft ingeleverd en welke

‘Wij hopen dat er een levendige groep gebruikers ontstaat w ­ aardoor het platform zich v­ erder kan vullen en ontwikkelen’

opdrachten al beoordeeld

we nu tot onze beschikking hebben niet mogelijk. Dat staat wel hoog op ons wensenlijstje.’

LEVENDIGE GROEP Aanmelden voor de leerlijn kan op de website door op Meedoen met LerenDoenMaken te klikken. Via het contactformulier ontvang je de inlog-

zijn. Qua beoordeling hebben we gekozen om niet met cijfers

gegevens. Daarna kun je je eigen school beheren, eigen

van 1 tot 10 te werken, maar met sterren. Voor ons gaat het

­g roepen aanmaken en die vullen met eigen leerlingen.

om het waarderen van een ingeleverd product, rekening houdend

Van Ast: ‘Wat ons betreft moet het gebruik van het platform

met de inzet, motivatie en het niveau van een leerling.’

zo laagdrempelig en toegankelijk mogelijk blijven voor andere scholen, maar we weten nog niet zo goed hoe we de nodige

PARELS VAN DE MAAND

inkomsten kunnen genereren om de vaste lasten en de

Het delen van kennis is een belangrijk onderdeel van de leer-

­doorontwikkeling ervan te kunnen bekostigen. Ik denk dat

gang. Van Ast: ‘Als een opdracht is afgerond, klikt de leerling

we er niet aan ontkomen om scholen uiteindelijk een kleine

op Opdracht inleveren. Het bestand wordt dan geüpload of de

vergoeding te vragen.’ Van Geffen: ‘Wij hopen dat scholen en

link wordt geplaatst. Als de leerkracht dat product nakijkt en er

leraren zich gaan aansluiten bij LerenDoenMaken en dat er

feedback op geeft, kan hij aangeven of het product openbaar

een levendige groep gebruikers ontstaat waardoor het

of niet openbaar gepubliceerd mag worden. Alle openbaar

platform zich verder kan vullen en ontwikkelen.’ <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

13

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to... Cram Ruim 2,8 miljoen gebruikers, 170 miljoen aanwezige flashcards met 850 duizend toegevoegde kaarten in de laatste week. Als we de homepage van Cram mogen geloven, is dit dé site voor het oefenen van woordjes en begrippen. In deze How to onderzoeken we de mogelijkheden.

Door Henk Botter

Cram is gebaseerd op het systeem van de Duitse psycholoog

en je kunt ook kiezen voor Math/Symbols (handig bij wiskunde).

­S ebastian Leitner. Hij bedacht een doos die in verschillende

­Nadat we voor Dutch hebben gekozen, zien we onderin een extra

­compartimenten werd verdeeld. De flitskaarten liggen in het eerste

venster met een twintigtal symbolen en accenten die je kunt invoegen.

compartiment. Als je alle antwoorden goed hebt, verhuizen de kaarten

Zodra je gaat typen, komt er een zwarte balk met extra opties

naar het volgende compartiment. Wanneer je op dat niveau een

­beschikbaar. Je kunt je tekst vet maken, lettergrootte aanpassen

verkeerd antwoord geeft, verhuist

en een afbeelding toevoegen. Die laatste optie is ideaal voor het

de betreffende kaart terug naar

oefenen bij de vreemde talen, maar kan ook bij de zaakvakken handig

het vorige compartiment. In Cram

zijn als je de optie Show hint side ook gebruikt. In ons voorbeeld

wordt dit in digitale vorm aangeboden

voor het vak geschiedenis vullen we begrippen over de Tweede

in vijf stappen: Selective learning

­Wereldoorlog in. Bij het begrip ‘monument’ kunnen we zo als hint

(je leert wat je moet leren op jouw

een foto van het monument op de Dam in Amsterdam toevoegen.

niveau), Staggered learning (in een korte tijd zoveel mogelijk leren), Automation (de flitskaarten verhuizen automatisch naar een hoger of lager niveau), Assessment (de ­resultaten laten het niveau zien) en Community (je kunt flitskaarten van anderen importeren in je eigen leeromgeving).

EERSTE STAPPEN We klikken op Sign in en vervolgens op Sign Up om een account aan te maken. Vervolgens krijgen we een aangenaam, eenvoudig en overzichtelijk scherm te zien. Bovenin kunnen we zoeken naar Flashcards van anderen. Daaronder zie je in het scherm twee ­onderdelen Flashcards met de tabbladen Created, Folders, Favorites en Recently Studied. Het tweede onderdeel wordt gevormd door Settings. Hier kun je je mailadres en wachtwoord wijzigen en aan­ geven of je de nieuwsbrief en notificaties wenst te ontvangen. We gaan naar de Flashcards en klikken bij Created op Create new set.

Elke set geef je een titel, je beschrijft de inhoud en geeft aan of het openbaar of privé moet worden weergegeven. Vervolgens kun je op

14

twee manieren een set flitskaarten maken. Via Import a flashcard

COPY/PASTE

set kun je door op Show te klikken een bestand gebruiken waaruit

Het overtypen van alle begrippen met hun betekenissen is bewerkelijk.

je de begrippen kopieert of je typt handmatig de woorden met hun

Gelukkig is er een Word-bestand beschikbaar waarin dit materiaal

betekenissen in. We testen de laatste optie. Standaard zijn er twee

staat. We scrollen naar boven en klikken op Show achter Import a

kolommen zichtbaar: front en back, maar je kunt ook via Show hint

flashcard set. We kunnen materiaal uit een bestand gebruiken dat

side een derde kolom openzetten. Daar kun je extra aanwijzingen

gescheiden is door tabs, komma’s of op een eigen manier. In ons

typen, een synoniem of een alternatieve omschrijving van het begrip.

bestand zijn de begrippen van de betekenissen gescheiden door een

Per kolom kun je de standaardtaal kiezen. Bij vreemde talen zijn er

tab en staat elk begrip op een nieuwe regel door een gegeven Enter.

meer dan voldoende keuzemogelijkheden (van Afrikaans tot Yoruba)

We selecteren alle tekst en plakken dit in het daarvoor bedoelde veld.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Onder Import preview ontstaat een tabel van vier kolommen: nummers,

AAN DE SLAG

front, back en hint. Die laatste kolom is leeg, omdat in ons begrippen­

De flashcards kunnen we op vier manieren gebruiken: Flashcard,

bestand die gegevens ontbraken. De 34 begrippen met uitleg staan

Memorize, Test en Games. Je kunt de kaarten shuffelen, op alfa­

overzichtelijk gerangschikt. We controleren het nog even en zien dat

betische volgorde zetten en bepalen of je één of twee zijden wilt

één uitleg onder Hints staat. Door in het veld Copy and paste your

zien. Ook kun je de kaarten laten voorlezen. Dat laatste is natuurlijk

data een tab voor de uitleg te verwijderen, staat ook dit begrip goed

bij de vreemde talen een perfecte aanvulling, maar ook bij ons vak

in de tabel. We klikken nu op Import data. Onze flashcards zijn nu

geschiedenis kan het voor dyslectische leerlingen handig zijn. Bij

gevuld met de begrippen en uitleg. We ronden af om het gereed te

Memorize krijg je het begrip te zien en bepaal je of je de betekenis

maken voor de les. We klikken daarvoor op Add folders. We maken

weet. Dat geef je aan met de knop I was wrong of I got it right. Je

een folder Geschiedenis en vullen boven in ons scherm de gegevens

kunt hier ook kiezen voor de Cram-mode. Je start op een bepaald

van deze flashcards in. Onder in het scherm klikken we op Create set.

niveau, maar wanneer je een antwoord fout hebt, wordt een kaart

De set wordt aangemaakt en we zien (wel omgeven door reclames)

naar een lager niveau geplaatst. Als je steeds goede antwoorden

dat onze begrippenset klaar staat voor gebruik.

geeft, worden de kaarten naar het hoogste niveau geplaatst. Er is ook een optie waarbij je zelf de antwoorden moet typen. Dat is bij de beschrijving van begrippen een lastige optie, maar bij de vreemde talen ideaal. Bij Test kun je aangeven van hoeveel begrippen je een test wilt maken. Er zijn verschillende opties: matching, written, ­multiple choice en true/false. Je kunt één optie per test kiezen, maar ze ook alle vier gebruiken in één test. Helaas kun je een test niet opslaan en delen met je leerlingen. De vierde optie, Games, zal veel leerlingen aanspreken. Er zijn twee vormen: Jewels of wisdom en Stellar speller. Bij Jewels of wisdom krijg je vijftien juwelen ­(begrippen) in vier verschillende kleuren. Het is de bedoeling dat je eerst de juwelen van de dezelfde kleur koppelt aan de juiste omschrijvingen. Zo kun je zien hoe je scoort. Na een eerste ronde kun je in volgende rondes je scores verbeteren en eventueel delen via sociale media. Bij Stellar speller krijg je een omschrijving van een begrip boven in het scherm te zien. Met een ruimteschip schiet je de opeenvolgende letters van het begrip uit de ruimte en bouw je het begrip op. Als je te vaak je doel mist, stopt het spel en kun je het opnieuw proberen.

IN DE LES In Cram is het symbooltje rechtsbovenin belangrijk: als je daar op klikt, kun je via Flashcard Dashboard zien welke sets je hebt gemaakt. Als je een set laat gebruiken door de leerlingen, is het belangrijk dat de naam van de set uniek en logisch is. Leerlingen moeten jouw set eenvoudig kunnen vinden. Uiteraard is het ­belangrijk dat de set op public access staat ingesteld. Leerlingen kunnen via Google Play of Appstore de Cram-app downloaden. Ze moeten zelf een account aanmaken en jouw flashcardset opzoeken.

Leerlingen hebben op hun eigen device dezelfde mogelijkheden als op een pc. <<

TIPS Om optimaal van Cram gebruik te kunnen maken is een betaald account wenselijk. Het standaard account biedt eerst mogelijkheden genoeg, maar als je het veelvuldig gebruikt en dus veel sets aanmaakt, is een betaald account een optie. Dat kan vanaf zo’n 10 dollar per maand.

Het voordeel is ook dat je geen reclames meer te zien krijgt. Zoek eerst goed in de database van Cram voordat je zelf een set gaat maken.

Er zijn al veel sets beschikbaar.

Kijk onder op de homepage bij Blog en FAQ voor meer informatie over Cram en op YouTube naar filmpjes met uitleg. Geef daarvoor als zoekopdracht: cram flashcards.

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Herdenken & vieren Op 4 mei herdenken we oorlogsslachtoffers en op 5 mei vieren we onze vrijheid. In deze periode wordt er op veel scholen aandacht besteed aan de Tweede Wereldoorlog. Op internet is zeer veel materiaal over de Tweede Wereldoorlog te vinden. In dit lesidee inventariseren we het beschikbare lesmateriaal en geven we tips voor het maken van presentaties of filmpjes.

Door Henk Botter

OP TV/DIGIBORD Met een zekere regelmaat zijn er op televisie series over de Tweede Wereldoorlog te zien. Rond de jaarwisseling 2009-2010 zond de NPS een negendelige serie uit met de titel De oorlog. De uitzendingen zijn nog steeds relevant en te zien via npo.nl/de-oorlog/POMS_S_NTR_103997. In januari en februari 2017 zond Omroep Max de vierdelige documentaire­

de rest van hun leven. De portretten van deze mensen lopen uiteen van slachtoffers naar daders, van goed naar fout en het gebied daartussen. De programma’s zijn terug te zien op omroepmax.nl/het-was-oorlog. De hiervoor genoemde series zijn vooral voor volwassenen en eventueel de bovenbouw van

Foto Youngcrowds

serie Het was oorlog uit. Deze serie gaat over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor

het VO bestemd. Voor de onderbouw is de serie 13 in de oorlog zeer geschikt. Op 13indeoorlog.ntr.nl zijn de dertien afleveringen

zoeken op ‘histoclips’ en filteren op ‘wereldoorlogen’ om de

terug te zien en is ook een spel te spelen. De focus ligt op

afleveringen van vijftien minuten te vinden. Enkele titels zijn:

Nederland en op wat jongeren in de oorlog hebben meegemaakt.

Hoe kwam Hitler aan de macht?, Holocaust en Nederland in de

Er zijn uitzendingen met als titel Bezetting, NSB, Verraad en

Tweede Wereldoorlog. Op de site van Schooltv vind je via de

verzet, Joden, Hongerwinter en Bevrijding. Via Schooltv is er ook

zoekterm ‘wereldoorlog’ clips en fragmenten van programma’s

een dvd met een handleiding en opdrachtenboekje te bestellen

als 13 in de oorlog, Ten oorlog! en Het Klokhuis: Kleine handen

(bit.ly/2lFAClR). Uiteraard is er meer materiaal op de site van

in een grote oorlog.

Schooltv te vinden. Heel geschikt zijn de afleveringen van Histoclips over de Tweede Wereldoorlog. Op Schooltv.nl kun je

FILMS MET LESMATERIAAL De laatste jaren zijn er enkele jeugdfilms verschenen met begeleidend educatief materiaal. Het boek Oorlogsgeheimen van Jacques Vriens werd in 2014 in de bioscopen getoond.

Voor het voortgezet onderwijs werden speciale krantjes verspreid.

Op youngcrowds.nl/oorlogsgeheimen/digitaleles-vo is een trailer te zien en vind je een digitale les. Het bekende boek Oorlogswinter van Jan Terlouw is ook verfilmd. Op oorlogswinter.com is er divers materiaal over te vinden. De film Het ­bombardement biedt via Codename Future lesmateriaal aan: bit.ly/2kZj14b.

Op bit.ly/2lLdSAZ is een onderzoeksverslag te vinden over het gebruik van speelfilms over de Tweede Wereldoorlog in de klas.

Movies that matter (moviesthatmatter.nl) biedt lesmateriaal aan om met andere ogen naar films te kijken. Zo is er een algemene lesbrief verschenen bij Schindler’s list: bit.ly/2kZjS4T. Ook bij de film Süskind hebben ze materiaal beschikbaar gesteld: bit.ly/2lLfM4Y.

16

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

ONLINE TENTOONSTELLINGEN Voor het onderwijs is de site tweedewereldoorlog.nl/onderwijs een goede om te bezoeken. Je vindt er informatie over gastsprekers, musea, te bestellen materiaal en digitale lessen. Op een aantal onderdelen van die digitale lessen gaan we nader in. In de Rotterdamse Kunsthal was de tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen te zien. Online kun je deze tentoonstelling via tweedewereldoorlog.nl/100voorwerpen nog bezoeken. Door te klikken op een van de voorwerpen krijg je meer informatie. Je kunt een zwarte SS-vlag bekijken en de ring voor Roza, die Siem Vos in Auschwitz voor zijn vrouw Roza liet maken. Bij elk voorwerp kun je doorklikken op foto’s en meer tekstinformatie krijgen. Via tweedewereldoorlog.nl/ static/exhibition1 kun je de eerste vijf dagen van de Tweede Wereldoorlog in Nederland volgen. De online tentoonstelling brengt alle gebeurtenissen per dag en regio zo goed mogelijk in kaart. Door op een radio te klikken kun je bijvoorbeeld het nieuwsbericht van de Duitse inval beluisteren. Van de laatste bezettingsdagen is een vergelijkbare site gemaakt tweedewereldoorlog.nl/static/exhibition2.

PERSOONLIJKE VERHALEN Persoonlijke verhalen maken

ANNE FRANK

vaak veel indruk. Een bijzonder

Op de website van Anne Frank Stichting, annefrank.org, vind je

verhaal is het waargebeurde

veel educatief materiaal. De Anne Frank Stichting heeft ook

verhaal van Ellis en Bernie

twee stripboeken uitgebracht, De Ontdekking en De Zoektocht.

over een Scheveningse

Er zijn klassensets te bestellen en er zijn digitale lessen bij

liefde in oorlogstijd. Op

beide strips ontwikkeld: edu.annefrank.org/deontdekking en

ellisenbernie.nl staat het

edu.annefrank.org/dezoektocht. Ook is er een grafische

zo: ‘Ellis & Bernie is een

biografie over Anne verschenen: bit.ly/2mnX0xc.

lespakket over discriminatie en Jodenvervolging voor de

INDRUKWEKKENDE SITES

onderbouw van het vmbo.

De vervolging van de Joden is digitaal vastgelegd op verschil-

Het lesmateriaal bestaat uit

lende websites. We zetten er een aantal op een rij.

een korte film (30 minuten),

• hollandscheschouwburg.nl: het was eerst een theater,

een serie filmclips, zes

daarna deportatieplaats tijden de Tweede Wereldoorlog en

lessen, een docentenhandleiding en een werkboekje.’ Via

nu monument en educatief centrum.

lab.nos.nl/projects/holocaust-herdenking/index.html kun

• kampwesterbork.nl: de site geeft informatie over de

je het verhaal van zes slachtoffers van de Jodenvervolging

geschiedenis en over het bezoeken van dit voormalige

bekijken en beluisteren. Hun kleinkinderen vertellen de

kampterrein. Op de site zijn ook filmmateriaal en foto’s te

­verhalen met titels als: Bij de bevrijding weeg ik 26 kilogram en

bekijken.

Had u maar niet met een Jood moeten trouwen. Via sites als joodsmonument.nl en joodskindermonument.nl kun je gegevens van Joodse slachtoffers inzien. Zo kun je daar het verhaal van Roosje van Dien-Kroon nalezen. Met haar man, Nathan

• nmkampvught.nl: ook deze site geeft historische informatie en info voor bezoekers. Ook is er een bron van de maand en materiaal voor een werkstuk of spreekbeurt.

• kampamersfoort.nl: op de site is onder het kopje Onderwijs

van Dien, had ze een winkel in Alphen aan den Rijn. Op

materiaal te vinden voor een bezoek aan het voormalige

30 september 1942 werden ze opgehaald en via Westerbork

kamp. Ook is er bijvoorbeeld het kofferproject: aan de hand

weggevoerd. Ze overleefden de oorlog niet. Van hun verhaal is

van verhalen en voorwerpen van acht gevangenen maken de

een theaterstuk gemaakt dat ook in Westerbork is opgevoerd

leerlingen kennis met de geschiedenis van Kamp

stichtingpa.nl/a-85/nadien. Op de site van 4en5mei.nl kun je via bit.ly/2mlPvqa het monument met de namen van Roosje en

Amersfoort.

• auschwitz.org/en: deze Engelstalige site kent vier onderdelen.

Nathan vinden. Op die site zijn alle oorlogsmonumenten van

Via Museum, History, Visiting en Education kun je veel over

Nederland verzameld. Via 4en5mei.nl/sprekendebeeldenindeklas

dit kamp vinden.

kun je een verhaal bij een monument uit je eigen omgeving maken.

Download dit lesidee ook via

LEES VERDER

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

MEER HERDENKEN EN VIEREN! Door Vanessa Pelle

4 EN 5 MEI DIGITAAL Elke jaar ontvangen leerlingen van groep 7 het 4 en 5 mei Denkboek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het Denkboek zet leerlingen van groep 7 aan tot nadenken over de Tweede Wereldoorlog, herdenken en vieren, vrijheid en democratie. De kinderen onderzoeken wat deze thema’s voor hen betekenen en waarom de Tweede Wereldoorlog nu nog relevant is. Op 4en5meidigitaal.nl vind je een leeromgeving met volledige lesmodules van ongeveer 60 minuten maar ook losse lessen, filmpjes en opdrachten. Kies een thema, selecteer een module of stel zelf een lesmodule samen. De opdrachten zijn zowel klassikaal, in groepjes of individueel in de klas te behandelen. Deze lesmodules vormen een aanvulling op het

foto’s Chris Van Houts

4 en 5 mei Denkboek.

WIE DE F*** IS OOM JO? Er zijn diverse theaterstukken die je als klas kunt bezoeken, zoals Wie de f*** is oom Jo?. In de voorstelling volg je de zoektocht van Carolien van den Berg naar de geschiedenis van haar Joodse familie. Deze neemt een rigoureuze wending als haar vader op 11 november 1942 wordt opgepakt bij de razzia in confectiefabriek Hollandia-Kattenburg in Amsterdam-Noord.

360 Joodse werknemers en hun familieleden worden meegenomen door de Duitsers. De dan 17-jarige Bob Wolf van den Berg is één van hen. Bijna al deze werknemers komen om in vernietigingskampen. Bob ‘Boebie’ ontsnapt aan dit noodlottige einde door uit een rijdende trein op weg naar kamp Westerbork te springen.

Daarna volgt een angstig jaar waarin hij op meerdere onderduikadressen steeds bijna wordt verraden. Hij schreef hier in 1993 het boek Buitenspel over. Bij de voorstelling is lesmateriaal aanwezig. Zoals Research naar mijn Roots waarin de leerling wordt uitgedaagd om zelf op onderzoek te gaan naar zijn/haar foto Ben van Duin

achtergrond. Ze kunnen het presenteren, er een scene van maken of het met behulp van audiovisueel materiaal delen met anderen. Kijk voor meer informatie op wieisoomjo.nl

Inspirerend onderwijs

met ICT

Programmeren met HTML Henk in de CodeQube

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

Hoe gaan jongeren om met hun onlin e privacy?

Onderzoekend en ontdekkend leren in virtuele labs

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

Leren van elkaar met webapp OnzeKlas

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

DESIGN THINKING Studio Tast introduceert design thinking in het klaslokaal Lesprogramma Designweek@school Muzikale lesideeën: Leer (online) een instrument bespelen & Lesje Digitale Drama

HOE MEDIAWIJS IS JOUW KLAS? Jaargang 34 33 | Nummer 02 6 | | Februari Oktober2016 2016

Jaargang 34 33 | Nummer 04 6 | | Februari December 2016 2016

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

Datajurist Mireille Hildebrandt: ‘Leerlingen moeten ook onderwijs krijgen in de logica van statistiek’ Online platform QuizStud getest Gratis digitale lessen bij de Internationale dag voor de Rechten van het Kind

AUGMENTED REALITY

MAAKT LEREN VISUEEL Succesfactoren van serious games

Klas maakt eigen games met Gamestad

Design & Innovation op het vernieuwde vmbo

STERRENSTOF & CODING ‘DE LEERLINGEN ZIJN BEZIG MET TAAL, WISKUNDE EN NATUURKUNDE TEGELIJK’

Meest mediawijze klas van Nederland komt uit Bunschoten!

De kunst van het programmeren met tekenrobot GoTo

GAME JEZELF SLIM(MER) OP SCHOOL Lesidee:

Jaargang 34 33 | Nummer 03 6 | | Februari November 2016 2016

Werken met LessonUp: lessen met video’s, sites, slides & quizzes

Jaargang 34 | Nummer 07 | Maart 2017

Jaargang 34 33 | Nummer 05 6 | | Februari Januari 2016 2017

Kijk op computersopschool.nl voor lessuggesties, handige tutorials en digidees www.computersopschool.nl Twitter @cosonline

EVALUATIE

Moji Kloktrainer Nederlands Als juf merk ik dat het kinderen tegenwoordig meer moeite kost om analoog te leren ­klokkijken. We bekijken de tijd op onze telefoon of computer en hebben vaak niet eens meer een analoge klok aan de muur hangen. Toch blijft analoog klokkijken de basis voor het kúnnen klokkijken. Dus ging ik op zoek naar goede, educatieve apps die mijn onderwijs hierin goed kunnen ondersteunen en ik vond de door mijn groep liefkozend genoemde ‘vogeltjesapp’, ofwel de Moji Kloktrainer.

Door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf

Doelgroep:

5 t/m 8 jaar

simpel met het oefenen van de hele uren. Wanneer je een

Prijs:

Android: gratis

leerling hebt die al verder is en bijvoorbeeld alleen moeite heeft

ITunes: 1,99

met de minuten, is het mogelijk om via een configuratieknop

Te downloaden via: Google Play en Appstore

(het radartje in het scherm) levels te ontgrendelen. Andersom is het ook mogelijk weer slotjes op de levels te zetten, wanneer een leerling nog niet aan de oefening toe is.

Deze app is ontwikkeld door Mojitime, een bedrijf dat educatieve apps

20

bouwt in Zweden. Het is een populair bedrijf met ondertussen

VOGELTJES

een ‘bibliotheek’ met 150 games waaronder veel apps die een

Tijdens de oefening wordt de opdracht in vloeiend Nederlands

vak als rekenen leuker en gemakkelijker kunnen maken en deze

uitgesproken: ‘Zet de klok op zes uur.’ De opdracht staat er

dus om te leren klokkijken. Wanneer je de app start, kom je in

ook nog in een tekst onder. Hierbij worden geen cijfers

een startscherm met een klok waar de actuele tijd staat. Er moet

gebruikt, maar alleen woorden. Handig voor kinderen die al

op het luidsprekertje worden gedrukt om het spel op te starten.

kunnen lezen. De leerling moet vervolgens zelf aan de wijzers

De actuele tijd wordt vervolgens heel ­duidelijk uitgesproken.

van de klok gaan draaien om de klok op de gevraagde tijd te

Door op verder te klikken, kom je in het volgende scherm. Dit is

zetten. Daarna moet hij/zij op de knop OK drukken om te

een overzichtsscherm waarop te zien is welke niveaus van het

ervaren of het antwoord goed is. Is het antwoord goed dan

spel al zijn behaald. Alle levels die nog niet doorlopen zijn, hebben

komt er een vogeltje naar beneden vliegen die op een lijn gaat

een slotje. Wanneer het level is voltooid, verdwijnt het slotje. Het

zitten. Dit gebeurt zes keer. Als de antwoorden daarna ook

spel bestaat uit zes levels, die toenemen in moeilijkheid. Het

goed zijn, krijgen de vogeltjes leuke hoofddekseltjes op. Elk

hele spel bestaat uit 72 opdrachten. Het eerste level begint

level heeft 12 opdrachten. Wanneer het antwoord niet goed

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

is, verdwijnt een vogeltje of een hoofddekseltje. De app zet de

app en uiterst simpel in gebruik. Een (jong) kind kan het zelf

wijzer zelf goed. De leerling ziet dus meteen wat de exacte tijd

gebruiken. Controle door de leerkracht is mogelijk door te

had moeten zijn. Er is meteen feedback en de leerling kan

volgen hoeveel vogeltjes de leerling heeft verdiend met een

verder met een volgende vraag. Wanneer het level van de hele

petje. De leerling ervaart zelf of hij foute antwoorden geeft

uren is doorlopen, kunnen ze oefenen met hele én

of een goed antwoord heeft gegeven. Deze directe

halve uren. De hele uren blijven dus wel in het spel

feedback is een groot voordeel en komt humoristisch

om deze te automatiseren. In het volgende level wordt

over. De app biedt verschillende moeilijkheidsniveaus

geoefend met kwart over en kwart voor. De hele en

en dat zorgt voor een stukje uitdaging. Leerlingen

halve uren worden hierin niet herhaald. Na dit niveau

ervaren zelf ook dat ze vooruitgang boeken. Fijn is het

volgen oefeningen met vijf voor, vijf over, tien voor en

dat ook levels kunnen worden ontgrendeld waardoor

tien over het hele uur. In level vijf komen opdrachten

leerlingen op eigen niveau kunnen instappen en niet

met vijf voor, vijf over, tien voor, tien over het halve uur

alle levels hoeven te doorlopen. De opbouw van de

aan bod. En tot slot komen alle niveaus samen en

oefeningen is goed doordacht. Het biedt een duidelijke

moet het kind kunnen klokkijken! Wanneer alle levels

structuur. Tevens zijn de animaties mooi om te zien.

zijn doorlopen, verschijnt er een beloningsscherm met een

De vogeltjes en hoofddeksels zijn aan­sprekend voor kinderen.

grote vogel in beeld, die een medaille en een kroon draagt.

Een minpuntje voor mij is misschien wel dat het steeds hetzelfde soort vragen zijn. Ik mis de oefening waarbij het kind juist moet

CONCLUSIE

gaan zeggen hoe laat het is! En, wellicht is het goed om toch

Moji Kloktrainer is een effectieve app om kinderen te helpen

ook het digitaal klokkijken er uiteindelijk bij te betrekken. Dan

bij analoog leren klokkijken. Het is visueel een aantrekkelijke

heb je een compleet pakket. <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017 21 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Kijkje bij de ‘buren’

Quest to Learn in New York Falen is hier ‘part of the game’ Quest to Learn is een school in New York waar kinderen van 11 tot 18 leren door te spelen.

COS maakte via Skype verbinding met lerares Kate Litman aan de andere kant van de Atlantische Oceaan om te horen hoe zij dat doen.

Tekst Erik Ouwerkerk foto’s Quest to Learn | Shutterstock Op de website van Quest to Learn wordt het al snel klip en

plezier in het leven. Dus bouwen de kinderen een helling voor

klaar wat gamification betekent in (school)district 2 in New

hem om op te skaten. Litman: ‘Daar komt meetkunde bij

York: de mens is een homo ludens en leert door actief deel

kijken, dus spelenderwijs leren de kinderen over hoeken en

te nemen aan een spel en daarin samen te werken. Omdat

graden en bouwen een helling met Minecraft.’ Het blijft nooit

games bovendien direct duidelijk maken wat (mis)lukt, biedt

bij één leerdoel, er komen altijd meer disciplines bij kijken, net

het de kans opnieuw een poging te wagen om het spel

als in het echte leven. ‘Het gaat ook over milieu­bewustzijn en

­succesvol te doorlopen. Falen bestaat zodoende niet, dat is

biologie: uiteindelijk wil de bij toch weer terug naar zijn bijenkorf

juist ‘part of the game’. Er zijn steeds weer nieuwe kansen

en de leerlingen leren dat dat goed is voor ons ecosysteem.’ Ook

om een oplossing te vinden. Die mentaliteit komt de kinderen

de Rhitmatist kan Litman bekoren. Het is een spel ­gebaseerd

hun hele leven lang van pas.

op het gelijknamige boek van de bestsellerauteur in het young adult genre Brandon Sanderson. ‘We leren over algebraïsche

CODEWERELD

vergelijkingen en patronen die tot leven komen in een wereld

Kate Litman is wiskundige en juf van de 6th en 7th grade (haar

van monsters. Uiteindelijk moeten de leerlingen de monsters

klas bestaat uit kinderen van pakweg elf tot dertien jaar: ‘De

verslaan, maar daar hebben ze wel wiskundig inzicht bij nodig.’

games op Quest to Learn staan niet op zichzelf, ze zijn deel van

22

een domein waarin verschillende leerdisciplines samenkomen

MODERNE SCHOOL

in één verhaal, zoals hersengymnastiek, verhalenmakers of

Leren door spel gebeurt digitaal maar kan ook analoog, daar

codewereld. Zodra kinderen voelen dat ze deel uitmaken van

staan de onderwijzers van de school volgens Litman helemaal

een groter verhaal, willen ze daar ook zelf een rol in spelen en

niet dogmatisch in. ‘Twee weken geleden gingen de leerlingen

het mooier maken.’ Litman trekt haar leerlingen de ‘codewereld’

nog ouderwets knippen en plakken voor het vak 3D-design.

in. Met de lessen van Codewereld duiken de kinderen in een

Vorige week zochten we vervolgens op het internet op hoe we

verhaal en bepalen ze zelf de afloop: ze helpen in Einstein & de

het ontwerp konden uitvoeren.’ Een moderne school gaat uit

honingbij, ontwikkeld door Rees Shad van Hostos Community

van de 21th century skills waarbij samenwerking, probleem­

College, bijvoorbeeld ‘Buzz de werkbij’. Hij wil ontsnappen aan

oplossend vermogen, enz. zeer belangrijk zijn. ‘Wat je daarvoor

zijn saaie leven en meer dan alleen nectar. Hij is op zoek naar

nodig hebt? De leraren moeten heel creatief zijn en de uitdaging

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

aan willen gaan om spelideeën te ontwikkelen, aan te passen

‘Je leert vooraf bepaalde feiten en wetten uit je hoofd, doet

en uit te werken. In ons geval speelt technologie ook een grote

een toets, haalt een cijfer en gaat verder met het volgende

rol dus de onderwijzer moet niet bang zijn dat in te zetten. In

onderdeel. De 21ste eeuwse vaardigheden worden helaas niet

ons team zie je leergierige mensen, dat kan ook niet anders

getoetst. Zo moeten we ons alsnog voegen naar een 20ste

vind ik als je leerlingen wilt die de wereld willen ontdekken en

eeuwse standaard terwijl de kinderen van nu echte millenials

obstakels zien als uitdaging. Een goede leraar ziet bovendien

zijn. Mijn inspiratie haal ik daarom bij progressieve en creatieve

veel: op welk niveau een kind zit, wat hij leert en waar hij

mensen, zoals Dan Meyer en zijn ideeën over goed wiskunde-

tegenaan loopt. Op basis daarvan differentieert de leraar met

onderwijs, Teacher Tech Alice Keeler, mijn collega’s en stagiaires

opdrachten en rollen en stelt groepen samen waarin elk kind

van de New York University. Het onderwijsklimaat verandert gelukkig

zoveel mogelijk uit zichzelf en het groepsproces haalt. Dat

wel stukje bij beetje. Toen we jaren geleden begonnen, dachten

zorgt voor gevarieerde, spannende en motiverende lessen

mensen bij gaming op school vooral aan een ontspannings­

waarin met diepgang veel geleerd wordt qua bijvoorbeeld

moment voor de docent. Het concept was erg gewaagd, dat is

kennis, zelfredzaamheid, eigenaarschap en samenwerken.’

nu al een stuk minder. Wij zien ondertussen de praktijk kinderen die elke dag met plezier naar school gaan en heel veel kennis

ONDERWIJSINSPECTIE

en ervaring opdoen die ze in het dagelijks leven straks hard

Stad en staat controleren via centrale examens het niveau en

nodig hebben. Daar doen we het voor.’ <<

de ontwikkeling van een school. Volgens Litman is dat nog grotendeels gebaseerd op een 20ste eeuwse schoolmodel:

Kijk op www.q2l.org voor meer informatie, inspiratie en filmpjes.

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

23

Tech Playgrounds voor liefhebbers van techniek en programmeren

Robots bouwen in je vrije tijd Dit is Henk Zzzjjj. Hij is ontworpen, gebouwd en geprogrammeerd door Lynn, Aimee, Marie en Sarah (11 en 12 jaar). Zij vormen samen de meidengroep die meedoet aan de Tech Playgrounds op dinsdagmiddag van jeugd- en jongerenwerk Dynamo in de wijk Tongelre in Eindhoven. Er wordt een hoop gegiecheld, gekletst en gedanst door de meiden. Maar als ze worden uitgedaagd om Henk te leren kleuren te herkennen, gaan ze serieus aan de slag.

Tekst en foto’s Studio Stampij Door heel Eindhoven en zelfs daar buiten zijn Tech Playgrounds

STEEN-PAPIER-SCHAAR

opgestart. Na schooltijd kunnen die kinderen dat leuk vinden

Sjors (9) heeft zijn eigen micro:bit meegebracht. ‘Deze heb ik

zich melden bij één van de jongerencentra van Dynamo.

vorige maand voor mijn verjaardag gekregen’, vertelt hij. ‘Vorige

Voor een euro per keer mogen ze twee uur lang aan de slag

week hebben we het spelletje steen-papier-schaar erop gezet.

met bijvoorbeeld Makey Makey, Lego Mindstorms, Arduino,

Als je schudt met de mirco:bit krijg je steeds willekeurig één

3D-pennen of een micro:bit. Vrijwilligers met de nodige

van die drie symbolen. Ik vind het leuk om meer te leren over

technische kennis helpen de kinderen ontdekken wat de

techniek en programmeren. Dat kan hier. Als ik straks in groep 8

mogelijkheden zijn. Zo leren de deelnemers spelenderwijs

programmeren krijg, weet ik er al alles van!’ ‘Er zijn hier

ontwerpen, bouwen en programmeren.

­natuurlijk wel spelregels, maar de kinderen mogen aan de slag

Sjors houdt vooral van programmeren. Hij heeft ook zelf een Pacmanspel gemaakt.

24

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

met wat ze zelf interessant vinden’, vertelt Lonneke van Lieshout van Dynamo Jeugdwerk. ‘De één is goed in programmeren, de ander gaat liever wat bouwen. Dat kan allemaal bij de Playgrounds. Zo krijgen de kinderen de kans hun eigen talent te ontdekken. We vinden het vooral belangrijk dat ze goed samenwerken en dat iedereen zich hier prettig voelt. Het is een gemengde groep, maar iedereen heeft zijn eigen plekje. Ze delen dezelfde interesse en kunnen hier nieuwe vrienden maken. Dat zien we graag.’

BEHOEFTE AAN TECHNISCHE KENNIS ‘We zijn de Tech Playgrounds begonnen, omdat we heel duidelijk merkten dat er behoefte aan was’, legt Lonneke uit. ‘Kinderen en jongeren gaven aan dat ze graag aan de slag wilden met techniek en computers. We zijn gaan polsen of dat een breed gedragen interesse was. Toen dat inderdaad zo bleek te zijn, hebben we vorig jaar de Tech Playgrounds opgezet. Nu zijn er in de regio zo’n honderd kinderen die wekelijks aan de slag gaan met programmeren en alles wat daarbij komt kijken. Ik wil ook nog graag een avondgroep beginnen, zodat kinderen op de middelbare school makkelijker aan kunnen sluiten.’ De Tech Playgrounds worden gefaciliteerd door Dynamo Jeugdwerk. Zij brengen de kinderen bij elkaar, onderhouden contact met de ouders en zorgen ervoor dat de middag goed verloopt. De kinderen kunnen met al hun technische vragen terecht bij de Een robot kun je steeds verder verbeteren. De mogelijkheden zijn eindeloos!

vrijwilligers. Dit zijn bijvoorbeeld studenten van de Technische Universiteit Eindhoven, werknemers van chipfabrikant ASML of mensen die werkloos zijn en een technische achtergrond hebben.

Voor de aanschaf van robots, programma’s en apparaten worden sponsors gezocht. De spullen rouleren in de verschillende Tech Playgrounds, zodat er optimaal gebruik van de middelen wordt gemaakt en de kinderen steeds met iets anders kennis kunnen maken. Lonneke: ‘Met de Tech Playgrounds willen we ieder kind de gelegenheid bieden zijn of haar kennis op het gebied van techniek te vergroten. Zo krijgen ze misschien later een betere kans ook echt aan de slag te gaan in dit vakgebied. We doen veel mee aan events en stimuleren de kinderen mee te doen aan master courses. Daar kunnen ze ook aan andere kinderen laten zien wat ze allemaal al hebben geleerd.’

ROBOTS BOUWEN ALS BEROEP Ondertussen zit Victor (11) al een tijdje hard te werken aan zijn robot. ‘Ik heb nu drie keer aan deze robot gewerkt’, zegt hij.

‘Eerst kon hij alleen een bal wegschieten met zijn slingerarm.

Toen heb ik er wielen onder gezet, zodat hij ook kan rijden. Nu schiet mijn robot alleen als hij iets ziet. Ik vind het leuk dat we hier steeds wat anders doen. We hebben ook weleens computers uit elkaar gehaald! Op school doen we niet veel aan programmeren, daarom kom ik hier. Later wil ik werken bij de TU en nog veel meer robots bouwen!”

Meer weten?

De één zoekt de spullen, twee anderen bouwen de robot en een vierde

Wil je meer informatie over de Tech Playgrounds, neem dan

programmeert: deze meiden houden van een heldere rolverdeling!

een kijkje op techplaygrounds.nl

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

25

Dig-I-Dee

door @keiionderwijs

Digiwak.nl Op digiwak.nl vind je materiaal dat je kunt gebruiken voor woordenschatonderwijs op de basisschool. Het is gebaseerd op de in 2010 opgestelde Woordenlijst Amsterdamse Kinderen. Dit is een lijst van meer dan 9.000 woorden die ontwikkeld is om de woordenschat van leerlingen te vergroten.

Met behulp van digiwak kun je gestructureerd en systematisch werken aan de woordenschatuitbreiding. De woorden zijn geordend op thema en verdeeld in clusters. Per groep zijn er ongeveer 20 thema’s waaraan gewerkt kan worden. Een cluster bestaat uit maximaal negen woorden die bij elkaar horen. Hierdoor leren de kinderen de woorden niet geïsoleerd, maar in samenhang hetgeen het onthouden van de woorden ten goede komt. Elk woord wordt weergegeven met een afbeelding, omschrijving, voorbeeldzin en er wordt aangegeven welk woordsoort het is. Na inloggen, kun je registreren welke thema’s behandeld zijn (geel), welke woorden geconsolideerd zijn (groen) en welke nog niet aan de orde zijn geweest (rood). Zo krijg je een overzicht van de groepen waar jij mee werkt en wat er gedaan is. Voor nieuwkomers is een onderverdeling aangebracht in startwoorden, woorden die iedereen zou moeten leren en basiswoorden. De basiswoorden zijn per groep verschillend. Digiwak is gratis materiaal. Het is wel nodig om een inlog aan te maken.

Schooltv videotours De meeste mensen kennen de filmpjes van Schooltv.nl wel, ook voor gebruik in de klas. Nu hebben de makers een aantal videotours toegevoegd die zeker de moeite waard zijn. Een videotour is een verzameling van een aantal filmpjes uit de Schooltv-collectie over een bepaald onderwerp. Zo is er een videotour over het Rijksmuseum. Als je voor deze tour kiest, kun je linksboven kiezen voor een aantal opties, bijvoorbeeld de tour waar iets verteld wordt over de buitenkant van het gebouw van het Rijksmuseum.

Gaandeweg wordt op detailniveau ingezoomd op het onderwerp waar je uitleg over krijgt. Ook is er een foto van het gebouw opgenomen met een aantal gemarkeerde punten. Door te klikken op één van deze punten kun je diverse filmpjes kijken die te maken hebben met het thema.

Overige, beschikbare thema’s van de interactieve videotours zijn op dit moment de aarde en de maan, van top tot teen (menselijk lichaam), Nederlands werelderfgoed en het zonnestelsel. Prachtig materiaal om de thema’s aan de orde te laten komen op het digibord in je klas, maar ook geschikt om kinderen zelf op ontdekkingstocht te laten gaan.

Wix website maken Het zelf maken van een website wordt steeds eenvoudiger met gebruiksvriendelijke tools. Een toegankelijke, Nederlandstalige, gratis website is wix.com. Een mooie manier om leerlingen de leerstof eens op een andere manier te laten verwerken/presenteren of te laten werken aan een digitaal portfolio in de vorm van een website. Als je je eenmaal gratis geregistreerd hebt, kun je inloggen en aan de slag. Bij het aanmelden ontvang je ook een startersgids met tips en adviezen die je op weg helpen. Eerst maak je een keuze uit wat voor categorie website je wilt gaan ontwikkelen, denk aan een blog, een webshop of een portfolio. Vervolgens kun je een keuze maken uit diverse templates. Het is ook mogelijk om van scratch te starten of met een leeg template. Na deze keuze kun je je site maken door het template te bewerken naar jouw eigen voorkeuren. Met een druk op de knop kun je ook schakelen naar een scherm waarin je de ‘voorkant’ ziet van de door jouw ontworpen site. Je kunt eigen afbeeldingen en video’s invoegen, maar ook kiezen uit de wix-bibliotheek of betaalde versies. Uiteindelijk kan de site gepubliceerd worden en indien gewenst, gekoppeld worden aan diverse sociale media.

26

COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017

PROGRAMMEREN KUN JE LEREN

Nieuw bij Schoolsupport !

LESMATERIAAL VOOR HET VAK VAN DE TOEKOMST STAP VOOR STAP LEREN PROGRAMMEREN

* Leer alles over programmeren en programmeertalen * Bouw kennis op met de vier opvolgende leerboeken * Leerlingen leren werken met de programmeertalen Scratch, Logo, Phyton, HTML en Javascript

Lees,Leer en Codeer!

•Geschikt voor leerlingen tussen de 10 en 14 jaar (vanaf groep 6) •Ook inzetbaar op de onderbouw van het voortgezet onderwijs

VOORBEELDOPGAVE

•Bestel ook de aanvullende handleiding met tips, leerdoelen en extra opdrachten •Bereid uw leerlingen voor op de beroepen van de toekomst!

helpt!

Bestel de voordelige set werkboeken (deel 1 t/m 4 + handleiding) op www.schoolsupport.nl/programmeren.

Alle delen en de handleiding zijn ook los verkrijgbaar.

Onderwijsdier?

Laat je inspireren door

DIDACTIEF 1 jaar

slechts € 58,5 0 50 (35% k orting! ) én t.w.v. m inimaa l

€ 37,

cadeau

€ 29,-!

s

Inspireert, motiveert en ondersteunt je bij het maken van nóg betere lessen Geeft je nóg meer inzicht in gedrag en interesses van je leerlingen Brengt je op talloze nieuwe ideeën

Didactief is een onafhankelijk vakblad voor primair en voortgezet onderwijs. Dankzij een uitgebreid netwerk van correspondenten op universiteiten en hogescholen is de redactie als eerste op de hoogte van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen. Die worden vervolgens getoetst aan de klassenpraktijk.

www.didactiefonline.nl/aanbieding