Loopbaan & Burgerschap #6 Februari 2024

Een uitgave van

Nummer 6 - Februari 2024

IN ACTIE MET YOUNG IMPACT

‘Burgerschap leer je niet enkel uit een boek’

ROBBERT DIJKGRAAF

Burgerschap is geen nice to have, maar van essentieel belang voor de samenleving

GEZONDE SCHOOL Vapen is allesbehalve onschuldig

EUROPESE UNIE IN JE LOKAAL

Verkiezing heeft invloed op vele aspecten

11 t/m 15 maart 2024

Doet jouw klas ook mee?

Hoe ben jij je

GELD de BAAS?

Burgerschap van essentieel belang

Voor deze editie ging ik in gesprek met demissionair minister

Robbert Dijkgraaf. In Den Haag sprak ik met hem ik onder meer over burgerschapsonderwijs in het mbo. Rondom dit thema gebeurt er nog steeds heel veel en zoals Dijkgraaf aangeeft: “Burgerschap is geen nice to have, maar van essentieel belang voor de samenleving.”

Dijkgraaf geeft aan dat er een aantal versterkingen van het burgerschapsonderwijs op het mbo in gang is gezet. Er zijn er onder meer twintig kwalificatie-eisen geformuleerd met wat studenten moeten kunnen en kennen aan het einde van hun opleiding. Ook wordt duidelijk wat van een docent mag worden verwacht. Hij is stellig: “Burgerschap is cruciaal binnen het mbo. Lees het artikel op pagina 8

Met Els Loman ging ik in gesprek over taalvaardigheid en dan met name de schrijfvaardigheid die is achtergebleven. Je kunt je studenten concreet helpen door een gefaseerde aanpak te hanteren. Op pagina 14 lees je wat deze fases zijn en jij als docent hierin kunt betekenen.

Uiteraard in deze editie ook weer twee columns. Koen heeft ditmaal op pagina 38 een wat langere column waarin hij manieren beschrijft hoe je de lessen kunt ‘verburgerschappen’. Joska Kruijssen die vorige editie haar eerste column plaatste als opvolger van Bram Eidhof heeft het in haar column over de vrijheid van meningsuiting. Want er bestaat een spanningsveld tussen de waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Joska’s column lees je op 33

Bij Expertisepunt Burgerschap wordt wat meer verteld over digitaal burgerschap. Want we willen dat de studenten ook kritisch nadenken over online informatie, dat ze respectvol communiceren in digitale omgevingen en bewust omgaan met de impact van technologie. Docent Petra Holstein verbindt bijvoorbeeld de digitale wereld met de praktijkkennis en vertelt hierover op pagina 24

De studenten zelf hebben vaak het gevoel dat ze geen invloed hebben op de maatschappij, dat hun stem geen verschil maakt. Om de democratie goed onder de aandacht te brengen, heeft de Anne Frank Stichting nu een les ontwikkeld. “Ik zie vaak dat jongeren wiens ouders ooit naar Nederland zijn gekomen zich bewuster zijn van het belang van democratie.” Lees het artikel op pagina 28

Heb je zelf mooie verhalen of ervaringen om te delen met je mbo-collega’s? Neem gerust contact op met de redactie via het mailadres van Loopbaan & Burgerschap. Veel leesplezier!

Wiesette Haverkamp

Hoofdredacteur Loopbaan & Burgerschap

Ideeën, vragen, verzoeken voor Loopbaan & Burgerschap? Mail naar burgerschap@onderwijsinformatie.nl

Volg @loopbaanenburgerschap ook op Facebook, LinkedIn en Instagram!

24 Mbo-docenten hebben dé sleutel voor

De MBO cultuurkaart in de praktijk 20

36

@loopbaanenburgerschap

Colofon

Hoofdredactie

Wiesette Haverkamp

Vormgeving

Martin Hollander

Medewerkers

Martijn de Graaff, Heleen de Bruijn

Foto’s Erwin Winkelman Fotografie

Shutterstock

Redactie

Week van het geld in 2024

8 Dijkgraaf over burgerschapsonderwijs

12 Vapen, alles behalve onschuldig

14 Schrijven: gefaseerd leren

18 ‘Young Impact schudt jongeren wakker’

22 Aan de slag met de Europese Unie

28 Anne Frank Stichting: ‘Democratie is van jou’

33 Column: ‘Ik mag toch zeggen wat ik wil?’

34 Kennismaken met het doen van aangifte

38 Column: ‘Hoe te verburgerschappen?’

40 Leesoffensief: Heel mbo leest

030 - 241 70 44, burgerschap@onderwijsinformatie.nl, postbus 40266, 3504 AB Utrecht

Sales 030 - 241 70 21, account@edg.nl

Klantenservice

030 - 241 70 20, klantenservice@edg.nl

Verschijning en verspreiding Loopbaan & Burgerschap magazine verschijnt 2 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij mbo-instellingen in Nederland.

©Copyright 2024 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelinge n.

Tips van de redactie

Doorstroom met driejarige onderbouw in vo

Heb jij een tip voor de redactie?

Stuur dan een e-mail naar: burgerschap@onderwijsinformatie.nl

Symposium

Internationalisering in de praktijk

Wat heb je als docent in het beroepsonderwijs nodig om internationalisering vorm te geven in jouw (regionale) context? Tijdens het gratis symposium op vrijdag 15 maart van Nuffic staan docentcompetenties en docentprofessionalisering binnen het mbo en hbo centraal.

De symposium vindt van 09.30 tot 16.00 uur plaats op de Haagse Hogeschool, Johanna Westerdijkplein 75 in Den Haag. Nuffic heeft samen met het lectoraat Global Learning van de Haagse Hogeschool en vijf ROC’s (Alfa-college, ROC van Twente, ROC Mondriaan, Summa College en ROC van Amsterdam en Flevoland) onderzocht welke docentrollen en competenties van belang zijn in de verschillende regio’s. Op 15 maart worden de bevindingen gepresenteerd. Tijdens het symposium ‘Internationalisering in de Praktijk’ delen mbo’s en hogescholen hun best practices op het gebied van docentprofessionalisering in internationalisering, met speciale aandacht voor samenwerking tussen instellingen en stakeholders binnen verschillende regio’s. Het symposium is gericht op iedereen in het beroepsonderwijs die zich bezighoudt met docentprofessionalisering voor internationalisering.

Scan de QR-code om je in te schrijven en voor meer informatie:

De in- en doorstroom vanuit het voortgezet onderwijs naar het mbo en hbo stokt, terwijl vakmensen juist harder nodig zijn dan ooit. Versterking van het beroepsonderwijs is noodzakelijk om in de vraag naar goed personeel te voorzien én jongeren te laten kiezen wat ze écht willen. MBO Raad-voorzitter Adnan Tekin schreef samen met VO Raad-voorzitter Henk Hagoort en Maurice Limmen, voorzitter Vereniging Hogescholen, een opiniestuk dat in De Telegraaf verscheen.

Hierin werd benoemd dat in een goed onderwijssysteem is een gelijke waardering van praktijkgerichte en theoretische vaardigheden cruciaal is: “Het bevordert de kansengelijkheid en gaat segregatie tegen. Bovendien ontdekken en ontwikkelen jongeren er hun (soms onvermoede) talenten. Eenmaal actief op de arbeidsmarkt, bouwen ze er als professionals hun skills verder uit. Versterking van het beroepsonderwijs zou moeten beginnen bij een brede kennismaking met praktijkgerichte vaardigheden in het primair onderwijs, waarna álle leerlingen in het voortgezet onderwijs theoretische én praktische vakken krijgen aangeboden om zich écht een goed beeld te vormen van wat ‘allemaal kan’ en wat het best bij hen past.”

Driejarige onderbouw

“We voelen daarom veel voor een driejarige onderbouw in het vo, met flexibele leerroutes die aansluiten bij ieders ontwikkeltempo, individuele interesses en talenten. Vmbo-leerlingen zitten zo niet al vanaf (te) jonge leeftijd vast aan hun opleidingsroute, terwijl praktijkgerichte havisten en vwo’ers juist gerichter hun weg naar het beroepsonderwijs vinden. Om latere selectie optimaal te faciliteren, breiden we het aantal brede scholen uit. Leerlingen kunnen hier eenvoudiger switchen tussen vakken, activiteiten en leerwegen, zodat ze bewuster, vanuit een positief gevoel, kiezen voor een opleiding in het beroepsonderwijs.

Als de beroepsopleidingen goed samenwerken, kunnen jongeren vanuit het vo drempelloos doorstromen naar het mbo en, voor wie wil, het hbo. Er kan een waaier van vervolgopleidingen ontstaan met voor elk wat wils, ook na afronding van de schoolcarrière.”

Onderzoek in naar minimale stagevergoeding mbo

Wel of geen verplichtstelling van een minimale stagevergoeding voor mbo-studenten. Demissionair minister Dijkgraaf start een onderzoek op initiatief van de Tweede Kamer.

De demissionair minister had de verplichte stagevergoeding al willen meenemen in het Stagepact van 2023, maar dat stuitte tegen de borst van werkgevers. Wel staat daarin dat werkgevers moeten zorgen voor een passende vergoeding. Volgens MKB Nederland moet er een verband zijn tussen de werkzaamheden van de stagiair en de beloning. Volgens een voorman van MKB Nederland krijgen eerstejaarsstudenten daardoor niet altijd een stagevergoeding. Rijksoverheid biedt zelf een stagevergoeding van bijna € 700,- per maand. Daarbij is geen verschil tussen mbo-, hbo- en wo-studenten. Dijkgraaf zie dat graag meer. Hij start een onderzoek naar de mogelijkheden om een stagevergoeding te verplichten.

Kennispunt MBO Onderwijs en Examinering neemt rol MBO Brigade over

Ervaar je obstakels in wet- en regelgeving tijdens de vernieuwing van onderwijs of examinering? Vul dan het formulier in bij het Kennispunt MBO Onderwijs en Examinering en geef aan welke uitdagingen jouw team tegenkomt en waarom.

Na het indienen van de casus neemt het kennispunt contact met je op. Deze taak lag hiervoor bij de MBO Brigade, maar dat is nu na vijf jaar veranderd. De MBO Brigade was een gezamenlijk initiatief van het ministerie van Onderwijs en de MBO Raad.

De MBO Brigade ondersteunde van 2018 tot 2024 scholen bij het vinden van ruimte in de regels, zodat onderwijs-teams alle ruimte kregen om het beste onderwijs te maken. Vanaf januari 2024 heeft het Kennispunt MBO Onderwijs en Examinering deze functie over genomen.

Scan de QR-code voor meer informatie.

Wil je Loopbaan & Burgerschap magazine kosteloos 2 keer per jaar ontvangen?

Meld je aan voor een gratis abonnement via: www.onderwijsinformatie.nl/burgerschap

of scan de QR-code

Robbert Dijkgraaf over burgerschapsonderwijs in het mbo

“Burgerschap is een té belangrijk onderwerp om niet goed over na te denken”, is het uitgangspunt van demissionair minister Robbert Dijkgraaf. “Ik heb de afgelopen maanden gezien wat er allemaal speelt bij studenten en waarover ze willen praten. Het mbo is een plek waar ze dat kunnen doen. Een plek waar burgerschap niet alleen abstract, maar ook concreet is.” Inmiddels is een aantal versterkingen van het burgerschapsonderwijs op het mbo in gang gezet. Zo zijn er twintig kwalificatie-eisen geformuleerd die de inhoud van het burgerschapsonderwijs in het mbo beschrijven en zo duidelijker maken wat burgerschapsonderwijs is. Daarnaast wordt duidelijker wat van een docent mag worden verwacht en wat studenten moeten kunnen en kennen aan het einde van hun opleiding.

Tekst: Wiesette Haverkamp

Foto: Erwin Winkelman Fotografie

Dijkgraaf is stellig: “Burgerschap is cruciaal en een groot goed binnen het mbo. Op die plek zijn studenten niet alleen bezig met een vakopleiding, ze bereiden zich ook voor op de samenleving. Waaraan studenten moeten voldoen om de maatschappij goed te betreden, is eerder niet scherp genoeg neergelegd. Daardoor is het iets kwetsbaars geworden. Je kunt niet met een simpel kennisvraagje beoordelen of iemand voldoende toegerust is voor deze moderne en veranderende samenleving. Je wilt dat studenten tijdens en na hun opleiding zich veilig door het maatschappelijke verkeer kunnen bewegen. En net als bij een rijbewijs: zowel theorie als praktijk zijn belangrijk.”

Curriculaire opdracht

Het ministerie heeft daarom advies ontvangen van de Expertgroep bestaande uit docenten, lerarenopleiders, onderzoekers en wetenschappers. Dit heeft geleid tot 20 nieuwe kwalificatie-eisen, het advies om een resultaatverplichting (examen) in te voeren en het advies om de burgerschapsopdracht duidelijker in de wet te beschrijven. Studenten hebben hierbij ook input gegeven.

Deze kwalificatie-eisen zijn onderdeel van de curriculaire opdracht binnen de wettelijke burgerschapsopdracht. De adviezen van de

expertgroep zijn grotendeels door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) overgenomen. Zo zijn nieuwe kwalificatie-eisen vastgesteld en wordt er gewerkt aan aangescherpte wetgeving. Schoolbesturen moeten straks in samenspraak met docenten kunnen uitleggen en laten zien hoe burgerschap op school wordt gegeven en wat studenten leren. Ook staat de wettelijke verplichting centraal om binnen de instelling herkenbaar aandacht te besteden aan democratische waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit.

De twintig eisen geven aan welke kennis en vaardigheden studenten nodig hebben aan het einde van hun opleiding. Ze clusteren zich om vier dimensies in burgerschap. Dit zijn ‘vrijheid en gelijkwaardigheid’, ‘individu en groep’, ‘maatschappijvisies en maatschappelijke vraagstukken’ en ‘macht en besluitvorming’.

Burgerschap is geen nice to have, maar van essentieel belang voor de samenleving

De demissionair minister vertelt: “Ik hoor van jongeren dat zij zich zorgen maken over hoe ze met het leven moeten omgaan. Het is een mooie kwaliteit van het mbo dat we aandacht hebben voor de vraag hoe jongeren zich verhouden tot de samenleving en hoe ze daarin hun weg kunnen vinden. Het is aan de overheid en het onderwijs om aan te geven ‘waar gaat het om?’, ‘waar helpen we deze jongeren mee?’ en ‘hoe borgen we de maatschappelijke waarden?’. Niet álles is een basisvaardigheid, bij ons ligt de taak om preciezer te formuleren wat we van iedereen vragen. Burgerschap is zo breed: voor je het weet gaat het over alles. Daarom zijn die kwalificatie-eisen van belang. Hiermee maken we duidelijk: wat een student moet kunnen als ze dat pad hebben doorlopen, dat de school helder moet laten zien wat zij eraan doen en hoe we docenten kunnen helpen.”

Voor docenten wordt een handreiking gemaakt. Hierin worden de kwalificatie-eisen voorbeeldmatig uitgewerkt, zodat docenten manieren kunnen vinden hoe zij burgerschap in hun les kunnen vormgeven. Om deze handreiking te maken, wordt een Ontwikkelgroep ingesteld. Hierin werkt het Expertisepunt Burgerschap samen met practoren, lectoren en wetenschappers. “We schrijven in deze handreiking niks voor, maar geven diverse opties. Het zit echt op het ‘hoe’.”

Pedagogische opdracht

Naast de curriculaire opdracht hebben scholen ook

een wettelijke pedagogische opdracht. De burgerschapsopdracht is instelling breed. “Mbo’s moeten een visie formuleren waarin staat ‘Wat wil ik met burgerschap voor alle studenten? Hoe ga ik dat doen, wat wil ik dat ze aan het eind van hun schoolcarrière hebben bereikt? Hoe maak ik daar beleid op en hoe monitor en evalueer ik dat?’. Instellingen kunnen dit volgens hun eigen profiel inrichten, wij schrijven dat niet voor. Mbo’s moeten zich wel zowel verticaal als horizontaal kunnen verantwoorden. Verticaal naar de Inspectie en horizontaal naar bijvoorbeeld een studentenraad of een ouderraad als die er is.”

Resultaatverplichting Burgerschapsonderwijs kent een resultaatverplichting, maar (nog) niet in de vorm van examinering. Dijkgraaf legt uit: “Iedere student moet genoeg geleerd hebben over burgerschap. Dat gaat op een andere manier dan bij rekenen middels een rekentoets. We willen dat scholen bijhouden wat de student allemaal heeft gedaan, bijvoorbeeld via een portfolio. Het moet aan te tonen zijn dat aan alle twintig kwalificatie-eisen is voldaan. Hoe ze dat doen, daar zijn instellingen vrij in. Wel wordt nog een aantal kaders geformuleerd.” De optie voor examinering blijft openstaan, mocht deze manier niet werken.

De perfecte leerlijn van po, naar vo, naar mbo en hbo bestaat nog niet door alle ontwikkelingen die er nu >>>

Op zoek naar de vetste stage ooit?

Help jouw studenten op weg naar de ideale stage!

Op Stagemarkt.nl kunnen studenten stages en leerbedrijven bekijken, hun cv uploaden en direct een leerbedrijf benaderen via het contact- en sollicitatieformulier. Daarnaast staan er op de site uitgebreide tips en filmpjes hoe ze een goede mbo-stageplek kunnen vinden. Help ze op weg met Stagemarkt.nl!

het is nu alle hens aan dek, zodat we kunnen toewerken naar de ideale doorlopende leerlijn

gaande zijn. “In het ideale geval weet je precies op welk niveau een student binnenkomt. Nu is dat nog heel wisselend. Je krijgt de studenten die je krijgt en de opdracht is om ze te brengen naar het niveau dat afgesproken is. De kwaliteit van goed docentschap speelt hierin een grote rol.”

Ook in het primair- en voortgezet onderwijs wordt nog hard gewerkt aan het burgerschapsonderwijs. “We wijzen daarom niet naar elkaar, maar pakken het met z’n allen op. We streven naar een gezamenlijke aanpak in alle vormen van onderwijs en in lerarenopleidingen. Het is nu alle hens aan dek zodat we kunnen toewerken naar die ideale doorlopende leerlijn. Iedereen concentreert zich op die basisvaardigheden, want die moet iedereen die de maatschappij in gaat, kunnen beheersen. Qua burgerschap leggen we de lat hoog.

Het is geen nice to have, burgerschap is essentieel voor de samenleving. Studenten moeten kennis krijgen als het gaat om kernwaarden, denk aan de democratische rechtsstaat en gelijkwaardigheid. Ze moeten leren om zich in elkaar te kunnen verplaatsen en dat moet op een stevige manier worden neergezet. Onderwijs is een van de weinige plekken waar dat mogelijk is, omdat zoveel mensen bij elkaar worden gebracht. Het is een mini-samenleving waarbinnen ze kunnen oefenen in hun rol als burger. Sommige scholen doen daar al veel aan. Zo worden bij sommige instellingen de studenten betrokken bij vormgeving van het onderwijs”, vertelt Dijkgraaf.

Bevlogen en creatief

De demissionair minister van onderwijs is hoopvol: “De draagkracht bij mbo-instellingen is er duidelijk. Ik spreek veel bevlogen en creatieve docenten. Ik zag in aanloop naar de verkiezingen mooie verkiezingsfestivals. Ik zie lessen Nederlands die worden verbonden met burgerschap dankzij prachtige boeken op de toon die jongeren aanspreekt. En we

hebben het over een interessante groep jongeren die de eerste stappen zetten in onze samenleving. Zij zijn vaak al aan het werk en dus al deel van de maatschappij. Soms schrik ik van de zaken waar sommige studenten al mee moeten dealen: situaties thuis, mantelzorg, vrienden die in problemen raken. Ze moeten vaak concreet een helpende hand bieden zoals toeslagen aanvragen of bezig zijn met de belasting. Daarom is het zo belangrijk dat we burgerschapsonderwijs concreet, persoonlijk en dichtbij maken: ‘Hoe kom je met die overheid in aanraking? Bijvoorbeeld door het aanvragen van een zorgtoeslag’.”

We hebben met elkaar geleerd hoe belangrijk burgerschap is. Burgerschap verdient het om stevig gedefinieerd te worden. Het is aan ons om duidelijk te maken wat we van scholen, docenten en studenten vragen. Het is belangrijker dan ooit dat we jongeren helpen hun weg in de samenleving te vinden.”

Scan de QR-code om het adviesrapport te lezen. Hierin staan ook de twintig kwalificatie-eisen.

Vapen: allesbehalve onschuldig

Werk doeltreffend aan preventie met de Gezonde School-aanpak

Studenten die niet roken, drinken en geen drugs gebruiken, voelen zich vaak fitter en zitten beter in hun vel. Ze hebben ook minder kans op verslavingen. Reden genoeg dus om als school een vuist tegen al deze middelen te maken. Daarbij verdient ook de vape aandacht.

Uit recent onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat één op de vijf jongeren tussen de 12 en 25 jaar wel eens gevapet heeft. Zo’n 10% van de jongeren vapet elke maand. Vapen is allesbehalve onschadelijk voor de gezondheid.

Bovendien laat internationaal onderzoek zien dat vapen een opstap naar roken kan zijn. Voor scholen die bezig zijn met preventie van middelen is dus het verstandig vapen hierin mee te nemen.

Een kloof tussen kennis en handelen

Alleen advies en informatie geven over vapen of het instellen van een rookvrij terrein blijkt in de praktijk helaas onvoldoende effect te hebben op jongeren. De kloof tussen beter weten en beter doen is groot. Om die te overbruggen is een integrale aanpak essentieel,

zoals de aanpak van Gezonde School.

Gezonde School richt zich op het vanzelfsprekend maken van een gezonde leefstijl op school. Een zelfgekozen gezondheidsthema – zoals roken, alcohol- en drugspreventie of welbevinden – komt in de gehele school terug: in de lessen, in de fysieke en sociale schoolomgeving, signalering en in het schoolbeleid. Hierdoor is de kans op blijvend effect het grootst.

Wil je doeltreffend aan de slag met het thema ‘Roken-, alcohol- en drugspreventie’ binnen het programma Gezonde School? Dan kun je gebruik maken van het erkende preventieprogramma Helder op School van het Trimbos-instituut en onderdeel van het programma Gezonde School.

Handvatten voor de praktijk

Helder op school stimuleert studenten om geen alcohol te gebruiken, niet te roken of te vapen, geen drugs te gebruiken en niet overmatig te gamen. Het programma biedt concrete handvatten om goed, effectief beleid op te zetten ten aanzien van roken en vapen. Het invullen van het signalerings- en monitoringsinstrument TestJeLeefstijl.nl tijdens de les, biedt zowel studenten als de school (anoniem) inzicht in zowel rook- als vapegedrag. TestJeLeefstijl.nl is het signaleringsinstrument voor de Gezonde School-aanpak in het mbo. De zelftest Smoke Alert gaat weliswaar over roken, maar biedt ook handelingsperspectief voor vapen.

Verder stimuleert Helder op School docenten trainingen te volgen bij de lokale GGD of een instelling voor verslavingszorg, om gezondheidsrisico’s – of problemen beter te leren signaleren. En om het onderwerp bespreekbaar te maken en te houden. Naast aandacht in de lessen en voorsignalering, werk je als school ook aan beleid om de school(omgeving) rook- en vapevrij te houden. Je legt vast hoe en door wie dit gehandhaafd wordt. Met deze integrale aanpak die bij alle thema’s van Gezonde School zo belangrijk is, span je je als school maximaal in voor de gezondheid van je studenten. En dat komt iedere student ten goede!

Meer informatie

Geef werken aan gezonde leefstijl op school dat extra zetje. Meer informatie vind je op Gezondeschool.nl/aanpakken-maar

Meer weten over Helder op School? www.trimbos.nl/aanbod/programmas/helder-op-school

Benieuwd hoe andere scholen werken aan een Gezonde School-thema? Gezondeschool.nl/inspiratie

Vraag tussen 4 maart en 15 april 2024 een (of meer) stimuleringsregeling van Gezonde School aan op Gezondeschool.nl

‘Leren schrijven kan veel beter én handiger’

Met name MBO-studenten komen door hun studie op werk- en stageplekken waar hun productieve taalvaardigheid, zowel mondeling als schriftelijk, van belang is. Of ze nu een schriftelijke patiëntoverdracht moeten doen in de zorg, een werkinstructie moeten geven aan een collega in een autobedrijf of ouders informeren over hun kind in het kinderdagverblijf: het is belangrijk dat het bericht duidelijk en zorgvuldig is. “Echter is schrijven als onderdeel van taalvaardigheid in onderwijs lang een ondergeschoven kindje geweest”, vertelt adviseur, trainer en coach Els Loman.

Tekst: Wiesette Haverkamp

Inmiddels is bekend dat de taalbeheersing in Nederland er niet goed voor staat. Dat blijkt ook uit het veelbesproken PISA-onderzoek. Volgens Els zijn er meerdere redenen waardoor dit is ontstaan, zoals de veranderde thuissituatie. “Er ligt minder vaak een krant op tafel waardoor minder vaak gesproken wordt over

bijvoorbeeld een kop of onderschrift. Hierdoor missen kinderen en jongeren in een vertrouwde omgeving vaker talige interactie, terwijl dat bijdraagt aan de ontwikkeling van de taalvaardigheid. Verder wordt actieve taalinteractie niet genoeg gestimuleerd op school. Dat komt omdat er veel gefocust wordt op toetsvaardigheid. Hierdoor gebruiken mbo-studenten taal vaak niet ontspannen omdat ze denken dat er consequenties aan zitten.”

Dit geldt met name voor het schrijfonderwijs, vindt Els. Ze hoort studenten en docenten vaak zeggen dat schrijven intensief is. “Daar ben ik het mee eens, dus ik adviseer om er de tijd voor te nemen. Schrijven is een complexe vaardigheid omdat het uit verschillende vaardigheden bestaat, denk aan lezen, plannen en formuleren.”

Vervolgens krijgen studenten nu wel de opdracht om een werkstuk of stageverslag te schrijven. Loman: “Vaak hebben ze geen idee hoe en waar ze moeten beginnen omdat er weinig aandacht is voor het gehele schrijfproces. Daardoor schrikken studenten van de complexiteit en hebben het gevoel dat ze het niet kunnen. Daarbij zie ik dat ze in verslagen veel praattaal gebruiken – denk aan ‘ik vond het wel leuk’-, maar dat past minder in een stageverslag waarin formeel taalgebruik gangbaar is”.

Taal als voorwaarde, middel en doel

“Toch houden studenten wel van schrijven”, oppert ze. “Kijk maar hoe ze onderling schrijven op sociale media. Alleen vinden ze langere en formelere teksten ingewikkelder. Het schrijven kan echter ook bij eenvoudige opdrachten geoefend worden. Ook in een kort bericht moet de juiste info staan en een begrijpelijke boodschap overgebracht worden. Aangezien schrijven een complexe en procesgerichte vaardigheid is, is het beste deze gefaseerd te benaderen, geeft Els aan. Gelukkig is deze benadering jaren geleden al als een effectieve aanpak aangetoond door onder andere dr. Mariëtte Hoogeveen van SLO. In ‘Focus op het schrijfproces ’ beschrijft Els deze vijf fases in een procesgerichte schrijfdidactiek.

1. Oriëntatiefase

“De oriëntatiefase is de fase van ideeën opdoen, die afgesloten wordt met een schrijfplan. Tijdens deze fase wordt het brein van de student flink aan het werk gezet. Studenten worden uitgedaagd om te gaan associëren en om na te denken over het schrijfdoel en de tekstsoort. Belangrijk is dat de context en de bedoeling van de schrijfopdracht vooraf verrijkt wordt met eigen achtergrondkennis, beelden en woorden. Het schrijfplan dat uit de oriëntatiefase volgt is als een leidraad, de onderlegger voor het vervolg van het schrijfproces. In oriëntatiefase laat je als docent bijvoorbeeld mentorteksten die al klaar zijn zien. Door het beoordelen van deze teksten door de studenten, leren ze wat een tekst goed maakt.

Tip: laat studenten ook ChatGPT gebruiken om informatie te verzamelen of ideeën op te doen over

Een belangrijke en complexe

vaardigheid als schrijven vraagt een gefaseerde aanpak

het onderwerp waarover ze gaan schrijven of hun schrijfopdracht: dat zet hun brein extra aan.

2. Opdrachtfase

“In deze fase geeft de docent een helder schrijfdoel aan. De docent geeft dan ook aan wat de beschikbare tijd is en legt uit aan welke beoordelingscriteria de schrijfopdracht moet voldoen. Laat de student ook zelf aangeven of een rubriek noemen waarin hij of zij zich wil verbeteren. Dat maakt de student meer eigenaar van het schrijfproces. Het ervaren van meer eigenaarschap in de fases van het schrijfproces versterkt hun zelfregulerend vermogen. Ik adviseer om er een keuze-element toe te voegen. Denk aan keuze in het schrijfdoel, de lezer of tekstsoort zodat het dicht bij hen staat omdat schrijfopdrachten van betekenis moeten zijn uit de relevante praktijk. Laat hen bijvoorbeeld een brief/mail schrijven naar de directie voor meer vega snacks in de kantine of de school stimuleren om zonnepanelen op het dak te plaatsen. Of laat ze zelf een beroepsgericht onderwerp kiezen dat gekoppeld is aan hun opleiding.” >>

Els Loman

100 gratis e-books en luisterboeken, speciaal voor mbostudenten

• Eenvoudig registreren

• Lees en luister direct

• Klassikaal lezen

• Gebruik de app of ga naar www.leesapp.online

30.000 studenten gingen je voor!

De LEES-app is een initiatief van de Bibliotheek om jongeren in aanraking te laten komen met digitaal lezen. In verband met leenrechten betreft het een pilot van een jaar (beschikbaar tot september 2024).

Heb je vragen of ben je op zoek naar meer informatie over LEES? Neem dan contact op via lees@kb.nl

3. Schrijven zelf

“In deze fase gaan de studenten aan de slag met de opdracht zelf. Belangrijk in dit stadium is dat de student ondersteuning kan krijgen van de docent. Als je in elke fase hulp biedt, en de student weet dat er hulp voorhanden is, voorkom je dat studenten vastlopen of blokkeren. Door veiligheid te bieden stagneert het denkproces minder snel.”

4. Revisiefase

De revisiefase is misschien wel de meest spannende fase voor de student. Hierin worden hun voorlopige versies gedeeld en besproken. Vraag alle studenten om bijvoorbeeld bij elke versie van de medestudent een plus en een delta te plaatsen: dus wat er al goed is en waarmee deze versie nog beter kan worden. Als docent doe je de bespreking van de eerste versie van het schrijfproduct dus niet zelf, maar je regisseert hoe ze elkaars schrijfproducten beoordelen. Door het werk

van medestudenten te lezen, leren de studenten beter hun eigen werk op waarde in te schatten. Deze fase vraagt veel tijd maar het leerrendement is ook heel hoog. Daarna gaat de student met de opmerkingen aan de slag om op basis hiervan een nog betere versie te maken.

5. Publicatiefase

Als laatste wordt gekeken naar de lay-out, de opmaak, spelling, enzovoort. Denk aan het gebruik van een spellingscontrole en aan het gebruik van de witruimte om het prettig leesbaar te houden. In deze fase ligt het accent op de beoogde lezer. Het is fijn als het eindproduct ook daadwerkelijk wordt gelezen of gepubliceerd door b.v. de directie van de school of de loopbaanbegleider.

Kun je hier ook nog op het mbo aan beginnen? Els: “Het brein is plastisch. Ook tijdens de mbo-opleiding kun je nog veel taal en vaardigheden ontwikkelen. Spreek het vertrouwen uit in de student. Een student moet het gevoel krijgen dat hij of zij bewust keuzes kan maken tijdens het vijf-fasen proces en dat daarbij hun eigen denk- en taalvaardigheid ertoe doet. Taal speelt een grote rol in contact met ouders, collega’s en stagebegeleiders, oftewel mensen met wie ze een belangrijke band hebben. Daarom is ook de talige interactie in een vertrouwde omgeving, die tegenwoordig onder druk staat, zo essentieel. Door je met schrijven bezig te houden verbeter je zowel de taalvaardigheid van de studenten als ook hun zelfregulerend leren. Zo zie je dat verschillende vaardigheden van de opleiding terug kunnen komen in een schrijfopdracht.”

je regisseert hoe ze elkaars schrijfproducten beoordelen

Meer weten over Els of wat zij schrijft?

www.cps.nl/taal-vo

https://www.linkedin.com/in/els-loman-10517619/

Over Els Loman

Els werkt als adviseur, trainer en coach bij CPS. Zij ondersteunt scholen, opleidingen en besturen in het verbeteren van de onderwijskwaliteit. Zij denkt en werkt integraal en verbindt daarbij theorie, praktijk en beleid, met name op het gebied van taal en leren en taalbeleid en schoolontwikkeling.

Young Impact:

‘Wij willen dat burgerschap als waardevol en inspirerend gezien gaat worden’

Burgerschapsonderwijs uit een lesboek? Alleen aan burgerschap werken tijdens een projectweek? Niet als het aan Young Impact, landelijke pionier op het gebied van jongerenactivatie, ligt. Young Impact helpt jongeren zich te ontwikkelen tot actieve en verantwoordelijke burgers door het aanbieden van lesprogramma’s waarmee leerlingen en studenten gestimuleerd worden hun talenten te ontdekken en in actie te komen voor dat wat zij belangrijk vinden.

Burgerschap is allang geen ondergeschoven kindje meer in onderwijsland. Young Impact is ervan overtuigd dat de lessen burgerschap actief, dynamisch en vooral inspirerend kunnen zijn. Burgerschap leer je niet enkel uit een boek, maar ervaar je door te doen: “Wij streven ernaar dat studenten een actieve, nieuwsgierige en betrokken houding aanleren richting onze democratische samenleving, waarbij zij ervaren dat zij het verschil kunnen maken.”

Dat ziet Annemieke Linke-Hardeman, docent en studieloopbaancoach Zorg, Welzijn en Uiterlijke verzorging aan het Scalda in Zeeland ook. Zij werkt met Young Impact samen om het maatschappelijke diensttijd traject vorm te geven. Annemieke: “Young Impact komt met relevante thema’s. Ze schudden de jongeren wakker. Zo kwam door een lespakket over de armoedekloof een interessant gesprek op gang tussen jongeren die naar de voedselbank gaan en jongeren die juist alleen bezig zijn met het kopen en dragen van merkkleding.”

Doorlopende leerlijn

Gedurende het hele schooljaar zorgt Young Impact ervoor dat de thema’s uit de lessen aansluiten op de burgerschapskalender van scholen. Zo kunnen docenten met gratis lespakketten over culturele en seksuele diversiteit, de armoedekloof en plastic afval aansluiten bij bekende dagen als Paarse Vrijdag, de Week van het Geld of de Nationale Klimaatweek. Docenten kunnen kiezen de les zelf te geven, of een

“Young Impact speelt in op het groepsgevoel onder jongeren. Maar spreekt hen ook aan als individu. Wat wil je uitdragen? Wat vind je belangrijk?” Annemieke Linke-Hardeman, docent

betrokken trainer van Young Impact in te schakelen die dicht bij de doelgroep staat en daardoor het gesprek over de onderwerpen op een aansprekende manier kan voeren met de klas. Ook biedt

Young Impact lesmateriaal aan om het onderwerp prestatiedruk bespreekbaar te maken, relevant om te geven voor periodes van examens en toetsen.

De hele school in actie

Om studenten een vonk van maatschappelijke impact mee te geven, organiseert Young Impact projectdagen en Take Overs voor het mbo. Hierbij wordt de hele school of leerlaag overgenomen door de enthousiaste trainers van Young Impact en krijgen de studenten workshops over talentontwikkeling, treden ze met een inspirerende spreker uit hun comfortzone én komen ze gelijk in actie binnen de thema’s Klimaat, Diversiteit, Gelijke Kansen, (Mentale) gezondheid of Maatschappij. De dag wordt altijd afgesloten met een dj of bekende artiest.

“De kracht van Young Impact is dat jullie juist géén docenten zijn. Het feit dat betrokken trainers met hun persoonlijke impact verhaal dicht bij de jongeren kunnen staan is iets wat jongeren en docenten inspireert.”

Jessica Reina Lapré, projectleider maatschappelijke diensttijd op ROC Mondriaan

De kracht van docenten en trainers

Om dichter bij de leefwereld van studenten te staan, werkt Young Impact samen met betrokken trainers die dicht bij de doelgroep staan. Deze peer-to-peermethodiek speelt in op herkenning en erkenning van de studenten en stimuleert een positieve ervaring in de klas. Daarnaast is de samenwerking van Young Impact met betrokken en bevlogen docenten erg

belangrijk. Zij zijn vaak de drijvende kracht achter het implementeren van de burgerschapsvisie binnen de school. Om de waarde van deze docenten extra kracht bij te zetten, nomineert Young Impact ieder jaar een aantal van hen voor de Impact Docent van het Jaar award. Deze prijs wordt uitgereikt tijdens een inspirerende show waarbij zowel docenten als jongeren in het zonnetje worden gezet.

“Ik doe gewoon wat ik doe en vind dat niet bijzonder. Maar deze titel winnen was wél heel bijzonder. Het geeft me daarnaast een mooi podium om mijn boodschap extra onder de aandacht te brengen.”

Niels Kerklaan, Impact Docent van het Jaar 2024 en opleidingsmanager van het Gezondheid, Welzijn en Sport College en Optiek College van het Zadkine in Rotterdam

Impact moet gevierd worden!

Na afloop van ieder schooljaar organiseert Young Impact een feestelijke afsluiting: Young Impact Day. Dit jaar pakken we op 4 juni groots uit in Rotterdam Ahoy met niemand minder dan Rita Ora, Son Mieux, Numidia en Kraantje Pappie! Wanneer je als docent deelneemt aan één van onze programma’s ontvang je gratis tickets voor dit event voor alle jongeren. Zij ervaren tijdens dit event op een unieke manier dat niet alleen zij impact hebben gemaakt, maar onderdeel zijn van iets veel groters.

Ook blijvend impact maken en jongeren helpen en hun maatschappelijke betrokkenheid vergroten? Ga dan aan de slag met één van onze lesprogramma’s. Van gratis lespakketten tot inspirerende workshop met trainers, een gehele projectdag of een invulling van de maatschappelijke diensttijd (MDT). We zoeken samen naar een programma dat bij jullie past! Kijk voor meer informatie en inschrijven op youngimpact.nl/lob

De MBO Cultuurkaart in de praktijk

De pilot CJP MBO Cultuurkaart is in volle gang. ROC Mondriaan was de eerste school die meedeed. Inmiddels zijn zij, samen met de andere deelnemende scholen, volop bezig de budgetten aan activiteiten te besteden. Tijd voor een gesprek met Michiel Steegers, projectleider Studentparticipatie bij ROC Mondriaan.

Michiel Steegers was direct enthousiast. “Toen we hoorden dat OCW een budget beschikbaar zou stellen, duurde het niet lang om de directie te overtuigen.” Elke student krijgt 10,50 euro om aan culturele activiteiten te besteden. Dit geld is bij meer dan 1200 culturele instellingen te besteden. ROC Mondriaan zag een gedeelde financiering wel zitten, waarbij de school 50 procent inlegt en OCW de andere 50 procent (10,50 euro, 21 euro per student in totaal). “Als je veel studenten hebt, is dat wel veel geld. Maar wij horen van onze studenten dat ze graag leuke dingen willen doen met elkaar, omdat ze elkaar door corona niet goed kennen. Daar past dit project heel goed bij en daardoor lukte het ook snel om dit plan in gang te zetten.” Binnen ROC Mondriaan is een onderwijs-ondersteun- en adviesdienst waar wordt gesproken over de inhoud. Hier zijn veel docenten Burgerschap en Engels bij aangesloten, legt Steegers uit.

Overzicht behouden

De budgethouder houdt voor de school bij hoeveel budget er nog is. “Een docent meldt zich bijvoorbeeld met de vraag of een klas ergens naartoe kan. De docent heeft een activiteit gevonden in het CJPoverzicht en meldt zich bij deze contactpersoon van de MBO Cultuurkaart. Die persoon accordeert het verzoek en houdt het overzicht. Zij leggen ook geen

verantwoording af aan de schooldirecteur. De docenten hoeven dit ook niet te doen. We laten ze hier vrij in, het moet makkelijk gaan.” CJP controleert of het geld daadwerkelijk aan een culturele activiteit wordt uitgegeven. Door elke school een coördinator te geven, is die persoon naast budgethouder eigenlijk ook een ambassadeur, aldus Steegers. “Dat is handig, want die persoon gaat ook kijken wat er allemaal kan in de regio. Er worden samenwerkingsverbanden aangegaan.

Budget besteden

Wat de scholen met dit budget doen is aan hen. Of de activiteit wel of niet gekoppeld moet zijn aan de lessen Burgerschap bijvoorbeeld. Bij ROC Mondriaan is ervoor gekozen om dit helemaal los te laten. “We hebben heel autonome scholen die ook op een andere manier in elkaar zitten”, vertelt Steegers. “Het enige dat afgesproken is, is dat we het budget opmaken, anders is het zonde. Hier hebben we twee jaar de tijd voor.”

Een docent meldt zich bij de budgethouder, die vervolgens de gewenste activiteit boekt. De docent krijgt vervolgens de factuur waarmee ze toegang krijgen, legt Steegers uit. Gaat een klas niet, dan kan het budget aan anderen worden opgemaakt.

Verankeren in onderwijs

“We willen niet dat het alleen een uitje is. Hoe ondersteun je als school dat proces?” Steegers merkt dat het voor culturele instellingen soms niet helemaal duidelijk is wat een les Burgerschap in het mbo inhoudt. “Ik merk nu al dat ze soms zeggen: als jullie dit onderwijzen, dan hebben we daar nog wel een voorstelling voor. En dan worden er stappen gezet om een samenwerkingsverband aan te gaan.” Zo komt er vanuit de cultuursector een beweging op gang richting het onderwijs.

Er zijn ook steunpunten per regio die daarbij kunnen helpen. Dit zijn partijen met inzicht in musea en voorstellingen uit de regio. Zij kunnen de scholen adviseren en helpen bij het maken van een programma. CJP koppelt de school graag aan het steunpunt bij hun in de buurt.

Als budgetten niet besteed worden, dan legt CJP contact om te kijken of hulp nodig is. Op de site van CJP, educatie.cjp.nl, is te zien wat er allemaal beschikbaar is aan aanbod. Dit is een marktplaats waar vraag en aanbod samenkomen. Culturele instellingen kunnen ook zelf contact opnemen met scholen. In het voortgezet onderwijs gebeurt dit al veel. Dan hoeven scholen bijna niets zelf te doen.

MBO Cultuurkaart-dossier

Scholen kunnen direct beschikken over een online

MBO Cultuurkaart-dossier, waarin studenten hun culturele ervaringen kunnen vastleggen, en waarin docenten onder andere lesopdrachten kunnen delen. Docenten kunnen het MBO Cultuurkaart-dossier volledig naar eigen inzicht inrichten. De studenten werken aan de opdrachten en reflecteren hierop. Daarnaast hebben zij de ruimte eigen werk te produceren en te presenteren. De docent heeft inzicht in de voortgang.

Meer informatie

De pilot, die inmiddels gestart is, loopt tot eind 2024. Meer informatie vind je op: educatie.cjp.nl

Eerste hulp bij onderwijs over de Europese Unie

Ga aan de slag met de Europese Parlementsverkiezing in de klas!

Studenten in je klas enthousiasmeren voor landelijke politiek kan al een hele uitdaging zijn. Hen enthousiast maken voor Europese politiek kan een schier onmogelijke opgave lijken.

Met de verkiezing voor de Tweede Kamer nog maar net achter de rug dient de volgende verkiezing zich alweer aan. Ditmaal voor het Europese Parlement. Alleen pakken op 6 juni waarschijnlijk een stuk minder mensen het rode potlood op dan afgelopen november.

In 2019 ging slechts iets meer dan 50% van de kiesgerechtigden naar de stembus. Maar het resultaat van deze verkiezing heeft invloed op vele aspecten van ons dagelijks leven, ook dat van jouw studenten.

Hoe zit de EU in elkaar?

Als je de gemiddelde Nederlander vraagt hoe de Europese Unie werkt is de kans groot dat diegene je een antwoord schuldig moet blijven. De Europese Unie heeft een behoorlijk complexe structuur met verschillende instituten. Daarom is het handig om eerst een overzicht te schetsen van de belangrijkste Europese instituten.

> De Europese Commissie

De Europese Commissie is de uitvoerende macht van de EU. Het heeft het initiatiefrecht om nieuwe wetten voor te stellen en beheert de begroting. De commissie bestaat uit 27 commissarissen, eentje voor elke lidstaat. Deze commissarissen worden voorgedragen vanuit de regering uit de eigen landen.

> Het Europees Parlement

Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU. Deze ‘Europarlementariërs’ kiezen we deze verkiezingen. De belangrijkste taak van het Europees Parlement is het goedkeuren van de wetsvoorstellen van de Europese Commissie. Ook controleren de Europarlementariërs de werkzaamheden van de Europese Commissie en moeten ze de begroting goedkeuren. Dit doen ze met de Europese kiezers in gedachten.

> De Raad van de Europese Unie

De ministers van de lidstaten van de Europese Unie vormen samen de Raad van de Europese Unie. De Raad verandert steeds van samenstelling op basis van het te bespreken onderwerp. Wanneer het gaat over landbouw komen dus bijvoorbeeld alle nationale landbouwministers samen. De Raad van de Europese Unie neemt, samen met het Europees Parlement, besluiten over Europese wetten en regels. Daarbij kijken de leden van de Raad ook of het plan voor hun eigen land werkbaar is.

> De Europese

Raad

De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders van de lidstaten. De Europese Raad beslist over het algemene beleid en bepaalt de prioriteiten van de Europese Unie. De Europese Raad komt minimaal 4 keer per jaar samen tijdens een EU-top.

Het Europees Parlement is dus het enige instituut dat gekozen wordt door burgers. De aankomende verkiezing is daarmee ook dé kans om als burger directe invloed uit te oefenen op de Europese Unie.

Wist je dat…

… in België, Bulgarije, Griekenland en Luxemburg stemmen verplicht is?

… in Oostenrijk, België, Griekenland, Malta en Duitsland ook jongeren onder de 18 jaar mogen stemmen deze verkiezing?

… Nederland er 2 Europese Parlementszetels bij krijgt en straks met 31 zetels het 7e grootste land is in het Europees Parlement?

Waarom is de EU belangrijk?

Vraag iemand waar de EU zich mee bezighoudt en de kans is groot dat je antwoorden krijgt als ‘klimaat’, ‘immigratie’ of ‘internationale politiek’. Allemaal grote en belangrijke onderwerpen, maar tegelijkertijd ook maar het topje van de ijsberg. De EU is overal aanwezig in ons dagelijks leven. Van alle producten die we eten tot de medicijnen die we nemen als we ziek zijn: ze moeten allemaal voldoen aan EU-regels. Zelfs de waarschuwing die je ontvangt wanneer je harde muziek op je koptelefoon luistert heeft te maken met EU-wetgeving. En dat je in andere EU-landen vrij kunt roamen heb je te danken aan deze regels. Voor mbo-studenten kan de EU een rol spelen tijdens hun studie. Als ze bijvoorbeeld ervaring willen opdoen in het buitenland kunnen ze daarvoor fondsen van de EU aanspreken.

Breng de EU naar jouw klaslokaal!

Wat de boer niet kent, daar stemt ie niet op. Belangrijk dus om jouw studenten goed te informeren op weg naar de Europese Parlementsverkiezing. ProDemos –Huis voor democratie en rechtsstaat helpt je hierbij. Bijvoorbeeld met gratis Verkiezingsgastlessen op jouw school. Een gastdocent gaat op een interactieve manier met je studenten aan de slag in de vertrouwde omgeving van het leslokaal. Op die manier leren de studenten in 1 à 2 lesuren waar de verkiezing over gaat. Zo zijn de studenten goed voorbereid om naar de stembus te gaan op 6 juni 2024. Liever zelf met de verkiezing aan de slag? Op prodemos.nl/lesmateriaal vind je heel veel werkvormen die je direct in de les kunt gebruiken.

Boek een Verkiezingsgastles van ProDemos via prodemos.nl/verkiezingsgastles

Uitvoeringen van de Verkiezingsgastlessen vinden plaats vanaf 1 april 2024.

Mbo-docenten hebben dé sleutel voor Digitaal Burgerschap in handen

Mbo-docenten burgerschap spelen een belangrijke rol bij het opleiden van de vakmensen van morgen in een maatschappij die razendsnel digitaliseert. De kunst is om de principes van Digitaal Burgerschap zó in de lespraktijk te verweven dat studenten nu al leren hoe ze straks als zelfbewuste, weerbare burgers actief meedoen in de ‘fysieke wereld’ en zich tegelijkertijd soepel bewegen in de almaar uitdijende online informatiesamenleving.

Digitaal Burgerschap combineert technologie en burgerschapsdimensies en laat zich daarom lastig definiëren. Het is méér dan het beheersen van digitale basisvaardigheden, zoals het gebruik van DigiD, maar heeft alles te maken met het vermogen om kritisch (na) te denken over online informatie, respectvol te communiceren in digitale omgevingen en bewust om te gaan met de impact van technologie. Benaderen we het vanuit drie perspectieven - de ik (online identiteit), de ander (online omgang) en de wereld (interactie met technologie) – dan is in één oogopslag duidelijk waarom we willen dat studenten uitgroeien tot burgers die actief, vaardig en weerbaar kunnen bewegen c.q. weloverwogen keuzes maken in een sterk digitaliserende samenleving waar nepnieuws de ‘echte’ actualiteit steeds vaker inhaalt en navigeren door digitale platforms bijna hogere wiskunde is.

Verrijkende

leerervaringen

Veel burgerschapsdocenten verbinden de digitale wereld met praktijkkennis, om Digitaal Burgerschap gerichter tussen de oren en in de vingers van hun studenten te krijgen. Zo ook Petra Holstein. De docent Loopbaan en Burgerschap op het Drenthe College verplaatst haar cruciale vak geregeld bewust naar ‘buiten’, omdat het zo belangrijk is voor de ontwikkeling van haar studenten als burgers en professionals. En die ontwikkeling speelt zich online en offline af. Daarbij kijkt Petra continue of en hoe ze verrijkende leerervaringen kan creëren, via intercollegiale samenwerking of oudercontact. “Onze studenten doen hun beroepsexamens in Amersfoort, dat is zo’n anderhalf uur met de trein. Ik werd gebeld door een moeder van een student die me vertelde dat ze dat niet kon betalen. Bovendien had hij nog nooit met het OV gereisd.”

Laten we als mbo-docenten een generatie helpen vormen die digitaal bewust, bekwaam en verantwoordelijk is

Vakoverstijgende educatie

Het voorval deed Petra beseffen hoe belangrijk het is om de leefwereld van studenten te integreren in het onderwijs. “Daarom gaan we, vóór de beroepsexamens starten, met de hele opleiding en alle eerstejaarsstudenten naar de Tweede Kamer. Zo checken we of iedereen bij DUO heeft gehaald waar hij of zij recht op heeft, oefenen we het reizen, tikken we het onderdeel ‘Politiek Juridisch’ af én zien we hoe beveiligers en mensen van de marechaussee hun werk doen. Het is een mooi voorbeeld hoe de integratie van Loopbaan en Burgerschap met andere vakken vakoverstijgende educatie bevordert, waarbij studenten leren concepten toe te passen in verschillende - dus ook digitale - contexten.”

Mooie voorbeelden van mbo-scholen

Op de website vind je een mooi voorbeeld van Firda hoe je de digitale wereld aan de schoolvisie verbindt.

Weten hoe? Laat je inspireren, scan de QR-code.

Verder stelt ROC Noorderpoort een lesmodule Digitaal Burgerschap beschikbaar voor alle mbo-scholen.

Meer lezen? Scan de QR-code.

Oproep tot actie

Het verhaal van Petra is een oproep tot actie om een onderwijsvisie te omarmen waarin vakinhoud en ruimte voor de persoonlijke en professionele ontwikkeling van studenten als burgers in een steeds verder digitaliserende wereld samengaan. De werkgroep Digitaal Burgerschap en initiatieven vanuit onder meer ROC Noorderpoort, Drenthe College, Firda, ROC van Twente, het practoraat Mediawijsheid en de Koninklijke Bibliotheek illustreren een groeiend bewustzijn en bereidheid om Digitaal Burgerschap te integreren in het mbo-onderwijs. Het is een uitnodiging aan ons, mbo-docenten, om na te denken over hoe we deze principes kunnen verweven in onze lespraktijken.

Delen, leren en innoveren

Docenten burgerschap hebben een fundamentele rol in het opleiden van mbo studenten als veerkrachtige en weerbare burgers in de digitaliserende samenleving. Door interdisciplinaire samenwerking, het delen van visie en materiaal, en het innoveren van onze curricula -ook die buiten burgerschapsonderwijs-, kunnen docenten een omgeving creëren die studenten niet alleen voorbereidt op hun toekomstige beroepen, maar ze ook uitrust met de vaardigheden om zich staande te houden in een door technologie doordrongen maatschappij. Laten we deze uitdaging aangaan en een generatie helpen vormen die digitaal bewust, bekwaam en verantwoordelijk is.

Wie, wat, hoe Digitaal Burgerschap?

De werkgroep Digitaal Burgerschap heeft het thema ‘digitaal burgerschap’ gedefinieerd en verschillende publicaties uitgebracht. Scan de QR-code voor informatie, voorbeelden en lessen.

Petra Holstein docent Drenthe College

Sluit aan bij de

belevingswereld van de student van NU

De kracht van NU Burgerschap

• Wekelijks nieuwe actuele lesopeners in de online methode via NU actueel.

• Met een unieke leerlijn kritisch denken.

• Kies voor volledig digitaal, boek of blended!

Benieuwd?

Vraag een gratis licentie en boek aan of neem contact met ons op! nuburgerschap.noordhoff.nl

Burgerschap methodes en lesmaterialen

Op Educatheek.nl vind je een uitgebreid assortiment lesmaterialen, leerlijnen en complete methodes voor je Loopbaan & Burgerschap lessen.

StruX Burgerschap

StruX is een complete methode voor het praktijkonderwijs, voortgezet speciaal onderwijs en de entreeopleiding. Burgerschap vormt een belangrijke leerlijn binnen deze methode.

KIES - Burgerschap

Veilig op stage 2.0

KIES biedt vier activerende leerwerkboeken burgerschap voor studenten in het PrO, vso, entree-opleidingen en mbo-niveaus 2, 3 en 4.

Burgerschap BLL

Dit uitgebreide lespakket bereidt de leerlingen voor om zo veilig mogelijk te werken op hun stageplek. Het is ook uitstekend geschikt als voorbereiding voor mensen die het VCA-diploma willen halen.

In het leerwerkboek van deze compacte methode komen de vier burgerschapsdimensies aan bod in 14 overzichtelijke lessen. Belangrijke burgerschapsthema’s, zoals democratie, duurzaamheid en mensenrechten, komen hierin voorbij.

‘Democratie is een afspraak die steeds opnieuw moet worden aangeleerd’

‘Hoe staat het met de steun voor de democratie in Nederland?’. Onderzoekers, politici, journalisten en docenten raken er niet over uitgepraat en buigen zich over deze vraag. Marlies Houtbraken is docent Burgerschap op het Grafi sch Lyceum in Utrecht en geeft les over democratie. “Ik zie vaak dat jongeren wiens ouders ooit naar Nederland zijn gekomen zich bewuster zijn van het belang van democratie. Maar er zijn ook veel jongeren die dit bewustzijn vanuit huis helemaal niet meekrijgen.”

Dit terwijl het onderwerp juist hoog op de agenda moet staan voor deze doelgroep. “Een significant deel van de bevolking vindt dat het wel even minder mag met de democratie, wanneer uit democratische processen besluiten voortkomen die minder overeenkomen met eigen belangen. We zien hierin vooral een toename onder jongeren in de leeftijd van 18 tot en met 24 jaar”, vertelt Willem Wagenaar. Hij doet onderzoek naar het democratisch bewustzijn in Nederland voor de Anne Frank Stichting. Willem benadrukt: “De democratie is een afspraak die steeds opnieuw moet worden aangeleerd.”

Blijf dicht bij het dagelijkse leven van studenten Marlies ziet hierin een belangrijke rol weggelegd voor docenten. Ze heeft niet het idee dat het thema leeft bij jongeren. “Studenten reageren vaak met aversie als we politiek gaan bespreken in de les. Het voelt te abstract. Totdat je het gaat hebben

Het voelt te abstract.

Totdat je het gaat hebben over thema’s die raken aan hun dagelijkse leven

over thema’s die raken aan hun dagelijkse leven. Wanneer je bijvoorbeeld laat zien hoe nepnieuws op sociale media van invloed is op de democratie, of als je samen in gesprek gaat over de grenzen van vrije meningsuiting op sociale media. Dan zien studenten dat politiek eigenlijk heel persoonlijk is en ook raakt aan hun leven.”

Willem stemt hiermee in: “Blijf dicht bij de belevingswereld van jongeren en zorg ervoor dat zij het begrip democratie niet enkel associëren met staatsinrichting. Dat is voor veel jongeren een saai onderwerp. Maar als je het over maatschappelijke betrokkenheid hebt, over activisme, over thema’s die voor jongeren op dit moment belangrijk zijn zoals het klimaat en migratie, dan zien studenten dat democratie ook voor hen van betekenis is.”

Democratie is van jou

“Jongeren hebben vaak het gevoel dat zij geen invloed hebben. Ze denken dat hun stem geen verschil maakt”, vertelt Marlies. Om jongeren te laten zien dat zij wel degelijk iets te zeggen hebben, ontwikkelde de Anne Frank Stichting de les ‘Democratie is van jou’. Door middel van een animatie met interactieve vragen toont de les concrete manieren waarop studenten kunnen deelnemen aan de democratie. Dit gaat verder dan enkel het stemmen. De les laat zien dat jongeren ook bijdragen aan de democratie door te protesteren of door het volgen van betrouwbare nieuwsbronnen. Ook door in contact te blijven met mensen buiten je eigen bubbel kunnen jongeren zich inzetten voor de democratie. Marlies moedigde haar studenten aan om op zoek te gaan naar manieren waarop zij invloed kunnen uitoefenen op hun directe omgeving. Marlies: “Een aantal studenten stoorde zich aan afval op straat en schreef een brief naar de gemeente met een verzoek om meer prullenbakken. Een andere groep studenten schreef een verzoek naar de gemeente voor meer straatverlichting, zodat het veiliger werd voor fietsers en voetgangers. Hierdoor zien studenten dat democratie niet alleen in Den Haag speelt, maar ook in hun eigen buurt.”

Democratie in de klas

“De school is een goede plek om te leren over het belang van democratie door het direct in praktijk te brengen”, vertelt Marlies. “Het benoemen van een klassenvertegenwoordiger is hier een goed voorbeeld van. De klas is ook een belangrijke oefenplaats voor het voeren van een open dialoog. Kenmerkend aan de democratie is dat ook tegengeluiden gehoord mogen worden. Er moet ruimte zijn voor verschillende meningen. Dit kun je als docent met je studenten oefenen. Stel je neutraal op en blijf vragen stellen, ook als studenten een ongenuanceerde mening inbrengen. Zo kun je samen verkennen waar deze mening vandaan komt en blijf je met elkaar in gesprek.” Willem: “Het is belangrijk om over te brengen dat democratie iedere dag speelt, ook na de verkiezingen. Het vinden van een vreedzame oplossing voor conflicten in het dagelijks leven met mensen die verschillen van jijzelf: in de klas, binnen je gezin of je vriendengroep, op het voetbalveld. Dat is democratie.”

Democratie is van jou Interactieve les op LessonUp

Gelijke rechten, vrijheid en democratie zijn niet vanzelfsprekend. De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust leren ons dat democratie en rechtsstaat onmisbaar zijn voor een vreedzame samenleving. Het is belangrijk dat we van deze geschiedenis leren. De Anne Frank Stichting ontwikkelt daarom educatief materiaal om studenten al vroeg bewust te maken van het belang van de democratie. Gebruik de les ‘ Democratie is van jou ’ op LessonUp, met interactieve vragen in een korte animatie geïnspireerd op het boek ‘Over tirannie’ van hoogleraar geschiedenis Timothy Snyder.

Op het LessonUp kanaal van de Anne Frank Stichting vind je naast lessen over democratie meer interactief lesmateriaal over actuele burgerschapsthema’s, zoals antisemitisme, vooroordelen, discriminatie en racisme.

Scan de QR-code om naar de les ‘Democratie is van jou’ te gaan

Scan de QR-code om naar het LessonUp kanaal te gaan

Week van het geld 2024

Hoe ben jij je GELD de BAAS?

Van 11 tot en met 15 maart is de volgende Week van het geld. Dit jaar is het thema ‘Hoe ben jij je GELD de BAAS?’, over hoe je als jongere overzicht en controle kunt houden op je financiën. De week is een initiatief van het platform Wijzer in geldzaken.

Tekst: Martijn de Graaff

Fabiënne Rauwers (Wijzer in geldzaken): “Het is belangrijk om jongeren al op vroege leeftijd financiële vaardigheden bij te brengen, zodat ze hun in- en uitgaven ‘de baas’ kunnen blijven. Onze ambitie is dat zoveel mogelijk jongeren financieel redzaam worden. Op dit moment is financiële educatie nog geen vast onderdeel van het onderwijscurriculum. Middels de Week van het geld willen we scholen en docenten motiveren en activeren hiermee aan de slag te gaan in de klas. Scholen kunnen eenvoudig met de Week van het geld meedoen door gebruik te maken van ons gratis aanbod aan gastlessen en themapakketten.”

Jochem Valkema (Wijzer in geldzaken): “We weten dat er heel veel van het onderwijs wordt gevraagd. Het curriculum is al erg vol. Aan de andere kant horen we van scholen en ROC’s dat ze financiën een belangrijk thema vinden. Vorig jaar hebben we onder mbo-docenten een enquête gehouden: 64% ziet studenten met geldproblemen, 97% vindt het belangrijk om aandacht te geven aan financiële educatie in de klas en slechts 16% geeft aan dat zij hun studenten in staat achten de juiste financiële keuzes te maken.”

Rauwers: “Voor jongeren is het steeds lastiger om de waarde van geld in te zien. Met de komst van digitale transacies is geld minder tastbaar, vluchtiger en gemakkelijker uit te geven. Zo kopen jongeren in een game in een paar klikken een nieuwe skin of geven ze via achteraf betaalmethodes (zoals Klarna en Tikkie) geld uit dat ze nog niet hebben. Daarnaast worden oplichtingtrucs steeds gewiekster. Geldcriminelen benaderen jongeren met nepwebwinkels voor populaire sneakers of doen zich via Whatsapp voor als een ‘bekende in nood’ die snel geld nodig heeft, ook wel whaling genaamd.”

Jacinta de Vogel (De Nederlandsche Bank): “Daarom is De Nederlandsche Bank (DNB) partner in Wijzer in Geldzaken. Onze missie als DNB is financiële stabiliteit voor Nederland op de lange termijn. Om dat te bereiken is het belangrijk dat alle Nederlanders besef

Fabiënne Rauwers

Jochem Valkema

Jacinta de Vogel

Het klinkt alsof geld

iets engs is, maar je kunt je dromen

ermee verwezenlijken

hebben van de consequenties van hun financiële keuzes. Het is noodzakelijk dit besef ook bij jongeren bij te brengen, omdat een grote groep jongvolwassenen in de schulden zit. Daarom moeten we het gesprek over geld met jongeren (blijven) aangaan.”

Rauwers: “Belangrijk is dat dit gesprek ook in de klas wordt gevoerd, omdat dit niet altijd door ouders gebeurt. Met de Week van het geld helpen we docenten het geldgesprek te starten, door het thema van de week te laten aanhaken op de actualiteit. Dit jaar hebben we het erg positief ingestoken: hoe kun je studenten in hun kracht zetten? Hoe kunnen ze ‘de baas’ worden over hun eigen financiën? Het kan soms klinken alsof geld iets engs is, maar je kunt je dromen ermee verwezenlijken als je maar weet hoe er verstandig mee om te gaan.”

Valkema: “Voor het mbo hebben we dit jaar voor het eerst het themapakket. Het bestaat uit lesonderdelen en explainervideo’s waarmee je als docent zelf gemakkelijk een geldles samenstelt. Een onderdeel van het themapakket zijn de geld challenges: studenten bedenken in groepjes een jongerencampagne over geldcriminaliteit, rekeningen, verleidingen of de toekomst. Hun ideeën presenteren ze aan de klas. Het beste idee kun je als klas insturen om mee te dingen naar de Week van het geld Awards. Die worden uitgereikt tijdens het feestelijke slotevenement van de Week van het geld. Het ministerie van SWZ gaat in 2024 meerdere campagnes doen, goede ideeën van de studenten worden daarin meegenomen. Het themapakket is in heel korte tijd al door 150 mboscholen aangevraagd, dus we zien dat we hiermee inspelen op een behoefte vanuit het onderwijs. Daarnaast kunnen docenten ook een gastles aanvragen, die kunnen gaan over verzekeringen, belastingen, handelen in crypto’s of beleggen.

Ze worden verzorgd door medewerkers van allerlei financiële instellingen, zoals De Nederlandsche Bank.”

De Vogel: “Een aantal van mijn collega’s geeft de gastles ‘Hoe word ik rijk?’. Daarin gaan we in op een aantal aspecten, bijvoorbeeld over hoe je financiële keuzes maakt. Heb ik nodig wat ik wil kopen? Kan ik het tweedehands aanschaffen of kan ik mijn aankoop uitstellen? Je kunt je geld immers maar één keer uitgeven.

Centraal in de gastles staat het langetermijnperspectief. We zien mbo-studenten die al werken of al een huis of gezin hebben. Dan moet je andere keuzes maken dan een leerling op het vwo.

Bijvoorbeeld, kan ik mijn huur betalen als ik die sneakers koop? Overigens is onze gastles vooral een open gesprek, ze mogen ook aan ons vragen wat ze willen. Veelgestelde vragen zijn natuurlijk: waar ligt het goud nu? En hoeveel verdien jij zelf?”

Valkema: “Ik denk dat dat een van de belangrijkste succesfactoren is, zoals Jacinta ook aangeeft, het open gesprek met de studenten aangaan.

De Week van het geld vormt hier een mooie aanleiding voor. En met onze gratis gastlessen en themapakketten start je eenvoudig dat gesprek.”

Over de Week van het geld

• 11 t/m 15 maart 2024

• Thema: Hoe ben jij je GELD de BAAS?

• www.weekvanhetgeld.nl

• Doe met jouw klas eenvoudig mee aan de Week van het geld door gebruik te maken van onze gratis gastlessen en themapakketten. Voor meer informatie en bestellen ga naar weekvanhetgeld.nl/mbo of scan de QR-code !

Congres

Donderdag

11 april 2024

De Woonindustrie | Nieuwegein

Voor wie?

Alle begeleiders in het vo en mbo

Omdat begeleiders soms ook begeleiding nodig hebben www.biond.nu/congres

Een dag vol inspiratie, kennis, ontmoeting én ontspanning

met sprekers

Richard de Hoop

Rob Martens

Meer lezen?

Vrijheid van meningsuiting: Ik mag toch zeggen wat ik wil?

“Alle uitkeringstrekkers zijn uitzuigers”, roept een student door de klas. Je protesteert, maar de student trekt de gouden speelkaart die iedere jongere in z’n mouw verborgen houdt: de vrijheid van meningsuiting. En daar sta je dan, met al je goede intenties. Wat nu?

Het begint met begrenzen: ‘Wat je nu zegt, doet (mij) pijn. Kun je het op een minder kwetsende manier zeggen?’ of ‘Als je je mening op zo’n harde manier geeft, is het voor mij moeilijk om met je te praten. Kun je uitleggen waarover je je zorgen maakt zonder een hele groep mensen over één kam te scheren?’ Om daarna goed met elkaar in gesprek te gaan, is kennis over de democratie nodig. Waarom hebben we een democratie?

Waarom bestaat de vrijheid van meningsuiting?

Waarom een democratie?

Vaak weten studenten niet goed waarom we kiezen voor de huidige vorm van democratie. We doen dat om twee redenen: omdat we de vrijheid willen om samen de koers van ons land te bepalen én omdat we een samenleving willen waarin iedereen in optimale vrijheid kan leven, volgens de waarden en normen die deze samenleving belangrijk vindt. Je wil kunnen kiezen of je in god gelooft of niet, waar je gaat werken, wat je doet in je vrije tijd, wat voor kleding je draagt. Je wil kunnen leven op je eigen manier en veilig zijn terwijl je dat doet. En we willen sámen afstemmen wat we willen voor onze toekomst. Dat betekent geven en nemen: er zitten grenzen aan vrijheid. Want als we één groep alle vrijheid geven om alles te bepalen en alles te doen zoals zij willen, betekent dat dat andere groepen minder vrijheid hebben. Dan hebben we geen democratie meer. De democratie beschermt de vrijheid om je eigen levenskeuzes te maken en gezamenlijk onze toekomst te bepalen. Dat werkt alleen als we solidair met elkaar en gelijkwaardig aan elkaar zijn. Daarom zijn vrijheid, gelijk(waardig)heid en solidariteit de basiswaarden van de democratie.

De functie van vrijheid van meningsuiting

Vrijheid van meningsuiting beschermt de democratie, zodat er een vrije pers is die de overheid kan controleren. Daarnaast mag de overheid niet zomaar mensen opsluiten die kritiek hebben

op de overheid. Dit gebeurt wel in sommige andere landen. Ook zorgt het ervoor dat we met elkaar in discussie kunnen over hoe we onze samenleving willen inrichten, bijvoorbeeld bij inspraakavonden van de gemeente, of op sociale media.

Grenzen aan vrijheid van meningsuiting

Je mag niet zomaar van alles roepen zonder te letten op de consequenties. Doodsbedreigingen, haatzaaien, opruiing en oproepen tot geweld is bij wet verboden, net als discriminatie, smaad en laster. Als je zomaar wat roept, heeft dat consequenties voor de vrijheid en veiligheid van anderen én voor solidariteit en gelijkwaardigheid in de samenleving.

Er bestaat een spanningsveld tussen de waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Steeds opnieuw moeten we met elkaar zoeken naar een evenwicht. Dat doe je door samen na te denken over de gevolgen van je uitspraak of mening. De student die mensen met een uitkering uitzuigers noemt: vanuit diezelfde angst zijn er strenge regels gemaakt voor kinderopvangtoeslagen, zonder na te denken over de gevolgen. De nieuwe toeslagenregels discrimineerden en maakten levens kapot. Zij waren niet solidair en hadden geen oog voor de vrijheid én gelijkwaardigheid. Zo ontstond de toeslagenaffaire.

Een voorwaarde voor een goed gesprek is dat studenten weten waarom we leven in een democratie en wat de rol is van de basiswaarden om die democratie te beschermen. Binnen de kaders van die democratische basiswaarden kun je studenten laten nadenken over de gevolgen van hun uitspraak: als dit echt zou gebeuren, wat doet dat met de gelijkwaardigheid, de solidariteit en de vrijheid van alle inwoners van onze democratie?

Dankzij lesmateriaal maken mbo-studenten kennis met het doen van belastingaangifte

Een jaar geleden introduceerde de Belastingdienst haar lesmateriaal ‘Laat geen geld liggen’ dat speciaal ontwikkeld is om mbo-studenten kennis te laten maken met belastingen en belastingaangifte doen. 94% van de studenten die de les hebben gehad, meldt na de les thuis aangifte te willen gaan doen. 80% geeft aan dat ze het eenvoudiger vinden dan gedacht.

De Belastingdienst heeft het lesmateriaal geïntroduceerd omdat studenten weinig kennis hebben over belastingen en hoe je belastingaangifte doet. Jongeren met een bijbaantje weten vaak niet dat ze mogelijk geld laten liggen als ze geen aangifte doen. Gemiddeld gaat dit om 150 euro per jaar. En dat is voor studenten een mooie meevaller. Via de les ontdekken ze hoe ze dit geld terug kunnen krijgen als ze er recht op hebben. Heb je interesse in het lesmateriaal? Docenten kunnen de les zelf geven, maar kunnen ook een gastles organiseren met een gastdocent van de Belastingdienst.

Maar liefst twee derde van de jongeren doet geen belastingaangifte, volgens het mbo-onderzoek van Nibud in 2021. Jongeren tussen de 15 en 25 jaar geven hun kennis over belastingzaken een onvoldoende, blijkt uit onderzoek van DirectResearch onder 803 respondenten in opdracht van de Belastingdienst in september 2023.

Ook denken jongeren dat ze 18 jaar moeten zijn om aangifte te mogen doen. Niets is minder waar! Wanneer ze een bijbaantje of vakantiebaantje hebben (gehad), dan loont het dat ze controleren of ze geld

terug kunnen krijgen van de Belastingdienst door hun aangifte in te vullen. Hoe kan het dat jongeren vaak wat terugkrijgen? Simpel: de werkgever betaalt belasting namens de jongere werknemers, maar deze hebben ook recht op heffingskortingen. Het komt erop neer dat men soms meer korting krijgt dan er al aan belasting is betaald. En die kans zit er bij jongeren zeker in.

Succes: 200 gastlessen verder!

Het afgelopen jaar zijn er ruim 200 gastlessen verzorgd door de Belastingdienst. Een mooi aantal mbo-studenten zijn zo klaargestoomd om zelf aangifte te gaan doen. Voor jongeren is aangifte doen meestal relatief eenvoudig, want zij hoeven vaak alleen maar gegevens die vooraf al ingevuld zijn, te controleren. Dat komt omdat ze meestal nog geen grote financiële veranderingen hebben meegemaakt, zoals bijvoorbeeld de koop van een woning.

Het lesmateriaal bevat onder andere een oefentool die het doen van aangifte nabootst. Samen met de (gast)docent vullen de mbo-studenten aan de hand van een casus de aangifte in de oefentool in. Op deze manier is de overgang naar ‘zelf echt aangifte doen’ zo makkelijk mogelijk.

Jongeren tussen de 15 en 25 jaar

geven hun kennis over belastingzaken een onvoldoende

Hier vind je het lesmateriaal

Geef jij als docent graag zelf de les “Laat geen geld liggen”? Dat is zeker mogelijk. Het lesmateriaal is te vinden op www.belastingles.nl. Let op: je duikt hier meteen het lesmateriaal in. Het is belangrijk om de docentenhandleiding van tevoren goed door te nemen voordat je aan de slag gaat. Het materiaal is geschikt voor een les van ongeveer 45 tot 60 min.

Belastingdienst doet mee aan de Week van het geld Het is ook mogelijk dat een gastdocent van de Belastingdienst de les voor jouw klas komt geven. Zij staan er het hele jaar door klaar voor om lessen te verzorgen. Daarnaast doet de Belastingdienst dit jaar weer mee met de Week van het geld (11 tot en met 15 maart). “Voor de tweede keer haken we weer aan bij de Week van het geld. Het succes van vorig jaar zetten we graag voort. Het lesmateriaal helpt niet alleen de kennis te vergroten, maar draagt ook bij aan een leuke eerste interactieve kennismaking met de organisatie. Binnen deze doelgroep zitten namelijk veel jongeren die voor het eerst aangifte gaan doen,” zegt Eline Ophorst, expert en gastdocent bij de Belastingdienst.

Interesse in een gastles tijdens de Week van het geld of een ander moment gedurende het jaar?

Op de websites weekvanhetgeld.nl/gastles of geldlessen.nl/lesmateriaal/laat-geen-geld-liggen/ vind je meer informatie en kan jij deze gastles aanvragen. Vragen? Neem contact op met de Belastingdienst via gastlessen@belastingdienst.nl

Eline Ophorst

Lesgeven over (on)vrijheid met 4FREE

Hoewel het woord ‘vrijheid’ veel valt in onze samenleving, is vrijheid allesbehalve vanzelfsprekend. Ook in een land als Nederland kan je je op verschillende manieren in je vrijheid bedreigd voelen. Bijvoorbeeld doordat je gediscrimineerd wordt of het idee hebt dat je weinig invloed hebt op de democratische besluitvorming. Hoe bespreken we thema’s als (on)vrijheid met jongeren en leren we hen hoe ze deze moeten onderschrijven en waarborgen? Het 4FREE-docentenmagazine van het Nationaal Comité 4 en 5 mei kan hierbij helpen.

Wat zijn basisvoorwaarden om ons vrij te voelen? Hoe staat het ervoor met de democratische gezindheid van jongeren? Hoe werd tijdens de Tweede Wereldoorlog stap voor stap de vrijheid en menselijkheid van Joden afgepakt? Het is een greep uit de artikelen die in het 4FREE-docentenmagazine te vinden zijn om docenten te helpen om gesprekken over (on)vrijheid, oorlog en democratie vorm te geven.

Het 4FREE-docentenmagazine is een aanvulling op de digitale leeromgeving 4free-now.nl

Ook het 4FREE-docentenmagazine bestellen? In maart verschijnt de nieuwe editie. Bestel een gratis exemplaar via www.onderwijsinformatie.nl/4free

Op 4free-now.nl zijn vele films, artikelen en verdiepende opdrachten voor in de klas te vinden. Zowel het docentenmagazine als de digitale leeromgeving van 4FREE staat in het teken van de verbinding tussen de Tweede Wereldoorlog en het heden. Hierbij ligt de focus op thema’s als oorlog, (on)vrijheid en democratie – thema’s die destijds al belangrijk waren en dit vandaag de dag nog steeds zijn. 4FREE geeft een docent handvatten om les te geven over deze thema’s en met studenten in gesprek te gaan over de invulling én de complexiteit hiervan.

Drie vrijheden

Vrijheid is een van de moeilijkste politieke begrippen die er is en wordt van uiterst links tot uiterst rechts ingezet. Niet iedereen bedoelt namelijk hetzelfde met die term. Om een gesprek over (on)vrijheid in de klas te kunnen voeren, wordt in dit artikel een model van drie onderling verbonden vrijheden gepresenteerd. Dit zijn vrij zijn van oorlog en angst, gemeenschappelijke vrijheid en persoonlijke vrijheid.

Hoe staan deze drie vrijheden met elkaar in verbinding, en hoe we zien we deze vrijheden wel of niet terug in de maatschappij? En hoe denken studenten over deze drie vrijheden en kunnen deze vrijheden bijdragen aan idealen van jongeren over de samenleving? Het artikel bevat ook gespreksvragen die bij elk van de drie vrijheden in de klas ingezet kunnen worden.

Antisemitisme toen en nu Hoewel antisemitisme in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog een gruwelijk dieptepunt kende, was Jodenhaat in die tijd allesbehalve nieuw. Er kan zelfs gezegd worden dat de afkeer en vijandigheid tegenover Joden al bestaat sinds het ontstaan van het Jodendom, en daarmee al tweeduizend jaar oud is. Antisemitisme neemt al eeuwenlang verschillende vormen aan en is ook na de Holocaust niet verdwenen. Met het verschrikkelijke hedendaagse IsraëlischPalestijns conflict zijn de verhoudingen wederom op scherp gezet en is polarisatie en haat aan de orde van de dag, ook in de leefwereld van jongeren

in Nederland. Het artikel ‘antisemitisme door de tijd’ biedt een uitgebreid overzicht van sprekende voorbeelden van antisemitisme door de eeuwen heen, dat een op een met studenten besproken kan worden.

Democratie onder jongeren (10-18 jaar) Democratieën staan wereldwijd onder druk. Ook in Nederland zijn er zorgen, want de democratische gezindheid – een verzamelterm voor kennis over democratie, een positieve houding ten aanzien van democratie en actieve deelname eraan – lijkt af te nemen. Omdat het fundament van democratische gezindheid al in de leeftijd van tien tot achttien jaar wordt gelegd, wordt er vaak vooral naar het onderwijs gekeken als sleutel om het democratisch besef van jongeren te vergroten. Maar hoe staat het precies met de democratische gezindheid van jongeren in die leeftijdscategorie? En is het onderwijs de enige manier om voor verandering te zorgen? Het Nationaal Comité 4 en 5 mei en ProDemos zochten het uit.

De resultaten van het onderzoek bieden reden tot zorg, maar er is ook goed nieuws. Het artikel ‘Democratische gezindheid van jongeren’ geeft een overzicht van de onderzoeksresultaten en biedt tips voor docenten om de democratische gezindheid van jongeren aan te wakkeren en te vergroten.

In januari 2024 is er een speciale editie van het 4FREE-docentenmagazine verschenen over Holocausteducatie. Dit docentenmagazine helpt de drempel te verlagen om over de Holocaust les te geven. Je vindt in dit magazine bijvoorbeeld artikelen met tips voor Holocausteducatie en handelingsverlegenheid, en een tijdlijn van Jodenvervolging.

Bekijk het magazine op 4free-now.nl/voor-docenten

Hoe te ‘verburgerschappen’?

Stelt u zich eens voor: u heeft een prachtige les gemaakt rondom het thema ‘gezond leven’. Studenten zijn enthousiast want ze ervaren de les als een zeer ‘leuke’ les door de verschillende (actieve) werkvormen die u gebruikt. Het onderwerp dat centraal staat is het drinken van alcohol. U heeft rekening gehouden met de wettelijke eisen waar burgerschaps-onderwijs aan moet voldoen want dit past uiteraard in de dimensie Vitaal burgerschap. Ook past dit onderwerp bij de belevingswereld van uw studenten want u hoort regelmatig over de gezellige avondjes uit die de avonden voordat u de klas lesgeeft plaatsvinden. Toch zit het u niet helemáál lekker… Wat leren de studenten met deze les nu over burgerschap? Heb ik vitaliteit voldoende verburgerschapt?

In de vorige column las u over de aanstaande verandering van de vier dimensies van het burgerschapsonderwijs. Er is consensus over wat de kern is van burgerschap, namelijk de relatie tussen burger en politiek en tussen burgers en de groep waarin zij leven. De vraag is hoe een belangrijk onderwerp als de voorlichting over het nuttigen van alcohol raakt aan die kern van wat burgerschap is. Hoe kunnen we onderwerpen uit de vitale dimensie verburgerschappen?

Didactische uitgangspunten

Om te helpen om onderwerpen die raken aan vitaliteit op een manier te behandelen dat het past binnen burgerschapsonderwijs zijn er vier samenhangende ontwerpeisen te onderscheiden. Hieronder een opsomming met voorbeelduitwerking in het kader van de alcoholles. Belangrijk is dat onderstaande punten niet als afzonderlijk moet worden gezien maar samen van een vitaliteitsles een burgerschapsles maken:

COLUMN

1. Onderscheid life-skills en burgerschap

Life-skills kan worden vertaald met voorlichting. Kijken we naar de les over het nuttigen van alcohol dan kunt u ervoor kiezen om uw studenten te vertellen dat één glas wijn per dag al dan niet gezond is. En welke gezondheidsrisico’s kleven er eigenlijk aan het wekelijks met vrienden een kratje bier wegwerken? Voorlichting is relevant en verdient een plek in het mbo-onderwijs maar is géén burgerschap. Als u ingaat op de vraag welke rol alcohol speelt in het sociale leven en bespreekt op welke manier men zich anders gaat gedragen richting anderen dán raakt u aan het onderdeel van burgerschap dat gaat over de relaties tussen mensen (burgers) onderling. Blijf dus niet steken op voorlichtingslessen maar leg de nadruk op burgerschapslessen.

2. Schenk bewust aandacht aan de aanwezigheid van normativiteit Soms is er de neiging om de wet als uitgangspunt te nemen. Bijvoorbeeld: volgens de wet mag je maximaal 0.5 promille (2 glazen) alcohol in het bloed hebben als men nog naar huis wil rijden. Ik kan mij voorstellen dat u dit belangrijk vind om aan de studenten mee te geven. Maar er is pas sprake van burgerschapsonderwijs als we vraagtekens stellen bij regels. Achter alle wet- en regelgeving gaat een debat vooraf over de vraag wat waarom wenselijk is. Een regel is geen natuurlijk gegeven maar een uitkomst van wat we belangrijk vinden. In dit geval de gezondheid van mensen. Maar in hoeverre vinden uw studenten deze grens rechtvaardig? Vinden uw studenten misschien dat de wettelijke grens meer aangescherpt moet worden? Of juist versoepeld? Vanzelfsprekendheden als de richtlijnen rondom alcoholgebruik bevragen draagt bij aan het verburgerschappen van dit onderwerp.

3. Benoem het publieke (maatschappelijke of politieke) debat

Een onderwerp dat u in de les burgerschap behandelt wordt pas verburgerschapt op het moment dat het raakt aan een debat dat in de samenleving of de politiek wordt gevoerd of in het verleden gevoerd is. Bespreek met uw studenten welke verschillende opvattingen er bestaan over het onderwerp. Laat studenten nadenken over hun opvattingen over het onderwerp. En laat hen hier vervolgens met elkaar over in gesprek gaan. Een onderwerp is pas verburgerschapt als inzichtelijk is gemaakt dat er verschillende ideeën over bestaan. Dit geldt ook over verschillende opvattingen over het gebruik van alcohol: in welke situaties is het nuttigen van hoeveel alcohol gepast?

4. Bespreek de spanning tussen individu en collectief

Een laatste uitgangspunt dat helpt bij het verburgerschappen van uw onderwijs is dat er wordt ingegaan op de spanning tussen het individu en de groep als geheel. Als we kijken naar het voorbeeld over de les rondom het nuttigen van alcohol dan kunnen uw studenten ongetwijfeld argumenten bedenken waarom zij als individu ervoor zouden kiezen om tijdens een avond uit alcohol te gebruiken. Dit onderwerp raakt aan burgerschap op het moment dat er in de klas ruimte wordt geboden aan de maatschappelijke gevolgen. Zou het wenselijk zijn als iedereen uitbundig alcohol zou nuttigen? Is het belangrijk om als individu stil te staan bij mogelijke kosten die door de samenleving als gevolg van het nuttigen van alcohol gedragen moeten worden? Stimuleer hierover het gesprek met uw studenten.

Wie geeft burgerschapsonderwijs? Zoals in de vorige column beschreven is er afgelopen juni een advies verschenen waarin een voorstel wordt gedaan voor het aanpassen van de huidige inhouden van burgerschapsonderwijs in het mbo. Daarnaast speelt op de achtergrond ook de vraag wie burgerschapsonderwijs in het mbo eigenlijk mag geven? Benieuwd naar deze discussie? Lees dan de volgende editie van Loopbaan & Burgerschap magazine.

Koen Dogterom is werkzaam als Senior begeleider educatieve programma’s bij ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat. Daarnaast is hij werkzaam als lerarenopleider maatschappijleer aan de Hogeschool van Amsterdam en lid van de vakvernieuwingscommissie maatschappijleer en burgerschap.

Leesoffensief Heel mbo

‘Als je eerste ervaring met lezen leuk is, pak je later vaker een boek’

Jongeren in het mbo lezen veel te weinig en dat is niet goed voor hun taalontwikkeling. Goede taalvaardigheden kunnen schoolprestaties verbeteren en de kansengelijkheid vergroten. Om (plezier in) lezen te bevorderen, is onlangs het offensief ‘Heel mbo leest’ gelanceerd door Kennispunt MBO Taal en Rekenen (MBO Raad), Stichting Lezen en Mbo Taalacademie (ITTA).

Tekst: Heleen de Bruijn Foto’s: ROC Mondriaan

Op veel scholen zijn er geen bibliotheken meer. “In het verleden wegbezuinigd”, zegt Adnan Tekin, voorzitter van de mbo-raad. “Voor mij was lezen een manier om mijn wereld te verrijken. De jongeren van nu doen dat digitaal. Ze lezen vaak geen krant of boeken, maar lezen online en kijken veel filmpjes. Zonde, want lezen doet ertoe bij de ontwikkeling van je taalvaardigheid. Uit recent onderzoek bleek dat een groeiende groep mbo-studenten laaggeletterd van school komt. Daar schrok ik wel van. Dus het is evident dat zo’n leesoffensief als Heel mbo leest hard nodig is.”

De bedoeling van het leesoffensief is dat het scholen stimuleert met lezen aan de slag te gaan. Maar is dat niet te vrijblijvend? Tekin ziet dat niet als een probleem. “Het mbo bestaat uit heel verschillende niveaus, studentengroepen en onderwijsteams, dus maatwerk is nodig. Aandacht geven aan het lezen

in de context van de opleiding werkt dan beter. Lezen verplichten is niet de oplossing.” Dat geldt ook voor de terugkeer van schoolbibliotheken, meent Tekin. Hij denkt dat, nu er weer veel aandacht is voor taalvaardigheid, het aantal schoolbibliotheken toeneemt. “Ik zie ze nu al meer.

Het leesoffensief gaat denk ik zeker helpen, maar ook hier geldt: kleine stappen en maatwerk.”

Goed voorbeeld

Op ROC Mondriaan zijn de eerste stappen in die richting al gezet. Eén docent Nederlands, Rosa Rupert, wilde heel graag een eigen schoolbibliotheek. En dat viel samen met een idee van beleidsadviseur bij ROC Mondriaan Marjolein Kool, die de 26 scholen en campussen van Mondriaan adviseert over taalonderwijs. “Met Rosa hebben we eerder ‘Heel Den Haag leest’ opgezet, om lezen onder kinderen, jongeren en volwassenen in de regio Haaglanden te stimuleren. En nu is er dus ook Heel Mondriaan leest en willen we liefst op elke Mondriaanschool een eigen bibliotheek.”

En zo dient het Mondriaan als een van de goede voorbeelden in het leesoffensief ‘Heel mbo leest’, dat lezen en leesplezier van mbo-studenten moet bevorderen. Voor mbo-scholen is onder meer een Handreiking Leesoffensief gemaakt, met daarin tips, goede praktijkvoorbeelden en inspiratie.

Marjolein Kool: “Schoolbibliotheken zijn de afgelopen jaren veelal wegbezuinigd. Heel lang is er weinig tot geen focus op taal geweest. In 2012 werd een examen Nederlands in het mbo verplicht gesteld en ging alle aandacht naar examentrainingen. Voor lezen was geen tijd.” Er zijn studenten van 16 jaar die nog nooit een boek hebben uitgelezen volgens Kool. “Ook niet op de basisschool. Terwijl alle aandacht ging naar het halen van de examens Nederlands, bleek in de vaklessen dat veel studenten de theorie in hun lesboeken niet begrepen, omdat hun woordenschat zo laag was. Lezen vergroot de woordenschat. En als je lezen leuk vindt, maakt dat het leren ook makkelijker. Dus zetten in op aanwakkeren van leesplezier. Als je eerste ervaring met lezen leuk is, pak je later ook weer een boek.”

Lezen hoort erbij

Enkele Mondriaanscholen zijn gestart met lezen. Rosa Rupert is bijvoorbeeld een samenwerking aangegaan met de Bibliotheek Den Haag. Haar studenten kregen een gratis bibliotheekpas. Nu bouwt ze ook aan een eigen schoolbibliotheek. Kool: “Enthousiasme bij de docent is een goed begin. Er is geen verplichte leeslijst en in het begin mogen ook tijdschriften worden gelezen. In de schoolbibliotheek zijn voor ieder niveau en interesse boeken te vinden. Dat kan een roman zijn, maar ook een boek over het vak dat de studenten leren, of een boek over een bekende voetballer.” Ze heeft niet de illusie dat alle studenten lezen leuk gaan vinden. “Maar we merken toch dat studenten er gaandeweg plezier in krijgen. Afhaken is echter geen optie. Lezen hoort erbij. Maar je krijgt er geen cijfer voor, geen opdrachten, je gaat gewoon lekker lezen op je eigen niveau. En als de docent op zo’n moment ook gaat lezen, dan helpt dat.”

Blijvende aandacht

Meer lezen, weer een nieuwe taak voor het onderwijs. Is Adnan Tekin niet bang dat de aandacht over een paar jaar weer is verslapt? “Dit gaat niet weg. Ik denk dat de handreiking Leesoffensief echt kan helpen om lezen duurzaam in te bedden in het onderwijs. Heel veel mbo-scholen zijn al goed bezig. Het vereist echter een ketenaanpak om de leesvaardigheid, mede in het funderend onderwijs, te verbeteren.”

Handreiking

Intussen ziet Marjolein Kool het enthousiasme op ROC Mondriaan toenemen. “Er zijn nu twee scholen die eenzelfde soort samenwerking zijn aangegaan met de bibliotheek. Zo komt er een leesconsulent uit de bibliotheek vier uur per week in de school om studenten en docenten te helpen met het kiezen van boeken. Zij begon met een boekenproeverij waarbij alle klassen aan een tafel met boeken konden komen snuffelen en een boek lenen. Bij de School voor Horeca en Facilitaire Dienstverlening zijn er beroepsdocenten die willen helpen bij het verspreiden van leesplezier. Als zij er in hun kookles ook een boek bij pakken, kan dat een positieve invloed hebben op het leesplezier van de klas.’’ Leesoffensief

Scan de qr-code voor de handreiking.

Burgerschap maakt maatschappelijke thema’s bespreekbaar

“De opvattingen van studenten in het mbo kunnen in één klas zeer uiteenlopen. Het is daarom belangrijk om onderwerpen steeds uit een andere invalshoek te belichten. Zoek het ongemak op en ga vanuit daar het gesprek aan.” Onderwijsadviseur en begeleider Tiddo Ekens schetst wat volgens hem essentieel is in het burgerschapsonderwijs. Tiddo is opgeleid als docent Nederlands en Maatschappijleer en is betrokken bij de ontwikkeling van diverse lesmethodes, waaronder ‘NU Burgerschap’ voor het mbo.

Loopbaan & Burgerschap & Noordhoff

Ontwikkelingen als polarisatie, de rol van social media en de veranderende samenleving maken het vak Burgerschap steeds belangrijker. Veel docenten zijn zoekende naar praktische kaders en handvatten om maatschappelijke onderwerpen te bespreken. Tiddo merkt dat een lesmethode hierin een belangrijke rol speelt: “In NU Burgerschap is er veel aandacht voor mediawijsheid en kritisch denken. Dit wordt gefaciliteerd door het in elke paragraaf in de vorm van een opdracht te verwerken, met aandacht voor een veilig klimaat voor studenten en docent.”

Altijd in beweging

Lesmateriaal hoort actueel en eigentijds te zijn, zeker in het geval van het vak Burgerschap. Daarom maakt Noordhoff al jaren wekelijks nieuw materiaal op NU Actueel, dat inspeelt op de actualiteit. Maar ook de bestaande methode wordt herzien wanneer nodig. Tiddo vertelt: “We horen van docenten terug dat hoewel de wereld sterk verandert, de methode

Zoek het ongemak op en ga vanuit daar het gesprek aan

overeind blijft. Dat is natuurlijk een mooie uitgangspositie voor doorontwikkeling. Zo actualiseerden we dit jaar het hoofdstuk over democratie, omdat het politieke spectrum sterk is veranderd. Dit wordt in mei gepubliceerd. Maar we lopen ook al vooruit op de nieuwe kwalificatie-eisen.”

Veranderingen voor docenten en studenten “Het is voor docenten soms een hele uitdaging om op een effectieve en samenhangende manier burgerschapsonderwijs te geven. Met de nieuwe kwalificatie-eisen komt er ruimte om meer nadruk te geven aan een paar grote thema’s. Dit zorgt voor meer focus en relevantie. Daar speelt Noordhoff op in door extra nadruk te leggen op flexibiliteit, om lessen ook thematisch in te kunnen steken.”

Naast dat er een nieuwe editie wordt ontwikkeld, wordt er al dit jaar nieuw materiaal toegevoegd, geënt op de nieuwe eisen. Dit wordt ontwikkeld in samenspraak met een klankbordgroep van docenten én studenten.

Ook meedenken of meer informatie ontvangen over de methode? Via nuburgerschap.noordhoff.nl kun je een proeflicentie of een persoonlijk adviesgesprek aanvragen.

Schokland Blijft uitdagen

Mbo-methode burgerschap

Dit studiejaar is er een nieuwe uitgave van Schokland verschenen. De uitgave sluit volledig aan op de actualiteit en biedt volop uitdaging en verdieping. Ondanks de vernieuwingen blijft Schokland gewoon Schokland: de vertrouwde methode als basis voor goed burgerschapsonderwijs.

• Actuele maatschappelijke onderwerpen

• Opdrachten die aanzetten tot kritisch denken

• In boekvorm én als volledig online methode

Nieuwsgierig?

Scan de QR-code of neem contact met ons op.

DIGITAAL BURGERSCHAP

DIGITAAL BURGERSCHAP

DIGITAAL BURGERSCHAP

DIGITAAL BURGERSCHAP

Nieuw lesmateriaal in de methode!

Nieuw lesmateriaal in de methode!

Nieuw lesmateriaal in de methode!

Nieuw lesmateriaal in de methode!

Nieuw lesmateriaal in de methode!

Onze digitale samenleving biedt veel mogelijkheden, maar kent ook risico’s. Daarom breidt Generation 24/7 uit met een nieuwe dimensie: digitaal burgerschap. Hiermee worden studenten uitgerust met de kennis en houvast die ze nodig hebben in de digitale wereld.

Onze digitale samenleving biedt veel mogelijkheden, maar kent ook risico’s. Daarom breidt Generation 24/7 uit met een nieuwe dimensie: digitaal burgerschap. Hiermee worden studenten uitgerust met de kennis en houvast die ze nodig hebben in de digitale wereld.

Onze digitale samenleving biedt veel mogelijkheden, maar kent ook risico’s. Daarom breidt Generation 24/7 uit met een nieuwe dimensie: digitaal burgerschap. Hiermee worden studenten uitgerust met de kennis en houvast die ze nodig hebben in de digitale wereld.

Onze digitale samenleving biedt veel mogelijkheden, maar kent ook risico’s. Daarom breidt Generation 24/7 uit met een nieuwe dimensie: digitaal burgerschap. Hiermee worden studenten uitgerust met de kennis en houvast die ze nodig hebben in de digitale wereld.

DIGITAAL BURGERSCHAP generation247.nl

Onze digitale samenleving biedt veel mogelijkheden, maar kent ook risico’s. Daarom breidt Generation 24/7 uit met een nieuwe dimensie: digitaal burgerschap. Hiermee worden studenten uitgerust met de kennis en houvast die ze nodig hebben in de digitale wereld.

Waarom Generation 24/7?

Waarom Generation 24/7?

Waarom Generation 24/7?