PrimaOnderwijs September 2019 by EDG Media

nummer 4 • september 2019 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 5x per jaar •

15x

lesideeën duurzaamheid & milieu

DIY-tips Voor hergebruik

Schoon Challenge

De impact én aanpak van zwerfafval

Bouwen aan een betere wereld vanuit het klaslokaal

Ontdek de kracht van de microwereld in ARTIS-Micropia Batterijen inzamelen voor een beter milieu Belevend leren op de boerderij | Word energie-expert De hele klas een dierenvriend | Column Juf Maike

www.cps.nl

Leergang Basisvaardigheden middenmanagement Hoe effectief gaat u leidinggeven? Een enerverende ontdekkingsreis voor (toekomstig) managementtalent. De opgedane kennis sluit aan op de actuele onderwijsontwikkelingen en werpt in de eigen schoolpraktijk direct vruchten af. De leergang is een bouwsteen op weg naar geregistreerd schoolleiderschap.

Startdatum 1 oktober 2019 Ga voor meer informatie en aanmelden naar

www.cps.nl/bmm

“De leergang was duidelijk gestructureerd. Alle facetten van ‘het middenmanager zijn’ kwamen aan bod. Het delen van ervaringen maakte elke cursusdag weer tot een leermoment.”

Opleiding tot coach Ondersteunt u graag leraren in hun leerproces? Interne coaching is zeer geschikt om het ontwikkelingsproces van leraren langdurig te begeleiden. De opleiding tot coach bestaat uit drie modules. In module 1 krijgt u inzicht in uw rol als coach en ontwikkelt u een aantal basale coachingsvaardigheden. In module 2 worden de vaardigheden in oefensituaties verder aangescherpt. Module 3 bouwt voort op de eerste twee modules, maar zet meer in op confrontatie met behoud van de relatie.

Diverse startdata Ga voor meer informatie en aanmelden naar

www.cps.nl/coach

“De training was voor mij erg goed. Juist omdat het aanzette om goed na te denken in de periode tussen de lessen.”

Kijk voor alle trainingen en congressen op: www.cps.nl/academie

@primaonderwijs @primaonderwijs @primaonderwijs

50-70

Pagina

Bouwen aan een betere wereld vanuit het klaslokaal 4 6 7 8 11 15 16 19 20

Grip op leerdoelen met Groeimeter van Cito Sparen voor de schoolbieb De Miljoenennotaposter komt er aan Blink: ‘Zorg voor leesplezier!’ Vmbo goed op gang Nieuw platform Beeld en Geluid op School Studiedag Rĳksmuseum over naakt in de kunst Betekenis geven met Kleur op school Met de VO Gids help je 8ste groepers kiezen

23 27 31 37 41 46 49

Kinderpostzegelactie 2019 Voor álle kwetsbare kinderen in Nederland

Phileas Fogg Theatre op school in Vlaardingen ‘Engelse les was nog nooit zo leuk!’

Een lerende cultuur creëren? ‘Het geheim zit in de leraar!’

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwĳsprofessionals. PrimaOnderwĳs is een uitgave van

Inhoud

Tĳdschriften als lesmateriaal Gratis PSO-box voor vmbo De onderwĳswereld van Esther Zo gebruik je het Lerarenportfolio De zesde rol van leraar, anno 2019 Back2School met de Onderwĳsdesk NT2, praat mee!

Een soepele overgang van po naar vo met de 10-14 leerdoelenkaarten van SLO

32 ‘Blĳf aandacht besteden aan mediawĳsheid’

44 Comité 4 en 5 mei lanceert podcast over de bevrĳding

COLOFON: Hoofdredactie Vanessa Pelle Vormgeving Martin Hollander Medewerkers Brigitte Bloem, Tefke van Dĳk, Marleen Kuĳsters, Sanne van der Most, Lore Smit en Tom Venema Foto’s Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock. Redactie 030-241 70 44, redactie@primaonderwĳs.nl, postbus 40266, 3504 AB Utrecht Sales 030-241 70 21, account@edg.nl Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Verschĳ ning en verspreiding PrimaOnderwĳs verschĳnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bĳ alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwĳs in Nederland. Naast het magazine biedt PrimaOnderwĳs een wekelĳkse nieuwsbrief en de website primaonderwĳs.nl ©Copyright 2019 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelĳk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

Grip op leerdoelen met Groeimeter van Cito! Cito lanceert dit najaar Groeimeter. Via dit online platform meet je welke leerdoelen je leerlingen beheersen en welke stappen ze daarna kunnen maken. Vlak voor de start van het nieuwe schooljaar laten Marleen Oosterink en Nynke Bakker van Cito ons zien waar ze zelf zo enthousiast naar uitkijken. ‘We hebben vanuit onze expertise - de ontwikkeling van kinderen op een betrouwbare manier volgen - een compleet nieuw platform ontwikkeld dat veel formatiever van aard is en laat zien dat elke leerling groeit!’ door vanessa pelle De eerste stapjes naar Groeimeter werden twee jaar geleden al gezet. Marleen: ‘We merkten vanuit het onderwĳsveld dat er behoefte was aan een nieuwe manier van volgen, waarbĳ een meer positief gevoel wordt bereikt en het eigenaarschap bĳ leerlingen wordt vergroot. Een systeem om beheersing van leerdoelen te meten, wat een ander doel is dan het Leerlingvolgsysteem heeft. Daar zĳn we ons in gaan verdiepen. We zĳn heel klein begonnen, met als basis het leerdoelgericht meten. We hebben destĳds tien leerdoelen uitgewerkt om te kĳken of je beheersing op een leerdoel echt kúnt meten. Het resultaat hiervan hebben we op de NOT-beurs 2017, als minipilotje, laten zien. Het was absoluut nog geen product, zelfs nog geen volwaardig prototype, maar leerkrachten werden er ontzettend blĳ van. Vooral vanwege het positieve karakter van Groeimeter. Immers, iedereen maakt stapjes, op een eigen niveau en in een eigen tempo. Die groei maak je met Groeimeter inzichtelĳk, voor de leerkracht én voor de leerling.’

SLO-doelen De nieuw ontwikkelde leerdoelenset Rekenen van SLO staat aan de basis van Groeimeter zoals die in het

najaar verschĳnt. Nynke: ‘Groeimeter kĳkt hoeveel leerdoelen er beheerst worden en wat de volgende stappen zĳn. Groeimeter vergelĳkt niet met andere leerlingen. We meten wat de leerling als individu beheerst en hoe hĳ of zĳ kan groeien.’ Marleen: ‘Als je weet dat een leerling moeite heeft met bĳvoorbeeld het leerdoel ‘Ik begrĳp wat een kwart betekent’, kun je daar gericht mee aan de slag. Individueel of door een groepje samen te stellen van leerlingen die hier instructie op nodig hebben. Het remediëren doe je niet in Groeimeter. Het is geen lesmethode of leerprogramma. Groeimeter laat zien wat er wel en niet beheerst wordt, de leerkracht bepaalt vervolgens hoe de instructie gegeven wordt.’

Grip op de leerdoelen De opzet van Groeimeter is overzichtelĳk. Alle leerdoelen Rekenen voor groepen 3 t/m 8 staan in het systeem. Marleen: ‘Je kunt dit uiteraard filteren op groep of bĳvoorbeeld op domein. Wil je alle doelen op het gebied van Verbanden in groep 5 zien? Groeimeter biedt het overzicht. Je bent dus heel bewust met het curriculum bezig. Als je al deze leerdoelen behandelt, werk je automatisch toe naar de kerndoelen en dus de referentieniveaus.’ Nynke: ‘Groeimeter is in een aantal fases

samen met zo’n 80 pilotscholen ontwikkeld, en bij nog eens 800 scholen onderzocht. Eén van de positieve reacties was precies dat: het grip krijgen op leerdoelgericht werken.’

Leerlingomgeving In Groeimeter gaan leerlingen in hun eigen online omgeving aan de slag met de toetsen die de leerkracht klaarzet. Marleen: ‘Elk leerdoel wordt gemeten met zeven vragen. De leerling is er niet langer dan vier, vijf minuten mee bezig. De leerkracht zet het leerdoel open op het moment dat hij/zij vindt dat de leerling eraan toe is om te laten zien of hij het beheerst. De leerling krijgt in het leerlingscherm te zien dat er een leerdoel klaar staat. In leerlingtaal staat omschreven aan welke leerdoelen ze gaan werken. De leerling kan zelfstandig het toetsje starten en krijgt daarna direct feedback; welke vragen zijn goed beantwoord en bij een fout, wat had het goede antwoord moeten zijn. De leerkracht ziet ook welke fouten de leerling heeft gemaakt en kan op basis van die informatie de nodige instructie geven.’ Ook de leerlingen van de pilotscholen zijn enthousiast over deze manier van tussentijds volgen. Marleen: ‘We hebben veel feedback van leerlingen gekregen. Ze weten hoe ze moeten navigeren, vinden het leuk en zijn intrinsiek gemotiveerd om met Groeimeter aan de slag te gaan, omdat ze graag laten zien wat ze kunnen.’

Flexibel gebruik Groeimeter is voor verschillende doelen inzetbaar. Je kunt het als zelfstandige module inzetten, bijvoorbeeld voor leerlingen met een eigen leerlijn, of voor de hele klas. Scholen die geen methode (meer) ge-

bruiken zijn vaak op zoek naar houvast op de leerlijn. Groeimeter helpt hen hierbij. Maar ook als aanvullende module bij de LVS-toetsen zien veel scholen toegevoegde waarde. Marleen: ‘Een LVS-toets Rekenen meet bijvoorbeeld tot op het domein ‘Getallen’ de vaardigheid van een leerling. Als je dan van een leerling die opvalt wilt weten of hij de leerdoelen wel beheerst, kun je in Groeimeter precies die leerdoelen klaarzetten die bij dat LVS-niveau horen. Dan zie je dus exact wat er wel en niet beheerst wordt. En andersom ook: je kunt tussen de LVS-toetsen in een set leerdoelen selecteren, bijvoorbeeld alle leerdoelen op het gebied van Getallen van M6, om te kijken of een leerling die al beheerst. Groeimeter kan daarbij helpen om de druk die toch vaak rond een LVS-toets heerst, er een beetje af te halen.’

Psychometrisch onderzoek Kun je een uitspraak over beheersing van een leerdoel doen aan de hand van maar zeven vragen? Marleen: ‘We hebben een psychometrisch onderzoek gedaan om te kijken of je aan de hand van onze opgaven ook echt kunt aantonen dat leerlingen een leerdoel beheersen. Die betrouwbaarheid scoorde heel hoog, omdat het leerdoel zo specifiek is gemaakt dat we er goede vragen bij konden ontwikkelen.’ Nynke: ‘Ons uitgangspunt is altijd dat het onderwijs er beter van moet worden. Anders brengen we het niet uit. Door meer grip te creëren op de leerdoelen kun je leerlingen veel gepersonaliseerder bedienen. Je richt je op vervolgstappen. Het is prachtig als leerlingen een positief gevoel krijgen. Dat ze zien dat ze groeien. Toetsen zijn altijd een middel, nooit een doel. Dat geldt voor het Leerlingvolgsysteem, maar ook voor Groeimeter.’

Om op het nieuwe platform eerst je weg te vinden, is Groeimeter vanaf de lancering een maand kosteloos te proberen. Zo ervaar je of het bij je past en hoe je het kunt gebruiken. Ga voor meer informatie naar: www.cito.nl/groeimeter

PrimaOnderwijs 5

Sparen voor je schoolbieb! Tĳdens de Kinderboekenweek (2 t/m 13 oktober 2019) organiseert Bruna dit jaar opnieuw de inmiddels bĳ vele basisscholen bekende spaaractie: Sparen voor je schoolbieb! Door kassabonnen te sparen, kunnen scholen hun schoolbibliotheek aanzienlĳk uitbreiden met de hulp van (groot)ouders, vrienden en familie. Zĳ kopen een kinderboek bĳ Bruna en leveren de bon in op school. De school verzamelt alle bonnen en levert deze op haar beurt in bĳ een Bruna-winkel.

Bruna telt de kassabonbedragen bĳ elkaar op en stelt 20 procent van dat bedrag beschikbaar aan de school om nieuwe boeken uit te zoeken. Hoe meer boeken er in de actieperiode van 2 t/m 13 oktober bĳ Bruna worden gekocht, des te meer gratis boeken de school daarna mag uitzoeken.

Actiepakket Met de actie wil Bruna bĳdragen aan de leesbevordering van kinderen. Om goed te leren lezen, is een divers aanbod aan leesmateriaal essentieel. De schoolbibliotheek is één van de plekken waar interesse in lezen begint, maar veel scholen hebben de middelen niet om hun bibliotheek in te richten. Bruna draagt met de actie een steentje bĳ om dat wel mogelĳk te maken. Halverwege september ontvangen alle basisscholen een actiepakket met informatie en een verzamelenvelop voor de kassabonnen. Dit jaar is Bruna tĳdens de schoolbieb-actie een samenwerking met Jozua Douglas aangegaan en kun je een optreden van hem op je school winnen! Ga naar: bruna.nl/schoolbieb

De Miljoenennotaposter 2020

komt eraan!

Elk jaar op Prinsjesdag presenteert de overheid de Miljoenennota. Om scholieren te leren wat deze nota inhoudt, is er de Miljoenennotaposter. De poster geeft een begrijpelijk overzicht van de verwachte inkomsten en de geplande uitgaven van 2020. Als je deze poster ophangt in het lokaal, heb je de cijfers altijd binnen handbereik. Handig wanneer je in je lesmethode aandacht besteedt aan overheidsfinanciĂŤn of gerelateerde onderwerpen. De nieuwe Miljoenennotaposter 2020 wordt even na Prinsjesdag op scholen bezorgd. Op rÄłksoverheid.nl/lesmateriaal vind je meer lessen rondom Prinsjesdag.

Op de afbeeldingen zie je de edities van 2018 en 2019.

PrimaOnderwÄłs 7

Jorien Castelein van Blink:

‘Zorg voor écht leesplezier

Scholen, bibliotheken en uitgeverijen moeten in een gezamenlijk leesoffensief kinderen aan het lezen krijgen én houden, schrijven de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur in hun aanbevelingsrapport. Blink is het daar volledig mee eens en draagt actief bij aan leesbevordering met het initiatief ‘Echte Helden Lezen’. Maar directeur Jorien Castelein mist één ding in het rapport: ‘We draaien het leesplezier van onze kinderen vakkundig de nek om door ze te bestoken met nutteloze vragen. Dat moet echt anders.’ tekst lotte boot Nederlandse kinderen lezen steeds minder goed, waarschuwt het rapport Lees! Een oproep tot een leesoffensief. Vooral met het zogenoemde ‘diepe lezen’ hebben kinderen moeite. Naarmate ze ouder worden, lezen leerlingen met afnemende concentratie en plezier langere teksten en juist vaker korte berichten op bĳvoorbeeld hun smartphone. Dat heeft gevolgen voor hun leesvaardigheid en hun latere functioneren in de samenleving. Uit het rapport: ‘Een derde vindt lezen niet leuk en slechts een kwart beleeft er plezier aan (...). Nederland staat daarmee op de voorlaatste plaats van de 50 deelnemende landen.’

Kiezen wat je leest ‘Dat verbaast me niet’, reageert Blink-directeur Jorien Castelein. ‘We draaien in Nederland het leesplezier van kinderen vakkundig de nek om. Met Blink doen we veel praktĳkonderzoek, bĳvoorbeeld voor onze lesmethode 8

‘We hebben onszelf wĳsgemaakt dat we leesvaardigheid moeten toetsen met reeksen vragen.’

Nederlands PLOT26, en spreken we duizenden leerlingen over wat hen raakt. Daaruit blĳkt dat kinderen heus wel willen lezen, maar dat ze in de loop van hun schooltĳd gedemotiveerd raken. Ze vertellen dat ze graag een boek van huis willen meenemen, maar dat

‘Kinderen willen heus wel lezen, maar raken vooral op school gedemotiveerd.’

r op school!’ dat niet mag. Of dat ze een week moeten wachten tot ze eindelĳk hun boek mogen ruilen in de schoolbibliotheek. Jongens in het voortgezet onderwĳs lezen graag biografieën over hun helden, maar mogen dat vaak niet.’

zichzelf nieuwsgierige vragen bedenken? Lezen zou elke keer een betekenisvolle ervaring moeten zĳn.’

Rijk lezen

Ook leesexpert Bert de Vos schrĳft in zĳn boek Lezen met de leessandwich: ‘Leerlingen zien lezen vooral als een Jorien Castelein Stomme vragen verplichte schoolse activiteit waarDe belangrĳkste oorzaak voor het mee ze stoppen zodra ze de kans afnemend leesplezier, meent Castelein, is echter de krĳgen.’ De Vos pleit voor veel meer aandacht voor ‘rĳk manier waarop we ons leesonderwĳs hebben ingericht. lezen’ en ‘natuurlĳk lezen’ op scholen. Bĳ rĳk lezen is ‘We hebben onszelf wĳsgemaakt dat het stellen van de leerling actief bezig met de tekst (bĳvoorbeeld door reeksen vragen over een tekst de enige manier is om brononderzoek te doen of erover te debatteren) en zĳn leesvaardigheid te trainen en te toetsen. Terwĳl uit er geen controlevragen. Bĳ natuurlĳk lezen gebruik je onderzoek blĳkt dat deze aanpak achterhaald en teksten zoals in ons dagelĳks leven: om informatie te nutteloos is: je meet vooral hoe handig ze zĳn in het vinden of het nieuws bĳ te houden of met een boek geven van gewenste antwoorden. Bovendien belanden op de bank te liggen. Jorien Castelein: ‘Als kinderen leerlingen door die ‘stomme vragen’ in een negatieve net leren lezen, gaat er een wereld voor ze open en is leesspiraal. Natuurlĳk moet je af en toe toetsen hoe lezen een heel natuurlĳke neiging. Op die manier leesvaardig een kind is, en indien nodig bĳsturen. Maar ontdekken ze zichzelf en de wereld: in nieuwe woorden, waarom moeten we kinderen voortdurend overhoren met nieuwe kennis. Dat wil je vasthouden, de rest van of ze een tekst wel begrepen hebben? Waarom laten hun schooltĳd en verweven door alle vakken.’ we ze niet vaker voor hun plezier lezen? En vanuit augustus 2019 • okki.nl

speciaal voor kleuters

JULI 2019 - WILDVANFREEK.NL

ha a! h veel Lekker moppen

Holymoly! Deze kaaiman had me goed te pakken. Vind jij mij gek?

Lees over rare dieren onder water

Verzin wat dit kuiken zegt

23-05-19 08:59 1

HOEVEEL TANDEN HEEFT EEN

vierwekelijks - P 923552 - Blink Media

gekke dieren

joepie, naar school BOBObts-1920-P001 Cover.indd

BEN JIJ WATERPROOF

OLI FANT?

spelen met letters, getallen, kleuren en vormen

op stap met de parasolmier

17-06-19 14:39 OKKI001-1920-P001 Cover.indd

09-05-19 17:16 WVF012-1819-P001 Cover_nw.indd

Echte Helden Lezen Echte Helden Lezen is een initiatief van Blink, in samenwerking met uitgevers Hearst en Sanoma, om lezen onder kinderen in de bovenbouw van het basisonderwĳs te stimuleren. Leerlingen van groep 5 t/m 8 in Nederland ontvangen een gratis boekje van 36 pagina’s met artikelen en strips uit zes populaire kindertĳdschriften. Leerlingen in de onderbouw ontvangen de vertrouwde Bobo, Okki en Wild van Freek. echteheldenlezen.nl PrimaOnderwĳs 9

TIP!

Interac t lesprog ieve ramma â&#x20AC;&#x2122;s 75 jaa r vrijh eid & eve n BUIT EN bereik *

Vmbo goed op gang! Uit de laatste monitor Nieuw vmbo blijk t dat vmbo-scholen behoorlijk op g a n g zi j n m et d e i m p l e m e nt a t ie va n d e n ie u we be roe p s ge ric hte p ro g r a m m a’s é n d a t z e g e b r u i k m a ke n v a n d e m o g e l i j k h e d e n d i e b e ro e p s g e r i c h t e ke u z ev a k ke n b i e d e n . D e s a m e n w e r k i n g m e t h e t regionale mbo vraagt echter nog wel wat aandacht. Bijna alle vmbo-scholen bieden hun leerlingen de mogelĳkheid echt keuzes te maken bĳ het samenstellen van hun ‘pakketje’ beroepsgerichte keuzevakken. Bĳna alle keuzevakken die zĳn ontwikkeld, worden ook echt aangeboden en afgesloten (met ten minste een afgeronde 4 voor elk keuzevak, anders kan een leerling niet slagen). Het organiseren van een breed aanbod van keuzevakken is nog wel een dingetje, omdat dit vereist dat beroepsgerichte keuzevakken door de hele school heen op hetzelfde moment aangeboden worden, maar er worden stappen gemaakt.

•

Samen met het mbo De samenwerking met het mbo, om zo te komen tot doorlopende leerlĳnen, staat in veel regio’s nog in de kinderschoenen, Er komen wel steeds meer mogelĳkheden tot samenwerking. Zo wordt het bĳvoorbeeld mogelĳk dat leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg zonder ‘tussenkomst’ van het vmbo-examen, hun startkwalificatie niveau 2 halen. Dat leerlingen in alle leerwegen gespreid examen doen op leerjaar 3 en 4 van het vmbo en leerjaar 1 van het mbo. En dat docenten gaan lesgeven aan vmbo én mbo. Een wetsvoorstel waarin deze zaken worden geregeld, is in de maak voor de Tweede Kamer. Voordat dit allemaal wettelĳk geregeld is, kunnen vmbo en mbo al samen afspraken maken, bĳvoorbeeld over:

•

De manier waarop het onderwĳs wordt aangeboden, bĳvoorbeeld als het gaat om het leren van vaardigheden. Het is handig als leerlingen deze in één keer goed leren. Denk aan tiltechnieken bĳ Z&W of het maken van mise-en-place bĳ HBR. Het aanbod van keuzevakken bĳ een bepaald profiel. Als de leerling een keuzevak al op het vmbo heeft gehad, kan hĳ dat stukje op het mbo overslaan. Een arrangement van keuzevakken om de doorstroom naar het mbo te versnellen. Leerlingen van M&T die, samen met een programma in de zomerstop, kunnen een jaar korter doen over hun niveau 2 opleiding. Leerlingen uit het mbo, die een rol spelen in de LOB van vmbo-leerlingen door samen stage te lopen in een huis voor mensen met geheugenproblemen.

Het zĳn kleine voorbeelden die niet direct het hele onderwĳs op zĳn kop zetten, maar docenten vmbo en mbo wel kennis laten maken met elkaar en elkaars werkwĳze en een opstapje kunnen zĳn voor verdere samenwerking. Meer van deze voorbeelden lees je op

sterkberoepsonderwĳs.nl/inspiratie Ben jĳ of ken jĳ een goed voorbeeld van samenwerking vmbo-mbo? Tip dit dan via de website.

PrimaOnderwĳs 11

Kinderpostzegelactie 2019 Voor álle kwetsbare kinderen in Nederland die een steuntje in de rug kunnen gebruiken! (ook binnen je eigen school)

Op woensdag 25 september start de Kinderpostzegelactieweek en gaan basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 voor het 71ste jaar op rij langs de deuren om verschillende producten - waaronder postzegels - te verkopen. Ieder jaar lopen 160.000 schoolkinderen in hun eigen wijk om op deze manier geld op te halen voor kinderen die wel een extra steuntje kunnen gebruiken. Dit jaar wordt een deel van het opgehaalde geld ingezet voor kinderen die in Nederland noodgedwongen in een daklozen- of vrouwenopvang wonen. Daarnaast is het ook mogelijk een deel van het actiebedrag te besteden aan een lokaal goed doel. We zetten alles voor je op een rijtje!

Project Geld ophalen voor lokaal doel

Vorig jaar is Kinderpostzegels gestart met Lokaal Besteden. Kinderen en leerkrachten mogen meebeslissen hoe een gedeelte van het opgehaalde bedrag besteed zal worden aan kwetsbare kinderen in hun eigen omgeving. Via kinderpostzegels.nl/dichtbĳ/lokale-projecten kan de school een keuze maken uit projecten die Kinderpostzegels dicht bĳ de school al ondersteunt. Het is zo ook mogelĳk om kinderen van de eigen school te helpen.

mĳn eigen klas te ‘Ik vind het zo fĳn om iemand uit egelactie’, aldus kunnen helpen met de Kinderpostz huizen. Roos (10) van de Tweemaster in Enk

Kinderen in vrouwenof daklozenopvang In Nederland moeten ieder jaar veel kinderen hun eigen huis uit omdat het er niet meer veilig is of omdat ze geen huis meer hebben. Daarom gaat een deel van de opbrengst van de Kinderpostzegelactie van dit jaar naar de 8.500 kinderen in Nederland die in een vrouwenof daklozenopvang zitten. Jaarlĳks komen zo’n 4.500 kinderen en jongeren (0-17 jaar) terecht in de vrouwenopvang en zo’n 4.000 kinderen en jongeren in de daklozenopvang. Gezinnen met kinderen verblĳven gemiddeld 2 à 3 maanden in de crisisopvang. Daarna verblĳven ze 1 à 1,5 jaar in een opvanglocatie voor beschermd of begeleid wonen (tĳdelĳke opvang).

Thuisvoelen De opvanglocaties waar de kinderen terechtkomen zĳn niet gemaakt vóór kinderen. Ze hebben er geen eigen kamer, geen privacy, er is vaak nauwelĳks speelgoed.

Wéér verhuizen Indah: “Ik kon geen afscheid nemen van mijn vrienden op school. Contact houden met vrienden is lastig. Van mijn oude school weet niemand waar ik nu woon. Instagram of Snapchat mag ook niet. Dat is niet leuk. Ik had ook echt geen idee waar ik terecht was gekomen. Nu ben ik wel gewend. Maar volgende week gaan we wéér verhuizen...” 12

Ik hoop dat mijn vader weer blij wordt Wout: “In de opvang is niet veel te doen voor kinderen van mijn leeftijd, voor kleine kinderen is er wel een speelkamer met poppen enzo. Soms mag ik wel even op de computer van Sandra (de maatschappelijk werkster red.) Dat is wel lief. Maar meestal ga ik naar de tuin. Daar staat een boom waar ik vaak in klim. Ik blijf daar dan een tijdje zitten. Waar ik dan aan denk? Ik hoop dat mijn vader weer blij wordt.”

Project

Huisje Boompje Beestje Een groot aantal instellingen kan kindvriendelijker worden gemaakt door natuur in het leven van de kinderen te brengen. Denk aan het inrichten van (buiten)ruimtes met een natuurspeeltuin, planten, kruiden en dieren. Spelen in de natuur en met dieren heeft tevens een positief effect op het zelfvertrouwen van deze kinderen. Het vermindert stress en maakt dat ze beter kunnen omgaan met hun problemen.

Ze kunnen vaak hun vriendjes niet op bezoek laten komen en ook niet zonder toezicht buiten spelen. En voor de kinderen is er meestal te weinig aandacht. Kinderpostzegels wil er met projecten als de Warm Welkom Tas en Huisje Boompje Beestje voor zorgen dat deze kinderen zich een beetje thuis kunnen voelen en dat er goede begeleiding voor ze is.

Project Warm Welkom Tas Kinderen in de daklozen- en vrouwenopvang hebben al veel meegemaakt, en ook in de opvang gaan ze weer door een moeilijke periode heen. Met het geven van de Warm Welkom Tas wordt het voor begeleiders makkelijker om contact te maken met deze kinderen. De rugzakjes en koffertjes bevatten handige en leuke spulletjes die het leven in de opvang hopelijk iets draaglijker maken, zoals een dekentje, puzzel, (strip)boekje en een knuffel.

Lespakketten Meer doen met de Kinderpostzegelactie? • •

In samenwerking met Stichting Jong Ondernemen is er een digitale les ontwikkeld. De kinderen krijgen handreikingen om een kort ondernemingsplan te maken, met een aanpak voor de Kinderpostzegelactie. Op die manier leren ze hoe ze het doel van de actie kunnen uitleggen aan geïnteresseerden en krijgen ze slimme tips voor het verkopen van de producten. In samenwerking met Nieuwsbegrip is er een les begrijpend lezen samengesteld die gaat over het thema van de actie. Door middel van diverse leesstrategieën en aansluitende opdrachten leren kinderen het doel van de actie nog beter te begrijpen.

De lespakketten zijn te vinden op leerkrachtenportaal van Kinderpostzegels: scholen.kinderpostzegels.nl/lespakketten

Meer weten over de Kinderpostzegelactie 2019? Ga naar kinderpostzegels.nl voor informatie over de projecten, achtergrondverhalen en de mogelijkheid tot het lokaal besteden van een deel van de actiegelden.

Exclusief verkrijgbaar bij Educatheek.nl

Inspirerende Schooltv-lespakketten Schooltv biedt kant-en-klare lespakketten waarin een enthousiasmerende en activerende combinatie van beeld met lesstof is gemaakt.

Groep 1-2

Koekeloere • Twee lespakketen beschikbaar met elk 40 lessen • Per lespakket 20 thema’s over uiteenlopende onderwerpen zoals Winter, Beroepen en Je lijf

Denk doo-rNatuur en doe Denk door en doe - Natuur • Twee lespakketten met afwisselende thema’s bestelbaar • 30 lessen per lespakket • Aansluitend op de kerndoelen

Groep 5-6

Groep 3-4

Studio Snugger • 34 lessen aansluitend bij de Studio Snugger-video’s • Hoort bij leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld

Dokter Corrie • Zes digilessen aansluitend op de kerndoelen • Moeilijke onderwerpen zoals liefde, puberteit en seks worden bespreekbaar • Ontwikkeld in samenwerking met Rutgers

Groep 7-8

Bestel Schooltv-lespakketten exclusief op:

/schooltv

Nieuw platform

‘Al het materiaal is speciaal geselecteerd voor onderwijsdoeleinden, is legaal en blijft altijd online’ Schooljaar 2019/2020 introduceert Beeld en Geluid voor docenten het compleet nieuwe onderwijsplatform Beeld en Geluid op School. Hiermee krijgen leerkrachten gratis én exclusief toegang tot een enorme collectie educatieve beelden audiofragmenten waarmee zij hun lessen kunnen verrijken. door cathelĳne van wingerden-jansen

Tot voor kort konden docenten voor audiovisueel materiaal terecht bĳ Beeld en Geluid via twee verschillende portals: voor het basis- en voortgezet onderwĳs en mbo was er Teleblik en voor het hoger en academisch onderwĳs Academia. Omdat deze systemen verouderd waren, wordt er nu een compleet nieuw onderwĳsplatform gelanceerd, dat volledig voldoet aan de wensen van deze tĳd. Hoofd Onderwĳs en Mediaprofessionals Julia Vuytopil: ‘Dankzĳ ons nieuwe platform Beeld en Geluid op School krĳgen docenten makkelĳk toegang tot onze enorme collectie archiefmateriaal. Het enige wat je als onderwĳsinstelling hoeft te doen, is je aanmelden waarna je een unieke inlog en daarmee gratis toegang krĳgt. Doordat al het materiaal speciaal geselecteerd is voor onderwĳsdoeleinden, weet je wie de afzender is, dat het legaal is en altĳd online blĳft staan.’

Zo’n 200.000 onderwĳsprofessionals maakten gebruik van de platformen Teleblik en Academia. Dit aantal zal naar verwachting fors toenemen, onder meer vanwege de nieuwe privacywetgeving en doordat het Europese beleid met betrekking op auteursrecht steeds verder wordt aangescherpt. Zo is YouTube straks aansprakelĳk voor auteursrechtelĳk beschermd materiaal dat gebruikers uploaden. Het nieuwe onderwijsplatform blijft volop in ontwikkeling doordat er dagelijks nieuwe content wordt toegevoegd. Ook zullen er ter inspiratie voor docenten voorbeeldlessen worden gemaakt.

Toevoegen aan lesmateriaal

‘Meer leren van bewegend beeld’

Docenten kunnen zelf op trefwoord zoeken en de filmpjes vervolgens streamen of de link toevoegen aan hun lesmateriaal, maar ook aangeven waar ze naar op zoek zĳn, waarna Beeld en Geluid een selectie maakt passend bĳ de aanvraag van de leerkracht. Julia: ‘Iedereen weet dat de werkdruk in het onderwĳs hoog is, zo maken we het voor docenten nog makkelĳker. Zeker ook voor professionals die nog niet heel mediawĳs zĳn. Stel een biologieleraar is op zoek naar materiaal over celdeling, dan stellen wĳ content samen over dit specifieke onderwerp. De docent hoeft het pakketje alleen maar te implementeren in zĳn of haar les. Ook is het mogelĳk om een dossier aan te maken over

Niels Woppenkamp van basisschool De Hoeksteen in Bussum maakt regelmatig gebruik van filmpjes in zĳn lessen Wereldoriëntatie. ‘Kinderen leren vaak nog meer van bewegend beeld. In onze lesmethode staat aangeven welke fragmenten geschikt zĳn. Hier zat ook audiovisueel materiaal van Teleblik, de voorganger van Beeld en Geluid op School, tussen. Aangezien ik vrĳwel elke les wel een ondersteunend fragment gebruik, is deze extra mogelĳkheid voor scholen, die daarbĳ ook nog eens gratis is, zeer welkom!’

complexere onderwerpen en zĳn we in gesprek met hogescholen om hun content beschikbaar te maken voor ons onderwĳsplatform.’

Toegang tot alle content

Ga voor meer informatie naar beeldengeluid.nl/opschool PrimaOnderwĳs 15

Studiedag: Naakt in de kunst e Samen met het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum biedt het Rijksmuseum een studiedag over een bijzonder onderwerp: Naakt in de kunst en in de klas.

Van de allereerste kunstwerken tot nu: in de kunst vind je naakt in vele verschijningsvormen. Van de verbeelding van de schoonheid van het menselijk lichaam tot het zoeken naar taboes in de samenleving. In de kunst is naakt onontkoombaar. In de digitale wereld zijn beelden van het naakte lichaam toegankelijker dan ooit. Tegelijkertijd lijkt de samenleving preutser te worden. Het tonen en bespreken van kunst met naakt of seksualiteit in de klas kan heftige reacties oproepen. Hoe ga je daar mee om?

Tijdens deze afwisselende studiedag willen we leraren inspireren en praktische tips uitwisselen om de beeldtraditie van naakt in de klas te behandelen. In de ochtend zijn er lezingen van conservatoren, kunstenaars en verschillende experts. ’s Middags zijn er rondleidingen en workshops in de genoemde musea aan het Museumplein. Voor het primair onderwijs is de studiedag op woensdag 13 november, voor het voortgezet o nderwijs is dit donderdag 14 november

st en in de klas! Programma 9.30 - 10.00 uur Ontvangst & registratie in het Rĳksmuseum 10.00 - 12.00 uur Plenair ochtendprogramma: Welkomstwoord Conservatoren vertellen hoe naakt een rol speelt in o.a. het werk van Rembrandt, de tĳd van Van Gogh en in de hedendaagse kunst Intermezzo Kunstenaarslezing Intermezzo Expertlezing Paneldiscussie met leraren en leerlingen o.l.v. Chantal Deken (Discussiëren kun je leren). 12.00 - 13.00 uur Lunch 13.00 - 14.30 uur Workshop of rondleiding in het Rĳks, Stedelĳk of Van Gogh 14.30 - 15.00 uur Pauze op locatie 15.00 - 16.30 uur Workshop of rondleiding in het Rĳks, Stedelĳk of Van Gogh 16.30 - 17.00 uur Performance & Afronding

• • • • • • •

Meer informatie en inschrĳven, zie rĳksmuseum.nl/open-huis-en-studiedagen

Maak van elke leerling een superheld! Elke leerling heeft het in zich om een superheld te worden. Met de leuke quizzen en games van Squla oefenen leerlingen met alle schoolvakken en ontdekken ze hun eigen krachten. Zo vliegen ze het schooljaar door! Gratis voor scholen Onbeperkt spelen van 08.30 tot 15.00 uur Op tablet, desktop en digibord Elke maand nieuwe quizzen die inspelen op de actualiteit

StarT direcT met sPelen! sQula.nL/leErKracHt

Kleur op school: betekenis geven aan het leven om je heen Kinderen leren fietsen zonder wieltjes, tot tien tellen en zwemmen. Ze krijgen vriendjes en maken ruzie. Maar kinderen ontwikkelen zich niet alleen motorisch, cognitief en sociaal-emotioneel. Ze vormen ook hun eigen ‘kijk op de wereld’, hun eigen levensbeschouwing. En wat is mooier dan het delen van die ontwikkeling met hun klasgenoten tijdens acht basisschooljaren, waarin eigen identiteit en persoonlijkheid tot bloei gaan komen? Kinderen geven voortdurend betekenis of ‘zin’ aan alles wat ze meemaken. Ook zonder een religieuze context ontwikkelt iedereen op deze manier een levensbeschouwing in wisselwerking met anderen en de wereld om hen heen. Levensbeschouwing is het bezig zĳn met betekenisgeving. De vraag die met Kleur op school aan kinderen wordt gesteld als het levensbeschouwelĳk gesprek wordt gevoerd, is dan ook: wat betekent iets voor jou?

sociaal-emotioneel thema dat je aanvliegt vanuit betekenisgeving. Antwoorden op vragen over een verhaal waarin het gaat over pesten staan dan niet van tevoren vast. Een vraag als ‘waarom pesten kinderen?’ kan vanuit betekenisgeving door kinderen zelf worden beantwoord. Kinderen verkennen dan de eigen betekenis, van binnenuit. En niet van bovenaf opgelegd. Dat beklĳft veel beter.

Sociaal-emotionele ontwikkeling

De rol die je als leerkracht hebt bĳ de lessen van Kleur op school is vooral die van begeleider. Je bent bĳ deze lessen geen kennisbron of iemand die het ‘goede antwoord’ weet. Op de meeste vragen die op tafel komen, is er niet zoiets als het goede antwoord. Je draagt zorg voor een veilige sfeer waarin kinderen zich durven uit te spreken over zaken die voor hen wezenlĳk zĳn. Je stelt verdiepende vragen, vraagt door en geniet van de vragen van de kinderen. Mooie vragen stellen, is bĳ Kleur op school belangrĳker dan juiste antwoorden geven. En dat geldt ook voor de kinderen!

Waarom is betekenisgeving zo belangrĳk voor sociaalemotionele ontwikkeling? Bĳ sociaal-emotionele ontwikkeling en sociaal-emotioneel leren gaat het meestal om hoe het hoort en de regels voor gedrag. Kinderen weten heel goed hoe ze ‘sorry’ moeten zeggen. En ze kennen verschillende manieren om conflicten op te lossen: ‘Samen spelen, samen delen’ of ‘Stop, denk, praat en doe’. Als je dit soort sociaal wenselĳke antwoorden wilt vermĳden, bedenk dan eens een

‘Kleur op school verbindt’ ‘Als je de lessen volgt zoals Kleur op school ze aanbiedt, merk je dat je veel uit de kinderen kunt halen en dat de lessen wel degelĳk betekenis hebben voor hun persoonlĳke ontwikkeling. Het sluit heel mooi aan bĳ de leefwereld van de kinderen. Ze kunnen hun eigen gevoel, idee en gedachten kwĳt. Er ontstaat meer onderling respect.’ Leerkracht groep 6, openbare school Arnhem

De leerkracht als begeleider

Laat je verrassen door de veelkleurige geluiden die in je groep naar boven kunnen komen. Meer informatie of een gratis proefnummer? Neem een kĳkje op kleuropschool.nl.

PrimaOnderwĳs 19

Van groep 8 naar het voortgezet onderwijs...

Zo help je leerlingen bij hun schoolkeuze! Groep 8 is een spannende tijd. Het maken van een eindtoets, advies krijgen voor het vervolgonderwijs en dan ook nog kiezen voor een nieuwe school. Jij als leraar van groep 8 kent je leerlingen natuurlijk als geen ander en dat maakt jou een belangrijke steun en toeverlaat bij het nemen van die beslissing. Maar weet jij welke scholen er allemaal in jouw regio zijn, wat voor onderwijs ze bieden en waar ze voor staan? De VO Gids heeft dit voor álle scholen in Nederland, per regio in kaart gebracht. Kiezen wordt hierdoor niet alleen veel makkelijker, maar dankzij de inspirerende verhalen, handige checklists en stappenplannen ook nog eens heel leuk! door vanessa pelle foto sanne van der most

De VO Gids is tien jaar geleden ontstaan toen uitgever Axel van ’t Hoen zelf zocht naar een overzicht van scholen in de regio voor zijn kinderen. ‘Het viel mij toen op dat de leerlingstromen behoorlijk vast lagen. Basisscholen adviseerden voornamelijk naar richting. Vanuit bijvoorbeeld de christelijke basisschool gingen kinderen vanzelfsprekend ook naar christelijke middel bare scholen. Maar tegenwoordig is richting voor ouders minder belangrijk, het gaat hen meer om de kwaliteit en het aanbod van een school. Ouders willen over de 20

zuilen heen kijken naar een school die past bij de talenten van hun kind, en scholen profileren zich met verschillen in aanbod. Daardoor is er meer te kiezen en is er behoefte aan steun bij dat schoolkeuzeproces. Het is belangrijk dat er een volledig, objectief, be trouwbaar en transparant overzicht van scholen is. Dát hebben we met de VO Gids ontwikkeld. Een kind dat op een school zit die bij hem of haar past, is immers veel gemotiveerder óm te leren en heeft daar de rest van zijn leven profijt van.’

Grotere wereld

Op de website vind je veel ex tra informatie ov er de overgan g van groep 8 n aar het voor tg ezet onder wijs. Kijk op

Lucy Beker is al enkele jaren hoofdredacteur van de VO Gids. ‘De VO Gids wordt gemaakt door ouders, onderwijskundigen en leraren. Ons team weet precies welke stappen ouders en kinderen moeten doorlopen en wat eventuele vragen en obstakels zijn. Aan de hand van heldere overzichten en duidelijke tips kunnen wij hen helpen om tot een weloverwogen keuze te komen. Vroeger ging je vaak vanzelfsprekend naar dezelfde school als je broers en zussen, naar de school die het dichtst bij je huis lag of aansloot op de overtuiging van je ouders. Maar jij hebt misschien andere talenten en door goed openbaar vervoer en elektrische fietsen is er meer bereikbaar. Daarom is het belangrijk dat ouders en kinderen weten wat voor onderwijs er allemaal bestaat. Een cultuurprofielschool, technasium of gepersonaliseerd leren? Het wordt allemaal uitgelegd in de VO Gids. Net als het Nederlandse onderwijsstelsel, want dat zit best ingewikkeld in elkaar. In de VO Gids staat een duidelijk stroomschema. Als je door de gids bladert, kom je alle vormen van onderwijs per regio tegen. Dat geeft enorm veel inspiratie.’ Axel: ‘Wij kennen verhalen van ouders die hun kind hebben zien opbloeien door te kiezen voor een school waar ze in eerste instantie nooit over hadden nagedacht. Ze zien in de gids hoeveel extra’s scholen tegenwoordig bieden. Dat je op het vmbo bijvoorbeeld kunt kiezen voor robotica of een sportklas. Die kinderen gaan nu met plezier naar school en halen goede cijfers, omdat ze onderwijs volgen op een school die bij hen past.’

een belangrijke raadgever. Ze geven immers ook het eindadvies.’ De basisschool kan de gids simpelweg aan leerlingen mee naar huis geven, maar steeds vaker wordt de VO Gids eerst nog gebruikt als leidraad bij schoolkeuzelessen. Lucy: ‘De schoolkeuze houdt k inderen bezig. Sommigen vinden het spannend, anderen vinden het eng. Het is dus verstandig om hier aan het begin van groep 8 aandacht aan te besteden in de klas. Hiervoor hebben wij een lesbrief ontwikkeld. De lessuggesties helpen om leerlingen in groepjes te laten ontdekken wat zij leuk vinden en waar hun talenten liggen. Wat denken zij dat bij hen past? Welke onderwijsvormen zijn er eigenlijk allemaal, want dat zijn er nogal wat? Maar ook: maak bespreekbaar wat er allemaal verandert als ze naar de middelbare school gaan. In de gids vind je interviews met brugklassers, leraren en mentoren die hun ervaringen delen. Er staan praktische tips in over huiswerk en over het maken van nieuwe vrienden. Via de online tool SchoolWijzer kunnen leerlingen en ouders in een paar eenvoudige stappen zien welke scholen er in de buurt zijn en die met elkaar vergelijken. Je toetst woonplaats, niveau en andere persoonlijke voorkeuren in, waarna alle daarbij passende scholen uit de regio verschijnen. Via de open dagen-planner kun je daarna meteen plannen wanneer je scholen kunt bezoeken. En met de checklist uit de gids weet je op de open dag precies waar je op moet letten.’

Handig bij schoolkeuzelessen

Gratis voor alle groepen 8

Vragen over de nieuwe school stellen ouders vaak als eerste aan de leraar van hun kind. Het is dan ook logisch dat de VO Gids op basisscholen wordt verspreid. Axel: ‘Via leerlingvolgsystemen zien leraren waar leerlingen goed in zijn, waar hun talenten liggen. Zij zijn daardoor

Hoewel alle scholen een plek krijgen in de gids, kunnen VO-scholen zich ook extra profileren. Axel: ‘Dit biedt scholen de kans om meer over zichzelf te vertellen. Waar zijn ze goed in, welke activiteiten organiseren ze? Zijn er plusklassen, wat voor begeleiding bieden ze aan bijvoorbeeld kinderen met dyslexie? Veel VO-scholen kiezen daarvoor. Aan die extra presentatie in de gids zijn wel kosten verbonden. Daardoor kunnen wij de gids gratis aanbieden aan groep 8. Vorig jaar hebben we dat voor 190.000 leerlingen kunnen doen!’ Dat leerlingen actief met de VO Gids aan de slag gaan, bewijst ook de fotowedstrijd die de makers elk jaar uitschrijven. Lucy: ‘Leerlingen worden opgeroepen om een foto te maken met daarop de naam van de school die ze bezoeken tijdens een open dag én de VO Gids in de hand. We krijgen elk jaar vele honderden inzendingen binnen, dat is zo leuk. De winnaars krijgen hun schoolspullen cadeau, ter waarde van 100 euro. Een mooi begin van hún nieuwe schooljaar!’

devogids.nl

De VO Gids verschijnt in bijna alle gemeenten en jouw school heeft een inlogcode ontvangen. Met die code kun je inloggen op devogids.nl en het gewenste aantal bestellen. PrimaOnderwijs 21

Word dĂŠ Rekenspecialist van jullie school! Automatiserings- en motivatieproblemen, Cito en rekenangst

> 6-daagse cursus: REKENSPECIALIST (PO) > Startdatum: dinsdag 19 november 2019 > Startdatum: vrijdag 31 januari 2020 Gemiddeld gewaardeerd met een

Boek cadeau!

Docent

8.7

drs. Marije van Oostendorp

Schrijf je snel in!

www.onderwijsdesk.nl

de Onderwijsdesk Schoutenbosje 5 (Oude Postkantoor) 1251 LE Laren (NH)

035 695 70 20 info@onderwijsdesk.nl www.onderwijsdesk.nl

De Leestafel, een mooie aanvulling op lesmateriaal

Als onderwijsprofessional is het altijd weer een uitdaging om het lesprogramma voor de leerlingen zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Een mooie aanvulling is een selectie van nationale en internationale tijdschriften toe te voegen aan het lesmateriaal. Nicole Vleeming vertelt enthousiast over de meerwaarde die De leestafel aan scholen kan bieden. tekst bo vrolĳk (beau pr)

Een belangrĳk onderdeel voor kinderen in het basisonderwĳs en tieners in het voortgezet onderwĳs is dat ze genoeg variatie krĳgen in het aangeboden lesmateriaal. De Leestafel biedt een gevarieerd aanbod tĳdschriften en magazines van zowel nationale als internationale titels.

Uitdagende informatiebron Nicole Vleeming: ‘Het lezen van Nederlandstalige (en naar wens Engelstalige) magazines zorgt voor enorm veel inspiratie voor docenten en is een uitdagende informatiebron voor leerlingen van alle leeftĳden. Daarnaast kunnen tĳdschriften ook worden ingezet om spelenderwĳs het leesgedrag van de jeugd positief te stimuleren. Op dit moment worden veel bedrĳven en scholen maandelĳks voorzien van een pakket met leerzame en leuke tijdschriften. Het

concept van De Leestafel maakt zowel gebruik van nieuwe als retour tĳdschriften, die worden bezorgd in een handige doos en direct eigendom worden van de school.’

Maatschappelijk verantwoord ‘Om verspilling tegen te gaan, kopen wĳ ongebruikte retouren in van onze vaste leveranciers. Door gebruik te maken van retouren hoeven er geen nieuwe tĳdschriften geprint te worden, waardoor het milieu niet extra belast wordt. Op human resource vlak werkt De Leestafel samen met Sociaal Werkbedrĳf DSW. Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt krĳgen bĳ ons een kans om zich actief in te zetten en deel te nemen aan het arbeidsproces. Alle pakketten zĳn met liefde samengesteld, ingepakt en worden met zorg afgeleverd.’

Ontdek de meerwaarde die De Leestafel heeft voor jouw school, de docenten en natuurlĳk de leerlingen. Laat je inspireren door het gevarieerde aanbod tĳdschriften van De Leestafel. Ga naar deleestafel.nl.

PrimaOnderwĳs 23

Fotografie: Timon Jacob

Mitchell ter Haar en Rob ter Borg

Scholen en bedrijven brengen samen met Jet-Net & TechNet technologie tot leven

‘Door samenwerking kun je leerlingen extra uitdaging geven’ Techniek biedt kansen voor iedereen. Maar hoe laat je je leerlingen zo inspirerend mogelijk kennismaken met de wereld van techniek en technologie? Regionale samenwerking tussen scholen en bedrijven levert tastbare resultaten op. Bijvoorbeeld bij basisschool La Res in Enschede, die optrekt met Urenco Nederland. Hoe ziet het klaslokaal van de toekomst eruit? En welke ideeën kun jij ervoor bedenken? Voor de bovenbouwleerlingen van basisschool La Res was het project ‘Classroom2030’ ‘De samenwerking met afgelopen schooljaar bedrijven maakt het dé uitdaging waar ze al hun creativiteit onderwijs nog relevanter.’ en technisch inzicht in kwijt konden. En ondertussen maakten ze in miniworkshops kennis met nieuwe technieken als nanotechnologie en coderen, maar ook met ergonomie, magnetisme en elektriciteit.

Techniek ontdekken ‘Bij ons op school willen we de leerlingen met zoveel mogelijk beroepen en sectoren

in aanraking laten komen’, zegt leerkracht Rob ter Borg van La Res. ‘Techniek ontdekken hoort daar natuurlijk gewoon bij. Kinderen sluiten al op jonge leeftijd bepaalde keuzes uit, dat is zonde. Dus zien we het als onze taak de leerlingen zo breed mogelijk te laten kennismaken met alle keuzes die ze later krijgen.’

Kansrijke toekomst Dat gebeurt in dit geval in nauwe samenwerking met uraniumverrijker Urenco Nederland uit Almelo. ‘Voor ons is het enthousiasmeren van leerlingen voor bèta een speerpunt’, zegt Judith Slijkhuis, Communications & PR manager van Urenco Nederland. ‘Goed opgeleide vakmensen zijn voor Urenco Nederland van groot belang. Daarom zoeken we steeds naar wegen om kinderen te laten zien dat bèta interessant is én een goede keuze voor een kansrijke toekomst.’

Snel aan de slag Classroom2030 is daarvan een goed voorbeeld. Slijkhuis: ‘Het programma is ontwikkeld door ons Engelse hoofdkantoor samen met de British Science Association (BSA).

Fotografie: Timon Jacob

Jet-Net & TechNet: meer samenwerking tussen scholen en bedrijven Met Jet-Net & TechNet werken bedrijven en scholen samen om meer jongeren te laten kennismaken met techniek en technologie. Het netwerk telt duizenden bedrijven en scholen die elkaar vinden in activiteiten binnen én buiten de regio. Samen zorgen we ervoor dat jongeren zich met een reëel en positief beeld kunnen oriënteren en zo een bewuste keuze kunnen maken voor een technisch profiel, vervolgopleiding en carrière. De producten en diensten voor het primair en voortgezet onderwijs van TechniekTalent.nu worden voortaan ook aangeboden via Jet-Net & TechNet. Ook lid worden van het groeiende netwerk? Kijk op www.jet-net.nl.

Aangestoken door het enthousiasme van mijn Engelse collega’s hebben we via JetNet & TechNet en KWTO (Kenniscentrum Wetenschap & Technologie Oost) scholen gezocht om een Nederlandse pilot op te zetten. Zo kom je eenvoudig in contact met scholen in de regio, leer je van elkaars ervaringen en konden we snel met elkaar aan de slag.’

Extra uitdaging ‘Door de samenwerking te zoeken kun je leerlingen een extra uitdaging geven’, vindt Mitchell ter Haar, collega-leerkracht van Rob ter Borg bij La Res. ‘Je haalt de praktijk letterlijk in huis. Het is realistischer dan leren uit een boekje en brengt het onderwerp techniek veel dichterbij. Dat maakt je onderwijs relevanter en betekenisvoller.’

Intermediair Judith Slijkhuis ziet de samenwerking tussen scholen en bedrijven als ‘win-win’. ‘We merken dat scholen graag met bedrijven willen samenwerken. En niet alleen omdat W&T vanaf 2020 structureel in het curriculum van het basisonderwijs moet zitten. Ook middelbare scholen kloppen steeds vaker bij ons aan, bijvoorbeeld voor LOBactiviteiten. We werken daar graag aan mee: het is voor ons een ideale manier om leerlingen te laten zien wat we doen en hoe leuk techniek is. Liefst samen met andere bedrijven. Daarin kan Jet-Net & TechNet een verbindende rol als intermediair spelen.’

Fotografie: Timon Jacob

advertorial

Judith Slijkhuis

Goed onderwijs

‘Techniek ontdekken

Een project als hoort er gewoon Classroom2030 met bij op school’ Urenco smaakt in elk geval naar meer, vindt leerkracht Mitchell ter Haar. ‘Het is ontzettend leuk om te doen en het geeft je ook meer mogelijkheden als school. Je ontdekt steeds meer invalshoeken. En de leerlingen vonden het enorm leuk om zelf gave ideeën te bedenken. Daar word je als leerkracht ook enthousiast van: ‘Hé, hier pak ik ze dus mee.’ Dan ben je goed onderwijs aan het geven.’

Breng samen met Jet-Net & TechNet technologie tot leven!

Bekijk al onze activiteiten op www.jet-net.nl

weekvanhetgeld.nl 5427-WIG WvhG 2020 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1

initiatief van

15-08-19 17:44

Loopbaanoriëntatie in de sector

transport en logistiek Vmbo’ers leren en oriënteren met gratis PSO-box

De sector transport en logistiek heeft een grote behoefte aan vakbekwame mbo’ers op niveau 1 t/m 4. En dat biedt volop carrièrekansen voor vmbo-leerlingen, die zoeken naar een mbo-vervolgopleiding. Speciaal voor hen heeft het Sectorinstituut Transport en Logistiek een gratis PSO-box ontwikkeld. Hiermee kunnen vmbo-leerlingen zich in de klas oriënteren op een toekomst in deze dynamische sector. Doen en beleven staan centraal. De PSO-box bestaat uit digitaal en analoog materiaal, zoals filmpjes, opdrachten en een bordspel.

De PSO-box bevat filmpjes, opdrachten en een bordspel! Alle ingrediënten De PSO-box bevat een uitgebreide docenten/decanenhandleiding en uitgewerkte instructies. Deze handleiding geeft informatie over de sector, de vervolgopleidingen en de beroepen die hierbij passen. Daarnaast schetst de handleiding diverse lesindelingen. Dat zĳn suggesties, want de docenten kunnen ook zelf vanuit de verschillende onderdelen een les samenstellen. Het online platform biedt hiervoor alle ingrediënten. Het geheel wordt samengevoegd in een handig bewaarkoffertje: de PSO-box.

Laat jouw klas kennismaken met de sector transport en logistiek. Bestel de PSO-box via

www.stlwerkt.nl/psobox

PrimaOnderwĳs 27

Phileas Fogg Theatre Company laat de St. Jozef Mavo ‘Little Victorians’ spelen…

in het Engels!

‘Be quiet everyone and listen. From now on, we are only going to talk in English.’ De leerlingen van de St. Jozef Mavo in Vlaardingen weten niet wat hen overkomt. Wie is deze man, die in Victoriaanse kleding zomaar voor hen staat in de gymzaal? Eén ding is duidelijk, het belooft vandaag een bijzondere les te worden. tekst en foto’s sanne van der morst

De verklede man is Charlie van de Phileas Fogg Theatre Company. Samen met zijn collega Jen, ook gekleed in sterk gedateerde kledij, neemt hij de leerlingen de komende twee uur op sleeptouw. Gehuld in oude gescheurde hompen zitten de leerlingen, ongerust over wat er gaat gebeuren, op de bankjes van de kleedkamer. Een voor een roept Charlie hen bij zich voor de schmink, oftewel een zwarte houtskoolveeg. De ‘Little Victorians Evening Show’ kan beginnen. Hoe die show er precies uit gaat zien, weten de leerlingen nog niet. Maar dat alles in het Engels is, is duidelijk.

Verre van een droom Hard werken in de mijn, weinig slaap en niet naar school. Het klinkt nu misschien als een enge droom maar voor Engelse kinderen uit de Victoriaanse tijd was dit de harde werkelijkheid. Daar komen de leer lingen van de St. Jozef Mavo snel genoeg achter, want tijdens de voorstelling neemt Charlie de rol aan van 28

een typische baas in de Victoriaanse tijd. Zodra de leerlingen op het podium staan, zet Charlie ze mee dogenloos aan het werk in de gymzaal, die voor even is omgetoverd tot een echt theater. Aan weerszijden van de spelers zijn stoelen opgesteld waar ouders en andere toeschouwers op veilige afstand zitten te kijken. Ook zij weten niet wat hen overkomt en worden meegesleept door de energie van de leerlingen in de voorstelling.

Kijken, meedoen en ervoor gaan Het eerste uur wordt gebruikt voor de repetitie. Alle leerlingen worden enthousiast aangemoedigd door beide acteurs. Samen nemen ze de leerlingen stap voor stap mee in het leven van toen. Een leven vol armoede, viezigheid en vechten voor je bestaan. In een hoog tempo spreken ze iedereen in het Engels toe. Elke rol wordt uitgelegd door het letterlijk te doen. Op dat moment. Kijken, meedoen en ervoor gaan.

‘We mochten lekker schreeuwen en ons helemaal laten gaan, echt supergrappig’ ‘Alles gebeurt spontaan’ Het is verrassend hoe snel de leerlingen het oppakken. Docent Engels Patricia Bekelaar is supertrots op haar leerlingen. ‘Het zijn allemaal leerlingen uit klas 1F, die het goed doen op school en daarom meer tijd over hebben voor de extra intensieve Anglia lessen’, fluistert ze vanaf de tribune. ‘Dat is een uitbreiding op het gewone Engels dat iedereen krijgt. Vooraf waren ze wel zenuwachtig hoor. Ze konden namelijk niks voorbereiden. Alles gebeurt spontaan en op het moment zelf. We hebben de leerlingen een klein beetje ingelicht over de ‘Victorian times’, hoe arm iedereen toen was en hoe de kinderen leefden. Phileas Fogg Theatre Company, met wie we dit nu voor de derde keer doen, is echt geweldig. Ze nemen anier mee.’ de leerlingen op een zeer inspirerende m

‘Supergrappig!’ Het tweede uur brengen de leerlingen al hun nieuwe vaardigheden in de praktijk. Charlie en Jen helpen de leerlingen er feilloos doorheen. Zo goed dat het lijkt alsof ze er wekenlange repetities op hebben zitten. ‘Toch was ik best zenuwachtig hoor’, zegt Jennifer (13) na afloop. ‘Vooral omdat we totaal geen idee hadden wat we konden verwachten. Behalve dan dat alles in het Engels zou zijn en dat we gingen acteren. Maar ik vond het hartstikke leuk. We mochten schreeuwen en ons helemaal laten gaan, echt supergrappig.’ Ook Jill (12) is enthousiast. ‘Soms klagen we wel over school, maar alles is beter dan leven in die tijd. Wij kúnnen tenminste naar school en Engels leren op zo’n leuke manier.’

‘Een spektakel!’ Nicole, moeder van Baudine (12), keek haar ogen uit. ‘In het begin vond ik het allemaal heel chaotisch. Je

weet gewoon niet waar je naar moet kijken. Overal gebeurt wat. Maar al snel valt alles in elkaar. Echt een spektakel om naar te kijken.’ Baudine: ‘Ik vond het ook spannend, maar tegelijkertijd wel heel leuk om op deze manier met taal bezig te zijn. Zo leer je het echt heel snel. Soms zaten er woorden tussen die ik niet kende, maar dan kon ik het uit de context wel afleiden.’

Acteren en leren Daniel (12), die een jongen naspeelde die in het riool moest werken, vertelt: ‘Wat ben ik blij dat ik nu leef en niet toen! Het lijkt misschien leuk, niet naar school hoeven, maar het leven was keihard. Ik vond het wel superleuk om te doen. Acteren voor publiek en tege lijkertijd Engels leren. Veel woorden kende ik al wel, van YouTube. Maar ik heb vandaag heel wat nieuwe nette Britse woorden erbij geleerd.’

Over Phileas Fogg Theatre Company Phileas Fogg Theatre Company is een interactief Engelstalig theatergezelschap voor basisscholen en het voorgezet onderwijs. De voorstelling wordt geleid door professionele Britse acteurs en volledig in het Engels opgevoerd. Een theaterstuk is beschikbaar als een workshop overdag en/of als een avondvoorstelling met publiek. Voor meer informatie en beschikbaarheid voor het voortgezet onderwijs kunt u contact opnemen via missmoneypenny@phileasfogg.org.uk, via 06-15938044 of via de website: phileasfogg.org.uk. Voor meer informatie en beschikbaarheid voor het primair onderwijs kunt u contact opnemen via petra@interactiveenglish.co.uk of bellen naar 06-1598044. U kunt ook de website bekijken: interactiveenglish.co.uk. PrimaOnderwijs 29

Microsoft Teams is dé online plek waar alles samenkomt. Gebruik jij het al?

Wat je precies met Microsoft Teams op school kan doen? • • • •

Werk eenvoudig samen in één team met je vaksectie Je vindt er alle apps, opdrachten, lesmateriaal en chats op één overzichtelijke tijdlijn Je kent opdrachten toe aan leerlingen en geeft snel feedback Geef elke leerling een stem met Microsoft Teams

Meer weten? Ga naar www.aka.ms/teamsonderwijs en lees alles over Microsoft Teams.

EDG_Microsoft_Ad_2_PrimaOnderwijs_Sep.indd 1

14-08-19

10:44

Column

De onderwĳswereld van

Esther van der Knaap

‘Groepsvorming: een goed begin is het halve werk’ Een nieuw schooljaar is net begonnen. Ik vind dat mooi. Je mag een nieuwe groep bouwen en die eerste weken zĳn goud waard. Het proces van groepsvorming doorloopt verschillende fases: forming, storming, norming, performing. De fase van forming is de startfase. Hierin worden grenzen verkend en uitgezet, er wordt geënthousiasmeerd en vertrouwen opgebouwd. Er wordt een veiligheid gecreëerd die essentieel is om te kunnen functioneren en tot leren te kunnen komen. In deze fase kun je samen met je groep de groepsregels opstellen. Geef deze een zichtbare plek in de groep en gebruik ze actief. Speel spelletjes die de groepsvorming bevorderen.

Stormachtig Onherroepelĳk komt na deze eerste fase de fase van storming. Hierin kan het er letterlĳk stormachtig aan toegaan. Kinderen kunnen het lastig vinden om zich voor langere tĳd aan regels te conformeren. Of zouden die de regels liever toch pietsie anders willen zien. Er ontstaat wrĳving. Het is belangrĳk de regels te blĳven herhalen en deze te evalueren. Zorg ervoor dat ze actief gebruikt blĳven worden in je groep. Speel in deze fase ook groepsvormende spelletjes. Bespreek wat goed gaat en wat beter kan.

Goede leiders In de fase van norming verandert er doorgaans weinig meer aan de regels en zĳn de leiders van de groep bekend. Deze leiders hebben behoefte aan sturing. Op welke manier ben je een goede leider?

Het is belangrĳk dat hier in de forming en storming fase voldoende aandacht aan wordt besteed. Goede leiders zĳn onmisbaar. Slechte leiders zorgen voor onnodig veel onrust.

Sterkere groep Wanneer je met je groep de performing fase bereikt, heb je een groep die goed kan samenwerken en waar rust heerst. Een groep die als geheel sterker is dan alle individuen bĳ elkaar. Bĳ nieuw samengestelde groepen kan dit 6 tot 8 weken duren, bĳ groepen die elkaar al kennen, verloopt het gehele proces veel sneller.

Schifting Veranderingen in een groep kunnen zorgen voor een schifting; je valt met je groep terug in een vorige fase. Dit gebeurt vaak wanneer er een nieuwe leerling in groep komt of wanneer de groep een heftige periode doormaakt. Zorg dan weer voor activiteiten die binnen die fase passen. Ik wens jullie allemaal een mooie start van schooljaar 2019-2020. Dat het een jaar met een gouden randje mag worden! Meer over dit onderwerp kun je lezen op mĳn blog op PrimaOnderwĳs.nl.

Esther, onderwĳswereld-po.nl

PrimaOnderwĳs 31

10:44

Foto: Jorrit Lousberg

‘Besteed ook vóór nieuw curriculum aandacht aan mediawĳsheid’ De vernieuwing van het onderwijscurriculum gaat dit najaar de volgende fase in. We spreken Mary Berkhout-Nio over het belang om ook in de tussentijd naar de uiteindelijke herziening aandacht aan mediawijsheid te blijven besteden. Sarah Hijmans vertelt over één van de manieren waarop tienduizenden leerlingen dat jaarlijks met hun klas doen: MediaMasters. Na ruim een jaar van intensief overleg met het onderwĳsveld, zit het werk van Curriculum.nu er bĳna op. Dit najaar worden de definitieve voorstellen voor het basisonderwĳs en voortgezet onderwĳs overhandigd aan de minister. Nadat de politiek zich Mary-Berkhout-Nio erover gebogen heeft, wordt er gekeken hoe de voorstellen uiteindelĳk in de praktĳk zĳn toe te passen. Mary Berkhout-Nio, programmadirecteur van Netwerk Mediawĳsheid, is enthousiast over de gemaakte vorderingen op het gebied van digitale geletterdheid. ‘We zĳn heel positief over de manier waarop ze het hebben aangepakt. Curriculum.nu is voortdurend in consultatie geweest met het veld en ook met Netwerk Mediawĳsheid. Het is knap hoe al die verschillende zienswĳzen in één samenhangend voorstel zĳn samengebracht. Mediawĳsheid heeft binnen de bouwstenen van Digitale Geletterdheid een stevige plek gekregen, daar zĳn we blĳ mee.’

Tegelĳkertĳd benadrukt ze dat het nog wel een aantal jaren kan duren voordat de herziening van het curriculum daadwerkelĳk in de praktĳk is doorgevoerd. Volgens Berkhout-Nio is het dan ook cruciaal dat scholen en leraren ook in die overbruggingsperiode met mediawĳsheid aan de slag gaan. ‘We kunnen natuurlĳk niet op onze handen blĳven zitten. De uitdagingen die we zien rond het gebruik van digitale media zĳn nú actueel. Daarom moeten we ook nú aan de slag om zoveel mogelĳk kinderen digitaal geletterd te krĳgen.’ Hier ziet Berkhout-Nio een groeiende rol voor de meer dan duizend partners van Netwerk Mediawĳsheid. ‘Er liggen ook kansen in de samenwerking met educatieve uitgeverĳen door slim aan te haken bĳ bestaande lesmethodes. Bĳvoorbeeld voor Nederlands, kunst-, cultuur- of techniekonderwĳs. Een lesmethode waar mediawĳsheid al in is verwerkt, maakt het immers voor leraren een stuk eenvoudiger om de periode tot het nieuwe curriculum te overbruggen. Verder denken we mee met de Monitor Digitale Geletterdheid Primair Onderwĳs, waarvan begin

september de resultaten bekend worden. Het gaat hier om een nulmeting, die in de toekomst wordt herhaald, om een goed beeld te krijgen van de voortgang van digitale geletterdheid en de behoefte aan ondersteuning in het basisonderwijs.’

Aan of uit? Tijdens de Week van de Mediawijsheid, van 8 tot en met 15 november 2019, vestigt het netwerk de aandacht op

actuele mediawijsheidtrends. ‘Met het thema Aan of uit? zoomen we in op het belang van balans in het gebruik van media. Deze balans is ook cruciaal voor in de klas. Want hoe zorg je ervoor dat je de mogelijkheden van digitale media op zo’n manier benut dat ze wat toevoegen aan de les, en voorkom je tegelijkertijd dat het voor te veel afleiding zorgt? Over dat soort vraagstukken gaan we met leraren, ouders en uiteraard ook met leerlingen zelf in gesprek’, aldus Berkhout-Nio.

Nieuwe MediaMasters geïnspireerd door televisieprogramma ‘Hunted’ Een populaire manier om in de klas aandacht te besteden aan mediawijsheid, is meedoen met MediaMasters: de serious game voor groep 7 en 8 én de brugklas over de kansen en gevaren van (digitale) media. MediaMasters is een heel Sarah Hijmans schooljaar te spelen, met als hoogtepunt de landelijke wedstrijd tijdens de Week van de Mediawijsheid. Vorig jaar was er een recordaantal van ruim 180.000 leerlingen aangemeld voor de game. Sarah Hijmans is de inhoudelijk producent en eindredacteur van het spel. ‘Het leuke van elk jaar een nieuwe editie van MediaMasters produceren, is dat je steeds opnieuw op de actualiteit kan inspelen. Elk jaar stellen we onszelf dan ook de vraag: wat zijn nu de onderwerpen waar 11- en 12-jarigen met hun mediagebruik tegenaan lopen, die belangrijk zijn om aandacht aan te besteden?’

TikTok en Tikkie Op dit moment ziet ze bijvoorbeeld dat sociale media en games steeds vaker worden ingezet om geld mee te verdienen. ‘Denk bijvoorbeeld aan de zogenoemde Tikkie-bedelaars die via Instagram geld proberen in te zamelen en waarvan het lang niet altijd duidelijk is of het nu om een grap gaat of niet. Of de mogelijkheid om via de onder kinderen populaire app TikTok geld te doneren aan de makers van de video’s. Kinderen doen dat graag. Vaak beloven hun idolen dan ook een mooie tegenprestatie, maar die bedragen kunnen uiteindelijk flink oplopen. Dat directe en dus laagdrempelige contact

met idolen, of het nu via TikTok of YouTube gaat, is één van de mooie aspecten van sociale media. Maar er kan ook misbruik van worden gemaakt, zeker bij kinderen. Dat zijn wel de soort thema’s waar volgens ons meer bewustzijn over mag komen.’

Nieuwe challenge

Jason, Boaz, Amber en Senna gaan samen met de klassen de challenge aan.

Over de inhoud van de nieuwe MediaMasters kan Hijmans ook al wat loslaten. Zo hebben de producenten inspiratie opgedaan bij het populaire televisieprogramma ‘Hunted’. Hierin moeten deelnemers uit handen zien te blijven van een team professionele opsporingsexperts. ‘In MediaMasters krijgt een groep van vier kinderen de challenge om 24 uur lang anoniem te blijven en op één locatie te blijven, terwijl een team van cyberexperts naar hen op zoek gaat. Hierbij is het natuurlijk belangrijk om zo min mogelijk datasporen achter te laten, wat lang niet zo makkelijk blijkt te zijn. De kinderen in het spel en in de klas worden zich hierdoor bewust dat veel online zijn vaak ook betekent dat je gegevens achterlaat. De game sluit op deze manier ook mooi aan op het thema van de Week van de Mediawijsheid: Aan of uit?’

Ook meedoen met MediaMasters? Bekijk de trailer en meld je klas aan via mediamasters.nl. MediaMasters is ook beschikbaar voor het speciaal onderwijs en wordt tijdens de Week van de Mediawijsheid ondersteund met gebarentaal.

PrimaOnderwijs 33

Schoolpleinontwerp in beeld.

Als er sprake is van een nieuw schoolplein, dan gaan veel mensen eerst op zoek naar speeltoestellen. Op basis van de vorm en de grootte van het toestel maakt men keuzes. Dan wordt er gediscussieĂŤrd of het plein een natuurlijke of juist een kleurrijke sfeer moet krijgen. Maar als je een nieuw schoolplein inricht op basis van vorm, kleur of speeltoestellen, zie je hele belangrijke zaken over het hoofd. Sluit het nieuwe schoolplein aan bij het leerplan? Net als iedere school, kijken we bij Van Ee ook naar de behoeften van kinderen: plezier en ontwikkeling. Dit doen we door eerst te kijken naar de zeven competenties (sociaal, emotioneel, cognitief, communicatief, moreel, expressief en motorisch) en de daarbij behorende aspecten en activiteiten. Hierdoor ontdekken we welke pleinbehoeftes er zijn. Op de rechterpagina ziet en leest u hoe we dit aanpakken.

Wist u dat... ... wij hoveniers in dienst hebben? Zo kunnen we u ook ontzorgen als het gaat om planten- en bomenkennis?

... u voor â&#x201A;Ź 30.000,- al een compleet nieuw, competentie-gericht schoolplein zoals hieronder kunt krijgen?

Van Ee Speel l De Standerd 6, Kootwijkerbroek l www.vaneespeel.nl l advies@vaneespeel.nl l 0342 751 958

EDG_SEP_000_VanEE.indd 1

Onze nieuwe Speel al gezien?

Vraag hem aan door een mail te sturen naar marketing@vaneespeel.nl

Het juiste uitgangspunt voor schoolpleininrichting In overeenstemming met uw leerplan:

Competentie

Leeraspect

Activiteit

Pleinbehoefte

Een voorbeeld: van de competentie ‘sociaal’ naar bankjes op het schoolplein:

, Motorisch

Coördinatie

Balanceren

Evenwichtparcours

Van Competentie-ontwikkeling naar pleininrichting Ander voorbeeld: Kinderen ontwikkelen de competentie expressie als ze een meer creativiteit krijgen. Deze verbetert zich als kinderen bijvoorbeeld iets bouwen met zand. Dit wordt gestimuleerd door een zandbak te plaatsen op het schoolplein.

8 stappen naar een goed schoolplein... Naast een fraaie uitstraling ook een doordacht ontwerp Om uiteindelijk tot een goed ontwerp te komen, doorlopen we altijd verschillende stappen om een ontwerp te onderbouwen. Die stappen geven handvatten om vroegtijdig problemen in het ontwerp en de realisatie te voorkomen. Hiernaast ziet u dat we nadenken over de plaats waar verschillende speelwaarden tot hun recht komen, hoe we dat omzetten naar een plattegrond met groen, ondergrond en toestellen. En hoe we daar vervolgens sfeer aan toevoegen. Bent u benieuwd welke stappen er nog meer nodig zijn voor een goed schoolpleinontwerp? Maak vrijblijvend een afspraak om uw schoolplein te bespreken. 0342 751 958

ee 31-07-19

09:33

Verras je team met een inspirerend cadeau op

7 oktober â&#x20AC;&#x2DC;Dag van de leraarâ&#x20AC;&#x2122; met een van onze pockets!

Bestellen met voordeel? Alle pockets vind je op shop.bazalt.nl/pocketboeken/

Bestel je 20 of meer exemplaren, vul dan kortingscode voordeel20 in bij je bestelling. Je ontvangt 5 procent korting op de pocketboekjes. Wil je er 30 of meer? Vul dan voordeel30 in voor een korting van 10 procent op de pocketboekjes. De kortingscodes zijn per klant eenmalig te gebruiken en geldig tot 8 oktober 2019.

T 088 - 55 70 570

E info@bazalt.nl

I www.bazalt.nl

Bazalt is onderdeel van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met HCO en RPCZ

EDG_SEP_060-061_Bazalt-SchoolTV.indd 60

20-08-18

20:42

‘Met het Lerarenportfolio heb ik zelf zicht op mĳn professionele ontwikkeling’

Lotte Leijdekkers is leerkracht op OBS De Brink in Amsterdam en werkt daarnaast als leraar-ambtenaar voor het ministerie van Onderwijs. Lotte gebruikt het Lerarenportfolio ter ondersteuning van haar professionele ontwikkeling. Hoe dat voor haar werkt, vertelt ze zelf. ‘Onze school is de plek waar wĳ ons elke dag opnieuw uitvinden als leerkracht. We oriënteren, proberen, observeren, passen aan, sluiten af, zetten door en ontwikkelen. We zĳn nieuwsgierig naar onze leerlingen en passen ons onderwĳs op hun behoeften aan. In gesprek met collega’s en directie komen we tot nieuwe inzichten. We reflecteren op ons handelen en de wereld om ons heen inspireert ons. Ik ben trots op de ontwikkelingen die ik doormaak. Maar hoe hou je dit allemaal bĳ? Een la vol bewĳzen van deelname en een schriftje met aantekeningen werkten niet voor mĳ. Ik sla nu alles op in mĳn account op lerarenportfolio.nl. Hierdoor heb ik alle voor mĳ belangrĳke documenten bĳ elkaar. Het geeft mĳ de mogelĳkheid in één oogopslag te zien waar ik de afgelopen tĳd aan heb gewerkt.’

Hoe gebruik je het portfolio? ‘Voor elke leraar in het basis-, voortgezet- of middelbaar beroepsonderwĳs is het lerarenportfolio toegankelĳk. Je logt in met je DigiD en vult je gegevens in. Zodra je toegang hebt tot je portfolio, kun je beginnen met het opstellen van een ontwikkeldoel en (bĳbehorende) activiteiten invoeren. Ik vind het een groot voordeel dat collegiaal leren als categorie is opgenomen in het portfolio. Wĳ werken op school met stichting LeerKRACHT, waardoor lesbezoek en gezamenlĳk lesontwerp belangrĳke onderdelen van onze professionele cultuur zĳn geworden.

Deze en andere voorbeelden van collegiaal leren kan ik makkelĳk aan mĳn portfolio toevoegen. Naast een titel voer je een beschrĳving van de activiteit of het ontwikkeldoel in en kun je een reflectie schrĳven of bĳlagen toevoegen.’

Professionele ontwikkeling als basis ‘In de vĳf jaar dat ik op OBS De Brink in Amsterdam Zuid-Oost werk, is er veel veranderd. We hebben verbetertrajecten voor diverse vakken doorlopen en aandacht besteed aan vakinhoudelĳke, pedagogische en didactische vaardigheden. Ook zĳn we zoals gezegd gestart met stichting LeerKRACHT. Uit de vele feedbackgesprekken en klassenbezoeken zĳn waardevolle lessen gehaald. Ik merk dat het, ondanks goede bedoelingen, lastig blĳft om weken, soms wel maanden later terug te halen wat voor jou als persoon nou exact de essentie van dat ene gesprek of die ene bĳeenkomst is geweest. Door het bĳhouden van mĳn eigen portfolio heb ik overzicht en kan ik in alle rust terugkĳken naar wat ik heb geleerd. Ook kan ik mĳn ontwikkeldoelen en de bĳbehorende activiteiten gebruiken in gesprekken met mĳn collega’s en de directie over onze professionele ontwikkeling in de toekomst. Het onderwĳs is een prachtig vak en altĳd in beweging. Ik beweeg graag mee. Een gezonde dosis lef én de wil je te blĳven ontwikkelen, staan in mĳn ogen aan de basis van goed, toekomstbestendig onderwĳs.’

Ga aan de slag met het opbouwen van je eigen portfolio op lerarenportfolio.nl. PrimaOnderwĳs 37

Een lerende cultuur creëren op school?

‘Het geheim van een succesvolle professionalisering zit in de leraar’ De aankomende verandering van het curriculum, de digitalisering van het onderwijs en een sterk toegenomen werkdruk vragen om andere en soms nieuwe competenties van leraren. Maar hoe vaardig moet een leraar zijn en hoe pak je dat aan? Ga je individueel aan de slag of start je een schoolbreed ontwikkeltraject? Volgens Anna-Sophie de Lugt van Academy4Learning zit het geheim van een succesvolle professionaliseringsslag in de leraar zelf. ‘Betrek enthousiastelingen en interne experts die je al in huis hebt bij je plan en uitwerking om te professionaliseren en sluit aan op niveau en behoefte. Knip het leren op in kleine behapbare stukjes. Zo draag je bij aan een lerende cultuur op jouw school, die zich als een olievlek zal uitspreiden.’ door vanessa pelle

Anna-Sophie

Academy4Learning zet de leraar centraal. Niet alleen omdat de modules bedoeld zijn voor leraren, maar ook omdat deze modules worden gegeven door mensen die voor de klas staan of hebben gestaan. ‘We werken met gecertificeerde experts, die door hun achtergrond weten hoe het onderwijs werkt. Leraren moeten met vertrouwen willen werken aan hun ontwikkeling. Wij weten dat het niveau en de behoefte daarbij op een school sterk verschilt. Er zijn leraren die kunnen toveren met (digitaal) lesmateriaal en er zijn mensen die denken: na mij de zondvloed. Ongeacht je startpunt, iedere stap die je maakt is winst.’

‘Wij geloven in een werkwijze waar veel herhaling in zit - dat is de basis van leren en in collegiale consultatie.’ Maak kennis zichtbaar Academy4Learning schoolt op maat. Anna-Sophie: ‘Dat kan programma gestuurd zijn, zoals werken met Microsoft Teams, of per thema. Denk daarbij aan formatief evalueren, portfolio werken met leerlingen, arrangeren, differentiëren maar ook effectief digitaal lesgeven. Met een nulmeting digitale geletterdheid brengen we kennis, vaardigheden, attitude en behoefte van de leraren in kaart. Op basis hiervan delen we onze modules in. Vervolgens gaan leraren in kleine groepjes aan de slag. Juist dit zorgt voor een hoger leerrendement. Daarnaast geloven wij in een werkwijze waar veel herhaling in zit - dat is de basis van leren - en in collegiale consultatie. Immers, vaak is er al veel kennis in school; die willen we meer zichtbaar maken en benutten.’

Sterker voor de klas Een module duurt zes weken en kost een leraar in totaal zes tot acht uur. De module bestaat uit een aantal onderdelen. Anna-Sophie: ‘Denk aan een training op locatie, werkbijeenkomsten, feedbackrondes, e-learnings en opdrachten die via ons online platform beschikbaar zijn. De opdrachten kunnen leraren direct in hun lespraktijk toepassen. De opgedane kennis delen zij vervolgens in kleine groepjes - onder leiding van een interne expert - met elkaar tijdens de werkbijeenkomsten. Zo kom je steeds weer bijeen, bouw je samen aan het eindproduct van de module en ga je stap voor stap verder. Op het moment dat je ervaart wat het geleerde voor je kan betekenen in je eigen lessen, kun je gaan afwegen wat en of je nog meer nodig hebt om te professionaliseren. Als je merkt dat je steeds een klein beetje beter wordt in wat je doet, sta je sterker voor de klas. Wij geloven dat deze werkwijze effectiever en duurzamer is dan bijvoorbeeld een studiedag.’

hiermee geconfronteerd. We zien ook dat leerlingen heel goed in staat zijn om zelf media te creëren, maar zich niet zo bewust zijn van de gevolgen. Bij de leraar is dat vaak andersom. Die kan eigen media vaak niet creëren, maar weet wel heel goed wat de consequenties kunnen zijn. Met deze informatie gaan we tijdens de module aan de slag. Leraren delen hun ervaringen met mediagebruik van leerlingen met elkaar. De trainer en interne experts geven praktische tips en handvatten om hiermee om te gaan. Ook leren zij over de impact van media op leerlingen. Een belangrijke opdracht in deze module is het gesprek met leerlingen. De uitkomsten hiervan zorgen voor meer begrip en inzicht in hun belevingswereld. Het dicht enigszins de kloof tussen het mediagebruik van leraren en leerlingen. Zo creëren we een basis van waaruit leraren hun leerlingen kunnen gaan begeleiden.’

‘Met de nulmeting digitale geletterdheid brengen we kennis, vaardigheden, attitude en behoefte van de leraren in kaart.’

Wil je meer tips op het gebied van mediawijsheid ontvangen? Volg Academy4Learning online op jouw favoriete social mediakanaal of houd de inspiratiepagina op academy4learning.nl in de gaten.

Mediawijs Een voorbeeld van professionalisering is de module Mediawijsheid. Anna-Sophie: ‘Wij weten door de nulmeting dat veel leraren bijvoorbeeld nepnieuws niet herkennen. Of zich niet bewust zijn van de mensen die invloed hebben op de leerlingen, bijvoorbeeld vloggers en influencers. Leerlingen zijn elke dag met media bezig. Als een leraar het klaslokaal instapt, wordt hij

Meer informatie?

Benieuwd wat Academy4Learning voor jouw school kan betekenen op het gebied van professionalisering? Vraag gratis een adviesgesprek aan met de adviseurs op www.academy4learning.nl.

PrimaOnderwijs 39

is vernieuwd! Gratis voor docenten en leerlingen Foutloze lijsten van uitgeverijen Voortgang van leerlingen volgen Meer oefenmogelijkheden

Maak nu je docentenaccount aan op wrts.nl/docenten

Gratis

Snel

Advertentievrij

De zesde rol van de leraar anno 2019…

Vergroot jouw effectiviteit als leercoach Veel leraren zoeken manieren om leerlingen eigenaarschap aan te leren, zodat zij gemotiveerd zijn en zin krijgen om te leren. Dat vraagt kennis van het proces van ‘leren leren’ en van het persoonlijk coachen van de leerling. Speciaal daarvoor heeft CPS het in 2017 geïntroduceerde Leercoach, de zesde rol van de leraar geactualiseerd. Hiermee krijg je concrete handvatten om je effectiviteit als leercoach te vergroten. Susan Portiek en Ariena Verbaan van CPS vertellen erover. Hoe leer je leerlingen eigenaar te worden van hun leerproces? ‘Zelfregulatie van het leerproces is een groeiproces dat stapsgewĳs verloopt. Eigenaar zĳn vraagt het nemen van eigen verantwoordelĳkheid voor een leertaak. Dat betekent dat de leerling ruimte krĳgt, binnen de doelen van de leraar, om zĳn eigen doelen te stellen en zelf te evalueren. Eigenaarschap is gericht op de leertaak en de leerhouding, het leergedrag. De leercoach leert de leerling reflecteren op eigen overtuigingen (mindset). Daardoor leert de leerling zelf zĳn eigen gedrag en emoties te controleren, zich te concentreren, door te zetten en afleidingen te weerstaan. Door doelbewust bepaalde leerstrategieën in te zetten om het eigen leren te verbeteren.’

Een effectieve leercoach werkt vanuit praktĳkprincipes, het ABCDE van de leercoach: door goed Af te stemmen op het leergedrag, Betrokken te zĳn op de leerhouding en vanuit daar Cyclisch (methodisch) en Doelgericht de leerling leren Eigenaar te worden van zĳn eigen leerproces. Een leercoach past drie vormen van coaching toe; vakdidactisch-, pedagogisch coachen en coachen op zelfregulatie.’

Hoe helpt de herziene versie van 2019 daarbĳ?

Is iedereen een geschikte leercoach?

‘Dit boek geeft je kennis, inzicht en richting hoe je de leerling persoonlĳk kunt coachen, het eigenaarschap kunt vergroten. Het geeft ruggensteun om praktisch aan de slag te gaan in je lespraktĳk. Het laat je nadenken over je persoonlĳke overtuigingen, je mindset over leren en leercoaching. En laat zien hoe je een leeromgeving kunt organiseren waarin de leerling ruimte krĳgt om te groeien. Het is relevant voor de persoonlĳke ontwikkeling van je leerlingen, als leercoach en als (school)team om een gezamenlĳke visie rondom leercoaching vast te stellen in de school.’

‘Leercoaching vraagt kennis van leren en coachingsmethodieken en dat kun je leren! Een leercoach beheerst reflectieve, communicatieve en gedragsmatige coachvaardigheden. Hĳ heeft kennis van leerstrategieën.

Bestel De zesde rol van leraar via cps.nl/uitgeverĳ

10-14 leerdoelkaarten voor doorlopende leerlijn

Soepel van po naarvo Sinds begin dit jaar test SLO speciale leerdoelkaarten voor 10-14 onderwijs. Op steeds meer scholen groeit de behoefte leerlingen in het eigen tempo de overstap van primair naar voortgezet onderwijs te laten maken, zodat dit soepeler verloopt en de niveaukeuze zo nodig kan worden uitgesteld. 10-14 leerdoelkaarten kunnen positief bijdragen aan een doorlopende leerlijn van po naar vo en leggen het eigenaarschap van het onderwijs veel meer bij de leerling, is de ervaring van SLO-leerplanontwikkelaars Maaike Rodenboog en Suzanne Sjoers. tekst brigitte bloem foto human touch photography

Een leerdoelkaart bevat per vak en vakonderdeel concrete inhoudelijke en vaardigheidsleerdoelen voor leerlingen en geeft bijbehorende beheersingsniveaus aan. Leraar en leerling kunnen op basis van een leerdoelkaart per vakgebied en onderwerp bepalen op welk niveau de leerling zit en welke stappen nodig zijn om op een volgend niveau te komen. De speciale 10-14 leerdoelkaarten die SLO samen met leraren heeft ontwikkeld, worden al in de onderwijspraktijk toegepast bij scholen als Spring High Amsterdam, Onderwijsroute 10-14 Zwolle en het Tienercollege Noordoostpolder. Ook scholen zonder specifiek 10-14 onderwijsconcept gebruiken de leerdoelkaarten in hun streven naar meer afstemming tussen po en vo en behoefte aan een doorlopende leerlijn.

Mens- en natuurvakken Maaike Rodenboog is projectleider 10-14 onderwijs bij SLO en nauw betrokken bij de ontwikkeling van de leerdoelkaarten voor de mensen natuurvakken. ‘Elk leergebied heeft op zijn eigen manier inhoud gegeven aan de leerdoelkaarten’, legt ze uit. ‘Voor de mensen natuurkaarten hebben we de leerdoelen van bovenbouw po en onderbouw vo naast elkaar gelegd. Samen met leerplanontwikkelaars van SLO en leraren zijn daar slimme keuzes uit gemaakt. De ene keer is dat iets weghalen, de andere keer er wat bij nemen, om het programma van po en vo zo soepel mogelijk op elkaar te laten aansluiten. Bij de mensen natuurvakken komen steeds dezelfde thema’s terug, maar wel in een andere vorm, meer verdiepend, ingewikkelder, met een hoger abstractieniveau. Het mooie bij deze vakken is dat leraren meer ruimte kunnen nemen. Welke thema’s wil je aan bod laten komen en in welke 42

volgorde? En ook leerlingen hebben meer te kiezen. Willen ze verder met een bepaald onderwerp, dan kunnen ze daar zelfstandig mee aan de slag en ze hoeven ook zeker niet alle thema’s af te werken.’

Rekenen-wiskunde SLO-collega Suzanne Sjoers is verantwoordelijk voor de leerdoelkaarten rekenen-wiskunde. ‘Bij wiskunde is het heel anders. In het basisonderwijs heb je het vak rekenen, maar op de middelbare school krijg je er ineens het vak wiskunde bij, waarbij abstract denken een belangrijke rol speelt. Voor rekenen werken we met referentieniveaus, die aangeven wat leerlingen moeten kennen en kunnen. Bij wiskunde hebben we kerndoelen. Ook hierdoor is er geen goede aansluiting.’ 10-14 school Spring High in Amsterdam had zelf een lesprogramma rondom oppervlakte, inhoud en lengte ontwikkeld. Dat heeft SLO als basis genomen voor de te ontwikkelen leerdoelkaarten. Suzanne licht toe: ‘Met beide vakken zijn we gaan ‘zwaluwstaarten’. Bepaalde onderwerpen hebben we naar voren gehaald, andere naar achteren verplaatst. Leraren van Spring

High zijn daar nauw bij betrokken gebleven. Wiskunde is een lineair vak, dus de onderwerpen moet je in een bepaalde volgorde behandelen. Maar toch konden we wat thema’s naar voren halen, omdat die in simpele vorm ook al in de bovenbouw basisonderwijs aan de orde komen. Het is makkelijker gezegd dan gedaan, maar door er secuur naar te kijken kun je welover wogen een gedegen en logisch programma voor 10-14 onderwijs ontwikkelen.’ Met de leerdoelkaarten rekenenwiskunde zijn leerlingen in staat om te bepalen waar ze met bijvoorbeeld de leerlijn ‘Getallen, bewerkingen, letterrekenen’, de leerlijn ‘Breuken’ of de leerlijn ‘Verhoudingen’ staan en wat ze nog moeten doen. Bovendien kunnen leerling en leraar samen besluiten op welk niveau de leerling zich wil verdiepen. ‘Bij het ene onderwerp zal een leerling op vmbo tl-niveau zitten, bij een ander onderwerp is dat havo-niveau. Al doende komt een leerling dan bij een passend niveau uit’, vertelt Suzanne.

Basisdocumenten Scholen werken heel verschillend met de leerdoelkaarten, is de ervaring van beide SLO-ontwikkelaars. Maaike: ‘Het zijn dan ook basisdocumenten. Leerdoelkaarten geven een richting aan, om de kerndoelen te behalen. Het staat elke leraar vrij om ze op eigen wijze te gebruiken. Een leraar kan er ook voor kiezen om leerlingen zelf met de leerdoelkaarten te laten werken.’ ‘Overigens is 10-14 onderwijs niet de oplossing voor álle leerlingen’, nuanceert Suzanne. ‘Een leerling waarbij in groep 6 al heel duidelijk is dat het een vwoleerling wordt, is gebaat bij een vroege selectie, snelle doorstroming en zo vroeg mogelijk onderwijs op maat. Bij dat laatste kun je wel weer heel mooi gebruik maken van leerdoelkaarten.’

Conferentie Binnenkort staan op de SLO-site voorbeelden hoe scholen leerdoelkaarten inzetten. Ook start SLO met fysieke netwerken per vakgebied, waarbij leraren betrokken worden die al werken met de leerdoelkaarten. SLO organiseert samen met 10-14 scholen een conferentie in november op Spring High in Amsterdam. Maaike: ‘Deze conferentie willen we vooral gebruiken om met elkaar aan de slag te gaan op de inhoud. We hopen daarmee veel scholen en leraren te bereiken die speciale aandacht willen geven aan het versoepelen van de overgang po-vo, evenals nieuwe initiatieven voor 10-14-onderwijs. 10-14 leerdoelkaarten zijn zeker niet alleen voor scholen met specifiek 10-14 onderwijs. Alle leraren die bij willen dragen aan een soepeler overstap voor hun leerlingen kunnen er gebruik van maken.’

Meer weten? curriculumvandetoekomst.slo.nl/10-14-leerdoelenkaarten Maaike, Suzanne en collega’s bloggen op blogs.slo.nl/10-14-onderwijs PrimaOnderwijs 43

Duizenden leerlingen en leraren van groep 7 in Nederland ontvingen dit jaar het 4 en 5 mei Denkboek. Het 4 en 5 mei Denkboek is inmiddels het grootste onderwijsproduct over herdenken en vieren in het basisonderwijs. Eind maart 2020 komt de vijfde editie uit! foto’s chris van houts De nieuwe editie komt uit in een bĳzonder jubileumjaar: in 2019 en 2020 herdenken we het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden, én vieren we dat we sindsdien weer in vrĳheid leven. Een heel belangrĳk moment waar we met het 4 en 5 mei Denkboek uitgebreid bĳ stilstaan. In het komende Denkboek gaat extra aandacht uit naar de verschillende

facetten van de bevrĳding van Nederland, die in fases plaatsvond. Ook wordt er aandacht besteed aan het begrip vrĳheid en de waarde en betekenis daarvan. Met het 4 en 5 mei Denkboek wil het Nationaal Comité 4 en 5 mei de leerlingen hier zelf over laten nadenken, het is immers hún vrĳheid en het gaat over hún toekomst.

Met het 4 en 5 mei Denkboek leren kinderen... … wie wĳ herdenken op 4 mei en waarom; … wat wĳ vieren op 5 mei en waarom; … de rituelen die bĳ herdenken en vieren horen; … nadenken over het belang van herdenken in onze samenleving; … nadenken over de waarde van vrĳheid voor henzelf en anderen; … het globale verloop van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en in Nederlands-Indië; … de gevolgen van de oorlog voor het dagelĳks leven in Nederland en in Nederlands-Indië. 44

Extra: Podcast voor kinderen over de bevrijding van Nederland Speciaal voor het jubileumjaar is in samenwerking met Patsboem! Educatief een podcast voor kinderen ontwikkeld, genaamd â&#x20AC;&#x2DC;Op houten banden. Een gevaarlijke fietstocht op de grens van de bevrijdingâ&#x20AC;&#x2122;. Lisa Wade, bekend van de serie 13 in de Oorlog, is de voice-over. Volg met je klas in vijf afleveringen het (fictieve) verhaal van Leendert, gespeeld door Daan van Dalen. Leendert fietst van november 1944 tot mei 1945 van Zeeland naar Groningen op een fiets met houten banden. Onderweg maakt hij de verschillende fases van de bevrijding mee. Luister mee met de klas en ontvang de komende maanden, tot april 2020, vijf maal een e-mail met daarin een link naar de nieuwe aflevering en bijbehorende opdrachten. De afleveringen duren ongeveer 10-15 minuten. Je kunt je voor de podcast aanmelden op de webpagina waar je het 4 en 5 mei Denkboek bestelt (zie in kader).

Bestel het 4 en 5 mei Denkboek 2020 en meld je aan voor de podcast! Voor iedere leerling van groep 7 is vanaf eind september een gratis 4 en 5 mei Denkboek te bestellen. Op de bestelpagina kun je je ook aanmelden voor de podcast. Bestellen kan tot en met 20 december 2019. Mis hem niet! www.primaonderwijs.nl/4en5mei

PrimaOnderwijs 45

B a c k 2 s c h o ol me

voor hulp bij leer- en gedragsproblemen in de klas!

Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoordt de Onderwijsdesk vragen van leerkrachten uit het hele land. Goede adviezen en cursussen waarbij je echt in je vak gehoord en begrepen wordt, zorgen dat je floreert voor de klas. Heb jij een vraag voor de Onderwijsdesk, mail die dan naar info@onderwijsdesk.nl.

Nieuw schooljaar! Na de zomervakantie is het vaak lastig de klas weer in het gareel te krijgen. Wat adviseer je om te doen? Rick uit Leeuwarden Onderwijsdesk: De meeste tieners kijken er naar uit om hun vrienden weer te zien en te kunnen bijpraten, maar eenmaal in de klas, hangen ze loom over hun tafel en lijkt de concentratie ver weg. Wanneer je een paar weken hebt kunnen doen wat je wilde, is het op tijd â&#x20AC;&#x2122;s ochtends opstaan en geconcentreerd in de klas zitten best een opgave. Na de vakantie wordt er verwacht dat leerlingen gewoon weer het dagelijks ritme oppakken, op tijd in de lessen zijn en hun huiswerk noteren. Maar wat we in de praktijk meestal zien, is dat de meeste leerlingen pas tegen de herfstvakantie weer een beetje gewend zijn aan hun lesrooster. De executieve functie inhibitie speelt een belangrijke rol. Inhibitie wordt gedefinieerd als het vermogen om weerstand te bieden aan impulsen en automatische handelingen, zoals het appen op hun telefoon of het praten met hun buurman. Tieners moeten na de vakantie een soort rem krijgen

op alles wat hun aandacht trekt, wat hen afleidt van de lesinstructie of het werk in de klas. Een heldere lesstructuur en duidelijk opgestelde verwachtingen zijn de basis voor het versterken van inhibitie. Als je weet wat er van je verwacht wordt in de les, kun je je gedrag daar beter op aansturen. TIP 1 Zet een Top 3 lesafspraken op papier, verwerk deze 3 regels in iedere les. TIP 2 Visualiseer de lesstructuur door de kernpunten van de les bijvoorbeeld in een werkbrief op te schrijven. TIP 3 Volg in november de cursus Executieve functie van Diana Smidts (VO&MBO) of in september de PO editie.

Geheugen als een vergiet Hoe zorg ik ervoor dat de leerlingen de lesstof van vorig schooljaar na de vakantie weer paraat hebben? Marieke uit Giethoorn (groep 6) Onderwijsdesk: Er wordt wel gezegd dat de taal- en rekenkennis van leerlingen tijdens de zomervakantie achteruit gaat. Een belangrijk hulpmiddel is herhaling! Herhaling van lesstof is belangrijk om reeds aanwezige kennis en vaardigheden te automatiseren. Door lesstof

te blijven herhalen, kan het opgeslagen worden in het lange termijn geheugen. Dit automatiseren maakt ruimte vrij in het brein voor het werkgeheugen om met betrekking tot de nieuwe lesstof vervolgens complexere denkprocessen uit te voeren. Na de zomervakantie is het dus van belang om kennis van het vorige schooljaar te herhalen zodat deze beter beklijft en zo ruimte maakt voor nieuwe denkprocessen in het brein. TIP 1 Herhaal door te oefenen op snelheid aan de hand van de flitskaartentool. Schrijf op de groene kaartjes de makkelijke sommen of woordjes, op de oranje de moeilijkere sommen of woordjes en op de rode de allermoeilijkste. Gebruik een whiteboardstift die snel droogt. Een set bevat drie A4-vellen met elk 10 kaartjes, die je er uit kunt duwen, een doosje en een stift. Kijk voor meer info op mijnwerkplekje.nl. Ook te gebruiken voor spellingswoorden, de tafels, Engelse woordjes enzovoorts. TIP 2 Marije van Oostendorp begeleidt zowel de cursus Rekenspecialist als de cursus Lees- en taalspecialist, beide zijn een aanrader!

Autisme Hoe kan ik leerlingen met ASS een goede start geven na de zomervakantie? Ada uit Hoogeveen (1e klas VMBO) Onderwijsdesk: Bij leerlingen met een Autismespectrumstoornis (ASS) is de informatie- en prikkelverwerking in de hersenen verstoord waardoor de informatie anders binnenkomt en wordt verwerkt. De overgang van vakantie naar school met daarbij zoveel veranderingen gaat gepaard met veel nieuwe prikkels. Denk aan een nieuwe leerkracht, nieuwe leerlingen, een ander lokaal, een hoop nieuwe vakken etc. Het is bekend dat leerlingen met ASS moeite hebben met schakelen. Om goed te beginnen kun je als docent de start na de vakantie makkelijker maken voor leerlingen met ASS. Belangrijk is hierbij de structuur, duidelijkheid en vooral de voorspelbaarheid van het rooster, waarbij het een uitdaging is om de leerling ook enige flexibiliteit aan te leren. TIP 1 Maak een visueel dagprogramma met bijvoorbeeld pictogrammen en laat hierbij ruimte voor mogelijke veranderingen of aanpassingen. Als gym staat aangegeven maar de gymleraar blijkt ’s morgens vroeg ziek te zijn, kan er gewerkt worden met een veranderingspictogram. Deze pictogram wijst dan de mediatheek aan als optie. Ook kun je gebruikmaken van pictogrammen met vraagtekens. Deze momenten geven jou als docent ruimte om het programma nader in te vullen. Het tijdig aankondigen van veranderingen kan veel problemen voorkomen. TIP 2 Volg de cursus Begrijp Autisme van Mirjam Zwaan voor PO en VO eind oktober.

Cursusagenda 2019-2020 Waarderend Veranderen Voor intern begeleiders en schoolleiders Maandag 23 september René Lous Rustmoment in de klas! Voor een toets, na een pauze, lesovergang of zomaar tussendoor Zaterdag 28 september Wendy de Groot Begrijp ADHD Boeiend en verdiepend! Zaterdag 5 oktober (PO & VO) Vrijdag 8 november (VO & MBO) Dr. Sebastiaan Dovis Begrijp Hoogbegaafdheid Van signaleren tot praktische tips Dinsdag 1 oktober (groep 3 t/m 8) Donderdag 24 oktober (kleutereditie) Woensdag 6 november (VO) Drs. Floor Raeijmaekers en René Lous Begrijp Dyscalculie Van screenen tot onderwijsbehoeften Dinsdag 5 november (PO & VO) Woensdag 11 december (VO & MBO) Drs. Marije van Oostendorp Executieve functies Van werkgeheugen tot plannen/organiseren Zaterdag 21 september (PO & VO) Donderdag 21 november (VO & MBO) Dr. Diana Smidts en drs. Liesbeth Knol-Urbach Lees- en taalspecialist 6-daagse cursus Start woensdag 18 september (PO) Start maandag 13 januari 2020 (PO) Drs. Marije van Oostendorp Dr. Madelon van den Boer Dr. Elise de Bree Expliciete Directe Instructie Kleutereditie EDI kleuters I: maandag 27 januari 2020 EDI kleuters II: dinsdag 7 april 2020 Eveline Bogers Expliciete Directe Instructie 3 (losse) cursusdagen voor leerkrachten groep 3 t/m 8 EDI I: dinsdag 28 januari 2020 EDI II: dinsdag 24 maart 2020 EDI III: dinsdag 21 april 2020 Marcel Schmeier Kijk voor meer cursussen en cursusdata op

onderwijsdesk.nl PrimaOnderwijs 47

POST-HBO-OPLEIDING

D E TO E KO M STB E WUSTE SC H O O L L E I D ER VAKB E KWAAM Onze visie op toekomstbewust leiderschap

Deze opleiding is bedoeld voor

In de komende tien jaar verlaat meer dan 40% van de

ambitieuze onderwijsprofessionals die:

huidige schoolleiders het onderwijs. Dit vraagt om een

• zich in één of twee jaar willen voorbereiden op een

nieuwe generatie schoolleiders, die vanuit een sterk bewustzijn hét verschil willen maken voor de toekomst van het Nederlandse onderwijs.

functie als vakbekwaam schoolleider; • zich willen ontwikkelen tot leiders in verandering en kwaliteitsverbetering; • die leiding willen geven aan een organisatie waarin

Daarvoor hebben we toekomstbewust leiderschap

zij leraren helpen zich lerend op te stellen, ouders

nodig. Leiderschap dat verder gaat dan het op orde

stimuleren zich betrokken te voelen en leerlingen met

hebben en houden van de schoolorganisatie. Het gaat

plezier naar school doen laten gaan;

om het sturen op kwaliteit en het stimuleren van de

• een hoge mate van eigenaarschap heel normaal vinden.

verdere professionalisering van leraren en team. Het gaat bovendien om het inspelen op maatschappelijke

Opbrengsten

veranderingen en deze met visie te vertalen naar de

Na deze opleiding:

onderwijs- en schoolontwikkeling.

• Heb je een sterk ontwikkelde visiegerichte attitude; • ben je je bewust van je maatschappelijke impact;

Onderwijs Maak Je Samen richt zich met deze opleiding op

• toon je ondernemerschap;

de toekomstbewuste schoolleider: een coach waar het kan,

• kun je de organisatie vormgeven vanuit een

een manager waar het moet, maar bovenal een leider om succesvolle en impactrijke onderwijsinnovaties in te richten

onderwijskundige gerichtheid; • ben je in staat om strategieën te hanteren voor samenwerken, leren en onderzoeken.

en te borgen in de school!

‘Groot denken en klein doen’, zo zien wij het schoolleiderschap.

1 JAAR

2 JAAR

Helmond Start 8 januari 2020 Utrecht Start 30 oktober 2019 Helmond Start 4 november 2019

s.omjs.nl/toekomstbewusteschoolleider-1jaar

s.omjs.nl/toekomstbewusteschoolleider

Interesse om meerdere medewerkers binnen jouw organisatie op te leiden? Vraag naar de mogelijkheden voor een incompany traject.

Bekijk alle post-hbo-opleidingen, trainingen, studiedagen en studiereizen op omjs.nl/professionalisering.

Help nieuwkomers het eerste (half) jaar met taal! Mieke van den Heuvel-Wink is als eindredacteur betrokken bij de nieuwe methode NT2, praat mee! van Uitgeverij Schoolsupport. Kenmerkend hierbij zijn de verschillende instapniveaus, de dagelijkse thema’s en het gebruik van ‘De Voorlezer’: een slimme pen die de tekst aan de leerling voorleest. Hoe raakte je betrokken bĳ NT2? ‘Ik geef sinds 2009 les, van alfabetisering voor vluchtelingen die het Latĳnse schrift niet kennen tot niveau B1 bĳ hoger opgeleiden. Daarvoor werkte ik in het speciaal basisonderwĳs. Nieuwkomers hebben verschillende achtergronden: vluchtelingen, van analfabeet tot hoogopgeleid en alles ertussenin, maar ook expats en arbeidsimmigranten, die hier in Nederland werken. Een aantal redt zich prima met Engels en wordt ook in het Engels geholpen. Goed bedoeld, maar het helpt niet echt om de Nederlandse taal te leren.’

Welke aanbevelingen heb je voor leerkrachten die werken met NT2-leerlingen? ‘Luisteren en praten! Ik zeg altĳd: zonder woorden geen taal. Plaatjes kĳken, audio luisteren, voorzeggen en nazeggen. Bied taal aan in een betekenisvolle context. Stimuleer ook de omgang met Nederlandse leeftĳdgenoten. Deze aanpak werkt bĳ kinderen heel goed.’

NT2 Praat mee! is gericht op de taalverwerving het eerste (half) jaar. Met De Voorlezer wordt de woordenschat ook auditief aangeboden. Heb je ervaring met deze manier van werken? ‘Het is fantastisch dat je woorden en zinnen ook op andere momenten kunt beluisteren en dit zelfs met een voorleespen kunt doen. Heb je een woord gemist of is iets niet helemaal duidelĳk? Even de pen verplaatsen en je beluistert het nog een keer. Dit is, zeker voor de kinderen waarvoor NT2, Praat mee! is ontwikkeld, heel handig.’

Hoe helpen ouders hun kinderen thuis? ‘Als je als school de ouders kunt betrekken bĳ schoolse zaken, zet je een grote stap. Ouders weten dan wat er op school speelt. Lid worden van een sportclub, met vrienden thuis spelen: het zĳn allemaal activiteiten waarbĳ kinderen worden ondergedompeld in de nieuwe taal. Maar, laat ouders met hun kinderen vooral in de eigen (eerste) taal spreken. Ouders hebben hun eigen niveau van Nederlands leren, kinderen zullen hen anders al snel verbeteren.’

Wat maakt NT2, praat mee! van Schoolsupport anders dan bestaande NT2-leermiddelen? Waarom zou de school hiervoor moeten kiezen? ‘NT2, praat mee! is een toegevoegde waarde. Voor het basisonderwĳs is er nauwelĳks geschikt materiaal voor nieuwkomers. Daarbĳ is De Voorlezer een absolute aanrader: de mogelĳkheden in de methode zĳn groot en je maakt als leerkracht met die ‘slimme stickers’ ook je eigen audio-opnamen. Mooi toch?’

Bestel NT2, praat mee! en De Voorlezer op schoolsupport.nl/nt2praatmee

PrimaOnderwĳs 49

15x lesideeën Duurzaamheid De hele wereld heeft nog een hoop te leren als het gaat om de zorg voor een beter milieu. De enorme plastic soep, ijsberen die honger hebben, weggekapte regenwouden... Aan het beschikbare lesmateriaal kan het in ieder geval niet liggen. Er is gigantisch veel beschikbaar. PrimaOnderwijs zet een paar mooie projecten, ideeën, apps, video’s en sites op een rijtje. door lore smit illustraties flaticon

Lesmateriaal

Bespaar maar raak! Heb jĳ al een bezoek gebracht aan het Eneco EnergieLab? In dit educatiecentrum leert de klas over duurzame energie. Wat kunnen leerlingen thuis of op school doen om energie te besparen? Dat leren ze in het simulatiehuis. Geen tĳd om het lab te bezoeken? Op de website vind je lesmateriaal met onder andere een introductiefilm, werkbladen en een quiz. enecoenergielab.nl

Lesmateriaal

Niemand heeft trek in plastic soep! Met het ‘Plastic Soup’ lespakket van de Plastic Soup Foundation komen leerlingen erachter hoe ze minder plastic kunt verbruiken. Dit gebeurt aan de hand van digilessen, aangevuld met een poster, actiekaarten en nog veel meer. Enkel de verzendkosten zĳn voor eigen rekening. Het lespakket is voor het basisonderwĳs ontwikkeld. Voor zowel het basis als het voortgezet onderwĳs zĳn er gastlessen beschikbaar. plasticsoupfoundation.org/psf-junior 50

Video

SchoolTV archief SchoolTV is een enorm groot platform vol educatieve video’s. Als je specifiek op zoek bent naar video’s met het thema ‘duurzaamheid’ kun je het beste in de filter ‘aardrĳkskunde’ en daarna ‘milieu en klimaat’ selecteren. Naast video’s zĳn er ook quizzen, documentaires, scrollverhalen en interactieve schoolplaten beschikbaar. Duurzaamheid gegarandeerd. schooltv.nl

Video

Op avontuur met de klimaatjagers Ken je de serie Klimaatjagers al? Elke aflevering vlieg je de wereld over om meer te weten te komen over klimaat op verschillende continenten. Wat is er veranderd? Is het nog omkeerbaar en wat zal er in de toekomst gebeuren? Dat kun je samen met de klas leren in deze 6-delige videoserie. vpro.nl/programmas/klimaatjagers

Lesmateriaal

LessonUp: voor en door leraren Last minute een slideshow in elkaar zetten hoeft niet meer dankzĳ het platform LessonUp. Deze enorme database vol lessen voorziet je van een kant-en-klare slideshow over duurzaamheid. De slides bevatten video’s, vraagstellingen en meer. Er zit bĳ elke slide een uitleg voor de leraar. Heb jĳ zelf een inspirerende les gemaakt? Deel deze dan met andere leraren! Win-win. lessonup.com/app/search/lessons

Lesmateriaal

100+ opdrachten voor buiten Het initiatief Natuurwĳs van Staatsbosbeheer en NatuurCollege brengt natuur naar je klaslokaal. Of eigenlĳk haalt het je juist uit het klaslokaal naar buiten. De website telt namelĳk meer dan 100 natuuropdrachten voor buiten, want op en rond het schoolplein is enorm veel natuur te vinden. natuurwĳs.nl/natuuropdrachten

Inspiratie

Zo duurzaam zĳn wĳ vandaag Leuk zo’n windmolenpark en al die panelen op het dak van de school, maar levert het ook iets op? Op energieopwek.nl kun je per provincie zien wat het benuttingspercentage is van zonneen windenergie. En hoe was het gisteren of drie jaar geleden? Samen met leerlingen kun je de transitie bestuderen. Daarnaast vind je veel informatie over de verschillende energiebronnen en leuke ‘wist-je-datjes’. Kortom een energieke les.

App

Move over Instagram! Bĳ deze les mogen leerlingen wél op telefoon en social media. De Litterati-app is namelĳk de duurzame Instagram. Aan de hand van een tĳdsslot moeten leerlingen zoveel mogelĳk zwerfafval fotograferen en daarna natuurlĳk weggooien. De app brengt in kaart waar, hoeveel en door wie het afval is weggegooid. Een directe bĳdrage van de klas breng je zo gelĳk op een leuke manier in beeld. Meedoen? litterati.org

Lesmateriaal

Is dit rokje wel duurzaam geproduceerd? Leren over de vleesindustrie of over gifvrĳe fashion? Greenpeace heeft 28 lessen voor in de klas met het thema duurzaamheid. Een les bestaat uit een digiles, een handleiding en eventueel aansluitende opdrachten. Per les staat aangegeven voor welk vak en niveau de les bedoeld is. greenpeace.nl/opschool/docenten/lesmateriaal PrimaOnderwĳs 51

15x lesideeën Duurzaamheid Inspiratie

Wetenschap of mythe? Er wordt veel gezegd over het klimaat. Wat is waar en wat is een mythe? Op de Engelstalige website ‘Skeptical Science’ worden klimaatuitspraken onder de loep genomen. Populaire uitspraken uit de media worden tegenover ‘What the science says’ gezet. Per stelling kun je de bron/onderbouwing bekĳken. Mega interessant! De stellingen kun je bĳvoorbeeld gebruiken tĳdens een klimaatdebat in de klas of een lesje fakenews over duurzaamheid. skepticalscience.com

Lesmateriaal

Tipping Points lesmateriaal Samen met de Nederlandse klimaatonderzoekers heeft Tipping Point lesmateriaal ontwikkeld. Havo- en vwo-leerlingen uit de bovenbouw maken in dit lesmateriaal kennis met nieuwe inzichten van klimaatwetenschap. Er zĳn volledige modules beschikbaar maar ook zogenoemde ‘LesSnacks’. Nee dit zĳn geen bitterballen, maar korte opdrachten van 10 tot 15 minuten. De lessen zĳn toepasbaar voor de vakken natuurkunde, aardrĳkskunde, wiskunde, scheikunde en biologie. tippingpointahead.nl/lesmodules

Inspiratie

Met de ‘natourbus’ natuurlĳk! Zo enthousiast over duurzaamheid dat je het mee op reis wilt nemen? Zet jullie schoolreis of kamp dan in het teken van duurzaamheid. Met een avontuurlĳk programma, groepsleider en aanvullend lesmateriaal maak jĳ jouw schoolreis tot een ‘biologisch’ succes. Leerlingen strĳden tĳdens het bezoek voor een natuurtalentdiploma of bosmedaille. Ook over het vervoer is nagedacht: de ‘natourbus’ brengt je in stĳl naar de bestemming. In de gedecoreerde bus speel je onder andere ‘de Ree-Bus’. ivn.nl/woldhuis/schoolreisjes

Lesmateriaal

De revolutie van het Schooldak Schooldakrevolutie is een stichting die ervoor wilt zorgen dat er zoveel mogelĳk scholen worden voorzien van zonnepanelen op het dak. Ze helpen inventariseren, financiering door middel van subsidieregelingen en de uitvoering ervan. Daarnaast helpen ze graag met het opzetten van een duurzaam lesprogramma. Op de website vind je verschillende interactieve lessen omtrent duurzaamheid. schooldakrevolutie.nl/educatie

Workshop

Word aan de hand van theater een milieuheld! De Milieubende leert aan de hand van theater en een workshop aan de klas hoe ze kunnen meedenken over een oplossing voor milieu- en klimaatproblemen. De klas wordt overvallen door twee acteurs die de voorstelling ‘Er zĳn nog noedels!’ opvoeren. Bĳ de workshop hoort een digitale lesomgeving en een milieuheldenboek, vol met ideeën en acties voor een duurzame wereld. milieubende.nl

Lesmateriaal

Morgenland digilessen Hoe breng je de energietransitie naar 2050 onder de aandacht? Met de digilessen van Morgenland. Hoe pakken we de transitie aan en redden we het nog wel op tĳd? Bekĳk de 12-minuten durende animatie en ga aan de slag met de digilessen per niveau. De digilessen zĳn prachtig vormgegeven en zeer indrukwekkend. Het gaat namelĳk over de toekomst van de leerlingen. morgenlandfilm.nl 52

Word ook energie-expert

Ontdek het EnergieLab

Leren door doen

Het Eneco EnergieLab - een interactief educatiecentrum over groene energie - is een plek waar leerlingen leren door energie te beleven en waar ze opgeleid worden tot energie-experts van de toekomst. Het EnergieLab bij windmolenpark Autena in Vianen is gratis toegankelijk voor groepen 7 en 8 en brugklassen uit heel Nederland.

In het EnergieLab gaan de leerlingen zelf op ontdekking en kunnen ze hun eigen ideeën achterlaten op de innovatiewand. ‘Als de leerlingen weggaan met een stukje meer bewustzijn, hebben wij het goed gedaan!’ zegt Roel, energie-expert in het Eneco EnergieLab.

Wat brengt het EnergieLab? • Leerlingen krijgen les van echte energie-experts. • Het bezoek aan het EnergieLab is interactief: ze leren onder andere aan de hand van games over zonneen windenergie, innovatie en besparen. • Leerlingen mogen zelf aan de slag: bouw en test jouw zelfgemaakte windmolen. • Bewustwording: de leerlingen denken na over hun eigen energiegedrag.

Vakoverstijgend Juf Corrie van de Agnesschool uit IJsselstein bezocht met haar groep 6/7 het Eneco EnergieLab en is enthousiast: ‘De leerlingen leren veel nieuwe woorden én rekenen blijkbaar! Een leerling vroeg: “Als de windmolen 100 meter hoog is en de lift er 4 minuten over doet om boven te komen, hoeveel kilometer per uur gaat de lift dan?” Hoe bedoel je vakoverstijgend!’ (Uit PrimaOnderwijs juni/juli 2019)

Wil jij ook een gratis bezoek brengen aan het Eneco EnergieLab? Kijk op enecoenergielab.nl voor meer informatie, aanmelden en bijbehorend lesmateriaal.

Batterijen inzamelen voor een beter milieu Onze planeet, daar moeten we zuinig op zijn. Die boodschap wordt steeds belangrijker, ook binnen het onderwijs. Jouw school kan hieraan bijdragen door het inzamelen van lege batterijen. Stibat heeft een inzamelproject voor basisscholen ontwikkeld, inclusief lesmateriaal. Op deze manier zamel je met elkaar lege batterijen in én worden leerlingen zich bewust van het belang van recycling. Deelnemen aan dit project is volledig kosteloos. Stibat is al 25 jaar dé batterijeninzamelaar van Nederland. Onder het motto ‘Waar je ze koopt, kun je ze kwijt!’ realiseerde de stichting een landelijk dekkend inzamelnetwerk van ruim 25.000 inleverpunten. Met succes: in 2018 werd maar liefst 4 miljoen kilogram batterijen ingezameld! Dankzij de inzameling en de recycling winnen we de grondstoffen uit de batterijen terug en kunnen hier nieuwe producten van worden gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan een fiets, pan of kaasschaaf. Zo sparen we samen de wereld.

Inzamelproject basisscholen Speciaal voor basisscholen ontwikkelde Stibat een inzamelproject. Als je jouw school aanmeldt als inleverpunt, ontvang je een inzamelton waarin kinderen en 54

Meld je aan voor het inzamelproject van Stibat en maak kans op een educatieve voorstelling bij jou op school! ouders (huishoudelijke) batterijen kunnen inleveren. Vervolgens verdien je als school per ingezamelde kilo batterijen een spaarpunt. De spaarpunten zijn in te wisselen voor mooie schoolartikelen zoals speelgoed en lesmateriaal. Ook is het mogelijk om te doneren aan goede doelen. Zo draag je als school bij aan een beter milieu, profiteer je van allerlei voordelen én zorg je met het Stibat-lesmateriaal voor goede voorlichting over recycling.

Lesmateriaal Het lesmateriaal is ontwikkeld voor de onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Leerlingen, dé batterijhelden, krijgen hiermee antwoord op vragen als: wat zijn batterijen eigenlijk, hoe ga je er veilig mee om, waarom moet je batterijen apart inzamelen en wat gebeurt er met de batterijen als ze worden opgehaald? Het lesmateriaal is gratis te downloaden en bestaat uit een quiz, pdf-werkbladen en de bijbehorende leerkrachtenhandleiding. Ook leuk zijn de online zoekplaten (geschikt voor digibord), waarbij leerlingen spelenderwijs leren in welke apparaten batterijen zitten. Leerlingen kunnen ook zelf een informatiepakket downloaden, bijvoorbeeld voor het maken van een spreekbeurt of een werkstuk.

Welkomstpakket Samen met de inzamelton ontvang je een welkomstpakket om het inzamelproject onder de aandacht te brengen van kinderen, ouders en collega’s. In het pakket zitten onder andere posters, instructiekaarten en teksten voor de nieuwsbrief. Is de inzamelton vol?

Frank de Bruin, directeur van IKC De Wiekslag in Duiven ‘Wij doen al jaren met veel plezier mee met het inzamelproject van Stibat. We merken dat leerlingen zich hierdoor bewuster zijn van recycling en het milieu. Daarnaast is het natuurlijk mooi meegenomen dat we punten sparen voor nieuwe spullen en meubels bij ons op school.’

Stibat wisselt de volle ton regelmatig om voor een lege. En het sparen en bestellen van producten of donatiecoupons gebeurt eenvoudig digitaal.

Win een educatieve voorstelling Om leerlingen maximaal te betrekken bij het inzamelen van lege batterijen, lanceerde Stibat onlangs een educatieve voorstelling voor de onderbouw en bovenbouw. Henk van Stibat reist in drie kwartier door de tijd met een teletijdmachine. Hij ontdekt hoe de batterij is ontstaan, wat er gebeurt als je batterijen niet apart inzamelt en hoe het wél moet. Daarna kunnen de leerlingen zelf gaan knutselen en een Batterij Bewaarbox ontwerpen voor thuis. Wil jij kans maken op deze voorstelling? Meld jouw basisschool vóór 1 oktober aan voor het inzamelproject van Stibat. Onder alle inschrijvingen verloten we één theatervoorstelling. Misschien wordt deze educatieve theatervoorstelling binnenkort wel op jouw school gespeeld!

Al bijna vijfduizend scholen doen mee aan dit speciale scholenprogramma. Aanmelden kan eenvoudig via de website van Stibat. Ga naar legebatterijen.nl/basisscholen. Hier is ook het lesmateriaal gratis te downloaden.

PrimaOnderwijs 55

Leerlingen van basisschool De Brug uit Zwijndrecht wekken met een zonnepaneel stroom op voor een waterpomp. Ze leren zo de betekenis van duurzaam ondernemen van heel dichtbij. Dit is ĂŠĂŠn van de opdrachten tijdens hun bezoek aan educatieboer Melkvee- en kaasboerderij Schep in Bergambacht waar het dak van de boerderij vol ligt met zonnepanelen.

Duurzaamheid op melkveebedrijven

Belevend leren op de boerderij

Waar komt melk vandaan? Hoe komt melk van de koe in het pak? Hoe gaan moderne melkveebedrijven om met duurzaamheid? Met het lesprogramma Natuurlijk Zuivel! â&#x20AC;&#x201C; Op de boerderij van Jet leren leerlingen uit groep 5 - 6 van alles over zuivel. Het lespakket laat leerlingen kennismaken met de boerderij. Te veel kinderen denken nog dat melk uit de supermarkt komt en niet van een koe. Het gratis materiaal bestaat uit werkboekjes voor de leerlingen, thuisopdrachten en een kleurrijke poster van de boerderij van Jet.

Duurzaam ondernemen Online vormen vlogs van boerin Jet en een interactieve klikplaat van Jets boerderij de spil van het materiaal. Jets boerderij geeft een kijkje in het leven en werken op een modern melkveebedrijf en gaat daarbij ook in op duurzaam ondernemen. Zo wordt in de lessen aandacht besteed aan het voorkomen van voedselverspilling, het duurzaam gebruik van energie op de boerderij en het welzijn van de dieren.

Leskist Het lespakket laat zich uitstekend combineren met een boerderijbezoek. Door een kijkje te nemen op een echte boerderij gaan de lessen nog meer voor de leerlingen leven. De zuivelsector heeft hiervoor lesmateriaal ontwikkeld in de vorm van leskisten. Een leskist bevat leskaarten, materialen en een handleiding voor de educatieboer. Ook bij de boerderijlessen komt duurzaamheid aan bod in de vorm van opdrachten rond dierenwelzijn, een gezond milieu en energieopwekking.

Dierenwelzijn: een koe vindt het prettig tegen de koeborstel aan te staan.

Gezonde voeding Het onderwijs over het thema voeding is erop gericht dat kinderen kiezen voor een gezond en duurzaam voedingspatroon. Het lesmateriaal gaat niet alleen in op de herkomst van zuivelproducten maar juist ook op gezonde voeding, het maken van verantwoorde keuzes en de rol van zuivel binnen de Schijf van Vijf. Als je op jonge leeftijd een gezond eet- en beweegpatroon ontwikkelt, heb je daar je hele leven profijt van.

Aan de slag met Op de boerderij van Jet Ga naar zuivelonline.nl/onderwijs/groep-5-6 om met Op de boerderij van Jet aan de slag te gaan. Het lesmateriaal is door de zuivelsector (ZuivelNL & NZO) ontwikkeld voor het programma Onderwijsvoorlichting over zuivel en gezond eten richting scholen. Zie voor al het gratis lesmateriaal zuivelonline.nl. ZuivelNL is ook nauw betrokken bij het Platform Boerderijeducatie Nederland. Het platform bestaat uit boerenbedrijven uit het hele land, die excursies aanbieden om kinderen met de herkomst van voedsel vertrouwd te maken. Wil je met de klas naar een educatieboerderij? Kijk op de website boerderijeducatienederland.nl en plan een bezoek. PrimaOnderwijs 57

Duurzaamheid in de klas

Een wormenhotel, toverballenkar of recycle-atelier: hoe brengen leerkrachten duurzaamheid hun klassen in? door marleen kuĳsters

Nick Hendriks, docent natuurkunde, scheikunde, NLT, Ĳburg College Amsterdam ‘Voor mĳ is duurzaamheid een balans zoeken tussen zoveel mogelĳk kunnen genieten van welvaart, zoals wĳ dat in onze maatschappĳ normaal vinden, en rekening houden met onze impact op het milieu. In het onderwĳs is duurzaamheid een aangrĳpingspunt om leerlingen een mening te laten vormen over de mogelĳke uitdagingen waar de maatschappĳ op het gebied van deze balans tegenaan loopt.’ Circulaire economie: ‘Het gaat om 58

inzicht in problemen, actiebereidheid, noodzaak, haalbaarheid en een bredere bik op de wereld. Daarom zĳn we gestart met een zelfbedachte module binnen NLT die gaat over circulaire economie. De leerling verkent verschillende facetten van de problematiek rondom afval en uitputting van grondstoffen. Hoe kunnen we (haalbaar) veranderingen aanbrengen om de welvaart zo hoog mogelĳk te houden en de grondstoffen niet eindig te laten zĳn? Hiervoor brengen leerlingen afvalstromen binnen de school in kaart en zoeken naar (deels) circulaire oplossingen: bĳvoorbeeld het gebruik van koffieprut om zwammen te kweken. Of een wormenhotel, een kast waarin groenresten worden omgevormd tot compost. Hiermee kunnen nieuwe producten in de verticale tuinen groeien.’

Janneke van Kammen,, groep 2/3 Anne Frankschool Groningen, jufjanneke.nl ‘Mĳn leerlingen ruimen elke dag afval op. Wĳ zĳn als eerste buiten en het is een openbaar plein. Wat we vinden? Blikjes, lege flessen, papiertjes, bulten hondenhaar, dozen met ĳsverpakkingen... We verzamelen het afval en doen het daarna in de container. Soms nemen we het mee de klas in en bekĳken het.’ Deze soep kun je niet eten.. ‘Tĳdens de Grej of the day (Weetje van de dag) was de vraag: deze soep kun je niet eten..? Hier mochten de kinderen over nadenken, thuis bespreken en de dag erna het antwoord geven. Ze wisten allemaal het antwoord: plastic soep. Daarna heb ik er in een presentatie wat over laten zien: jufjanneke.nl/wordpress/ grej-of-the-day.’ Plastic zak: ‘Ik merk dat de kinderen bewuster met plastic omgaan. Tĳdens een wandeling door de wĳk lag een plastic zak op straat. Zonder dat ik er iets van zei, namen de kinderen hem mee naar school en gooiden het daar in de prullenbak.’ Chantal Nooitgedagt, creatieve juf De Rotonde Breda (middelbare school met leerwegondersteuning)

‘Ik ben in de klas bezig met groen. We doen mee met Groenplein, een initiatief van de gemeente Breda. We maakten met verschillende klassen een grote kaart van vilt, dé kaart van Breda, en daarbĳ brachten we op een creatieve manier de plaatsen, bedrĳven én initiatieven in kaart van wat nu al ‘groen’ is in Breda.’ Letters van afval: ‘Ook maakten we grote letters van afval. Een bar in Breda gebruikte deze letters: je kon drankjes krĳgen als je straatvuil inleverde. Warme truien-dag: ‘We hebben verwarming op school én thuis uitgezet om energie te besparen. Iedereen had een warme trui aan. Met deze initiatieven maken we kinderen op een creatieve manier bewust.’

Henk Veurink, docent economie en duurzame projecten, Zone.college (Zwolle) én kartrekker van de Eco-Schoolklas ‘Leerlingen hebben een plantenwand gemaakt uit schoolafval. Aan de wand hangen planken met planten erop. Eronder hangen blikjes met water. De planten zuigen water op via een lontje. Ook worden de leerlingen geacht hun afval te scheiden in bakken. Niet omdat de schoolleiding dat wil. Leerlingen uit de tweede klas hebben dat project zelf opgepakt. De tweede klassers (havo) werken aan duurzame gedragsverandering binnen de school. Leerlingen uit de derde klas gaan de wĳk in en maken bĳvoorbeeld blote voetenpaden bĳ een wĳkboerderĳ. Onze school wordt hierin ondersteund met adviezen door EcoSchools.’ Eco-scan: ‘Voordat leerlingen aan het begin van een nieuw schooljaar starten met een project doen ze eerst een eco-scan: een enquête onder docenten, conciërges, administratief personeel en leerlingen uit andere klassen over onderwerpen zoals afval en watergebruik. Ze brengen in kaart wat er al gebeurt en wat verbeterpunten zĳn. Hiermee betrekken we leerlingen uit andere klassen bĳ duurzaamheidsthema’s. Zo wordt duurzaam denken en doen meer in het DNA van leerlingen en docenten verankerd.’ Het Eco-Schools certificaat: de Groene vlag: ‘Vanaf de start van de Eco-Schools-projecten kan de school een bronzen en zilveren certificaat Eco-Schools krĳgen. Daarna kan het volledige certificaat worden behaald in de vorm van de Groene Vlag. Ik hoop dat we de goedkeuring krĳgen om de Groene vlag ook de komende twee schooljaren te mogen laten wapperen.’

PrimaOnderwĳs 59

Peter Siegel, leerkracht levensbeschouwing, geeft les over duurzaamheid en plastic soep en is invaller geschiedenis en maatschappĳleer (Ĳburg College)

‘Ik gebruik duurzaamheid als ethos: ik wens (en werk aan) een duurzame samenleving en daar baseer ik mĳn dagelĳkse keuzes op. Ik vind dat duurzaamheid begint bĳ respect voor alles dat leeft.’ ot Plastic soep: ‘Tĳdens gastlessen e o: Kle V in c e nt v an spreek ik het gevoel aan. Ik wil dat mensen de schoonheid van de natuur inzien en de pijn van het verlies ervan ervaren. Mijn verhaal zit dan ook vol met beelden die frustreren: troep op straat, gewonde dieren, plastic soep... Mijn verhaal begint bij mijzelf en mijn omgeving, zodat leerlingen hierin mee kunnen gaan. Hoe verder

ik kom, hoe grimmiger de details (afgestemd op de doelgroep). Daarna kom ik terug bij de aarde, bij ons, en leg ik uit wat ik doe om de ellende te voorkomen. Het verhaal wordt luchtig en iedereen denkt mee over oplossingen.’ Geschiedenisles: ‘Bij een geschiedenisles over Palestina en Israël wilden de leerlingen het belang weten van feiten. Ik vertelde dat feiten een beeld schetsen van de realiteit en vroeg hen of ze dat beeld misschien in een video wilden zien. Ik waarschuwde ze voor de inhoud en het feit dat ze hiervoor wél huiswerk zouden krijgen. Ik liet ze stemmen. Er werd ongeveer 50-50 gestemd. Ik vond dat niet bevredigend, de leerlingen ook niet. Ik vroeg om voor- of tegenargumenten te geven en organiseerde nog een stemming: de video won ruim. Door democratie en dialoog in te zetten, bevorder ik respect, veiligheid en dus duurzaamheid.’

Hoogleraar Arjen Wals:

‘Verklein de kloof tussen denken over duurzaamheid en het doen!’ (+ andere tips voor in de klas) Volgens Arjen Wals (Hoogleraar Transformatief Leren voor Sociaal-ecologische Duurzaamheid) bereiden scholen hun leerlingen onvoldoende voor op klimaatverandering en de omslag naar duurzame energie. Daarom is hĳ betrokken bĳ de Whole School Approach for Sustainability: een integrale aanpak om duurzame ontwikkeling te integreren in het onderwĳs. Het gaat niet alleen om lessen over duurzaamheid, maar juist om de verbinding tussen curriculum, visie, didactiek, bedrĳfsvoering, de omgeving van de school en deskundigheidsbevordering van het personeel. Zĳn tips voor duurzaamheid in de klas. ‘Neem de leefomgeving en leefwereld van leerlingen als uitgangspunt: de plastic soep begint op de stoep. Je kunt je leerlingen als CSI-detectives aan de slag laten gaan. Hoe komt het afval daar terecht, wat doet het met de bodem? Of laat leerlingen onderzoeken hoe gezond het eten in de kantine is, hoeveel water er wordt verbruikt bĳ het produceren. Kinderen leren relaties te zien, verbindingen te leggen en oog te hebben voor de gevolgen van ons handelen. Competenties die nodig zĳn voor een duurzame samenleving.’ ‘Doe op school meer met waarden: zorgen voor elkaar en leren met elkaar, de omgeving en de natuur. Experimenteer hiermee. Je kunt het schoolplein vergroenen en hierbĳ ouderen betrekken die graag tuinieren maar geen tuin meer hebben.’ ‘Spiegel de oplossingen aan de wereld. Bĳvoorbeeld: waar komt vlees vandaan, hoe zit het met dierenwelzĳn, is het altĳd duurzamer om bĳ een lokale boer te kopen, hoe zit het met soja vegaburgers en ontbossing in andere landen?’ ‘Verklein de kloof tussen denken over duurzaamheid en het in de praktĳk brengen, door de omgeving te betrekken. Het tuincentrum uit de buurt heeft kennis. Lokale boeren kunnen helpen bĳ tuinieren. Organiseer reparatie workshops met bĳvoorbeeld een plaatselĳke fietsenmaker. Dan ontstaat een hybride leeromgeving en wordt de school het kloppende duurzaamheidshart van de buurt.’ ‘Voor deze manier van onderwĳs is balans nodig tussen vakinhoudelĳk- en uitdaginggestuurd onderwĳs. Dat vraagt om professionele ontwikkeling en bepaalde competenties van docenten: het leren zien van kansen en het leggen van verbanden. Als tĳdens een reguliere les een spin op de muur loopt, kun je met leerlingen op zoek gaan naar zĳn web, hoe dat web is gebouwd, wat de spin ermee vangt maar ook naar de rol van de spin in ons web of life. Zo geef je de boodschap: de spin is belangrĳk binnen de ecologie en komt de vakinhoud vanzelf om de hoek kĳken.’

AI-19-1

Marga van Gĳn, leerkracht unit 1, de Fonkelsteen ‘Tĳdens het buitenspelen gebruiken kinderen duurzaam materiaal uit de Toverballenkar: een kar met gebruikte materialen uit de afvalstroom van bedrĳven. Volgens

onderzoek dat ik heb gedaan, ontwikkelen kinderen op deze manier creatief denken. Er zouden geen schaarse fossiele brandstoffen gebruikt moeten worden voor het produceren van nieuw speelgoed. Kinderen kunnen spelen met wat er al is.’ Recycle-atelier: ‘We hebben een sloop- en recycle-atelier. Hier maken kinderen kunst van materialen die anderen weggooien. Ze verkopen het in ruil voor een dienst. Bĳvoorbeeld een uur in de schooltuin werken. Kinderen leren zo circulair denken.’ DesignWeek@School: ‘Op mĳn vorige school gingen kinderen de uitdaging aan om oplossingen te onderzoeken om duurzaam vervoer te realiseren. Fantastisch hoe zij door samenwerken, creatief denken en het toepassen van informatie- en ICTvaardigheden kwamen tot verrassende oplossingen.’ Duurzame uitdagingen: ‘In de toekomst krijgen leerlingen te maken met problematieken, die vragen om een duurzame oplossing. Denk aan het opraken van fossiele brandstoffen, ethische en sociale vraagstukken en opwarming van de aarde. Het ontwikkelen van 21ste eeuwse vaardigheden kan kinderen helpen deze problemen het hoofd te bieden. Komend schooljaar gaan wĳ op de Fonkelsteen samen met DesignWeek@School nieuwe uitdagingen aan!’

advertentie

SCHRĲVERS EN TEKENAARS GEZOCHT van 20 november tot 20 december 2019 Overal ter wereld klimt deze winter jong en oud in de pen. Ze schrĳven brieven aan koningen, presidenten en ministers. Ze vragen om de vrĳlating van mensen die gevangenzitten omdat ze een grote mond hadden of om discriminatie tegen te gaan. Ze schrĳven groeten en tekenen kaarten. Zo steunen ze mensen die groot onrecht is aangedaan.

Bestel nu het gratis Schrĳfmarathonpakket!

DOE OOK MEE Schrĳf en teken met jouw klas mee tĳdens Amnesty’s Schrĳfmarathon. Bestel het gratis schrĳfpakket – met materialen voor een hele klas in het basis- en voortgezet onderwĳs en het mbo – op amnesty.nl/schrĳfpakket.

PrimaOnderwĳs 61

AI-19-14 Adv Schrijfmarathon educatie_192x142,5mm_01.indd 1

16/07/2019 09:52

Duurzame microben Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel. Ze zitten op je, ze zitten in je en jij alleen hebt er al meer dan honderdduizend miljard. Een enorme wereld van ontelbaar veel soorten bacteriën, archaea, microalgen, gist, schimmels en microdiertjes. Microben - onzichtbaar klein, maar onmisbaar voor het leven op aarde. Microben vormden het eerste leven op aarde. Sinds de eerste oerbacterie hebben micro-organismen zich aan elk milieu op aarde aangepast, en zich ontwikkeld tot de motor die de planeet laat draaien. Al drie miljard jaar produceren ze een groot deel van de zuurstof in onze atmosfeer en staan aan de basis én het einde van de voedselketen. Als mens zĳn we geëvolueerd in een wereld vol microben. Het is dan ook niet gek dat we niet zonder ze kunnen. De honderdduizend miljard microben op en in ons lichaam verteren niet alleen ons voedsel, maar trainen ook ons immuunsysteem, produceren verschillende vitaminen en hormonen en beïnvloeden zelfs hoe we ons voelen en gedragen.

Verbeteren en verduurzamen Microben kunnen bĳna alles. Deze veelzĳdigheid komt vooral in ons dagelĳks leven goed van pas. Dat begon 13.000 jaar geleden toen nomadische volkeren bier brouwden zonder zich te beseffen dat daar gist bĳ aan te pas kwam. Bier is sindsdien uitgegroeid tot het grootste biotechnologische product ter wereld, vergezeld door duizenden andere toepassingen met microben. Van kaas tot biobrandstoffen, van vaccins tot waterzuivering. Steeds vaker worden microben gebruikt om producten en processen te verbeteren en verduurzamen.

Ontdek de onzichtbare natuur Kracht van de microwereld Voor onze toekomst zijn microben misschien dus nog wel belangrijker. We leven in een tijd die schreeuwt om verandering. Voedseltekorten, klimaatverandering, milieuverontreiniging, de uitbraak van ziektes. Alleen met de kracht van de microwereld zijn we in staat om duurzame oplossingen te vinden voor deze nijpende problemen.

In ARTIS-Micropia laat je leerlingen kennismaken met de kleinste maar machtigste organismen van onze planeet. Ontdek de onzichtbare wereld in je eigen lichaam en maak kennis met de eerste aardbewoners, die razendsnel evolueren en onmisbaar zijn in ons leven. Bezoek Micropia met je klas en profiteer van gratis lesmateriaal. Ga voor meer informatie naar: micropia.nl/scholen

Klein leven, grote impact Ter ere van hun 150-jarig bestaan presenteert DSM samen met ARTIS-Micropia de tijdelijke experience ‘Klein leven, grote impact’ in Delft. In deze tentoonstelling ontdek je hoe microben ons kunnen helpen bij het oplossen van de grootste problemen. Hun vermogen om natuurlijke grondstoffen, waaronder afval, om te zetten in nuttige producten is eindeloos. Met biotechnologie leren we van de microben en kunnen we een duurzame en gezonde toekomst creëren voor iedereen. Kom samen met je klas voor een gratis bezoek. Voor openingstijden en meer informatie ga naar 150jaargist.nl.

PrimaOnderwijs 63

VOOR ONDERBOUW VMBO, HAVO EN VWO

SCHOON CHALLENGE:

de impact en aanpak van zwerfafval Scholieren zitten volop in de puberteit, een periode van stoerdoenerij en groepsgedrag. Op school en onderweg zorgen jongeren voor veel afval. Vaak belandt dit afval op straat of in de natuur en blijft het decennia lang liggen. Hoe zorg je ervoor dat juist scholieren bewust worden van hun gedrag en de impact van zwerfafval ervaren? Ga aan de slag met de lessen van de Schoon Challenge en laat jongeren zelf in actie komen! Supporter van Schoon is een landelĳk initiatief dat mensen verenigt en activeert om een vuist te maken tegen zwerfafval. Want een schone omgeving is niet alleen fĳner om in te leven, maar essentieel voor onze

natuur en onze toekomst. Met de Schoon Challenge ontdekken leerlingen in drie lessen alles over de impact én aanpak van zwerfafval. Na een theorieles waarin ze leren over afbraaktĳden van afval, gaan ze

Beste afvaleducatiematerialen voor het onderwĳs De Schoon Challenge staat in de lĳst van Rĳkswaterstaat van beste afvaleducatiematerialen voor het onderwĳs. ‘Een moderne, actieve lesmethode met leuke, afwisselende opdrachten. Goede balans tussen kennis en actie. De vormgeving is helder en sluit aan bĳ de doelgroep. De doelen zĳn duidelĳk beschreven en de opdrachten zĳn vernieuwend én positief.’

Afvaleducatie voor het basisonderwijs Op de site aandeslagmetafval.nl vind je naast een gevarieerd aanbod lessen voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs voor groep 1 t/m 8 ook veel extraâ&#x20AC;&#x2122;s. Zo zing je met kleuters het aanstekelijke Opschoonlied van Minidisco, laat je leerlingen muziekinstrumenten knutselen van (zwerf)afval met de Zwerfafvalfanfare en gaan kinderen van 7 jaar en ouder de strijd aan in de game Zwerfafval Battle. in de tweede les zelf aan de slag en maken ze hun eigen campagnemiddelen in het kader van bewustwording van zwerfafval. Met het maken van een poster, filmpje of een social media-post denken ze na over hoe ze met communicatie bewustzijn kunnen bewerkstelligen en gedragsverandering kunnen stimuleren. De lessenreeks sluit af met een Challenge waarin scholieren in groepjes zoveel mogelijk zwerfafval in de buurt van de school proberen te verzamelen. Zo dragen ze zelf ook bij aan een schonere omgeving.

Aansluiting kerndoelen De lessen sluiten aan bij Nederlands, Mens en Natuur en Mens en Maatschappij. Daarnaast wordt tijdens de lessen gewerkt aan verschillende 21ste eeuwse vaardigheden. Zo denken leerlingen kritisch na over hun eigen gedrag in relatie tot afval, maar ook hoe onze maatschappij omgaat met afval. In de tweede les staat creativiteit en samenwerken centraal, wanneer de leerlingen in groepjes zelf aan het werk gaan.

Bestel gratis Benieuwd naar de Schoon Challenge? Kijk voor meer informatie op aandeslagmetafval.nl/ vo/schoonchallenge. Met de code STRH4863 ontvang je de Schoon Challenge gratis via webshopschoon.nl. Wil je voor de opschoonles ook gebruik maken van de gratis afvalzakken en handschoenen, meld dan jullie opschoonactie aan en bestel de basispakketten. De Schoon Challenge en opschoonmaterialen bestel je snel in de webshop van supportervanschoon.nl. PrimaOnderwijs 65

Proﬁteer van onze feestelijke kortingsactie!

sten Géén verzendko 19! tot 1 oktober 20 ecode: Gebruik de acti

JARIG

Een jaar geleden werd de geheel vernieuwde en verbeterde Educatheek website gelanceerd. Graag willen we iedereen, die het afgelopen jaar lesmaterialen en leermiddelen bij ons hebben besteld bedanken. En... wie jarig is, trakteert!

Tot 1 oktober 2019 betaal je géén verzendkosten voor jouw bestelling op Educatheek.nl. Gebruik hiervoor de actiecode JARIG in de winkelwagen. We zien je ook dit schooljaar graag terug op Educatheek.nl!

Al meer dan 15 jaar dé webshop voor het onderwijs!

/JARIG

De hele klas een

dierenvriend

met het DierenDiploma Veel kinderen hebben er één of het staat bovenaan hun verlanglijstje: een huisdier. Als je een huisdier hebt of krijgt, is het belangrijk dat je weet hoe je er mee omgaat en hoe je het verzorgt. Dat geldt ook voor kinderen die geen huisdier hebben, de kans is namelijk groot dat ze wel met huisdieren in aanraking komen als ze bij iemand gaan spelen of op visite gaan. Van kop tot staart geregeld Speciaal voor leerlingen van (combi) groep 5 heeft de Stichting Met dieren meer mens een gratis digitaal lespakket ontwikkeld waarmee kinderen van alles over huisdieren leren. Het lespakket voldoet aan de kerndoelen van het ministerie van OCW. De digitale les is van kop tot staart geregeld. Het vraagt geen extra voorbereiding en eigen kennis over huisdieren is niet nodig. De les wordt afgesloten met een officieel DierenDiploma, dat uitgeprint kan worden.

Kinderboekenweek 2019 & het DierenDiploma Centraal thema van de Kinderbo ekenweek 2019 is Voertuigen. Bĳ het Dier enDiploma is een leuke link gemaak t naar het verantwoord vervoer van huis dieren. Kĳk op de site voor een paar leuk e ‘Wist

je dat-jes? ’ dierendiploma.nl

Nationale DierenDiploma Dag Op vrĳdag 4 oktober 2019 is de Nationale DierenDiploma Dag, een dag waarop zoveel mogelĳk scholen worden uitgenodigd om het DierenDiploma te volgen. Het lespakket is een leuk thema voor Dierendag, maar kan uiteraard het hele jaar ingezet worden. ren kunt oMgaan Met huisDie Bewijs Dat je verantwoorD

Doe het DierenDiploma!

naam leeftijd school datum

Leer nu nog meer over huisdieren met

Leerkracht

® op dierendiploma.nl de gratis DierenDiploma app

je vrienden Met een DierenDiploma maak ®

72014

Stichting Met dieren meer mens

Er is een geheel nieuwe website met alle informatie en ook wat meer theoretische kennis indien verdieping gewenst is. Kĳk op dierendiploma.nl. Het DierenDiplomalespakket is digitaal. Wil je het lespakket en de gratis diploma’s liever toegezonden krĳgen, dan kan je deze bestellen via: primaonderwĳs.nl/dierendiploma

PrimaOnderwĳs 67

DIY-tips voor in en rond school

Duurzame

Do It Yourself-tips zijn overal te vinden op internet. Niet zelden valt er een milieuwinstje mee te boeken. Opvallend is het grote aantal DIY-tips met een hoofdrol voor hergebruik. Daarom deze editie een scala aan duurzame DIYtips, passend bij het thema van deze PrimaOnderwijs. tekst brigitte bloem

Organiseer een Swap Market

Maak je eigen schoonmaakmiddelen

Van ruilen komt huilen is niet altijd waar. Organiseer op je school eens een ruilmarkt voor bijvoorbeeld kleding, spelletjes en boeken. Swappen is de trendy term. Het is leuk, duurzaam én gezellig. Hoe het kan werken? Alle leerlingen leveren spullen in bij één van de ruil gebieden kleding, spelletjes of boeken. Van de ruilchef krijgen ze daarvoor waardebonnen. Deze bonnen kun nen ze gebruiken om iets nieuws uit te zoeken in één van de ruilgebieden. Het mooie is zo dat je alles met alles kunt ruilen.

Veel schoonmaakmiddelen zijn niet al te vriendelijk voor het milieu en voor onze gezondheid. Gelukkig brengen steeds meer merken 100% biologisch af breekbare schoonmaakmiddelen op de markt. Ze zijn gemaakt van plantaardige grondstoffen. Er wordt meestal niet getest op dieren en ook met de verpak king wordt rekening gehouden met het milieu. Maar het kan nóg gemakkelijker door zelf je schoonmaak middelen te maken.

Multifunctionele lege wc-rollen Lege wc-rollen kun je overal voor ge bruiken. Deze toe passing kenden wij nog niet, maar is ook reuzehandig voor in de klas. Zet de wcrollen rechtop in een schoenendoos. Super handig om al die losse snoeren en kabels gescheiden in die lege kokertjes op te bergen. 68

Viezigheid in school bestaat grotendeels uit twee groepen: • Kalk, roest en urinesteen: die maak je schoon met een zure reiniger. • Vetten en ander organisch vuil: die maak je schoon met een alkalische reiniger. Om die twee verschillende krachtpatsers te maken, heb je niet meer dan vier ingrediënten nodig: • schoonmaakazijn (met de dubbele concentratie van keukenazijn) • zuiveringszout (ook: natriumbicarbonaat of baking soda) • s oda (ook: natriumcarbonaat) • Marseillezeep (of een andere zeep op basis van olijfolie) Voor een aangenaam luchtje kun je er etherische olie aan toevoegen in een geur die jij en je leerlingen lek ker vinden. Azijn is het zuur in ons schoonmaakarsenaal. Schoon maakazijn heeft een pH van 2. Azijn verwijdert niet alleen kalk, roest en urinesteen maar ook geurtjes. Verder doodt het bacteriën en is het schimmelwerend. Zuiveringszout of baking soda ken je misschien uit de keuken, waar het als ingrediënt voor cake en taart ge bruikt wordt. Het heeft hiernaast nog veel meer toe passingen. Zuiveringszout bindt bijvoorbeeld zuren, waardoor het luchtjes kan neutraliseren. Het is verder een natuurlijk schuurmiddel, handig voor de gootsteen als je leerlingen zich hebben uitgeleefd met verf of

DIY heuptas

klei. Zuiveringszout is licht alkalisch, waardoor het ook vettigheid aanpakt. Soda is een soort zout dat chloor kan vervangen. Het reinigt, ontvet en heeft bovendien een ontsmettende werking. Soda is zeer sterk alkalisch (pH 12). Soda in combinatie met heet water is een veilige manier om je afvoer te ontstoppen. Zeep werkt als emulgator: het helpt om vetten in water op te lossen en zo weg te spoelen. Veel zeep is op basis van aardolie gemaakt of bevat dierlijk materiaal. Kies daarom voor zeep op basis van olijfolie. Heerlijke zachte handen voor je leerlingen en voor jezelf!

Twee basissprays Met bovenstaande ingrediënten maak je twee sprays waarmee je het grootste deel van je schoonmaak probleemloos doet. Voor specifieke klusjes gebruik je dezelfde ingrediënten in een iets andere samenstelling. Azijnspray - Vul een spuitfles voor de helft met schoonmaakazijn en de andere helft met water. Huishoudspray - Rasp een klein beetje Marseillezeep en los het op in wat kokend water. Doe in een spuitfles twee eetlepels zuiveringszout en de Marseillezeepoplossing. Vul de fles helemaal met water en meng voorzichtig totdat alle zuiveringszout is opgelost. Voor de frisse geur en ontvettende, antibacteriële en antischimmel werking kun je ook nog 10-20 druppels citroenolie toevoegen.

Gaan je leerlingen werken in de schooltuintjes? Laat ze van hun oude (spijker)broek of -rok een handige heuptas maken waar ze het tuingereedschap in k unnen doen. Ook handig voor klein gereedschap tijdens de techniekles. Stap 1: Laat alle leerlingen een oude (spijker)broek of een korte rok meenemen. Broek of rok moet in ieder geval twee achterzakken hebben en de broek of rok moet rond het middel nog passen. Stap 2: Laat leerlingen de broek afknippen tot onder de achterzakken. Daarna wordt de voorkant eruit geknipt. De tailleband blijft zitten.

Stap 3: Klaar!

(Bron: https://www.nudge.nl/projects/maak-je-eigen-schoonmaakmiddelen/)

Opschoonactie Organiseer van tijd tot tijd een opschoonactie met je leerlingen en haal al het zwerfvuil uit de wijk rondom de school. Niet als straf, maar in het kader van bewust wording. Maak er een happening of zelfs een wedstrijd van.

Aandeslagmetafval.nl Aan de slag met afval is een educatieve website over het voorkomen van zwerfafval en het recyclen van afval. De site richt zich op leraren basis- en voortgezet onderwijs, medewerkers van bso-organisaties en Natuur- en milieueducatiecentra. Aan de slag met afval is een initiatief van Supporter van Schoon, de publiekscampagne van Stichting Nederland Schoon. Voor het basisonderwijs vind je op de site interactieve lessen, doe-opdrachten, filmpjes en praktische werkbladen voor een korte les. Voor het voortgezet onderwijs zijn er uitgewerkte lessen voor aardrijkskunde, biologie, Nederlands en voor het mentoruur voor de onderbouw vmbo, havo en vwo.

PrimaOnderwijs 69

column

In de laatste nieuwsbrief van het schooljaar staat een klein berichtje: ‘Binnen onze woonplaats is duurzaamheid een belangrijk thema. Daarom hebben we met de scholen afgesproken dat we minder afval willen produceren. Vanaf aankomend schooljaar graag eten en drinken meegeven in broodtrommels en bekers.’ Ik werd er eerlijk gezegd ook helemaal gek van! Grote stinkende prullenbakken achterin in de klas die niet iedere dag leeggehaald werden. Want alles in onze woonplaats moet gescheiden worden: plastic en drinkkarton samen, papier in een aparte bak en dan heb je nog de categorie: overig. Begrijp me niet verkeerd, heel belangrijk die afvalscheiding voor (uiteindelijk) een beter klimaat. Maar voor kleuters vrij ingewikkeld, want in welke bak moet het nou?

Onze eigen vijfjarige lieverd thuis weet het vaak ook niet meer: ‘Moet dit snoeppapiertje nou in de achterste kleine prullenbak of in die grote naast de kast?’ Ik ben al blij dat hij het verschil tussen groot en klein snapt én ook nog eens opruimt, dus help ik hem maar even met sorteren. Ik vind het soms zelf ook nog lastig: dit is een kartonnen pak, maar moet bij het plastic. Maar er lijkt aluminiumfolie in te zitten. Wat nu? Voor kleuters een grote klus waar je geen afleiding bij kunt gebruiken. Ga er maar aan staan: je bent een net vierjarige en je zit helemaal in het verhaal van het prachtigste prentenboek ooit dat de juf aan het voorlezen is. En als ze straks klaar is, staat er een rij van hier tot Tokio bij de prullenbakken om alles netjes te sorteren en kun je er nog niet bij. Dus ren je snel naar een van de beschikbare prullenbakken als de kust vrij is, dump je je pakje, plasticje, rietje of andere rommel snel in die ene dicht-in-debuurt-prullenbak en kun je snel weer lekker verder luisteren naar het mooie verhaal. Niet de juiste prullenbak, maar je hebt je best gedaan. Ik snap dat wel. Deze juf vindt het een heel goed idee: broodtrommels en bekers in de klas in plaats van al die kartonnen pakjes, plastic houdertjes en de (ook al) plastic rietjes die je aan het einde van de dag nog onder de kasten vandaan vist. Al houd ik mijn vingers wel even gekruist voor een lekvrije-bekers-dus-ook-niet-dweilen-klas. Op naar een duurzaam (en schoon graag) schooljaar!

Juf Maike (jufmaike.nl) 70

Guido Geelen, Eeuwbeeld in Dr. Mollercollege, Waalwijk, 2017

‘Begrijp me niet verkeerd, heel belangrijk die afvalscheiding, maar voor kleuters vrij ingewikkeld’

O o

Gu go

Ee Dr va sc be ac als ho

Kunstwerken voor iedereen Binnen of buiten – in de schoolkantine of op het plein Van crèche tot scholengemeenschap of universiteit: iedereen kan opdrachtgever zijn en kunst in het hart van onze samenleving plaatsen. Het Mondriaan Fonds vergoedt tot maximaal de helft van de kosten, wanneer de kunstenaar eerlijk wordt beloond en het gaat om kwalitatief goede kunst die voor iedereen zichtbaar is. Zie de Bijdrage Opdrachtgeverschap op mondriaanfonds.nl.

Publieke kunst – van ons allemaal, voor ons allemaal Het Mondriaan Fonds is hét publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed.

Krijn de Koning, ontwerp voor schoolplein STIP VSO, Utrecht, 2013

Guido Geelen, Eeuwbeeld in Dr. Mollercollege, Waalwijk, 2017

Ook u kunt opdrachtgever zijn!

Guido Geelen geeft school in Waalwijk glans met gouden acrobaat

Kleurige klimtoestellen en speelvelden van Krijn de Koning

Een gouden ledenpop glanst in het atrium van het Dr. Mollercollege in Waalwijk. Bij het 100-jarig jubileum van de school én het betrekken van een nieuw schoolgebouw, kreeg Guido Geelen de opdracht een beeldbepalend kunstwerk te maken. Het werd deze acrobaat: een klimmende figuur van verguld aluminium, als symbool voor de leerlingen die al 100 jaar tot grote hoogte stijgen.

Kleurenvelden als speels toevluchtsoord: Krijn de Koning maakte op het schoolplein van STIP VSO een ontwerp van schilderachtige eilanden en bonte bouwblokken om in te klimmen. Het schoolplein hoort bij het onderwijsplan. Voor de leerlingen zijn de kleurenvelden herkenbare symbolen voor individueel, begeleid of samen spelen. De gebogen lijnen zijn routes voor de vele busjes die leerlingen halen en brengen; een slim dubbelgebruik van het schoolplein.

Opdrachtgever: Dr. Mollercollege, Waalwijk

Opdrachtgever: Gemeente Utrecht en STIP VSO school

Klaar voor het nieuwe schooljaar met Microsoft Teams

Microsoft Teams is de centrale plek voor apps, opdrachten en contact met collega’s. Chat met collega’s, plan een vergadering of deel je bestanden. En maak gepersonaliseerde opdrachten voor je leerlingen waar ze zelfstandig mee aan de slag kunnen. Microsoft Teams is via Ofﬁce 365 voor iedere school in Nederland vrij beschikbaar. Ga naar www.aka.ms/teamsonderwijs om alles te ontdekken over Microsoft Teams.

EDG_Microsoft_Ad_1_PrimaOnderwijs_Sep.indd 1

14-08-19

10:45