PrimaOnderwijs #3 Januari 2022 by EDG Media

Nummer 3 / Januari 2022

Rosa Njoo, projectcoördinator NP Onderwijs, Gerrit Rietveld College

‘Meteen van start gegaan met intervisiemomenten om te peilen waar het leraren aan ontbrak’

voor groei en verandering

een leven lang leren Leren leren

Met een spiekbriefje

Nationale Denktank

‘Zo verbeteren we ons onderwijs’

www.primaonderwijs.nl / verschijnt 5x per jaar

Meer werkplezier?

Investeer in een onderzoekscultuur

Breng de wereld je klas in

Vraag nu online subsidie aan! Wil je je leerlingen beter voorbereiden op onze internationale samenleving? De subsidie Internationalisering Funderend Onderwijs (IFO) kan je hierbij helpen.

De subsidie is voor primair en voortgezet onderwijs. Vraag online subsidie aan voor activiteiten die plaatsvinden in 2022. De subsidie is erop gericht dat scholen internationalisering opnemen in het schoolbeleid, met een doordachte visie en aanpak. Denk bijvoorbeeld aan: • het invoeren van een doorlopende leerlijn wereldburgerschap; • het invoeren of verder uitwerken van vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto); • activiteiten waarbij leerlingen of leraren internationale competenties ontwikkelen.

Bekijk alle informatie op: www.nuffic.nl/ifo

VOORWOORD

Een leven lang leren In een werkomgeving waarin leren centraal staat, raak je als onderwijsprofessional gelukkig nooit echt uitgeleerd. Of je nu leert van je eigen leerlingen, vakken in het nieuwe curriculum, een vervolgopleiding of door persoonlijke ontwikkeling: een leven lang leren is bij uitstek mogelijk in het onderwijs. Voor het behouden van je vakbekwaamheid zijn er tal van activiteiten te ondernemen. Wat ben jij van plan om te gaan leren in 2022? Laat deze editie van PrimaOnderwijs over professionalisering je inspireren!

Met de toenemende globalisering, robotisering en andere technologische ontwikkelingen veranderen de vaardigheden die je als professional nodig hebt om je beroep goed uit te kunnen oefenen. Wat je nu weet, kan morgen alweer verouderd zijn. Continu blijven leren is dus hartstikke belangrijk. Maar, ik hoor je denken: ‘Waar haal ik de tijd vandaan?’ En jezelf een lesdag uitroosteren voor een cursus, betekent vaak automatisch direct meer werkdruk voor je collega. ‘Ook is het best verleidelijk om gewoon je lessen te geven zoals je gewend bent’, schetst Emmeliek Boost, deskundige van Onderwijsdesk. Zij legt uit waaróm bij- en nascholing belangrijk is voor je brein (p.58). Regelmatig tijd maken om iets te leren, zorgt ervoor dat je als mens groeit. Echter de mogelijkheden om door te groeien in het onderwijs zijn miniem. ‘Je bent leerkracht and that’s it’, stipt leerkracht Paulien Brouws-Pullen aan (p.30). Leren kan op meerdere

manieren. De meest voor de hand liggende manier is je te verdiepen in stof waar je al bekend mee bent. Hierdoor word je beter in je vak. Maar je kan ook de verbreding in gaan. Zo heeft Paulien haar roeping gevonden in het meer- en hoogbegaafdenonderwijs. Iedereen heeft zo zijn eigen redenen om wel of niet bij te scholen. Welke redenen dat zijn en hoe het er in de praktijk aan toe gaat op scholen lees je op pagina 8. Vervolgens overbrengen aan je leerlingen wat je geleerd hebt, is weer van een hele andere orde. Hoe zorg je ervoor dat lesstof blijft hangen? ‘Wil je dat leerlingen de stof gaan begrijpen en onthouden, dan moeten ze dat zelf verwerken’, aldus Inge Verstraete (p. 12). Leren leren dus en vooral leerlingen de tijd geven om het leren leren toe te passen. Hoe je dat precies vertaalt naar de praktijk én nog heel veel meer tips, handvatten, wijze lessen en ervaringen van collega’s op het gebied van professionalisering vind je in deze editie van PrimaOnderwijs. Veel leesplezier! Esmee Weerden Hoofdredacteur PrimaOnderwijs

Ideeën, vragen, verzoeken voor PrimaOnderwijs? Mail naar redactie@primaonderwijs.nl Volg @PrimaOnderwijs ook op Instagram, LinkedIn, Twitter en Facebook. PrimaOnderwijs 3

De opleider voor de onderwijssector

Kennis waarmee je impact maakt binnen jouw onderwijsinstelling

Houd je kennis op peil en blijf innoveren, voor jouw school en op persoonlijk vlak! Onze onderwerpen: •

Digitalisering

•

Onderwijskundig I-coach

•

(Cyber) pestgedrag

•

Middenmanagement

•

Rekenen en taal

•

Vertrouwenspersoon in het onderwijs

•

Specialist het Jonge Kind

•

Leerkrachtvaardigheden in de bovenbouw

•

Gedragsexpert

•

IKC Specialist

•

Intern Begeleider

•

Coördinator Wetenschap en Techniek

www.sbo.nl/onderwijspo

Nummer 3 januari 2022

Leren leren met een spiekbriefje

42 58

Inhoud 18

Nationale Denktank: zo verbeteren we ons onderwijs

Investeer in een onderzoekscultuur

Hoe ga je slijtage van je brein tegen?

Volg ons

@primaonderwijs

‘Je moet het met elkaar doen’

8 Een leven lang leren in het onderwijs 16 Het belang van jezelf blijven ontwikkelen 22 Cito helpt professionaliseren 29 Succes met Goud Onderwijs 41 Digitale geletterdheid is geen vanzelfsprekendheid 48 Zo zet je formatief handelen op de kaart 66 Gezond eten op school is normaal! 70 De school als leerplek voor het leven 75 Maak werk van de nieuwe leerweg 84 Maak kennis met het LAKS

Colofon

Redactie 030 - 241 70 44, redactie@primaonderwijs.nl, postbus 40266, 3504 AB Utrecht

Hoofdredactie Esmee Weerden

Sales 030 - 241 70 21, account@edg.nl

Vormgeving Martin Hollander, Tom Venema

Klantenservice 030 - 241 70 20 klantenservice@edg.nl

Medewerkers Brigitte Bloem, Heleen de Bruijn, Klaske Delhij, Elise de Jong, Mandy Kok, Marleen Kuijsters, Erik Ouwerkerk, Natasje de Vrind, Sofie van de Waart, Malini Witlox

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een wekelijkse nieuwsbrief en de website www.primaonderwijs.nl

Foto’s iStock, Shutterstock

Daadkrachtig en samen voor goed onderwijs

Met 150.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

©Copyright 2022 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelinge n.

Tips van de redactie

nieuws Heb jij een tip voor de redactie? Stuur een e-mail naar redactie@primaonderwijs.nl

‘Heeft u hier een cursus voor moeten volgen?’

Pascal Cuijpers is inmiddels twintig jaar werkzaam als docent in het voortgezet onderwijs en tien jaar als schrijver. In ‘Heeft u hier een cursus voor moeten volgen?’ maakt hij een selectie uit de meest recente columns die hij schreef over onderwijs en leerlingbegeleiding in onze huidige maatschappij. Met scherpe observaties en voorzien van creatieve invalshoeken zorgt hij voor een gevarieerde en verrassende kijk op het onderwijs van toen, nu en de toekomst. Tevens komen er diverse praktische tips aan bod voor kinderen én volwassenen om onder andere beter om te (leren) gaan met spanningen in diverse situaties. De columns worden afgewisseld met hilarische, memorabele en ontroerende ervaringen die Pascal deelde via Twitter. Je kunt het boek onder andere bestellen via: www.educatheek.nl/heeft-u-hier-een-cursus-voor-moeten-volgen Speciaal voor lezers van PrimaOnderwijs mogen wij 1 exemplaar van het boek ‘Heeft u hier een cursus voor moeten volgen’ verloten! Wil je kans maken op het boek? Stuur uiterlijk 31 januari een mail naar redactie@primaonderwijs.nl

Webinar ‘Verbetercultuur’

Wil jij met je team en je leerlingen elke dag werken aan het verbeteren van het onderwijs? Wil je meer werkplezier, meer sfeer in de klas en een groter teamgevoel op school?

Podcast Samen Opleiden

Podcast Samen Opleiden is voor iedereen die professioneel te maken heeft met opleiden en professionaliseren binnen het onderwijs. In elke aflevering spreekt gastheer Joep Stassen nieuwe gasten over actuele ontwikkelingen in het opleiden en professionaliseren van onze toekomstige leraren. Luister de podcastreeks via: www.platformsamenopleiden. nl/podcast-samen-opleiden

Meld je dan gratis aan voor de webinar ‘Verbetercultuur’ van stichting leerKRACHT op 20 januari, 24 januari, 7 februari of 9 februari via: www.stichting-leerkracht.nl/digitale-bijeenkomsten In de webinar: • Hoor je waarom een verbetercultuur jullie onderwijs verbetert. • Laat stichting leerKRACHT zien hoe scholen afscheid nemen van ouderwets vergaderen, door op nieuwe manieren samen te werken en zo meer te bereiken voor hun leerlingen. • Deelt stichting leerKRACHT hoe je hier op school zelf mee aan de slag kan en hoe je je team hierin meeneemt.

Vormgeven van professionalisering

Docentprofessionalisering leidt niet automatisch tot een verandering in de onderwijspraktijk. Onderzoek laat zien dat bepaalde kenmerken van professionalisering het leerproces van docenten kunnen verbeteren. Voorbeelden zijn het stimuleren van reflectie, feedback en samenwerking. Meer specifiek zijn strategieën als rollenspellen en het bekijken van video-opnames effectief gebleken. Dit soort professionaliserings-activiteiten leiden niet alleen tot een verbetering van de competenties van docenten. Docentprofessionalisering is ook belangrijk voor het ontwikkelen van een docentidentiteit. Zowel docentcursussen als docentcommunities blijken de docentidentiteit te kunnen versterken. Benieuwd hoe je professionaliseringsactviteiten voor docenten het beste vorm kunt geven? Lees een overzicht van wat bekend is uit onderzoek hier: www.onderwijskennis.nl/themas/vormgeven-vanprofessionalisering

WWW.SPO-GRONINGEN.NL HEEFT U DE AMBITIE OM WEER TE GAAN STUDEREN? EEN VOLLEDIGE OPLEIDING OF EEN LOSSE CURSUS? SPO (VERBONDEN AAN DE RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN) BIEDT VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN.

BIJ SPO VOLGT U EEN TWEEDE BACHELOR VOOR REGULIER TARIEF: DE HBO-PEDAGOGIEK OF DE LERARENOPLEIDING PEDAGOGIEK.

BIJ SPO VOLGT U EEN SCHAKELPROGRAMMA OM DOOR TE STROMEN NAAR DE MASTER PEDAGOGISCHE OF ONDERWIJSWETENSCHAPPEN VAN DE RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN.

SPO BIEDT 42 MODULES OP HET GEBIED VAN PEDAGOGIEK, ONDERWIJSWETENSCHAPPEN EN ORTHOPEDAGOGIEK OP UNIVERSITAIR OF HBO NIVEAU.

In gesprek met het PrimaOnderwijs panel

Een leven lang leren in het onderwijs Wat houdt professionaliseren in, hoe kun je dit aanpakken in het onderwijs en wat zijn de ervaringen op dit gebied in de praktijk? PrimaOnderwijs heeft recent een groot onderzoek uitgevoerd naar professionalisering binnen het onderwijs. Voor dit artikel gingen we samen met het PrimaOnderwijs panel in gesprek over dit onderzoek. We lichten een aantal besproken onderwerpen uit. Tekst: Elise de Jong

Sinds 2017-2018 is het volgens de Wet beroep leraar verplicht dat schoolleiders voor alle leraren een professioneel statuut opstellen. Hierin wordt vastgelegd welke verantwoordelijkheden leraren hebben en wat zij nodig hebben om hun werk goed uit te kunnen voeren. Afspraken rondom professionalisering, zowel individueel als team georiënteerd, worden hierin opgenomen. Uit ons onderzoek blijkt dat ondanks deze verplichting 56% van onze respondenten niet op de hoogte is van het bestaan van het statuut en dus ook niet van de eventuele mogelijkheid tot professionaliseren. Eén van onze panelleden, leerkracht Ilona Koiter van basisschool Los Hoes, beaamt dit. ‘Bij ons op school wordt er weinig gesproken over het professionaliseringsbudget. Als een oudere collega een startende collega inwerkt, dan wordt deze kennis niet overgedragen, omdat ze het zelf ook niet weten.’

Een academie binnen de school Professionaliseren gaat meestal via externe partijen. Ook zijn er scholen die zelf over een academie beschikken. Zowel de scholen van onze panelleden Angelique van Dijk, kwaliteitscoördinator van Montessorischool de Binnenstad, als van Mandy de Bruijn, leerkracht groep 6 en ICT coach op basisschool Jan Ligthart, hebben zo’n academie. Angelique: ‘Binnen onze academie kun je diverse workshops volgen op bijvoorbeeld het gebied van EDI, kleuterontwikkeling of hoogbegaafdheid. Ons bestuur stimuleert deze manier van scholing. Ziet het bestuur de meerwaarde ervan in, dan worden de workshops voor je betaald. Je kunt zelf ook een workshop aanbieden aan collega’s op deze academie als je dat zou willen.’ De academie van Mandy verzorgt online cursussen via e-learning. ‘Wij worden min of meer verplicht

om een aantal uren aan studie te doen. Je kunt je literatuur bijhouden, maar ook een online cursus volgen. Ik ben geïnteresseerd in alles op ICT gebied, dus ik pak deze cursussen eruit.’

Waarom professionaliseren? De ene onderwijsprofessional is continu hongerig naar nieuwe kennis, terwijl anderen die behoefte niet hebben. Een cursus, training of opleiding volgen kost ook tijd. Werk je parttime, dan ben je aangewezen om je bij te scholen op je vrije dagen. Als je fulltime werkt, dan ben je ook in je avonden en weekenden bezig met scholing. Toch is panellid Mandy de Bruijn van mening dat als je bij wilt blijven met je kennis of jezelf wilt blijven ontwikkelen dat je tijd moet steken in professionaliseren. Panellid Adri Ramakers, docent van Praktijkonderwijs Roermond, vult aan: ‘Ik heb mezelf voorgenomen om eens in de 2 à 3 jaar iets voor mezelf te doen, zoals het volgen van een opleiding. Ik merk dat ik het nodig heb en op een gegeven moment behoefte heb aan nieuwe informatie.’ Binnen de stichting van panellid Marjolijn Boer, stamgroepleider MAXklas Pioniers bij Kindcentrum Werelds, werken ze met duurzame inzetbaarheidsuren. Je kunt deze sparen en later inzetten. ‘Een collega wil over een paar jaar een grote opleiding volgen. Deze collega spaart nu deze uren op en wil over 2 jaar werktijdvermindering aanvragen om deze opleiding te kunnen volgen.’

leeft en worden bij het studiekeuzeproces betrokken.’ Bij panellid Marjolijn Boer worden alle persoonlijke budgetten ‘op één hoop gegooid’. ‘Of je kan en wilt professionaliseren hangt bij ons af van je eigen motivatie en waar je talenten liggen. Wil je professionaliseren dan krijg je een persoonlijk gesprek en vul je de competentiematrix in. Eerst wordt er gekeken of je gekoppeld kan worden aan iemand binnen de stichting die de kennis al heeft. Is dit niet het geval, dan wordt er onderzoek gedaan naar andere mogelijkheden.’

Creëer draagvlak voor succes Professionaliseren doe je voor jezelf, maar zeker ook voor je team en de verbetering van de onderwijskwaliteit. Toch merken onze panelleden dat ze in de praktijk nog te weinig met hun opgedane kennis kunnen doen, omdat er geen draagvlak voor gecreëerd wordt. Daarnaast is het voor aanbieders van opleidingen, trainingen of cursussen belangrijk om goed te vermelden wat onderwijsprofessionals met de geleerde kennis in de praktijk kunnen doen. Zo weten zij wat ze kunnen verwachten als ze eenmaal klaar zijn. Na afronding staan zij namelijk te popelen om ermee aan de slag te gaan! De besteding van het professionaliseringsbudget?

29%

Iedereen heeft zo zijn eigen redenen om wel of niet bij te scholen. De voornaamste redenen, afkomstig uit ons onderzoek, waarom onderwijsprofessionals wel professionaliseren zijn: 1. Ik kan mijn werk er beter door uitvoeren 2. Het geeft mij meer uitdaging in mijn werk 3. Het draagt bij aan betere resultaten

Wie beslist: jijzelf, directie of bestuur De besteding van het professionaliseringsbudget wordt vaak in samenspraak met de directie en het bestuur gedaan. Uit ons onderzoek blijkt dat in 29% van de gevallen alleen het bestuur en de directie bepalen waar het budget naartoe gaat. Bij panellid Angelique van Dijk is dit deels het geval. ‘Elke school binnen onze stichting heeft ook beleidsadviseurs onderwijs & kwaliteit. Zij zijn op de hoogte van wat er

47%

Bestuur & directie

Samenspraak

Zelf

Top 3 Vorm van professionaliseren

Training/cursus/opleiding op externe locatie of online

Workshops

In-company training

56% Niet op de hoogte van statuut Wet beroep leraar

Ben je nieuwsgierig naar alle resultaten van ons onderzoek over professionaliseren in het onderwijs? Vraag het rapport op bij Elise de Jong via: edejong@edg.nl Wil jij in 2022 onderdeel zijn van het PrimaOnderwijs panel? Elk kwartaal komen we (online) samen om te sparren over interessante onderwijsthema’s met collega’s verspreid over het hele land. Stuur een mail naar redactie@primaonderwijs.nl voor meer informatie

PrimaOnderwijs 9

BESTEL NU DE

DOCENTENAGENDA 2022-2023 Docentenagenda

2021-2022

2021-2022 2021-2022

docentenagenda

docentenagenda 2020-2021

2021-2022

Docentenagenda 2021-2022 2022

21_17 RING DJ Karreschool_Cover_21_22.indd 1

31-03-2021 19:02

21_10 RING MillHill_21_22.indd 1

Ook dit jaar de keus heb je weer daard of uit een stan seerde gepersonali band cover in ring of gebonden versie.

01-04-2021 11:56

www.sotog.nl www.sotog.nl

01-04-2021 12:00

21_15 RING StichtingSotog_21_22.indd 1

01-04-2021 11:59

De docentenagenda bevat: ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Cijferlijsten, lesroosters, rekentabellen Genoeg ruimte voor je notities Energizers voor in de les Bijzondere weken, dagen en schoolvakanties Overzicht centraal eindexamen Adreslijsten a t/m z

Bestel de docentenagenda voor jou en je collega’s op

www.primaonderwijs.nl/docentenagenda

* Dit is de standaard cover van het huidige schooljaar, elk jaar wordt er een nieuw design gemaakt.

21_04-09_11-14RING Helicon_Yuverta Cover_21_22 2.indd 1

Bij Hogeschool Utrecht kun je létterlijk een leven lang leren! Loop jij in jouw werk als onderwijsprofessional tegen zaken aan? Worstel je met leerling resultaten op het vlak van taal of rekenen? Zoek je naar meer mogelijkheden tot differentiatie, bijvoorbeeld voor hoogbegaafden? Of wil je meer weten over werken aan een veilig pedagogisch klimaat? Hogeschool Utrecht biedt een breed palet aan opleidingsmogelijkheden voor onderwijsprofessionals in alle fasen van hun carrière. Om daar meer over te weten te komen ging de redactie van PrimaOnderwijs in gesprek met Matthijs Brouwer, opleidingsmanager van het Seminarium voor Orthopedagogiek bij de HU. Tekst: Sofie van de Waart

Matthijs is verantwoordelijk voor het aanbod waarmee onderwijsprofessionals een leven lang leren. En dat uit zich in vele vormen. ‘We bieden enerzijds doelgerichte korte cursussen aan die direct toepasbaar zijn zoals ‘begeleiden van nieuwkomers op school’, anderzijds hebben we stevige opleidingen tot wel een jaar zoals de Post-HBO leergang Interne Begeleiding of Jonge Kind specialist. Ook als je verder wilt groeien in leidinggevende functies hebben we verschillende opties. Zo biedt de post-HBO opleiding Schoolleider Basisbekwaam of Vakbekwaam je een vermelding in het Schoolleidersregister. Wanneer je met de hele school vakinhoudelijk of pedagogisch op een hoger plan wilt komen, kun je kiezen voor een opleiding waarmee je als team nieuw onderwijs vormgeeft, zoals met de opleidingen Lezen Is Top (LIST) en het Programma Alternatieve Denkstrategieën (PAD).’

Master Educational Needs Voor professionals die verdieping zoeken op master niveau is er de Master Educational Needs, met opleidingsplaatsen in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Den Haag. Deze master kan ook gevolgd worden volgens een innovatief online concept, waarbij studenten in digitale leerteams onder begeleiding hun eigen leerroute afleggen. Op deze manier wordt de opleiding nóg

toegankelijker, ook voor studenten buiten de randstad. ‘We zien nu dat in Zeeland, waar we de Master Educational Needs verzorgen, 30 collega’s van verschillende besturen met elkaar leren en elkaar daardoor straks ook na de opleiding beter weten te vinden.’

Sector overstijgend ‘Opleidingen zijn sector overstijgend, je ziet dus ook mooie kruisbestuivingen tussen collega’s uit het PO en VO. En, goed om te weten, onze docenten hebben zelf een stevige onderwijsachtergrond in het regulier of speciaal onderwijs.’ Bij Hogeschool Utrecht zoeken ze constant naar nieuwe wegen om een leven lang leren voor onderwijsprofessionals mogelijk te maken. ◗

Meer weten over de Master Educational Needs? Bekijk de website: www.hu.nl/deeltijd-opleidingen/ master-educational-needs of neem per mail contact op met Matthijs Brouwer: matthijs.m.brouwer@hu.nl.

PrimaOnderwijs 11

‘Wil je dat leerlingen lesstof onthouden en begrijpen, dan moeten ze dat zelf verwerken’

Leren leren met een spiekbriefje Elke leraar wil graag dat zijn of haar lessen beklijven bij leerlingen. Je staat tenslotte voor de klas om ze iets bij te brengen. Toch lijkt dat steeds minder goed te lukken. Uitval of terugzakken naar een lager schoolniveau komt steeds vaker voor. Inge Verstraete, specialist leren en gedrag, denkt dat een van de belangrijke oorzaken ligt in het feit dat leerlingen niet meer leren leren. Tekst: Heleen de Bruijn

Powerpoints, aantekeningen op het bord om letterlijk over te nemen, een docent die een hele les aan het woord is... Het zorgt er meestal niet voor dat lesstof echt blijft hangen bij leerlingen. Wil je dat zij de stof gaan begrijpen en onthouden, dan moeten ze dat zelf verwerken, meent Inge Verstraete, co-auteur van het Handboek Leren Leren. Door aantekeningen te maken, door verbanden aan te geven met kleuren en pijlen, door een tekening te maken, en ja, zelfs door spiekbriefjes te gebruiken voor bij een toets. Spiekbriefjes? Die zijn op school toch streng verboden? ‘Klopt. Maar toch, als je tegen je leerlingen zegt dat ze een voor de leraar onleesbaar spiekbriefje mogen maken, gaan ze zelf aan de slag met het verwerken van de lesstof: zo’n briefje moet heel klein en overzichtelijk zijn en toch de kern van de stof bevatten. En met zo’n briefje komt er al veel rust over leerlingen, niet bang dat ze iets vergeten. Zo’n spiekbriefje is dan bij een toets, waarbij ze hun kennis moeten toepassen, het haakje om hun kennis vanuit hun brein op te halen.’

Verankering in het brein En dat is precies waar leren leren over gaat, meent Inge Verstraete: zorgen dat de lesstof zich ‘betekenisvol’ verankert in het brein van leerlingen. Het gevaar is namelijk dat leerlingen kennis verankeren, die niet gekoppeld is aan een betekenisvol geheel. Alleen armspieren uit je hoofd leren bij biologie, maar niet begrijpen hoe deze spieren zich tot elkaar verhouden 12

en werken, geeft geen betekenisvol begrip. Dat verankeren kan door hen in eigen woorden aantekeningen te laten maken of bijvoorbeeld door via quizjes in de les te kijken of je leerlingen de stof hebben begrepen. En dat moet je in elke les doen.’

Leerproces Verstraete was zelf docent en geeft nu trainingen en lezingen rond leren en gedrag. Haar werd ooit gevraagd het Handboek Leren Leren te schrijven omdat de uitgeverij heel veel vragen kreeg over dit onderwerp. ‘Er zijn meer boeken over leren leren, maar die gaan vooral over welke strategieën je kunt inzetten. Maar daarmee trek je die los van het leerproces, zeg maar de gedachte achter hóe je leert. Het leren tijdens vaklessen is helemaal uit beeld geraakt. We geven er wel les in, tijdens mentorlessen bijvoorbeeld, maar leren leren hoort bij het leerproces, dus in de vaklessen. Het begint ermee dat je als docent zo moet lesgeven, dat je leerlingen de stof begrijpen. Dat lukt alleen door ze de stof te laten verwerken en elke les even te checken of ze de stof hebben begrepen. Bijvoorbeeld door te vragen die in twee zinnen samen te vatten. Ik hoor echter vaak van docenten dat leerlingen geen aantekeningen maken. En dat ze zelf niet kijken naar hoe de schriften van hun leerlingen eruit zien. Die blijven leeg. Dus hebben leerlingen de stof niet verwerkt en kunnen ze het via een schrift, dat tevens dient als geheugensteun, ook niet terughalen. Terwijl dat essentieel is. Leren begint in het schrift.’

Maar de meeste leerlingen gaan toch van school met een diploma? ‘Over het algemeen pakken de meeste leerlingen de stof inderdaad wel goed op. Maar aan de andere kant zie je dat meer leerlingen vastlopen, uitstromen en dat steeds vaker paniek ontstaat omdat ze geen grip hebben op de stof. Alles staat in een elektronische leeromgeving, ze zoeken alles op en herkennen dan dingen die ze hebben gelezen, maar echt begrijpen doen ze het niet.’

Leerlingen overvraagd Leerlingen worden volgens Verstraete overvraagd. ‘De curricula op scholen zitten tegenwoordig overvol. Docenten moeten zoveel stof aanbieden, dat er in de lessen geen ruimte meer is voor het verwerken ervan. De tendens is nu dat de docent zegt ‘lees die hoofdstukken maar en ik hoor het wel als er geen vragen zijn’. Voor het leerproces is dat funest. Leerlingen

krijgen de tijd niet om leren leren toe te passen.’ In het handboek, dat Verstraete samen met Karin Nijman schreef, wordt theoretische kennis over de werking van het brein en het leerproces vertaald naar de onderwijspraktijk. Daarbij wordt uitgegaan van de vijf leerprincipes zelfregulatie, metacognitie, leer strategieën, leermeesters en rijke leeromgeving. Volgens het boek vormen deze de fundamenten voor het ontwikkelen en ondersteunen van een leergierige attitude bij jongeren. Het boek geeft achtergrondinformatie met tips en informatie voor de docent in de klas. De auteur pleit er tegelijk voor leren leren terug te brengen in de vaklessen. ‘Scholen moeten zich bewust zijn van het leerproces en wat leerlingen nodig hebben om kennis te verwerken. Maar over het algemeen ontbreekt die basis in de lessen. Dus zorg dat je aan het begin van het schooljaar de belangrijkste leer strategieën doorneemt en dat de hele school er in alle lessen mee aan de slag gaat.’ ◗

Winactie Speciaal voor lezers van PrimaOnderwijs mogen wij 5 exemplaren weggeven van het Handboek Leren Leren. Wil je kans maken op het boek? Stuur uiterlijk 31 januari een e-mail naar redactie@primaonderwijs.nl.

PrimaOnderwijs 13

Ontwikkel jezelf in 2022 en volg een opleiding! Wil jij als leerkracht jouw vaardigheden versterken en jouw kennis verbreden? Wil je als onderwijsassistent doorgroeien naar de functie van leraarondersteuner? Of wil je als schoolleider bouwen aan nog beter onderwijs?

bereik meer

Bij Avans+ vind je de opleiding die een bijdrage levert aan jouw persoonlijke ontwikkeling. Starten kan 4 keer per jaar en een opleiding volgen doe je in je eigen tempo.

Bekijk jouw opleiding op avansplus.nl/onderwijs

Column De onderwijswereld van Esther van de Knaap onderwijswereld-po.nl

Elke dag een leermoment

Een opmerking die ik meerdere keren per week maak, en er nog trots op ben ook Als kind al was ik een nieuwsgierig meisje. Ik wist graag alles, of in ieder geval veel. Als ik ergens het antwoord niet op wist, ging ik op onderzoek uit. Ik kon enorm genieten van het programma 2 voor 12. De mensen die daaraan meededen wisten enorm veel en als ze iets niet wisten, mochten ze het opzoeken. Intelligentie, weten hoe je je brein kunt gebruiken, vond en vind ik aantrekkelijk. Het mooie aan 2 voor 12 was, en is, want dit programma bestaat al sinds 1971(!), is dat een brede algemene ontwikkeling nodig is EN (en nu komt ‘ie): dat het goed is om het even/ nog niet te weten! Om daar tijd voor te kunnen nemen. Hoe mooi is dat?! Het is goed om het nog niet te weten. Is dat niet de basis van ons hele leren? De basis van ontwikkeling? Het woord ‘nog’ is hierin cruciaal. Een paar jaar geleden woonde ik een lezing van Carol Dweck en James Nottingham bij. Zij hadden het allebei over ‘The power of yet’, de kracht van nog. In

plaats van dat je zegt en dat je leerlingen zeggen: ‘Ik kan het niet’, wordt dit: ‘Ik kan het NOG niet’. Nog geeft ruimte aan groei, aan ontwikkeling en aan even de tijd mogen nemen om iets op te zoeken, te verwerken en om ruimte te geven aan je brein om het zich eigen te maken. Daar heeft je brein namelijk even de tijd voor nodig, en een stukje herhaling. Dat brengt ons naar de veiligheid van het klaslokaal. Hoeveel ruimte geef je aan je leerlingen om het nog even niet te weten? Hoe vaak maak jij bewust, niet omdat een methode het zegt, ruimte voor herhaling en voor opzoeken? Hoe staat het met jouw Power of yet?! Wanneer we elkaar een leven lang leren gunnen, zijn daar voorwaarden voor nodig. Dan is er ruimte voor fouten maken nodig en een veilige leeromgeving. Dat geldt voor je leerlingen, voor je collega’s, je stagiaires en ook voor jezelf. Geef jezelf een beetje ruimte om af en toe een lekkere blunder te maken. Dan kun je daarna zeggen: ‘Ach ja, elke dag een leermoment!’

PrimaOnderwijs 15

En wat leer jij als leerkracht? Het belang van jezelf blijven ontwikkelen Wat heb je deze schooldag geleerd? Die vraag stellen we vaak aan onze kinderen. Maar ook leerkrachten leren elke dag: in de praktijk of tijdens professionaliserings uren. Voor Stichting Prisma Almere, waar 18 basisscholen onder vallen, is het erg belangrijk dat leerkrachten zichzelf blijven ontwikkelen. Sharaya van Wilsem en Kirsten Platschorre vertellen hoe zij dat doen en hoe hun scholen en de stichting hen hierbij ondersteunen. Tekst: Marleen Kuijsters

Kirsten Platschorre is leerkracht op De Driemaster (groep 1/2) in Almere. Op Instagram te volgen @klasvanjufkirsten.

‘

‘Naast mijn werk voor de klas volg ik een master orthopedagogiek aan de universiteit. Ik miste vanuit de Pabo een stukje kennisniveau en ik vind het erg belangrijk om mezelf te blijven ontwikkelen. Zo houd ik mijn werk leuk en interessant en kan ik de leerlingen beter begeleiden.’ Blik verbreden: ‘Als leerkracht keek ik vaak naar wat het beste was voor de groep. Dat doe ik natuurlijk nog steeds, maar door het volgen van de opleiding verbreed ik mijn blik: ik besteed meer aandacht aan het volgen van de ontwikkeling van het individuele kind en hoe je het hele gezin hierbij betrekt. We hebben nu bijvoorbeeld een jongetje in de klas dat veel moeite heeft met zijn emotieregulatie en veel effectieve leertijd mist omdat hij moet afkoelen. Hier bedenken we dan verschillende interventies voor. Denk aan een time-out plekje of een eigen weekplanning. Daarnaast sta ik meer stil bij hoe ik het beste het gesprek met ouders aan kan gaan. Soms is het bijvoorbeeld belangrijk om iets twee keer uit te leggen.’ Cursussen: ‘Vanuit Stichting Prisma Almere, de overkoepelende stichting waar onze school onder valt, heb ik eerder al verschillende cursussen gevolgd: spelontwikkeling, de overgang van groep 2 naar groep 3 en ontwikkelingsgericht werken. Ik gebruik nu spelthema’s die aansluiten bij de ontwikkeling van de kleuters. Met een kledingwinkeltje in het klaslokaal help ik ze bijvoorbeeld naar de volgende stap in het spel of met tellen, denk aan het betalen bij de kassa.’ Wat biedt de school..: ‘Mijn directeur kijkt goed met me mee: wat kan ik doen om mezelf te blijven ontwikkelen, welke stappen kan ik zetten in de toekomst. Mijn studie wordt bekostigd vanuit een lerarenbeurs. Er wordt heel fijn met me mee gedacht.’

ik besteed meer aandacht aan het volgen van de ontwikkeling van het individuele kind

en hoe je het hele gezin hierbij betrekt

‘Meegaan met de tijd en blijven vernieuwen: dat zijn voor mij de belangrijkste redenen om mezelf als leerkracht te blijven ontwikkelen. Ik lees dan ook veel studie- en kinderboeken. Daarnaast volg ik webinars over lesmethoden en doe ik allerlei cursussen.’ Kindertekeningen lezen: ‘Nu volg ik de cursus kindertekeningen lezen en begrijpen, erg interessant. We kijken hoe kinderen een bladindeling maken (waar tekenen ze een poppetje) en is de boom op het vel papier kaal of juist helemaal gevuld met blaadjes? Kinderen kunnen hun emoties op papier uitbeelden. Er is budget voor professionalisering vanuit Stichting Prisma waar we onder vallen.’ NT2-onderwijs: ‘Ik verdiep me ook in NT2-onderwijs. Sommige kinderen spreken thuis geen Nederlands en komen alleen op school hiermee in aanraking. Hoe kun je bijvoorbeeld taalspelletjes het beste aanbieden?’ Inspiratie: ‘Ik laat me inspireren door blogs en filmpjes van bijvoorbeeld meester Sander. Ik volg hem vooral voor het ICT onderwijs en het bewegend leren. Daarnaast werken we met de Bee-Bot, een eenvoudig te programmeren robot in de vorm van een bij. De kinderen leren hiermee programmeren. Ze moeten goed vooruit denken en bedenken hoe ze het gaan programmeren om op de juiste plek te komen.’ Kleuteruniversiteit: ‘Daarnaast ben ik ambassadeur van kleuteruniversiteit. Kleuteruniversiteit maakt projecten voor (kleuter)leerkrachten op basis van (prenten)boeken. Ik heb inmiddels twee inspiratiedagen van kleuteruniversiteit gevolgd. Hier worden verschillende workshops aangeboden, zoals bijvoorbeeld Engels in de klas en het werken met slimme kleuters. Ik maak foto’s bij de projecten die ik in de klas doe of van de spellen die we uitproberen en post die op sociale media. Ik heb ook een abonnement op het magazine van kleuteruniversiteit. Deze is gericht op het jonge kind en er staan verschillende artikelen in van experts.’ Toekomst: ‘Ik wil nog graag meer doen met hoogen meerbegaafdheid. Ik wil beter ontdekken welke kleuters meer aanbod nodig hebben zodat ze niet gaan onderpresteren uit verveling. Ik werk al wel met de site slimmekleuters.nl en volg een 100dagen project. Elke dag tellen de kleuters de dagen. In elk bekertje verzamelen we tien stokjes. Dan zien ze fysiek wat het getal 51 is: vijf groepjes van tien en nog één los stokje. Ik probeer nieuwe dingen uit en laat mijn onderwijs steeds ontwikkelen.’

‘

Ik wil beter

ontdekken welke

‘

Sharaya van Wilsem is leerkracht (groep 1/2) op De Omnibus in Almere. Op Instagram te volgen @jufsharaya.

kleuters meer aanbod nodig hebben zodat ze niet gaan

onderpresteren uit verveling

PrimaOnderwijs 17

Nationale Denktank:

zo verbeteren we ons onderwijs

‘

Leraren uitwisselen om kennisuitwisseling tussen scholen te bevorderen. Kersverse leraren het eerste jaar samen met een ervaren collega voor de klas zetten, om uitstroom te voorkomen. Het zijn slechts twee ideeën van de Nationale Denktank, waarbij twintig jonge denkers zich over problemen in het onderwijs bogen.

Tekst: Malini Witlox

‘

er is Geen stimulans om je continu te blijven ontwikkelen

Jasper Veen

Ze hebben geen van allen ervaring in het onderwijs. Maar dat is nou net de kracht van de Nationale Denktank denkt Jasper Veen, net afgestudeerd ruimtevaarttechnicus aan de TU Delft. Ieder jaar buigt de Nationale Denktank, waar twintig jongeren met minder dan een jaar werkervaring in zitten, zich vrijwillig over een maatschappelijk probleem. Dit jaar was het thema educatie.

Frisse blik ‘Wij hebben een frisse blik en kijken er anders tegenaan dan mensen in het onderwijs. Half augustus zijn we begonnen. Binnen twee weken zijn we tijdens een summer school up to speed gebracht door allerlei experts, van leraren tot de onderwijswethouder van Amsterdam. Daarna zijn we in groepjes verdeeld en hebben we ons vijf weken lang over vier thema’s gebogen. We wilden niet achter de laptop blijven zitten, dus hebben we veel veldwerk gedaan. Met mensen praten, wat valt ons op?’, legt Jasper uit. Zijn thema: hoe ‘schoolbesturen de professionele cultuur binnen de school kunnen bevorderen zodat leraren en leerlingen zich maximaal kunnen ontplooien’. ‘Hier kwam uit dat er niet alleen een lerarentekort is maar ook een schoolleiderstekort. En dat is essentieel voor de kwaliteit van het onderwijs.’

Gebrekkig loopbaanperspectief Leraren hebben een gebrekkig loopbaanperspectief, concludeerde de Nationale Denktank. Veel nieuwe leraren haken al na een paar jaar af, laat staan dat ze zo lang blijven dat ze het tot schoolleider schoppen. ‘In Nederland krijg je in je eerste jaar een aantal verantwoordelijkheden en veertig jaar later zijn er nauwelijks meer bijgekomen. Er is ook geen stimulans om je continu te blijven

‘

ontwikkelen. In het buitenland is dat anders. Zo kunnen leraren in Singapore tijdens hun loopbaan kiezen uit een managementtrack, een vakinhoudelijke track en een pedagogische track en zo stappen maken.’ Dat exact kopiëren gaat niet werken in Nederland, vermoedt Jasper. Nederlandse leraren willen meer autonomie in hun loopbaan. ‘Maar qua loopbaanontwikkeling valt er wel degelijk iets te halen. We willen een lerarenforum opzetten, waarbij docenten zelf kunnen nadenken over wat het betekent om een goede leraar te zijn. In Australië is dit ook gedaan en er kwamen veel goede ideeën uit. Wat moet een leraar die van de Pabo afkomt op dat moment kunnen? Wat moet hij tien jaar later kunnen et cetera?’

ouders is snelste optie

Lerarentekort oplossen

om het niveau gelijk te trekken

Kansenongelijkheid

Lieke Molenaar

‘

Scholen of politici zijn niet verplicht de adviezen van de denktank over te nemen. Jasper: ‘Maar we willen wel doorgaan. Het is vaak een zaak van de lange adem. In 2015 boog de denktank zich ook over educatie en kwam ze met het advies voor een brede brugklasbonus. Na veel lobbyen en spreken op seminars heeft Amsterdam dat plan vier jaar later omarmd en is er geld voor uitgetrokken.’

Juist in de armere

‘

Dan een ander pijnpunt, waar een groepje van de Nationale Denktank naar keek. Kansenongelijkheid. De ene school presteert beter dan de andere, terwijl alle docenten dezelfde opleiding hebben. Jasper: ‘Het heeft niet zozeer met geld of locatie te maken. Ook bij een identieke financiering doen sommige scholen het beter. Soms staat zo’n school honderd meter verderop. Ze willen die informatie uit concurrentieoverwegingen niet altijd delen. Maar iedereen heeft baat bij beter onderwijs. We pleiten voor een uitwisseling van leraren tussen scholen om kennisdeling te bevorderen. We zetten nu een pilot op.’ Een ander optie: het toevoegen van een bijlesoptie aan de bestaande passen voor minima, zodat bijles ook voor hun kinderen mogelijk wordt. In de bijlessector gaat jaarlijks 200 miljoen euro om. ‘Nu is het vooral voor rijkere ouders mogelijk hun kind te laten bijscholen. Hoewel we eigenlijk geen voorstander zijn van de bijleseconomie, is zo’n bijlespas voor armere ouders wel de snelste optie om het niveau gelijk te trekken’, aldus Lieke Molenaar die met haar groepsgenoten naar kansenongelijkheid keek. Haar groepsgenoot Sohaila Mahmoud valt haar bij. ‘Juist in de armere wijken waar kinderen het onderwijs het hardste nodig hebben, is vaak een lerarentekort. Er zijn nu ook wel subsidiepotjes voor bijles, maar de ouders weten vaak de weg daarnaartoe niet te vinden. Het gebruiken van de reeds bestaande pas is veel makkelijker. En de onderwijsinspectie moet haar eisen bijstellen. Nu stelt ze lagere eisen rondom rekenen en taal aan scholen met een complexe leerlingenpopulatie. Maar onbedoeld werkt dat kansenongelijkheid in de hand. Door lagere eisen dalen de ambities van de scholen.’

‘

Ook werd gekeken hoe het lerarentekort opgelost kan worden. De Pabo sluit niet aan bij de wensen van met name de mannelijke studenten, merkten Jasper en zijn denktankers bij het veldonderzoek. ‘Er is op de Pabo nog veel knutselwerk en een verplichte stage bij de kleuters. Daardoor melden minder mannen zich aan en zie je meer uitval. Ook worden leraren na het afstuderen in de eerste drie jaar van hun carrière niet goed ondersteund. De begeleiding is gebrekkig. De oplossing ligt in ander onderwijs op de Pabo en co-teaching, waarbij je starters en zij-instromers het eerste jaar samen met een ervaren docent les laat geven. Twee mensen voor de klas dus.’

bijlespas voor armere

wijken waar kinderen het onderwijs

het hardste nodig

hebben, is vaak een lerarentekort

Sohaila Mahmoud

PrimaOnderwijs 19

Opleidingen voor onderwijsprofessionals Alle leerlingen hebben recht op het best mogelijke onderwijs. Daarom investeren steeds meer scholen en onderwijsprofessionals in een leven lang ontwikkelen. De Marnix Academie verzorgt als kennispartner niet alleen de initiële pabo-opleiding, maar biedt daarnaast masteropleidingen en leergangen op post-hbo niveau aan. Voor leerkrachten en docenten die zich verder willen ontwikkelen, maar ook voor schoolleiders en andere leidinggevenden.

Cursussen

In een paar bijeenkomsten verbeter jij je vaardigheden, bijvoorbeeld in een van de creatieve vakken, of ben je zekerder in je eigen gedrag of de omgang met leerlingen.

Post-hbo opleidingen

Met een post-hbo opleiding van maximaal een jaar ben jij specialist in een vakgebied. De Marnix Academie heeft 19 verschillende post-hbo opleidingen, waaronder Coördinator Taal of Rekenen. Ook voor bijvoorbeeld Specialist gedrag, Jonge kind of muziek kun je terecht bij de Marnix Academie.

Masteropleidingen

De Marnix Academie biedt, deels in samenwerking met andere gespecialiseerde hogescholen, vier masteropleidingen aan voor leraren in het PO, VO, MBO en HBO. Voor schoolleiders bieden we via Penta Nova de Master Education

Leaderschip aan. Alle masters zijn geaccrediteerd door de NVAO. Na afronding ontvang je de titel Master of Education (MEd). Onderwijs & Technologie Benut de kansen en uitdagingen van ICT om het onderwijs nog rijker te maken. Integreer als een expert kritisch en onderzoeksmatig technologische ontwikkelingen in je eigen beroepspraktijk en initieer ontwikkelingen op het gebied van technologie in de school.

Vitaliteit & Professionalisering Ontwikkel je leiderschap om collega’s te ondersteunen hun werkgeluk te behouden of terug te vinden. Draag bij aan beleid en interventies die de schoolorganisatie een gezonde en lerende werkomgeving maken.

Leiderschapsopleidingen

Leren en Innoveren

In het samenwerkingsverband Penta Nova biedt de Marnix Academie opleidingen aan voor leidinggevenden in het onderwijs. Zowel voor startende als voor zeer ervaren leidinggevenden. Naast de eerder genoemde MEL bieden wij in ons samenwerkingsverband Penta Nova ook de opleidingen middenmanagement, de opleiding schoolleider en herregistratietrajecten voor schoolleiders.

Passend Meesterschap Ontwikkel je eigen visie en word expert in gedrag ,leren, inclusie en diversiteit. Ontdek hoe je in jouw diverse groep iedere leerling de kans kunt geven een eigen waardevolle bijdrage te leveren.

Meer weten over het aanbod van de Marnix Academie? Kijk op www.marnixacademie.nl

Ontwikkel de kwaliteiten van teacher leader, die je helpen om een succesvol veranderings- of innovatieproces in je school of stichting te starten en te begeleiden.

Cito helpt professionaliseren Onderwijs op maat met volgsysteem Leerling in beeld Inzicht is cruciaal om precies te weten waar je leerlingen staan en hun ontwikkeling te kunnen volgen. Vooral op het gebied van individuele behoeften en talenten. Je ziet dit allemaal in een overzichtelijke online omgeving, wat je veel tijd bespaart. Dat biedt het leerlingvolgsysteem Leerling in beeld voor het primair en voortgezet onderwijs. Tekst: Erik Ouwerkerk

‘Iedereen wil het beste uit de leerling halen, van de leerkracht tot de intern begeleider en van de mentor tot het schoolbestuur. Maar hoe vakbekwaam ook, we hebben allemaal maar twee ogen en oren’, stelt Marc van der Lee, educatief adviseur PO en VO bij Cito, vast. ‘Hoe weet je dan precies wat een leerling nodig heeft, waar zijn talenten liggen en hoe hij zich cognitief en sociaal-emotioneel ontwikkelt? Leerlingvolgsysteem Leerling in beeld geeft inzicht in de groei van iedere leerling, van de groep of klas én van de school. Die inzichten zijn geen doel op zich, maar een startpunt waarmee je de leerling nóg beter onderwijs op maat kunt bieden. En een kans om de kwaliteit van je onderwijs te verbeteren.’ 22

Brede ontwikkeling ‘We brengen een breed spectrum van vaardigheden in kaart, van begrijpend lezen tot rekenen-wiskunde en van sociaal-emotioneel functioneren tot executieve functies voor zowel het primair als het voortgezet onderwijs. Via handige overzichten zie je precies waar de leerling, klas/groep of school staat.’ Marc vervolgt: ‘Dat laatste hoef je trouwens niet zomaar van me aan te nemen, we horen dat steeds weer vanuit de praktijk.’ Zo zegt Marco Stoppelenburg, teamleider mavo van Helinium in Hellevoetsluis: ‘Je leerlingen in beeld krijgen is nu belangrijker dan ooit. De resultaten van de volgtoetsen geven dat inzicht, via schitterende overzichten voor mentoren en docenten.

Je kunt echt makkelijk de diepte in, en leren hoe je een leerling op onderdelen verder kunt helpen.’

Verdiepende mogelijkheden Marc is trots op deze verdiepende mogelijkheden van Leerling in beeld: ‘Als een leerling in het basisonderwijs bijvoorbeeld moeite heeft met rekensommen, welke specifieke sommen zijn dat dan? Optelsommen of aftreksommen? Sommen beneden de vijf of daarboven? Hoe is hij gegroeid ten opzichte van eerder in het schooljaar? Met Groeimeter voor het rekenonderwijs wordt dat heel nauwkeurig bijgehouden. Wanneer een leraar zo gedetailleerd het leerproces kan observeren, kan hij ook veel effectiever bijsturen, zodat een leerling zich optimaal kan ontwikkelen.

Wisselwerking is cruciaal De ontwikkeling van de leerling beperkt zich echter niet tot het cognitieve gedeelte. Heeft de leerling last van faalangst? Ervaart hij of zij een veilig (leer)klimaat? Hoe staat het met de motivatie en de leer- en werkhouding van het kind of de tiener?’ Marc vervolgt: ‘Het is juist de wisselwerking tussen deze verschillende componenten die belangrijk is om in kaart te brengen. Want als een leerling bijvoorbeeld niet lekker in zijn/haar vel zit, is het best lastig om goede resultaten te halen. Die wisselwerking is waardevol en daar willen veel scholen goed zicht op krijgen. En dat kán met Leerling in beeld.’ Zo vinden intern begeleider Esther Overkleeft en leerkracht Ine Geurts van basisschool SamSam uit Oosterhout de diepgaande analyses, het inzicht dus, de doorslaggevende factor voor Leerling in beeld. ‘En de nieuwe rapportagevormen met focus op groei. Heel mooi dat leerlingen hun groei ten opzichte van zichzelf zien.’ Marc: ‘Het is tweerichtingsverkeer uiteraard: met zicht op de leerling kan de onderwijsprofessional hem verder helpen, maar iedere leerling zicht geven op zijn of haar eigen groei kan motiverend werken en bijdragen aan het versterken van eigenaarschap. De leraar of begeleider helpt de leerling vervolgens te reflecteren op deze ontwikkeling.’

ambities te halen. Na dat proces van bewustwording kunnen ze de innovatieve instrumenten die Leerling in beeld biedt ten volle benutten.’

Doorgaand leerproces ‘Partnerships aangaan met scholen en schoolbesturen, elkaar helpen, van elkaar leren en doorontwikkelen in co-creatie is voor Cito heel belangrijk. We leren van elkaar en creëren samen instrumenten en trainingen om het onderwijs te ondersteunen. Samen met de scholen streven we ernaar om voor iedereen, van leraar tot schoolbestuurder, helder te krijgen waar ze het volgsysteem voor willen inzetten en hoe ze de rapportages kunnen gebruiken. Het is een doorgaand leerproces, waarbij alle onderwijsprofessionals zich telkens kritisch afvragen waarom ze doen wat ze doen. Werken met Leerling in beeld is bij uitstek een professionaliseringstraject dat daarbij helpt. We zijn enorm trots op het gebruikersgemak en de mogelijkheden van Leerling in beeld, maar het is de samenwerking met de scholen die voor verdieping en professionalisering zorgt. Daar plukt de leerling de vruchten van en daar doen we het voor. We maken elke leerling zichtbaar en zorgen samen voor krachtig onderwijs.’ ◗

Proces van bewustwording Cito biedt scholen de best mogelijke technische ondersteuning om zicht te krijgen op de leerling. ‘Maar om echt alles uit het volgsysteem te halen, zetten we eerst samen met de scholen een stap terug’, benadrukt Marc. ‘De sleutel ligt namelijk bij het ‘waarom’. Waarom doe je als school wat je doet? We gaan terug naar de basis, de bestaansreden van de school: de groei van de leerling. Om die te borgen, zijn heldere doelstellingen nodig, op het gebied van rekenen en taal tot aan een veilig pedagogisch klimaat. Wanneer de doelen eenmaal scherpgesteld zijn, ondersteunen we scholen om keuzes te maken in wat ze moeten toetsen om de

In het primair onderwijs gaan nu de eerste scholen van start met Leerling in beeld, voor voortgezet onderwijs is Leerling in beeld in ontwikkeling. Kijk voor meer informatie op cito.nl/volgsysteem

PrimaOnderwijs 23

Onze vernieuwde lesmethode voor Taal en Spelling Is jouw school dit schooljaar op zoek naar een nieuwe methode voor Taal en Spelling? Elke school die een nieuwe methode voor Taal en Spelling gaat kiezen zal inventariseren wat momenteel de belangrijkste methodes zijn. Traditioneel zijn dit de methodes van de uitgevers Malmberg en Zwijsen. Nu Snappet is uitgegroeid tot een volwaardige methode voor Taal en Spelling mag zij in dit rijtje niet meer ontbreken. Alle lessen zijn gebaseerd op de laatste didactische inzichten en je maakt gebalanceerd gebruik van papier en digitaal. Bekijk de laatste ontwikkelingen en beoordeel het zelf.

Alle instructielessen

Bij alle leerdoelen

Doorlopende leerlijnen van

volgens Directe Instructie Instructie-

werkbladen met aanvullend

groep 4 t/m 8 voor Woor-

uitgemodel: stapsgewijs uitge

oefenmateriaal, optioneel

denschat, Taalbeschouwing,

werkte instructie, aandacht

in te zetten voor verdere

Mondelinge Taalvaardig-

voor modellen.

verwerking op papier.

heid, Schrijven en Spelling.

Het aanbod is volledig dekkend voor de kerndoelen en sluit aan op de Aanbodsdoelen (SLO, 2020) en de recent vernieuwde Leerlijn begrippen voor taalbeschouwing (SLO, 2021).

Nieuwsgierig geworden? Vraag hiernaast een zichtzending aan bij onze methodespecialisten of neem contact met ons op voor meer informatie. www.snappet.org |

088-9990411 |

schools@snappet.org

Column #Daniëlle

Een leven lang leren Het digibord is mijn grootste vriend. Wanneer hij doet wat ik wil. Met enige regelmaat wil ik gaan schrijven, maar verschuift het beeld. Een oplossing is snel te vinden, maar vaak rent één van de pubers uit groep 8 naar voren. Sinds ik 40 ben, lopen een aantal kinderen maar wat graag voor me, ze hebben de verjaardag van hun ‘oude’ juf dan ook uitbundig gevierd. ‘Ik regel het nét even sneller met dat bord, juf.’ Menig klasgenoot begint te grijnzen. Behulpzaam volkje heb ik toch

😉

Voor verfijning van mijn digitale skills is er momenteel menig cursus of webinar te volgen. En daar wordt flink gebruik van gemaakt. En, heel geruststellend, niet alleen door mij. Vaardigheden die je tegenwoordig als professional nodig hebt om je onderwijs goed vorm te geven veranderen. Niet alleen door de robotisering en andere technologische ontwikkelingen. Wat te denken van gesprekstechnieken, het ‘lezen’ van resultaten en het online lesgeven. En de rol van de leerkracht? Die rol lijkt onverminderd belangrijk, maar vraagt inmiddels andere capaciteiten.

Misschien kun je je het nog herinneren, wellicht heb je je erin verdiept; het vorig jaar verschenen discussiestuk ‘De toekomst van ons onderwijs’. Groot onderhoud aan het Nederlands onderwijssysteem zou nodig zijn. Meer uitdaging voor leerlingen, zodat ze optimaal hun talenten kunnen ontwikkelen. Meer flexibiliteit en maatwerk is gewenst. De rol van leerkracht is aan verandering onderhevig. Reflectie op deze rol is nodig: wat moet ik behouden? Wat kan er anders? Wat hebben mijn leerlingen nodig? Wat kan ik ze bieden? Welke zaken moet ik wellicht uit handen geven? Zit ik nog op de stoel van de leerkracht of pak ik zaken op die niet tot mijn functieomschrijving behoren? Overschat ik mezelf? Vragen die de professional zich regelmatig stelt. En wat is het dan mooi wanneer je dagelijks een publiek voor je neus hebt dat wel even wil ‘meereflecteren’. Kinderen weten vaak prima tips en tops te kunnen geven. Om deze punten vervolgens tot ontwikkelpunten om te vormen is er een groot onderwijsnetwerk beschikbaar, zowel in de school als daarbuiten. Een leven lang leren is bij uitstek mogelijk in het onderwijs. Ondertussen lach ik me, samen met mijn 21 kinderen, suf om VlogMania en voor een weekje MediaMasters draai ik m’n hand niet om. ‘Eigenlijk is 40 niet eens écht oud juf, je hebt nog even.’ ◗

PrimaOnderwijs 25

De Transformatieve School leert docenten anders te kijken naar hun leerlingen

‘Als docent moeten we hoge verwachtingen hebben’ Het programma De Transformatieve School lijkt dé oplossing voor scholen in een stedelijke omgeving. Jongeren laveren er tussen culturen van thuis, de peergroup en school, wat soms tot negatieve groepsdynamiek en demotivatie leidt. Het programma toont hoe jongeren makkelijker switchen tussen die culturen en meer zelfvertrouwen ontwikkelen, met betere schoolprestaties tot gevolg. Tekst: Heleen de Bruijn

Leraren op scholen in grote steden hebben bijna allemaal te maken met een grote diversiteit aan leerlingen, vaak met heel verschillende culturele achtergronden. De vermenging van die culturen levert nogal eens problemen op in de klas. Bijvoorbeeld: machogedrag wordt meegenomen naar de klas, waardoor conflicten tussen leerlingen of leerlingen en docenten kunnen ontstaan. Of leerlingen durven Iliass El Hadioui

geen goede vragen te stellen uit angst om uitgelachen te worden of te worden gezien als een studienerd. Volgens de Rotterdamse onderwijssocioloog Iliass El Hadioui ontstaat door die conflicten kansenongelijkheid, veroorzaakt doordat het tussen leerlingen onderling of tussen leerlingen en docent niet klikt en waar de docent zijn grip op de groep verliest. El Hadioui ziet de klas als een soort mini-samenleving, waarin het belangrijk is dat iedereen, dus leerlingen én docent, zich senang voelt. ‘Hoe maak je die mini-samenleving zo inclusief dat iedereen zich er thuis voelt?’ Het is de kern van het programma De Transformatieve School, waarvan El Hadioui de grondlegger is. Het programma ondersteunt leraren en schoolleiders anders te kijken naar hun leerlingen. ‘Vanuit superdiversiteit, wat inhoudt dat iedereen verschillend is en de docent iedereen verschillend laat zijn. Zodat een leerling het gevoel krijgt: als anderen verschillend zijn, dan mag ik me ook vrij voelen te verschillen van anderen.’

Geloof in eigen kunnen Het uitgangspunt van het programma is: wat hebben docenten nodig om leerlingen te laten switchen 26

tussen de sociale status ladders thuis, peergroup en school. En wat hebben ze nodig om te komen tot de self-efficacy (vertrouwen in eigen kunnen) en daardoor te klimmen op de schoolladder, lees: beter te presteren. El Hadioui legt uit waar het mis kan gaan tussen docent en leerling: ‘Stel je hebt een 3 vwo-klas op een school in een stedelijke volkswijk. Wat zien we dan als docenten als we naar onze leerlingen kijken? Zie je taalachterstand, wat negatief is, of multitaligheid, vaak als positief beoordeeld? Geef je Franse les, en start je vanuit meertaligheid, dan heb je dikwijls eerder hoge, positieve verwachtingen van leerlingen. Of ga je je juist neerwaarts aanpassen, omdat je uitgaat van een taalachterstand? Waar leerlingen vervolgens weer op reageren. Transformatief denken is erop gericht dat mechanisme te doorbreken. Door te bedenken: wat zie ik als ik naar de kinderen kijk. Het gaat om de mindset waarbij we beseffen dat we niet buiten onze taal kunnen denken. Een beperkende taal beperkt het denken en dat denken kunnen we zomaar projecteren op kinderen.’

‘Moeilijke’ leerlingen ‘Er wordt veel gesproken over ‘moeilijke’ leerlingen, over ‘overlastgevend’ gedrag. We reduceren het sociale leven op school soms tot een probleemdenken vanuit onderwijskundig jargon. We willen graag klassen ‘managen’. Maar: is iets overlastgevend gedrag, of is het switchen tussen ladders, wat deze jongeren voortdurend doen? Switchend gedrag is, mits begeleid, op zich goed. En je kunt het gedrag negatief beoordelen, zonder de mens achter dat gedrag af te schrijven.’

Het probleem zat ‘m bij ons erg in beheersing van de Nederlandse taal. Veel kinderen zijn wel multitalig, maar hun Nederlands is eigenlijk niet goed genoeg om in de hoogste havo-/vwo-klassen voldoende te kunnen formuleren bij hun toetsen. Maar ze willen wél heel graag leren.

Stoer en brutaal Het Comenius is vier jaar bezig met De Transformatieve School. ‘Het helpt ons onze leerlingen beter te begrijpen en te weten wat zij nodig hebben om hier te slagen. Kijk, je ziet dat vooral jongens op school de rol van de straat blijven spelen. Het zijn stuk voor stuk lieve jongens, maar ze gedragen zich in de groep vaak te stoer of brutaal. Ze kunnen goed leren, maar zitten zichzelf in de weg. Wat wij willen, is dat ze switchen van stoer straatgedrag naar adequaat studentengedrag. Bij meisjes geldt nog te vaak dat ze stil zijn en geen vragen durven stellen, terwijl je je als docent dan afvraagt: hebben ze de stof echt begrepen. De kern is dus: hoe krijg je leerlingen zover dat ze het gevoel hebben dat het hen wel gaat lukken, dat ze de controle hebben en genoeg zelfvertrouwen. En wij als docenten moeten hoge verwachtingen van de leerlingen hebben en zeggen: wij zijn er voor jou. En ik ga je helpen, maar jij speelt de wedstrijd.’

Comenius Lyceum In tien steden wordt op 75 scholen al gewerkt met het programma. Het Comenius Lyceum in Amsterdam is een van de pilotscholen. Volgens rector Freek Op ’t Einde is De Transformatieve School dé oplossing voor een school als de zijne. ‘Onze school staat in Amsterdam Nieuw West. 98 procent van onze leer-lingen heeft een migratie-achtergrond en een islamitische levensovertuiging. Zeven jaar geleden werd onze school als zeer zwak bestempeld door de onderwijsinspectie; de resultaten waren slecht en het was onrustig op school, ouders zag je hier bijna nooit.

Freek Op ‘t Einde

De Gelijke Kansen Alliantie Een groot aantal scholen dat werkt met het programma De Transformatieve School is verenigd in het consortium Transformaties in het Stedelijk Onderwijs, in samenwerking met de Gelijke Kansen Alliantie, een initiatief van het ministerie van OCW. Ga voor meer informatie naar www.gelijke-kansen.nl

PrimaOnderwijs 27

Doe mee(r) met Schooltv!

Exclusief verkrijgbaar bij Educatheek.nl

Liefdesplein Er is veel meer dan alleen ‘de bloemetjes en de bijtjes’.

Liefdesplein is een prima hulp bij seksuele voorlichting in groep 7 en 8. Er komen elementaire zaken aan bod als hoe verandert het lichaam en wat gebeurt er in de puberteit. De Liefdesplein handleiding en werkboekjes ondersteunen leerkrachten in het geven van goede en openhartige seksuele voorlichting. Het lesmateriaal zet kinderen aan tot gesprek of discussie in de klas.

Groep 7-8 Dokter Corrie lespakket

♥

In De Dokter Corrie Show geeft Dokter Corrie op een grappige manier uitleg over allerlei onderwerpen op het gebied van seksualiteit. Het lespakket van Dokter Corrie bevat 6 humoristische lessen, met elke les toegang tot de video’s van Schooltv. De lessen voor groep 7 en 8 bevatten een verdiepende instructie, inoefening op het digibord én denk door en doe-bladen.

Bestel deze en andere Schooltv-lespakketten exclusief op:

/schooltv

Succes met Goud Onderwijs Ontwikkeling van de leerlingen centraal De Bogermanschool is een van de zeven Rotterdamse basisscholen die in 2021 is gestart met Goud Onderwijs. Dit vernieuwende schoolconcept pakt kansenongelijkheid in het onderwijs vanaf de basis met succes aan. De Bogermanschool staat in een wijk waar leerlingen onderwijs hard nodig hebben om de juiste ontwikkelingskansen te krijgen. ‘Wij zochten naar een manier waar goed lesgeven de basis is en de leerkrachtvaardigheden verhoogd konden worden’, aldus directeur Ingrid de Baat. ‘Goud Onderwijs helpt ons om de resultaten te verbeteren en de basisvaardigheden en de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen centraal te zetten.’

Intensieve begeleiding Goud Onderwijs werkt actief aan drie pijlers: effectief organiseren, keuze in curriculum en gedragscultuur. De focus op leren helpt de school om keuzes te maken in het curriculum. Elk uur van de dag is gewijd aan leren. De schoolleiding splitst zich op in een inhoudelijk leider die leraren onderwijskundig ondersteunt en een operationeel leider die verantwoordelijk is voor alle regelzaken. Nieuw is de rol van leerlingdecaan, deze richt zich op het gedrag van de leerlingen en vormt de verbinding tussen zorg en onderwijs. Ervaren adviseurs van CED-groep, de onderwijsadviesorganisatie die Goud Onderwijs vertaalde vanuit de Uncommon Schools in Amerika, begeleiden de Bogermanschool gedurende

Ingrid de Baat, directeur Bogermanschool Rotterdam

drie jaar intensief bij de implementatie van het schoolconcept. Met deze aanpak leren leerkrachten excellent lesgeven en schoolleiders leren om hen daarin te coachen.

Aantoonbaar effect Reeds in dit eerste jaar zien we resultaat van Goud Onderwijs; het resulteert in een hoge effectieve leertijd en steeds meer rust op de Bogermanschool. Dat zag ook de inspectie tijdens een themabezoek. Trots vertelt PCBO bestuurder Diane Middelkoop over de waardering die de school kreeg voor de doorgaande lijn die zo goed zichtbaar is in de hele school. ‘Iedere leraar weet precies waar hij mee bezig is, het team is een eenheid en we focussen op heldere doelen. Maar minstens zo blij ben ik met het enorme enthousiasme van de leraren over dit nieuwe concept Goud Onderwijs, waar we echt in geloven.’

CED-Groep bindt de strijd aan met kansenongelijkheid Stichting CED-Groep maakt zich al ruim een halve eeuw sterk voor kansengelijkheid in het onderwijs. We ontwikkelen aanpakken en leermiddelen, juist ook voor leerlingen die in hun ontwikkelkansen bedreigd worden. En we helpen scholen en leerkrachten om hun onderwijs zo in te richten dat ze de beste kansen voor ieder kind bieden. Dit alles zonder winstoogmerk en vanuit passie en diepgevoelde maatschappelijke verantwoordelijkheid. Kijk voor meer informatie: www.cedgroep.nl/goudonderwijs of neem contact op via tel: 010-4071599 of via e-mail: info@cedgroep.nl

Als leren je lief is PrimaOnderwijs 29

Paulien blijft zich bijscholen:

n e p o l n e g n i d i e l p O ‘ d a a r d e d o r n e e s l a ’ n e v e l n door mij Van een cursus neurolinguïstisch programmeren tot een studiedag ‘wat na groep 8?’. Er zijn weinig cursussen en opleidingen die Paulien Brouws-Pullen (44) nog niet gedaan heeft. De juf van basisschool De Schoof in Raamsdonksveer vindt het belangrijk zich te blijven ontwikkelen. Momenteel volgt ze de studie ‘coördinator hoogbegaafdheid’ aan Avans.

Tekst: Malini Witlox

‘Opleidingen lopen als een rode draad door mijn leven. Als je ziet hoeveel certificaten en diploma’s ik al heb, op allerlei fronten. Zo heb ik op ict-vlak een aantal cursussen gedaan en zeven jaar geleden de éénjarige opleiding Schoolleider Basisbekwaam. Ik vind het belangrijk om mezelf uit te blijven dagen.’

Doorgroeimogelijkheden minimaal Als schooldirecteur heeft Paulien echter nooit gewerkt. ‘In het onderwijs zijn de mogelijkheden om door te groeien zeer miniem. Je bent leerkracht and that’s it’, stipt Paulien een bekend probleem aan. ‘Mijn toenmalige directeur zag een goede leidinggevende in me en adviseerde me die opleiding te doen, zodat ik kon doorgroeien. Ik heb het diploma nu zes jaar op zak, maar als ik solliciteer krijg ik steeds te horen dat ik geen werkervaring als directeur heb, het bekende kip-eiprobleem.’ Ook aan andere opleidingen die ze deed, was niet direct een andere baan verbonden. Toch was het voor haar geen reden om op haar lauweren te gaan rusten. ‘Ik probeer mezelf altijd uit te dagen, ik wil graag dingen weten. Als je achterover leunt, sta je stil. 30

En hoewel ik qua hoger salaris niet beloond ben voor mijn opleidingen, heb ik er in mijn werk wel baat bij. Er zijn echt dingen die ik na zo’n opleiding anders doe.’

Meer- en hoogbegaafdenonderwijs Dat geldt ook voor de opleiding tot coördinator hoogbegaafheid, hoewel Paulien hier al veel van wist omdat haar zoon hoogbegaafd is. ‘Ik denk dat andere leraren ook veel van deze opleiding zouden kunnen leren. Je leert op een bepaalde manier leerlingen te doorgronden. Bij de selectie voor een van de twee Explora-groepen binnen onze stichting, waarin deeltijd meerbegaafdenonderwijs gegeven wordt, viel een leerling eerst buiten de boot. ‘De intern begeleider vroeg waarom ik haar voordroeg, want haar scores bij toetsen vielen soms tegen.’ Haar antwoord: het meisje was zeker wel meerbegaafd. Dat wist Paulien door de wijze waarop de leerlinge sprak, dacht en hoe ze dingen inzichtelijk maakte. ‘Dit leer je ook bij de opleiding. Dat was echt een eyeopener. We denken vaak verkeerd over meer - en hoogbegaafden. Ze halen niet allemaal tienen. Sommige leerlingen

maken bijvoorbeeld een toets en gaan te ver doordenken. Zo makkelijk zal het antwoord niet zijn, denken ze. Soms durven ze ook hun best niet te doen, omdat ze bang zijn een ‘stuudje’ gevonden te worden.’

Explora Paulien geeft vanaf dit schooljaar les in de Exploraklassen. De leerlingen krijgen vier ochtenden per week apart les. Verder begeleidt ze nog één dag in de week leerlingen in groep 7/8. ‘Eerder gaf ik al 1,5 uur per week verrijkingsonderwijs waarbij leerlingen zich over projecten bogen, zoals het menselijk lichaam of een reis om de wereld. Maar als ik niet in het Exploraonderwijs was gerold, had ik het onderwijs na al die jaren misschien verlaten. Ik ben nu 23 jaar werkzaam in het onderwijs. Als ‘gewone’ leraar is het werk soms best eentonig. Ik dacht: ‘Is dit het nu?’ Ik ben ook stagecoach, ik heb overwogen om op de pabo les te gaan geven of bij een onderwijsbureau te gaan werken. Maar toen kwam Explora op mijn pad.’

Een betere leerkracht Niet iedere leraar steekt zoveel tijd in cursussen. Dat snapt Paulien wel. Sommige leraren hebben al moeite om zichzelf en hun privéleven overeind te houden. ‘Het is echt heel zwaar. Je moet het als leraar vaak allemaal in je eigen tijd doen. Ook ik heb me tijdens de opleiding tot coördinator hoogbegaafdheid ertoe moeten zetten om er in de weekenden of avonden mee aan de slag te gaan. En dan heb ik nog een directeur die me, als het kan, soms ook overdag de ruimte geeft, bijvoorbeeld toen de kinderen in quarantaine zaten.’ Het is het Paulien echter waard. ‘Het maakt me echt een betere leerkracht. Alle opleidingen die ik heb gedaan, hadden een rode draad. Het ging veel over coachen, hoe help je mensen? Ik merk ook dat jonge collega’s snel naar me toekomen en advies vragen. Ik adviseer ze nu bijvoorbeeld hoe ze met hoogbegaafde leerlingen in de klas om moeten gaan. Die hebben soms faalangst en dat uit zich dan in boosheid of verdriet. Maar dat komt dus niet door woede, maar door perfectie. Dat soort dingen leer je alleen door je bij te scholen.’ ◗ PrimaOnderwijs 31

Projectmanagement in het onderwijs

Projectleider op school, hoe doe je dat?

Projectmanagement in het onderwijs

Projectmanagement ijs in het ondeschrw ool� Projectleider op hoe doe je dat�

Herziene editie (nov. 202

Projectleider op school� hoe doe je dat�

Prijs: € 33,50 Auteurs: Linda van Tuyl en Sander van Veldhuizen ISBN: 9789065082145 Sector: po/vo/mbo/wo

23-09-2021 14:48

Dit boek is voor iedereen die betrokken is bij projecten binnen het onderwijs, de school. Projectmanagement in het onderwijs bestaat uit twee delen. In het eerste deel staan de uitgangspunten en kenmerken van een project en van projectmatig werken centraal. De auteurs geven aan de hand van theorie en

praktijk antwoord op vragen als ‘Wat is een project?’ en ‘Wat is projectmanagement?’. In het tweede deel leer je aan de hand van praktijkvoorbeelden en aanbevelingen hoe je een project voorbereidt, je krijgt inzicht in de basiselementen van een projectplan én je ontdekt hoe je een project leidt en afsluit.

Bestel deze en meer CPS-uitgaven op www.cps.nl/uitgeverij

Master ontwerpen van eigentijds leren Unieke master is verrijking voor leraren en onderwijs Het beroep van leerkracht is veelomvattender geworden. Lesgeven is leuk, maar wordt steeds complexer door de grotere diversiteit in de klas. Iedere leerling is en leert anders. Hoe doe je recht aan die verschillen? Hoe zorg je ervoor dat iedere leerling zich zo goed mogelijk kan ontplooien? Hoe sluit je aan bij vaardigheden voor de toekomst? Met de Master Ontwerpen van Eigentijds Leren (MOVEL) leer je nieuwe, innovatieve onderwijsmethoden die je meteen kunt toepassen in je eigen praktijk. In eigentijds onderwijs leren de leerlingen regie nemen over hun eigen leerproces en is het onderwijs afgestemd op hun individuele onderwijsbehoeften. Wetenschappelijke inzichten en (nieuwe) technolo gische mogelijkheden worden optimaal ingezet om dit te realiseren. Daarbij wordt een groot beroep gedaan op ICT-vaardigheden, probleemoplossend vermogen, kritisch denken, creativiteit en sociale competenties.

Word excellente leerkracht Onderwijsprofessionals uit verschillende sectoren leren van elkaars onderwijspraktijk: van primair onderwijs tot voortgezet onderwijs en van mbo tot hbo. Samen leer je tijdens intervisie en vorm je een professionele leergemeenschap Daarin werk je aan de ontwikkeling van je eigen professionele identiteit om op basis daarvan stuurkracht te pakken in de school. Bijzonder is dat je opgeleid wordt om zelf ook werk zaam te blijven voor de klas. Dat is hard nodig, gezien

het lerarentekort. Vanuit je rol als excellente leerkracht weet je innovaties in de school aan te sturen.

Praktijkgericht onderzoek De MOVEL is een inhoudelijk brede master, met een wetenschappelijke basis. De HAN-master is de enige in Nederland en ontwikkeld door een team dat bestaat uit HAN-opleidingen, het onderzoek (de lectoraten) en het werkveld (de scholen). Voor het werken in deze driehoek is in de opleiding veel aandacht. De opleiding werkt nauw samen met 3 onderzoeks teams verbonden aan Academie Educatie. Actueel onderzoek en toegepaste kennis krijgen op deze manier meteen een plek in het programma: • Lectoraat Meervoudige Professionaliteit van Leraren • Lectoraat Leren met ict en iXperium/Centre of Expertise Leren met ict • Lectoraat Eigentijds Beoordelen en Beslissen ‘Door ontwerponderzoek te doen in mijn eigen onder wijspraktijk en op school, heb ik geleerd welke onderzoeksmethodieken en werkvormen ik kan hanteren om het onderwijs op onze school meer eigentijds vorm te geven en collega’s hierin mee te nemen’, vertelt oud-student Jessica Rikken. ◗ Interesse in het volgen van deze master? Bezoek de Open Avond op 9 maart 2022 of vraag een adviesgesprek aan! www.han.nl/movel PrimaOnderwijs 33

Foto’s: Vincent van den Hoogen

Vakbladen HJK en JSW

voor de leerkracht van nu Voor de klas staan is een vak apart. Als leerkracht moet je niet alleen bevlogen zijn, maar jezelf ook constant ontwikkelen. Want alleen als je up-to-date blijft en steeds het beste uit jezelf haalt, kun je ook het beste uit je leerlingen halen. Waar je de tijd vandaan haalt voor die ontwikkeling? Educatief uitgever ThiemeMeulenhoff helpt! In onze vakbladen HJK en JSW vind je razendsnel relevante en inspirerende informatie, die je direct kunt toepassen in je klaslokaal. De juiste impact behalen in zo min mogelijk tijd. Dat is wat veel leerkrachten willen, zeker nu de tijdsdruk vaak hoog is. Het helpt dan om materiaal te gebruiken dat herkenbaar, laagdrempelig en makkelijk toepasbaar is. Dat duidelijk gebaseerd is op de laatste didactische inzichten uit wetenschappelijk onderzoek. En dat is opgesteld in nauwe samenwerking met scholen en leerkrachten. Precies het soort materiaal dat ThiemeMeulenhoff aanbiedt! Daarbij gaat het niet alleen om onze lesmethodes, die voldoen aan alle officiële onderwijseisen, inhoudelijk meer dan compleet zijn en leerlingen toegankelijk kennis en skills bijbrengen. Het gaat evengoed om onze vakbladen voor leerkrachten, waar we de lat minstens zo hoog voor leggen. 34

Tijdschriften voor jou In HJK en JSW lees je over alles waarmee je als leerkracht te maken krijgt: van omgaan met sociale processen en het bespreekbaar maken van racisme tot nieuwe lesmethodes, creatieve activiteiten en spelideeën. De verrijkende artikelen, interviews, opiniestukken en recensies gaan over thema’s als rekenen, taal, motoriek en beleid. Elke maand zijn er bovendien prikkelende columns van bijvoorbeeld Volkskrant-columnist Aleid Truijens en experts uit het vak. Al lezende verdiep je je kennis en doe je ideeën op voor je eigen lessen. Ook bieden de bladen je input voor vakinhoudelijke gesprekken met collega-leerkrachten, of dat nu in vergaderingen is of bij het koffiezetapparaat. Zo treed je vol inspiratie en nieuwe energie je werk en je leerlingen tegemoet!

HJK: over de groei van jonge kinderen Al bijna 50 jaar biedt het tijdschrift HJK (Het Jonge Kind) alles wat je wilt en moet weten over de ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen. Met praktische artikelen vol inspiratie en actuele, betrouwbare vakinformatie. Daardoor weet je raad met de meest uiteenlopende vraagstukken die je tegenkomt in het onderwijs. Vanuit het basisidee ‘spelend leren’ helpt HJK je een goed doordacht lesaanbod te creëren, dat aansluit bij jouw onderwijsthema’s. HJK – inclusief de website – is er voor leerkrachten van groep 1 tot en met 4 in het basisonderwijs en speciaal onderwijs. Daarnaast is het tijdschrift ook een waardevolle informatiebron voor pedagogisch medewerkers, andere school medewerkers en pabostudenten. Meer informatie en je abonneren? Ga naar hjk-online.nl!

De wereld van het jonge

kind

#4 Dec 2021

JSW: over de nieuwste ontwikkelingen

Sp eci al

g, opvoeding Vakblad voor ontwikkelin kinderen en onderwijs aan jonge

Dé basis voor het basison

derwijs

Eerste Hulp Bij Ouders

nr 4 December 2021

Special

Taal in samenhang

Wat zijn de laatste inzichten en onderzoeken in je vakgebied? Dat lees je allemaal in JSW (Jeugd in School en Wereld). Het blad houdt leerkrachten van groep 1 tot en met 8 van het basisonderwijs en speciaal onderwijs op een heel toegankelijke manier up-to-date en dat al meer dan 100 jaar. Het is geschreven voor de praktijk, zodat je je nieuwe kennis kunt gebruiken als het nodig is. Daardoor ben je goed voorbereid op wat er morgen in de klas op je afkomt. In JSW lees je over de ervaringen van andere leerkrachten, de visie van experts op het gebied van bijvoorbeeld taalontwikkeling of groepsdynamiek, en vorm je duidelijk geïnformeerd je eigen visie op het onderwijs. Daardoor sta je als onderwijsprofessional veel sterker in je schoenen. Meer informatie en je abonneren? Ga naar jsw.nl!

Kies nu je eigen abonnement Werk jij in het onderwijs en wil je jezelf blijven professionaliseren? Neem dan een abonnement op HJK en/of JSW! Zo blijf je op de hoogte van de laatste kennis en ontwikkelingen op het gebied van opvoeding en didactiek. Je krijgt ook toegang tot het archief met eindeloos interessante artikelen over uiteenlopende onderwerpen. Er zijn diverse abonnementen. Wil je bijvoorbeeld tien keer per jaar het papieren blad in de bus? Of lees je de artikelen liever online? En wil je de bladen graag als individu of school ontvangen? Het kan allemaal. Kijk voor alle mogelijkheden op jsw.nl/abonneren (voor JSW) en hjk-online.nl/abonneren (voor HJK)

PrimaOnderwijs 35

Gerrit Rietveld College Utrecht

Daadkrachtig en samen voor goed onderwijs in coronatijd

Rosa Njoo

Yolanda Petermeijer

Het Gerrit Rietveld College (GRC) in Utrecht is blij met de steun uit het Nationaal Programma Onderwijs. Daardoor krijgen flink wat initiatieven die net waren gestart of lagen te wachten op uitvoering een extra impuls. Rector Yolanda Petermeijer en Rosa Njoo, leraar Spaans en projectcoördinator NP Onderwijs, kijken terug op de afgelopen periode en zoomen in op de verdere professionalisering van hun team. Tekst: Brigitte Blom

‘De dag na de persconferentie met de aankondiging dat de scholen dicht moesten, zaten we met ons gehele team van 150 personen in de aula om te bespreken hoe we ons onderwijs door konden laten gaan’, herinnert Yolanda zich. ‘We zijn direct gaan 36

inventariseren welke medewerkers hun ict-vaardigheden in konden zetten om hun collega’s bij te staan. Dat ging op een heel natuurlijke manier. Iedereen bracht zijn of haar expertise in. Door meteen de handen ineen te slaan, waren we in staat om in één

dag het afstandsonderwijs operationeel te maken.’ Ook werd besloten de school voor een deel van de leerlingen open te houden. ‘We zijn een brede scholengemeenschap van mavo tot en met gymnasium, inclusief Bèta Challenge en Technasium. Onze leerlingen komen uit alle wijken van de stad Utrecht, uit alle bevolkingsgroepen. We voelden aan dat voor sommige leerlingen afstandsonderwijs geen goede oplossing zou zijn’, licht Yolanda toe.

waardoor we een aantal van onze plannen een flinke impuls kunnen geven en versneld en grootschaliger kunnen uitvoeren. Daar zijn we heel blij mee. Bij alle projecten vinden we het belangrijk dat ze ons onderwijs duurzaam verbeteren. Wat daarbij enorm helpt is dat we goed in beeld hebben waar de kwaliteiten van onze leraren en assistenten liggen. Ons team leert van en met elkaar. Door de taken goed te verdelen kun je ieders expertise optimaal gebruiken.’

Structuur

Meer handen in de klas

De leraren van het GRC opperden om een soort hulplijn in het leven te roepen. ‘Dat werd al snel ‘De Gerry & Gerrit’, lacht Rosa. ‘Een online vraagbaak , waar onze leraren al hun vragen en problemen over afstandsonderwijs aan elkaar voor konden leggen en ook direct een antwoord aangereikt kregen’, legt ze uit. ‘Daarnaast zijn we meteen van start gegaan met online intervisiemomenten om te peilen waar het leraren nog aan ontbrak. Ook hebben we langere virtuele bijeenkomsten georganiseerd, bijvoorbeeld over digitaal toetsen. Zo konden we snel een goede structuur neerzetten met duidelijkheid voor de leraren.’ Ondanks de moeilijke tijd vindt Yolanda het mooi en bijzonder om te zien hoe het team zich er daadkrachtig en in gezamenlijkheid doorheen slaat. ‘Er is het team alles aan gelegen om onze leerlingen goed onderwijs te blijven bieden’, zegt ze trots. In het begin van de eerste lockdown had ook het GRC te maken met leerlingen die van de radar waren verdwenen. ‘Daar hebben vooral onze mentoren gelijk actie op ondernomen. We hadden met hen de afspraak gemaakt dat ze met alle leerlingen van hun mentorklas heel regelmatig contact zouden zoeken.’, vertelt Yolanda. Mede door de diversiteit van de schoolpopulatie beschikt de school over een pedagogisch sterk team, merkte ze ook toen weer. ‘Naast de aandacht voor de cognitieve aspecten was er dan ook tegelijkertijd oog voor mogelijke sociaal-emotionele problemen bij leerlingen.’

In het kader van ‘meer handen in de klas’ heeft de school met de NP Onderwijs-gelden extra onderwijsassistenten ingezet. Ook verzorgen gepensioneerde leraren en stagiaires, als bijbaan, instructie in kleinere groepen en bieden ze begeleiding op maat. In april 2021, dus voordat de middelen uit het NP Onderwijs beschikbaar kwamen, kregen leraren overigens al de kans hun aanstelling uit te breiden en is de school nieuwe leraren gaan werven. ‘We voorzagen dat we iedereen na de zomervakantie hard nodig zouden hebben’, vertelt Yolanda. ‘Daarom ben ik al vroeg gaan vissen uit de lerarenvijver en hadden we gelukkig weinig last van de krapte op de arbeidsmarkt.’ Ook de vaksecties kregen de gelegenheid om met goede plannen te komen. Zo is de wiskunde sectie gestart met een wiskunde café, scheikunde en Engels vervolgens ook. Leerlingen kunnen daar terecht als ze de stof niet snappen.

Onderwijs duurzaam verbeteren Toen de strekking van het subsidieprogramma NP Onderwijs bekend was, maakte het GRC vanuit drie stuurgroepen - Executieve functies, Effectief onderwijs (gericht op het wegwerken van achterstanden) en Sociaal-emotioneel welbevinden - met daarin leraren, afdelingsleiders en zorgcoördinatoren, een analyse van de stand van zaken. ‘Vervolgens’, legt Rosa uit, ‘hebben we plannen gemaakt. Hierbij keken we met name naar welke goede plannen al lagen te wachten op uitvoering of net voor corona al van start waren gegaan. Pas daarna keken we welke plannen in de menukaart van OCW pasten.’ Yolanda vult aan: ‘Met de steun van NP Onderwijs kan onze school voor zowel leerlingen als leraren extra activiteiten organiseren en faciliteiten bieden,

Ook het Leesmaatjesproject, dat op de plank lag, kan met geld uit het Nationaal Programma Onderwijs uitgevoerd worden. In plaats van hun baantje bij de supermarkt of in het kader van hun maatschappelijke stage helpen bovenbouwleerlingen leerlingen van de onderbouw met begrijpend lezen en taalbegrip. ‘Minstens zo belangrijk vinden we het welbevinden van onze leerlingen’, zegt Rosa. ‘Aan het eind van het eerste corona-schooljaar bleek dat er veel achterstand was op sociaal gebied. Daarom hebben we bij de start van het nieuwe schooljaar voor onze leerlingen allereerst ingezet op groepsvorming via allerlei sportieve activiteiten en gezellige evenementen. Dat werd erg gewaardeerd en heeft goed uitgepakt!’ Kijk voor meer informatie over het NP Onderwijs en praktijkverhalen op www.nponderwijs.nl

PrimaOnderwijs 37

Met onderzoekend en ontwerpend leren krijgt sociaal-emotionele ontwikkeling een boost Merk je ook dat je leerlingen het lastig vinden om te overleggen met elkaar of taken te verdelen? Of dat samenwerken moeizaam gaat? Je bent niet de enige! Behalve leervertraging bij rekenen-wiskunde en taal, heeft ook de ontwikkeling van sociaal-emotionele vaardigheden minder plaatsgevonden in deze coronatijd. Op de school van Manon Nieuwenkamp pakken ze dat aan met extra inzet op onderzoekend en ontwerpend leren en bewust ontwikkelen van vaardigheden. Dankzij NP Onderwijs-geld krijgt dat flinke vaart en geeft het leraren nieuw elan. tekst: Carolien Nout

Online lessen tijdens de schoolsluiting waren vooral gericht op taal en rekenen-wiskunde. Wetenschap en technologie (W&T) en het ontwikkelen van onderzoeksen ontwerpvaardigheden schoten er vaak bij in. ‘Dat is ook niet zo eenvoudig om online te doen’, zegt Manon Nieuwenkamp, leraar op de Windroos in Enschede, ‘leerlingen stellen bijvoorbeeld veel minder vragen en daarbij komt dat je met online onderwijs minder goed zicht houdt op hun ontwikkeling.’ Scholenstichting SKOE, waar De Windroos onder valt, besloot daarom extra aandacht te besteden aan W&T en de didactiek van leren onderzoeken en ontwerpen. Op die manier kun je de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen stimuleren. Scholen kunnen daar NP Onderwijs-geld voor inzetten. SKOE brengt met behulp het W&T-kompas in kaart hoe ver scholen zijn met hun

W&T onderwijs. Daarnaast is er een plan gemaakt om hier gestructureerd aandacht aan te besteden.

Past bij wereldoriëntatie Basisscholen moeten W&T sinds vorig jaar sowieso een structurele plek in het onderwijs geven. Martin Klein Tank, curriculumontwikkelaar bij SLO, benadrukt dat W&T om meer gaat dan alleen techniek. ‘Je kunt onderzoekend en ontwerpend leren integreren met wereldoriëntatie en daarmee sociaal-emotionele vaardigheden stimuleren. Denk aan leren omgaan met gevoelens van jezelf en van anderen, leren samenwerken, anderen helpen of planmatig en geconcentreerd werken. Als kinderen aan een experiment werken mag dat mislukken. Ze leren ook daarmee om te gaan. En als je samen iets doet, mag je daar trots op zijn en elkaar een compliment geven.’

Leren vanuit verwondering Wetenschap en technologie (W&T) is een manier van kijken naar de wereld. Het is geen extra vak: W&T kun je goed integreren met wereldoriëntatie, waaronder aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek. Kinderen stellen vanuit verwondering en nieuwsgierigheid vragen of ze signaleren problemen. Ze leren via het onderzoeks-en ontwerpproces om antwoorden te zoeken. Daarbij ontwikkelen ze houding en (algemene) vaardigheden en doen ze kennis op over de wereld om hen heen.

Vraag is hoe je dat concreet vormgeeft in het onderwijs. Manon werkte op basis van onderwijsdoelen voor W&T (zie kader) praktische leerlijnen uit om te werken aan vaardigheden als samenwerkend leren. ‘Daar hoort ook bij leren luisteren, een onderzoeksvraag formuleren, plannen, of een vraagstuk van meerder kanten bekijken.’

leert zijn gedachten uiten. Een mondige leerling stimuleer je om een luisterende houding te ontwikkelen en kun je ook dan positieve feedback geven. Je ziet echt dat ze veel actiever en meer betrokken zijn bij de les. Belangrijk is wel om het leerdoel steeds zichtbaar te houden.’

Talenten zichtbaar maken

Karianne Djoyoadhiningrat-Hol, curriculumontwikkelaar mens & natuur en technologie bij SLO, ziet deze vaardigheden als essentieel voor een innovatieve samenleving. ‘Meer dan ooit is het nodig dat kinderen leren kritisch en creatief te zijn, van jongs af aan. Maatschappelijke vragen over de toekomst vereisen dat, denk alleen al aan het klimaat. Als leraar moet je durven meegaan met de nieuwsgierigheid van kinderen. Je hoeft niet alles van tevoren te weten. Zeg dan: laten we het samen onderzoeken!’ ◗

Op De Windroos bespreken leraren nu vijf keer per jaar aan welke specifieke vaardigheden ze die periode willen werken bij de zaakvakken. Manon: ‘Het gaat om het benoemen van ‘behapbare’ doelen en succes criteria. Samen brainstormen, lessen voorbereiden en uitvoeren, dat is erg leuk. Ook kijken we bij elkaar in de klas, hoewel dat soms lastig te organiseren is. Na de periode kijken we terug; door er zo bewust mee bezig te zijn, ontwikkelen we ons onderwijs.’ ‘In onze W&T-lessen besteden we tijdens het onderzoeken en ontwerpen bewust aandacht aan het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Kinderen krijgen daardoor de kans om hun talenten, of vaardigheden die ze lastig vinden te ontwikkelen. We zijn nog maar net begonnen, dus we kunnen geen harde leerresultaten laten zien. Maar we merken wel dat je veel beter de talenten van je leerlingen ziet. Een teruggetrokken kind

Prikkel de nieuwsgierigheid

Handig! Posters met uitwerkingen Op de website wetenschapentechnologie.slo.nl vind je handige overzichten, posters en lesbrieven. Met daarin de stappen van de onderzoeksen ontwerpcyclus, gekoppeld aan kenmerken van het kind en onderliggende vaardigheden.

PrimaOnderwijs 39

Het Verkeersexamen is dichterbij dan je denkt!

Op 28, 29 en 31 maart 2022 vindt weer het jaarlijkse VVN Theoretische Verkeersexamens plaats. Om dit examen goed te kunnen maken, moeten de leerlingen vooral heel veel oefenen. Het lespakket Oefeningen voor het Schoolverkeersexamen van ThiemeMeulenhoﬀ bestaat uit een oefenboek, een opzoekboek en een antwoordenboek. Hiermee heb je een complete voorbereiding op het Verkeersexamen in huis. De meest actuele versies zijn op Educatheek.nl verkrijgbaar.

OEFENBOEK

ANTWOORDENBOEK

OPZOEKBOEK

OOK INTERESSANT

Blokboek Verkeer

Poster Verkeersborden

Leskist Bokabox Verkeer

Complete verkeersmethode voor groep 3 t/m 7

Handig voor thuis of in de klas

Leer alles over verkeersborden!

Zorg dat jouw leerlingen veilig deelnemen aan het verkeer! Bestel je materialen op:

/verkeer

Digitale geletterdheid is geen vanzelfsprekendheid Talent Primair is een onderwijsorganisatie met 24 basisscholen in Gooi en Vechtstreek waar men recent de ICT-vaardighedenscan heeft gedaan. De scan meet hoe vaardig een team is op het gebied van ICT. Kwaliteitsmedewerker en onderwijskundige Kristine Schoonhoven heeft dit traject samen met haar collega Derek Laout geleid, en vertelt hoe het traject is verlopen. De ICT-professionalisering is volgens Kristine voor de school heel belangrijk. “Binnen Talent Primair spreken wij van ‘Meesterschap Primair’. Deze naam is er om de hele professionalisering bij de leerkrachten neer te leggen, want we vinden het belangrijk dat leerkrachten continu blijven leren.”

Een goed begin: de ICT-vaardighedenscan Talent Primair koos voor de ICT-vaardighedenscan, omdat ze een goed beeld wilden krijgen van de vaardigheden. Na het invullen van een vragenlijst waarmee de vaardigheden werden getoetst, ontving elke medewerker een persoonlijk document met de resultaten. Vervolgens ontving het bestuur een advies op maat dat kon variëren van persoonlijke begeleiding en coaching tot klassikale trainingen. Hiervoor kregen de scholen een ‘menukaart met trainingen’ en werden er bovenschools webinars georganiseerd.

Nu weten de medewerkers waaraan

‘

Kristine Schoonhoven:

gewerkt kan worden ten aanzien van hun ICT-basisvaardigheden.

Samen met Cloudwise

ICT-dienstverlener Cloudwise heeft het traject begeleid en ontwikkelde o.a. webinars en filmpjes die Talent Primair gebruikt voor op hun intranet. “Als mensen hulp nodig hebben bij bijvoorbeeld Google Classroom, zoals nu er weer klassen naar huis moeten, dan kunnen zij de webinar of het filmpje hierover meteen bekijken.” Anouk van Cloudwise Academy: “Op basis van de scanresultaten zijn we gaan kijken welke webinars er nodig waren, waarbij men gewoon kan aanschuiven. En dat was ook echt de bedoeling: dat ze deze konden bekijken op het moment dat voor hen uitkwam.”

Volgens Kristine is de professionalisering van het ICT-beleid een proces van vallen en opstaan en, daar waar nodig, bijsturen. Digitale geletterdheid is geen vanzelfsprekendheid, dat geldt zowel voor leerkrachten als leerlingen, maar iets waar je structureel met elkaar aan moet werken.

Online adviesgesprek Wil je meer informatie over een ICT-vaardighedenscan op maat voor jouw school? Meer info lees je op cloudwise.nl/vaardighedenscan

Talent Primair in cijfers De scholen van de stichting zijn openbare basisscholen waarvan vijf Montessorischolen, een Daltonschool en twee Jenaplanscholen. Met meer dan 550 medewerkers verzorgt Talent Primair op 24 locaties basisonderwijs aan circa 5000 leerlingen.

PrimaOnderwijs 41

Betere resultaten bij leerlingen en meer werkplezier bij leerkrachten?

‘Investeer in een onderzoekscultuur’ Weten waaróm je in de klas iets doet, maakt onderwijs leuker en effectiever. Hoe? Door te zorgen voor een onderzoekende cultuur en door als team systematisch en onderbouwd speerpunten te bepalen waar je aan gaat werken om je onderwijs verder te verbeteren. Het is het onderwerp van de nieuwe leidraad van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO). Tekst: Heleen de Bruijn

Leraren zijn leraar geworden omdat ze kinderen zo goed mogelijk onderwijs willen geven. En omdat elke leerling en elke school anders is, is het belangrijk je als school af te vragen: wat hebben onze leerlingen nodig? En past het onderwijs dat wij geven nog steeds bij onze kinderen? Kunnen we zaken verbeteren, zodat ons onderwijs beter aansluit bij wat onze leerlingen nodig hebben? Of hebben we zelf een ambitie om iets dat al best goed gaat toch verder te ontwikkelen?

Stap voor stap verbeteren Om achter de antwoorden op deze vragen te komen, en vervolgens verbeteringen in het onderwijs aan te brengen, is een professionele, onderzoekende cultuur nodig. Over hoe je zo’n cultuur creëert, ontwikkelde een schrijfteam van het NRO de leidraad ‘Werken aan onderwijsverbetering: evidence informed naar een lerende organisatie. Judith Amels, docent en onderwijsadviseur in het hbo, is een van de auteurs . ‘In die leidraad beschrijven we hoe scholen als team, samen dus, verbeteringen in hun onderwijs in gang kunnen zetten. De leidraad geeft 42

Judith Amels

aanbevelingen hoe je dat systematisch en cyclisch, dus stap voor stap, kunt doen. We laten zien dat je op twee sporen tegelijk aan de slag kunt: systematisch (en daardoor succesvol) onderwijsverbeteringen realiseren én een onderzoekende cultuur creëren.’ Daar gaan ook de aanbevelingen over.

Onderbuikgevoel Ze geeft een voorbeeld van hoe dat kan werken: als school heb je gemerkt dat er steeds meer leerlingen in huis zijn die meer dan het gemiddelde onderwijsaanbod aankunnen. De vraag is dan, wat kunnen we doen om deze leerlingen beter onderwijs te bieden, toegesneden op hun behoeften? We willen dan eerst goed weten wat er aan de hand is. Op welke gebieden kunnen ze meer aan; en is het echt zo dat ze meer aankunnen of is dat vooral ons gevoel? Kunnen we dat hard maken? Het begint dus met een goede diagnose. Daarvoor kun je gaan zoeken naar objectieve data binnen én buiten de school - en naar literatuur over dit onderwerp. Kortom, je trekt het breder dan alleen het zogenoemde ‘onderbuik-gevoel’. Je gaat onderzoeksmatig aan de slag om goed in beeld te krijgen wat er aan de hand is. Bijvoorbeeld in een werkgroep, die in het team deelt wat er is gevonden.’

Goede diagnose Een goede diagnose is de eerste stap in de systematische en cyclische aanpak. Zo’n aanpak is van groot belang, zegt Amels, ‘omdat een goede diagnose het mogelijk maakt concrete en bij jouw school passende verbeteringen te vinden’. ‘In de diagnose spiegel je bevindingen en kennis uit literatuur of van experts dus altijd aan je eigen school: is wat ik lees en hoor ook toepasbaar en haalbaar voor ons? Gebruik maken van beschikbare data en kennis en die verbinden aan kennis en ervaringen uit de eigen school, waarbij je zelf bedenkt wat voor jouw school bruikbaar is, dát is evidence-informed werken. We willen heel veel in het onderwijs, maar je moet je als school afvragen wat werkt voor jouw leerlingen. Als school ben je de expert van je eigen leerlingen. En wat werkt op de ene school, hoeft helemaal niet te werken op een andere school.’

Investeer in onderzoekscultuur De leidraad biedt handvatten voor leerkrachten én schoolleiders. ‘Als schoolleider ben je aanjager van de onderzoekscultuur in school en als leerkracht ben je er onderdeel van.’ Volgens auteur Yaëlle van de Stolpe, leerkracht op een basisschool en schoolleider in opleiding, maakt zo’n professionele cultuur op school het vak van leraar veel interessanter. ‘Je focust automatisch op de inhoud, datgene waarom je leraar bent geworden. Je bent dus puur met je vak bezig. Het is dan ook belangrijk dat je als school-leider zo’n onderzoekende cultuur in school faciliteert, door te zorgen dat het team er minstens

Yaëlle van de Stolpe

een paar uur per week aan besteedt. Zorgen dat je tijd uittrekt voor de dingen die er echt toe doen. En dus regelzaken als feesten en partijen uitbesteedt. Dat is een keuze die je als school maakt. Mijn tip: investeer in een onderzoekscultuur, het vak wordt er leuker van en je ziet dit terug in betere resultaten bij de leerlingen en werkplezier bij leerkrachten.’

Concrete handvatten De makers van deze leidraad doen zes aanbevelingen, waarmee scholen aan de slag kunnen. ‘Er zijn maar weinig scholen die helemaal niets doen op dit vlak. Sommige stappen heb je als school misschien al gezet en dan gebruik je de aanbevelingen om zaken nog te verbeteren. Of je pakt gewoon die aanbevelingen die je nog kunt gebruiken. ‘Het is geen recept, maar een leidraad, haal eruit wat voor jouw school nodig is’, aldus Van de Stolpe.

Over de leidraden De leidraden van het NRO zijn publicaties waarin onderwijsonderzoek wordt verbonden met de onderwijs-praktijk. Ze zijn geschreven door commissies die bestaan uit leerkrachten, intern begeleiders, schoolleiders, lerarenopleiders en onderwijswetenschappers. Hierin wordt wetenschappelijke kennis gebundeld over belangrijke thema’s. Op basis hiervan worden praktische aanbevelingen gegeven. Eerder verschenen de leidraden ‘Differentiatie als sleutel voor gelijke kansen’ en ‘Onderwijs vanuit hoge verwachtingen’. Alle leidraden en bijbehorende materialen zijn online te downloaden. Liever een fysiek exemplaar? Deze kun je gratis bestellen. Ga naar www.onderwijskennis.nl/leidraden

PrimaOnderwijs 43

OMJS

LEREN IS VOOR ALLE LEEFTIJDEN! ZO VIERT OMJS INMIDDELS HAAR 20 VERJAARDAG. REDEN VOOR EEN FEESTJE MET VOORDEEL! e

20 jaar!

5 minuten veranderen

Nozie de nieuwsgierige

40 kaarten met een model, inzicht, aanpak of aandachtspunten voor verandering.

40 ideeën die de nieuwsgierigheid stimuleren.

Bestel voor € 34,95 s.omjs.nl/17k

Bestel voor € 19,95 s.omjs.nl/8sx Sluit ook aan bij de leergang Veranderen doe je samen: s.omjs.nl/n49

Onderzoekend vermogen in een notendop

Deep Learning

Dit boek beschrijft hoe verdiepend leren kan leiden tot betekenisvolle verandering.

Impact op professionele groei in vakmanschap en kennis. Bestel voor € 20,95 s.omjs.nl/e88

Sluit ook aan bij de bootcamp Deep Learning: s.omjs.nl/cdb

Bestel voor € 34,95 s.omjs.nl/7bf

Sluit ook aan bij de training Formatieve evaluatie, in iedere situatie: s.omjs.nl/pkx

5 minuten formatief

Mijn Leergemeenschap

40 werkvormen die helpen inzicht te krijgen in het leerproces van de leerling.

In deze begeleidingsgids word je langs de cruciale momenten in een PLG-proces geloodst.

Bestel voor € 19,95 s.omjs.nl/2bx

Bestel vanaf € 10,00 s.omjs.nl/89q

OP ZOEK NAAR EEN SPECIFIEK THEMA OF PRODUCT? prikkelende posters

spellen boeken

werkboeken

ondersteunende materialen NEEM EEN KIJKJE IN DE WEBWINKEL OMJS.NL/WEBWINKEL

Ontva ng deze 20% kortin g op kortin producten met gscod Actie e PRIMA20 lo . 22 jan opt tot uari 2 022.

KlasMastr:

hét leerplatform voor iedereen met een hart voor leren

Wie in het onderwijs werkt, is elke dag bezig met de ontwikkeling van kinderen. Je bereidt ze voor op de toekomst, waarbij je niet weet hoe die toekomst er straks uit zal zien. De veranderingen gaan zo snel, dat het belangrijk is dat je je leerlingen vooral leert om steeds méér te willen leren. Maar hoe zit dat met jou? Kom jij nog wel toe aan je eigen ontwikkeling? En hoe zit het eigenlijk met de rest van het team? Met KlasMastr is ‘een leven lang leren’ voor iedereen in het onderwijs haalbaar. Of je nu voor de klas, op de groep of op bestuurlijk niveau werkt. In het leerplatform KlasMastr staan ruim 1.100 fysieke en online trainingen die passen bij organisaties die werken aan de ontwikkeling van kinderen. Alles overzichtelijk gegroepeerd op de thema’s persoonlijke ontwikkeling, het kind, de groep en de organisatie.

Laat jezelf of jouw medewerkers groeien Een persoonlijke KlasMastr adviseur stelt op basis van de behoefte en visie samen met de organisatie een aanbod op maat samen. Zo krijgen medewerkers precies de trainingen die ze nodig hebben om het werk nog beter te doen en blijven ze gemotiveerd. Met ruim 350 fysieke trainingen van de Rolf groep en partners én de mogelijkheid om eigen aanbod in KlasMastr te zetten, krijgen organisaties altijd een groeioplossing

op maat. En dat wordt gewaardeerd. Ashley Béatse, taalcoördinator en leerkracht: ‘Ik wil me graag op alle vlakken blijven ontwikkelen, dus ik kijk naar wat ik nodig heb. De ene keer is dat vakinhoudelijk, de andere keer persoonlijk. Op dit moment krijg ik veel energie van vakinhoudelijke trainingen, met name gericht op taalontwikkeling. Dat komt omdat ik nu werk met kinderen waarvoor taalonderwijs het allerbelangrijkste is.’ En wist je dat je ook als individu met KlasMastr aan de slag kunt gaan? Met het uitgebreide aanbod haal je het beste uit jouw ontwikkeling!

Diverse manieren van leren In KlasMastr vind je dié trainingen die passen bij de visie en leerbehoeften van de organisatie. En niet alleen aan de leerbehoefte is gedacht, ook aan de leerstijl. Van e-learning, microlearning tot podcast, audioboek, kranten of zelfs complete leerlijnen. Online leer je precies waar en wanneer jij wilt. Alle gevolgde trainingen staan overzichtelijk in een LeerRoutekaart, waar ook de mogelijkheid bestaat om medewerkers een eigen keuzebudget te geven én gesprekken uit een gesprekkencyclus in op te slaan. Wil je vrijblijvend kennismaken met KlasMastr? Plan een gratis demo op KlasMastr.nl/prima! PrimaOnderwijs 45

Basisschooldirecteur Margreet van der Laan:

‘Je moet het met elkaar doen’ Margreet van der Laan zit niet stil en leert haar hele leven lang. Ze inspireert haar team door vertrouwen te geven. Per toeval op de pabo terechtgekomen, werkt ze alweer bijna 25 jaar met veel plezier in het primair onderwijs. Basisschool It Tredde Sté is sinds drie jaar haar thuishaven. Het motto van de school: Mei inoar oer eigen paad te plak, oftewel: Met elkaar, over je eigen paadje, terechtkomen op de plek waar je hoort.

Tekst: Natasja de Vrind

Openbare basisschool It Tredde Sté in het Friese Jirnsum, gevestigd in een relatief nieuw gebouw, telt in totaal 64 leerlingen. Het team bestaat uit negen leerkrachten verdeeld over vier combinatiegroepen. In 2019 start Margreet als directeur op It Tredde Sté, wat de derde plek betekent. Ze vertaalt het naar de derde plek waar je opgroeit: als eerste plek je eigen huis, als tweede je familie en als derde je school. Zo vertrouwd als thuis voelt deze plek ook voor

Margreet zelf, wanneer ze hier drie jaar geleden binnen komt lopen. ‘Het voelde als een warm bad’, glundert ze. Samen met een relatief nieuw team zet ze haar schouders eronder en dat werpt al snel zijn vruchten af. Na een half jaar resulteert het harde werken in een nieuwe structuur binnen de school, waarbij gewerkt wordt met werkgroepen. Haar eigen motto: Je moet het met elkaar doen.

Kwaliteitskaarten ‘Ik houd niet van een normjaartaak, maar voor sommige mensen is die heel fijn.’ Margreet en haar team beginnen met kijken welke taken echt van belang zijn, welke dragen bij aan goed onderwijs en welke kunnen eraf. Ze kiezen voor het werken met kwaliteitskaarten, waarin ze een schifting maken. Ze bepalen samen welke onderwerpen voor hen de belangrijkste zullen zijn voor de komende vier jaar. Uiteindelijk blijven vier hoofdonderdelen over: analyse, aanbod, afstemming en pedagogisch klimaat. Deze pijlers worden vervolgens verdeeld in subonderwerpen.

De volgende stap is aan de teamleden individueel. Ieder zet onder een onderwerp zijn naam. Je kiest wat jou aanspreekt. Margreet legt uit: ‘Het maakt niet uit of je ergens expert in bent of nieuw, als een onderwerp je aanspreekt, ben je welkom in de werkgroep!’ Ze is ervan overtuigd dat je als directeur beter talenten kunt versterken, dan taken opleggen. Zo bracht zij het aantal teamvergaderingen terug, om haar teamleden de ruimte te geven bezig te zijn in die werkgroepen. Deze manier van werken heeft inmiddels tot mooie ontwikkelingen geleid binnen It Tredde Sté, zoals een nieuw rapport en het werken met een portfolio, weet Margreet trots te vertellen.

gewoon-dat-dit-gebeurt? Na vijf jaar heb je gewerkt aan doelen, die toen van belang waren. Daarna is het tijd voor vers bloed.’

Hier moet ik zijn!

Margreet pleit: ‘Het management van je klas moet in orde zijn, daarna mag je andere dingen gaan doen.’ De meeste vernieuwingen komen vanuit het team. Experimenteren mag altijd, als je werkt vanuit de waaromvraag. Zelf rondde Margreet net de Master Learning and Innovation af. En ze is nog niet klaar met leren. ‘Op het ogenblik ben ik bezig met het verdiepen van ouderbetrokkenheid. Samen met Peter de Vries, expert ouderbetrokkenheid, ga ik in januari hiermee aan de slag. Ook ouders worden hierin betrokken.’ Zoals het voor de leerlingen op haar school geldt, geldt zeker ook voor Margreet zelf dat ze samen met haar team, over haar eigen paadje, terechtgekomen is waar ze hoort.

Margreet wil na de middelbare school graag archeologie studeren en kiest voor een studie kunstgeschiedenis met als kopstudie archeologie. Ze haalt echter haar propedeuse niet en moet snel voor iets anders kiezen. Haar keuze valt op de pabo en tijdens haar eerste stage, bij de kleuters, voelt ze het direct: hier moet ik zijn! Het onderwijs voelt goed voor haar. Na wat invalwerk in Appingedam, solliciteert ze door het hele land. ‘Het maakte me eigenlijk niet uit waar ik terechtkwam. Als je ergens binnenloopt, moet het goed voelen. Dat is voor mij het allerbelangrijkste!’ Margreet kiest voor een school in Huizen, waar ze van 1998 tot 2010 voor bovenbouwgroepen staat, adjunct-directeur wordt en teamleider. Daar komt ze erachter dat ze zelf graag aan het roer wil staan. Ze verhuist naar Harlingen en kiest voor wat invalwerk, wetende dat er een directeursfunctie vrijkomt op een school in St Jacobiparochie, die ze ambieert. Ze krijgt de baan en negen jaar lang werkt ze met veel plezier op deze basisschool.

Regelmatig reflecteren is een must: ‘Ben ik nog de juiste persoon op deze plek? Kan ik nog bieden wat mijn team nodig heeft? Kan ik nog bieden wat de kinderen nodig hebben?’ Hoe graag je ook horizontaal leiding zou willen geven, soms moet er gewoon gebeuren wat jij zegt. ‘De leerkrachten doen ertoe, maar een directeur moet er staan voor zijn mensen’, vertelt Margreet daadkrachtig.

Vernieuwingen

Verbindende factor Margreet is ervan overtuigd, dat het gezond is voor een directeur om iedere vijf jaar van school te wisselen. Waarom vijf jaar? ‘Het is een schoolplanperiode plus een jaar. Na deze periode moet je jezelf de vraag stellen: ben ik nog de verbindende factor in dit team of ben ik weggezakt in ik-wil-

Het management van je klas moet in orde zijn, daarna mag je andere dingen gaan doen

PrimaOnderwijs 47

Zo zet je formatief handelen op de kaart

Hoe houd je je leerlingen tijdens het hele leerproces betrokken en hoe weet je nou echt of ze goed meekomen? Ga aan de slag met formatief handelen! ‘Met vrij simpele interventies kun je het leerproces al monitoren. Daarvoor hoeft echt niet direct je hele onderwijs op de schop.’ Onderwijskundige Felmen Schinkel is bij Academy4Learning trainer Formatief handelen. Wat is formatief handelen nu precies en wat levert het op? Felmen: ‘Het uitgangspunt is het leerproces van de leerling. In plaats van zijn vorderingen pas te beoordelen bij een eindtoets, verzamel je informatie over waar hij tijdens het leren staat. Die informatie gebruik je om de inhoud van de volgende lesactiviteit te bepalen. Je hebt dus niet vooraf een rigide lessenreeks met vaste instructie en taken paraat. Je bepaalt steeds hoever de leerling is in het leerproces en wat hij nodig heeft om de volgende stap richting het einddoel te maken.’

Meteen aan de slag Wie denkt dat deze werkwijze vooral veel werk voor de docent betekent, heeft het mis. ‘In de training laat ik zien hoe je met vrij simpele interventies het leerproces monitort. Ik vertel de basistheorie en geef praktijkvoorbeelden. Vervolgens ga je als deelnemer zelf nadenken over je lessen. We bespreken 48

uitgebreid hoe je een formatieve les vormgeeft, zodat je de volgende dag al aan de slag kunt.’

Bewezen betere prestaties Als onderwijskundige heeft Felmen evidence informed werken hoog in het vaandel staan. ‘Je moet dingen doen, omdat je weet dat ze werken. Dat formatief handelen leidt tot betere leerprestaties van leerlingen is inmiddels wel bewezen.’ Bijvoorbeeld door onderzoekers Gulikers & Baartman. Zij stelden een model op met vijf fases die je als docent doorloopt als je formatief handelt. ‘In mijn training neem ik dat model als uitgangspunt. We bespreken wat je als leraar precies doet. Ik maak direct een vertaalslag van de theorie naar de praktijk. Aan het einde van de training heb je voldoende concrete handvatten om een formatieve les te geven. Of een lesonderdeel, want je hoeft echt niet direct je hele onderwijs op de schop te gooien. Kleine interventies leveren al veel meer betrokkenheid op. En willen we dat niet allemaal?’

Open training Formatief handelen (voortgezet onderwijs)

Op 25 januari 2022 organiseert Academy4Learning de open training Formatief handelen. Felmen Schinkel leert je dan alles wat je moet weten om de volgende dag al van start te gaan. Scan de QR code voor meer informatie of ga naar

www.academy4learning.nl/trainingsagenda

Docent Joost van Vijfeijken gaat aan de slag met formatief handelen Samen met Academy4Learning gaat het Montessori College Eindhoven aan de slag met de professionalisering van docenten, met speciale aandacht voor formatief handelen. En dat heeft volgens Joost van Vijfeijken een enorme meerwaarde. Als scheikundedocent schafte hij een tijd geleden op eigen houtje al de huiswerkcontrole af. Waarom? ‘Omdat het me totaal geen inzicht gaf in de leerling, of hij na het maken van een opdracht de stof ook echt begrepen had.’ Het Montessori College Eindhoven werkt met weektaken en aftekenmomenten. Heeft een leerling alle opdrachten gedaan, dan tekent hij alles netjes af. In plaats van telkens de opdrachten te controleren, laat Joost leerlingen opdrachten in de les maken. ‘Ze moeten bewijzen dat ze het zelf kunnen. Ik werk met leerkaarten die leerlingen van elkaar nakijken en bespreken. Als ik zie dat ze iets nog niet beheersen, ga ik met ze in gesprek. Wat heb je precies gedaan om je voor te bereiden? Wat moet je nog doen om het te begrijpen? Met dat soort vragen ga ik meer in op het echte leren en weet ik al ver voor de toets of de leerlingen de stof onder de knie hebben.’

Duurzame onderwijsvernieuwing Joost is blij dat de schoolleiding een meerjarig traject met Academy4Learning aangaat om met formatief handelen en professionaliseren aan

de slag te gaan. ‘Academy4Learning heeft de inhoudelijke expertise, maar leert ons tegelijkertijd hoe we deze onderwijsvernieuwing duurzaam kunnen implementeren.’ Vooral dat duurzame spreekt Joost aan. ‘Het is veel fijner dan een bureau dat wel even een vernieuwing bij je komt implementeren en dan weer vertrekt. Ik hoop dat we ons in twee jaar tijd zó ontwikkeld hebben dat we zelfstandig verder kunnen.’ Want dat professionaliseren een centrale plek in de school moet krijgen, staat voor Joost als een paal boven water. ‘Docenten staan veel te veel uren voor de klas. Ik pleit voor meer kwaliteit dan kwantiteit. Dus minder lesgevende taken en meer ontwikkelende taken om op deze manier de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Ik zou het fantastisch vinden als we met de samenwerking met Academy4Learning professionalisering duurzaam een plek in de school kunnen geven.’

(Online) proeverij | Maak kennis met Academy4Learning! Met toekomstbestendige trainingen op het gebied van didactiek, pedagogiek en digitale geletterdheid zorgt Academy4Learning dat jouw team zich duurzaam blijft ontwikkelen. Ze doen dit door fysieke bijeenkomsten, e-learnings, webinars, inspiratiesessies, persoonlijke begeleiding of een op maat gemaakte mix. De thema’s zijn: (Professionele) groei, Leerdoelgericht lesgeven, Digitale didactiek, Digitale geletterdheid, Feedback, Formatief handelen, Gepersonaliseerd leren, Hybride onderwijs, Motivatie, RTTI en Van docent naar coach. Wil jij eerst kennismaken met de werkwijze en de thema’s? Meld je dan aan voor de (online) proeverij. Na afloop kunnen jij en je collega’s een weloverwogen beslissing maken op basis van jullie persoonlijke leerbehoeften. Scan de QR code voor meer informatie of ga naar

www.academy4learning.nl/online-proeverij/

PrimaOnderwijs 49

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt LRN-line samen met scholen:

‘Scholen hebben de regie’ Scholen hebben een grote behoefte aan onderwijsvormen waarbij de boeken en digitale omgeving elkaar aanvullen, actueel zijn én betaalbaar. Door intensief met scholen samen te werken, kan ThiemeMeulenhoff dat bieden met LRN-line. Tekst: Erik Ouwerkerk

Mark van Hussen werkt bij ThiemeMeulenhoff. Hij is de laatste jaren nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van LRN-line, een lesmodel voor blended (een combinatie van digitaal en boeken) of volledig digitaal voortgezet onderwijs. Hij ziet dat scholen en de uitgever elkaar steeds directer weten te vinden. ‘Door het LIFO-model (zie kader) is het geschikt voor zowel de aanbestedingen die de afgelopen jaren speelden in de markt, als voor alle scholen die bij ons leermiddelen aanschaffen. Het unieke aan dit model is dat scholen nergens meer aan vast zitten en elk jaar opnieuw de vrijheid hebben

om hun keuze te maken. Die keuze valt in de praktijk echter telkens weer op LRN-line, omdat we kwalitatief sterke en actuele materialen aanbieden. Elk schooljaar hebben docenten en leerlingen zo de beschikking over lesmateriaal dat niet alleen actueel is, maar ook is

Het LIFO-model LIFO staat voor Licentie-Folio. Steeds meer scholen vragen dit model uit, soms middels een aanbesteding. Bij LIFO schaft de school een digitale licentie van een lesmethode aan, indien gewenst in combinatie met boeken voor een kleine meerprijs. De digitale licentie is dus leidend en bevat de lesstof van alle beschikbare niveaus en leerjaren. Hiermee wordt het eenvoudiger voor een school om maatwerk te bieden aan haar leerlingen. De boeken die de school naast de digitale licentie kan aanschaffen, zijn altijd (leer)werkboeken die voor één schooljaar bestemd zijn (verbruiksmateriaal). De leerling mag in de boeken schrijven, arceren, omcirkelen en notities maken en hoeft ze aan het eind van het schooljaar niet in te leveren. Dit ondersteunt het leren en zorgt ervoor dat een leerling de lesstof van voorgaande leerjaren kan teruglezen.

aangepast naar aanleiding van feedback vanuit het onderwijsveld. Ze kunnen kiezen voor óf digitaal óf het boek, maar veruit de meesten zien dat het een het ander aanvult en schaffen een combinatie van de twee aan.’

Van 'of digitaal of papier' kunnen scholen nu dus 'én digitaal én via papier' werken? ‘Dat klopt. En de docent bepaalt helemaal zelf of hij of zij het inzet. Of bijvoorbeeld het boek in de klas wordt gebruikt en de digitale toepassingen voor thuis in worden gezet, of juist andersom. Natuurlijk zijn er nog heel veel tussenvormen, scholen en docenten hebben de regie. Ze hebben met LRN-line alle vrijheid om het onderwijs naar eigen visie en op hun manier in te richten. Zoals het bij hen past of waar de omstandigheden om vragen: als er weer een lockdown is bijvoorbeeld dan zijn de hulpmiddelen om daar snel op in te springen meteen beschikbaar.’

Blended werken is inmiddels aardig ingeburgerd in het onderwijs en daarom staan veel mensen niet meer stil bij de voordelen ervan. Wil je er een paar uitlichten? ‘Het lesmateriaal is altijd actueel, omdat er met digitaal materiaal sneller geschakeld kan worden. Bijvoorbeeld De Geo, de lesmethode voor Aardrijkskunde, verwijst naar de atlas van Alcarta. Die is onlangs aangepast en De Geo verandert dan mee. De wijze van toetsen en oefenen verandert ook door de jaren heen door veranderende exameneisen vanuit onder andere SLO, daarin bewegen we nu heel snel en makkelijk mee. Leerlingen krijgen in de digitale leeromgeving effectieve feedback en oefeningen,

precies op maat. Het digitale materiaal biedt veel mooie extra’s, zoals bijvoorbeeld de spraaktrainers voor Frans (Libre Service) en Engels (New Interface). En bijvoorbeeld in het vak geschiedenis (methode Feniks) kunnen leerlingen die de verbanden tussen historische gebeurtenissen even niet meer zien, daar via de digitale omgeving zicht op krijgen. Een interactieve tijdlijn staat de jongeren in de digitale omgeving ter beschikking, vol informatie en dwarsverbanden. Allemaal mooie voorbeelden van hoe een digitale omgeving verder gaat waar het schoolboek stopt. De docent heeft via de digitale leeromgeving die bij LRN-line hoort goed zicht op de oefeningen die de jongeren maken, de voortgang en de meest geschikte vervolgstappen voor ieder individu. Dat is echt een groot voordeel, want docenten komen altijd tijd tekort. Naar gelang de situatie kan een docent de lessen en de opdrachten aanpassen zoals gewenst:

Vakken en methodes in LRN-line: Aardrijkskunde – De Geo Biologie – Vivo Duits – ZugSpitze Engels – New Interface Frans – Libre Service Geschiedenis - Feniks Godsdienst – Bijbel als basis Levensbeschouwing – Van horen zeggen Literatuur – Laagland, literatuur & lezer Mens & maatschappij – Mundo Muziek – Intro NaSk – Newton NaSk Natuurkunde – Newton & Systematische natuurkunde Nederlands – Op niveau VMBO beroepsgericht - MIXED

digitaal, met een boek of een combinatie daarvan. Men kan een eigen draai geven aan zijn klassikale uitleg. Denk aan een instructiefilmpje dat leerlingen thuis kunnen bekijken, waarna ze in de klas vragen stellen. Door de lockdowns in coronatijd hebben docenten nog meer gebruik gemaakt van dergelijke toepassingen. Scholen werden gesloten en dat dwong docenten te zoeken naar creatieve oplossingen om toch goed onderwijs te bieden op afstand. LRN-line helpt daarbij.’

Hoe zie je de toekomst van het onderwijs voor je? ‘De scholen zetten de koers uit. Wij volgen de ontwikkelingen in de praktijk en passen ons aanbod daarop aan. In de eerste plaats zie ik daarom een toenemende samenwerking tussen ons en de scholen. Omdat we direct samenwerken hebben we intensief contact met docenten. Zij kunnen ons via de digitale omgeving direct feedback geven op de stof en de oefeningen. Dat nemen we direct mee in de doorontwikkeling van de methode. Naast de docenten gaan we ook met andere mensen binnen de school om de tafel zitten, van de leermiddelen coördinator tot het schoolmanagement. Op basis van hun wensen en ideeën kunnen we onze methoden constant aanpassen om zo goed mogelijk onderwijs te bieden: inhoudelijk sterk en makkelijk in gebruik. Hierin zoeken we ook de samenwerking op, als dat gewenst is voor de docent. Denk bijvoorbeeld aan de koppelingen tussen de digitale lesomgeving en MS Teams, Magister.me en Somtoday. Ook vanuit het leerplatform Learnbeat zijn de methoden te gebruiken. Die praktische toepasbaarheid wordt ook zeer gewaardeerd. Het moge duidelijk zijn, scholen hebben de regie, wij faciliteren.

Het is tot slot niet vanzelfsprekend dat alles steeds meer digitaal wordt in de toekomst, vindt Van Hussen: ‘Leerlingen en docenten lezen en schrijven nog steeds het liefst van en op papier en uiteindelijk willen ze gewoon het meest effectieve onderwijs. Dan moet je per situatie bekijken wat dat is en daarom zitten we met elkaar om de tafel. De tijd zal het leren hoe het onderwijs eruit zal komen te zien. Wat we echter wel weten is dat we het beste van twee werelden kunnen aanbieden, en we doen niets liever dan dat.’ ◗

Op alles voorbereid met LRN-line Het is belangrijk om in het onderwijs te vernieuwen: kies voor boeken in combinatie met digitaal lesmateriaal. Of ga voor volledig digitaal. Met LRN-line kies je voor het meest flexibele aanbod in de markt tegen een betaalbare prijs. Met de LRN-line methodes van ThiemeMeulenhoff heeft jouw school zelf de regie over het onderwijsleerproces en ben je voorbereid op de toekomst, wat die ook brengt. Docenten beschikken altijd over het meest actuele lesmateriaal. Door directe koppeling met de meest gebruikte leermanagement systemen en ELO’s (o.a. Microsoft Teams, Magister, Magister.me en Somtoday) is werken met digitaal lesmateriaal eenvoudiger dan ooit.

Meer weten? Ga naar: www.thiememeulenhoff.nl/ voortgezet-onderwijs/lrn-line

❄

-30%

❆

-10%

❅

! E L A S R E T N I

❆

-15%

❄

-30%

-25%

❅

❄

❆

-30%

Vanaf 11 janua ri 2022

❆

-25%

❅

-10%

-25%

-30%

❆

-25%

-10%

❄

❅

Proﬁteer van LAGE PRIJZEN op een brede selectie lesmaterialen, leermiddelen, (lees)boeken en klasmaterialen.

❄

-10%

❆

-25%

Dé webshop voor het onderwijs!

/wintersale

Kunsteducatie op scholen moet beter aansluiten bij belevingswereld jongeren

‘Laat leerlingen zelf een kunstwerk maken, geen voorgekauwde opdrachten’

Kunstonderwijs op scholen kan een stuk beter en zou veel meer moeten aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Geen opdrachten voorkauwen, maar de leerling zijn eigen materialen laten kiezen, laten nadenken en zijn eigen kunstwerk laten creëren.

‘

Tekst: Heleen de Bruijn

‘

Het

creatieve vak

leent zich juist om maatschappelijke kwesties te

behandelen

Kunstonderwijs is op veel scholen hopeloos verouderd en sluit totaal niet aan bij de huidige ontwikkelingen in de kunstwereld. Dat stelt Edwin de Klein, kunstenaar én kunstdocent op het Valuascollege in Venlo. Hij studeerde afgelopen zomer af aan de kunstacademie en zijn afstudeeronderzoek ging over dit onderwerp. ‘Ik merkte dat kunsteducatie op mijn stageplekken tientallen jaren was blijven hangen; jaar op jaar werden dezelfde opdrachten gegeven en er was geen sprake van vernieuwing. Het is het tegenovergestelde van de professionele kunstwereld, die in snel tempo blijft innoveren.’ In het kader van zijn afstudeeronderzoek, maakte hij daarom een geheel nieuwe kunsteducatieleeromgeving. Eigenlijk zijn droom. Maar daarover straks meer.

Alles ligt vast De Klein: ‘Op veel scholen gaat het bij kunstonderwijs zo: leerlingen krijgen een vaste opdracht, te maken met een van tevoren vastgestelde techniek en dito materialen en een vast ontwerp. Gevolg: in de uiteindelijke werkstukken zit geen enkele authenticiteit van de leerlingen zelf en je krijgt dertig keer hetzelfde werkstuk.’ Dat is echt erg, vindt De Klein. ‘Want de overheid propageert juist dat mensen, maar ook scholen, een leven lang moeten blijven leren en moeten doorontwikkelen, maar dit soort opdrachten, die elk jaar terugkomen, sluiten totaal niet aan bij de huidige wereld van de kunst. Het kunstvak moet er juist voor zorgen dat leerlingen een onderzoekende, reflecterende en kritische houding aanleren en waar ze hun emoties en opgedane kennis uit de gehele maatschappij leren visualiseren.’

De kunstdocent kan wel een paar oorzaken aanwijzen voor het in zijn ogen karige kunstonderwijs. ‘De afgelopen jaren is er op kunstonderwijs erg veel bezuinigd, scholen kregen veel minder uren en tijd om te innoveren was er dan ook nauwelijks. Dat deed de motivatie van docenten geen goed en de neiging tot vernieuwen was dan ook niet groot. Ook speelt mee dat kunstvakken nogal worden ondergewaardeerd. Alle aandacht gaat naar rekenen, wiskunde en taal en het belang van kunstonderwijs wordt onderschat. Er is tegenwoordig veel aandacht voor burgerschap en het kweken van kritische, evenwichtige volwassenen. Naar mijn mening leent het creatieve vak zich juist om maatschappelijke kwesties te behandelen. Niet zozeer om protestkunst te maken, maar om maatschappelijke thema’s op een andere, kritische manier te behandelen, vanuit verschillende perspectieven en dat vervolgens om te zetten naar een visueel beeld.’

Vrijheid Op zijn eigen school in Venlo, een school met topklassen kunst, krijgen leerlingen de vrijheid om juist dát te doen. ‘Ze werken bij mij niet voor een punt, maar om een idee te visualiseren. Ze trekken bijvoorbeeld uit een trommel een papiertje met een bepaald begrip erop en dan zeg ik: maak iets driedimensionaals, en succes ermee. Dat is heel erg leuk en ook heel moeilijk. Ik daag ze uit over het ontwikkelen na te denken en samen te reflecteren. Ik begeleid ze dan ook heel intensief, als een soort coach.’ Drie dagen is De Klein zelf kunstenaar, drie dagen staat hij voor de klas. ‘En daar vertel ik wat ik zelf doe, over de totstandkoming van mijn beelden, mijn tentoonstelling, maar ook: hoe verdien je met kunst je eigen boterham. De bevlogenheid die ik zelf heb, werkt heel stimulerend voor leerlingen.’

Eigen handschrift Volgens De Klein wordt op kunstacademies allang geen les meer gegeven over technieken en materialen, maar ligt de nadruk op het ontwikkelen van een eigen handschrift en denkvermogen; hoe zet je jouw fascinatie, je ideeën om in een visuele beelden. ‘Maar het voortgezet onderwijs geeft een heel vertekend beeld van de huidige kunstwereld, hoe kunstenaars zelf werken en hoe ze in de maatschappij staan. Wat mij ook opviel, is dat er weinig theorie wordt gegeven, en als die dan wordt gegeven, gaat het veelal over kunst en kunstenaars ver terug in de tijd, met name het westerse canon. De Klein pleit voor ‘authentieke kunsteducatie’, waarbij wordt gestreefd naar aansluiting bij de hedendaagse, professionele beroepspraktijk en de belevingswereld van jongeren. ‘Ga eens langs bij een atelier van een kunstenaar. En dan liefst een uit de

regio. Zodat een leerling denkt: o, dus kunst vindt ook hier plaats en niet alleen maar in de grote stad. Bezoek een galerie, een modeontwerper of muzikant, die vertelt over zijn werk.’

Droom En dan de droom van Edwin, zijn ideaal voor toekomstig kunstonderwijs. Hij ontwierp een kunsteducatieleeromgeving en maakte daar een presentatie van in de vorm van een filmpje. In dit ideaal komen zijn ideeën over kunsteducatie allemaal samen. ‘Ik heb een visuele interpretatie gemaakt van mijn droomlocatie voor kunstonderwijs. Het is een plek waar alle materialen en werkplekken aanwezig zijn. Het is een beetje het idee van een atelier, maar dan voor alle vormen van kunstdisciplines. Zo is er een collegezaal voor theoretisch onderwijs, een metaalwerkplaats, hout- en keramiekwerkplaats en een plek voor digitale kunst. En op de eerste verdieping een ruimte om te onderzoeken: een bibliotheek en tentoonstellingsruimten. Er zijn al scholen waar iets dergelijks bestaat. Hiermee hoop ik anderen te inspireren het kunstonderwijs te verbeteren.’

PrimaOnderwijs 55

Waarom leren zo moeilijk is, (ook) voor leerlingen! Aandacht vasthouden

makkelijke, leuke en ontspannen dingen maar één

Iedereen die een opleiding heeft gedaan weet dat

klikje verderop zijn.

leren niet altijd vanzelf gaat. Iets nieuws onder de knie krijgen vergt aandacht. En je aandacht

Internet uit de kraan

lang vasthouden is zo makkelijk nog niet. Lezen,

Wat als een leerling de verleiding even niet kan

nogmaals lezen, oefenen, overdenken. Net zo lang

weerstaan? Een stevig gesprek? Dat kan, maar de

tot je het écht snapt. Het is letterlijk je hersens

vraag is of dat wel eerlijk is. Juist omdat we zelf

pijnigen. Veel makkelijker richt je je aandacht op

ervaren hoe makkelijk we in die valkuil trappen,

iets wat ontspannen voelt. Flitsender. Uitdagender.

weten we hoe belangrijk het is dat we leerlingen

Grappiger misschien. “Filmpje iemand? Timeline?

begeleiding bieden en wegwijs maken.

Reel?” Voor je ‘t weet zit je online heel ergens anders

Dat kan nu met de Myndr-Switch: een handig

dan waar je begon en wat de bedoeling was.

apparaatje dat je in je klaslokaal aan de muur hangt en waarmee je online afleiding kunt uitschakelen

Het boek of de film?

als dat nodig is. Door simpelweg aan de knop te

Ruim 3,5 duizend 7e- en 8e-groepers gaven

draaien. Net als bij een kraan. Internet een beetje

antwoord op de vraag wat ze liever deden: een

open of toch liever wat meer dicht. Passend bij het

(strip)boek lezen of filmpjes op YouTube kijken. Bijna

moment en jouw leerlingen. Op die manier help je

70% koos voor ...? Ja, YouTube natuurlijk. Met dat

je leerlingen stap voor stap om hun aandacht bij de

in gedachten kun je je misschien voorstellen hoe

les te houden. Want ook zonder afleiding is leren al

moeilijk het voor een leerling is om met je laptop

moeilijk genoeg.

in de klas je online werk te doen terwijl al die

“De klas is veel rustiger sinds we hiermee werken” Myndr is een start-up uit Zutphen. Opgericht in 2017 werken zij aan het verspreiden van Mediawijsheid en aan producten die helpen de regie over de eigen aandacht te houden. Lezers van PrimaOnderwijs mogen de Myndrswitch zes weken lang kosteloos uitproberen. Kijk op www.myndr.nl/avs22

C O L U M N

Meester Stefan

Las-tige vragen Kun je het jezelf voorstellen? Dat je niet durft uit te spreken op welke school je zit? Sommige van onze leerlingen hebben dat. Het praktijkonderwijs is nou eenmaal het ‘laagste’ advies dat je kan krijgen vanaf de (reguliere) basisschool en daar mag je niet ‘trots’ op zijn. Mijn zoon zit nu in groep 8 en is volop bezig met vervolgonderwijs. In het begin van het jaar had hij de niveaus nog niet helemaal scherp en kwam hij thuis met een vraag: ‘Pap, mijn vrienden zeggen dat Pro een goed advies voor mij zou zijn, wat is dat eigenlijk, Pro? Het klinkt wel goed!’ Zijn klasgenoten wilden hem natuurlijk in de maling nemen, maar het zegt wel iets. Het Pro heeft geen goed imago. Vanaf dat moment kon hij wel plaatsen op wat voor een school papa werkt. Dat Pro staat voor praktijkonderwijs. Dat Pro ook je advies kan zijn, net als mbo, havo enzovoort. Het liefst zou hij naar het Pro willen, zegt hij weleens, want daar maak je gave dingen. Hoe mooi is het dat de kansen aan het keren zijn. Er moeten huizen gebouwd worden, maar we

hebben nauwelijks de handjes om de stenen te metselen of de kozijnen te schilderen. We ver grijzen in rap tempo, maar missen de mensen om ons te verzorgen als dat nodig is. De horeca schreeuwt straks weer om personeel. Allemaal plekken die ingevuld zouden kunnen worden door leerlingen van het Pro. Ze zijn ontzettend waardevol en onmisbaar, maar realiseren zich dat helaas nog zo weinig. Iemand die zich dat wél terdege beseft, is Jens. Jens heeft gouden handjes en gaat daar, geloof mij maar, later veel geld mee verdienen. En nog veel belangrijker, hij gaat doen waar hij blij van wordt. Toen Jens vorig jaar in de eerste klas zat en wij kennis met hem maak ten, liep hij gelijk het techniek lokaal binnen, zijn passie. Ik kan het mij nog goed herinneren, want ik stond daar toen ook. Hij keek naar de twee splinternieuwe lascabines, dook daar naar binnen en vroeg mij het hemd van het lijf. ‘Meneer, wanneer gaan we lassen? Wat heeft u staan? MIG/MAG, of TIG? Ik heb dat thuis ook allemaal. Wat doet u het liefst?’

Dit voorval schreeuwde om actie. Een jaar later zit ik, terwijl ik dit schrijf, na te genieten van een tweedaagse lascursus samen met mijn techniekkompaan mw. De Vries. Want je bent nooit te oud om te leren, toch? Weer een vaardigheid in onze eigen vak inhoudelijke gereedschapskist. Hopelijk kom ik komende week Jens nog tegen in de school. Dan kan ik hem vertellen dat MIG/ MAG-lassen toch echt mijn favoriet is ;-) Meester Stefan @meesterstefan_hrlm

Best lastige vragen als je zelf nog niet kan lassen….

PrimaOnderwijs 57

Hoe ga je slijtage van je brein tegen? Als leraar ga je voor kwaliteit in je vak en het optimaal gedijen van je klas. De Onderwijsdesk helpt je met advies en cursussen.

Emmeliek Boost

In deze editie deelt Emmeliek Boost, deskundige van de Onderwijsdesk, Gezondheidspsycholoog én auteur van het boek WIN-WIN Werk en Gezin, tips en adviezen over de noodzaak en het nut van professionaliseren en hoe je kwetsbare leerlingen en leerlingen met een TOS het beste kunt begeleiden.

Een leven lang leren!

Soms aarzel ik om me vrij te maken voor een bijscholing en denk ik vaak: wat win ik ermee? Marnix uit Leeuwarden, VO docent Het is waar: veel kennis vind je ook op internet of houd je ook prima bij door o.a. het lezen van vak literatuur. En in coronatijd is het ook best lastig of bezwaarlijk om je voor cursussen in te schrijven omdat een lesdag uitroosteren meestal direct meer werkdruk voor een collega betekent. Ook is het best verleidelijk om gewoon je lessen te geven zoals je dat gewend bent. Want waarom zou je een effec tieve, didactische aanpak en prettige lesopbouw veranderen? Echter zodra je te lang op de automatische piloot lesgeeft en er routine in je opdrachten en kennis overdracht komt, verdwijnen er verbindingen in je brein. Het maakt je brein lui. Door nieuwe vaardigheden en kennis en door dit te delen met andere onderwijsprofessionals blijft je brein nieuwe neuro-verbindingen aanleggen en dat leidt tot een grotere reservevoorraad hersencellen. Dankzij die ‘overcapaciteit’ zou je de slijtage van je brein beter kunnen opvangen. Er wordt ook wel 58

gezegd dat het creatieve deel van je brein juist piekt rond je 50e! Maak er gebruik van zou ik zeggen!

TIP Volg die cursussen die je inhoudelijke kennis of vaardigheden vergroten en die je vooral uitdagen tot vragen stellen en tot out of the box denken. Zie het als een noodzakelijke APK voor je brein!

TOS: Een TaalOntwikkelingsStoornis

Hoe kan ik leerlingen met een TOS herkennen en in de klas begeleiden? Monica uit Rozendaal, VMBO docent Nederlands Weinig mensen herkennen de uitingsvormen of de gevolgen van TOS. En de impact is fors. Regelmatig komt het voor dat een leerling vastloopt en proble matisch gedrag vertoont vanwege deze beperking, maar is het niet duidelijk dat er sprake is van een TOS. Signalen waaraan je TOS kunt herkennen, zijn o.a. een geringe woordenschat, moeilijk communi ceren, een korte en vaak foutieve zinsopbouw. Ze zijn soms slecht te verstaan en worden boos als hij of zij niet begrepen wordt of anderen niet begrijpt. Jongeren met een taalstoornis (TOS, ontwikkelings dysfasie) zijn vaak onzeker en zwijgzaam.

TIP Schrijf je in voor de cursus TOS woensdag 23 maart 2022 begeleid door Kentalis. Tijdens deze cursusdag worden belangrijke kennisfeiten met je gedeeld en zal je ook ervaren wat het hebben van TOS met je doet. In de ochtend zal het accent liggen op algemene kenmerken en achtergrondinformatie. ’s Middags ligt de focus op de praktische vertaalslag naar de lespraktijk. Het is een informatieve cursus dag waarbij luisteren, actief bezig zijn en praktische tips steeds afgewisseld worden. Kijk op www.onderwijsdesk.nl

Leren van elkaar

We moeten kwetsbare leerlingen de beste kansen geven. Hoe is dit te realiseren met de huidige schaarse capaciteit op scholen? Jacco uit Enschede, leerkracht groep 8 De coronacrisis zet het onderwijs onder hoge druk. Leerlingen, leerkrachten en docenten raken moe van het jojo-en tussen semi-lockdowns, in quarantaine moeten, dagen van thuisonderwijs en weer naar school. Achterstanden lopen op en raakt kwetsbare kinderen het hardst. Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) onderzocht acht interventies die scholen inzetten tegen achter standen. Maar drie van die interventies hebben echt effect: peer tutoring met name in het VO, 1 op 1 begeleiding en professionalisering van leraren. Hoe zorg je ervoor dat nieuwe ideeën ook daadwerkelijk leiden tot een structurele verbetercultuur binnen jouw school? Hoe krijg je voor elkaar dat bijv. leren van elkaar energie losmaakt binnen je team en iedereen zich er positief betrokken bij voelt?

TIP Volg de inspirerende dagcursus Waarderend veranderen voor het PO en VO begeleid door René Lous op dinsdag 15 maart 2022 . Bedoeld voor schoolleiders, intern begeleiders, zorgcoördinatoren en bestuurders.

Een greep uit de cursusladder januari - april 2022 Online en coronaproof op onze locatie Begrijp Dyscalculie online middagcursus Van screenen tot onderwijsbehoeften

ma. 24 én 31 januari (VO & MBO) drs. Marije van Oostendorp Rekenspecialist/Rekencoördinator 7-daagse (op onze locatie) Sterke en zwakke rekenaars, dyscalculie, rekenbeleid & meer!

start wo. 26 januari (PO) drs. Marije van Oostendorp Onderpresteren 1-daagse (online) Voorkomen en terugdraaien met het 6-stappenplan

do. 3 februari (PO & VO) René Lous Expliciete Directe Instructie 3-daagse (online) EDI in groep 3 t/m 8

start. ma. 7 februari (PO) Marcel Schmeier Actief en Effectief leren 1-daagse (op onze locatie) Aan de slag met effectieve leerstrategieën

ma. 14 februari (VO & MBO) Annemieke Groeneveld Taalontwikkelingsstoornis (TOS) 1-daagse (op onze locatie) In iedere klas gemiddeld 2 leerlingen met een TOS

voor hulp bij leer- en gedragsproblemen in de klas! Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoorden de deskundigen van de Onderwijsdesk vragen van onderwijsprofessionals werkzaam in het PO of VO uit het hele land. Deze tips (en cursussen) zorgen ervoor dat je klas (nog) beter floreert. Heb jij een vraag voor de Onderwijsdesk? Mail dan naar info@onderwijsdesk.nl

wo. 23 maart (VO & MBO) Kentalis Coördinator Hoogbegaafdheid 5-daagse (op onze locatie) HB in én buiten de klas, begeleiding collega’s & meer!

start wo. 20 april (PO) Sherrill Woldberg MSc. Op onze locatie: o.v.b. van de actuele RIVM richtlijnen. De cursus gaat altijd door: klassikaal of online.

PrimaOnderwijs 59

De webshop voor het onderwijs! en

Lezen

o pt La

Reken

Ruim nt ime assort

Taal

r ar pk M

la ir

a ri

l Beste ur! ctu op fa

m rd

r Uitgeve sitie Rekenen) (marktpo

Atl

ass

ters

Pos

Malmbe leerk f

Belofte

(ter refe

Methode r, al, papie tie digita Combina materiaal t concree en ial ter ma Leerling

ding

Handlei

tho

Fysieke

material

Devices

des

Lesopbo

leide

ge e en be Instructi g inoefenin

ctie

de instru

riaal Verleng

ate Klasm

rwerking dige ve Zelfstan el t lesdo van he elen eigen do ing van Verwerk n lessenpla rroutes are lee Beschikb

Opbouw

Aantal

l aa er i

ling

Opbouw

t en inzich Controle ht leerkrac Toetsen

e ek

en/inz Rapport ng) le (voortga

ove Controle z gen leerlin nnen aan ku

Be lo

n leerlijne

ng (a fwisseli Tempo/a elen per les do nieuwe e voor mt rui Extra , mem atiseren g, autom herhalin rr ve toetsen, ing en remediër

oo W

ni ng sm

r n per jaa lesweke

Blokinde

ng Koppeli vo Leerling

pe Kosten

Bestel je lesmaterialen, (lees-)boeken, klasmaterialen en schoolspullen op Educatheek.nl! Educatheek.nl | info@educatheek.nl | 030 - 711 03 17

Welke methodes neem je mee bij het kiezen van een nieuwe rekenmethode? Elke school die een nieuwe rekenmethode gaat

dit rijtje niet meer ontbreken. Alle lessen zijn

kiezen, zal inventariseren wat momenteel de

gebaseerd op de laatste didactische inzichten

belangrijkste rekenmethoden zijn. Traditioneel

en je maakt gebalanceerd gebruik van concrete

zijn dit de methodes van de uitgevers Malmberg

materialen, papier en digitaal. Bekijk de laatste

(WIG5 en Pluspunt4) en Noordhoff (Getal &

ontwikkelingen en beoordeel het zelf.

Ruimte Jr.). Nu Snappet is uitgegroeid tot een volwaardige rekenmethode mag zij in

off Noordh en biedt derwijs ek per we gezet on het voort (één onderwerp wen voor op ht rtrou kinderen voor: aandac ctie), zelfve dt enaarrei eig Be en tiek instru gieën) endidac g klassikale maat). ate op str k en een rek da rek dbac en iedere ijd werkende al en fee gmateria e, alt (duidelijk g in het leerlin tle schap (ui Junior Ruimte en tal Ge

directe laatste t van de nt je me op basis t ondersteu tructie pe n. kale ins niveau. Snap n geve en uit klassi rwijs ka bestaat erkt op zijn eig t beste onde les e elk rw jij he Omdat maar ve Alles zodat l. el, oo do s. e w sch hetzelfd ctie met je kla van jou ns aan de visie era rij past bij werkt vervolge dback en int RekenV en). fee d t beste nen he enstell Ieder kin Snappet voor de leerlij (zelf sam actiek. n and r. uw van juiste did sties krijgt va RekenL en papie en opbo gang tot de ge enrijk 3). de sug tho en bij Rek Digitaal me tijd ht toe gewenst (sluit aan uimte st welke ere leerkrac l je alle r indien nR kie wij ke Je ter . . Re els papie schrift). junior) thode heeft ied icht en regie, bij G&R en itaal, de ve lesme nvoudig en 2 (sluit aan ee Basis dig erkboeken, rek udt overz adaptie Instruct! nt 4). (w ereiding inzicht. Jij ho mplete co orb n spu vo rg en les t is ee bij Plu en, is de tiek, analyses Snappe 1 (sluit aan Malmbe de uw. ac emodell Instruct! 5). en met lesopbo nste did instructi er, sam reerd in bij WiG de gewe lmberg n solide Geïnteg (sluit aan wsers; lus gaat Ma e kinderen ee vices/bro Rekenp en tiek. Zo nt 3). n, all sterke derne de . endidac bij Pluspu en worde , ook voor de alle mo t inbegrepen eve rek it aan om op ld nti (slu e. ork ve ere rkt nie We tructi wordt en pre men vo RekenW WiG4). devices t in ins gende proble dagend erk en da uit rw bij d uit rek ve ). kin t: dt rs. (sluit aan pier en rift, etc erg bie rgen da en voor ieder oelen rekenaa rekensch en op pa voor zo RekenD SLO). gaafde odel. n, reken kracht, bladen, Digitaal bij hoogbe elingsm riaal. r (werk nt krijge (sluit aan t hand els papie fundame gmate I en he nt 4 itaal, de voor ED r in het leerlin Pluspu Basis dig euning aa rg). Onderst ook beschikb van bo is 5 uw. betaling tructie (tegen lesopbo Ins Getallen n de in ee d in ikl sterke Werel reerd g in bru als de Geïnteg ht e leerlin akkere 4 leerkrac l de zw voor elk Getallen baar). n zowe devices s van de ctie aa ereld in g. servatie gewenst er beschik , ADI). de instru indien ndleidin n de ob ; ng niet me DIM ha va I, rle ers tie, le sis Ve ws ren ita ba I, IGD vices/bro aars op n een dig el ellen (ED ormen. de en ee do od all rek rne les em sis e 'Ba lfd heeft mode instructi eratieve werkv al'. Bij n hetze eau. op alle digitaal' directe öp - digita derwerpen die rken aa Werkt 'Basis hillende acht voor co . gen we en op eigen niv en 'Basis Pakket met on nd Leerlin en versc papier' erk ing. leverd ichten er is aa de lessen 'Basis en verw verwerk kjes ge erkt in tische inz voorkennis en Keuze uit rden werkboe voor digitale Papier e didac zijn verw de fenen. wo zijn elen. de laatst n de benodig ndelingsmodel extra oe ind bij n. e or rt. digitaal' nder geschikt itaal. nd ge cti vo lee ere dig els mi tware - en ha uw passe uurd, activ meeste ntrolevra rlengde instru pier, de est n opbo nt het ofdfasen Oefensof met co asis pa voor ve ; bouw. t mome eindigt heeft ee zijn leerdoelg drieslag-, ho t in lesop g op da doelen. de groep browsers efening Elke les He sen rd es/ rlin les ino les r ree vic lee de e De de n pe de gelei Geïnteg aardelijk armee en en ka moderne egrepen. e en be e voorw gave wa op alle instructi begrepen hebb 5 niet inb Werkt n de op ar voorgaand ssikale e f groep devices opgave van kla n de instructi . Vana rs akeld na 0,5 mln De fase de basis rekenaa uggesch er dan leerlinge . vormen or de sterke st uit me tomatisch ter n of de moderne sh); aanbod . ecte O. vo 1F en 1S er het t metee niet op teem kie van SL g au ov lijk Fla lende dir zie . sys rlin ie ge hil t ht .m Werkt lee Leerroute e werkboeken s 1, 2 en 3 reg mo rsc ac de n. He s (i.v de el zijn ook en ve apart De leerkr wordt rroute rowser en. d worde ht heeft ijgend) ichten ngsmod en lee ag ac rst eli inz al or da ve e rkr nd na vo evices/b niet inbegrep en uitge tisch n sig (klaso en ha De lee niveau e didac acht ee oelen. fasenleerlijn tst devices en 36 rkr en ofd gsd laa eig lee ho Eig kin op -, de rrij rsa. nd bij de atisch n krijgt drieslag s- en ve vice ve . n autom uw passe I). Het dig en oopt, da weken. atisering . n opbo IGDI, DIM, AD erkt in de lessen leerlinge niveau vastl autom groep zelfstan n van 4 oefening heeft ee I, n lings-, arna de verw 9 blokke dere n instap de Elke les emodellen (ED enaars. ing, wa op het gebode en herha t de an ze. n met ee vaties, deelt kere rek verwerk o n hun eig ctie verwerk instructi Eigen keu leerling ssikale afgeslote obser de zwak ssikale rken aa Als een s instru n voor e wordt ultaten, plus ctiegroep in. Korte kla gen we . Eén kla k aan en cti ele len rlin tijd do tru : oe Lee en ze. oo nd De ins ze res instru k. n SLO. mininum 36 tiegroep daarna n de ker van de Eigen keu rlengde 1F met basistaa 2 en 3 va en 3-5, n volge Combina Op basis rkracht de ve .v. aars en utes 1, aptieve Leerlijne voor de groep ig' rekenen. een ad weken). e reken gen op leerro lee roep o.b 3 in ug ter n nd el ea be gie (va 36 do 'ha de n rlin strate het les Vaste niv s leerkracht. 1S+ voor 12 blokke voor lee tie rwerken 2 sisroute, lessenplannen observa gen ve nele n ze. 1S als ba e Leerlin 7 optio 9 blokke ). Eigen Eigen keu voor elk 30 plus Leerroute k weken klaar, , , in drie (van 4 e taken uit peiltaken erking ieder blo 3 weken pen liseerd 36 le verw ek van n (van . blokke k). persona taken' bestaan tste we staken Klassika (overstap ze. ge 10 n blo laa plu keu pe zet tap de en roe In en Eigen teem taken plus ins n De 'eig niveaug mogelijk). Het sys , tempo 36 9 blokke ). op maat. tertaken sch leerling 2 , verbe 4 weken tomati en n l. ak au de (va ze. n n mo rs en herhaalt 36 resultate hoger/ lager Eigen keu drieslag 12 blokke ). rekenaa O.b.v. en het 1 betere en weken eert en naar n smodel ek (van 3 voor de rekenaars. Eig O. ht select n aanpass ndeling tste we en 1S+ 36 SL e Leerkrac 8 blokke ken). l, het ha In de laa blok. sisroute or de zwakker 1, 2 en 3 van niveau. er enmode 2 leerlijn. of 5 we 1S als ba utes n vo van ied ling week hoofdfas (van 4 Leerrouteminimumdoele gen op leerro le blokinde ek). op het laatste k. ne rd de ele he tio In see xib rlin t op 7 Fle act Geba twee be n 1 we 1F me er blo or lee 2 30 plus en comp nd met kken va van ied nnen vo eken. ) afgero voorbere (36 blo nimum rkeerw lessenpla 3 weken k wordt een toets die Basis, mi t verrijking. ek) In vijf pa ). n (van r Elk blo rde we me 36 ek per jaa 10 blokke blok (2 weken 2 (1 in de tste we ee keer tap , laa Tw ins dig de n ). In en ee 2) tsen no 4 weken er blok. 3 (soms n (van ek Geen toe gelijk. van ied 36 tste we del, 9 blokke k. wel mo In de laa blok. fasenmo l. ts per blo er t hoofd 3 agmode 4 of 5 r ek Eén toe van ied rd op he t driesl n (van tste we Gebasee smodel en he 8 blokke ken). n toet In de laa blok. k twee eling we resultate blo er nd . ied Elk ha n en Alleen va het 2 week. ingstoets tie: el. 1 In iedere beheers Cito LOVS. construc , optione r Dakpan gripsvorming etsen is mpotoets. per jaa To er 2x ied be 1 Te ie, 2 en. ek van neel. 1 oriëntat , automatiser Toets en ep 7 ondertste we is optio ts & 1 rken aa gro In de laa en in de vijf Toetsen toe oefenen rder) we Vanaf op F en 1 Oefen blok nnen (ve k en 2) toetsen eken. gen ku el Toets en ets en Oefen scheid . 3 (soms ts per blo parkeerw Leerlin als gehe blok. S-niveau Eén toe Tempoto ts per blok. de klas artaal. n ieder umper kw ie) van ol ERWD). week va heid potoe lat nim e aantal rsc pu mi tem tst de po ts, toc on In de laa van de rm pro Basistoe projecttoets Ja groep 7 S-niveau. sweek) opzichte gnatie confo Vanaf dig, op F en toets en blok. core ten bij sta tsen no toetsen rcentiels t signalering per Geen toe matief als (als pe n, el, me igheid zowel for f toetsen morisere en leerdo en vaard ket. : ikkeling r (per leerlijn werkpak matie omenten incl. n tw hu on tsm sum per j in . aa de 4 toe € 28-31 ktoets atisch doelen mogelijk beschikb e autom es, Blo rijking derlijk en de les per leerling. lfjaarlijks Peilingsl moment g afzon /of n lessen : Test-je ets, Ha en Op elk iedere leerlin klas en gegeve omenten Tempoto rtoets). Toets en aan de voor de 4 toetsm or de toets, werken t werkpakket , (Supe vo t. r) ts ets ar nie rde toe oto Kla t eft - en Temp nnen (ve ht beheert he mag, ho minimum k. gen ku ets incl. e toets. ac blo Leerlin Blokto Basis-, ijks De leerkr ets per Halfjaarl s projectto Ja servatie n en ob ten van le) toetse (optione erd in overzich . , nodig. ten indien opdrach n gecombine ividu en groep leerling en van let per ht worde elen, voor ind Resultat n lusief tab do leerkrac aa inc de de n die n. n n va toetse ing va 9 vakke rlingen r voor om lee te kunnen beheers ultaten n jaa res r ele n do Allee € 60 pe bij alle makkelijk hulpkits rken ge elen we rg biedt zicht in Malmbe naliseerde do n helpen. eerlijne geperso rder) nnen (ve gen ku n lessen ve ge Leerlin ge aan de Ja ektaak. werken er waar en de we dig zelfstan n r jaar. n werke € 35 pe

met m olgsystee

Snappe

er Niet me

Scan de QR code om een zichtzending van het vernieuwde Snappet aan te vragen

r. leverbaa

g er leerlin

www.snappet.org / Meer informatie? Bel 088-9990411 of mail naar schools@snappet.org voor een afspraak met een methodespecialist.

Snappet® is een product van Snappet. Verwijzingen naar merknamen en methodes van derden zijn puur informatief. Snappet werkt niet samen met Malmberg, Zwijsen, Noordhoff of ThiemeMeulenhoff.

Refresh

& Inruil Uw bestaande Apple-apparaten zijn geld waard. Ruil ze in en ga aan de slag met de nieuwste producten. Xando ontzorgt! Wij regelen de volledige inruil door ze op te halen en de nieuwe apparaten bij u gebruiksklaar te maken*.

Huidige

inruilwaarde:

€ 100,-

Huidige

inruilwaarde:

€ 250,-

*Deze actie is alleen van toepassing op onderwijsinstellingen en bedrijven. Vraag naar de voorwaarden.

Ontvang een inruil voorstel op maat.

Nieuwprijs

incl. inruilwaarde:

€ 199,-

Nieuwprijs

incl. inruilwaarde:

€ 575,-

Uw route van innoveren Leren | Lesgeven | Leeromgeving

Xander is directeur van OBS De Popov. Een adaptieve rekenomgeving ondersteunt het rekenonderwijs vanaf groep 3. Iedere leerling heeft een eigen apparaat. Creativiteit en programmeren zijn ondertussen belangrijke thema’s geworden. Leerkrachten zijn geïnteresseerd in de kansen...

Aan de slag Na een workshop Planning Essentials weten Xander en zijn team wie wat wanneer gaat doen en welke materialen daarbij nodig zijn. Met onze actuele kennis van zaken en deskundigheid zorgen we ervoor dat leren, lesgeven en de leeromgeving altijd goed voor elkaar is.

Visie en plan We denken mee met Xander en zijn team om de onderwijsvisie te vertalen naar een uitvoerbaar plan. Een onderdeel daarvan is het aan elkaar verbinden van voorlopers en volgers.

Het beheer op orde Technologie moet werken. Samen met jullie ICT-ers zorgen we ervoor dat de basis op orde is en er geen drempelsmeer zijn voor leerkrachten.

Scholing Met workshops op maat traint onze Apple Professional Learning Specialist leerkrachten om technologie te integreren in het curriculum.

Vernieuwen curriculum Technologie effectief integreren in het onderwijs resulteert altijd in het vernieuwen van het curriculum. Wij begeleiden leerkrachten tijdens het ontwerpproces.

Neem vrijblijvend contact met ons op!

038 - 425 40 60 onderwijs@xando.nl xando.nl/onderwijs

SCAN QR-CODE

Gezond eten op school is normaal!

‘Ook jongeren zelf vinden dat’ Onderweg naar school, tijdens de pauze en na schooltijd: jongeren komen vrijwel overal in aanraking met eten en drinken. Ook op televisie, social media en online video platforms worden ze verleid om te eten. Hoe kun je als school bijdragen aan een gezonder eetpatroon van jongeren? Dr. Liesbeth Velema, expert voeding en gedrag bij het Voedingscentrum, geeft advies. Tekst: Het Voedingscentrum

‘De mate waarin jongeren gezonde keuzes kunnen maken, hangt sterk af van de aanwezigheid van gezonde opties en de smaak, prijs en variatie van dat aanbod. In de huidige eetomgeving is dat nog niet altijd even eenvoudig’, zegt Liesbeth Velema. De omgeving is de afgelopen tientallen jaren namelijk op zo’n manier veranderd dat het steeds makkelijker is geworden om juist voor ongezond eten en drinken te kiezen zoals voor frisdrank, snoep en snacks. Die producten zijn relatief goedkoop, bijna overal in grote mate aanwezig en worden vaak nóg aantrekkelijker gemaakt, bijvoorbeeld via leuke acties. In deze verleidelijke eetomgeving kan het voor veel jongeren een uitdaging zijn om gezond te eten.

Met een gezondere schoolkantine verleiden tot gezonde keuzes Jongeren willen echt niet alleen snacken en snoepen. Maar het thema “gezond en duurzaam eten” staat nu ook weer niet bovenaan hun prioriteitenlijstje. Jongeren vinden het belangrijk

om hun eigen keuzes te maken als het om eten en drinken gaat. De overheid, ouders en school kunnen jongeren wel ondersteunen in het maken van gezonde en duurzame keuzes, zo geven zij zelf aan. Liesbeth: ‘Het veranderen van de huidige eetomgeving is één van de krachtigste middelen om eetkeuzes van jongeren te beïnvloeden. Door de schoolomgeving bijvoorbeeld gezond in te richten, kunnen scholen een actieve bijdrage leveren aan een gezonde eetomgeving voor jongeren. School is een plek waar jongeren tot hun zestiende levensjaar verplicht moeten komen. Het stellen van voorwaarden aan het eten en drinken dat binnen deze leeromgeving wordt aangeboden en genuttigd, is dan ook gerechtvaardigd én nodig. En het laagdrempelig aanbieden van gezonde voeding, biedt alle leerlingen gelijke kansen.

Een voedingsbeleid is essentieel Het is dan ook goed om te zien dat het voedingsaanbod op scholen de laatste jaren al behoorlijk verbeterd is. In lijn met de Richtlijn Eetomgevingen

voor Scholen van het Voedingscentrum is er meer gezond en duurzaam eten verkrijgbaar én wordt dit aantrekkelijk aangeboden aan scholieren. Liesbeth Velema: ‘Dit is een mooie ontwikkeling. Maar we zijn er nog niet. Nog niet alle schoolkantines zijn gezond in Nederland, en ook het aanbod in automaten of rondom de school laat nog weleens te wensen over. Bovendien ontbreekt het soms nog aan een duidelijk voedingsbeleid op scholen. In een goed voedingsbeleid staat wat de school concreet doet om bij te dragen aan de gezondheid en goed eetgedrag van leerlingen. Zonder een dergelijk beleid stranden of ontbreken duurzame acties om de eetomgeving op scholen te verbeteren.’

Het goede voorbeeld ‘Scholen geven jongeren bepaalde normen en waarden mee’, vervolgt Liesbeth. ‘Met een gezondere schoolkantine geef je aan je leerlingen mee dat gezond eten en drinken vanzelfsprekend is. Ook als leerlingen in de pauze naar de super-

markt gaan, blijft het van belang dat de school het goede voorbeeld geeft. Als docent kun je leerlingen ook rechtstreeks ondersteunen bij het maken van gezonde keuzes. Ga eens met elkaar in gesprek over de rol die eten speelt in het leven van jongeren. Wat vinden ze belangrijk? En wat juist niet? Worden zij bij het maken van een gezonde of ongezonde keuze beïnvloed door hun leeftijdsgenoten? Ook kun je ze mee laten denken over een gezond en duurzaam assortiment in de kantine. Ter ondersteuning heeft het Voedingscentrum lesmateriaal over voeding ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs en mbo, zoals het lesprogramma ‘Weet wat je eet’. Als jongeren vervolgens kennis hebben opgedaan over gezonde voeding, dan is een geschikt aanbod in een schoolkantine natuurlijk onmisbaar. Zo wordt het namelijk eenvoudiger om dat wat zij geleerd hebben over gezond eten en drinken in de praktijk te brengen.

Aan de slag met het programma De Gezonde Schoolkantine ‘Zou het niet mooi zijn als alle scholen in Nederland onderdeel zouden uitmaken van een bredere maatschappelijke beweging waarin een gezonde leefstijl de aandacht krijgt die het verdient?’ besluit Liesbeth Velema. Met het volgen van het programma De Gezonde Schoolkantine is het voor iedere school haalbaar om een gezonde eetomgeving te realiseren. En de eerste stap is het ondertekenen en het tonen van de Ambitieverklaring 2021-2025 voor scholen. ‘Het is tijd om van de gezonde schoolkantine een gewone schoolkantine te maken. En samen bij te dragen aan een gezondere toekomst voor jongeren. Ik denk dat we dat samen kunnen!’

Ga naar de website van het Voedingscentrum voor: • • • • • • •

Het ondertekenen van de Ambitieverklaring Adviezen om aan de slag te gaan Gratis online workshops Recepten Handige materialen en lessen voor in de klas Uitleg over de Richtlijn Eetomgevingen voor Scholen De maandelijkse nieuwsbrief

www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

Hulp nodig? De Adviseurs Eetomgevingen staan altijd voor je klaar. Zij zijn telefonisch te bereiken op 070-3068875 of per e-mail degezondeschoolkantine@voedingscentrum.nl

PrimaOnderwijs 67

Kees Laan

Docent Kees Laan over lesprogramma ‘Installatie verbindt alles’:

‘Ze zien duidelijk wat het vak inhoudt. Dat is zó belangrijk’ Installatietechniek is een enorm veelzijdige branche, waar nu en in de toekomst heel veel werk te doen is. Met het lesprogramma ‘Installatie verbindt alles’ laat je je leerlingen zien wat er allemaal mogelijk is. ‘Leerlingen zoeken mij zelfs in hun eigen tijd op om met de lessen aan de slag te gaan.’ Tekst: Heleen de Bruijn

Bedenk een toegangssysteem zonder pasjes voor een gebouw in een verticale wijk. Of bedenk een afvaltransportinstallatie in zo’n gebouw, waarbij het afval vanuit een woning direct in de juiste afvalbak terechtkomt. En bedenk dan meteen ook hoe je nare geurtjes in de afvalinstallatie voorkomt of hoe je meet hoeveel afval er wordt weggegooid. Het zijn zomaar een paar onderzoeksvragen uit het online lesprogramma ‘Installatie verbindt alles’. Hierin staan innovatieve wijken in Nederland centraal: een verticale wijk en een drijvende wijk.

Vol met techniek Met dit lesprogramma maken vmbo-leerlingen uit de bovenbouw, als ook jongere leerlingen die zich aan het oriënteren zijn op een vervolgopleiding na het vmbo, kennis met de praktijk van installatietechniek. Hoogstnoodzakelijk, want in de nabije toekomst zijn ontzettend veel vakmensen nodig die de belangrijke en talloze technische installaties ontwerpen, aanleggen of onderhouden. Vanwege de vergrijzing, maar ook om Nederland te kunnen verduurzamen. Nu al zit de wereld om ons heen vol met techniek: de wifi-verbinding, het lichtknopje, de roltrap, maar ook het toegangssysteem in een kantoor- of appartementengebouw. Ook bij verduurzaming komt veel techniek kijken; denk aan de aanleg van zonnepanelen, de bouw van windmolens en andere slimme, technische oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken. 68

Om bewust voor een beroep in de installatietechniek te kunnen kiezen, moeten leerlingen natuurlijk wel weten wat zo’n beroep precies inhoudt. Het lesprogramma van Wij Techniek laat dat zien. Kees Laan, docent PIE (produceren, installeren en energietechniek) aan het Fioretti College in Hillegom is er in ieder geval uitermate enthousiast over. Hij gebruikt het nu voor de vierde keer. ‘Ik heb het lesmateriaal gebruikt en ik vond het geweldig. Een van de leuke dingen is dat het deels interactief is, waarbij mijn leerlingen filmpjes te zien krijgen en vragen moeten beantwoorden op hun eigen telefoon. Daarna gaan ze zelf aan de slag met een onderwerp en met onderzoeksvragen. Vervolgens kijken ze welke vakrichting ze het meest interessant vinden en welke vervolgopleidingen daar dan bij horen.’

Doeners en denkers

Boodschap komt aan

‘Veel van onze leerlingen hebben nog geen besef van wat ze na het vmbo willen gaan doen. Het lesprogramma ‘Installatie verbindt alles’ laat hen heel duidelijk zien wat ze kunnen gaan doen.’ En dat is veel, want met installatietechniek kunnen jongeren alle kanten op. Of ze nu doeners zijn - die met hun gereedschap een defect te lijf gaan of op een dak zonnepanelen aanleggen - of juist denkers, die installaties ontwerpen. En juist omdát er zoveel mogelijkheden zijn, is het belangrijk dat leerlingen dat kunnen zien en ervaren.

Dat Kees blij is met het lesprogramma moge duidelijk zijn. En hij beveelt het andere docenten van harte aan. ‘Het is een prachtige manier van lesgeven, want de boodschap komt echt aan. Als onderdeel van hun loopbaanoriëntatiebegeleiding is dit absoluut een pre. Het is ook vrij makkelijk in gebruik.’ De voorbereiding is minimaal, maar zorg wel dat je beslagen ten ijs komt, tipt Laan nog. ‘Vertel bijvoorbeeld over je eigen ervaringen of over voorbeelden uit de praktijk. Hoe maak je je lessen levendiger, dat is altijd de kunst.’

Enthousiasme Ook merkt Kees dat zijn leerlingen enthousiast reageren. ‘Ik heb het lesmateriaal drie keer gebruikt en de signalen zijn positief. Ik hoor van zowel jongens als meisjes terug dat ze installatietechniek heel leuk vinden. Het spreekt ze echt aan. En leerlingen zoeken mij zelfs in hun eigen tijd op om met de lessen aan de slag te gaan. Als ik dat zie, dan heb ik in ieder geval mijn doel bereikt. Wat hen aantrekt? Het geeft gewoon een heel duidelijk beeld van wat het vak inhoudt. En dat is voor hun zó belangrijk.’

Bewuste keuze Kees heeft het lesprogramma een heel specifiek onderdeel van zijn oriëntatielessen van vier weken gemaakt. ‘Ik begin altijd met het tonen van mijn eigen portfolio. Ik ben nu 60, dus dat is best een dikke map. Ook ik ben ooit begonnen in de installatietechniek. Ik kan leerlingen veel vertellen over de praktijk. Vervolgens mogen ze een keuze maken uit een lijst met 25 werkstukken uit het aanbod van PIE. Dat gaan ze dan maken. En de laatste week krijgen ze dan een workshop installatietechniek, met dit lesprogramma. Het is altijd de vraag of ze er uiteindelijk echt voor kiezen. Maar ze doen in ieder geval wel allemaal goed mee. Én ze kunnen een veel bewustere keuze maken als ze weten wat een vak echt inhoudt.’

Maak kennis met installatietechniek Welke opleiding of route een leerling ook kiest: er zijn enorm veel mogelijkheden in de technische installatiebranche. Maar hoe moet je als school zo’n brede en diverse richting eenvoudig overbrengen aan leerlingen? Dat is precies waar de campagne ‘Installatie verbindt alles’ bij gaat helpen. Met bijvoorbeeld informatie om te bespreken in de klas, zoals feiten en mogelijkheden in de technische installatiebranche. Of met het lesprogramma, onder andere inzetbaar tijdens de LOB-uren, waarmee jij jouw leerlingen (zowel PIE-leerlingen als leerlingen van andere richtingen) de verschillende kanten van installatietechniek laat zien. Leerlingen ervaren hierdoor verschillende specialisaties, locaties en rollen. Je kunt het voorlichtingsmateriaal kosteloos bestellen via: www.wij-techniek.nl/kiesinstallatie/bestellen

PrimaOnderwijs 69

De school als leerplek voor het leven ‘Twee jaar geleden werd ik op het matje geroepen’, vertelt schoolleider Bart Oud. ‘De school deed niet genoeg aan afval scheiden, vond een aantal kinderen, dat was niet meer van deze tijd. Nu is een aantal leerlingen afvalcoach die andere kinderen uitleggen waarom afval scheiden belangrijk is. En staan er vijf verschillende containers op school.’ Persoonlijk leiderschap op de basisschool. Tekst: Klaske Delhij

Vier jaar geleden ging het er op Sarkonschool De Windwijzer in Den Helder heel anders aan toe. Schoolleider Bart Oud: ‘We merkten dat de intrinsieke motivatie van leerlingen beperkt was, dat kinderen heel erg een afwachtende houding hadden. Wij als team mopperden daar weleens over. Toen hebben we gekeken naar oplossingen.’ Die vonden ze in ‘The Leader in Me’. Dit is een aanpak waarbij medewerkers en leerlingen de taal en cultuur van de zeven gewoonten van Covey toepassen, die leiden tot persoonlijk leiderschap, je bijdrage leveren aan het geheel en samenwerking.

140 scholen Het pedagogische concept is gebaseerd op de bestseller ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’ (1989) van managementgoeroe Stephen Covey. Zijn gedachtegoed werd eerder al omarmd door het bedrijfsleven en later vertaald naar het onderwijs, waar wereldwijd nu 6000 scholen in 40 landen mee werken. In Nederland zijn er inmiddels 150 ‘Leader in Me’-scholen. Zij worden hierin begeleid door CPS, een gerenommeerde organisatie die het onderwijs begeleidt bij schoolontwikkeling en professionalisering. CPS is de enige aanbieder van het onderwijs concept van Covey in Nederland.

Levensvaardigheden ‘Er is veel vraag naar’, vertelt Yvonne van den Berg, directeur van CPS. ‘Ik ben ervan overtuigd dat als je op school oefent met die zeven gewoonten je daar veel 70

aan kunt hebben in de toekomst. Dat je zelf invloed hebt op dingen, je eigen keuzes kunt maken. Maar ook het belang van samenwerken, naar elkaar luisteren en dat iedereen een bijdrage levert aan het geheel. We ondersteunen bij de implementatie van een gedachtegoed en dat sluit goed aan bij belangrijke thema’s als kansengelijkheid en burgerschap.’

Iedereen doet wat Het programma is aangepast aan het niveau van de groep. Wat door de hele school terug komt is de ‘leiderschapsrol’ die kinderen zelf kiezen. Dat is een rol waarbij je je talent inzet, nieuwe dingen leert én iets bijdraagt voor een ander. Zoals de leerlingen op De Windwijzer die afvalcoach worden en in de leerling redactie of het leerlingpanel zitten. Bart: ‘We hebben ook een pauzesport-team. Sportieve leerlingen die in de pauze samen met een medewerker spellen begeleiden om kinderen meer te laten bewegen. Ze wilden

ook leren hoe ze kleine conflicten bij zo’n spel kunnen oplossen. Zo helpen ze mee aan een prettige sfeer op het schoolplein.’

Glijbaan De leiderschapsrol van een kleuter wordt anders ingevuld dan van een kind uit groep 8. Toch zijn ook kleuters prima in staat om zelf een rol te bedenken hoe ze een bijdrage aan de groep kunnen leveren. Zoals de 4-jarige Saar, die met het idee kwam om in de speelpauze de glijbaan droog te maken als het heeft geregend, zodat niemand meer nat wordt. ‘De kleuters kennen misschien niet het woord ‘leiderschapsrol’, maar ze snappen wel: als het geregend heeft, dan gaat Saar ervoor zorgen dat de glijbaan droog is’, legt Yvonne uit.

Moeilijke woorden Leiderschapsrol? Persoonlijk leiderschap? Zijn dat niet erg zakelijke en ingewikkelde termen voor kinderen? Moet je die termen wel gebruiken op de basisschool? Bart: ‘We hebben voor ‘Leader in Me’ gekozen, omdat het ook een taal en cultuur is. Je kijkt allemaal door dezelfde bril en hebt aan een half woord genoeg. Die

termen zijn moeilijk in het begin. Net als ‘creëer synergie’ en ‘wees proactief’, een paar van de zeven gewoonten. Maar moeilijke woorden worden makkelijker als je ze vaker gebruikt. Je moet de taal voordoen én uitleggen. Als we van onze leerlingen verwachten dat ze elke periode doelen stellen, zoeken naar een win-win situatie, dan moeten we onszelf daar als team ook aan houden.’ Kinderen nemen de taal ook mee naar huis. ‘Laatst vertelde een moeder op het schoolplein dat ze in een verkeerssituatie vanaf de achterbank te horen kreeg: ‘Nou mama, dat is wel een heel reactieve oplossing. Wat is nou jouw cirkel van invloed? Kun je hier wat aan doen?’’, lacht Bart.

Oefenplek ‘We willen als school een leerplek voor het leven zijn, waar je kunt oefenen met die zeven gewoonten’, stelt Bart. ‘We zien zeker effect. Ik zeg niet dat het vlekkeloos gaat. Maar je ziet dat kinderen in een groepsvergadering dingen bespreken die zij belangrijk vinden en daar samen oplossingen voor zoeken. Iemand is de voorzitter, een ander maakt aantekeningen, ze leren naar elkaar te luisteren, de kern eruit halen, afspraken maken. Ze zijn proactiever, nemen verantwoordelijkheid en kunnen beter samenwerken.’ Het vraagt veel investeringen, qua tijd en geld, maar het levert de school dubbel en dwars resultaat op. ‘De kinderen leren hier iets van en wijzelf ook. Als je kijkt naar het afval scheiden: ze hebben ons een spiegel voorgehouden en vervolgens zelf plannen gemaakt én uitgevoerd, samen met de conciërge. Dat noem ik nog eens proactief!’

Meer weten? Ga voor meer informatie over ‘The Leader in Me’ naar www.cps.nl/leaderinme. ◗ PrimaOnderwijs 71

Gaat jouw leerling of student de uitdaging aan? Maak kennis met het motivatieprogramma voor het (v)mbo! Jaarlijks doen duizenden leerlingen en studenten in het (v)mbo mee aan de vakwedstrijden van WorldSkills Netherlands. WorldSkills organiseert deze wedstrijden ter promotie van het vakmanschap en het beroepsonderwijs bij jongeren. Nieuw is het motivatieprogramma, een programma dat de leerlingen/studenten goed kunnen gebruiken na het moeilijke coronajaar. Tekst: Klaske Delhij

Met het motivatieprogramma van WorldSkills Netherlands bied je jouw leerlingen/studenten wat extra’s! In dit programma zitten kant-en-klare lespakketten voor alle sectoren met inspirerende uitdagingen voor alle jongeren. Ook als zij niet meedoen aan de jaarlijkse vakwedstrijden. Zodoende kun je als docent niet alleen wedstrijddeelnemers, maar juist álle vmbo-leerlingen en mbo-studenten nog beter uitdagen, inspireren en motiveren voor een opleiding of beroep.

Praktisch aan de slag: LOB-route Het motivatieprogramma bestaat uit meerdere onderdelen, onder andere de LOB-route, challenges en masterclasses, die je zowel online als fysiek en los van elkaar kunt volgen. De LOB-route wordt ondersteund door Marinka Kuijpers, bijzonder hoogleraar Leeromgeving en leerloopbanen en het Expertisepunt LOB. ‘LOB betekent voor mij dat je jongeren leert om regie te nemen in hun loopbaan. Nu en ook later, zodat ze zich blijven ontwikkelen. Docenten moeten jongeren daarbij vraaggericht en pedagogisch stimulerend begeleiden.’ De LOB-route bestaat uit een lespakket met praktische opdrachten, waarmee je in de klas direct aan de slag 72

kunt. De lessen zijn ontwikkeld door vakexperts en oud-deelnemers van vakwedstrijden, die relevante en actuele kennis hebben van wat er speelt op de werkvloer. Sommige opdrachten zijn gericht op een sector, bijvoorbeeld Zorg en Welzijn en Sport. Andere opdrachten zijn gericht op een specifiek beroep, zoals tandartsassistent. De leerlingen gaan op onderzoek uit, er zijn video’s en ze zijn praktisch bezig. Bijvoorbeeld door het opmeten van de hartslag en de ademhaling of door een schematische tekening te maken van een kies. ‘Het lespakket is kant-en-klaar en kost docenten niet veel tijd. Je kunt op een leuke manier leerlingen laten snuffelen aan allerlei beroepen. Door

Lucienne van der Meulen, docent aan ROC de Friese Poort behandelde met haar eerstejaars studenten Uiterlijke Verzorging de challenge Presenteren. De challenge heeft als doel om studenten bewust te maken van ‘wie ben ik?’ en ‘hoe presenteer ik mezelf straks op de arbeidsmarkt of in een stagebedrijf?’. De eindopdracht was het maken van een eigen, persoonlijk logo voor een visitekaartje. ‘De challenge past goed bij mijn vak Ondernemend Gedrag, waarin ik sociale vaardigheden behandel. In de klas gingen we samen op onderzoek uit. Het leverde mooie gesprekken op die tot verbinding leidde: ‘Hoe presenteer je jezelf op social media?’, ‘past dat ook bij wie je bent?’, ‘hoe zien anderen jou?’. Dit zijn onderwerpen die belangrijk zijn voor jongeren van 16 jaar en ouder’, vertelt Lucienne. ‘De challenge is heel beroepsgericht. Een leuke werkvorm, die aanvullend is op je eigen lesmateriaal. De structuur is ook heel fijn opgezet.’ De beoordeling van studenten doe je als docent zelf. De namen van de winnaars per challenge kun je via een formulier op de website insturen. Onder de inzendingen wordt per challenge een of meerdere prijzen ter beschikking gesteld. Bij alle challenges is het volgende te winnen: een overnachting in Leerhotel Het Klooster te Amersfoort met een welkomstaperitief, ontbijt én een diner voor twee.

Experts uit het vak de samenwerking met bedrijven weten wij zeker dat we echte verhalen uit de praktijk laten zien’, vertelt Olle Weststrate van WorldSkills Netherlands, één van de ontwikkelaars. Er is een lesbrief voor docenten en een werkblad voor leerlingen. In totaal zijn er 14 lessen van de LOB-route verdeeld over zeven sectoren, van handel en ICT tot groenvoorziening en horeca.

Challenges In de challenges worden leerlingen en studenten uitgedaagd met korte opdrachten. Dat kan variëren van een rollenspel spelen van een casus in het ziekenhuis (Zorg en Welzijn), een meubel met traditionele hout verbindingen ontwerpen (Meubel en Design) of een inventarisatielijst maken voor evenementen (Event en Organisatie). In totaal zijn er meer dan 30 challenges.

De masterclasses zijn (online) presentaties en vakdemonstraties, gegeven door inspirerende experts uit het vak. Met hun enthousiasme en vakkundigheid raken zij ongetwijfeld bij de leerlingen en studenten een snaar om zich met net zoveel passie in te zetten voor hun vak. De masterclasses zijn vanaf januari 2022 beschikbaar. Op een leuke en praktische manier kennismaken met een beroep en vakmensen kan dat ene zaadje planten bij jouw leerling of student, dat hem of haar inspireert om daarmee verder te gaan. Gaat jouw leerling of student de uitdaging aan? Alle onderdelen uit het motivatieprogramma zijn gratis te downloaden op worldskillsnetherlands.nl/skillsacademy

Bezoek Skills The Finals Handig: natuurlijk kun je de lessen uit het motivatieprogramma ook gebruiken om je leerlingen voor te bereiden op Skills The Finals op 31 maart en 1 april 2022 in Utrecht (Jaarbeurs). Daar zie je alle finalisten in de vakwedstrijden aan het werk: zo laten jongeren aan elkaar zien hoe leuk hun opleiding is! Ook kunnen bezoekers meedoen aan verschillende Experiences en doe-activiteiten om een beroep echt te beleven. Deelname is gratis. Je kunt je klas aanmelden op SkillsTheFinals.nl

PrimaOnderwijs 73

GA OP ONDERZOEK UIT!EP 7 EN 8!

EEN SUPERLEUKE EN LEERZAME GAME, SPECIAAL VOOR GRO

Speel de gratis Go VMBO game en kom alles te weten over het voortgezet onderwijs en het vmbo. Ontdek talenten en interesses tijdens een ontdekkingstocht op de eerste schooldag. Stel vragen aan leerlingen en docenten én los puzzels op in lokalen. Ouders en leerkrachten vinden op de website govmbo.nl meer informatie over het vmbo.

GOVMBO.NL

Maak werk van de nieuwe leerweg:

Samen een visie ontwikkelen voor de nieuwe leerweg De nieuwe leerweg komt eraan. Pilotscholen zijn druk bezig met het uitproberen en mogelijk bijstellen van praktijkgerichte programma’s. Over een paar jaar moeten alle GL en TL/mavoscholen de nieuwe leerweg invoeren. Om je daarbij te helpen zijn er in het kader van bijscholing vmbo cursussen ontwikkeld. Op dit moment richten die cursussen zich vooral op thema’s die van belang zijn in de voorbereiding op de komst van de nieuwe leerweg. In de cursussen staan onderwerpen centraal als: ‘visie op de nieuwe leerweg’, ‘samenwerking in de regio’ en ‘het ontwikkelen van een praktijkgerichte opdracht’. Cursussen die je helpen bij je voorbereiding op de nieuwe leerweg. Deze cursussen zijn, tegen een geringe eigen bijdrage, te volgen.

Basistraining: De nieuwe leerweg – Bouwstenen voor het implementatieplan Tijdens deze training maak je een begin met het ontwikkelen van een visie op de nieuwe leerweg, toegespitst op jouw school: wat wil je bereiken voor de leerling, de docent, ouders, de omgeving en voor de school zelf? Op basis van de visie werk je verder aan het implemen tatieplan. Bedoeld voor docenten, teamleiders, leden van ontwikkel groepen en andere betrokken docenten en medewerkers die goed voorbereid uit de start blokken willen komen.

Inschrijven trainingen

Verdieping: Hoe richt/voer je een praktijkgericht programma in op een school? Tijdens deze training (vooral voor teamleiders, projectleiders en andere leidinggevenden) komt het inrichten en invoeren van het praktijkgerichte programma op school uitgebreid aan bod. Hoe maak je een implementatie programma, wat is precies je rol als leidinggevende, welke kansen biedt de nieuwe leerweg aan docenten om zich te ontwikkelen, en hoe zorg je dat niet alleen leerlingen en docenten, maar ook ouders en betrok ken bedrijven enthousiast worden over het nieuwe praktijkgerichte programma op je school?

Wil je als school een start maken met de voorberei ding van de nieuwe leerweg, of wil je alvast aan de slag met een praktijkgericht programma? Schijf je dan in voor een van de trainingen van Stichting Platforms vmbo (SPV) op www.bijscholingvmbo.nl.

Kijk voor informatie over de nieuwe leerweg op www.platformsvmbo.nl/themas/nieuwe-leerweg. Alle trainingen in het kader van bijscholing vind je op https://bijscholingvmbo.nl/nl/

Zelfevaluatie Weet je niet waar te starten? Doe dan de zelfevaluatie. Deze is te vinden op de website. Hier vind je ook een animatie over het scholingsaanbod (zie www.youtube.com/watch?v=Dmt8yjFSilQ). Naast een algemeen aanbod dat geschikt is bij de start van de ontwikkeling van de nieuwe leerweg is er een aanbod per praktijkgericht programma.

PrimaOnderwijs 75

Lieve Kitty… De Anne Frank Krant is een jaarlijks wisselend lespakket over het leven van Anne Frank, de Jodenvervolging en de Tweede Wereldoorlog. De onderwerpen worden telkens vanuit een ander thema belicht. Dat houdt het boeiend en actueel, zowel voor leerlingen als voor leerkrachten. Dit jaar is het thema vriendschap. ’Vriendschap is erg belangrijk in de levens van kinderen. Dat was toen voor Anne Frank zo en is nu nog steeds zo’, zegt leerkracht Sylvia Otten van de Katholieke Montessorischool (KMS) in Bussum. ’We leven nu natuurlijk in een andere tijd, maar leerlingen herkennen zich in Anne. In de thema’s die haar bezighielden. Zich vrij willen vechten, verliefd worden en natuurlijk het belang van vriendschap.’ En juist op vriendschap wordt de nadruk gelegd in het nieuwste lespakket Anne Frank Krant. Het lespakket bestaat uit een krant voor elke leerling, digitale verdieping met opdrachten en een extra. Het nieuwe boek Vergeet mij niet van Janny van der Molen vormt de basis van de extra. In het boek maken leerlingen kennis met jongens en meisjes die allemaal dezelfde vriendin hadden: Anne Frank. Daarnaast is er voor elke leerling een eigen werkschriftje. Dat is inhoudelijk gekoppeld aan het boek, maar leerlingen kunnen er zelfstandig mee aan de slag. Ze verdiepen zich in het thema ‘vriendschap’ en actuele onderwerpen als identiteit, vooroordelen en discriminatie. 76

’Het is een mooi thema. Leerlingen kunnen zich, zeker in deze coronatijd, goed voorstellen dat het erg is als je je vrienden niet kunt zien’, zegt Sylvia Otten. Haar klas mocht meedenken over vragen rondom het thema ‘vriendschap’ aan vriendschapsexpert Stine Jensen, die ze in de Anne Frank Krant beantwoordt. ’Door de vragen waar de leerlingen mee kwamen, was het duidelijk te merken dat dit een belangrijk onderwerp voor ze is. En natuurlijk is het niet te vergelijken, maar door de afgelopen periode hebben veel kinderen wel eenzaamheid en een opgesloten gevoel ervaren.’

Leerlingen herkennen zich in Anne; zich vrij willen maken, verliefd worden en natuurlijk de kracht van vriendschap – Sylvia Otten, leerkracht groep 7 en 8

Uitlaatklep

Leren van toen

Vriendschap is iets dat ook Anne in de oorlogsjaren op de been houdt. Op 5 juli 1942 zoekt Anne haar spullen bij elkaar. Ze weet dan dat ze de volgende ochtend vroeg gaat onderduiken, samen met haar ouders en zus Margot. Een van de eerste dingen die Anne in haar tas stopt, is haar dagboek. Dat heeft ze een paar weken daarvoor gekregen voor haar dertiende verjaardag. Een dag later zit ze in het Achterhuis. De eerste tijd in het Achterhuis moet ze erg wennen aan de nieuwe situatie. Anne schrijft de eerste weken niet zoveel in haar dagboek. ‘Zo gebeurt er iedere dag iets, maar ik ben te lui en te moe, om alles op te schrijven’, noteert ze op 1 augustus 1942. Anne beschouwt het dagboek later als haar beste vriendin en schrijft er brieven in aan haar imaginaire vriendin Kitty.

De Anne Frank Krant bestaat al 43 jaar en verschijnt in maart voor leerlingen in de groepen 7 en 8. Meer dan de helft van de Nederlandse basisscholen werkt met het lespakket in de aanloop naar 4 en 5 mei. De Anne Frank Stichting vindt het belangrijk dat het verhaal verteld wordt, ieder jaar opnieuw. Dat is ook de missie van de stichting in Amsterdam: de schuilplaats van Anne openstellen voor publiek en Annes verhaal wereldwijd onder de aandacht brengen. Sylvia Otten: ’Het is belangrijk om in de bovenbouw les te geven over Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog. Want hoewel ze in een andere tijd leefde, is het een leeftijdsgenoot waarin de leerlingen zich in kunnen herkennen.’

Uiteindelijk zitten Anne en zeven anderen tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan twee jaar ondergedoken in het Achterhuis om aan de Jodenvervolging te ontkomen. Zonder de hulp van trouwe medewerkers van Annes vader Otto Frank hadden ze het nooit zo lang volgehouden. ‘Ik kon mijn vrienden niet laten afslachten door de nazi’s’, zegt Victor Kugler als hem later gevraagd wordt waarom hij de onderduikers geholpen heeft. Tijdens de oorlog kon hulp van een trouwe vriend of vriendin het verschil betekenen tussen leven en dood. Otto Frank was de enige van de acht onderduikers die de Jodenvervolging overleefde. Hij zorgde ervoor dat Annes dagboek gepubliceerd werd. Na het verschijnen gaf hij exemplaren aan Annes vrienden. Met sommigen van hen zou hij zijn hele leven lang contact houden.

Lespakket Anne Frank Krant De Anne Frank Krant verschijnt jaarlijks en is een initiatief van de Anne Frank Stichting voor leerlingen in de groepen 7 en 8 van het basis-onderwijs. Het is een lespakket over het korte leven van Anne Frank, de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging. Het wordt op meer dan de helft van de Nederlandse basisscholen gebruikt in lessen over Anne en de Tweede Wereldoorlog. Naast de krant maakt dit jaar een bijzondere extra onderdeel uit van het lespakket. Het boek Vergeet mij niet van Janny van der Molen vormt de basis van de extra. In het boek maken leerlingen kennis met jongens en meisjes die allemaal dezelfde vriendin hadden: Anne Frank. Daarnaast is er voor elke leerling een eigen werkschriftje. Kijk voor meer informatie op www.annefrankkrant.nl

PrimaOnderwijs 77

Week van het geld 28 maart t/m 1 april 2022

weekvanhetgeld.nl

Doe mee met de 11e Week van het geld van 28 maart t/m 1 april! Jong geleerd is oud gedaan! Om later zelfstandig keuzes te maken is het leren van financiële vaardigheden voor kinderen ontzettend belangrijk. De wereld wordt ook steeds digitaler. Online zijn winkels altijd open en steeds meer kinderen krijgen hun zakgeld digitaal. Daarom is het thema van de Week van het geld dit jaar: Van Doekoe tot digi! Ieder jaar doen meer dan 500.000 basisschoolleerlingen mee met de Week van het geld, tijdens die week maken we het leren omgaan met geld leuk.

Hoe doe je als school mee met de Week van het geld?

Bestel de gratis Doekrant voor de hele klas

Vraag een (online) gastles Held met je geld, Bank voor de klas of Fix je Risk aan

Dagelijks Week van het geld journaal

> bestel via weekvanhetgeld.nl/bestel

> ga naar weekvanhetgeld.nl/gastles

Kijk in de Week van het geld iedere dag het Week van het geld journaal met de hele klas. > ga naar weekvanhetgeld.nl

Download GRATIS lesmateriaal over omgaan met geld > ga naar geldlessen.nl

Vakkanjer Junior maakt techniek en innovatie spannend

‘De kinderen staan versteld van hun eigen creativiteit’

Met Vakkanjer Junior gaan leerlingen uit groep 7 en 8 aan de slag met een technische opdracht voor een maatschappelijk relevante échte opdrachtgever en dat stimuleert het onderzoekende en innovatieve vermogen. Kirstin Gros, leerkracht van de plusklassen van de Comeniusschool uit Zeist, is enthousiast: ‘De kinderen staan versteld van hun eigen creativiteit.’ Tekst: Erik Ouwerkerk

Vakkanjer Junior daagt leerlingen uit een oplossing te bedenken voor een technische opdracht voor een maatschappelijk relevante échte opdrachtgever. In voorgaande jaren dachten leerlingen na over de Stad van de Toekomst en hielpen ze mee met de dierenbescherming van het Wereld Natuurfonds. Dit schooljaar zijn het Van Gogh Museum en het

hightechbedrijf ASML de opdrachtgevers van de Vakkanjer Challenge. Zij dagen leerlingen uit om op zoek te gaan naar nieuwe manieren om de kunstwerken van Vincent van Gogh te behouden voor de toekomst. En om de verhalen van Vincent en de beleving van zijn schilderijen nieuwe dimensies te geven.

Enthousiasme Vincent van Gogh liet een erfgoed van kleur en verbeelding na. Voor het behoud van unieke werken heb je technische kennis nodig over onder andere luchtvochtigheid, licht en verf. Het moge duidelijk zijn: techniek is overal. Ook moet iedereen van kunst kunnen genieten. Met dat gegeven gingen de kinderen van de plusklassen van groep 7 en 8 van de Comeniusschool aan de slag. Leerkracht Kirstin Gros: ‘Jordy van Vakkanjers kwam bij ons op bezoek om met de kinderen na te denken over de vraag hoe de kunstwerken van Van Gogh toegankelijk worden voor 80

mensen met een beperking. Zijn benadering was heel positief: ‘Hoe kunnen we gebruik maken van wat ze wél kunnen?’, vroeg hij de kinderen. ‘Want als je bijvoorbeeld niet meer kunt zien, kun je nog wel voelen, horen, ruiken, proeven. Hoe kun je dat toepassen in jouw ontwerp?’’ Het is opvallend hoe Jordy met zijn passie het project tot leven bracht en alle kinderen enthousiasmeerde. ‘Zij kregen direct heel veel zin om een ontwerp te bedenken en uit te voeren. Vier groepen werken nu aan een manier om Van Gogh toegankelijk te maken voor iedereen. De ene groep is bijvoorbeeld bezig met een pop-up museum voor in een bejaardenhuis en de andere onderzoekt technische toepassingen zodat ook slechtzienden van zijn werk kunnen genieten.’

losmaakt bij de kinderen had ik niet voorzien. De leerlingen zelf ook niet, ze staan zelf versteld van hun eigen creativiteit en die van hun klasgenoten.’

Veelzijdig

Prijs

Hoewel Kirstin haar leerlingen graag aanmoedigt om met techniek aan de slag te gaan, was dat niet waarom ze voor Vakkanjers Junior koos. En ondanks het feit dat ze een groot liefhebber is van Van Gogh (haar leerlingen uit de plusklas van groep acht werkten vorig schooljaar gezamenlijk aan een grote replica van zijn werk), gaf ook de schilder niet de doorslag. ‘Het is de veelzijdigheid’, geeft ze aan. ‘Op de Comeniusschool werken we met het model van ‘The Leader in Me’ van Stephen Covey. Veel elementen van dat leiderschapsmodel komen terug in het programma van Jet-Net & TechNet.’ Covey benadrukt bijvoorbeeld dat je moet kunnen luisteren om een ander te begrijpen, en dat je daarna pas zelf goed begrepen kan worden. Essentieel voor een project als dit waar samenwerking zo belangrijk is.

‘De toets aan de praktijk maakt het voor de kinderen heel speciaal’, vindt Kirstin. ‘Ze voelen dat de grotemensenwereld hun school binnenkomt. Een leerling zei laatst dat hij de gedachte om in de finale te komen, reuzespannend vond. De leerlingen werken namelijk aan een echte businesscase waarbij de beste ontwerpen aan het eind van het traject mogelijk worden gepresenteerd aan mensen van ASML en het Van Gogh Museum.’

‘Doelen stellen, zaken behapbaar maken, plannen, taken verdelen en doorzetten, het zijn allemaal facetten die onmisbaar zijn voor een geslaagd ontwerp en overeenkomen met de filosofie waar we al mee werken in onze plusklassen. Het is fijn om te zien dat de brede ontwikkeling die wij als school graag zien, wordt versterkt door de uitdaging van Vakkanjers. Het programma maakt zijn pedagogische en didactische beloftes waar, maar heeft mijn verwachtingen ook overtroffen: de creativiteit die het

Praktijk ‘Een schaalmodel aandragen en dan feedback ontvangen, dat is ook onderdeel van het leerproces. Nu zitten we nog in de ontwerpfase maar straks zal een techniekcoach uit het bedrijfsleven de ideeën beoordelen en vragen stellen zoals, is het materiaal voor de expositietent regenbestendig? Gemaakt van duurzaam materiaal? Is de beugel waar het schilderij aan hangt stevig genoeg? Die terugkoppeling leren de leerlingen zien als een kans om het model samen nog beter te maken.’

Ook voor de presentatie werken de kinderen weer samen: de een maakt een filmpje of foto’s van het ontwerp, iemand anders voert het woord op het podium. Iedereen ontdekt zijn kwaliteiten en krijgt oog voor de talenten van een ander. ‘Mochten een van mijn groepen de Vakkanjer Challenge winnen’, besluit Kirstin, ‘dan is dat natuurlijk prachtig voor ze. Maar de grootste prijs is het plezier en het gezamenlijke leerproces.’

www.jet-net.nl/basisschool Zelf aan de slag met Vakkanjer Junior Ben je enthousiast geworden over Vakkanjer Junior? Je kunt nog steeds aan alle challenges deelnemen van de afgelopen jaren. Dat betekent dat je jouw leerlingen aan het werk kunt zetten met opdrachten van onder andere het Wereld Natuur Fonds, Nationaal Comité 4 en 5 mei of net als de klas van Kirstin: het Van Gogh Museum en ASML. Ga naar www.vakkanjers.nl/junior en doe mee!

PrimaOnderwijs 81

en.”

er,

jfs-

der

A .00 l me er 0 ve exem dan rk oc pla ht ! re

Omgaan met verschillen in het vo en mbo

Differentiëren is te leren!

Diﬀerentiëren is te leren!

Dif ferentiëren is te leren! illen Omgaan met versch in het vo en mbo

Herziene editie, nu ook geschikt voor het mbo Met voorw oord van Carol Ann Tomlinson

15 Al .00 me 0 e er d ve xem an rk oc pla ht ren !

rnalist rs in

Prijs: € 33,50 Auteurs: Meike Berben en Mirjam van Teeseling ISBN: 9789065081629 Sector: vo/mbo

27-10-2020 15:49

Aan de slag met diﬀerentiatie in je klas? Zo doe je dat! Lang is gedacht dat diﬀerentiëren in het voortgezet en het middelbaar beroepsonderwijs niet nodig is. Leerlingen gaan na de basisschool immers al naar diverse schooltypes. Maar docenten weten inmiddels beter: er zijn wel degelijk verschillen tussen leerlingen in één klas, bijvoorbeeld in beheersingsniveau, motivatie, interesse of leervoorkeuren.

Wanneer je de kunst van het differentiëren eenmaal verstaat, draag je bij aan betere leeropbrengsten en vergroot je de kansen van al je leerlingen. Differentiëren is te leren! is een praktisch boek, vol met voorbeelden en toepassingsmogelijkheden. Ontdek hoe je differentieert in instructie, verwerking en leertijd. Ook is er aandacht voor leervoorkeuren, formatieve toetsing, differentiatie met ICT en differentiatie schoolbreed.

Bestel deze en meer CPS-uitgaven op www.cps.nl/uitgeverij

Je talenten en kennis ontwikkelen met NXplorers Junior Tijdens NXplorers Junior bedenken groep 7 en/of 8 leerlingen slimme oplossingen voor complexe vraagstukken. In dit gratis online onderwijsprogramma gaan zij aan de slag met de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties, en creëren ze aan de hand hiervan hun eigen innovatieve, wereldreddende idee voor de toekomst. Op deze manier maken de leerlingen spelenderwijs kennis met het creatieve systeemdenken dat nodig is om positieve veranderingen teweeg te brengen. Sophie Souhoka, leerkracht op basisschool Arnhorst in Velp, vertelt over haar ervaringen en de meerwaarde van NXplorers Junior voor haar leerlingen. Tekst: Mandy Kok

Hoe vlieg je zo’n challenge op de juiste manier aan? Sophie: ‘Het project wordt heel uitgebreid aangeleverd. Er zijn filmpjes over hoe het er momenteel aan toe gaat in de wereld op gebied van wonen, produceren en verplaatsen met de vraag hoe we in 2050 slimmer, schoner en zuiniger kunnen leven. De voorkennis wordt uiteraard geactiveerd. Wat vinden de leerlingen zelf van dit onderwerp? Wat komen ze in hun eigen leven tegen op gebied van duurzaamheid of juist niet? Is er iets wat ze zelf al doen wat beter is voor het milieu? Wat zou er gebeuren in de wereld als we blijven doen zoals we doen? De kinderen weten al veel te vertellen en hebben direct al best goede ideeën.’

Tree Village Elk team werkt één oplossing uit tot hun NXplorers Junior idee. Uiteindelijk wordt uit alle ideeën het beste idee van de klas gekozen. Bij de klas van Sophie was dat Tree Village. ‘Tree Village is een boomhuttendorp/stad waarin mensen in 2050 kunnen leven. Door de bossen te laten staan en ze in

te zetten als woonplek heb je een win-winsituatie. De woningen worden gemaakt van gerecycled plastic. Ook is het de bedoeling dat de boom waarin de woning wordt gebouwd, zoveel mogelijk zijn takken en bladeren behoudt. Met behulp van de papyrusplant wordt regenwater gezuiverd. De bewoners mogen zelf weten hoe ze de boomhut inrichten. Je betreedt de woning middels een trap die aan de onderkant gevestigd is.’

Hart voor de natuur ‘Dit idee is ontstaan doordat de kinderen hart hebben voor de natuur’, vervolgt Sophie. ‘Ze zien duidelijk het belang van het tegengaan van het kappen van bossen/natuurgebieden. Ze hebben samen gespard over een aantal ideeën en over dit idee waren ze het unaniem eens: natuurbehoud in combinatie met wonen. De leerlingen zaten destijds in groep 7, dus er moest wel een coole naam komen; bomendorp is saai, dus het werd Tree Village.’

Meedoen aan NXplorers Junior?

Lijkt het jou ook leuk om met je klas zulke toffe, creatieve ideeën te bedenken? Meld je dan nu aan met jouw groep 7 en/of 8 voor NXplorers Junior (voorheen: Generation Discover bright ideas challenge). Aan het einde van het schooljaar worden de beste ideeën van de klassen gepresenteerd tijdens de landelijke finale en beoordeeld door een vakjury. Deelname is gratis. Aanmelden voor de NXplorers Junior editie 2021/2022 kan via: www.nxplorersjunior.nl/meedoen PrimaOnderwijs 83

Maak kennis met het LAKS Dit is het bestuur van het LAKS, het Landelijk Aktie Komitee voor Scholieren! Bij de meesten is het LAKS waarschijnlijk bekend van de eindexamenklachtenlijn, maar het LAKS doet gedurende het hele schooljaar nog veel meer belangrijk werk voor het onderwijs. Scholieren kunnen bijvoorbeeld bij het LAKS terecht met al hun vragen en klachten over het onderwijs en kunnen naar veel verschillende activiteiten komen. Daarnaast gaat het LAKS regelmatig naar scholen toe om in gesprek te gaan met leerlingen of om een training te geven aan leerlingenraden.

Een van de andere belangrijke taken van het LAKS is het uitvoeren van onderzoek onder scholieren. Dat doet het LAKS bijvoorbeeld door enquêtes over uiteenlopende thema’s, zoals over digitale middelen, leesvaardigheid, het schoolklimaat voor lhbti+-leerlingen, het schooladvies en het NPO. Daarnaast doet het LAKS onderzoeken op scholen naar bijvoorbeeld vertrouwensbanden, toetscultuur en prestatiedruk. De resultaten van deze onderzoeken brengt het LAKS onder de aandacht in het onderwijsveld, in de politiek en in de media. Het grootste onderzoek dat het LAKS structureel uitvoert is het tevredenheidsonderzoek de LAKS-monitor.

De LAKS-monitor Om een landelijk beeld te krijgen van het onderwijs en van de tevredenheid van de scholieren voert het LAKS de LAKS-monitor uit. Dit tevredenheids onderzoek bestaat uit de verplichte vragen die input leveren voor Vensters voor Verantwoording en de vragen omtrent sociale veiligheid. Naast deze verplichte vragen zijn er in de LAKS-monitor nog 20 aanvullende vragen om de tevredenheid van de leerlingen te kunnen meten. Met de resultaten gaan het LAKS vervolgens aan de slag om verbeterpunten voor het komende schooljaar te formuleren. Ook voor scholen is dit natuurlijk een uitstekend middel om verbeteringen door te voeren. De LAKS-monitor is dit jaar ingekort, de formulering is nu beter geschikt voor elk niveau en de vragenlijst is het goed af te nemen op een mobiel of tablet.

Een greep uit de resultaten Uit de LAKS-monitor 2020 blijkt dat 73% van de leerlingen bekend is met de leerlingenraad, hier zijn we als LAKS erg blij mee. Wel is het jammer dat leerlingen over het algemeen nog niet zo tevreden zijn over de mogelijkheden die de school biedt voor leerlingenparticipatie. Het LAKS zou graag zien dat er voor leerlingen veel meer mogelijkheden zijn om mee te praten over het onderwijs. Daarnaast geeft 64% van de leerlingen aan niet te weten dat er een medezeggenschapsraad (MR) is op school. Dit is zonde, want het is de enige officiële manier voor leerlingen om invloed uit te oefenen. Het LAKS wil de bekendheid en de toegankelijkheid van de MR daarom vergroten. Leerlingen kunnen via het LAKS een cursus volgen of een medezeggenschapsraad handboek bestellen. Ook kwam er uit de resultaten dat maar 57% van de vmbo-scholieren tevreden is over de begeleiding bij hun profielkeuze. De juiste profielkeuze is belangrijk voor het bepalen van je toekomst en de keuzes die je kan maken na de middelbare school. Volgens het LAKS is het daarom essentieel dat leerlingen hierin goed begeleid worden. Dit jaar zet het LAKS zich in om Loopbaanbegeleiding en –oriëntatie (LOB) te verbeteren. Scholen moeten worden gestimuleerd om af te stappen van oneindig lange vragenlijsten en meer focus leggen op het vergroten van de zelfkennis bij de scholier. LOB zou idealiter een langlopend traject zijn vanaf de brugklas tot en met het laatste jaar.

Aan de slag!

Deelname

Een van de belangrijkste doelen van de LAKS-monitor is het verhogen van de leerlingenparticipatie. Door de resultaten van het onderzoek zo toegankelijk en inzichtelijk mogelijk te maken stimuleren we leerlingen raden en scholen om ook daadwerkelijk iets met de resultaten te doen en te werken aan verbetering. Dit faciliteert het LAKS met de resultatenpagina. Deze is voor alle deelnemers van de LAKS-monitor vrij toegankelijk en leerlingenraden kunnen hier gemakkelijk de resultaten van hun school per vraag inzien en op meerdere manieren vergelijken (met een andere school of met het landelijk gemiddelde). Om leerlingenraden hierbij te helpen gaat het LAKS langs de scholen om trainingen te geven en dieper in de resultaten te duiken!

De LAKS-monitor wordt gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, waardoor deze voor scholen gratis af te nemen is. Voor scholen probeert het LAKS de deelname zo makkelijk en leuk mogelijk te maken. De verplichte vragen die scholen jaarlijks moeten beantwoorden zijn opgenomen in de LAKS-monitor en worden doorgezet naar Vensters, waardoor er maar één enquête nodig is. Door samen te werken met verschillende aanbieders is het ook mogelijk om de LAKS-monitor bij een andere aanbieder (bijv. Kwaliteitscholen) af te nemen. Daarnaast biedt het LAKS in samenwerking met Seneca lessen aan over partici patie op school, die daarmee het doel en belang van de monitor benadrukken. Achteraf worden de resultaten verwerkt in een landelijke rapportage, die wordt uitgereikt aan de minister van OCW. Leerlingenraden van deelnemende scholen zijn daarbij van harte uitgenodigd! Ten slotte komt het LAKS na de afname graag bij jullie op bezoek om de leerlingenraden te trainen over het gebruik van de resultaten. ◗

Deelname aan de LAKS-monitor 2022 is nog mogelijk tot en met 18 februari. Scholen dienen zich dan uiterlijk 31 januari te hebben aangemeld. Voor meer informatie over deelname aan de LAKS-monitor dit schooljaar of voor een volgend schooljaar kunt u terecht op het onderstaand emailadres. Kijk voor meer informatie op laks-monitor.nl of op resultaten.laks-monitor.nl, of mail Daniëlle van Leeuwen op danielle@laks.nl.

PrimaOnderwijs 85

DE REKENTOETS DIE HET VERSCHIL MAAKT …voor jou, je studenten of leerlingen

Deze leerling uit groep 6 beheerst rekenmuurstenen uit groep 3 en 4 nog niet vlot. Signaleer en visualiseer de rekenachterstand gedetailleerd met Bareka!

Ken je ze? Leerlingen die struikelen over rekenstenen uit lagere lagen van het

Rekenmuurtje. En bij jou in de klas vastlopen. Hoe breng je snel in kaart waar de echte rekenproblemen zitten? Hoe voorkom en verklein je grote rekenachterstanden?

De Bareka Online Rekentoets: Maakt de rekenontwikkeling inzichtelijk voor alle betrokkenen Signaleert de power én speed van de rekenontwikkeling Sluit 100% aan op het Rekenmuurtje 3.0

Webinars

Biedt speedoefening op elke rekendrempel Werkt handig samen met Rekensprint Online voor begeleide, zelfstandige én digibordoefening van power en speed. Wil je een Bareka Demo, deelnemen aan een webinar, of van start met een proeflicentie? Kijk op schoolsupport.nl/bareka of op bareka.nl.

BAREKA ONLINE REKENTOETSEN

3 februari 9 maart 14 april

MUSICEER EN LEER!

School Concept biedt een ruim assortiment muziekinstrumenten. Neem eens een kijkje en laat je muzikaal inspireren!

UITGEBREIDE MUZIEK RITME SET

BOOMWHACKERS!

POLS- EN HANDBELLEN

REGENBOOG XYLOFOON

COMPRA ZAALVERSTERKER

KLEINE CONGA

TROMMELS, TRIANGELS & TAMBOERIJNEN

RITMETROMMEL

BLOKFLUIT

Bestel deze en nog heel véél meer muziekinstrumenten op:

School-Concept.nl/muziek

Ook verkrijgbaar op

Voor iedere vraag een bijpassende cursus. Dat wíl je.

Waar wil jij meer over weten? Met ons ruime aanbod van online cursussen voor leraren in het PO en VO, valt er altijd wel iets te kiezen dat aansluit bij de eigen leerbehoeftes. In samenwerking met de beste experts uit het onderwijsveld worden actuele onderwerpen

Vraag een gratis proefcursus aan en ervaar alle voordelen! www.e-wise.nl/primaonderwijs

besproken die de praktijk niet uit het oog verliezen. Zo kan kennis die vandaag wordt opgedaan, morgen meteen in de klas worden toegepast!

Online nascholing

voor onderwijsprofessionals