NOT 2017 Magazine

MAGAZINE

ond erw ijs

le n mid de ICTle e r

ke n j i l e Ge ns ka Duurzam

ren

Pa sse nd

le nd

ruk rkd We Oude rbetr okke nheid

ke zoe der On

leren gend Bewe

kinInte dc gra en al tra

Samen groeien op de beurs

Veilig heid e schoo

l

Mediawijsheid

Leraren met Lef | PO-Raad, VO-raad & MBO Raad | GEU gaat voor adaptief Interview minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker Educatief eropuit | Laurentien van Oranje | Young Professionals

SAMEN GROEIEN OP DE NOT 2017!

Groeien doe je op de NOT! Van dinsdag 24 januari tot en met zaterdag 28 januari vindt de grootste onderwijsbeurs van Nederland plaats in Jaarbeurs Utrecht. De NOT is letterlijk gegroeid, want tijdens de editie van 2017 zijn er meer exposanten dan ooit! We spreken ook van groei vanwege de enorme veranderingen die het onderwijs aan het doormaken is. Er is een groeiende noodzaak om gelijke kansen te creëren in het onderwijs. Zo zegt staatssecretaris Sander Dekker in een interview op pagina 14 in dit magazine: ‘We leven in een van de meest welvarende landen. Als wij er niet in slagen om kinderen het maximale uit zichzelf te laten halen, dan falen we collectief. We moeten blijven werken aan een samenleving waarin iedereen alle kansen krijgt om zich te ontplooien.’ Ook de drie sectorraden benadrukken in een artikel op pagina 48 dat gelijke kansen voor álle leerlingen de hoogste prioriteit heeft!

Bij groei denken we ook aan de groeiende vraag naar digitale leermiddelen, onderwijs op maat, naar samenwerking en verbintenissen... aan duurzame, groene scholen, persoonlijke groei en aan de ontwikkeling van het Jonge Kind, dat op deze NOT meer aandacht krijgt.

De NOT is de plaats om met én van elkaar te leren. Verdeeld over vier hallen wordt een gevarieerd en bomvol inhoudelijk programma gepresenteerd met ruim 400 praktijkcases en sessies met de meest actuele thema’s, samen­ gesteld door de NOT adviesraden en de onderwijsprofessionals.

In dit officiële NOT Magazine bieden wij een exclusieve preview van de thema’s en de veelzijdige onderwijsacademies. Ook hebben wij weer een handzame hand-out bijgevoegd met daarin het programma van dag tot dag, een alfabetische lijst van exposanten en plattegronden van de hallen. De bekende straten en pleinen zijn aanwezig zoals het Beweegplein, het Opleidingsplein en een speciaal Programmeren voor Kinderen-plein. Er is een Kinderboekenstraat, Dyslexiestraat en een Klas voor de Toekomst.

Wie niets wil missen van de beurs vindt op not-online.nl alle up to date informatie, nieuws, praktische informatie zoals routebeschrijving en parkeergelegenheid, interessante whitepapers en meer. Alle actuele berichten kun je voor, tijdens en na de beurs ook volgen via Twitter @notbeurs, #NOT2017. Maar het liefst ontvangen wij jou natuurlijk persoonlijk op één of meerdere dagen tijdens de NOT 2017!

Met vriendelijke groeten, Audrey Wilschut, brandmanager onderwijs

NOT MAGAZINE 3

De ideale aanvulling op uw lesaanbod

Co

nu dubbel voordelig!

Ambrasoft biedt met Rekenen & Taal en

mb i kor natie t in NO T2 g 017 Ha l 9, * sta n dA

090

Typen School de ideale aanvulling op uw lesaanbod. Tijdens de NOT 2017 zijn beide producten ook nog eens extra voordelig.

Want bestelt u op de beurs een vaste licentie voor beide, dan geldt een aantrekkelijke combinatiekorting. Zet nu alvast de eerste stap en vraag een gratis proeflicentie aan voor Rekenen & Taal!

Combinatiekorting: gĂŠĂŠn instapkosten voor beide producten + 20% korting op Typen School.

Ga naar ambrasoft.nl/not2017actie/ Voor huidige licentiehouders van Rekenen & Taal: bij bestelling van Typen School geldt 20% korting en geen instapkosten.

Rekenen & Taal:

Typen School:

De ideale oefenoplossing

De unieke typecursus om

reken- en taalmethodes.

typen voor groep 6 t/m 8.

voor groep 1 t/m 8 naast uw

snel en nauwkeurig te leren

+ *actie geldig van 1 december 2016 t/m 28 januari 2017

Ambrasoft is onderdeel van Noordhoff Uitgevers

INHOUD

14

22

28

6 Nieuw op de beurs

28 GEU gaat voor digitaal en adaptief

8 Interview Laurentien van Oranje

31 Leraren met Lef

13 Educatieve dagtrips, theater & cultuur

32 Slimme oplossingen voor gezonde scholen

14 Minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker over de Gelijke Kansen Alliantie

35 200 jaar Staat van het Onderwijs 36 Wat is onderzoekend leren?

Experts aan het woord

17 Aha! Wetenschap & Techniek-onderwijs, zo doe je dat!

39 Hogere cijfers door meer beweging 18 Remco Pijpers: ‘Onderwijs in digitale ­geletterdheid voor álle kinderen’

42 Samen op weg naar een doorlopende ontwikkelingslijn

21 Ouderbetrokkenheid 3.0 45 Young Professionals 22 Omgaan met werkdruk 47 Status van passend onderwijs 25 Prijsuitreiking voor onderwijsjournalistiek 48 PO-Raad, VO-raad en MBO Raad verklaren unaniem: ‘Gelijke kansen voor álle leerlingen!’

27 Tips voor een veilige school

45

42

Colofon

EDG Media

Het NOT Magazine is een uitgave van EDG Media en in samenwerking met Jaarbeurs tot stand gekomen.

Coördinatie & hoofdredactie

Niels Bohrweg 123 3542 CA Utrecht +31 (0)30-2417020 Vanessa Pelle +31 (0)30-2417044 vpelle@edg.nl

Vormgeving Tom Venema

Medewerkers

Brigitte Bloem, Tefke van Dijk, Mirjam Janssen, Lieke Steijvers

Fotografie

Human Touch Photography Shutterstock

Sales

Mark Hutzezon +(0)30-2417025 sales@edg.nl

48

Verspreiding EDG Media

Copyright

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

NOT TRENDS Tijdens de NOT 2017 valt er weer veel nieuws op de beursvloer te zien. Een kleine greep.

Nieuw! Onderwijsacademie voor KO Nieuw dit jaar is de onderwijsacademie voor kinderopvang in samenwerking met Werkplaats Kindcentra. Werkplaats Kindcentra stimuleert en faciliteert innovatieve en kwalitatieve kinderopvang, in de breedste zin van het woord, vanuit het perspectief van kind en ouder. Sardes, het onderzoeks- en adviesbureau in de educatieve sector en specialist op het gebied van onderwijs, opvang en opvoeding heeft eveneens een grote rol in het congresprogramma voor kinderopvang.

Even opladen..?!

War Child Schoolmusical

Uit recent onderzoek van CNV Onderwijs blijkt dat de meeste leraren energie krijgen als zij zien dat hun leerlingen zich ontwikkelen. Maar je werk kost soms ook (te) veel energie. CNV Onderwijs begrijpt dit en wil ervoor zorgen dat jij gezond en met plezier je werk kunt doen.

Bezoek tijdens de NOT 2017 de interactieve attractie De Energiebaan. Hier kun je even je energie kwijt, geef je energie door aan elkaar en kun je jezelf opladen voor het nieuwe jaar.

Stand 08.B010

War Child vertelt je op de beurs graag over de gratis aan te vragen schoolmusical De Koning te Rijk en Voor kids gaat de zon op. Docenten kunnen de klas aanmelden voor deze musical. De klas ontvangt vervolgens een musicalactiedoos met daarin de cd met liedjes, het script, promotiemateriaal en tips voor een inzamelingsactie. Met het ingezamelde geld kan War Child ‘safe spaces’ voor oorlogskinderen maken. Dit is een veilige plek waar kinderen niet aan de oorlog hoeven te denken. Ze ontmoeten andere kinderen, kunnen er spelen en onderwijs volgen. Elke klas die meedoet aan de War Child Schoolmusical maakt kans op een muziek- en acteerworkshop inclusief meet & greet met een famous friend van War Child! warchildschoolmusical.nl Stand 10.G052

Laat je boek signeren Uitgeverij De Vier Windstreken neemt een aantal bekende auteurs mee naar NOT. Hans de Beer (bekend van Kleine IJsbeer) komt op vrijdag signeren en op zaterdag brengt Marieke van Ditshuizen (bekend van Waar is Ko? en Mijn badje vliegt) een bezoek aan de stand.

Stand 10.B051

Rechillen met Akwasi Muzikant Akwasi, o.a bekend van DWDD, heeft een nieuwe vorm van yoga/ meditatie ontwikkeld: rechill. In acht doe-het-zelf sessies op de website van Schooltv leert hij leerlingen van groep 5 t/m 8 hoe deze vorm van bezinning en ontspanning kan helpen tot betere concentratie, leerprestaties en algemeen welbevinden.

Nieuwsgierig? Test het vrijdag 27 januari in Theater Blauw van 10.30 - 11.15 uur.

6 NOT MAGAZINE

Nieuw object voor De Taaltuin Afgelopen voorjaar opende burgemeester Ahmed Aboutaleb in Rotterdam de eerste Taaltuin in Nederland. In De Taaltuin speelt het kind, maar ontwikkelt het tegelijkertijd zijn (liefde voor) taal en oefent zijn lezen.

In De Taaltuin staan inmiddels een drietal taalspeelleerobjecten: de Springletterpaaltjes, de Woordslang en het Geoparcours. Tijdens de NOT2017 wordt een vierde object gepresenteerd: de OndersteBovenGlijBaan (OBGB).

Stand 11.G052

(KOFFIE)PAUZE? Op de diverse terrassen kun je terecht voor kleine hapjes, uitgebreide lunches, smoothies, fris en koffie/thee.

Profiteer van één van de catering­ aanbiedingen: een kop koffie of thee met een muffin voor maar € 3,95 (tussen 10.00 en 11.30 uur) of een sandwich met melk of karnemelk (12.00 en 14.00 uur) voor slechts € 5,50.

Leren door virtual reality en spraakherkenning Leren saai? Taal leren nog saaier? Niet als je virtual reality en spraakherkenning inzet als leermiddelen. In de 3D Virtual Interactive Presentation Room (3D VIP Room) worden leerlingen ondergedompeld in een virtuele omgeving. Met slechts een smartphone en een kartonnen 3D-bril bezoeken leerlingen de interactieve en gepersonaliseerde 3D VIP Room waarin ze hun Engelse taalvaardigheid moeten toepassen. Test het zelf in de stand van Uitgeverij Deviant. Stand 09.D040 INNOVATIE AWARDS & ROUTES Innovatieve producten en diensten van exposanten worden in de schijnwerpers gezet door de Innovatie Award.

Deze award wordt uitgereikt in de sectoren po, vo en mbo. Per sector heeft de jury vijf inzendingen genomineerd en twee keer per dag gaat de Innovatieroute langs de genomineerden. Enkele genomineerden zijn:

Kazoo Kazoo is een digitale muziek­ methode voor groep 1 t/m 8. Alle muziekstijlen komen daarbij aan bod. Kazoo besteedt daarnaast aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en zorgt voor plezier en teamgevoel in de klas. Kazoo is ontwikkeld door Blink in samenwerking met Het Concertgebouw.

De Schoolwebwinkel Bij De Schoolwebwinkel zetten leerlingen zelf een echte webwinkel op voor de school. Deze gaat ook live en wordt beheerd door de leerlingen.

Ze leren hierbij hoe je reclame maakt, samenwerkt, geld verdient, wat ondernemerschap is, wat mediawijsheid is en hoe je moet ­programmeren. Theorie en praktijk zijn met elkaar verbonden door leerzame opdrachten.

Kijk voor de volledige lijst met genomineerden op not-online.nl. Start routes: 11.15 en 14.15 uur.

12.00 en 15.00 uur.

12.45 en 15.45 uur.

App4Talent App4Talent is een applicatie waarmee de student stageopdrachten en ervaringen kan vastleggen door middel van foto’s en video’s op hun smartphone. Met de app kan de student opdrachten op school en stage zichtbaar maken voor de docent.

De docent kan daar realtime feedback op geven. Gaande­ weg maakt de student een persoonlijk profiel aan waarmee hij kan solliciteren bij stagebedrijven en werkgevers.

Volg ons via #NOT2017 NOT MAGAZINE 7

Oprichter Missing Chapter Foundation Laurentien van Oranje:

‘ALLES BEGINT MET EEN OPEN VRAAG’ De Missing Chapter Foundation wil bijdragen aan meer toekomstbestendige beslissingen.

Om dit te bereiken verbindt de stichting hulpvragen van besluitvormers met de nieuwsgierige, frisse en scherpe blik van kinderen. Zo leren kinderen meedenken over de wereld om hen heen, ervaren leerkrachten de kracht van onderzoekend leren en toetsen organisaties de impact van hun beslissingen van vandaag aan de wereld van morgen.

Foto’s: Missing Chapter Foundation

Oprichter van de Missing Chapter Foundation, Laurentien van Oranje werkt dagelijks mee aan het bewerkstelligen van die ene missie: kinderen serieus nemen als gelijkwaardige gesprekspartners. Zij is gespecialiseerd in het faciliteren van de dialoog tussen bestuurders en kinderen. Wij vroegen naar haar ervaringen en visie aan de hand van vragen die zij de afgelopen jaren van kinderen en volwassenen kreeg.

Vragen van kinderen: Wat vindt u het leukste aan wat u doet?

‘Om de wereld eigenlijk een beetje op z’n kop te zetten: dat volwassenen hulpvragen stellen en kinderen worden geprikkeld om antwoorden te geven. Daarmee worden kinderen niet verantwoordelijk voor de oplossingen zelf, maar geprikkeld om mee te denken over de weg ernaar toe. Ik leer iedere dag zoveel, ook van wat kinderen niet uitspreken maar wel met hun houding en oogopslag zeggen.

8 NOT MAGAZINE

En ik geniet ervan om volwassenen te helpen de diepgang van de inzichten te begrijpen en te waarderen, zodat ze er ook echt mee aan de slag kunnen gaan.’

Wat is het lastigste aan uw werk?

‘Iedere Raad van Kinderen levert zoveel inzichten op, dat het vaak lastig is om een keuze te maken uit alle adviezen om verder uit te werken. We willen dat ieder kind zich gehoord voelt. Daarnaast zou ik bij alle Raden van Kinderen even actief betrokken willen zijn, maar dat zijn er inmiddels te veel om dat te kunnen. Dus als ik het zo bekijk: nee zeggen tegen dingen die me energie geven en belangrijk vind, is het lastigste!’

Waarom vindt u het belangrijk dat kinderen meedenken?

‘Ik vind het niet meer dan logisch dat kinderen meedenken over hun eigen toekomst. En even zo belangrijk: kinderen zijn ook nu al volwaardige burgers met veel kennis over de

wereld om hen heen. De wereld van kinderen is veel groter geworden dan toen ik opgroeide. Dit heeft grote impact op wat we kinderen leren en hoe ze dat doen.’

Hoe vinden uw eigen kinderen het dat u zoveel weg bent voor uw werk met andere kinderen?

‘Natuurlijk willen onze kinderen het liefste dat we thuis zijn. En ik moet inderdaad scherp blijven op signalen die aangeven als de balans tussen werken en thuis zijn, doorslaat. We praten veel over wat we in ons werk meemaken. Dat lokt hen ook uit om te vertellen over wat zij op school meemaken. Ze voelen dat mijn man en ik genieten van wat we doen in ons werk. Ik hoop dat ze ons plezier meekrijgen dat het volgen van je passie je een gelukkig mens maakt. En hoe belangrijk het is om ­zelfstandig te zijn en je eigen geld te verdienen.’

Waar bent u trots op?

‘Ik ben vooral trots op alle duizenden kinderen die meedoen of hebben meegedaan met een van onze programma’s.

Sommigen laten jaren later weten dat ze er nog steeds aan terugdenken. Hetzelfde geldt voor leerkrachten of mensen uit de organisaties. Dat is waar je het voor doet: de beleving van degenen die bij ons werk betrokken zijn. Ons programma WaterSpaarders is me heel dierbaar. Het is voortgekomen uit de Raad van Kinderen van Unilever een aantal jaar geleden. De kinderen zeiden: ‘Als iedereen in Nederland een paar minuten minder lang zou douchen, besparen we al heel veel liter warm water.’ Daar zijn we op verder gaan bouwen. Inmiddels doen al 70.000 kinderen actief mee met hun hele gezin. Het is een geweldig programma dat school en thuis aan elkaar verbindt. Sinds kort hebben we de Deal van 5 miljard gesloten met Nederland om binnen een jaar 5 miljard liter warm water te besparen. Er zijn 600.000 mensen nodig die zeggen: ‘Ik ga ook niet langer dan 5 minuten douchen.’

Dat moet ons gewoon lukken! WaterSpaarders maakt klimaatverandering en energiebesparing tastbaar. Via waterspaardersdeal.nl hebben zich in een aantal weken meer dan 12.000 mensen aangemeld, zowel kinderen als volwassenen.’

MEER WETEN? De Missing Chapter Foundation wil bereiken dat de visie van kinderen meetelt in belangrijke besluiten van organisaties. Meer weten? Bezoek dan de website missingchapter.org. Daar vind je ook informatie over hoe je je als school kunt aanmelden voor de Raad van Kinderen of andere initiatieven zoals WaterSpaarders.

Vragen van volwassenen: Wat brengt een kind van 11 jaar dat ik zelf nog niet weet?

‘Alles begint met open vragen stellen en dat vinden veel volwassenen vaak best lastig. Alleen al daarom is de Raad van Kinderen een unieke oefening. Juist kinderen in de leeftijd tussen 8 en 12 jaar combineren cognitieve kennis met hun natuurlijke nieuwsgierigheid en vermogen om onverwachte dwarsverbanden te leggen. Natuurlijk hebben kinderen ook niet de kant-en-klare oplossingen voor handen, maar ze laten een ander perspectief zien.’

Wat levert de Raad van Kinderen op voor organisaties?

‘Het is op zóveel vlakken waardevol! Van kleine, unieke momenten tot briljante reflecties die een organisatie op een ander spoor zetten. Qua leiderschap is het leren luisteren; vanuit ondernemerschap leren mensen weer denken in kansen. Ook het gevoel van burgerschap van een organisatie wordt geprikkeld: door kinderen toe te laten om na te denken over een dilemma, ontwikkelt een organisatie een moreel kompas.’

Hoe selecteert u de kinderen waar u mee werkt?

‘Wij selecteren niet. We werken vooral met kinderen uit groepen 6, 7 en 8 en soms ook met jongeren uit de onderbouw middelbare school. Alle kinderen kunnen meedoen, op wat voor school ze ook zitten. Wij zien dat leren betekenis krijgt doordat kinderen echt onderzoek doen, samenwerken en vrij mogen denken. Elk kind is bijzonder en verdient het om gehoord te worden. Die overtuiging voelen kinderen en haalt het beste in hen naarboven.’

11 BELOFTES OM LEREN LEUKER TE MAKEN

Opgesteld do or de Raad van Kinderen !

1 Een vrolijke plek creëren waarin iedereen zichzelf mag zijn.

2 Ruimte geven aan alle motivaties, talenten en creativiteit.

3 Vragen stellen en luisteren.

4 Bewegen afwisselen met stilzitten.

5 Uitleggen waarom iets belangrijk is.

6 De buitenwereld onderzoeken.

7 Samen werken aan afspraken, ideeën, oplossingen en successen.

8 Echte complimenten geven en er voor elkaar zijn.

9 Meegaan met de mogelijkheden van nieuwe technologie.

10 Onszelf en elkaar uitdagen steeds vooruit te gaan.

11 Fouten durven maken, ervan leren en altijd doorzetten.

NOT MAGAZINE 9

Leren omgaan met geld

brengt je verder!

Wilt u op school lesgeven in leren omgaan met geld? Wijzer in geldzaken ontwikkelde samen met uitgever Zwijsen gratis lespakketten voor de basisschool van groep 3 tot en met groep 8. Met dit lesmateriaal kunt u het thema omgaan met geld in de klas op een leuke manier behandelen. Ook voor het voortgezet onderwijs en passend onderwijs is lesmateriaal beschikbaar.

Bezoek

HAL

weekvanhetgeld.nl

Week van het geld - 27 tot en met 31 maart 2017

© Disney

+ Bestel ATIS het GR l op eriaa lesmat tand! onze s

Bestel ons gratis lesmateriaal over leren omgaan met geld en ontvang bij levering 30 Donald Duck specials over geld voor de hele klas!

Sparen en vooruitkijken

Zelf geld verdienen

Geeft inzicht in hoe je het beste met geld om kunt gaan. Plannen met geld, sparen, lenen en verzekeren komen aan bod.

Kinderen worden zich bewust van de noodzaak dat er overzicht nodig is. Hoeveel geld heb je? Hoeveel geld kun je uitgeven? Kopen, verkopen, wisselgeld en geld verdienen, maar ook het goede doel komt aan bod.

De wereld van het geld De waarde van geld, je geld beheren, financiële begrippen, bankrekeningen en pinnen worden uitgelegd. Dit thema is uitermate geschikt als les tijdens de Week van het geld!

Feestdagen Kinderen ontdekken dat aan het besteden van geld grenzen zijn verbonden. Reclame en verleidingen en het vergelijken van prijzen komen aan bod.

Voor groep  is er nog een extra thema over Verzekeren beschikbaar.

onze stand!

9 A050

Week van 27 het t/m geld31 maart 2017

In de Week van het geld worden op basisscholen activiteiten georganiseerd om kinderen te leren omgaan met geld. Veel activiteiten vinden plaats in de klas. Financiële professionals verzorgen op aanvraag gratis gastlessen en workshops door het hele land. Meer weten over de Week van het geld?

Kom naar onze stand of kijk op weekvanhetgeld.nl.

Kom op de NOT-beurs langs bij de BODY WORLDS stand (10.F045) en maak met uw klas kans op een geheel verzorgd uitje naar BODY WORLDS (incl. Oad-busvervoer en goodiebags voor de hele klas)!

BODYWORLDS.NL DAMRAK 66 AMSTERDAM

BIJENKORF CENTRAAL STATION

DAMRAK

DE DAM

BODY WORLDS

ONTDEK DE WERELD VAN DE 24.02.2017 t/m 07.01.2018 Het Nationaal Archief biedt bij tentoonstelling De wereld van de VOC een verrassend educatief programma aan.

E ZO E K S CH O O LB W U U N IJ S K BOE L /O N D E RW .N A N T E H V IA G A

Geen Speculaas Zonder Speculeren

1

Foto Ronald van Weeren

Artis is altijd feest

Met de groep naar Artis is altijd feest. Ga op excursie en maak gebruik van de Artis-lespakketten en -werkbladen. Boek een les van een Artis-docent over voeding, diergedrag of sterren. Maak een speurtocht door het park. Reis door de ruimte in het Planetarium. Ervaar natuur en ontdek haar betekenis voor onze samenleving. Want meer besef van de natuur leidt tot meer respect voor alles wat leeft. Kijk op artis.nl/scholen

2

4

Actief op Summercamp Heino Zwemmen, survivallen, ponyrijden, sporten, dansen in de disco, een kampvuur… het kan allemaal op het megaterrein van Summercamp Heino. Iedere groep beschikt over een eigen huis met een dagverblijf, slaapkamers, douches en toiletten.

Voor de begeleiders zijn er tweepersoonskamers. In het restaurant staat drie keer per dag een buffet klaar.

Kijk voor arrangementen inclusief busvervoer op heino.nl

Knijp er even (leerzaam) tussenuit!

Paleis Het Loo

5 X INSPIRATIE 5 VOOR DAGTRIPS,

Bij Paleis Het Loo ervaren leerlingen hoe koningen en koninginnen leefden.

Leerlingen en studenten van alle typen onderwijs maken een reis in en rond het paleis die past bij hun leeftijd en niveau. De lesprogramma’s kennen een voorbereidende les in de klas, een museumles bij Paleis Het Loo en een afrondende les in de klas. Al het lesmateriaal wordt door de afdeling Educatie van Paleis Het Loo geleverd. Tijdens de museumles wordt de groep begeleid door een museumdocent. Bekijk het onderwijsprogramma op paleishetloo.nl

Het Concertgebouw

Het Concertgebouw biedt educatieve projecten voor het basis- en voortgezet onderwijs. Voor het po wordt dit ondersteund door voorbereidend lesmateriaal.

Voor elk leerjaar is er een project, van klein en intiem voor de kleuters tot groots en indrukwekkend voor groep 7 en 8. In het vo kunnen leerlingen zelf aan de slag in workshops, waarna ze een concert bezoeken.

In On stage and backstage krijgen ze een kijkje achter de scher­ men met een inleiding, repetitie­ bezoek en rondleiding. educatie.concertgebouw.nl

TADAA! Het schoolreisje óp school!

Vaste bezoekers van de NOT hebben de circusdocenten in hun streepjesshirts al vaker gezien en gehoord. Circus Tadaa! komt al dik 20 jaar naar de NOT om met veel geluid en enthousiasme hun schoolprogramma te presenteren.

TADAA! maakt in één dag tijd met alle kinderen van de school een circusvoorstelling waarbij iedereen verkleed en geschminkt optreedt.

Iedereen is de hele dag actief bezig met circusonderdelen als ballopen, koord­ dansen, trapeze, jongleren en goochelen. Komt dat zien! tadaa.nl

Podium Dagtrips, Theater & Cultuur

Hal

10

Tijd voor muziek Di 24 jan 11.30 – 12.15 uur Creatief met ICT Wo 25 jan 10.30 – 11.15 uur Een koninklijk welkom bij Paleis het Loo! Do 26 jan 11.30 – 12.15 uur Op schoolkamp met de beste kampvuurmuzikant van Nederland Vrij 27 jan 15.30 – 16.15 uur Workshops strips in het onderwijs met tekenaar en docent Za 28 jan 10.30 – 11.15 uur

NOT MAGAZINE 13

Foto Ronald Knapp

3

Foto Rob Voss

THEATER & CULTUUR

Gelijke Kansen Alliantie

BREDE AANPAK VOOR GELIJKE KANSEN IN HET ONDERWIJS ‘Verschil moet er niet zijn. Dat moet je maken.’ Onder die noemer ging eind oktober de zogenoemde Gelijke Kansen Alliantie van start. Want, zo is de gedachte, kinderen met dezelfde talenten hebben recht op gelijke kansen. Minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap maken zich er sterk voor.

In oktober 2015 sprak minister Bussemaker in dagblad Trouw al haar bezorgdheid uit. De school dreigde, in de woorden van de minister, steeds minder ‘een verheffings­ machine’ te worden. In plaats van bij te dragen aan gelijke kansen voor alle kinderen vergroot het onderwijs - vaak onbewust en onbedoeld - het verschil. De minister riep de onderwijswereld op de emancipatiefunctie van het onder­ wijs niet te veronachtzamen. Haar woorden werden niet alleen ondersteund door rapporten van OESO en SCP/ WRR; ze kregen in april van dit jaar een forse duw in de rug bij de publicatie van De Staat van het Onderwijs van de Inspectie van het Onderwijs. In haar jaarlijkse rapport stelde de inspectie onomwonden dat er niet alleen sprake is van kansenongelijkheid, maar dat die ook nog toeneemt.

En dan gaat het met name om verschillen tussen leerlingen van lager en hoger opgeleide ouders. Hierdoor krijgen veel kinderen met laagopgeleide ouders niet het onderwijs dat ze aan zouden kunnen en blijft talent onderbenut, schrijft de inspectie. Vergelijk je kinderen met dezelfde intelligentie, dan stromen leerlingen met laagopgeleide ouders vaker door naar een lager opleidingsniveau. Ze krijgen lagere adviezen voor de middelbare school en deze worden minder vaak bijgesteld op basis van de eindtoets. Bovendien stromen deze leerlingen ook nog vaker af in de eerste drie jaar van het voortgezet onderwijs.

Staatssecretaris Dekker: ‘Er gaat een hoop talent verloren.

Dat is niet alleen een drama voor de individuele leerling maar ik vind ook dat we ons dat als Nederland niet kunnen permitteren.’ Bussemaker: ‘Je ziet sociale segregatie op sportclubs, in kerken, in het sociaal verkeer. Kinderen uit verschillende sociale milieus komen elkaar niet meer tegen.

Er zijn steeds minder brede brugklassen, vmbo-afdelingen 14 NOT MAGAZINE

worden afgesplitst van scholengemeenschappen en op het mbo worden de entreeopleiding en niveau 2 gescheiden van het hogere niveau 3 en 4.’

‘Ingrijpen is noodzakelijk’ De ongelijkheid in de samenleving neemt toe, de kloof tussen arm en rijk of hoger en lager opgeleid vergroot.

Hoger opgeleide ouders leggen de lat voor hun kinderen hoger, lezen vaker met ze, kiezen bewuster en voor betere scholen. Hun kinderen gaan vaker naar huiswerkklassen en toetstrainingen. Die ouders kun je dat niet kwalijk nemen maar de groeiende ongelijkheid was voor minister en staatssecretaris wel aanleiding iets te doen. Bussemaker: ‘Ingrijpen is noodzakelijk.’ De aanpak van beide bewinds­ lieden is tweeledig. Met beleidsmaatregelen en geld proberen ze dát te doen wat in hun vermogen ligt, aan de andere kant hopen ze met de oprichting van de Gelijke Kansen Alliantie een brede maatschappelijke beweging op gang te brengen die initiatieven ontplooit of verspreidt die ongelijkheid tegengaan.

Investeren Een belangrijk knelpunt zit ‘m bij de overgang tussen de schoolsoorten. Kinderen van lager opgeleide ouders lopen hier een verhoogd risico op een keuze die geen recht doet aan hun kwaliteiten, omdat hun ouders zelf weinig of geen ervaring hebben in het (Nederlandse) onderwijs en de mogelijkheden onvoldoende kennen. Daarom investeren Bussemaker en Dekker in begeleiding van kinderen die dat van huis uit onvoldoende krijgen, is er geld voor een schakelprogramma voor zo’n vijfduizend leerlingen uit het vmbo die doorgaan naar havo of mbo en voor de

Minister Bussemaker en staatssecretaris Dekker tijdens de lancering van de Gelijke Kansen Alliantie

overgang tussen mbo en hbo. Daarnaast is er specifiek budget voor mbo’ers die naar de pabo willen en worden mbo-studenten gestimuleerd op een hoger niveau door te leren. Naast maatregelen om de ‘kwetsbare’ overgangen te verbeteren, krijgen twintig scholen in de grote steden ruimte om te experimenteren met leraren die worden vrijgeroosterd om achterstandsleerlingen te begeleiden of collega’s te coachen. Het is maar een greep uit een pakket aan maatregelen waarmee de bewindslieden hopen de gelijkheid te bevorderen. In totaal is hiervoor de komende jaren 87 miljoen euro beschikbaar.

te ontplooien.’ Bussemaker: ‘Kinderen met dezelfde talenten moeten gelijke kansen krijgen. Wij nemen daarom onze verantwoordelijkheid en dagen scholen, leraren en al die anderen uit hetzelfde te doen.’

Kijk voor meer informatie op gelijke-kansen.nl.

Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere deze sessies van het ministerie van OCW.

Actief netwerk Dat geld is mooi maar ‘we moeten de ongelijkheid niet verengen tot een financiële kwestie’, zegt de minister. Net zo min als het louter een probleem is van het onderwijs.

Het belangrijkste doel van de Gelijke Kansen Alliantie is dan ook een beweging op gang te krijgen, een actief netwerk te ontsluiten dat goede initiatieven - op lokaal, regionaal en landelijk niveau - opspoort en zo mogelijk ‘opschaalt’. Want er gebeurt overal in het land van alles.

Talloze maatschappelijke organisaties, sportclubs en individuele vrijwilligers in het hele land zetten zich in om kinderen gelijke kansen te bieden. Daarnaast zijn ministeries als SZW, VWS en EZ betrokken. Net als gemeenten, fondsen en ondernemers. Met zijn allen proberen zij het verschil te maken. En daarbij kunnen zij nog wel wat hulp gebruiken, volgens staatssecretaris Dekker. ‘We leven in een van de meest welvarende landen. Als wij er niet in slagen om kinderen het maximale uit zichzelf te laten halen, dan falen we collectief. We moeten blijven werken aan een samenleving waarin iedereen alle kansen krijgt om zich

Hal

8 (mao)

Kijk mee met een inspecteur van het onderwijs Di 24 jan 11.30 – 12.15 uur

Do 26 jan 11.30 – 12.15 uur

Skills for the future Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur

Hal

Vrij 27 jan 11.30 – 12.15 uur

8 (vo)

Passend onderwijs. Omgaan met verschillend gedrag in de klas Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur

Hal

Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur

9 (po)

Passend onderwijs. Hoe zorg jij dat onderwijs past?

Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur Passend onderwijs. Omgaan met verschillend gedrag in de klas Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur

Hal

10 (mbo)

Hoe herken ik mijn eigen voordelen?

Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur

Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur NOT MAGAZINE 15

op reiS

in een paleis!

“Chic, koninklijk, luxe en veel goud”, aldus leerlingen die de museumlessen op Paleis Het Loo hebben beoordeeld. Ze geven de lessen ruim een 8 en de les ‘Wonen in een paleis’ krijgt zelfs een 9! Met een koffer vol koninklijke voorwerpen ontdekken leerlingen van groep 3, 4 en 5 Paleis Het Loo. Een aperitief in de Schilderijengalerij, ruiken aan oude boeken in de Bibliotheek en op audiëntie bij de koning en koningin.

Leerlingen maken een bij hen passende Paleisreis. Een reis door de tijd, want Paleis Het Loo is ruim 300 jaar oud.

Indrukwekkende vertrekken, ruime slaapkamers en geheime kabinetjes wisselen elkaar af. Unieke bloemen en planten in de tuinen en de geur van paarden in de stallen. Het is alsof de Oranjes er nog maar net vertrokken zijn…

Meer weten? paleishetloo.nl/onderwijs

2018-2020: Anders open

Paleis Het Loo gaat renoveren en uitbreiden en dus is het museum van 2018 tot en met 2020 ‘Anders open’: het paleis gaat dicht, maar leerlingen blijven van harte welkom in de tuinen en stallen. In het kader van ‘Het paleis in de klas’ komen de mooiste Oranje-verhalen en koninklijke werkvormen naar uw school!

Meer weten? U vindt Paleis Het Loo in Hal 10, stand G044.

HAL 9 Stand C066

vmbo

mbo

vwo

Station - Nederlands

Route Loopbaan

Pallas - Grieks

Library - Engels

Route Burgerschap

Minerva - Latijn

Route 2f - Nederlands

Palladion - GTC Parnassus - LTC

www.eisma.nl

Aha! Wetenschap & Techniek op de basisschool

ZO DOE JE DAT DUS… Ken je het gevoel dat opkomt als je het antwoord vindt op een vraag, een ontdekking doet of iets ziet dat je nog nooit eerder zag? Dat je dan denkt: Aha, zo zit dat dus… Deze Aha-momenten inclusief de weg ernaartoe, daar draait het om bij Wetenschap & Techniek.

Foto: Techniekbeeldbank.nu

Kinderen gaan bij W&T-lessen zelf op zoek naar ­antwoorden, bedenken oplossingen en doen uitvindingen.

De vragen en problemen waar de leerlingen zich over buigen, kunnen over alles gaan. Van mode, kikkers, kleur of brillen tot en met spierballen, regenbogen en de zon: een oneindig aantal onderwerpen.

Voor alfa’s en bèta’s Wetenschap & Techniek geven ingewikkeld? Helemaal niet.

Iedereen kan het: of je nou alfa of bèta bent of twee rechterof linkerhanden hebt. Als leerkracht draait het erom dat je leerlingen nieuwsgierig houdt en ze leert vragen te stellen, kritisch na te denken en samen te werken. Uit onderzoek blijkt dat vrij veel leerkrachten en scholen weten niet hoe ze het beste kunnen beginnen met Wetenschap & Techniek-­onderwijs.

Ook zijn er veel vragen over de organisatie en de financiering.

TechniekTalent.nu helpt basisscholen met de implementatie van Wetenschap & Techniek in het curriculum via een landelijk TAS VOL AHA’S! Een bezoek aan TechniekTalent.nu op de NOT staat garant voor een Aha!-ervaring: je zal naar huis gaan met een tas vol informatie, lesmateriaal en de gedachte: ‘Aha! Wetenschap & Techniek op de basisschool.

Zo doe je dat dus.’ techniektalent.nu/aha

netwerk van techniekcoaches en ook door het geven van ­workshops, inspiratie voor W&T-lessen en whitepapers.

De Aha!-vragengenerator Om te laten zien en ervaren hoe leuk het is om Wetenschap & Techniek-onderwijs te geven, geeft TechniekTalent.nu op de NOT verschillende workshops en kun je techniekcoaches vragen stellen over W&T-onderwijs. Ook kun je de Aha!-vragengenerator ophalen. Hiermee kun je direct beginnen met het geven van Wetenschap & Techniek.

Want Wetenschap & Techniek-onderwijs begint met gewoon dóen.

Theater Groen

Hal

8

Aha! Dat is goed Wetenschap & Techniek-onderwijs Di 24 jan 11.30 – 12.15 uur

Wo 25 jan 11.30 – 12.15 uur

Do 26 jan 11.30 – 12.15 uur

Vrij 27 jan 11.30 – 12.15 uur

Za 28 jan 10.30 – 11.15 uur Aha! Wetenschap & Techniek-onderwijs: Zo doe je dat Di 24 jan 14.30 – 15.15 uur

Wo 25 jan 14.30 – 15.15 uur

Do 26 jan 14.30 – 15.15 uur

Vrij 27 jan 14.30 – 15.15 uur

Za 28 jan 13.30 – 14.15 uur NOT MAGAZINE 17

Leren en onderwijzen met ICT ‘ALLE KINDEREN H ­ EBBEN RECHT OP ­ONDERWIJS IN DIGITALE GELETTERDHEID’ Onderwijs in digitale geletterdheid is een recht van alle leerlingen, dat stelt strategisch adviseur Remco Pijpers van Kennisnet. Hierin zijn nog flinke stappen te maken en daar wil Kennisnet scholen bij helpen. Tijdens de NOT laat Pijpers zien hoe scholen kunnen werken aan digitale geletterdheid.

Tekst: Brigitte Bloem Beeld: Kennisnet

Kennisnet levert verschillende bijdragen aan de NOT Onderwijsacademie Leren & Onderwijzen met ICT. Er zijn sessies over digitale geletterdheid, interactieve presen­taties over onder meer ICT-bekwaamheid van leraren, ontwikkelingen in de leermiddelenmarkt en ICT-gebruik in het speciaal onderwijs. In 2016 zag het door SLO en Kennisnet ontwikkelde vernieuwde model 21ste eeuwse vaardigheden het licht, de set vaardigheden die leerlingen nodig hebben om te kunnen leven, leren en werken in de 21ste eeuw. In aanvulling op dit model ontwikkelden SLO en Kennisnet een model voor ‘digitale geletterdheid’.

Dit vierluik van ICT-basiskennis, compututational thinking, informatie­ vaardigheden en mediawijsheid is onlosmakelijk met de 21ste eeuwse vaardigheden verbonden. ‘Digitale vaardigheden gaan misschien tot de kern van het curriculum behoren. Hoe zet je als school nu een stap verder om digitale geletterdheid, net als taal en rekenen, geïntegreerd aan te bieden in het lesprogramma?’, formuleert Remco Pijpers de uitdaging waar scholen voor 18 NOT MAGAZINE

staan. ‘Natuurlijk kun je ervoor kiezen om alle leerlingen te leren programmeren. Dat trekt op dit moment de meeste aandacht en spreekt veel scholen aan. Maar informatie­ vaardigheden zijn belangrijker dan enen en nullen kunnen coderen. Vergeet dus niet dat al die andere aspecten van digitale geletterdheid net zo belangrijk zijn. Die moet je niet verwaar­ lozen. Idealiter brengt een digitaal geletterde school samenhang aan in alle digitale vaardig­ heden.’

Grote verschillen Volgens Pijpers wordt vaak gedacht dat kinderen automatisch over goede digitale basisvaardigheden beschikken. ‘Maar er zitten grote verschillen tussen kinderen’, weet hij. ‘Het maakt nogal uit wat je thuissituatie is en of je bijvoor­ beeld door je ouders bege­ leid wordt in het opdoen van informatievaardigheden.

Helpen ze je als je een werkstuk moet maken? Of moet je alleen op zoektocht naar digitale informatie?’

Volgens Pijpers kunnen leraren

er niet vanuit gaan dat kinderen zelfstandig en buiten school voldoende oefenen met de vaardigheden die we onder digitale geletterdheid scharen en daarin voldoende begeleid worden door volwassenen.

‘Daar heeft de school echt een verant­ woordelijkheid in. Dat sluit ook aan bij de gezamenlijke ambitie voor gelijke kansen in het onderwijs. In het verlengde daarvan is het credo van Kennisnet dat alle kinderen recht hebben op onderwijs in digitale geletterdheid. Hier zijn nog flinke stappen in te maken en daar wil Kennisnet scholen bij helpen. Het is aan te bevelen dat leraren zelf ook digitaal vaardiger worden.’

Checklist en stappenplan Kennisnet adviseert schoolbesturen op het gebied van digitale geletterdheid en deelt kennis en good practices. Pijpers constateert dat leraren behoefte hebben aan kaders en handreikingen.

‘Daarom hebben we in 2012 een kader ICT-bekwaamheid ontwikkeld, waarbij we ook op digitale geletterdheid ingaan’, legt Pijpers uit. Kennisnet werkt al enige tijd met de Handreiking ICT-bekwaamheid. Hierin is aandacht voor de didactische vaardigheden, de vaardigheden voor het werken in de schoolorganisatie, de basisvaardigheden en digitale geletterdheid. In een aparte presentatie van de Onderwijsacademie Leren & Onderwijzen met ICT wordt daar verder op ingegaan. ‘Als je je als school wilt oriënteren op digitale geletterdheid, dan vind je op de website van Kennisnet de Checklist digitale geletterdheid in het onderwijs’, tipt Pijpers. ‘Vervolgens is er een stappenplan po en een stappenplan vo waarmee je van start kunt gaan om je mening over dit onderwerp te vormen. Aan de hand van deze documenten kun je met je team of je werkgroep in gesprek. Inventariseer wat je al doet en maak een volgende stap om samenhang in het aanbod aan te brengen en digitale geletterdheid te integreren in je onderwijsprogramma.

Denk er goed over na en maak bewuste keuzes.’

die top-down een leerlijn digitale geletterdheid ontwikkelen.

En ik hoop natuurlijk dat we veel leraren en schoolleiders zullen ontmoeten tijdens onze presentaties op de NOT.’ kennisnet.nl/artikel/werken-aan-digitale-geletterdheidzo-doe-je-dat/ Onderwijsacademie Leren & Onderwijzen met ICT De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal

11

Digitale geletterdheid in de praktijk Di 24 jan 10.30 – 11.15 uur Digitale geletterdheid als onderdeel van de les?

Handboek In maart 2017 brengt Kennisnet het Handboek digitale geletterdheid uit. Dit handboek richt zich op bestuurders, scholen en leraren. Pijpers: ‘Vooruitlopend op het handboek is de online omgeving al beschikbaar. Daarop verzamelen we allerlei praktijkvoorbeelden, van scholen die digitale geletterdheid meer bottom-up aan het integreren zijn tot scholen

Wo 25 jan 10.30 – 11.15 uur Digitale geletterdheid en computational thinking Do 26 jan 10.30 – 11.15 uur Digitale geletterdheid, van visie naar praktijk Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur NOT MAGAZINE 19

powered by

topicus

samen groeien in het

PARK OF POSSIBILITIES C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

HAL 11 STAND C010

samen groeien powered by in het

PARKtopicus OF POSSIBILITIES HAL 11 STAND C010

cps.nl/uitgeverij Onderwijsuitgaven voor uw professionalisering!

Bezoek ons in HAL 10, STAND A040 • 15% korting op boeken de 5 nieuwste CPS uitgaven Ruime selectie boeken en publicaties Ruime selectie en publicaties over 4 actuele onderwijsthema’s: •• 10% korting op het overige CPS assortiment over 4 actuele onderwijsthema’s: Excellente leraar • Ouderbetrokkenheid • Lezen/rekenen • Leiderschap • Gratis Bijzonderwijs bij iedere aankoop

NOT beurs acties

• De vijf rollen van de leraar • Lezen/taal/rekenen • Leiderschap • Ouderbetrokkenheid

Bezoek CPS Uitgeverij op de stand van Educatheek.nl: HAL 10, STAND A040 Meer info: www.cps.nl/not2017

7X

OUDERBETROKKENHEID 3.0

Ouders zijn onlosmakelijk verbonden met het opleidingstraject van hun kinderen, zowel in het po, vo als mbo. Voor de school is het dan ook belangrijk om ouders niet alleen te informeren maar vooral om met hen samen te werken: Ouderbetrokkenheid 3.0! CPS consultant en ouderbetrokkenheid-expert Peter de Vries zet zeven belangrijke stelregels op een rij.

1 Door beter samen te werken met ouders, gaan leerlingen 5 Tienminutengesprekken met ouders zijn achterhaald. Zo’n ongeacht hun leeftijd beter presteren.

2 Ouderbetrokkenheid zorgt ervoor dat leerlingen beter in hun vel zitten.

3 Ouderbetrokkenheid is iets anders dan ouderparticipatie.

Als ouders meedoen met activiteiten op school, spreek je van ouderparticipatie. Ouderbetrokkenheid is samen de verantwoordelijkheid nemen voor de schoolontwikkeling van de kinderen.

gesprek is vaak eenzijdig. Ouderbetrokkendheid 3.0 ambieert een gelijkwaardige en niet-vrijblijvende wijze van samenwerken tussen school en ouders, waarin het kind beter wordt.

6 Laat de leerlingen aanwezig zijn bij de leerkracht/ ouders-gesprekken. Je spreekt dan niet over, maar mét de leerling, van kleuter tot mbo-student!

7 Investeren in ouders vermindert de werkdruk van leraren.

4 Oudertevredenheidsonderzoeken zorgen voor ­ontevreden ouders.

Natuurlijk draait Ouderbetrokkenheid 3.0 om meer dan alleen bovengenoemde.

Laat je op de NOT informeren en verder inspireren!

Onderwijsacademie Management, Advies & Organisaties

Hal

8

Ouderbetrokkenheid 3.0: Effectief samenwerken met alle ouders Wo 25 jan 10.30 – 11.15 uur

Za 28 jan 10.30 – 11.15 uur NOT MAGAZINE 21

Omgaan met stress ‘TEGENOVER ENERGIENEMERS MOETEN ­ENERGIEGEVERS STAAN’ Uit onderzoek blijkt dat leraren het lesgeven niet als stressvol ervaren, maar al het ‘gedoe’ eromheen. Loek Schueler, voorzitter van CNV Onderwijs, herkent dat.

‘Ik zie elke keer de twinkeling in de ogen van leerkrachten als ze naar hun klas gaan.

Maar ze worden afgeleid door zaken in hun omgeving.’

Tekst: Mirjam Janssen Foto’s: René Bouwman, www.studiojij.com

De cijfers liegen er niet om. Volgens recent onderzoek vindt 80 procent van de leerkrachten in het basisonderwijs de werkstress een probleem. In het voortgezet onderwijs kampt één op de vijf docenten met burn-out verschijnselen. Bij 47 procent van de leraren heeft de hoge werkdruk een negatieve uitwerking op hun gezondheid en bij 60 procent gaat het ten koste van hun privéleven. ‘Dat zijn zorgwekkende cijfers die wij steeds onder de aandacht van de politiek brengen. Meer handen in de klas is daarbij een belangrijk onderwerp. Ook in een team moet werkdruk hoog op de

22 NOT MAGAZINE

agenda staan en daarnaast kun je zelf het een en ander doen, zoals slimmer organiseren’, meent Schueler.

‘Tegenover zaken die energie­nemers zijn moeten ook energiegevers staan. Uit elke enquête die wij onder onze leden houden, blijkt dat het werken met leerlingen energie geeft.’ Echte energievreters zijn volgens haar het vele werk, het hoge tempo en de beperkte tijd voor herstel. Daarnaast hebben docenten soms de neiging te hoge eisen aan zichzelf te stellen en maken schooldirecties niet altijd duidelijke keuzes.

BETER ONTSPANNEN

Feedback ‘Analyseer daarom eerst of het een probleem is van de school of van individuele leraren’, zegt Schueler. Ze wijst erop dat stress voor een deel ook een persoonlijke kwestie is. Niet iedereen ervaart dezelfde belasting. ‘Er zijn docenten die het bijvoorbeeld leuk vinden hun lokaal prachtig in te richten en daar energie uit halen. Zij vinden het geen punt om daarvoor langer door te werken. Maar het moet niet zo zijn dat daardoor alle andere collega’s ook verplicht zijn hun lokaal te versieren. Als op zo’n punt toch druk ontstaat, moet je erover praten.’ Ze vervolgt: ‘Op schoolniveau is het belangrijk dat de directie duidelijke keuzes te maakt. Die moeten bepalen welke activiteiten ze met welke medewerkers onderneemt en die goed plannen. De leiding moet accepteren dat ze niet alles tegelijk kan aanpakken. Binnen een team is het nodig dat er een open sfeer bestaat met ruimte voor feedback. Het is goed elkaar aan afspraken te houden: niet alleen om te zorgen dat mensen doen wat ze moeten doen, maar ook om te voorkomen dat ze zich vertillen. Leerkrachten moeten kunnen zeggen dat ze vastlopen en anderen om hulp kunnen vragen. Het is belangrijk dat je een goed gesprek kunt voeren met je collega’s.’

SLIMMER ORGANISEREN CNV Onderwijs geeft het boek Slimmer organiseren uit.

Dat bevat tips van dertien basisscholen die de werkdruk wisten te beperken, waaronder: • Maak stress bespreekbaar.

• Onderzoek de oorzaken.

• Noteer je activiteiten in een schema, dan weet je waaraan je eventueel tijd verspilt.

• Stel prioriteiten.

• Bombardeer elkaar niet met e-mails.

• Beperk de vergadercultuur.

Het boek is te bestellen via cnvs.nl

Onderwijsacademie Management, Advies & Organisaties

Hal

8

Werkdruk(temakers) Di 24 jan 10.30 – 11.15 uur

Do 26 jan 10.30 – 11.15 uur

Volgens Meijke van Herwijnen, leefstijlcoach bij Medicinfo, biedt het onderwijs alle ingrediënten voor een vervullend bestaan. ‘Mensen worden gelukkig van contact met anderen, als ze blijven leren en aandacht krijgen en geven – in het onderwijs is daar allemaal ruimte voor. Wat dat betreft is het ­leraarschap een geweldige baan. Als je toch teveel stress ervaart, is de kans groot dat de dingen die je mooi vindt aan je werk ondergesneeuwd zijn geraakt. Daar kun je zelf, maar ook als team, wat aan doen.’

Wat kun je zelf doen?

• Focus je op alles wat wél goed gaat.

• Negeer stress niet, maar vraag je af waarom je onrustig bent. Vaak komt het doordat je eigen normen – bijvoorbeeld altijd volgens de regels werken – botsen met die van je omgeving. Daar is niet altijd iets aan te doen, maar het is goed je ervan bewust te zijn.

• Realiseer je dat niet iedereen hetzelfde stressvol vindt.

Kun je iets leren van de ander die geen stress heeft over dingen die jij lastig vindt?

• Doe in je vrije tijd iets dat niet op je werk lijkt. Kruip niet weer achter het scherm als je dat de hele dag hebt gedaan. Heb je veel gestaan, ga dan zitten – of andersom.

• Leef niet alleen naar vakanties of leuke gebeurtenissen toe, probeer ook te ontspannen via kleine dagelijkse dingen. Zelfs een praktisch klusje kan fijn zijn als je het met aandacht doet.

• Bouw af naar je nachtrust toe. Ga niet tot het laatste moment zitten nakijken. Houd er ook na het sporten rekening mee dat je lichaam 1 à 1,5 uur nodig heeft om tot rust te komen.

Wat kun je doen als team?

• Benoem samen in vergaderingen de dingen die wél goed gaan.

• Ga iets actiefs met elkaar doen, waarbij je elkaar beter leert kennen en waar te lachen valt. Zorg dat ook mensen die normaal gesproken weinig met elkaar omgaan, iets samen doen.

NOT MAGAZINE 23

Bazalt staat weer op de NOT Bezoek onze stand en win!

Zo maak je kans!

Vul je gegevens in op www.bazalt.nl/loting-not en geef aan op welke dag je de NOT zult bezoeken. Elke beursdag is er een winnaar van een boek en een winnaar en van een workshop. Op de dag dat je de NOT bezoekt, maak je daar kans op. Op de stand worden de namen van de winnaars van die dag gepubliceerd. Bezoek onze stand en je weet of je de winnaar van de dag bent. Als de winnaar zich die dag niet meldt, vervalt de prijs.

Een dagdeel een Bazalt trainer tot je beschikking

Je hebt de keuze uit deze 3 top-boeken

Een workshop voor je team Keuze uit : - KIJK! - Leren zichtbaar maken - Marzano Research - Kagan Coöperatief Leren - Rekenwonders - Nt2 - Growth mindsets - Formatieve assessment

Hal 8 E 010

Trainingen

•

Uitgaven

•

Coaching

•

Advies

meesters in leerkracht

T: 088 55 70 570 E: info@bazalt.nl I: www.bazalt.nl Bazalt is onderdeel van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met HCO en RPCZ.

NOT PODIUM VOOR PRIJSUITREIKING ­ NDERWIJSJOURNALISTIEK O Vrijdag 27 januari worden tijdens de NOT de winnaars b ­ ekendgemaakt van de Nationale Prijs voor de Onderwijsjournalistiek 2017, de Werkbeurs ­Onderwijsjournalistiek 2017 van het Onderwijsfonds COCMA en de onlangs door de Onderwijsraad ingestelde Prijs voor de beste Onderwijsblog.

Tekst: Brigitte Bloem

Het inhoudelijk programma, dat aan de uitreiking voorafgaat, staat in het teken van radicalisering. Een thema dat zowel voor het onderwijs als in de journalistiek actueel is. Journaliste Margalith Kleijwegt verzorgt een keynote en zal dieper ingaan op haar publicatie, die ze maakte in opdracht van het ministerie van OCW; 2 werelden, 2 werkelijkheden: een verslag over gevoelige maatschappelijke kwesties in de school. Hierin beschrijft ze hoe docenten in hun klas omgaan met gevoelige kwesties, zoals de komst van vluchtelingen naar Europa en Nederland. De keynote wordt gevolgd door een zaaldiscussie, waarna de juryvoorzitters de prijzen zullen uitreiken.

Uitgelezen plek Pieter Leenheer, secretaris van de Stichting Stimulering Onderwijsjournalistiek, is blij met de samenwerking met de Jaarbeurs. ‘De NOT is een uitgelezen plek om de prijzen uit te reiken. Omdat de NOT om het jaar plaatsvindt, is debatcentrum De Balie in de ‘even’ jaren onze gastheer.’

In de samenleving neemt onderwijs een prominente rol in.

Leenheer: ‘De berichtgeving over onderwijs in krant, radio, televisie en online was lange tijd nogal negatief. Om evenwichtiger journalistieke berichtgeving over het onderwijs

te stimuleren, is in 2007 de Stichting Stimulering ­Onderwijsjournalistiek opgericht. Jaarlijks reiken we de Nationale Prijs voor de Onderwijsjournalistiek uit en sinds 2013, in samenwerking met het Onderwijsfonds COCMA, de Werkbeurs. Daar komt nu de Prijs voor de beste Onderwijsblog bij. Met het uitloven van deze prijs wil initiatiefnemer de Onderwijsraad het publieke debat over onderwijs via sociale media bevorderen.’

Kunstwerk en geldbedrag Drie onafhankelijke jury’s kennen de prijzen toe. De Onderwijsprijs bestaat uit een kunstwerk van Christine van der Ree en een geldbedrag van 2.000 euro. Juryvoorzitter is NRC-ombudsman Sjoerd de Jong. De Blogprijs bestaat ook uit een kunstwerk van Christine van der Ree en een geldbedrag van 1.500 euro. Juryvoorzitter van deze prijs is onderwijsjournalist Emmanuel Naaijkens. Juryvoorzitter van de Werkbeurs is Harrie Broekman. Hij is voorzitter van het Onderwijsfonds COCMA, dat onder meer activiteiten biedt op het gebied van professionalisering van leraren. COCMA stelt een werkbeurs van 2.500 euro beschikbaar voor een journalistieke productie over de leraar en zijn of haar werk.

NOT MAGAZINE 25

MAAKT TIJDENS NOT GRAAG KENNIS MET U! Kom naar hal 8 stand F060 en laat u verrassen!

GRATIS KENNIS maakt kennis met u, of u nu professional, docent of student bent.

Kennis in betaalbare vorm, toegankelijk voor iedereen. Soms is kennis zelfs gratis. Kom op de NOT naar Hal 8 stand F060. In ruil voor het scannen van uw badge krijgt u van ons een verrassing!

FOTO KOCH schoolfotografie

Stand nr.: 08.F006

Kom langs op onze stand en ontvang een

FOTO KOCH schoolfotografie

GRATIS CANVAS!

Tel: (035) 538 41 14 - info@fotokoch.nl - www.fotokoch.nl

VEILIGHEID EERST! Ieder kind, scholier, maar ook leerkracht moet zich veilig voelen op school. Dit is niet alleen een belangrijke voorwaarde om goed te kunnen leren, het is ook wettelijk verplicht.

Hoe kun je escalaties voorkomen? De Stichting School & Veiligheid geeft zeven tips.

Tekst: Lieke Steijvers

1 (H)erken pesten

Leraren blijken maar twintig procent van pestgedrag waar te nemen. Toch is het belangrijk pesten te herkennen en altijd te reageren op elk signaal. Wuif het niet weg, ga in gesprek en erg belangrijk: informeer ouders over voorvallen in de klas. Leerlingen kunnen ook terecht op pestweb.nl.

Bespreek actuele gebeurtenissen Het is belangrijk om als docent gevoelige gebeurtenissen te bespreken, bijvoorbeeld rondom aanslagen. Op die manier breekt niet alleen het onderwerp open, maar kunnen spanningen in de klas of een mogelijke voedingsbodem voor radicalisering op tijd worden gesignaleerd.

2 Stel gedragsregels op

6 Formuleer acceptabel seksueel gedrag

Leerlingen die schreeuwen, vechtpartijen op het schoolplein, leerkrachten die bedreigd worden: geweld en agressie komen het vaakst voor in scholen waar de regels niet duidelijk gesteld zijn. Zorg als school voor gedragsregels.

Formuleer ook altijd heldere sancties.

3 Bespreek verschillen tussen leerlingen

Praat over de verschillende achtergronden van leerlingen, en laat ze zelf vertellen wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Dit zorgt voor onderling begrip en voorkomt incidenten waarbij racisme en discriminatie een rol spelen.

4 Reageer altijd op ongewenst online gedrag

Onderneem altijd actie bij online ongewenst gedrag.

Te vaak voelen scholen zich te weinig verantwoordelijk.

Met duidelijke sancties maakt de school de leerlingen duidelijk dat dit niet wordt geaccepteerd. Geef ook les over mediawijsheid.

VOORBEELDLESSEN De Stichting School & Veiligheid ondersteunt scholen bij het creëren van een sociaal veilig klimaat. Op de website vind je voorbeeldlessen, praktische tools, trainingen en deskundige artikelen om veiligheid op school vorm te geven. schoolenveiligheid.nl

5

Leg als school regels vast over acceptabel en onaccep­ tabel seksueel gedrag op school. Mogen kleuters doktertje spelen? Mogen verliefde stelletjes zoenen in de gang? De Stichting School & Veiligheid heeft op de website een aantal tools om hiermee aan de slag te gaan.

7 Geef les over seksuele diversiteit

Om lhbt-leerlingen en -leerkrachten zich veilig te laten voelen op school is bewuste aandacht voor seksuele diversiteit erg belangrijk. Het is ook een verplichting die vastligt in de kerndoelen. Een tip is de website Gay&School, met talloze lesmaterialen, tips en ­achtergronden. gayandschool.nl

Onderwijsacademie Management, Advies & Organisaties

Hal

8

Veiligheid is best gezellig!

Wo 25 jan 11.30 – 12.15 uur Za 28 jan 11.30 – 12.15 uur NOT MAGAZINE 27

Opmars digitaal lesmateriaal GEU: ‘ADAPTIEVE FUNCTIE MAAKT AANTAL NIVEAUS EINDELOOS’ Steeds meer scholen gaan over op digitale leermiddelen, zo blijkt uit het recente Vier-in-Balans-onderzoek van Kennisnet. Educatieve uitgeverijen bevestigen dit. ‘Niet alleen het feit dat ze digitaal zijn, maar ook de inhoud van leermiddelen zorgt ervoor dat leraren hun leerlingen een persoonlijk leerproces kunnen aanbieden dat aansluit bij hun talenten’, schetst Harold Rimmelzwaan, voorzitter van de GEU, brancheorganisatie voor aanbieders van leermiddelen, toetsen en educatieve dienstverlening.

Tekst: Brigitte Bloem

‘Veel papieren methoden bieden materiaal op drie niveaus’, vult Stephan de Valk, directeur van de GEU, aan. ‘Digitale leermiddelen met een adaptieve functie maken het aantal niveaus eigenlijk eindeloos.’ Digitaal lesmateriaal gebruiken scholen in toenemende mate om delen van de niet-digitale leermiddelen te vervangen. Die overstap brengt voor scholen weloverwogen keuzes met zich mee. Rimmelzwaan: ‘Het gaat vaak om een wezenlijk andere manier van het inrichten van je onderwijs. Leermiddelen, didactiek van de leraren, onderwijsvisie en infrastructuur moeten als een

geoliede machine op elkaar zijn afgestemd. Dat gaat dus verder dan alleen je infrastructuur geschikt maken voor digitale leermiddelen.’ Volgens Rimmelzwaan kiezen veel scholen voor een blended oplossing. ‘Dan is het zaak dat je als leraar voor jouw klas de beste mix van digitaal én papier vindt. Uitgeverijen helpen scholen bij de ontwikkeling van leermiddelenbeleid en de implementatie van leermiddelen, maar leraren moeten het, na een training, uiteindelijk zelf doen in hun klassen. Daar heb ik groot respect voor.’

Dashboards De uitgeverijen zijn erop gespitst om in co-creatie met scholen materiaal te ontwikkelen met nieuwe functionaliteiten.

Voorop staan gebruiksgemak en goed en snel inzicht in de vorderingen van leerlingen. ‘Dat zorgt ervoor dat leraren graag met een leermiddel willen werken’, zegt De Valk.

‘Bovendien moet het geen extra tijd kosten, zodat de leraar zich kan beperken tot de kern: de leerling iets leren.’

Dashboards waarop je – op basis van formatieve toetsen – in één oogopslag kunt zien hoe leerlingen zich verbeteren en wat ze goed en niet goed doen, nemen een hoge vlucht. ‘Je kunt op allerlei manieren inzoomen. Zo kun je kijken of bepaalde opdrachten bij bepaalde leerlingen tot problemen leiden. De leraar weet zo heel snel hoe het ervoor staat met de klas en met individuele leerlingen en waar hij moet ingrijpen’, zegt De Valk.

28 NOT MAGAZINE

De kracht van digitale leermiddelen komt niet alleen van adaptieve functies. Door hun leermiddelen steeds multi­ medialer te maken, sluiten de educatieve uitgeverijen aan bij de belevingswereld van leerlingen. ‘Ik noem het wel eens gekscherend Jetses 2.0, naar de schoolplaten van vroeger’, lacht De Valk. ‘Er wordt steeds meer gewerkt met échte bronnen en écht archiefmateriaal. In een biologieles werken leerlingen bijvoorbeeld met een animatie van een pompend hart en bij geschiedenis met een authentieke opname uit WOII. Ook sluit het lesmateriaal door alle digitale mogelijkheden beter aan op de actualiteit. ­Bovendien draagt de variatie aan werkvormen ook bij aan de motivatie van leerlingen.’

Publiek-private samenwerking Door samenwerking van publieke en private partijen in het Doorbraakproject Onderwijs & ICT worden tal van ­vraagstukken aangepakt op het gebied van maatwerk en gepersonaliseerd leren met ICT. Zo werd vorig jaar een publiek-privaat convenant gesloten, dat de privacy van de leerlingen regelt. ‘Nu zijn we aan het onderzoeken hoe we de leerresultaten tussen verschillende platforms kunnen uitwisselen’, licht Rimmelzwaan toe. ‘Het leerplatform van een uitgeverij moet kunnen ‘praten’ met het leerling­ administratiesysteem van een school. Natuurlijk ook weer met inachtneming van de privacy.’

Ruimte voor ontwikkeling Het blended gebruik van digitale en niet-digitale leermiddelen vergt extra investeringen, net als de devices voor digitale leermiddelen en het hogere btw-tarief op digitale leer­ middelen. Rimmelzwaan ziet scholen worstelen met de financiële ruimte waarbinnen ze digitaal leren mogelijk moeten maken. ‘In de praktijk komt het regelmatig voor dat de aanschaf van devices ten koste gaat van het leermiddelen­budget. Die twee moet je absoluut los van elkaar zien. Een device is geen leermiddel, maar een onderdeel van de ICT-infrastructuur en randvoorwaardelijk.

Voldoende financiële ruimte voor scholen om in beide te kunnen investeren is cruciaal om de positieve ontwikkelingen op scholen te kunnen voortzetten.’

Op de NOT kun je in één dag het brede aanbod van nieuwe leermiddelen van uitgeverijen zien.

Kom de methodes vooral uitproberen en ga in gesprek met ontwikkelaars.

ADAPTIEVE FUNCTIES VAN DIGITALE LEERMIDDELEN De moderne leermiddelen van educatieve uitgeverijen bieden steeds meer mogelijkheden om de leerinhoud, het leerproces en de leerling beter op elkaar te laten aansluiten. Deze adaptieve mogelijkheden zullen de komende jaren verder toenemen. Voorbeelden van adaptieve functies zijn: • aanbevelingen geven voor oefenstof of instructie/ theorie op basis van de vorderingen van de leerling; • aandachtspunten voor de leerling voorspellen en daarop anticiperend instructie of oefeningen aanbieden; • de presentatie van de leerstof aanpassen aan de leervoorkeuren van de leerling; • leraren en leerlingen in staat stellen leermateriaal toe te voegen en te verbinden; • leerlingen met vergelijkbare aandachtspunten aan elkaar verbinden; • aan de leraar zichtbaar maken welk deel van de leerstof door welke leerlingen moeilijk gevonden wordt; • aan de leerling en de leraar zichtbaar maken hoe de leerprestaties van een leerling zich verhouden tot andere leerlingen; • leerresultaten uitwisselen met andere systemen binnen de school; • geanonimiseerd zichtbaar maken welke delen van de leerstof in het algemeen moeilijk gevonden worden.

Bron: GEU-rapport ‘Onderwijs vernieuwen, samen aan de slag’, oktober 2015

Leermiddelen & Materialen

Hal

9

De educatieve uitgeverijen vind je terug in hal 9.

NOT MAGAZINE 29

www.smit-visual.com

Size matters Interactieve projectieborden Uw boodschap extra kracht bij zetten; de afmeting maakt wel degelijk verschil. Met de juiste keuze in audiovisuele oplossing bent u verzekerd van aandacht in de les. Smit Visual heeft haar krachten gebundeld met Epson interactieve projectoren: toonaangevende producten op het gebied van educatieve toepassingen. Smit biedt u de nieuwe allin-one projectiebundels waarin afmeting en prijs het verschil maken.

Size does make a difference!

Stand 11.D072.

SMIT Visual Supplies BV

Spaarpot 120-122

5667 KZ Geldrop

T 040-2808500

E info@smit-visual.nl

LERAREN MET LEF STAAN OP! Weg met het beeld van de klagende leraar; de netwerkorganisatie Leraren met Lef staat voor krachtig en optimistisch leraarschap en voor delen van kennis met elkaar. Met landelijke manifestaties en via sociale media bereikt de stichting een steeds groter publiek. Wie is de leraar met lef?

Tekst: Lieke Steijvers Foto: Shutterstock

Stichting Leraren met Lef is een initiatief van vier betrokken onderwijsmensen die zich zorgen maakten over de toekomst van het onderwijs. Ze zagen dat er veel goed ging, maar ook dat het vak een slecht imago heeft en dat er weinig verbinding is tussen leraren onderling. De stichting is nu een breed netwerk van bevlogen leraren die staan voor verandering en vernieuwing van onderop. Leraren met Lef is zeer actief op social media en organiseert regionale bijeenkomsten en een jaarlijkse landelijke manifestatie.

Oei, ik groei ‘Een mooi initiatief van Leraren met Lef is Oei, ik groei op de Parade in Amsterdam’, zegt Ton de Langen, betrokken vanaf het begin. Oei, ik groei is een congres voor leraren, schoolleiders en studenten om kennis uit te wisselen en inspiratie op te doen. ‘In zes Paradetenten bouwden we HOE KRIJG JE LEF? Wie is dan die de leraar met lef? Volgens Ton de Langen zijn leraren met lef: • Open minded. Ze beperken zich niet tot hun eigen klaslokaal, maar delen hun ideeën met anderen.

• Nieuwsgierig. Ze vragen voortdurend om feedback van collega’s en staan open voor nieuwe inzichten op pedagogisch en didactisch vlak.

• Zelfbewust. Ze zijn zich bewust van hun eigen talenten en delen hun eigen tijd in.

• Pro-actief. Ze weten wat ze nodig hebben en geven dit aan bij de directie.

• Positief. Ze gaan voor positieve pedagogiek, waarbij ze leerlingen positief benaderen en complimenten uitdelen.

• Progressief. Leraren met lef zijn eigenlijk nooit ergens tegen, zij zijn altijd voor… discussie!

onder andere een ‘klas’ met echte leerlingen, waar allerlei werkvormen werden uitgevoerd, en een laboratorium met onderwijsrobots.’

Leraren met Lef 2.0 Vanaf 2017 gaat Leraren met Lef zich meer richten op uitvoering van haar gedachtegoed op scholen, pabo’s en lerarenopleidingen. De Langen: ‘We blijven actief op social media en tijdens bijeenkomsten, maar na de fase waarbij we ons vooral verenigden, gaan we nu naar een actieve verspreiding. Hoe meer leraren met lef hoe beter. Dat is goed voor het onderwijs en vooral voor de leerlingen.’

Meer weten lerarenmetlef.com Twitter: @LerarenmetLef Facebook: @lerarenmetlef Linkedin: groep Lerarenmetlef Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal

8 (vo)

Hoe word ik leraar met lef?

Di 24 jan 10.30 – 11.15 uur Visie met lef Wo 25 jan 15.30 – 16.15 uur

Hal

9 (po)

Hoe blijf ik gemotiveerd/enthousiast/vernieuwend voor de klas?

Wo 25 jan 15.30 – 16.15 uur Lesgeven met lef! Met als speerpunten; autonomie en verbondenheid Do 26 jan 10.30 – 11.15 uur NOT MAGAZINE 31

Slimme oplossingen voor gezonde scholen

DUURZAAM SCHOOLGEBOUW, SCHOON BINNENKLIMAAT Een gezonde leer- en werkomgeving in betaalbare gebouwen: dat is de ambitie van de in 2015 gesloten Green Deal Scholen. Het bijbehorende uitvoeringsprogramma moet schoolbesturen en gemeenten helpen samen de verduurzaming van schoolgebouwen aan te pakken. Laat je op de NOT inspireren om je schoolgebouwen te vergroenen.

Tekst: Brigitte Bloem Foto’s: Green Deal Scholen

In Nederland staan zo’n negenduizend schoolgebouwen voor primair en voortgezet onderwijs. Hierin krijgen ruim 2,4 miljoen leerlingen les en werken bijna tweehonderd­ duizend onderwijsprofessionals. Het project Green Deal Scholen moet de realisatie van duurzame schoolgebouwen een slinger geven, maar wel op basis van budgetneutrale investeringen. Het streven is zoveel mogelijk schoolbesturen de stap te laten maken naar een gezonder binnenklimaat, een toekomstbestendig en duurzaam schoolgebouw en lagere energiekosten. Kinderen en volwassenen functioneren immers beter en prettiger in een gezonde omgeving. De Green Deal Scholen, waarin primair en voorgezet onderwijs,

gemeenten, milieuorganisaties, huisvestingsdeskundigen en verschillende ministeries samenwerken steekt schoolbesturen en gemeenten onafhankelijk en kosteloos een helpende hand toe met onder meer praktische informatie en stappenplannen.

Energielabel G Kennismanager Marco van Zandwijk van het Waarborgfonds & Kenniscentrum Ruimte-OK adviseert scholen die meedoen aan de Green Deal. ‘Bij veel scholen zijn de CO2-concen­ traties en de binnentemperatuur te hoog. Dat is een aanwijzing voor onvoldoende ventilatie en een slechte luchtkwaliteit’, legt van Zandwijk uit. ‘Andere veelvoor­ komende binnenmilieuproblemen zijn tochtklachten in de winter en problemen met akoestiek, daglicht en verlichting’, somt hij op. ‘Naast het slechte binnenklimaat leidt ook het energiegebruik tot zorgen. Slechts zes procent van de SUBSIDIE VOOR EXTERN ADVIES In het kader van Green Deal Scholen stelt de overheid een subsidie beschikbaar waarmee schoolbesturen extern advies kunnen inhuren voor verduurzaming van hun schoolgebouwen. De subsidie bedraagt vijftig procent van de advieskosten tot een maximum van € 3.500. Hiervan kunnen honderdvijftig schoolbesturen gebruik maken. De aanvraagtermijn sluit op 29 september 2017. Aanmelden voor de subsidie kan via het eLoket van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: rvo.nl/gds

32 NOT MAGAZINE

negenduizend schoolgebouwen heeft een energielabel.

Daarvan heeft driekwart een label C of slechter. Een kwart zit zelfs op het meest onzuinige energielabel G. De rekening die scholen voor gas en elektra betalen is door de slechte staat van veel gebouwen onnodig hoog.

Daardoor gaat geld verloren, dat anders naar het ­onderwijs had kunnen gaan.’

Gesprek vanuit de inhoud Ruimte-OK is een van de kenniscentra die scholen, kinder­ opvangorganisaties en gemeenten ondersteunt in het proces naar een betere huisvestingskwaliteit en een gezonde exploitatie. ‘We delen praktische kennis over huisvesting en financiering, helpen hen als opdrachtgever de juiste vragen te stellen en toetsen investeringsplannen’, vertelt Van Zandwijk. ‘Voor ons staat altijd het gebruikersbelang voorop. Het realiseren van een nieuw gebouw of het aanpassen van een bestaand gebouw is voor veel besturen een complexe opgave. Er zijn relatief veel verouderde gebouwen en ook demografische ontwikkelingen spelen mee.’ Vraagstukken als verduurzaming en renovatie zijn dan ook een zaak van scholen en gemeenten gezamenlijk,

Tip! Deskundigen uit het onderwijs delen kosteloos hun ervaringen om schoolgebouwen gezond en duurzaam te maken! greendealscholen.nl/helpdesk

Staatssecretaris Sander Dekker: ‘Het verbeteren van het binnenklimaat op school of het groener maken van het gebouw is vaak een behoorlijke klus. Met hulp van experts wordt het voor scholen makkelijker om verbeteringen door te voeren. Schone lucht, een lage energierekening en een prettig werkklimaat is voor iedereen winst.’

(Bron: Green Deal Scholen)

betoogt hij. Naast kennisdeling om het opdrachtgeverschap te vergemakkelijken, stimuleert Ruimte-OK hen het gesprek hierover primair vanuit de inhoud te voeren.

Ruimte-OK was nauw betrokken bij de totstandkoming van het programma van de NOT Onderwijsacademie over slimme oplossingen voor gezonde scholen. Deze editie zijn er op het Podium Bouw, Facilitair & Inrichting onder meer interessante seminars over duurzame en gezonde scholen, door­decentralisatie en innovatie in bouw en beheer.

Podium Bouw, Facilitair & Inrichting

Hal 11 Uw schoolgebouw gezonder, duurzamer en betaalbaar?

Wo 25 jan 13.30 – 14.15 uur Vrij 27 jan 13.30 – 14.15 uur

NOT MAGAZINE 33

Acer raadt Windows 10 Pro aan.

Switch V 10

ROBUUSTE 2-IN-1 VOOR DAGELIJKS GEBRUIK Intel® Atom™ x5-Z8350 processor Windows 10 Home (Acer raadt Windows 10 Pro aan.)

Multifunctioneel ontwerp; uitstekend voor dagelijks gebruik binnen educatie Snel beveiligd opstarten met de ingebouwde vingerafdruklezer Magnetische Acer Snap Hinge™; moeiteloos schakelen tussen diverse modi

Laptop

van de

AANSCHAFPRIJS RETOUR bij een reparatie binnen het 1ste jaar

Nieuwste USB 3.1 Type-C-poort voor snelle dataoverdracht 802.11ac 5GHz WiFi standaard Als u vóór 31 december 2016 een deelnemend zakelijk product van Acer koopt en dit binnen dertig dagen registreert, krijgt u 100% van de betaalde aankoopprijs terugbetaald als het Acer product binnen het eerste jaar defect blijkt te zijn en onder garantie wordt gerepareerd.

Intel, het Intel logo, Intel Inside, het Intel Inside logo, Intel Atom en Intel Atom Inside zijn handelsmerken van Intel Corporation in de Verenigde Staten en/of andere landen.

Display

Tent

Tablet

Heden en verleden samen op de NOT ONDERWIJSMUSEUM EN O ­ NDERWIJSINSPECTIE VIEREN 200 JAAR STAAT VAN HET ONDERWIJS Bijspringen op de was- of poetsdag. De komst van weblogs. Schoolopzieners in ­hobbelende koetsen. Sturende ouders. Praten over tweehonderd jaar Staat van het Onderwijs is praten over het onderwijs in de volle breedte. Heden en verleden vermengen zich al gauw. Op de NOT komt dit prachtig samen! Hier kun je vast proeven aan de bijzondere tentoonstelling Dit heilzaam toezigt. 200 jaar Staat van het onderwijs, die vanaf begin april 2017 te zien is.

Foto: Onderwijsmuseum

Monique Vogelenzang, inspecteur-generaal van de Onderwijsinspectie: ‘Het is echt bijzonder dat er al 200 jaar een Staat van het Onderwijs uitkomt. Deze reeks verslagen laat enerzijds zien hoe het onderwijs zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld en zich verhoudt tot de ontwikkelingen in de maatschappij. Anderzijds geven de verslagen ook weer hoe het toezicht op het o ­ nderwijs zich heeft ontplooid.’ Tijs van Ruiten, directeur van het Nationaal Onderwijsmuseum vult aan: ‘Als geheel vormen al die onderwijsverslagen een instituut, een monument bijna. Ze bevatten een enorme bron van inzichten, pure cijfers en sociaal-culturele informatie. Jarenlang was de Staat van het Onderwijs bij weinig mensen bekend. Pas de laatste jaren is er bredere publieke aandacht voor. Ja, het zijn heel veel cijfers en nog meer letters. Toch is het goed als de mensen die in het onderwijs werken er kennis van nemen. Vanuit onze kant, de museumkant, is het geweldig dat we fragmenten van die 200 jaar in allerlei objecten kunnen laten zien.’

Tot leven In het Onderwijsmuseum staan persoonlijke verhalen centraal.

Ze brengen de collectie én het vroegere o ­ nderwijs tot leven.

Dit heilzaam toezigt, 200 jaar Staat van het onderwijs, is vanaf begin april 2017 te zien in het Nationaal Onderwijs­ museum in Dordrecht. Tijdens de NOT kunnen de bezoekers vast kennismaken met de objecten en de vele persoonlijke gezichten van het Nederlandse onderwijs(systeem). onderwijsmuseum.nl Podium Dagtrips, Theater & Cultuur

Hal

10

Maar hoe ging het vroeger?

Test je kennis over het onderwijs van vroeger!

Do 26 jan 14.30 – 15.15 uur Za 28 jan 11.30 – 12.15 uur NOT MAGAZINE 35

Wat is onderzoekend leren?

EN HOE DOE JE DAT? Onderzoekend leren, zowel in po, vo als mbo: hoe doe je dat en waarom is het zo belangrijk? Hoe groei je als leerkracht en als school naar beter onderzoekend leren?

Drie experts geven hun visie op onderzoekend leren.

Tekst: Tefke van Dijk Foto: Shutterstock

‘Met een cyclus van zeven stappen kun je nieuwsgierigheid vasthouden en stimuleren’ Sanne Weusthof is onderwijskundige bij expertisecentrum TechYourFuture.nl.

‘Onderzoekend leren gaat uit van de nieuwsgierige houding die kinderen van nature hebben. Kleuters verwonderen zich over van alles en die verwondering neemt vaak af tijdens de schoolloopbaan.

Met de juiste didactiek kun je die nieuwsgierigheid vasthouden en stimuleren. Dat kan met een cyclus van zeven stappen: confrontatie, waarbij je leerlingen ­nieuwsgierig maakt, en verkenning, waarbij je kijkt wat ze al weten en willen weten. Stap 3 is het opzetten van onderzoek, daarna uitvoeren, conclusies trekken, presenteren en tot slot evaluatie en verdieping. De vaardigheden in deze onderzoekscyclus zijn gelinkt aan de 21ste eeuwse vaardigheden als kritisch en probleemoplossend vermogen, samenwerken en creativiteit. Vaardigheden die nodig zijn om als volwaardige burger in de huidige en toekomstige samenleving te kunnen participeren. In de toekomst hebben 36 NOT MAGAZINE

we creatieve denkers en doeners nodig. Kennis is overal beschikbaar, maar wat doe je met die kennis? Hoe kun je informatie kritisch beoordelen? Kijk naar wat je nu doet.

Welke methoden gebruik je? Als je bestaande lessen verrijkt met onderzoekend leren, krijg je een ander soort les. Met andere leerdoelen en met meer verdieping. ­Vaardigheden als vragen formuleren, experimenteren, analyseren en conclusies trekken zitten niet standaard in een methode. Blijf niet alleen leren uit een boek. Begin klein, maar doe het. Ga op pad, wees actief. Het gaat om de attitude van een leerkracht. Je moet zelf nieuwsgierig zijn, willen ontdekken en onderzoeken en niet altijd het antwoord vooraf willen weten. Je bent een coach die het proces begeleidt. Dat vraagt lef van een leerkracht die veelal gewend is doelen te behalen die in de methode staan, waarbij het voldoende is de lessen te doorlopen.

Vraag jezelf af: hoe kun je kinderen echt nieuwsgierig maken en ervoor zorgen dat kennis en vaardigheden beklijven?’

‘Goede lessen ontwerpen maakt het beroep van leraar juist zo mooi!’

Myriam Lieskamp is auteur van de boeken Professionele leergemeenschap in het onderwijs en Vertrouwen verbinden vakmanschap en beleidsadviseur bij CNV Onderwijs. ‘Bij onderzoekend leren koppel je als leerkracht een bepaald probleem aan een onderzoeks­ cyclus van zeven stappen die de leerlingen stapsgewijs doorlopen. Het is belangrijk dat je als docent de probleem­ stelling goed definieert zodat leerlingen echt onderzoeken wat je wilt dat ze onderzoeken. In de laatste fase presenteren de leerlingen hun onderzoeksresultaten. In het primair onderwijs gaat het om simpele vraagstukken, in het voortgezet onderwijs en mbo zijn de vraagstukken ingewikkelder.

Onderzoekend leren is één van de vele leerstrategieën die je kunt inzetten om leerlingen gemotiveerd te laten leren.

Basis blijft: wat is het leerdoel en welke didactische

strategie past daar het beste bij? Werken met leerdoelen is de sleutel tot het behalen van goede leerresultaten.

Vanuit leerdoelen, goed geformuleerd in de taal van de leerlingen, gaan leraren, liefst samen, op zoek naar een passende didactische werkvorm, uitdagende leeromgeving en een lesorganisatie die alle leerlingen actief laat leren.

Leraren kunnen kiezen of zij de leerlingen actief begeleiden of leerlingen juist zelfstandig een probleem laten oplossen.

Aan het eind van de les of lessen checkt de leraar altijd of de gestelde leerdoelen zijn behaald en wat de leerling heeft geleerd van de gehanteerde leerstrategie. De leraar maakt daarbij gebruik van feedback, feedup en feedforward.

Wat heb je gedaan? Wat wilde je bereiken? Wat moet je nog doen om dat te bereiken? Goede lessen ontwerpen en zorgen dat de leerlingen de gestelde leerdoelen behalen, maakt het beroep van leraar juist zo mooi.’

‘Als onderwijs niet sprankelt, werkt het niet’ Hans van Rijn is onderwijsadviseur, (team)coach en ontwikkelaar bij de Lerende School. ‘Onderzoekend leren begint met een nieuwsgierige leerkracht die betrokkenheid van leerlingen observeert en nagaat wat de impact is van de manier van leren. Hoeveel kinderen doen mee op ‘niveautje intens’? Doen ze mee vanuit een interesse die van binnenuit komt? Het gaat om het kijken naar de koppies van de kinderen. Daar begint onderzoekend leren en dat zouden leerkrachten om te beginnen nog veel meer kunnen doen. We zitten in onderwijsland nog teveel in standje ‘volgen’: je moet dit, je moet dat. Daarmee spoelen we een hoop kwaliteit weg.

Te vaak gaat het nog over controle en afrekenen. Dat heeft niets te maken met onderzoekend leren. Leren raakt fundamenteel je hele zijn, het is een wezenlijke eigenschap van geluk. Het gaat in de eerste plaats om houding en impact. Ook de zwakste leerling moet stralen. Als ­onderwijs niet sprankelt, werkt het niet. Om het potentieel van leerlingen echt te zien, heb je meerdere soorten data nodig. We moeten niet alleen kijken naar outputgetallen, maar ook naar het proces, het welbevinden en de ­betrokkenheid. We zijn geconditioneerd om louter cognitief te denken. Ik ben voor systeemdenken: je kunt dingen niet

geïsoleerd bekijken. Om dat te bereiken moeten we naar een cultuur van durf en ons niet meer bang laten maken door cijfertjes. Denk potentieelgericht, niet opbrengstgericht.

Hoe sluit dat wat je doet aan bij wat we weten over hoe kinderen leren en ontwikkelen? Je laat je nooit meer gek maken wanneer je werkt vanuit kennis daarover. Kortom, als didactiek pedagogiek niet volgt, is alle geblaat over kwaliteit niet meer dan holle frases. Onderzoekend leren wordt kansrijk in een cultuur van durf. Daar gaan cijfers voor jou werken in plaats van andersom.’

Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal 8 (vo) Onderzoekend leren - de zoektocht naar een succesvolle implementatie Do 26 jan 10.30 – 11.15 uur

Hal

10 (mbo)

Onderzoekend leren Di 24 jan 10.30 – 11.15 uur

Do 26 jan 10.30 – 11.15 uur

Het vakmanschap van de toekomst Wo 25 jan 13.30 – 14.15 uur

Za 28 jan 13.30 – 14.15 uur NOT MAGAZINE 37

Nu GRATIS de digitale versie van Cijferstorm voor iedereen die een Reken-duo combi box aanschaft!

G BEURSAANBIEDIN

i box Reken-duo comb 37,50 van €47,50 voor € s)

(bij inlevering van

ursgid

de coupon uit de be

• Niveau 1F en 2F • 8 spellen • Elke set is uniek en door elkaar te gebruiken • Bijna 200 vraag/antwoordkaartjes • Al gespeeld op 40 scholen

Cijferstorm spelen? Ga naar Rekenteam.nl en klik op de button “Cijferstorm spelen”.

Dit spel is specifiek ontworpen om de bewerkingen te trainen en de leerlingen uit te dagen het beste uit zichzelf te halen om de anderen of de computer te verslaan...

Het kan dus gespeeld worden door iedereen!

Optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen, het moet allemaal worden gebruikt om het doel van het spel te halen.

Voor meer info kom naar HAL 08 Stand F063

rekenteam.nl

HOGERE CIJFERS DOOR MEER BEWEGING? Bewegen is goed voor iedereen en helemaal voor kinderen. In de loop der jaren zijn we echter minder gaan bewegen. Daarom presenteert de NOT het Beweegplein waar dagelijks kennissessies over beweegonderwijs en bewegend leren plaatsvinden, die je de volgende dag direct in praktijk kunt brengen.

Tekst: Brigitte Bloem Foto: Shutterstock

Elke schooldag starten de leerlingen van het Rijswijkse Stanislas College met minstens een uur sporten. Na een fikse inspanning op de mountainbike of in de gymzaal gaat het leren goed, is de ervaring. Halverwege de dag krijgen de leerlingen nog een halfuur bewegend leren. Ze maken dan bijvoorbeeld sommen terwijl ze een balletje trappen of fitnessen. De school heeft beweging volledig in het lesprogramma geïntegreerd. Leerlingen, leraren en ouders van het ‘beweeg-vmbo’ zijn enorm enthousiast. De conditie van de leerlingen is met sprongen vooruit gegaan. En, heel opvallend, er wordt minder gepest en de leerlingen zijn rustiger geworden tijdens de lessen. Dat heeft weer een positief effect op het humeur en de motivatie van de leraren.

Bevorderen breinontwikkeling Op de website van het Stanislas College kun je de motivatie lezen: ‘De bloedsomloop in je hersenen wordt beter als je beweegt. Ook worden er meer verbindingen gemaakt in je brein, waardoor je je beter kunt concentreren.

Niet alleen tijdens het sporten, maar ook daarna in de les.’

Wetenschappelijke studies in binnen- en buitenland beamen dit. Bewegen, spelen, sporten en dansen is meer dan alleen lol maken. Het bevordert de ontwikkeling van het brein. Het integreren van fysieke activiteiten en leertaken,

bijvoorbeeld springen terwijl je bezig bent met automatiseringsen herhalingsopdrachten, lijkt een positieve invloed te hebben op het leren. Wetenschappers spreken over positieve effecten op de executieve cognitieve functies van kinderen zoals planning, besluitvorming en bijsturing van gedrag en op het concentratievermogen. Per dag heeft een kind minimaal één uur matige tot intensieve beweging nodig.

Achter elkaar aan rennen, naar school fietsen, stoeien, klimmen, spelletjes doen op het schoolplein, skaten, dansen, maar ook de trap op en af lopen tellen allemaal mee!

Daarnaast zouden alle leerlingen minimaal twee keer per week moeten gymen en is het natuurlijk aan te bevelen dat ze ook buiten school aan sport doen. Leerlingen blijven zo gezond, beter op gewicht, ze bouwen aan hun conditie en kunnen zich dus beter concentreren op de les(stof). Op de NOT kun je nog veel meer ontdekken op het gebied van gezondheid en school.

Podium Facilitair & Inrichting

Hal

11

Bewegen is de basis Wo 25 jan 10.30 – 11.15 uur Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur NOT MAGAZINE 39

Laat u inspireren op de stand van Educatheek

H A L 10 S TA N D A040 Op zoek naar nieuwe leermiddelen? Leermiddelen die passen bij de steeds veranderende leerbehoeften van uw leerlingen of aansluiten op onderwijsthema’s?

Of op zoek naar producten en diensten om uw eigen kennis up-to-date te houden?

Met het uitgebreide assortiment van relevante uitgeverijen biedt Educatheek passend materiaal voor iedere leerbehoefte én voor u als onderwijsprofessional

Profiteer van 10% beurskorting en andere aanbiedingen!

Bezoek ons in HAL 10, STAND A040.

De webwinkel voor het onderwijs

info@educatheek.nl www.educatheek.nl/not2017

www.schoolsupport.nl

BEZOEK ONZE STAND HAL 10 • STAND C040

NOT ACTIES

10%

BEURSKORTING OP HET GEHELE ASSORTIMENT

QUIZ IT!

3=4

2=3

4 VOOR DE PRIJS VAN 3!

3 VOOR DE PRIJS VAN 2!

DAGELIJKSE DEMO’S SCHOOLSUPPORT SPELLEN

REKENSPRINT BASIS

Welke ? om naaklok vertelt r sch ool te je dat het tijd is gaan?

1 2

a) klok 1 b) klok 2 c) klok 3 d) geen van

3

de drie

klokke

n

TOVER S TA P E L S

QUIZ IT!

33

WO-DO-VR

Werkplaats Kindcentra biedt veelzijdig programma

SAMEN OP WEG NAAR DOOR­ LOPENDE ONTWIKKELINGSLIJN Onderwijs en kinderopvang groeien naar elkaar toe, dat bevestigt het programma van de NOT O ­ nderwijsacademie Kinderopvang. In de academie veel aandacht voor kennisuitwisseling en a ­ fstemming tussen onderwijs en opvang in het licht van ­(integrale) samenwerking. Experts, verenigd in de Werkplaats Kindcentra, bieden vijf dagen lang een veelzijdig programma op weg naar een doorlopende ontwikkelingslijn.

Tekst: Brigitte Bloem Foto’s: Mondomijn, Human Touch Photography

De Werkplaats Kindcentra wordt gevormd door een groep adviseurs met een rijk portfolio aan expertises: van deskundigheid op pedagogisch-didactisch vlak tot management­expertise en van juridische tot bouwkundige deskundigheid. Deze experts verzorgen gedurende de NOT de presentaties en workshops van de Onderwijs­ academie Kinderopvang. Het programma richt zich zowel op pedagogisch medewerkers als op bestuurders van kinderopvangorganisaties. Vraagstukken als hoe schuif je pedagogisch-didactische visies in elkaar en hoe vertaal je die naar pedagogisch-didactische termen komen aan bod.

Wat betekent het voor de gebouwen, wat kan er met het personeel, is het wel of geen probleem dat er met verschil­ lende cao’s wordt gewerkt, hoe ga je om met zorg en waar loop je juridisch tegenaan?

Ontwikkeling centraal De roep om basistoegangsrecht en gelijke kansen voor kinderen neemt toe. De overtuiging groeit dat het voor een kind beter is als het zich in eigen tempo en naar eigen mogelijk­heden kan ontwikkelen. ‘De eerste ontwikkelingsjaren van kinderen zijn van onschatbare waarde. Bij een kind van 10 jaar met een ­ontwikkelingsachterstand kost het doorgaans enorm veel energie om die achterstand in te halen, áls het al lukt’, zegt Peter Notten, CEO van de Korein Groep en voorzitter van de Werkplaats Kindcentra. ‘Steeds meer scholen en kinderopvang­organisaties willen investeren in intensievere samenwerking.’ Notten is ervan overtuigd dat het helpt als er naast ‘gewoon’ samenwerken een andere voorzieningsvorm overwogen wordt: het integrale kindcentrum (IKC). Notten: ‘Ik zeg nadrukkelijk naast en niet in plaats van, omdat in mijn ogen alle samenwerkings­vormen naast elkaar kunnen bestaan. Als kindontwikkeling in alle gevallen maar centraal staat.’

Kijk met dezelfde bril Margot Schreurs is adviseur bij het pedagogisch expertise centrum Rijkt en al ruim tien jaar betrokken bij de ontwikkeling van IKC’s.

‘Je pedagogisch en didactisch concept is de basis waarop je gaat samenwerken. Je start niet met het plan om een mooi gebouw neer te zetten. Het gaat écht om de inhoud’, is haar overtuiging. ‘Alleen met de inhoud raak je de professionals op de werkvloer in hun passie en visie. Het pedagogisch-­didactisch klimaat van de school, kinderopvang en bso moet een doorgaande ontwikkelingslijn worden. Spreek dezelfde taal, kijk door dezelfde 42 NOT MAGAZINE

bril naar de kinderen. Dát is samenwerken en daar gaat het om.

Bij de ontwikkeling naar een IKC moet je niet te snel willen gaan.

De ontwikkeling van een IKC heeft tijd nodig. Het is erg belangrijk om ouders vanaf het begin intensief te betrekken. Wees open en maak processen inzichtelijk. Het grootste voordeel van geïnte­ greerde samenwerking is dat het voor de kinderen niet uitmaakt of ze op school zijn of bij de bso. In een vertrouwde, veilige, rijke en uitdagende omgeving zie je betrokken kinderen die hun talenten in de volle breedte kunnen ontwikkelen.’

Mondomijn Kindcentrum Mondomijn in Helmond is een van de showcases voor integrale kindcentra in Nederland. Teamleider Heddy Senders vertelt: ‘Bij Mondomijn werken we met een team van pedagogisch medewerkers en leraren dat echt samen op weg is.’

De belangrijkste meerwaarde van kindcentrum Mondomijn is volgens Senders dat ieder kind kan beginnen met een volgende fase als het daar klaar voor is, los van zijn of haar leeftijd. ‘In een kindcentrum zijn alle expertises en materialen gebundeld. Een kind van drie met interesse in letters krijgt een aanbod op maat van de desbetreffende professional. Het is niet ons doel om allemaal kinderen te krijgen die voorop lopen, maar als een kind toe is aan een volgende stap in zijn ontwikkeling, dan zijn we in staat een aanbod te bieden dat voldoende uitdaagt.’ Samenwerking, goede communicatie, openstaan voor de expertise van je collega’s en kennis durven delen zijn de cruciale ingrediënten,

weet Senders. ‘Ons aanbod mag niet ophouden bij de mogelijk­ heden van een medewerker. Het IKC is geen doel op zich. Het gaat erom dat je een omgeving creëert waar ieder kind zich optimaal kan ontwikkelen en waar alle expertises en materialen om dat te bereiken aanwezig zijn. Dat kun je ook bereiken zonder IKC, maar het voordeel van een IKC is dat je alles onder één dak hebt. Je bent één organisatie, met één visie, één beleid en één pedagogische-didactische vertaling.’

Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal

9 (ko)

Huisvesting en inrichting: Op weg naar integrale Kindcentra Di 24 jan 11.30 – 12.15 uur #onderwijsvoorkinderendiein2080metpensioengaan Do 26 jan 14.30 – 15.15 uur Samenwerking onderwijs, opvang en gemeente in de praktijk Vrij 27 jan 14.30 – 15.15 uur Wat is een kindcentrum?

Zat 28 jan 10.30 – 11.15 uur NOT MAGAZINE 43

Nieuwsuur in de klas

Schooltv.nl Speciaal voor leerkrachten BO en docenten VO.

Studio Snugger

De Buitendienst

YOUNG AT HEART! KLAAR VOOR DE START? De Leraren van het Jaar, verenigd in de LerarenKamer, organiseren het Young Professional Programme op de NOT 2017.

Heel passend aangezien de activiteiten zich momenteel vooral richten op de startende leraar: de young professional.

Foto: iStock

Young at Heart! Niet elke startende leraar is jong in leeftijd.

Zij-instromers met werkervaring in een andere sector zijn misschien ouder, maar voelen zich net zo jong in hun leraarschap. Andersom voelt niet elke jonge startende leraar zich even ‘jong’. Tenslotte heeft elke leraar in opleiding zich anders ontwikkeld en heeft iedereen een ander startpunt en andere talenten. De LerarenKamer is zich bewust van de talenten die startende leraren hebben en vindt het belangrijk dat zij kansen krijgen om die talenten in te zetten. Daarnaast ontmoeten de Leraren van het Jaar tijdens hun ambassadeursjaar in het onderwijsveld ook nog veel starters die geen vliegende start kunnen maken.

Een rugzak vol idealen De Leraren van het Jaar zijn allemaal een starter geweest, met een rugzak vol idealen, vragen en onzekerheden. Zij weten hoe het is om weinig begeleiding te krijgen of gebrek te hebben aan tijd en ruimte; elke leraar wil gezien worden en met ideeën kunnen komen. Het programma op de NOT kenmerkt zich door een aanbod dat zich zowel richt op de starter die nog flink zoekende is als op de starter die alvast een blik op zijn of haar onderwijsloopbaan wil werpen.

Daarom komen onder meer leraar-ambtenaren vertellen over hun groei van starter tot hun functie bij het ministerie van OCW; de hobbels die er zijn, maar vooral ook de kansen die je als startende leraar kunt benutten.

nooit klaar is: in het onderwijs blijft iedereen zichzelf ontwikkelen. Op vrijdag 27 januari zijn alle deelnemers van het Young Professional Programme uitgenodigd in het Starterscafé om met elkaar en de Leraren van het Jaar informeel bijeen te komen. Zo ga je geïnspireerd en gemotiveerd het weekend in, om maandag weer vol passie voor de klas te staan!

Houd voor de activiteiten van de LerarenKamer lerarenkamer.onderwijscooperatie.nl in de gaten of @leraarvhjaar.

Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal

8 (vo)

Leraar-ambtenaar: van het leren van de regels tot het maken van de regels in vijf jaar Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur De leraar als bondscoach: over tactiek en motivatie Vrij 27 jan 11.30 – 12.15 uur In gesprek met Leraren van het Jaar Vrij 27 jan 14.30 – 15.15 uur

Hal

9 (po)

Van starter tot leraar-ambtenaar bij het ministerie van OCW 27 jan 10.30 – 11.15 uur Ga voor passie en professionaliteit! Vrij 27 jan 11.30 – 12.15 uur

Les in Passie In Les in Passie komen Leraren van het Jaar vertellen over hun drijfveren, over welke leraar zij willen zijn en hoe ze ervoor zorgen dit ook te kunnen blijven. In diverse sessies voor po, so, vo en mbo gaan Leraren van het Jaar met elkaar en starters in gesprek over hun eigen start als leraar en zullen ze laten zien dat ook een Leraar van het Jaar

In gesprek met Leraren van het Jaar Vrij 27 jan 14.30 – 15.15 uur

Hal

10 (mbo)

Van starter tot Leraar van het Jaar: over inspiratie vinden en vasthouden Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur Starter in het mbo: een uitdagende klus! Vrij 27 jan 10.30 – 11.15 uur In gesprek met Leraren van het Jaar Vrij 27 jan 14.30 – 15.15 uur NOT MAGAZINE 45

Bezoek onze ) stand (08. F028 urs op de NOT-be i 24-28 januar

Wizzkip: het leukste lespakket van Nederland:

s e tj le fi ip k t to s e tj e e w n e p Van kip Gratis (digitaal) lespakket over kippen voor groep 6 & 7 met een leuke ďŹ lm, interactieve lessheets, het kippenspel, een docentenhandleiding en een informatieve poster voor in de klas!

www.kipkiplekker.nl/ lespakket

Twee jaar later….

DE STATUS VAN PASSEND ONDERWIJS Dik twee jaar na de invoering van passend onderwijs heerst er voorzichtige tevredenheid. ‘Steeds meer scholen proberen met maatwerk hun leerlingen binnenboord te houden.’

Tekst: Lieke Steijvers Foto: Shutterstock

Sinds 1 augustus 2014 hebben scholen de verantwoorde­ lijkheid om alle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben een goede onderwijsplek te bieden. Om aan deze zorgplicht te voldoen, hebben scholen samenwerkings­ verbanden gevormd. Hierin maken het regulier en het speciaal onderwijs in de regio afspraken over de begeleiding. De scholen beslissen zelf hoe zij elk kind bieden wat het nodig heeft. Waar vroeger het bekende ‘rugzakje’ samenging met bijvoorbeeld een indicatiestelling en voorschriften voor de besteding, is nu veel meer vrijheid. Wat is de stand van zaken na twee jaar passend onderwijs?

Grote verschillen ‘Er zijn enorme verschillen tussen de samenwerkingsverbanden’, zegt Dominique van der Elst, programmamanager passend onderwijs bij OCW. ‘Er zijn scholen en verbanden die zeer Onderwijsacademie De Onderwijsacademie bruist van de sessies, onder andere over dit onderwerp.

Hal

8 (vo)

Passend onderwijs. Omgaan met verschillend gedrag in de klas Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur

Hal

Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur

9 (po)

Hoe zorg jij dat onderwijs past? Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur Passend onderwijs. Omgaan met verschillend gedrag in de klas Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur

Hal

Minder instroom Het eerste jaar na de invoering is het aantal leerlingen op het speciaal onderwijs gedaald. ‘Het gaat vooral om een daling van de instroom in het speciaal voortgezet onderwijs’, zegt Van der Elst. ‘Dat is in lijn met het doel van passend onderwijs om meer leerlingen die ondersteuning nodig hebben een plek te bieden in het reguliere onderwijs.’ Punten van aandacht zijn er ook. ‘De samenwerking met de gemeenten voor de inzet van jeugdhulp op school blijkt nog lastig te zijn en ook horen we dat er scholen zijn die proberen de zorgplicht te ontlopen.

Maar zonder concrete meldingen daarover, is het lastig daar een goed beeld van te krijgen en om actie te ondernemen.’

Meer weten?

10 (mbo)

Hoe herkien ik mijn eigen voordelen?

Di 24 jan 15.30 – 16.15 uur

actief zijn met het bieden van maatwerk. Zij creëren bijvoorbeeld speciale klassen voor leerlingen die meer structuur nodig hebben of die hoogbegaafd zijn. In samenwerkingsverbanden waar de invulling van de ondersteuning tot stand komt in overleg tussen de school en de ouders, ontstaan nieuwe vormen van begeleiding, is er minder bureaucratie en zijn de scholen en ouders positief over de veranderingen.’ Samenwerkings­verbanden die minder ver zijn met passend onderwijs blijven vaak nog dichter bij de situatie van voor de invoering en werken nog grotendeels met de voorschriften die eerder golden, aldus Van der Elst. Denk aan de voorwaarde dat een leerling een diagnose moet hebben om in aan­merking te komen voor extra ondersteuning. ‘En juist van zo’n stempel willen we af.’

Do 26 jan 15.30 – 16.15 uur

Op passendonderwijs.nl staan de laatste ontwikkelingen over de passend onderwijs, informatie over de wet, handige tips en mooie praktijkvoorbeelden.

NOT MAGAZINE 47

Voorzitters PO-Raad, VO-raad en MBO Raad verklaren unaniem:

‘GELIJKE KANSEN VOOR ALLE LEERLINGEN HOOGSTE PRIORITEIT’ Voor de PO-Raad, VO-raad en MBO Raad is het creëren van gelijke kansen voor leerlingen en studenten een belangrijk thema. Leerlingen en studenten met dezelfde mogelijkheden moeten dezelfde kansen krijgen, ongeacht het opleidingsniveau van hun ouders en de omgeving waarin ze opgroeien.

De voorzitters van de drie sectorraden reiken oplossingen aan.

Tekst: Brigitte Bloem Beeld: Human Touch Photography, PO-Raad (Katja Mali Fotografie), VO-raad, MBO Raad, Shutterstock

48 NOT MAGAZINE

De PO-Raad lanceerde in de zomer van 2016 een vijfpuntenplan om de kansenongelijkheid in het Nederlandse onderwijsstelsel aan te pakken. Voorzitter van de PO-Raad, Rinda den Besten, licht het plan toe. ‘Om te voorkomen dat kinderen met een achterstand op school beginnen, willen we dat er een brede basisvoorziening komt voor kinderen van 0 tot 4 jaar. De voorschoolse opvang is op dit moment versnipperd. Bovendien is de bagage waarmee kinderen het basisonderwijs binnenkomen heel divers. Het is bekend dat kinderen een achterstand zelden meer volledig inlopen. Het idee van een brede basisvoorziening is dat alle kinderen toegang kunnen krijgen tot Rinda den Besten dezelfde voorziening van hoge kwaliteit. Dus ongeacht of ouders werken of wat hun opleidingsniveau en inkomen is. Natuurlijk moet daarbij speciale aandacht zijn voor kinderen die dat nodig hebben. Ons tweede punt is dat we als sector blijven werken aan de kwaliteit van het schooladvies. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat ieder kind dat daarbij gebaat is, een meervoudig advies moet kunnen krijgen.’ Als derde punt noemt Den Besten het selectiemoment. ‘Leg dat later dan groep 7/8’, bepleit ze, ‘omdat vroegselectie ongelijk­ heid in de hand werkt.’ Daarmee samen hangt haar pleidooi voor brede scholengemeenschappen en brede of dakpanbrugklassen. ‘Deze moeten weer de norm worden.

Bovendien moet de doorstroom op álle niveaus en op álle overstappunten verbeteren’, vindt Den Besten.

te ontdekken en te ontwikkelen. Kortom, het groep 8-advies zal minder dwingend worden, doordat er meer opties voor de leerling overblijven dan nu het geval is. Als scholen hebben we wettelijk gezien nu al behoorlijk veel ruimte om dit soort trajecten te starten. En is er meer ruimte gewenst, dan loopt de VO-raad voorop om die ruimte te bepleiten.’

Gelijkekansengereedschapskist Wat Ton Heerts, voorzitter van de MBO Raad, betreft zou het onderwijs vanaf de basis een gelijkekansen­ gereedschapskist moeten zijn. ‘Als je in het mbo nog taal en rekenen moet ‘repareren’ bij studenten, dan ben je te laat’, zegt hij stellig. ‘Op het moment dat je een door­ lopende ontwikkelingslijn van kinderopvang tot en met mbo vanuit die gelijkekansengereedschapskist aanbiedt en daar ook actief op stuurt, ligt er voor iedereen een toekomst in het verschiet’, legt Heerts uit. ‘Je leert gewoon minder snel naarmate je ouder wordt en sommige lacunes zijn helaas helemaal niet meer weg te werken. Dat betekent dat we niet moeten wíllen om taal en Ton Heerts rekenen te repareren in het mbo.

Investeren in kinderopvang en basisonderwijs is daarom zo belangrijk. Het onderwijs tot en met het mbo is ontegen­ zeggelijk een politieke verantwoordelijk­heid van het publieke domein, opgebracht vanuit de belastingmiddelen. We ­betalen immers belasting voor een goed, betrouwbaar en duurzaam onderwijsstelsel’, aldus Heerts.

Flexibiliteit

Onderwijs Kansen Check

‘Ook binnen het voortgezet onderwijs ervaren velen dat het keuzemoment van po naar vo inderdaad vroeg is’, zegt Paul Rosenmöller, voorzitter van de VO-raad. ‘In groep 8 kun je lang niet voor alle leerlingen het niveau van vervolg­ onderwijs bepalen. Sommige kinderen hebben meer tijd en ruimte nodig om hun talenten te kunnen ontwikkelen. Voor een aantal kun je dat wel bepalen, dus ook daarin moet je kunnen differentiëren. Wat mij betreft zullen er daarom zeker ook categorale scholen blijven bestaan. Het gaat erom dat we zorgen voor meer flexibiliteit. Er zijn scholen die bijvoorbeeld met een Junior College de brug slaan naar het basisonderwijs en daarmee een Paul Rosenmöller doorlopende leerlijn maken voor leerlingen tussen de 10 en 14 jaar. We kennen de dakpanbrugklassen, met een combinatie van twee school­ typen, waardoor kinderen hun keuze kunnen uitstellen. Ook zijn allerlei schakeltrajecten denkbaar, juist voor kinderen die van huis uit minder gelegenheid hebben gekregen hun talenten

De PO-Raad roept op om tot een Onderwijs Kansen Check te komen. Doel hiervan is om te toetsen of beleid niet toch onbedoeld kansenongelijkheid bevordert. ‘We willen in eerste instantie bewustwording bereiken, maar uiteindelijk naar een herziening van het stelsel toe’, legt Den Besten uit.

‘We willen voorkomen dat kinderen door beleid buiten de boot vallen. De PO-Raad zal hieraan bijdragen door leden te voorzien van praktische handreikingen zoals bijvoorbeeld de brochure Doorstroom van kleuters, door veel te praten met de voorschoolse partners en met het voortgezet onderwijs en natuurlijk door onze stem te laten horen in Den Haag.’

Eigentijds onderwijs ‘We moeten naar een andere balans tussen lestijd en ontwikkeltijd, naar een andere balans tussen leren in de school en daarbuiten en naar een andere balans tussen de cognitieve ontwikkeling en de sociale ontwikkeling en persoonsvorming van leerlingen’, vindt Rosenmöller. ‘Dat alles draagt bij aan meer eigentijds onderwijs en is een antwoord op demotivatie, ongelijke kansen en ongelijke NOT MAGAZINE 49

mogelijkheden voor leerlingen.’ Ook de modernisering van de leermiddelenmix draagt volgens Rosenmöller zijn steentje bij. ‘Over tien jaar zien de scholen er écht anders uit.

Natuurlijk kun je niet eindeloos differentiëren, maar op een aantal terreinen zullen we het klassieke beeld van ‘de klas’ achter ons moeten laten’, voorziet de voorzitter van de VO-raad. Het mbo heeft volgens Heerts de ambitie om jongeren datgene te laten doen waar ze passie voor hebben. Als je ergens passie voor hebt, ben je gemotiveerd en kun je er succesvol in worden, is zijn ervaring. En daarmee wordt de jongere weerbaar in de samenleving. ‘Onze docenten hebben doorgaans heel goed voor ogen waarmee ze hun studenten kunnen prikkelen en uitdagen’, zegt Heerts.

‘Het gaat niet alleen om wat er geleerd moet worden, maar ook hoe. Het is niet one size fits all. Zoveel mensen, zoveel leerstijlen. Maar we zullen in het mbo nooit één-op-één docent-student hebben, dus je spreekt altijd een groep aan.’

Leven lang leren Een leven lang leren is ook een leven lang mbo, als het aan Heerts ligt. ‘Het mbo draagt bij aan de ontwikkeling naar zelfstandigheid en bereidt vele jongeren voor op de arbeids­ markt, voor deelnemen aan onze maatschappij en voor het kunnen doen van een vervolgopleiding. Het mooie is dat als je het mbo goed uitkomt, de kans groot is dat je de rest van je leven slaagt. Het mbo biedt de tools en de handreikingen.

In het mbo wordt de basis gelegd voor autonoom handelen, burgerschap en leer je een vak. Maar we leiden flexibel op, juist omdat alles zo snel verandert. Begeef je je op die arbeidsmarkt, dan ben je nog niet van het mbo af. We zullen er alles aan doen om interessant te blijven voor onze afgestudeerden, zodat ze regelmatig terugkeren voor het behalen van bijvoorbeeld deelcertificaten om blijvend op die snel veranderende arbeidsmarkt te kunnen bewegen en, als de ambitie er is, hogerop te komen.’

Maatschappelijk rendement Dat sluit aan bij de ontwikkeling die Rosenmöller schetst: ‘Nu beoordelen we scholen nog op het klassieke r­endement, als snelheid en examencijfers. Met inspectie en staatssecretaris zijn we aan het kijken of we het maatschappelijk rendement in beeld kunnen brengen. Datgene wat de leerling leert op school, zouden we immers breder kunnen waarderen.’

Rosenmöller ziet dat veel neuzen in onderwijsland dezelfde kant op staan. ‘De transities vragen om lef en ondernemer­ schap in de scholen, ze vragen soms om aanpassing in wet- en regelgeving. Ook vragen ze hier en daar om extra financiële investeringen. Doel van dit alles is de talenten van leerlingen beter tot hun recht te laten komen, zodat ze beter kunnen doorstromen naar vervolg­opleidingen en arbeidsmarkt.

Dat is de uitdaging waar we gezamenlijk voor staan.’

50 NOT MAGAZINE

Fotografie: ŠFreddie Westerhof

Samen werken aan onderwijs van de toekomst

www.curriculumvandetoekomst.slo.nl Hoe wordt op uw school gewerkt aan samenhang, thematisch onderwijs of digitale geletterdheid? Heeft u 21e eeuwse vaardigheden geĂŻntegreerd in uw lessen? Of geeft u op andere wijze invulling aan toekomstgericht onderwijs?

Samen met scholen en partners in het onderwijs ontwikkelt SLO leerplankaders, toetst deze aan de praktijk en maakt producten die aansluiten bij wat scholen vragen en nodig hebben met het oog op toekomstig onderwijs.

Kom tijdens de NOT 2017 naar de SLO-stand in hal 8 (D010) voor een gesprek over het curriculum van de toekomst.

We horen graag wat u bezighoudt!

Wat zou u doen als u minister van Onderwijs was?

Laat in de stand uw plannen en ideeën achter voor het nieuwe kabinet.

U bent van harte welkom bij: Hal 8 | Stand 08.C036

Kijk mee met een onderwijsinspecteur

Win een muzikale gastles

Hoe kijkt een onderwijsinspecteur naar uw school? Vraag het hem of haar, of doe mee met de Serious Game, in de stand.

Kom langs in onze stand en maak kans op een muziekles van Méér Muziek in de Klasheld Giovanca.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Dienst Uitvoering Onderwijs Inspectie van het Onderwijs

Betrokken blijven?

Schrijf u ter plaatse in voor OCW’s MeeDenkTank.