PrimaOnderwijs November/December 2019

nummer 5 • november/december 2019 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 5x per jaar •

PROFESSIONALISERING

Haal het beste uit jezelf en je vak!

OERsterk

voor de klas

APK

voor de leraar

De grote PrimaOnde r w ijs

WIN ACTIE!

75 jaar vrijheid! | DOE MEE MET DE EUREKA!CUP

Sterker samenwerken VMBO en MBO Doorloop nu eenvoudig het Kennisnet IBP-stappenplan

www.cps.nl

Persoonlijk Leiderschap Zonder reflectie geen ontwikkeling De vijfdaagse training Persoonlijk leiderschap is een afwisselend traject waarbij je aan de slag gaat met (zelf)reflectie. Ontdek hoe reflectie jou helpt bij je eigen ontwikkeling én de ontwikkeling van je school. De combinatie van theorie en praktijk leert je om richting te geven aan je persoonlijk leiderschap.

Startdatum 18 december 2019 Ga voor meer informatie en aanmelden naar:

www.cps.nl/persoonlijkleiderschap

“De trainers hebben heel veel kennis.

Er is voldoende ruimte voor eigen inbreng en interactie. Zeer waardevolle bijeenkomsten voor persoonlijke ontwikkeling.”

Examentrainingen Bereid je leerlingen goed voor op hun examens door zélf een examentraining te volgen. In 1 dag krijg je handvatten, tips en lesvormen aangereikt om je leerlingen optimaal te helpen bij hun examenvoorbereidingen.

Diverse thema’s en startdata:

✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Nederlands havo/vwo Nederlands vmbo Moderne Vreemde Talen Mens- en Maatschappijvakken Exacte vakken CSPE Examinatoren CSPE

Ga voor meer informatie en het aanbod verdiepende trainingen naar:

www.cps.nl/examentraining

Bekijk alle trainingen, studiedagen en opleidingen op www.cps.nl/academie

@primaonderwijs @primaonderwijs @primaonderwijs

PROFESSIONALISERING

HAAL HET BESTE UIT JEZELF EN JE VAK! OERsterk voor de klas Het professioneel statuut Professionele uitwisseling APK voor de leraar

5 9 15 21 22 25 29 40 49

Column Juf Maike LerarenOntwikkelFonds Schoolleidersregister PO Column Esther van der Knaap SLO ontwikkelkaarten Met zelfvertrouwen Engelse les Kennisnet IBP-stappenplan Aan de slag met MediaMasters KidsRights-lespakket

30 Eureka!Cup: aan de slag met échte vraagstukken

44 Adopteer een monument

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

52 55 58 60 62 64

6 10 12 18

Inhoud

KindVak 2020 Formatief toetsen Online Masters Z-helden Meer samenwerking VMBO en MBO Vraag het de Onderwijsdesk

De grote PrimaOnde rwijs

WIN ACTIE!

66

38 Ontwerp een nieuwe locatie en bouw hem met de FIRST LEGO League Junior

46 Ontdek de podcast voor kinderen over de bevrijding van Nederland in 1944-1945

56 Een STUK! meer lezen in het vmbo

50 Wie herdenk jij?

COLOFON: Hoofdredactie Vanessa Pelle Vormgeving Martin Hollander Medewerkers Brigitte Bloem, Marianne Eggink, Mandy Kok, Barbara Raadsen, Jordy Schoonheim, Lore Smit Foto’s Marius Roos, Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock.

Redactie 030-241 70 44, redactie@primaonderwijs.nl, postbus 40266, 3504 AB Utrecht Sales 030-241 70 21, account@edg.nl Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Verschij ning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een wekelijkse nieuwsbrief en de website primaonderwijs.nl ©Copyright 2019 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

STABILO EASYgraph

ergonomisch dik STABILO EASYgraph STABILO EASYgraph grafietpotlood voor

ergonomisch dikdik ergonomisch beginnende schrijvers grafietpotlood grafietpotloodvoor voor beginnende schrijvers beginnende schrijvers

STABILO EASYgraph • Ergonomisch dik grafietpotlood voor links- en rechtshandige kinderen vanaf 5 jaar ® • Hardheid HB • Ergonomisch grafietpotlood voor links- en • Dikke kerndik 3.15 mm • Ergonomisch dik grafietpotlood voor links- en rechtshandige vanaf 5 jaar • Gemaakt vankinderen 100% PEFC hout

STABILO STABILO EASYgraph EASYgraph rechtshandige kinderen vanaf 5 jaar • Hardheid HB • Hardheid HB • Dikke kern 3.15 mm • Dikke kern 3.15 mm • Gemaakt van 100% PEFC hout • Gemaakt van 100% PEFC hout

STABILO EASYgraph S

ergonomisch dun STABILO EASYgraph S STABILO EASYgraph S grafietpotlood voor ergonomisch dun ergonomisch dun geoefende schrijvers grafietpotlood voor

grafietpotlood voor geoefende geoefendeschrijvers schrijvers

STABILO EASYgraph S • Ergonomisch dun grafietpotlood voor links- en rechtshandige kinderen vanaf 8 jaar ® • Hardheid HB Ergonomisch ••Dunne kern 2.2dun mm grafietpotlood voor links- en • Ergonomisch dun grafietpotlood voor links- en rechtshandige kinderen vanaf 8 jaar • Gemaakt van 100% FSC hout

STABILO EASYgraphSS STABILO EASYgraph rechtshandige kinderen vanaf 8 jaar • Hardheid HB • Hardheid HB • Dunne kern 2.2 mm • Dunne kern 2.2 mm • Gemaakt van 100% FSC hout • Gemaakt van 100% FSC hout

column

‘Ook dat is professionaliseren: jezelf de kans gunnen om beter te worden’ Het woord ‘professional’ komt met vraagtekens in mijn hoofd. Wanneer mag je jezelf een professional noemen? Oké, ik heb de Pabo gedaan en ik sta al zo’n 10 jaar voor de klas, dus ik denk dat ik een professional als leerkracht ben. Maar het woord professional linkt bij mij meteen aan expert. Het klinkt groots, als iets dat ik (nog niet) ben. Ik voel mezelf een ‘gewone’ leerkracht. Geen expert, maar ‘gewoon’ goed.

Ik zocht het woord professional op, er zijn verschillende definities van. Het eerste dat ik tegenkom? Iemand die een beroep als sport beoefent. Bron: vandale.nl. Het komt dus uit de sport. En zo voelt het soms ook: lesgeven is topsport! Presteren op het hoogste niveau.

Het kost tijd, energie, maar het levert ook de mooiste dingen op. Een kind dat het ineens snapt, kan net zo euforisch voelen als op de eerste plek staan bij een sportwedstrijd.

Maar voor topsport moet je ook veel trainen om goed te kunnen presteren. Telkens een beetje beter worden, verder gaan, je grenzen oprekken. Ik leer elke dag in de klas. Van die kinderen die het hardst om aandacht roepen of juist het stille kind waarbij het misschien moeilijker te achterhalen is hoe je het verder kan helpen.

Maar hoe professionaliseer ik zelf? Ik lees veel professionaliseringsboeken, bezoek congressen en probeer al het geleerde direct in de praktijk te brengen. Dat schuurt soms, ik kan er wakker van liggen. Meestal met het idee: waarom heb ik dit niet eerder bedacht of gedaan? Waarom weet ik dit nu pas?

Waarom doe ik dit nu pas anders? Had ik niet al veel eerder..?

Zo las ik pas geleden het boek Vloeiend van groep 2 naar 3 met de boodschap dat de tussendoelen van SLO alleen een houvast zijn. De doelen voor eind groep 8 staan vast, de weg er naar toe mag je zelf bepalen als school. Daarom is een goede visie op het onderwijs op school zo belangrijk! Maar waarom weet ik dat nu pas? Had ik mezelf beter moeten informeren?

Maar ook dat is professionaliseren: jezelf de kans gunnen om beter te worden. Ervoor open te staan. Natuurlijk had ik alles allang willen weten, maar dan kon ik niks meer leren.

En daar groei ik nou juist van, als mens en als leerkracht.

Mijn nieuwe leerdoel? Accepteren dat ik elke dag leer en elke dag beter kan worden. Niet terugkijken naar wat ik niet heb gedaan, maar kijken naar wat ik vanaf nu nog beter doe.

Juf Maike (jufmaike.nl)

PrimaOnderwijs 5

OERsterk voor de klas met de tips van doctorandus geneeskunde Richard de Leth Leven als oermens. Het klinkt gek, maar na de uitleg van doctorandus geneeskunde en leefstijlcoach Richard de Leth klinkt het best logisch. Hij wil het onderwijs kennis laten maken met zijn theorie en zo zijn doel bereiken: één miljoen mensen leider maken van hun eigen gezondheid. interview lore smit

De mens is geprogrammeerd als oermens. De oermens jaagt voor zijn eten en eet enkel voedsel uit de natuur. De huidige manier van leven is niet passend bij die van een oermens. We bewegen zo min mogelijk en ons eten bestaat te weinig uit natuurlijke producten. Om echt gezond te leven moet je Ontspannen, gezond Eten en Regelmatig bewegen.

Een OERsterk concept voor een gezonde levensstijl.

OERsterk in het onderwijs ‘De basis van gezondheid wordt geprogrammeerd in de kindertijd, grotendeels in de eerste 7 levensjaren. Zo heeft de zwangerschapstijd al veel invloed op de gezondheid van het kind. Waarom maken kinderen niet al op de basisschool kennis met hun eigen gezondheid? Hoe werkt mijn lichaam? Wat gebeurt er onder mijn huid? Wat heeft mijn lichaam nodig aan goede voedingsstoffen?’

Spruitjes en broccoli, ieuw!

‘Veel kinderen kennen de oorsprong van voedsel niet meer. Ze denken dat eieren aan bomen groeien en zien groenten te weinig in de volledige vorm, enkel gesneden. Het onderwijs zou winst kunnen behalen door spelenderwijs smaakonderwijs aan te bieden.

Meehelpen snijden en proeven vinden leerlingen interessant, ze zijn trots op wat ze gemaakt hebben en dan eten ze het ook. Daarnaast helpt het om voedsel aantrekkelijk aan te bieden. Ik maak voor mijn zoon vaak een groene monsterpannenkoek. Een pannenkoek van banaan, ei en een hand vol spinazie. Dat vindt hij heerlijk! Als ik spinazie los aanbied, lust hij het niet.

Ga met leerlingen op avontuur naar de boer. Laat zien hoe spruitjes groeien aan grote stokken boven de grond. Dat maakt indruk. Kinderen houden van spel en avontuur, automatisch gaan ze meer bewegen. Ze zijn niet bezig met hoeveel stappen ze zetten. Dat deed de oermens ook niet.’

De magische verbinding ‘Wat een kind s ’ochtends eet, is van groot belang voor de rest van de dag. Het heeft invloed op het feit of een kind kan stilzitten of juist in de hyperstand verkeerd en rondstuitert als een stuiterbal. Voedsel heeft ook invloed op hoe een kind s ’nachts slaapt. Door het ontbreken van voldoende slaap gaat een kind overdag onrustig bewegen of zichzelf terugtrekken. Het is een hologram. Alles staat in verbinding met elkaar. Als je die verbinding snapt, is dat magisch. Kinderen zijn niet gemaakt om uren op een stoeltje te zitten en te luisteren. Kinderen zijn gemaakt om te bewegen. Het huidige onderwijs is gebaseerd om de vorige eeuw. In het fabrieksleven moesten kinderen lang stilzitten en werken. Ze werden klaargestoomd om in de fabriek economisch nuttig te zijn. We leven nu in een andere maatschappij. We worden steeds zieker, dommer en dikker. Dat komt door een ongezonde levensstijl.

We leren dit tegenwoordig niet meer in de basis. Het huidige onderwijs gaat heel erg over het linkerbrein, het is zeer analytisch. Rekenen, taal en spelling zijn belangrijk maar vakken als levensbeschouwing of een vak over gezond leven kan juist essentieel zijn.’

Poep in de klas ‘Hoe gezond je bent, is te zien aan je poep. Poep bestuderen in de klas? Dat wordt natuurlijk giechelen, maar kinderen vinden het ook heel interessant. Je darmen zijn enorm belangrijk, zij communiceren met je brein.

Van poep kun je twee dingen leren.’ Aan de hand van metaforen en afbeeldingen legt Richard dit gemakkelijk uit. ‘Het oerbrein reageert namelijk vooral op emoties en plaatjes. Enerzijds moet hetgeen wat je in je mond stopt optimaal zijn voor jouw motor. Als je zand in een auto gooit, gaat die ook sputteren. Anderzijds kun je aan je poep zien hoe alle onderdelen functioneren in je buik. Als alles optimaal is verschijnt er in de wc-pot een mooie sigaar die zinkt en waarbij je de

billen niet hoeft af te vegen. Bij plakpoep wordt vet niet goed opgenomen, stinkwinden duiden op een slechte eiwitopname en een opgeblazen gevoel duidt op een slechte vertering van koolhydraten. Je bent niet wat je eet, maar wat je opneemt. Zo simpel is het.’

De eerste stap richting het onderwijs Richard heeft de eerste stap richting het onderwijs al gezet. Hij geeft een OERsterke minor op de PABO. Studenten leren de basiskennis voor een gezonde levensstijl. ‘Leerkrachten zijn vaak overprikkeld of overbelast. In de basis moet een leerkracht goed in zijn kracht zitten en in balans zijn zodat je goed voor de klas kunt zorgen. Als een leerkracht meer beweegt, ontspant en gezond eet, zal hij/zij minder gestrest zijn. De leerkracht wordt creatiever en dat uit zich uiteindelijk in meer zingeving.’

Changemaker Richard de Leth studeerde geneeskunde. Hij verdiepte zich in Orthomoleculaire geneeskunde en Psychoneuroimmunologie. In die verdieping van anderhalf jaar leerde en verwonderde hij zich meer dan in 12 jaar vwo en geneeskunde bij elkaar. ‘Je kunt ziektes bestrijden, maar het voorkomen is veel zinvoller.’

Richard was als kind compleet oerzwak. Eigenlijk alles wat je fout kunt doen, deed hij fout. Gelukkig is bijna alles opnieuw te programmeren, behalve je gebit. Dat is zijn erfenis uit zijn oerzwakke tijd.

Zelf beginnen in de klas Tips voor oersterke leerkrachten Ontspanning – Slaap 7,5 uur per nacht Eten – Eet maximaal 3 keer per dag en streef naar twee maaltijden boordevol groenten Regelmatig bewegen – Geef zoveel mogelijk staand les of vergader staand, beweeg voor iedere maaltijd. Ook al is het maar een minuut.

PrimaOnderwijs 7

Een wo-diploma behalen terwijl je zelf voor de klas staat?

Als onderwijsprofessional ben je zelf ook nooit uitgeleerd, toch? Wil je naast een drukke baan in het onderwijs het beste uit jezelf én je vak halen? Kies dan voor de master Onderwijswetenschappen aan de Open Universiteit. Je studeert op academisch niveau, maar in deeltijd. Online, in je eigen tempo. Perfect te combineren met werk en privé. Met de master Onderwijswetenschappen van de Open Universiteit op zak beschik je over de nieuwste inzichten en wetenschappelijke kennis om optimale leeromgevingen te creëren.

Master Onderwijswetenschappen aan de Open Universiteit Gestructureerd studeren, maar bepaal zelf je studietempo Persoonlijke begeleiding en excellent studiemateriaal Direct toepasbaar in je werk Studeren met Leven Lang Leren Krediet Doorstromen van hbo naar wo met een premaster Internationaal erkende, universitaire titel Master of Science (MSc)

Vraag nú jouw persoonlijk studieadvies aan!

ou.nl/onderwijswetenschappen

Open Universiteit 6519402

www.ou.nl

Pionieren doe je niet alleen Een onderwijsinnovatie voor beter onderwijs kan al door één pionierende leraar ontstaan. Pionieren doe je niet alleen. Daarvoor heb je draagvlak van je team nodig: collega’s als sparringpartner, steun van je leidinggevende en betrokkenheid van het bestuur. LOF (LerarenOntwikkelFonds) biedt leraren uit het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en het mbo begeleiding en bijeenkomsten om een onderwijsinnovatie tot stand te brengen en duurzaam in de school te implementeren.

Malou Papavoine, leraar groep 3 bij Kindcentrum de Springplank, is zo’n pionierende leraar. Het idee dat ze met hulp van LOF realiseert, draait om kinderen te betrekken bij de inrichting van het onderwijs via thematisch werken. ‘Ik merkte dat de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen minder werd.

Leerlingen zaten bijvoorbeeld steeds vaker onderuit gezakt in hun stoel. Om ons onderwijs betekenisvoller in te richten, wil ik aan de slag gaan met thematisch werken om de verwondering en interesse van kinderen te prikkelen. Wanneer een kind intrinsiek gemotiveerd is, leert het beter’, aldus Malou.

Ruimte nodig Het idee en de wil om te veranderen is er, maar hoe organiseer je dit binnen de school naast alle dagelijkse werkzaamheden waar iedereen al druk mee is?

De school waar Malou werkt maakt met steun van LOF ruimte om tijdens schooltijd aan deze innovatieplannen te werken. Zo is Malou dit schooljaar één dag per week vrij geroosterd en gaat zij als ambulante medewerker aan de slag om het plan uit te werken.

Om het initiatief schoolbreed in te zetten, zoekt ze de verbinding met verschillende specialisten bij haar op school. ‘Samen met onze taalspecialist en leerkracht van groep 8 organiseren we bijvoorbeeld een

studiedag rondom thematisch werken’, vertelt Malou. ‘Je hebt elkaar nodig om tot verandering te komen. Vooral nadenken over verandermanagement. Hoe pak ik dat aan samen met mijn team? Dit is denk ik het belangrijkste voor álle mensen die in het onderwijs iets willen veranderen.’

Je bent niet alleen Leraren met een LOF initiatief komen drie keer per jaar bij elkaar om kennis te delen en te leren van elkaars aanpak. ‘Je begint met een eigen idee, maar gaandeweg leer je van anderen, stel je je plan bij en wordt het steeds concreter. Op school ben ik de kartrekker, maar door LOF ben ik in contact gekomen met andere pionierende leraren en voel ik mij niet alleen. Ik vind het zinvol, je kunt elkaar écht helpen.’

Over LOF LOF (LerarenOntwikkelFonds) is een podium van, voor en door leraren die het onderwijs van onderop willen vernieuwen. LOF biedt leraren uit het primair en voortgezet onderwijs begeleiding en bijeenkomsten om een onderwijsinnovatie te realiseren. Voor leraren uit het mbo is er het eigen, vergelijkbare traject Onderwijs Pioniers MBO.

lerarenontwikkelfonds.nl PrimaOnderwijs 9

‘Het statuut volgt ons als school in plaats van andersom’

Richard Klein

‘Vrijheid. Dat is de kern van ons professioneel statuut’, vertelt Richard Klein.

Richard was één van de bevlogen leraren op zijn school die bij de opstart van hun professioneel statuut betrokken was. ‘Het gaat om het samen willen opstellen van het onderwijsbeleid en daarover de dialoog aan gaan. Een statuut zelf verbetert het leraarschap immers niet, medewerkers die dit beleid samen bepalen en waarborgen wél.’ interview vanessa pelle foto marius roos

Op het Lumion in Amsterdam Nieuw-West waan ik me binnen bijna in het Guggenheim Museum met zijn witte spiraalvormige trappen. Het Lumion is net de eerste Kunskapsskolan-partnerschool van Nederland geworden. De school heeft leerpleinen, verwonderzalen en aan de muren hangen inspiratoren als

10

Einstein, Dali en Pippi Langkous. De uitspraak van Pippi ‘Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk dat ik het wel kan’, past bij het karakter van deze school.

Ruim voordat het in een wet stond, werd op deze school en zusterschool Calandlyceum dan ook al een professioneel statuut opgesteld. ‘Als je vrijheid wil

waarborgen, zal je dit moeten vastleggen’, aldus Richard, naast leraar Science & Biologie ook voorzitter van de MR.

stichting wordt het statuut op verschillende manieren geïmplementeerd. Want ook dat is vrijheid. We voelen dat we het samen doen en op onze manier.’

Vrijheid in implementatie

Iedereen een stem

In een professioneel statuut geef je als school gezamenlijk invulling aan goed leraarschap. Je gaat samen het gesprek aan over wie waarvoor verantwoordelijk is en wat je van elkaar kunt verwachten.

Het gaat dan om bijvoorbeeld vakinhoud, didactiek, pedagogiek en het bijhouden van de eigen bekwaamheid. ‘Geconcentreerd zou ons statuut op een A4-tje passen. Het is een levend document dat meegroeit met de praktijk en de toekomst. Het woord statuut klinkt als iets dat erg vastligt, maar zo werken we er niet mee. Wij zijn een organisatie waar je kunt meedenken over hoe het onderwijs wordt vormgeven.

Het is vooral belangrijk dat op scholen dit gesprek wordt gevoerd. Daarvan is het statuut een weerslag.

Dit verplicht stellen verbetert het leraarschap niet, maar medewerkers die samen het beleid bepalen wel.

Daarbij volgt het statuut ons als school in plaats van andersom! Door die vrijheid voelen wij ons serieus genomen. Ons statuut zou ook niet voor elke school werken. Het kopiëren ervan is niet zinvol, want de hele essentie is juist de betrokkenheid, om het sámen willen opstellen van het onderwijsbeleid, om daar de dialoog over aan te gaan. Zelfs binnen onze eigen

De wijze waarop het statuut tot stand is gekomen, geeft aan hoe het team op school denkt. Richard: ‘Iedereen is betrokken. We werken in een grote stichting en hebben samen bepaald hoe wij het onderwijs hier vormgeven. Dat is getrapt gegaan. We hebben het eerst uitgezet bij team- en afdelingsleiders en vanuit daar zijn we medewerkers gaan verzamelen voor de werkgroepen. Na een jaar met ongeveer 40 medewerkers inspirerende denksessies te hebben gehouden, hebben we de inhoud van het statuut tijdens de jaarlijkse Progresso-dag gepresenteerd. Daar waren alle medewerkers aanwezig. Razende reporters gingen van groepje naar groepje om alle wensen en meningen te verzamelen. Aan de hand van die bevindingen is het statuut opgesteld. Ook de leerlingen zijn betrokken bij het statuut. Zij hebben een stem. We hebben een leerlingenraad en leerlingen in de MR. Het is bij ons vanzelfsprekend dat leerlingen overal bij betrokken worden. Zo zijn ze ook betrokken bij het aannamebeleid van nieuwe leraren. Na mijn proefles hier kwamen leerlingen naar mij toe om te vragen of ik hun meester wilde worden. Dat is het mooiste compliment dat je kunt krijgen!’

Facts & figures professioneel statuut In het professioneel statuut zijn afspraken vastgelegd over zeggenschap en verantwoordelijkheid van leraren binnen de school. Het statuut is geen doel op zich: het gaat er om dat leraren en schoolleiding het gesprek voeren en samen bepalen wie waarvoor verantwoordelijk is. Dit is een continu proces dat per school verschillend kan worden ingevuld. De schoolleiding heeft hierin een faciliterende rol.

Afspraken kunnen gaan over bijvoorbeeld: • Inspraak op de inhoud van de lesstof.

• Middelen die gebruikt worden voor de lessen.

• Hoe de lesstof wordt aangeboden.

• • • •

De pedagogisch didactische aanpak.

Begeleiding van leerlingen.

Contacten met ouders.

Teamscholing/professionalisering.

Uit een enquête van Panteia onder ruim 1800 leraren, 375 schoolleiders en 165 schoolbesturen uit het basis- en voortgezet onderwijs blijkt dat: • 56% van de leraren verwacht dat het professioneel statuut tot (meer) zeggenschap/professionele ruimte zal leiden doordat gemaakte afspraken zorgen voor draagvlak en betrokkenheid onder leraren.

• Een kwart van de leraren weet dat er een professioneel statuut op de school zou moeten zijn.

Iets vaker in het vo (34%) dan in het po (23%). Een groot deel van de leraren (57%) weet echter niet of er ook daadwerkelijk een professioneel statuut is opgesteld.

• Schoolleiders/schoolbesturen melden vaker dan leraren dat er een professioneel statuut is opgesteld: 44% van de po-schoolleiders en 32% van de po-besturen stelt dat er een professioneel statuut is opgesteld. Dit geldt voor 57% van de vo-schoolleiders en 51% van de vo-schoolbesturen.

PrimaOnderwijs 11

‘Professionele uitwisseling maakt het beroep aantrekkelijker’

Jasper Rijpma

Laten we meteen de angel eruit trekken. Het Lerarenportfolio is niet het Lerarenregister. Het Lerarenportfolio is een online instrument voor leraren, vrijwillig, om invulling te geven aan hun professionele ontwikkeling. En wat er in staat, wat jij wil delen en met wie, dat bepaal je zelf. ´Ik geloof in professionele uitwisseling´, zegt docent Jasper Rijpma. ´Ik geloof ook in een platform dat het informele leren tussen collega’s faciliteert. Het Lerarenportfolio kan dat platform zijn.´ interview vanessa pelle foto marius roos

Jasper Rijpma is docent Grote Denkers op het Hyperion Lyceum in Amsterdam. ´Het is een vak dat we hier zelf hebben ontwikkeld. Een crossover tussen maatschappijleer, geschiedenis en filosofie met de nadruk op kritisch denken. Ik heb veel tijd en liefde gestoken in de ontwikkeling daarvan en

durf mezelf daar inmiddels expert in te noemen.

Ik wil die expertise delen met mijn vakbroeders en -zusters, maar daar bestaat geen handig platform voor. Ik merk dat de beroepsgroep behoefte heeft aan een platform waarop uitgewisseld kan worden, maar dan moeten we daar wel zelf eigenaar van zijn.

Het Lerarenportfolio is zo´n platform. Het brengt mensen met elkaar in contact en creëert nieuwe carrièremogelijkheden. Je kunt straks zoeken op bijvoorbeeld ‘curriculum ontwikkelingen maatschappijvakken’ en daar rolt dan mijn naam uit. Deze professionele uitwisseling kan nog verder worden doorontwikkeld. Stel nu dat je jezelf als ZZP’er kunt opgeven en je expertise in dienst kan stellen van de beroepsgroep. Dat je daarvoor betaald wordt uit het professionaliseringsbudget van de school die jouw hulp vraagt. Vooralsnog toekomstmuziek, maar dat maakt het beroep wel aantrekkelijk en veelzijdig.´

Professionaliseringsactiviteiten Het portfolio biedt toegang tot nascholings- en bijscholingsactiviteiten. Jasper: ‘Deze database was ooit van de inmiddels ter ziele zijnde Onderwijscoöperatie en bevat een enorm aanbod aan activiteiten. Die zijn wel van een wisselende kwaliteit. Dat kan de beroepsgroep kritisch beoordelen. Als 10 of 20 procent van de beroepsgroep zich aanmeldt op het portfolio en die nascholings- en bijscholingsactiviteiten gaat beoordelen, scheiden we het kaf van het koren en blijft er een kwalitatief goed aanbod over. Het lijkt mij de hoogste tijd dat de beroepsgroep eigenaarschap toont en deze markt van professionaliseringactiviteiten opschudt.’

Onderzoek en ontwikkeling Het Lerarenportfolio ligt gevoelig vanwege de associatie met het controversiële Lerarenregister. Onterecht,

vindt Jasper, want het Lerarenportfolio dient een geheel ander doel. ‘De grondgedachte achter het register was het verplichte bekwaamheidsonderhoud van de beroepsgroep leraren. Dat schoot bij velen terecht in het verkeerde keelgat. Ik denk dat het Lerarenportfolio een ander instrument is. De kans bestaat natuurlijk dat cynici het instrument zullen brandmerken als oude wijn in nieuwe zakken. Dat zou zonde zijn. Het Lerarenportfolio is geen afrekenmiddel of afvinklijstje. Het wordt ook niet top down opgelegd. Er is veel tijd gestoken in onderzoek en ontwikkeling en daar is een mooie tool uitgekomen, waar leraren aan mee hebben gebouwd. Ik hoop dat de beroepsgroep dit cadeau zal omarmen, om zo ons beroep aantrekkelijker te maken.’

Drempels Jasper voorziet wel wat drempels. ‘Iedere leraar ziet in dat we het beroep aantrekkelijker moeten maken, dat kennisdeling daarbij een belangrijke rol kan spelen. Tegelijkertijd is de werkdruk zo hoog, dat dit onderaan de prioriteitenlijst staat. Ook het inloggen met DigiD is een drempel. Dan voelt het niet als een instrument van de beroepsgroep, maar van de overheid. Geef het Lerarenportfolio aan de beroepsgroep en de vakorganisaties en verbind het aan uitwisselingsplatforms die al bestaan op Facebook. Het instrument heeft dan de potentie om het beroep echt aantrekkelijker te maken en misschien daarmee wel iets te doen aan het lerarentekort. Laten we het Lerarenportfolio aangrijpen!´

Het Lerarenportfolio is een online platform om je professionele ontwikkeling op een eenvoudige manier inzichtelijk te maken.

• Het gebruik is vrijwillig.

• Je portfolio is van jou en is alleen zichtbaar voor anderen als jij daarvoor kiest.

• Ruimte voor verschillende leervormen: collegiaal, zelfstudie, (in-)formeel/klassikaal.

• Ruimte voor je eigen ontwikkeldoelen en hieraan gekoppelde activiteiten.

• Catalogus van aanbieders en mogelijkheid

Vanaf november: extra functionaliteiten • Vormgeven van je eigen profiel met profielfoto, werkervaring, leerdoelen, activiteiten en expertises.

• Je profiel kun je binnen het platform geheel of gedeeltelijk delen met collega’s uit het hele land.

• Je kunt onderling (vak)kennis en expertise uitwisselen.

van reviews.

PrimaOnderwijs 13

De 5 must reads van het onderwijs! Educatheek presenteert de 5 toptitels voor iedereen die werkzaam is in het onderwijs. Theoretische boeken met tips & tricks en boeken met een knipoog waarvan je een glimlach op je gezicht krijgt.

1

Expliciete Directe Instructie

Deze uitgave staat al jaren in de top 10 van best gelezen boeken voor het onderwijs. In dit boek vertalen de auteurs bewezen onderwijskundige theorieën naar een concreet en helder stappenplan om leseffectiviteit te verhogen en leerprestaties bij alle leerlingen te verbeteren.

John Hollingsworth | 9789491806339 | Uitgeverij Pica | € 25,95

2

Het Didactische Werkvormenboek Dit praktische boek biedt de (toekomstige) docent een praktisch overzicht van bijna 250 didactisch onderbouwde werkvormen. Het legt de link naar de theorie en helpt docenten om voor iedere onderwijsvraag de juiste werkvorm te kiezen. Een boek vanuit de praktijk voor de praktijk!

Piet Hoogeveen | 9789023255611 | Koninklijke van Gorcum | € 40,00

3

Juffen zijn toffer dan meesters

Moeten we huiswerk afschaffen? Beeldschermen maken kinderen depressief! Om expert te zijn moet je 10.000 uur oefenen… en nog meer mythes over leren en onderwijs. Gesteund door onderzoek bespreken de auteurs een volledig nieuwe reeks onderwijsmythes en zoeken ze naar het sterkst gedragen standpunt. Opvolger van de bestseller Jongens zijn slimmer dan meisjes.

Pedro de Bruyckere | 9789492873019 | Van Duuren Media | € 19,99

4

Formatief toetsen Formatief toetsen is een veelbesproken thema op scholen. Hoe zet je deze manier van toetsen effectief in? Het hoeft niet ingewikkeld te zijn. Deze nieuwe uitgave Formatief toetsen in de les – toetsen van het leren, om te leren van CPS biedt praktische handvatten waar je als docent of schoolleider direct mee aan de slag kunt. Verschijnt begin 2020.

Meike Berben, Joke Koopman, Roel Vos | 9789065081698 | CPS Uitgeverij | € 32,50

5

De boeken van Meester Mark

Mark van der Werf, beter bekend als Meester Mark, schrijft al jaren over de mooiste kinderlogica, de leukste onderwijs-verhalen en zijn eigen ervaringen als onderwijzer. Een naam die inmiddels niet meer is weg te denken uit het onderwijs.

Mark van der Werf | Scriptum Books | Vanaf € 12,99

Alle boeken voor het onderwijs!

/lesgeven

Tip

Een krachtige

professionaliseringsactiviteit Schoolleiders in het primair onderwijs leren door te reflecteren op hun dagelijkse praktijk. Het dagelijkse werk van schoolleiders vraagt om direct handelen om allerlei praktische problemen op te lossen. Deze ‘waan van de dag’ biedt schoolleiders weinig ruimte en tijd om stil te staan bij waarom ze doen zoals ze doen en hoe ze hun handelen kunnen verantwoorden. Ter ondersteuning faciliteert het Schoolleidersregister PO het voeren van reflexieve gesprekken.

MARJA CREEMERS (SCHOOLLEIDERSREGISTER PO), PETER SLEEGERS (BMC), HUGO LETICHE (UNIVERSITY OF LEICESTER), ALEXANDER MAAS (ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM EN UNIVERSITEIT VOOR HUMANISTIEK)

Schoolleiders in dialoog met elkaar Schoolleiders onderzoeken, in nauwe samenwerking met onderzoekers, hun aannames en opvattingen over hun rol als schoolleider. Tijdens deze gesprekken verbinden zij de dagelijkse praktijk van schoolleiders met theorie. Ze verkennen met elkaar hoe ze hun handelen beter kunnen onderbouwen.

Werkwijze Vier groepen van 3 à 4 schoolleiders hebben een aantal reflexieve gesprekken gevoerd. In een eerste bijeenkomst werden casussen van de schoolleiders verkend.

De dialoog tussen schoolleiders en onderzoekers richtte zich op het verhelderen van iedere casus. Aan het einde van het gesprek formuleerden zij een gemeenschappelijk dilemma of probleem.

Voorbeelden daarvan zijn: • het spanningsveld tussen sturing geven aan schoolverbetering en eigenaarschap van leraren; • de (on-)mogelijkheid om als schoolleider de pedagogische ethiek van leerkrachten te managen; • omgaan met de diverse geluiden over goed onderwijs van meerdere betrokkenen zoals leraren, ouders en bestuurders (meerstemmigheid).

Vervolgens zijn deze gemeenschappelijke dillema’s en problemen tijdens de volgende twee bijeenkomsten verdiept. Daarbij reflecteerden de betrokken schoolleiders en onderzoekers op vragen als:

• Hoe ga je daar als schoolleider mee om?

• Hoe sta je daar zelf als persoon in?

• Hoe kun je daaraan betekenis geven?

Er is een gemeenschappelijke taal ontwikkeld waarmee de betrokken schoolleiders meer inzicht krijgen in waarom ze doen zoals ze doen. Deze gemeenschappelijke taal heeft hen geholpen bij het verantwoorden van hun handelen (reflexief vermogen). Na deze gezamenlijke zoektocht, is in een laatste bijeenkomst stilgestaan bij de opbrengsten: • Tot welke inzichten heeft de professionele uitwisseling geleid?

• Wat hebben de bijeenkomsten opgeleverd voor jouw dagelijkse werk?

Enthousiasme bij schoolleiders De schoolleiders zijn enthousiast over de reflexieve gesprekken als een sociaal en relationeel proces van professionele uitwisseling. Zij geven aan dat ze duidelijk hebben ervaren hoe belangrijk het is om op een hoger abstractieniveau diepgaand over hun werk met elkaar te reflecteren. Ook zijn ze door de bijeenkomsten hun rol anders gaan invullen: minder sturend, meer loslaten en ruimte en vertrouwen geven aan leerkrachten. Ze juichen een vervolg toe en hopen dat deze gesprekken bijdragen aan het zoeken naar een ‘verhaal’ over de beroepsidentiteit van de schoolleider.

PrimaOnderwijs 15

Een goed inkomen bij arbeidsongeschiktheid Met bevlogenheid draagt u bij aan de ontwikkeling van een ander. Want kiezen voor het onderwijs doet u vanuit een passie. Elke dag weer. En dat vergt tegenwoordig nogal wat. Belangrijk dat u goed voor uzelf zorgt. Want ziek worden of een ongeluk zit in een klein hoekje. En dan zijn de gevolgen groot, ook voor uw inkomen.

Hoe voorkomt u inkomensverlies?

Regel een inkomensaanvulling op maat

Uitkeringen van de overheid (WIA) en uw pensioenfonds zijn tijdelijk en ontoereikend.

Belangrijk dat u zelf iets extra’s regelt. Onze voordelige arbeidsongeschiktheidsverzekering voor Onderwijs vult aan op wat er al voor u is geregeld. Zo verzekert u alleen wat écht nodig is en behoudt u altijd minstens 70% van uw inkomen.

Uw voordelen

 Altijd minstens 70% inkomen tot uw eigen AOW-leeftijd  Sluit aan op de WIA, uw cao en ABP-pensioenregeling  Geen medische vragen binnen 6 maanden na indiensttreding  U blijft deels pensioen opbouwen  Collectiviteitskorting van minstens 20%

Direct regelen?

Ga voor meer informatie en premie berekenen naar loyalis.nl/aov-onderwijs

Psychologisch kapitaal als wapen tegen burn-out en verzuim Burn-outklachten nemen de laatste jaren flink toe. Had in 2007 nog 11% van de werknemers burn-outklachten, in 2018 lag dat percentage al op ruim 17%.

Een goed middel om u weerbaarder te maken tegen werkdruk – en dus burn-out en verzuim te voorkomen – is Psychologisch kapitaal. Wat houdt dat in en wat is de invloed ervan op werkdruk, burn-outklachten en verzuim?

De burn-outklachten nemen niet alleen toe, het is ook dé oorzaak van een groot deel van het verzuim. Uit onderzoek van TNO* blijkt dat een kwart van de verzuimdagen komt door psychische klachten, overspannenheid of burn-out.

Externe factoren die hierop invloed hebben zijn:  Hoge taakeisen  Lage autonomie  Het niet ervaren van sociale steun door collega’s of leidinggevenden

Wat is psychologisch kapitaal?

Psychologisch kapitaal bestaat uit 4 componenten: 1. Optimisme 2. Hoop 3. Veerkracht 4. Zelfvertrouwen Uit jarenlang onderzoek, van de Amerikaanse psycholoog Fred Luthans, blijkt dat deze componenten samen een

*) www.monitorarbeid.tno.nl/ | Arbobalans 2018

grote invloed hebben op de tevredenheid en het welzijn van medewerkers. De componenten van psychologisch kapitaal zijn eigenschappen die mensen in meer of mindere mate al hebben, maar bovenal ook kunnen ontwikkelen. We denken vaak dat het een vaststaand feit is; weinig zelfvertrouwen of pessimistisch zijn. Maar je kan beter worden in optimistisch zijn en je kan je ontwikkelen op het gebied van hoop. Je moet alleen weten hoe.

De invloed van psychologisch kapitaal op vitaliteit

Een hoger psychologisch kapitaal werkt als buffer voor de invloed van werkdruk op de vitaliteit van de medewerker.

Dat is de algemene conclusie uit een onderzoek van Loyalis.

Daarvoor hebben 643 medewerkers uit het onderwijs onze vragenlijst ‘Vitaal in je werk’ ingevuld. De 2 opvallendste conclusies hieruit zijn: • Met een hoog psychologisch kapitaal beter bestand tegen werkdruk • Verzuim neemt exponentieel toe bij laag psychologisch kapitaal Het is dus zinvol om te werken aan de ontwikkeling van uw psychologisch kapitaal om burnoutklachten en vooral verzuim te voorkomen. Loyalis ondersteunt hierbij met onderzoek en workshops.

Interesse?

Lees het volledige whitepaper op loyalis.nl/psychologisch-kapitaal



Hoe kom je als leraar de APK door?

Natuurlijk vergelijken we een leraar niet met een auto. Maar voor een leerling is het lerarenteam wel het ‘voertuig’ waarmee hij van A naar B(eter) gaat.

Van het grootste belang dus dat je als leraar jaarlijks ‘de APK’ doorkomt.

Voor de auto betekent APK-proof een deugdelijke algemene staat, voorruit zonder sterretjes of deuken, carrosserie vrij van roest, remmen en verlichting in orde en alle papieren kloppend. Gelukkig bestaat er geen APK voor leraren. Maar los van de noodzakelijke bij- en nascholingen kun je er wel van alles aan doen om ‘in shape’ te blijven zodat je elke dag opnieuw in staat bent om goed onderwijs te verzorgen. Laat je daarbij vooral inspireren door collega’s. Hoe? We geven je graag een aantal tips! Bovendien geven we je enkele suggesties om lichaam en geest fit te houden. TEKST BRIGITTE BLOEM

 Laat je inspireren door Leraar24.nl Al jaren biedt Leraar24.nl je door middel van een online platform ondersteuning in je professionele ontwikkeling als leraar in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs of middelbaar beroepsonderwijs.

Je vindt hier artikelen, gebaseerd op kennis en ervaring uit de onderwijspraktijk en wetenschappelijk onderzoek.

Door de verschillende thema’s biedt leraar24.nl inspiratie, oplossingen en voorbeelden die direct toepasbaar zijn in de onderwijspraktijk. Elk thema is uitgewerkt in informatieve filmpjes die samen met verdiepende informatie een rijk dossier vormen.

 Creëer op school een verbetercultuur met leerKRACHT Stichting leerKRACHT is een landelijk, ambitieus initiatief dat streeft naar een cultuur op scholen, waarin leraren van elkaar leren en samen het onderwijs verbeteren. LeerKRACHT biedt scholen een programma dat gericht is op het verbeteren van de kwaliteit van de leraar en de onderlinge samenwerking tussen leraren.

Basisgedachte is dat als leraren met elkaar en met collega’s op andere scholen in gesprek gaan over lesgeven en de onderwijspraktijk, dat dan het niveau van het onderwijs omhoog gaat. Scholen die meedoen werken binnen hun eigen doelstellingen aan een cultuurverandering waarin ze bereiken dat de leraar zelf de verantwoordelijkheid neemt voor zijn professionele ontwikkeling en dat hij hierbij ondersteund wordt door de schoolleiding.

Info: www.stichting-leerkracht.nl 18

 LerarenOntwikkelFonds Het LerarenOntwikkelFonds (LOF) biedt leraren budget en begeleiding om hun eigen idee voor beter onderwijs in hun school uit te voeren. Deze ideeën moeten het vernieuwend denken over de eigen professionalisering en de kwaliteit van het onderwijs stimuleren.

Leraren uit het mbo kunnen meedoen aan MBO-pioniers.

LOF is van, voor en door leraren: • leraren beoordelen de projectaanvragen; • leraren coachen en begeleiden; • LOF labs: landelijke leer- en netwerkbijeenkomsten voor leraren; • leraren krijgen een podium; • leraren onderzoeken de opbrengsten van de projecten.

Info: www.lerarenontwikkelfonds.nl

 Professionaliseringsportaal-VO Het Professionaliseringsportaal-VO is een persoonlijke, digitale omgeving waarin leraren 24/7 zelfstandig aan hun persoonlijke en professionele groei, loopbaan, werkplezier en vitaliteit kunnen werken. Met tests, vragenlijsten en tools werk je aan een realistisch profiel van jezelf. Op basis daarvan kun je (beter) keuzes maken over bijvoorbeeld een vervolgstap in je ontwikkeling of loopbaan. Aan de hand van een actieplan krijg je concrete tips en handvatten om aan de slag te gaan.

Info: voion.nl

 Studeer verder met een Lerarenbeurs Ben je bevoegd leraar en wil je een opleiding aan hbo of universiteit gaan volgen? Dan kun je een Lerarenbeurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding, een postinitiële masteropleiding of een premaster- of schakelprogramma dat voorafgaat aan een universitaire masteropleiding. Je kunt geen lerarenbeurs krijgen voor een post-hbo-opleiding. De lerarenbeurs bestaat uit een vergoeding voor collegegeld, studiemiddelen en reiskosten.

Daarnaast kan je werkgever subsidie krijgen om je studieverlof te geven. De Lerarenbeurs is een voorwaardelijke gift. Om de beurs te houden, moet je minimaal 15 studiepunten per studiejaar halen.

Info: www.duo.nl/particulier/lerarenbeurs

 Promotiebeurs voor leraren De Promotiebeurs voor leraren biedt leraren ondersteuning bij het schrijven van een proefschrift. Het doel van de beurs is leraren onderzoekservaring op te laten doen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren en de aansluiting tussen universiteiten en scholen te versterken. De beurs is bedoeld voor leraren uit het primair, voortgezet, middelbaar beroeps-, hoger beroeps- en speciaal onderwijs. Er zijn geen beperkingen aan het onderwerp van het promotieonderzoek.

Info: www.nwo.nl/onderzoek-en-resultaten/programmas/promotiebeurs+voor+leraren

 Ontstress met mindfulness In het hectische leven van een leraar liggen stress en burn-outklachten op de loer. Belangrijk is hoe je met druk en drukte omgaat. Leraren met sterke sociaal-emotionele vaardigheden hebben minder kans op een burn-out, omdat ze effectiever omgaan met ‘uitdagende’ leerlingen en situaties. Als je voor de klas staat, kun je niet ‘even’ weglopen. Ter plaatse en op het moment zelf moet je kunnen reageren op wat er gebeurt, ook als het je emotioneel raakt. Onderzoek eens of een mindfulnesstraining je kan helpen. Deze manier van aandachtstraining laat je beter luisteren naar je eigen gevoel en zorgt dat je beter de huidige situatie accepteert. Minder zweverig dan je misschien op het eerste gezicht denkt.

 Op de fiets naar school Wist je dat volgens een schatting van de BOVAG we in Nederland met z’n allen 22,8 miljoen fietsen bezitten? Of ze allemaal rondrijden is natuurlijk de vraag. Als het weer en de afstand het toelaten ga jij natuurlijk op de fiets naar school. Goed voor je conditie en voor het milieu. Komt je fiets niet meer door de APK? Misschien doet je werkgever mee aan het Nationale Fietsplan. Met het Nationale Fietsplan schaffen werknemers op een fiscaal vriendelijke manier een nieuwe fiets aan met maximaal 52% korting. Doet je werkgever nog niet mee? Attendeer hem dan op het Nationale Fietsplan.

Info: www.nationalefietsprojecten.nl PrimaOnderwijs 19

www.medilexonderwijs.nl

MEESTERS IN SCHOLING

Nu ook e-learning Al meer dan 50.000 collega’s bezochten onze congressen en cursussen. Zij lieten zich inspireren door onze praktische programma’s en bevlogen sprekers.

Nu maken we het je nóg gemakkelijker met e-learning: interactieve online modules, samengesteld door onze congresonwikkelaars en sprekers. Specifiek toegesneden op jouw werk voor de klas in het po of vo. En je volgt de modules gewoon aan je keukentafel, met de kwaliteit die je van ons gewend bent! speciaal voor po

speciaal voor po

speciaal voor po

Executieve functies uitgelegd Over de ontwikkeling, het herkennen en de toepassing van executieve functies

Beelddenken Inzicht in leerlingen met een visuele leerstijl

Jongens en meisjes in de klas Inspelen op de verschillen in ontwikkeling, motivatie en leervoorkeuren

www.medilexonderwijs.nl/ e-efpo

www.medilexonderwijs.nl/ beelddenken

www.medilexonderwijs.nl/ jmpo

speciaal voor vo

speciaal voor vo

speciaal voor vo

Jongens en meiden in de klas Inspelen op de verschillen in ontwikkeling, motivatie en leervoorkeuren

Executieve functies uitgelegd Leg de basis voor het begrijp en stimuleren van de executieve functies van je leerlingen

Motivatie - theorie in de lespraktijk Leer hoe motivatie bij je leerlingen werkt

www.medilexonderwijs.nl/ jongens-en-meiden

www.medilexonderwijs.nl/ e-efvo

www.medilexonderwijs.nl/ motivatie-vo

Column

De onderwijswereld van

Esther van der Knaap

Inzicht in het professionaliseringsbudget Met Onderwijswereld-PO bied ik online professionaliseringen aan. Steeds wanneer er een nieuwe professionalisering aan het aanbod wordt toegevoegd, stuur ik daarover een nieuwsbrief uit en maak ik een post in de Facebookgroepen van Onderwijswereld-PO. Vrijwel iedere keer ontstaat er onder die post een gesprek over scholingsbudget. Veel collega’s weten niet van het bestaan af, of weten niet op welke manier je hier aanspraak op kunt maken. Tijd om hier extra aandacht aan te geven dus, want met professionaliseringen hou je jezelf als beroepsgroep up-to-date en dus professioneel.

Soorten scholing De CAO geeft in hoofdstuk 9 alle informatie die betrekking heeft tot scholing. De verschillende soorten scholing die zij onderscheidt voor (ondersteunend) onderwijzend personeel zijn individuele scholing en opgedragen scholing. Voor beide varianten worden financiële middelen vrijgemaakt. Voor individuele scholing bedraagt deze €500,- per FTE. Dat betekent dat er per fulltime aanstelling €500,beschikbaar komt. Niet dat iedere fulltimer hoofdelijk recht heeft op die €500,-. Het bedrag wordt berekend op schoolniveau, niet op individueel niveau.

Hoe zit het dan precies?

Hoofdstuk 9.2 geeft ons het volgende inzicht: De werkgever formuleert samen met de PGMR het meerjarenbeleid voor scholing. En de verdeling van zowel de opgedragen als de individuele professionele ontwikkeling heeft instemming van de PGMR nodig.

Dit laatste houdt in dat de teamleden die in de (G)MR zitting hebben, hiermee akkoord moeten gaan.

Werkverdelingsplan Een mooi moment om te bespreken welke scholing je wilt doen, is tijdens het bespreken van het werkverdelingsplan. Zo kun je als team bepalen welke scholingen er gedaan gaan worden en welke nog even niet. Hierbij kun je natuurlijk jezelf de (financiële) ruimte geven om niet meteen aan het begin van het schooljaar alle scholingen expliciet vast te leggen. Je hebt de ruimte om er met elkaar voor te kiezen dat je ook op een later moment in het schooljaar hierover een keuze kunt maken. Zo lang je er maar voor zorgt dat de scholing binnen de kaders van het meerjarenplan past. Dat is een van de mooie punten van onze huidige CAO: het team aan zet!

Esther onderwijswereld-po.nl

PrimaOnderwijs 21

Nieuw SLO-instrument voor scholen

Ontwikkelkaarten, handige hulp bij curriculumontwikkeling Curriculumontwikkeling is een continu proces. Om scholen daarbij nog beter te ondersteunen biedt SLO ontwikkelkaarten. Door vragen op de kaarten te selecteren en te beantwoorden werk je toe naar een tijdlijn met activiteiten. Dat maakt het gemakkelijk om gestructureerd en in korte tijd het schoolcurriculum of onderdelen daarvan te vernieuwen en te verbeteren. tekst brigitte bloem foto freddie westerhof

SLO-leerplanontwikkelaars Roeland Harms en Sigrid Loenen waren nauw betrokken bij de totstandkoming van de ontwikkelkaarten. ‘Het is de ambitie van SLO om leraren en schoolleiders beter toe te rusten om curriculumdenkers te zijn’, licht Roeland toe. ‘De kerndoelen en eindtermen zijn breed geformuleerd. Daarbinnen kunnen scholen keuzes maken; ze hebben veel zeggenschap over de invulling van het eigen curriculum.

Dat is altijd zo geweest en dat zal ook door Curriculum.nu niet veranderen. De experts van SLO vertellen scholen niet hóe het moet, maar ze hebben wel een breed overzicht van wat er geleerd moet worden en waarom, én ze bieden instrumenten. Scholen maken daarbij hun eigen keuzes.’

Instrumenten SLO biedt met diverse instrumenten de scholen handvatten om het proces van curriculumontwikkeling in de praktijk te vergemakkelijken. De ontwikkelkaarten geven grip en leiden scholen door een curriculumontwerpproces (zie kader). De set bestaat uit drie vellen met zeskantige kaartjes. Elk vel vertegenwoordigt een fase: analyse, ontwerp en evaluatie. Op elk kaartje staat een 22

vraag. ‘De zes kanten zijn van belang, omdat je ze daardoor op verschillende manieren tegen elkaar kunt leggen. Onder elkaar, maar ook naast elkaar en diagonaal. Je kunt immers met je team ook tegelijkertijd aan verschillende vragen werken’, legt Sigrid uit. Naast de nieuwe ontwikkelkaarten kunnen scholen gebruikmaken van de curriculumwaaier, een tool die kan helpen nauwkeuriger aan te geven wat een curriculum is, hoe je een curriculum ontwikkelt en wie er betrokken zijn bij curriculumontwikkeling. Ook wordt het curriculaire spinnenweb veelvuldig ingezet. Dat is een model dat alle onderdelen van een curriculum in samenhang benoemt, zowel op landelijk, school- als klasniveau. Sigrid: ‘Vanzelfsprekend werken we altijd nauw met scholen samen bij de ontwikkeling van deze instrumenten. Dat geldt ook voor de ontwikkelkaarten.’

Eigen keuzes ‘Met de vragen op de ontwikkelkaarten hebben we alle belangrijke aspecten voor een curriculumontwerpproces zo compleet mogelijk afgedekt’, vervolgt Sigrid.

‘Scholen kunnen daar hun eigen keuzes in maken en het proces zo klein of groot maken als ze op dat

veranderingen die ze op curriculumgebied nastreven, waar te maken. ‘Wil je bijvoorbeeld je curriculum uitbreiden met 21e eeuwse vaardigheden, dan kun je met dit instrument aan de slag. Veel teams in het reguliere en het speciaal onderwijs zijn bezig met curriculumontwikkeling in relatie met specifieke doelgroepen. Neem de leergebiedoverstijgende kerndoelen in het voortgezet speciaal onderwijs. Flink wat scholen worstelen met de vraag hoe ze deze categorie kerndoelen in hun curriculum kunnen integreren. Een heel geschikt vraagstuk om met behulp van de ontwikkelkaarten aan te pakken.’

Gepersonaliseerd en gedifferentieerd moment willen.’ Kaartjes met betrekking tot analyse, ontwerp of evaluatie kunnen naast elkaar aan de orde komen. Er is geen chronologische volgorde.

Roeland: ‘Je kunt ook heel goed starten met een evaluatiekaart. Een mooi voorbeeld is als een basisschool wil starten met Engels voor alle leerlingen. Met een evaluatievraag kan dan onder meer geïnventariseerd worden wat er op dat moment al gebeurt aan Engels in het licht van de huidige visie en het leerplan van de school.’ De ontwikkelkaarten kunnen een belangrijke ondersteuning zijn voor scholen, hopen Sigrid en Roeland, om de beoogde

Een ander actueel voorbeeld waar de ontwikkelkaarten bij kunnen ondersteunen, is de ontwikkeling naar gepersonaliseerd en gedifferentieerd leren. ‘Veel scholen zijn daarmee bezig’, weet Roeland. ‘Maar wat betekent het nou precies voor je curriculum? Wat houdt het voor júllie school in? Wat willen júllie ermee bereiken? Wat betekent het voor je contacturen? En voor de toetsing?

Al dit soort vragen, die via de ontwikkelkaarten automatisch aan bod komen, leiden je verder in het denkproces.’ Sigrid en Roeland moedigen dan ook scholen aan om de zeskantige ontwikkelkaarten vooral te gebruiken. ‘En natuurlijk ook op de lerarenopleidingen en door de onderwijsadviesbureaus’, besluit Roeland.

Hoe werken de zeskantige ontwikkelkaarten?

Bepaal eerst met elkaar welke vernieuwing, verandering of ontwikkeling je beoogt. Lees vervolgens de vragen van de ontwikkelkaarten en maak drie groepen. In de eerste groep leg je de vragen waarop je het antwoord al hebt, in de tweede groep leg je de vragen waaraan jullie op korte termijn willen werken en in de derde groep leg je de vragen waarmee je in een later stadium aan de slag wilt. Vragen uit de analyse-, ontwerp- en evaluatiefase kunnen door elkaar aan bod komen en op elke stapel gelegd worden.

Mis je nog vragen? Voeg ze dan zelf toe. Leg de kaarten daarna aan elkaar. De eerste groep komt bovenaan (die vragen heb je al beantwoord), de tweede groep komt daaronder (die vragen wil je beantwoorden) en de derde groep komt onderaan (vragen voor later).

Hoe je de kaartjes precies aan elkaar legt, bepaal je met het team. Je hebt nu een overzicht waaraan je een tijdpad kunt koppelen. Bekijk samen het geheel en bepaal wie wanneer met de ‘nu te beantwoorden’-vragen aan de slag gaat. Bij elke kaart vind je een toelichting op de en een werkblad om samen aan het beantwoorden van de vraag te werken.

Meer info en downloaden ontwikkelkaarten: slo.nl/thema/meer/curriculumontwikkeling Heb je vragen, neem contact op met Roeland of Sigrid: r.harms@slo.nl, s.loenen@slo.nl

PrimaOnderwijs 23

Neem een kijkje over de grens en ervaar een rijke leeromgeving.

STUDIEREIS LEUVEN 29 januari t/m 31 januari 2020

NAAR HET LAND VAN WELBEVINDEN & BETROKKENHEID Voor de vijfde keer op rij organiseert Onderwijs Maak Je Samen een bezoek aan Leuven met een grote groep onderwijsprofessionals. Tijdens deze reis ervaar je, mede dankzij onze Vlaamse partner CEGO, op welke wijze scholen in België invulling geven aan een rijke leeromgeving. De studiereis naar Leuven bevat een rijk programma met bevlogen sprekers, betekenisvolle werksessies en inspirerende schoolbezoeken.

PRAKTISCHE INFORMATIE

OPBRENGSTEN • Je wordt in de gelegenheid gesteld om een bezoek te brengen

Voor wie?

IB’ers, managers en pedagogische

aan een Vlaamse school zodat je zelf ervaart: 1. hoe een rijke leeromgeving eruit kan zien en 2. hoe eigenaarschap van leerlingen gestimuleerd wordt.

• Je woont lezingen bij van inspirerende sprekers over de ins en outs van een rijke leeromgeving.

• Je vergroot je theoretische basis op het gebied van

Leraren uit het PO, schoolleiders, medewerkers KO, opleiders.

Dagdelen: SBU: Kosten: Inclusief:

6 (3 dagen) 24 € 595 ‘Deep Learning’ en ‘Mijn notitieboek’

welbevinden, betrokkenheid, diepgaand leren, een rijke leeromgeving en eigenaarschap.

• Je leert het onderwijs in Leuven te vergelijken met je eigen onderwijssetting.

DE GRABBELTON VERTELT: “Door de 3 daagse studiereis hebben we met ons eigen team onze breed gedragen visie nog meer verdieping en ‘handen en voeten’ kunnen geven. Bij de schoolbezoeken konden we de theorie prima verbinden met de praktijk.

Kortom: voor iedereen die welbevinden en betrokkenheid hoog in het vaandel heeft staan, is deze reis een enorme aanrader!”

Henriette Schrander, directeur De Grabbelton (2019)

SAMENWERKINGEN

OBSERVATIEINSTRUMENTEN

s.omjs.nl/studiereis-leuven Meer informatie over een studiereis, opleiding of training?

Kijk op omjs.nl/professionalisering.

Met zelfvertrouwen voor de klas tijdens de Engelse les!

‘Leerlingen horen les te krijgen van iemand die hun vak echt leeft, iemand die er zelf ook alles aan doet om de beste lessen te kunnen geven.’ Lerares Heleen Zondag woonde 15 jaar in Amerika en vier jaar in Engeland. Je kunt gerust stellen dat zij de Engelse taal vloeiend beheerst. Toch koos ze voor de nascholingscursus CELT-P van het BSN Language Centre. ‘Met alleen de taal goed beheersen kom je maar zo ver. Door de cursus leer ik de lessen ook beter te managen en hebben we een rode draad voor het hele jaar.’

Marja Booden geeft al 20 jaar les op het Lentiz Geuzencollege. Ook bij haar aan ervaring dus geen gebrek. ‘Ik koos voor de nascholingscursus CELT-S (Secundary) omdat ik steeds vaker leerlingen heb met weinig of geen taalgevoel of last van dyslexie. Ik wil ook hen goed kunnen helpen. Ik ben altijd op zoek naar een manier om mijn lessen interessant te houden.

Ik probeer verschillende activiteiten uit maar zijn deze ook goed genoeg? Ik merkte ook dat het vlot Engels praten steeds minder goed ging en dat vond ik toch wel erg. Deze cursus biedt alles wat ik zocht. De hele cursus is in het Engels dus je spijkert snel bij. En alle onderdelen en opdrachten kun je direct toepassen in je lessen. Ik weet na 20 jaar veel maar deze cursus zet mij aan om dingen te proberen en daar op te reflecteren. Dit maakt dat ik een betere docent word voor de leerlingen. Ik ben nog maar Heleen Zondag net begonnen met de cursus maar ik heb alle vertrouwen dat ik de handreikingen krijg waarmee ik alle leerlingen, ook de taalzwakke, veel beter kan helpen.’

Voorbeeldfunctie Een nog betere leraar worden, is ook een drijfveer van Heleen.

‘Ik geef les aan groep 6, 7 en 8

Marja Booden

op Het Stroomdal in Zuidlaren. Dat doe ik pas een jaar.

Ik realiseer me goed dat je als leraar een voorbeeldfunctie hebt. Jij bent de specialist. In jou vertrouwen ze. De basis moet daarom echt solide zijn, dat geldt voor alle vakken maar zeker Engels, een taal die zo belangrijk is om te beheersen. Naar mijn mening zou elke basisschool al vanaf groep 6 Engelse les moeten aanbieden.

Kinderen komen zo vaak met die taal in aanraking.

En dat zal in de toekomst alleen maar toenemen.

Voor hun verdere carrière is goede Engelse les onmisbaar! De cursus helpt mij daar bij. Je leert meer spelenderwijs lesgeven en krijgt daar echt leuk materiaal bij waardoor je al het geleerde direct kunt toepassen. We zijn maar met een klein groepje cursisten. We helpen elkaar en zijn elkaars coach. Ik heb nu twee fysieke lessen gehad in Den Haag, de rest van de modules volg ik online. Daardoor is de cursus ook nog eens perfect te combineren met mijn baan en mijn gezinsleven. Ideaal!’

Wil jij ook met meer zelfvertrouwen Engelse les geven? Ga naar www.bsnlanguagecentre.nl/celts en www.bsnlanguagecentre.nl/celtp voor het cursusaanbod. Tevens organiseert het BSN Language Centre workshops van 1 dag met als thema Engelse les geven in het PO of VO. PrimaOnderwijs 25

advertentie advertentie

Ontdek hoe jouw leerlingen tegen de wereld van techniek aankijken Ontdek hoe jouw leerlingen tegen de wereld van techniek aankijken

Met het nieuwe Bèta&TechMentalityMet het nieuwe Bèta&TechMentalitymodel maak je onderwijs dat raakt model maak je onderwijs dat raakt Jongeren denken verschillend over technologie.

Jongeren denken verschillend over technologie.

De één ziet er talloze mogelijkheden in om de De één ziet er talloze mogelijkheden in om de wereld te verbeteren, de ander staat er kritischer wereld te verbeteren, de ander staat er kritischer tegenover maar wordt wél enthousiast van tegenover maar wordt wél enthousiast van hightech toepassingen zoals drones en robots. hightech toepassingen zoals drones en robots.

Weer een ander vindt juist de ontwerpkant Weer een ander vindt juist de ontwerpkant aantrekkelijk. Al die triggers kun je inzetten aantrekkelijk. Al die triggers kun je inzetten om de ogen van je leerlingen te openen voor om de ogen van je leerlingen te openen voor een toekomst in de technologie. Het nieuwe een toekomst in de technologie. Het nieuwe Bèta&TechMentality-model helpt je daarbij.

Bèta&TechMentality-model helpt je daarbij.

vraagstukken zoals klimaatverandering zijn ze vraagstukken zoals klimaatverandering zijn ze positief; ze associëren techniek met vooruitgang, positief; ze associëren techniek met aan vooruitgang, en zien zichzelf al vol trots bijdragen innovaen zien zichzelfvanuit al vol trots bijdragen aan ties.

Erkenning hun omgeving voorinnovawat ze ties. hun omgeving voor wathighze doenErkenning vinden zevanuit belangrijk.

Daag hen uit met doen vinden ze belangrijk. Daag hen en uit ze met hightech theorie-en-praktijkopdrachten leven tech theorie-en-praktijkopdrachten en ze leven helemaal op. helemaal op.

Maatschappelijke toepassers lopen (nog) niet Maatschappelijke (nog) niet warm voor techniektoepassers en hebben lopen vaak het idee dat warm en hebben vaak hetwisideeendat ze nietvoor goedtechniek zijn in vakken als techniek, ze niet goed zijn in vakken als techniek, wis- en natuurkunde.

Toch zijn ze vaak te enthousiasmenatuurkunde.

Toch zijn enthousiasmeren voor technologie alszejevaak laat te zien hoe belangrijk ren voor technologie je laat zien hoe technologie is voor deals onderwerpen die belangrijk hen intetechnologie is voor de onderwerpen die hen interesseren, zoals de zorg of het onderwijs.

Het Bèta&Tech Mentality-model onderscheidt vijf

resseren, zoals de zorg of het onderwijs.

Het Bèta&Tech onderscheidt typen jongeren,Mentality-model gebaseerd op onderzoek ondervijf 9-

Doeners willen het liefst met hun handen werken,

typen gebaseerd op onderzoek onder 9tot en jongeren, met 17-jarigen:

Doeners het liefst met hun handen zonder tewillen veel theoretische rompslomp.

Zewerken, hebben

tot en met 17-jarigen:

zonder tetraditioneel veel theoretische rompslomp. vaak een beeld van techniekZe enhebben vinden

Vernieuwers zijn graag met techniek bezig en vin-

vaak traditioneel beeldLeuke van techniek en vinden dat zeeen er niet in uitblinken. praktijkopdrach-

Vernieuwers graag met techniek bezig en vinden dat ze er zijn goed in zijn.

Over de rol van tech-

dat ze de er niet Leuke praktijkopdrachten in klas in enuitblinken. inspirerende rolmodellen kunnen

den datbij ze het er goed in zijn.van Over de rol van technologie oplossen maatschappelijke

ten in de klas enop inspirerende kunnen helpen hun kijk techniek terolmodellen verbreden en hun

nologie bij het oplossen van maatschappelijke

helpen hun kijk op dit techniek verbreden en hun zelfvertrouwen vlak tetevergroten. zelfvertrouwen op dit vlak te vergroten.

JNTN_Adv_PrimaOnderwijs_384x285_def.indd Alle pagina's

Schrijf je in voor de workshop Bèta&TechMentality Wil je meer weten over de drijfveren van je leerlingen en hoe je hierop inspeelt? Tijdens de workshop Bèta&TechMentality krijg je een toelichting op het model, de verschillende typen leerlingen en hoe je je techniekonderwijs zo inricht dat het een brede groep aanspreekt. Meld jezelf en/of je team aan via www.betatechmentality. nl Deelname aan de workshop is kosteloos.

Ontdekkers zijn nog zoekende naar een richting die bij hen past. Hun – soms nogal conservatieve - beeld van techniek ligt nog niet vast. Maar leg je verrassende hightech voorbeelden aan ze voor, dan worden ze vaak snel enthousiast. Nu nog zorgen dat ze zicht krijgen op hun eigen technische talent, bijvoorbeeld via ontwerpopdrachten.

Creatieve makers hebben een sterke intrinsieke motivatie voor techniek. Ze puzzelen graag op de beste oplossing voor een uitdagend probleem. Ze zien techniek ook als middel om maatschappelijke kwesties te lijf te gaan. Waardering van anderen of status vinden ze niet belangrijk. Geef deze jongeren de ruimte om daarmee zelf aan de slag te gaan en hun enthousiasme neemt alleen maar toe.

Breng samen met Jet-Net & TechNet technologie tot leven!

Bekijk al onze activiteiten op www.jet-net.nl

14-10-2019 16:00

Ontvang jij onze nieuwsbrief al?

Sluit je aan bÄł 50.000 abonnees!

primaonderwijs.nl/nieuwsbrief @primaonderwijs

@prima_online

@primaonderwijs

IBP-tooling van YourSafetynet:

Software tooling ondersteunt scholen bij Kennisnet IBP stappenplan

Al sinds jaar en dag is Kennisnet het kennisinstituut rondom actuele onderwerpen in het onderwijs.

Honderden schoolorganisaties leunen op hun inzichten en informatiemateriaal. Ook voor zaken rondom IBP (Informatiebeveiliging & privacy) biedt Kennisnet de scholen de nodige handreikingen en ondersteuning door middel van kennis en documentatie.

Veel schoolorganisaties zijn gestart met de IBPaanpak en de IBP-documenten van Kennisnet. Niet voor niets: Kennisnet heeft wetteksten vertaald naar prettig leesbare handreikingen en praktische gebruiksdocumenten. Scholen maken dankbaar gebruik van hun beleidsdocumenten, registers, overeenkomsten en meer.

Structureren en automatiseren Inmiddels is de meerderheid van de schoolorganisaties aan de slag gegaan met IBP. Met het vorderen van de IBP-werkzaamheden is er een groeiende behoefte aan een gestructureerde en geautomatiseerde omgeving. Precies dat biedt YourSafetynet nu met zijn nieuwe IBP-tooling. Deze speciaal voor het onderwijs ontwikkelde software bevat workflows en dashboards

die het overzicht vergroten en de grip op het traject verstevigen. Het biedt inzichten in de status van de afzonderlijke stappen en het traject als geheel, zodat scholen precies weten waar ze staan. Daarnaast besteedt de oplossing aandacht aan de verplichte technische en preventieve maatregelen. Met behulp van de geautomatiseerde tooling weet je zeker dat je niets overslaat en dat je volledig AVG compliant wordt.

Nu en in de toekomst.

Aantonen en verantwoorden Aan de basis staat het 5-stappenplan van de IBPaanpak van Kennisnet. Alle documenten en checklists zijn kant-en-klaar meegeleverd. Wie al was begonnen met IBP kan daardoor eenvoudig de stap maken naar de IBP-tooling. De gebruiker krijgt alle documenten en checklists precies op het juiste moment in het traject aangereikt. Dankzij PDCA (Plan/Do/Check/Act)-achtige aanpak van de wizard voorkomt de tooling dat maatregelen blijven liggen of stappen worden overgeslagen. Ten slotte zorgt een centrale digitale bibliotheek voor een overzichtelijk documentbeheer van alle documenten en procedures rondom IBP. Geautomatiseerde rapportages maken het aantonen van de compliance en de verplichte verantwoording richting stakeholders, accountants en de Autoriteit Persoonsgegevens veel eenvoudiger.

AVG-proof De IBP-tooling van YourSafetynet is een zeer welkome aanvulling. Een veilige, privacyvriendelijke, ‘AVG-proof’ schoolomgeving is namelijk cruciaal. Leerlingen, ouders, medewerkers en andere betrokkenen hebben daar recht op. Niet alleen vanuit juridisch, maar ook vanuit ethisch oogpunt. Alle hulp bij het neerzetten en behouden van zo’n omgeving juichen wij dan ook van harte toe.

Meer weten over de mogelijkheden?

Kijk op www.yoursafetynet.com/ibp

PrimaOnderwijs 29

Samen aan de slag met echte technologische en wetenschappelijke vraagstukken

Eureka!Cup!

Doe mee met de

Tijdens dit vakoverstijgende project werken leerlingen in ongeveer acht weken aan een ontwerp voor een technologisch of (natuur)wetenschappelijk vraagstuk. De opdrachten zijn gebaseerd op uitdagingen die echte bedrijven en organisaties tegenkomen in hun dagelijkse werk en waar ze een oplossing voor zoeken. De politie, de Rabobank, Ingenieursbureau Amsterdam, Technisch Dienstverlener Kuijpers, het Ministerie van Defensie en het OTIB (Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf)… ze kloppen allemaal aan bij jouw leerlingen voor frisse ideeën en innovatieve ontwerpen.

“Het is mooi om te zien dat leerlingen samenwerken in teams aan projecten met opdrachtgevers uit het bedrijfsleven en in gesprek gaan met experts uit de praktijk. Samen met de aandacht voor competentie-ontwikkeling van hun coach geeft dit ze een goede basis voor de toekomst!”

Mariëlle Jonkers , Technator/Docent O&O Newmancollege Breda

Hoe bescherm je de online data van een bank? Hoe maak je een achtbaan duurzaam? Voor de Eureka!Cup werken leerlingen aan de beste oplossing voor deze of andere spannende vraagstukken, die van echte bedrijven en overheidsinstellingen komen.

De beste teams presenteren hun ontwerp tijdens de Eureka!Day aan een deskundige jury.

DOOR MARIANNE EGGINK FOTO TECHNIEKBEELDBANK.NU

30

Ontwerpend leren De bedrijven dagen leerlingen via zes verschillende opdrachten uit, die afgestemd zijn op leerjaar 1,2 en 3 (havo-vwo) en goed aansluiten bij hun belevingswereld. Tijdens het project experimenteren de leerlingen met ontwerpend leren; een cyclisch proces waarbij ze stap-voor-stap verschillende onderzoeksen ontwerpfases doorlopen. Ze doen eerst onderzoek naar het vraagstuk, bedenken innovatieve ideeën en geven praktisch vorm aan hun oplossing. Daarbij spreken ze allerlei vaardigheden aan zoals taal, rekenen, creativiteit en samenwerken. En ze leren ook dat struikelblokken en mislukkingen een belangrijk onderdeel van het proces zijn.

Eureka!Day Naast de prikkelende opdrachten kun je jouw school ook aanmelden voor de Eureka!Day. Tijdens deze spetterende finaledag in april 2020 presenteren de beste teams hun product, ontwerpproces en teamwork aan de opdrachtgevers en een deskundige jury.

De winnaars krijgen een prijs van hun opdrachtgever.

Daarnaast is er op de Eureka!Day ook een Science Festival met allerlei leuke, leerzame en uitdagende activiteiten.

Voorbeeldopdracht Duurzaam in de achtbaan

De Eureka!Cup – hoe werkt het?

• • • • • • • • • • •

Speciaal voor havo- en vwo-leerlingen van leerjaar 1, 2 en 3 Gratis deelname Werken in kleine teams van 4-5 leerlingen Doorlooptijd van 8 tot 10 weken Kost gemiddeld 3 uur per week Relevant, realistisch en uitdagend lesmateriaal Technologische en (natuur)wetenschappelijke onderwerpen Sluit aan bij kerndoelen Inspirerende en informatieve docentendag op 19 november 2019 De school kiest zelf het team dat wordt ingezonden Spetterende Eureka!Day in april 2020

Als je in de achtbaan zit, vraag je je waarschijnlijk niet af hoe duurzaa m het is. De meeste vrijetijdslocaties draa ien echter nog steeds op aardgas. Van wege de complexiteit van de installaties is overstappen op andere energiebron nen een uitdaging. Hoe zou een pretpark kunnen verduur zamen zodat bezoek ers in de toekomst zorgeloos kunnen genieten van een schoon ritje in de achtbaan? Die uitdaging gaat Tech nisch Dienstverlener Kuijpers met jullie klas aan. Denk mee over hoe we Nederla nd kunnen verduur zamen!

Kerndoelen Eureka!Cup De Eureka!Cup zet aan tot ontwerpend leren en stimuleert daarbij taal, rekenen en sociale vaardigheden. Daarnaast draagt het bij aan de creatieve en cognitieve ontwikkeling. Bij deze kerndoelen sluit de Eureka!Cup aan: • Kerndoelen Nederlands: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10 • Mondelinge taalvaardigheid: presenteren van ontwerpideeën in woord en beeld, communiceren en overleggen en het bespreken van meningsverschillen.

• Schriftelijke taalvaardigheid: schrijven van het programma van eisen, vastleggen van het proces in het logboek en beschrijven van het eindproduct.

• Sociale vaardigheden: samenwerken in teams, besluiten nemen en het werkproces organiseren.

• Cognitieve en metacognitieve vaardigheden: beschrijven van ervaringen en gedachten en deze vastleggen in beelden.

• Kerndoelen rekenen en wiskunde: 20, 22, 24, 27 • Rekenen en wiskunde: op schaal tekenen van de ontwerpen en prototypes maken.

• Kerndoelen mens en natuur: 28, 33 • Technische vaardigheden: bouwen en ontwerpen van een prototype.

• Kerndoelen kunst en cultuur: 48, 49, 51, 52 • Creativiteit: het onderscheiden en doorlopen van verschillende fasen van het creatief en ontwerpproces, leren keuzes in het proces toelichten en reflecteren op eigen werk. Het zelf ontwerpen van een prototype.

Doe mee!

Is de Eureka!Cup echt de uitdaging die jij met je klas aandurft? Meld je aan via primaonderwijs.nl/EurekaCup en krijg toegang tot het lesmateriaal. Wil je meer weten over de opdrachten en hoe je dit project het beste aanpakt? Kom op 19 november naar de inspirerende docentendag bij de Technische Universiteit Eindhoven.

Kijk voor meer informatie op Eurekacup.nl

PrimaOnderwijs 31

Advertorial

Kant-en-klare lespakketten voor Wetenschap & Technologie van Teach2Code™!

Teach2Code™ levert kant-en-klare programmeer kits voor het gehele primaire en het voortgezet onderwijs. Van uitgebreide pakketten, tot enkel de basisbenodigdheden voor het klassikaal opstarten van programmeerlessen.

Teach2Code™ programmeerkits Teach2Code™ biedt een soepele start binnen het programmeeronderwijs. Alles in onze kits wordt met grote zorg samengesteld. Zo is het van belang dat de materialen gelijk in gebruik genomen kunnen worden, en moet het eenvoudig inzetbaar en te begrijpen zijn. Ze zijn ze te gebruiken vanaf de beginselen tot het gevorderde stadium van programmeren.

Uitgebreid lesmateriaal De gratis lessen en activiteiten zijn nauwkeurig opgezet i.s.m. diverse scholen. Hierdoor sluiten ze perfect aan op de doelen van het SLO. De lessen beschikken over een opbouw van beginner tot gevorderd, en dekken de 21e eeuwse vaardigheden (“Computational Thinking”) welke een verplicht onderdeel worden in het onderwijs. Vaardigheden als creatief denken en probleemoplossend denken worden hierbij sterk ontwikkeld. Met uitzondering van de onderbouw zijn alle lessen zelfstandig uit te voeren. Ook kan ervoor gekozen worden om de lessen klassikaal

uit te voeren. Bij elke les zijn er een aantal optionele activiteiten of vraagstukken in te zetten.

Op deze manier kan er nog meer uit de kits gehaald worden, en word het programmeren nóg uitdagender!

De merken in de Teach2Code kits Ozobot, de kleinste programmeerbare robot Maak kennis met de kleinste en meest innovatieve programmeerbare robot, Ozobot. De leuke en educatieve Ozobot kan zonder schermen geprogrammeerd worden met stiften, maar ook digitaal. Teken lijnen in verschillende kleuren en maak de diverse kleurcodes waardoor Ozobot zijn commando’s uitvoert. Digitaal kan je met Ozoblockly (in een Scratch omgeving) Ozobot programmeren in verschillende moeilijkheidsniveaus.

De vele functies en sensoren die de Ozobots te bieden hebben zijn eenvoudig te leren, maar uitdagender om te beheersen. De Ozobot Evo heeft nog meer sensoren en mogelijkheden. Dit maakt de Evo allesomvattend op STEAM-gebied.

Ozobot is laagdrempelig en uitermate geschikt Ozobot is laagdrempelig voor klassikaal gebruik. en uitermate geschikt voor klassikaal gebruik.

Intelino programmeerbare trein Intelino programmeerbare trein speelgoed De Intelino combineert traditioneel De Intelino met slimme,combineert educatievetraditioneel technologie.speelgoed met slimme, educatieve technologie.

De eenvoudig te gebruiken treinset leert jonge De eenvoudig te gebruiken treinset leert jonge kinderen de basis van het programmeren, maar kinderen de basis vanuitdagend het programmeren, maar is daarnaast ook erg voor kinderen is daarnaast ook erg voor vanaf 7 jaar door hetuitdagend gebruik van de kinderen app. vanaf 7 jaar door het gebruik van de app.

Robobloq Qobo, programmeerbare slak Robobloq Qobo, programmeerbare slak De Robobloq Qobo is een kleutervriendelijke De Robobloq Qobo een 3kleutervriendelijke programmeer robot is vanaf jaar! Deze slak-robot programmeer robot vanaf 3 jaar!

Deze slak-robot is te programmeren doormiddel van programmeer is te programmeren van uitgedaagd programmeer puzzels.

Daarnaast doormiddel wordt het kind puzzels.

Daarnaastte wordt kind uitgedaagd om in oplossingen gaanhet denken. om in oplossingen te gaan denken.

Teach2Code in het kort Teach2Code in het kort Soepele start Soepele start Elke Teach2Code kit voldoet aan specifieke Elke Teach2Code kit voldoet aan eisen.

Alle producten zijn direct tespecifieke gebruiken eisen.

Alle producten zijn direct te gebruiken en eenvoudig in gebruik. en eenvoudig in gebruik.

Complete lesmap Complete lesmap Elke kit wordt voorzien van een uitgebreide Elke kit wordt voorzien van een uitgebreide lesmap voorzien van lerarengids, Nederlandse lesmap voorzien van Nederlandse lessen gekoppeld aanlerarengids, de doelen van het SLO. lessen gekoppeld aan de doelen van het SLO. Zelfstandig of klassikaal Zelfstandig klassikaal zijn zowel klassikaal De lessen vanofTeach2Code De van Teach2Code zijn zowel klassikaal als lessen zelfstandig te gebruiken. als zelfstandig te gebruiken.

Kijk voor meer informatie op Teach2Code.nl Kijk voor meer informatie op Teach2Code.nl

Praktisch en duurzaam meubilair voor kinderopvang en scholen Duurzame Flexeo kasten De klassieker onder de schoolkasten! De gehele Flexeo-kastenserie is van stevige Duitse kwaliteit en afgewerkt met robuuste melaminehars coating. Hierdoor zijn de kasten goed bestendig tegen jarenlang intensief gebruik op school.

Je kunt zelf de diepte en de afwerking van de kast bepalen alsmede of de kast is af te sluiten of niet.

Zitgroepje – houten tafel met stoelen en bank Handig voor thuis en in de klas! Deze rubberhouten meubelset bestaat uit 1 tafel, 1 bank en 2 krukjes. Om ruimte te besparen, kun je ze in elkaar schuiven.

De meubels zijn eenvoudig schoon te maken. Mede door de afgeronde hoeken kunnen kinderen zich tijdens het spelen niet snel bezeren aan de meubels.

Mobiele kinderkeuken Deze grote speelgoedkeuken is ideaal voor het kinderdagverblijf of de BSO. Hij bestaat uit 5 losse modules: een magnetron, een wasmachine, een wastafel, een fornuis (met oven) en een koelkast. De onderdelen zijn gemaakt van MDF en beukenhout. De keuken is geschikt voor kinderen vanaf 2 jaar

Tassenwagen De verrijdbare tassenwagen biedt de perfecte oplossing voor alle tassen, rugzakjes en jacks. De stevige tassenwagen is in twee maten en 3 kleuren beschikbaar. De kleine wagen heeft 10 dubbele haken en 2 opbergvakken, de grote wagen heeft 16 dubbele haken en 2 opbergvakken. De moderne eikenhouten look wordt ondersteund met de kleuren wit, limoen of petrol.

EduCasa Speelhuis In dit gezellig speelhuis kunnen alle kleine bewoners heerlijk spelen en leren.

Een bouwhoek, een poppenhuis of een muziekkamer: mogelijkheden genoeg om dit speelhuis leuk en educatief in te zetten. Geleverd met een duurzaam tapijt en verkrijgbaar in drie verschillende kleuren: wit, limoen en eiken.

Heb je nog vragen of behoefte aan advies op maat? Neem dan geheel vrijblijvend contact op met onze Adviseur inrichting Sabine Smolders

via info@educatheek.nl of bel tijdens kantooruren: 030 – 711 03 17.

We staan je graag te woord.

Sabine Smolders Adviseur inrichting

/schoolmeubilair

A D V E R T O R I A L

HP IN HET ONDERWIJS Voor ieder onderwijs de juiste oplossing Van basisschool tot universiteit, HP helpt om de kwaliteit van het gehele schoolsysteem te verbeteren met een veilige online omgeving voor scholen, docenten en leerlingen. HP vindt dat kwalitatief hoogwaardig onderwijs modern dient te zijn en gelooft in de combinatie van techniek, innovatie, toegankelijkheid en studie.

HP helpt het onderwijs in Nederland vernieuwen en dit levert waardevolle maatschappelijke en economische resultaten voor onderwijsinstellingen.

HP speelt daarnaast in op de veranderende onderwijsomgeving. Ralph van der Baan, Partner Business Manager in het HP Educatie team: “De onderwijssector is meer dan ooit een interessante en groeiende markt. Neem het basisonderwijs: waar enkele jaren terug nog maar één device op de vier à zes leerlingen werd gebruikt, is dat intussen al bijna één op twee. Ook in het voortgezet onderwijs zien wij een sterke toename van leerlingen die een eigen device aan dienen te schaffen.”

Bring Your Own Device in het voortgezet onderwijs In het voortgezet onderwijs heeft het Bring Your Own Device-concept een hoge vlucht genomen. Er is veelvuldig sprake van leerlingtrajecten waarin ouders het verzoek krijgen een laptop voor hun kinderen aan te schaffen. HP stelt samen met haar geselecteerde partners ouders in staat om via een partner van HP een laptop aan te schaffen. Daarbij horen ook aantrekkelijke

financieringsmogelijkheden en goede service, bijvoorbeeld in de vorm van een vervangende laptop bij schade of diefstal. Samen met onze partners ontzorgen wij zowel scholen, docenten, leerlingen en hun ouders rondom deze aanschaf en het gebruik van laptops.

HP Education Editions Gebouwd voor de schoolomgeving. Afgestemd op het onderwijs. HP heeft voor het maken van de Education Editions (EE) feedback verzameld van duizenden docenten, leerlingen en leidinggevenden.

De HP Education Edition producten zijn ontwikkeld en gebouwd voor mobiele, gemengde lesomgevingen en ze hebben tot doel om altijd en overal creativiteit, samenwerking en een kritische zienswijze te bevorderen. Om als EE-device te kwalificeren moeten apparaten op vier aspecten aan strenge testcriteria voldoen: robuuste behuizing, een lange batterijlevensduur, hoogste kwaliteit wireless connectie en ingebouwde tools om les te geven en te leren.

Wilt u meer weten over HP in het onderwijs?

Of wilt u in contact komen met een HP Educatiespecialist?

Kijk dan op www.hp.nl/onderwijs

Ontwerp een nieuwe locatie voor in je eigen buurt!

En bouw hem met de FIRST® LEGO® League Junior

In de FIRST LEGO League Junior ontwikkelen leerlingen via een creatief en technisch lesprogramma een bouwproject waarmee ze hun eigen omgeving verbeteren. Ontwerpend leren met een hoofdletter O! Doen jullie ook mee?

DOOR MARIANNE EGGINK

Is de plaatselijke bibliotheek goed toegankelijk voor mindervaliden? Hebben jongeren wel een leuke ontmoetingsplek? De FIRST LEGO League Junior daagt leerlingen met Boomtown Build uit om voor een bestaand probleem een oplossing te bouwen met LEGO. Neem je klas mee op ontdekkingsreis om de buurt te verbeteren!

Team Challenge De jaarlijkse FIRST LEGO League Junior is een creatieve en technische uitdaging voor alle leerlingen van 6 tot 10 jaar. Ze werken in 12 sessies, in kleine teams, aan een geheel eigen ontwerp. Ze maken daarbij gebruik van basisconcepten op het vlak van bouwkunde en programmeren en houden hun voortgang bij in een Techneutenschrift. Het resultaat van de Challenge presenteren ze op hun ‘Laat Zien’ poster tijdens de tentoonstelling op school en misschien zelfs wel op een regionale EXPO! 36

Jonge wetenschappers In het lesprogramma gaan leerlingen als wetenschappers zelf op onderzoek uit en leren te denken in oplossingen. Door te werken met het vertrouwde LEGO maken ze kennis met techniek, ontwerpen, experimenteren en samenwerken. Voor veel kinderen is de FIRST LEGO League Junior de eerste ervaring met teamwork. Een leuke uitdaging! Daarom is er altijd een teamcoach, die het proces in goede banen leidt en voor duidelijkheid zorgt. Ieder teamlid krijgt eigen verantwoordelijkheden en actiepunten. Zo werken de leerlingen aan respectvolle omgang met elkaar, beleven samen plezier aan de Challenge – met een echt LEGO-ontwerp als resultaat. Ben jij die perfecte teamcoach? Eigenlijk is het antwoord altijd ja! Voor het coachen van een team heb je namelijk geen voorkennis nodig over bijvoorbeeld bouwen of technologie. Als je nieuwsgierig genoeg bent om samen met je leerlingen te leren, ben je geknipt als

teamcoach. Collega’s die eerder hebben meegedaan aan de FIRST LEGO League Junior beschrijven hun ervaring als coach ook wel als een ‘Speelgroep met een echt doel!’

Talent ontdekken De leerlingen komen één keer per week (of vaker) samen om aan hun LEGO-model te bouwen. Als teamcoach zorg je voor een divers team waarin je leerlingen helpt om steeds weer nieuwe rollen aan te nemen. Hierdoor krijgen ze de ruimte om nieuwe vaardigheden uit te proberen en talenten te ontdekken.

Je vindt ondersteuning in de Teambijeenkomstengids – een handboek dat je door het seizoen leidt via een opbouw van 12 sessies. In de gids vind je alle informatie, bronnen en tips die je maar nodig hebt.

‘FIRST LEGO League verandert verlegen, onzekere kinderen in zelfstandige en zelfverzekerde personen die kunnen plannen en organiseren, die verder gaan kijken dan hun neus lang is, die uit hun comfortzone durven te komen en elkaars talenten ontdekken, gaan waarderen en benutten.’

Rita van der Lee, docent/teamcoach FLL

Eigen wereld De FIRST LEGO League is een initiatief van het Amerikaanse FIRST in samenwerking met LEGO. FIRST staat voor ‘For Inspiration and Recognition of Science and Technology’ en is een non-profit organisatie die zich inzet voor het stimuleren van technologie en wetenschap onder kinderen. Dit doen ze via inspirerende lesprogramma’s rond de vakken wiskunde, natuurkunde, scheikunde en informatica. Het programma is speciaal ontwikkeld om de nieuwsgierigheid en creativiteit van jonge kinderen te stimuleren en de ontdekkingsreis naar hoe zij zelf hun eigen wereld kunnen verbeteren, in gang te zetten. In Nederland houdt Stichting Techniekpromotie zich bezig met de uitvoer van het programma.

Gaan jullie de uitdaging aan?

Meld je aan op firstlegoleague.nl

De FIRST LEGO League Junior – zo werkt het!

Doorlopende leerlijn

• • • • • •

Na de eerste Challenge kunnen je leerlingen de volgende keer gewoon weer mee doen, want de FIRST LEGO League bestaat uit activiteiten voor verschillende leerjaren. Zo is er de Discovery Edition voor leerlingen van 4 t/m 6 jaar, de Junior League voor leerlingen van 6 t/m 10 jaar en de League voor leerlingen van 9 t/m 14 jaar.

Het programma bouwt elk jaar voort op dezelfde bouwstenen als de jaren ervoor, maar je kunt ook zonder moeite in ieder leerjaar van start gaan. Je kunt je op elk moment in het schooljaar registeren en het programma doorlopen.

• • • • • •

Speciaal voor kinderen van 6 t/m 10 jaar De hele klas doet mee Werken in kleine teams (maximaal 6 leerlingen) Een volwassen teamcoach, zoals een leraar of ouder 12 werksessies van 1 uur (bijvoorbeeld 1 keer per week) Uitdagend, geïntegreerd lesmateriaal rond wetenschap, technologie en wiskunde Bouwen aan een LEGO-model met een echt doel Doorlopende leerlijn voor alle leerjaren Registratie kan het hele schooljaar Het seizoen start na registratie, wanneer je beschikking hebt over de onderdelen Inschrijving van 1 team kost €70,00 - inclusief materiaal en 1 Inspire Set Inschrijving van de hele klas kost €200,00 - inclusief materiaal en 6 Inspire Sets

PrimaOnderwijs 37

De Rolf groep brengt Apple en onderwijs samen De Rolf groep slaat een brug tussen gedegen onderwijsexpertise en uitstekende ICT. Wij geloven in de kracht van Apple – en als gecertificeerd Apple Solution Expert (ASE) laten wij Apple-producten optimaal landen in onderwijs én bieden wij jou een een perfecte prijs-kwaliteit.

Maak voordelig kennis met Apple voor het onderwijs Apple Solution Expert worden is iets om trots op te zijn.

We willen dat vieren met drie mooie bundeldeals: Apple Start

Apple Plus

Apple Compleet

1.825,- incl. BTW

5.200,- incl. BTW

10.000,- incl. BTW

5 iPads

10 iPads

20 iPads

5 kidscovers

10 kidscovers

20 kidscovers

Zuludesk geïnstalleerd

Zuludesk geïnstalleerd

Training werken met Apple

Training werken met Apple iPad trolley

Voor specificaties en voorwaarden zie www.derolfgroep.nl/bundeldeals

Lease ook mogelijk

Omdat de Rolf groep Apple-partner is, kunnen we onze klanten ook een operationeel Leasevoorstel doen. Een groot voordeel hiervan is dat er – met een relatief kleine investering per maand – toch een compleet pakket met iPads beschikbaar komt.

Interesse?

Neem contact met onze klantenservice door te bellen naar 088 410 10 20 of mail naar klantenservice@derolfgroep.nl

Bestellingen plaatsen

Ga naar www.derolfgroep.nl/bundeldeals om je geschikte bundel te bestellen.

A D V E R T O R I A L

BLOG

Een iPad bij de kleuters Bij de kleuters kun je een iPad heel goed inzetten! Ik laat je graag kennismaken met een aantal manieren waarop je dit kunt doen.

In de grote kring Wanneer je de iPad met een speciale kabel aansluit op het digibord, kun je met de hele klas kijken naar wat er op het scherm van de iPad te zien is. Dit is handig als je bijvoorbeeld een app wilt introduceren. Het kan ook van pas komen bij het gebruik van een app met een verhaal, bijvoorbeeld de app van Boer Boris gaat naar zee. In deze app kunnen de kinderen een eigen voorstelling opnemen. Dit is natuurlijk leuk om op het digibord te laten zien, zodat de hele klas kan meegenieten!

In de kleine kring samen met de leerkracht Wanneer je met een klein groepje kinderen aan de slag wilt gaan met een app kun je dit in een kleine kring doen. Het is wel belangrijk dat je als leerkracht goed bedenkt waarom je welke app wilt gaan gebruiken, want ook ontwikkelingsmateriaal is heel belangrijk! Als je eenmaal een app hebt gekozen, kun je met drie á vier kinderen om de iPad heen gaan zitten. Bijvoorbeeld als je aan de slag gaat met de app ‘Klankklas’. In deze app gaat het om klanken, je moet bijvoorbeeld aangeven waar je de r van roos vooraan hoort. De plaatjes die de woorden symboliseren worden niet uitgesproken door de app. Daarom ben jij als leerkracht heel belangrijk, jij moet namelijk die woorden uitspreken voor de kinderen. En je hebt meteen een goed observatiemoment voor je leerlingen.

De kleine kring leent zich ook heel goed om een app aan een klein groepje kinderen te introduceren.

Je kunt ze op weg helpen met de app zodat ze daarna zelf aan de slag kunnen gaan.

Tijdens het spelen en werken Tijdens het spelen en werken kan een iPad ook heel goed ingezet worden. Bijvoorbeeld wanneer kinderen zelfstandig aan het spelen en werken zijn en voor de Ipad hebben gekozen op het kiesbord.

Natuurlijk is het als leerkracht wel belangrijk dat je van tevoren bedenkt met welke apps de leerlingen aan de slag mogen gaan. Een belangrijk uitgangspunt om met apps te werken tijdens het spelen en werken vind ik dat kinderen vrij zelfstandig kunnen ontdekken wat ze moeten doen.

Dit kan je bijvoorbeeld bereiken door gebruik te maken voor een app met gesproken uitleg of door de app te introduceren in een van je kringen. Een handig hulpmiddel tijdens het spelen en werken vind ik ZuluDesk. Hierin kun je organiseren hoe lang een leerling met een bepaalde app mag spelen. De leerling kan niet zelf stoppen met de app en werkt/speelt met de app die jij voor hem/ haar hebt gekozen, ideaal! Een leuke app om tijdens het spelen en werken te gebruiken is bijvoorbeeld de app ‘Feed the monkey’. Hierin is de leerling bezig met tellen en hoeveelheden.

Nu ben ik wel benieuwd… hoe zetten jullie apps in de klas in?

Eveline Kaleveld Onderwijsadviseur de Rolf groep

‘Met MediaMasters werk je op een laagdrempelige manier aan digitale geletterdheid’ Tijdens de Week van de Mediawijsheid (van 8 t/m 15 november) barst de jaarlijkse strijd tussen duizenden klassen weer los: wie wint de serious game MediaMasters en mag zich een schooljaar lang de meest mediawijze klas van Nederland noemen? Sarah Hijmans, als inhoudelijk producent al verantwoordelijk voor meerdere edities van MediaMasters, vertelt wat deelnemende klassen kunnen verwachten.

Wanneer kies jij om ‘aan of uit’ te staan? Die vraag staat dit jaar centraal tijdens de Week van de Mediawijsheid.

Apps, chats en tools kunnen het leven verrijken, maar ons tegelijkertijd ook in de weg staan. ‘Het is voor zowel kinderen als volwassenen van belang om bewust met je mediagedrag om te gaan en de verleiding te trotseren om altijd maar ‘aan’ te staan”, zegt Sarah Hijmans.

‘De nieuwe editie van MediaMasters haakt daar mooi op in.’ De hoofdpersonen kiezen noodgedwongen voor ‘uit’ in het verhaal dat dit jaar door het televisieprogramma Hunted is geïnspireerd. Dat moet wel, willen ze erin slagen zo min mogelijk datasporen achter te laten en uit handen te blijven van een team cyberexperts.

Samen met ouders Zowel het thema als de game sluiten daarmee goed aan op de belevingswereld van veel kinderen, denkt Hijmans. ‘Het creëren van een bepaalde balans in je mediagebruik is iets wat steeds meer speelt. Het Jeugdjournaal had er afgelopen zomer nog een item over: ouders die hun mobieltjes te veel gebruiken en kinderen die zich daaraan storen. Terwijl ouders toch

40

een voorbeeldrol hebben en hun kinderen vaak regels opleggen.’ MediaMasters spoort kinderen en ouders dan ook aan om thuis samen aan de slag te gaan. ‘Als je samen met media bezig bent, of er in ieder geval over praat, krijg je toch een andere dynamiek dan wanneer iedereen in z’n eigen schermpje verzonken zit. En kun je elkaar ook beter begrijpen en helpen’, zegt Hijmans.

Veel vernieuwing Naast een nieuw verhaal, is er dit schooljaar nog meer veranderd in MediaMasters. Zo wordt de game na een succesvolle pilot vorig schooljaar nu ook opengesteld voor brugklassen (zie kader). Daarnaast wordt het voor leraren mogelijk om zelf al te kijken hoe een spelonderdeel eruit ziet, door te kiezen voor ‘speel zonder klas’ zodra het betreffende onderdeel online beschikbaar is.

Om deelnemende klassen meer inzicht te geven in de resultaten die ze tijdens de game behalen, introduceert MediaMasters dit jaar bovendien het mediarapport. Dit laat zien hoe de klas heeft gepresteerd op verschillende thema’s binnen het domein digitale geletterdheid. Handig, want zo weet je als leraar aan welke

onderdelen je ook ná de Week van de Mediawijsheid aandacht kunt schenken. Bijvoorbeeld door een extra missie te spelen die bij het thema hoort waar de score van de klas wellicht wat beter had gekund.

Actualiteit Veel extra opdrachten en missies komen in samenwerking met diverse partners van Netwerk Mediawijsheid tot stand, vertelt Hijmans. ‘Zo hebben we dit jaar een hele leuke samenwerking met het Virtual Reality Learning Lab, waarbij leerlingen meer te weten komen over het programmeren van VR-werelden. En door onze netwerkpartner Beeldkraken is gratis lesmateriaal ontwikkeld dat leerlingen helpt om beelden beter te kunnen analyseren. Beeldtaal begrijpen is een vaardigheid die steeds belangrijker wordt.’ Door elk jaar een vernieuwde verhaallijn te presenteren en nieuwe missies te creëren, zit MediaMasters dicht op

de actualiteit. ‘Dat horen we ook vaak terug van leraren’, zegt Hijmans. ‘Met MediaMasters blijf je als leraar en klas op een laagdrempelige manier op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op mediagebied.

MediaMasters geeft een brede introductie met mediawijsheid in november en de kans om de rest van het schooljaar dieper in te gaan op de thema’s die voor jouw klas belangrijk zijn.’

Ook voor de brugklas!

Dit jaar kunnen ook brugklassers meedoen aan MediaMasters. Na een succesvolle pilot wordt de game op alle niveaus - van vmbo tot vwo - aangeboden. Een mooie uitdaging, vindt Sarah Hijmans.

‘Tijdens de pilot dachten we dat het inhoudelijk misschien te makkelijk zou zijn, maar dat viel enorm mee. De grootste uitdaging is om de game niet te eng voor de jongste leerlingen te maken en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de oudere deelnemers het niet te kinderachtig vinden. Wél is er speciaal voor het vo een extra opdracht over privacy beschikbaar: jetelefoondebaas.nl, gemaakt door de Autoriteit Persoonsgegevens.

Het hele jaar mediawijs Ook na de Week van de Mediawijsheid aan de slag met aan MediaMasters, hét mediawijsheidspel voor groep 7 en 8? De missies zijn het hele schooljaar te spelen. Kijk voor meer informatie op mediamasters.nl.

Volg MediaMasters tijdens de Week online via #MediaMastersNL en #WvdM.

PrimaOnderwijs 41

The Phileas Fogg Theatre Company Interactief Engelstalig theatergezelschap voor basisscholen

Onze unieke lesmethoden in de afgelopen 20 jaar hebben ons tot het meest gerespecteerde en drukste Engelse theatergezelschap van Nederland gemaakt.

Onze methode ‘learning by doing, not learning by watching’ helpt leerlingen meer zelfvertrouwen te krijgen in Engels en in zichzelf.

P���� P��

✔ Is speciaal geschreven voor leerlingen van groep 7 en 8. ✔ Is 100% interactief - leerlingen worden de piraten, verloren jongens, roodhuiden en andere karakters. ✔ Is een fantastische ervaring! Leerlingen leren zonder het te weten. ✔ Is beschikbaar als een workshop overdag en / of als een avond voorstelling met publiek. ✔ Wordt geleid door professionele Britse acteurs.

Voor meer informatie en beschikbaarheid van datums voor boekingen kunt u contact opnemen met: Nederlandstalig - Petra@InteractiveEnglish.co.uk Engelstalig - Peter@InteractiveEnglish.co.uk Onze tourdirecteur in Nederland - Charlie (Engelstalig) 06 - 1530 5329 Ook werken we samen met middelbare scholen. Voor meer informatie over onze workshop en shows voor middelbare scholen kunt u onze website bekijken: www.phileasfogg.org.uk

DE PEN DIE PRAAT! De Voorlezer helpt voorlezen, elke keer weer!

De pen die praat biedt eindeloos veel mogelijkheden. Behalve auditieve ondersteuning bij gekoppelde leer- en leesboeken, ontvang je 800 ‘slimme’ stickers. Zo’n sticker koppel je aan je Voorlezer en via de opnamefunctie spreek je je eigen teksten in.

Zo plak je die sticker mét luistertekst overal waar je maar wilt: in andere leerboeken, in leesboeken, in je lokaal, in schriften, etc.

Met de Voorlezer ontdekken kinderen auditief de wereld om zich heen – letterlijk.

Daarom de Voorlezer Voorlezer: • Auditieve ondersteuning bij educatieve uitgaven; • Ook zelfstandig te gebruiken; • Maakt lezen en leren leuker en beter; • Inclusief 800 ‘slimme’ stickers.

De Voorlezer is direct in te zetten voor een goede start!

Uitgaven die werken met de Voorlezer Voorlezer, zijn o.a. de leer-luisterboeken van NT2, praat mee! Meer weten? Kijk op schoolsupport.nl/voorlezer of op devoorlezer.eu, of vraag je schoolleverancier!

2019-09 Voorlezer - adv PO Magazine.indd 1

8/10/19 17:55

Adopteer een (bevrijdings)monument!

In veel steden en dorpen vind je wel iets dat herinnert aan wat daar in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Er zijn ruim 3.900 oorlogsmonumenten of oorlogsgraven in Nederland. Dit schooljaar vieren we dat Nederland 75 jaar geleden is bevrijd en dat we sindsdien weer in vrijheid leven. Adopteer een (bevrijdings)monument met je klas!

Dit schooljaar is een bijzonder jubileumjaar: in 2019 en 2020 herdenken we het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden, en we vieren dat we sindsdien weer in vrijheid leven. Een mooie gelegenheid om mee te doen met het project Adopteer een

monument door met je klas een van de vele oorlogsmonumenten te adopteren, die ons herinneren aan de bevrijding van Nederland, de geallieerden of de (slachtoffers van de) Tweede Wereldoorlog.

Het project Adopteer een monument bestaat inmiddels al ruim dertig jaar. Meer dan 1.500 scholen uit het primair en voortgezet onderwijs staan jaarlijks stil bij de (lokale) geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog én bij onze vrijheid, door een herdenking te organiseren bij het door hen geadopteerde monument.

(Foto P.J.L Laurens)

Bevrijdingsmonument in Zetten. Het monument herinnert aan de teruggewonnen vrijheid, aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog én aan de bevrijders. Het monument kan nog geadopteerd worden.

Vrijheidsmonument in Eemnes.

Dit monument is geadopteerd door maar liefst 5 basisscholen!

44

GRATIS lesmateriaal Het Nationaal Comité 4 en 5 mei biedt je in het kader van 75 jaar vrijheid een gratis voorbeeldset aan van het lesmateriaal bij Adopteer een monument: een docentenhandleiding en voor de leerling een onderzoeksdossier en een herdenkingsplan. Meld je met je

klas aan voor dit project en ontvang naast het lesmateriaal ook een herdenkingspakket. Het herdenkingspakket bestaat uit een bloemenbon, twee rouwlinten en dertig fakkelstickers. Deze kun je gebruiken bij de herdenking met de leerlingen.

Door een monument of oorlogsgraf te adopteren en zelf een herdenking te organiseren, raken jaarlijks duizenden kinderen in Nederland betrokken bij de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, de traditie van herdenken en bijbehorende rituelen.

Meer informatie over het project?

Ga naar www.4en5mei.nl/adopteer

AANMELDEN? Ga naar primaonderwijs.nl/adopteereenmonument om je aan te melden. Op het aanmeldformulier kun je vervolgens een oorlogsmonument in de buurt van jouw school uitkiezen om te adopteren.

Adopteer een monument sluit goed aan bij het 4 en 5 mei Denkboek.

OORLOGS GRAVEN

STICHTING

Adopteer een monument is een onderwijsproject van het Nationaal Comité 4 en 5 mei in samenwerking met de Oorlogsgravenstichting en wordt mede mogelijk gemaakt door het vfonds.

Podcast voor kinderen over de bevrijding van Nederland in 1944-1945

In 2019 en 2020 herdenken we het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden, én vieren we dat we sindsdien weer in vrijheid leven. Speciaal voor het jubileumjaar ‘75 jaar vrijheid’ ontwikkelde het Nationaal Comité 4 en 5 mei in samenwerking met Patsboem! Educatief de eerste podcast voor kinderen vanaf 10 jaar, genaamd Op houten banden. Een gevaarlijke fietstocht op de grens van de bevrijding. foto chris van houts De bevrijding van Nederland duurde ongeveer 9 maanden en vond in fases plaats. Terwijl het zuiden van Nederland al was bevrijd, was de rest van Nederland nog in handen van de nazi’s. Om dat verhaal levendig te maken voor kinderen is deze podcast ontwikkeld.

Lisa Wade, bekend van de serie 13 in de oorlog, is de verteller van het verhaal. Daan van Dalen speelt Leendert, de hoofdrolspeler van het verhaal. Leendert fietst van november 1944 tot mei 1945 van Zeeland naar Groningen op een fiets met houten banden. Onderweg maakt hij de verschillende fases van de bevrijding mee.

Een fiets met houten banden De 15-jarige Leendert woont in Zeeland en maakt mee hoe Terneuzen in 1944 bevrijd wordt. Nu zal heel Nederland wel snel bevrijd zijn. Maar de bevrijding verloopt niet zo soepel als iedereen hoopt. De Duitse bezetter geeft de strijd niet zomaar op. Intussen krijgt Leendert een bijzondere opdracht. De geallieerden hebben ontdekt dat er een verrader in Groningen zit, die de plannen voor de bevrijding daar kan dwarsbomen.

Leendert moet op de fiets naar Groningen, om de verzetsmensen daar te waarschuwen. Leendert gaat op weg. Op een fiets met houten banden fietst hij door Nederland, dat gedeeltelijk nog bezet is. Hij weet nog niet wat hij allemaal tegen zal komen. Lukt het Leendert de verrader te ontmaskeren? En hoe verloopt ondertussen de bevrijding van Nederland?

46

5

Lisa Wade is de verteller van de podcast Op houten banden. Ze is onder meer bekend van Klokhuis en 13 in de oorlog.

Wat is jouw verbinding met de bevrijding?

‘Als we niet waren bevrijd, dan zouden al onze levens er heel anders uit hebben gezien. Mijn schoonvader, die als Joodse jongen de oorlog overleefde, zou het niet hebben gered als onze bevrijders zich geen weg naar ons toe hadden gebaand. Mijn man zou dan nooit zijn geboren, en mijn kinderen ook niet. Veel van de mannen die ons hebben bevrijd, deden dit omdat ze met hart en ziel geloofden in vrijheid, omdat ze niet geloofden in je wil opleggen aan een ander. Ze waren zelfs bereid om hun leven hiervoor te geven. Dat dwingt respect af, dankbaarheid en nederigheid. Ik voel dat nog iedere dag.’

Waarom nam je de rol van verteller op je in de podcast?

‘Sinds ik de televisieserie 13 in de oorlog mocht presenteren, ben ik een soort ambassadeur voor kinderen en jongeren voor het herdenken van de oorlog en het vieren van de bevrijding geworden.

Tijdens die opnames werd ik steeds zó geraakt door wat we filmden. Ik wil graag dat de haat stopt die zoveel kapot maakt, telkens als we anderen als anders zien dan onszelf. Dit jaar mocht ik de landelijke start van de viering van 75 jaar bevrijding presenteren. Met de koning en de koningin. En de verteller zijn van deze podcasts. Allebei een grote eer.’

Wat kan de podcast voor kinderen betekenen?

‘Oorlog is nooit zwart-wit. Er is een heel grijs gebied.

Zo ook met de bevrijding. Er was een lange zware strijd voor nodig om Nederland te bevrijden. Ik denk dat de podcast iets laat voelen van hoe het werkelijk is gegaan. Hoe moeizaam het was. Ook hoe het land er aan het einde van de oorlog aan toe was. Het is een spannend verhaal geworden waar je naar wilt blijven luisteren. Waardoor je je realiseert dat er veel voor nodig was om ons onze vrijheid te kunnen geven.’

5 afleveringen Vanaf oktober 2019 komen er vijf afleveringen van de podcast uit. Deze afleveringen kunnen de komende maanden geluisterd worden in aanloop naar 5 mei 2020 wanneer Nederland 75 jaar vrijheid viert. Luister mee met de klas en ontvang de komende maanden vijf keer een e-mail met daarin een link naar de nieuwe aflevering en bijbehorende opdrachten. Elke aflevering duurt ongeveer 10-15 minuten. Je kunt de podcast zelf online opzoeken of je aanmelden voor een reminder aan het verschijnen van de volgende aflevering op de webpagina waar je het 4 en 5 mei Denkboek bestelt (zie in kader) hieronder.

Beluister de podcast via Soundcloud, Stitcher en Spotify.

Of kijk op www.4en5mei.nl/educatie/podcast-op-houten-banden

4 en 5 mei Denkboek De podcast sluit uitstekend aan bij het 4 en 5 mei Denkboek. Ook in het komende 4 en 5 mei Denkboek gaat extra aandacht uit naar de verschillende facetten van de bevrijding van Nederland. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het begrip vrijheid en de waarde en betekenis daarvan. Met het 4 en 5 mei Denkboek wil het Nationaal Comité 4 en 5 mei de leerlingen hier zelf over laten nadenken, het is immers hún vrijheid en het gaat over hún toekomst.

Bestel het 4 en 5 mei Denkboek 2020 en meld je aan voor de podcast!

Voor iedere leerling van groep 7 is vanaf eind september een gratis 4 en 5 mei Denkboek te bestellen. Op de bestelpagina kun je je ook aanmelden voor de podcast.

Bestellen kan tot en met 20 december 2019.

Mis hem niet! www.primaonderwijs.nl/4en5mei

PrimaOnderwijs 47

!

E L A S R E INT

W

Vanaf 1 decem ber 2019

ro teer an LAGE PRIJZEN op een brede selectie lesmaterialen, leermiddelen, (lees)boeken en klasmaterialen.

DĂŠ webshop voor het onderwijs!

/wintersale

Samen brengen we de wereld in beweging!

KidsRights support de acties van vele kinderen en jongeren wereldwijd, die de waarborging van kinderrechten willen verbeteren. De nieuwe changemaker les in het Kinderrechtenlespakket van KidsRights sluit hierop aan. De les laat leerlingen bedenken wat zij zouden kunnen doen, in hun eigen omgeving en op hun eigen manier. Zo groot of klein als zij zelf willen. Alle kinderen zijn changemakers!

Zoals Mohamed die het Nederlandse schoolsysteem onder de loep neemt. Hij vindt dat het voor stress en depressie onder jongeren zorgt, door de hoeveelheid huiswerk en toetsen. Leerlingen moeten constant presteren. Hij vindt dat Finse scholen dit beter aanpakken. Daarom maakt hij een film waarin hij beide schoolsystemen met elkaar vergelijkt, om te bekijken hoe het anders kan.

En Leonida vindt dat sporten belangrijk is voor iedereen, het draagt bij aan de ontwikkeling en alle kinderen hebben er recht op. Maar het is natuurlijk lastig om een sport te kiezen, als je die nog nooit gedaan hebt. Daarom organiseert Leonida een sportdag met zoveel mogelijk verschillende sporten, zodat iedereen een mening kan vormen op basis van hun ervaring.

Ook Dean komt in actie met zijn project Kids CleanSUP. In het Schiedamse water kwam hij veel afval tegen, waarna hij besloot om samen met groepen kinderen het water al SUP’end schoon te maken. Daarbij leert hij ze hoe je de omgeving schoon houdt en waarom dat belangrijk is. Maar ook hoe je zelf gezond leeft, met de juiste voeding en voldoende beweging.

Doe ook mee!

Jouw leerlingen kunnen zich net als Mohamed, Leonida en Dean inzetten voor kinderrechten, met support van KidsRights. Maar wat voor acties voor kinderrechten zijn in Nederland relevant? Hoe worden ideeën omgezet in concrete acties? En hoe zit zo’n actieplan in elkaar? Het zijn allemaal vragen die in de changemaker les aan bod komen.

Gastdocent De changemaker les vind je in het online Kinderrechtenlespakket op kidsrights.nl/scholen. Je kunt de les zelf geven, maar het is ook mogelijk om gratis een gastdocent van KidsRights te laten langskomen. Neem voor informatie, vragen of aanvragen voor een gastdocent contact op via scholen@kidsrights.nl.

PrimaOnderwijs 49

Stilstaan bij de Holocaust in 2020

Wie herdenk jij?

Op 27 januari 2020 is het 75 jaar geleden dat vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd.

Wereldwijd wordt dan stilgestaan bij de miljoenen slachtoffers van de Holocaust. Het Joods Cultureel Kwartier (JCK) ontwikkelt een online leeromgeving waarmee leerlingen zich kunnen voorbereiden op deze (en andere) herdenkingen. Met behulp van lesplannen doen zij onderzoek naar lokale geschiedenis en levensverhalen.

In de collectie van het JCK bevindt zich deze kaart met drie pasfoto’s.

Onder de portretten heeft iemand geschreven: ‘Vergeet ons niet!’

De drie mensen op de foto zijn vervolgd en vermoord omdat ze joods zijn, hun namen zijn niet bekend.

De Holocaust speelde zich niet alleen af in Auschwitz maar ook in gewone straten en buurten dichtbij. Meer dan 104.000 mensen uit Nederland kwamen ten gevolge van de vervolging om. 18.000 van hen waren kinderen. Hoe herdenk je zoveel mensen? Wie herdenk je eigenlijk en wat weet je over hun levens?

Door wie worden zij gemist?

Wordt gemist Het educatieve project Wordt gemist, dat op dit moment ontwikkeld wordt door het JCK, gaat in op die vragen en maakt herdenken persoonlijk. Schoolklassen kunnen zich middels het programma voorbereiden op de herdenking van 27 januari 2020 (Holocaust Memorial Day) of andere (lokale) herdenkingen zoals de Nationale Dodenherdenking op 4 mei. Wordt gemist is geschikt voor het basis- en voortgezet onderwijs, voor leerlingen vanaf 10 jaar. Door gebruik te maken van een online interactieve kijkplaat over het leven voor en tijdens de oorlog en met verschillende lesplannen, doorlopen leerlingen drie stappen: zoek, verbind en herdenk. Ze maken daarbij gebruik van het online Joods Monument (www.joodsmonument.nl) en werken toe naar een eigen vorm van herdenken. In de lesplannen voor het vo is extra aandacht voor de betekenis van vrijheid nu en de verantwoordelijkheid die alle burgers dragen om deze te waarborgen.

50

Zoek In het Joods Monument zijn de namen opgenomen van de 104.000 mannen, vrouwen en kinderen uit Nederland die vervolgd en vermoord zijn omdat ze joods waren. Nabestaanden, buren of kennissen kunnen informatie over hen toevoegen. Over sommige mensen is bijna niets bekend, bijvoorbeeld omdat er niemand uit hun familie de Holocaust heeft overleefd.

Leerlingen gaan met Wordt gemist in het Joods Monument op zoek naar plaats- en leeftijdgenoten.

Dat kan het begin zijn van een onderzoek buiten de klas, bijvoorbeeld in een lokaal archief, of gewoon op straat. De resultaten van hun onderzoek (online maar ook in de buurt) worden daarna toegevoegd aan het Joods Monument.

Foto Janiek Dam

Groep 7 van obs De Toekomst volgt een proefles in het Nationaal Holocaust Museum.

Foto Janiek Dam

Op deze kaart van Nederland wordt aangegeven waar schoolklassen een slachtoffer hebben herdacht.

‘Door op zoek te gaan naar lokale en persoonlijke verhalen begrijpen leerlingen de geschiedenis van de Holocaust beter’ Docent uit de klankbordgroep

Verbind Ieder slachtoffer heeft een eigen levensverhaal. Waar ging hij (of zij) naar school? Was hij lid van een sportclub en ging hij wel eens naar de synagoge? Waar kon je in die tijd je boodschappen doen als je koosjer wilde eten? En is er nu nog een joodse gemeenschap actief?

Leerlingen van nu kunnen zich door antwoorden te zoeken op deze vragen inleven in het alledaagse (vooroorlogse) leven en verbinden zich zo met de geschiedenis. De Holocaust gebeurde niet van de ene op de andere dag maar was een proces waarbij joden via discriminerende wetten stapsgewijs van de maatschappij werden uitgesloten. In de interactieve kijkplaat ontdekken leerlingen hoe het dagelijks leven er destijds uitzag en hoe de vrijheid van joden steeds verder ingeperkt werd.

Herdenk Schoolklassen creëren in het programma hun eigen herdenking voor een van de slachtoffers, door een naam in te spreken op de website, het schrijven van een gedicht of het bezoeken van plaatsen die een rol speelden in het leven van de persoon. Suggesties hiervoor worden gegeven in de lesplannen. Op de kaart van Nederland wordt aangegeven waar schoolklassen een slachtoffer hebben herdacht. (Zie foto).

De lesplannen van Wordt gemist sluiten aan op de kerndoelen van het onderwijs en dragen bij aan het

ontwikkelen van 21e-eeuwse vaardigheden zoals historisch denken, empathie en burgerschapscompetenties.

In ontwikkeling Het educatieve project Wordt gemist wordt in december 2019 gelanceerd. Tot die tijd werkt het JCK met behulp van betrokken docenten aan de ontwikkeling ervan.

Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkeling en eventueel meedenken? Meld je dan aan via www.joodsmonument.nl/onderwijs.

Je ontvangt dan ook een lesbrief.

LEVENSLICHT Om mensen in hun eigen gemeente te betrekken bij het lokale Holocaustverleden, ontwikkelt het Nationaal Comité 4 en 5 mei samen met kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde het tijdelijke lichtmonument LEVENSLICHT. Scholen kunnen in aansluiting op hun deelname aan Wordt gemist een bezoek brengen aan LEVENSLICHT. Meer informatie hierover is te vinden op: 4en5mei.nl/levenslicht.

PrimaOnderwijs 51

Tot ziens op

REGISTREER JE VOOR EEN BEZOEK:

WWW.KINDVAK.NL

KindVak

Kom naar 2020 Drie bruisende branchedagen!

Op 16, 17 en 18 januari vindt in Brabanthallen ’s-Hertogenbosch KindVak 2020 plaats. KindVak is hét vakevent voor iedereen die werkzaam is in primair onderwijs, kinderopvang of jeugdzorg. Al 25 jaar biedt KindVak met een op maat gesneden programma de bezoekers een fantastische vakbeleving.

Met een uitgebreid programma van actuele workshops is een bezoek aan KindVak een prachtige gelegenheid om met je collega’s kennis te maken met inrichting, bouw en diverse leer- en speelconcepten, maar ook om je op een aangename manier op de hoogte te brengen van pedagogische visies en ontwikkelingen. Het totale workshopprogramma kun je vinden op kindvak.nl.

Theater Met onder andere Dirk Scheele en Hakim heeft KindVak in 2020 een fantastisch theaterprogramma gerealiseerd. Wil je zo’n theaterervaring beleven en informeren naar de mogelijkheden van zo’n voorstelling binnen jouw werkomgeving, kom dan naar hal 1 van KindVak en maak kennis met artiesten, programmering en reserveringsmogelijkheden. Het volledige theaterprogramma kun je vanaf 1 november vinden op kindvak.nl.

Netwerken Op de uitgebreide beursvloer en de ruime terrassen kun je kennismaken met collega’s uit je vakgebied en ideeën uitwisselen over ervaringen die opgedaan zijn in het werken met kinderen. Netwerken leert je hoe anderen omgaan met situaties waar jij ook mee te maken hebt. Door te netwerken maak je kennis met nieuwe mensen en wie weet nieuwe inzichten.

Cadeautje Registreer je bezoek via kindvak.nl en maak gebruik van de gratis busdienst tussen Brabanthallen en Den Bosch CS of van een gratis parkeerplaats bij de ingang. Je wordt ontvangen met een kopje koffie en gratis garderobe en bij vertrek krijg je nog een mooi cadeau ter gelegenheid van ons 25-jarig bestaan.

PrimaOnderwijs 53

WORD EEN E D J I W D L E R E W !

L A N O I S S E F O R P S J I W R E OND Onderwijs zit in je hart: kinderen laten leren en op weg helpen in hun leven. Maar hoe blijf jij je ontwikkelen? Ga met Edukans op reis en combineer de verbetering van jouw onderwijsvaardigheden met bijdragen aan goed onderwijs in een ontwikkelingsland.

REIS MEE!

Op www.edukans.nl/worldteacher vind je meer informatie en lees je waar we komend schooljaar naartoe reizen.

EDUKANS.NL/WORLDTEACHER 19121_EDU_WT_Advertentie EDG 192x285_v2.indd 1

10-10-19 11:05

19 11:05

Formatief toetsen is nog altijd een veelbesproken onderwerp. Hoe zet je deze manier van toetsen effectief in? Het hoeft niet ingewikkeld te zijn.

De nieuwe uitgave Formatief toetsen in de les – toetsen van het leren, om te leren van CPS biedt praktische handvatten waar je als schoolleider of leraar direct mee aan de slag kunt. Meike Berben - samen met Roel Vos en Joke Koopman de auteur - vertelt erover. DOOR MANDY KOK Meike Berben

L!

Zet de leerling centraal met formatief toetsen

Wat houdt formatief toetsen in?

‘Toetsing is formatief als leraren, leerlingen en hun klasgenoten bewijs verzamelen, interpreteren en gebruiken om beslissingen te nemen over de vervolgstappen in het leerproces die beter onderbouwd zijn dan de beslissingen die ze anders hadden genomen. Het gaat om informatie verzamelen tijdens het leren om daar het leerproces vervolgens op af te kunnen stemmen. Het bijbehorende model bestaat uit een aantal stappen: het stellen van duidelijke doelen, het toetsen van die doelen en daar gevolg aan verbinden. Zo wordt tijdig duidelijk of een leerling op het juiste spoor zit of dat er nog interventies gepleegd moeten worden. Niet alleen de leraar, maar juist ook de leerling kijkt actief waar hij staat. Feed up, feedback en feed forward zijn daarbij onmisbare fases.’

Wat is het belang?

‘Formatief toetsen kan nog veel meer ingezet worden in het vo en het mbo. Door het leren stapsgewijs aan te bieden, kun je inspelen op waar de leerling begint in het leerproces. Je kunt formatief toetsen ook als een middel zien om het leren meer bij leerlingen neer te leggen. We spreken daarom ook wel van formatief handelen, omdat het meer is dan alleen toetsen. Als je het goed aanpakt, heeft het een zeer positief effect op het leren.’

Hoe ga je aan de slag?

‘De publicaties die er zijn, zijn vaak erg omvangrijk en vertaald vanuit het Amerikaans of Engels. Formatief toetsen wordt vaak theoretisch gebracht, terwijl er behoefte is aan een praktische invalshoek met werkvormen en kant-en-klare formulieren. Formatief toetsen in de les is een laagdrempelig handboek dat je

op weg helpt door antwoord te geven op vragen als: ‘Hoe kan ik formatief toetsen in de Nederlandse context vormgeven?’ en ‘Hoe kan ik formatief toetsen met weinig tijd?’

Formatief toetsen in de les – toetsen van het leren, om te leren verschijnt in januari 2020.

Bestellen kan via cps.nl/uitgeverij

PrimaOnderwijs 55

STUK!

‘Een meer’ leesplezier Derde editie bundel met boekfragmenten voor vmbo-docenten in de maak Er is een boek voor iedereen. Een boek dat ontroert, een boek dat aan het lachen maakt, een boek dat laat vergeten waar je bent of zelfs je leven verandert. Dit was ook de centrale gedachte tijdens het Jaar van het Boek in 2016. Omdat het vinden en genieten van een boek voor veel vmbo-leerlingen niet altijd een makkelijke opgave is, besloot de Leescoalitie een bundel te maken voor vmbo-docenten Nederlands. Zij spelen namelijk een cruciale rol in de begeleiding van hun leerlingen in die zoektocht. Om de docenten hier destijds bij te helpen, kwam de bundel STUK! Twintig fragmenten om (voor) te lezen beschikbaar, waarvan nu de derde editie in de maak is en dat belooft Een STUK! meer.

De eerste bundel, uit 2016, staal al vol prachtige fragmenten uit boeken die geschikt zijn voor vmboleerlingen. Boeken van auteurs als Natasza Tardio, Eva Burger, Corien Botman en Khalid Boudou werden onder de aandacht gebracht. Docenten maakten door

de bundel kennis met deze boeken en enthousiasmeerden leerlingen voor de boeken door middel van de voorleesfragmenten. Speciaal voor de docenten werd een lesbrief Hoe voer je gesprekken over boeken en lezen? toegevoegd. De methoden hiervoor waren af-

‘STUK! neemt je werk uit handen’

‘Scholen in Utrecht én de bibliotheek zijn blij met de STUK!-bundels. Ze bevatten goed gekozen (voorlees)fragmenten uit aansprekende, recente jeugdboeken. En dat niet alleen, je krijgt ook tips om er mee te werken in de klas. Mijn ervaring is dat als een docent een raak fragment voorleest, veel leerlingen het boek daarna zélf willen lezen. Hoe mooi is dat! De bibliotheek in de buurt heeft de boeken uit STUK! ongetwijfeld in de collectie.

STUK! biedt de bibliotheek een kans om docenten te ondersteunen bij hun leesonderwijs. Voor docenten is het een tijdbesparende manier om leerlingen te verleiden tot het maken van leeskilometers!’

Carolien Krikhaar, consulent voorgezet onderwijs, Bibliotheek Utrecht 56

komstig van de Britse leesbevorderaar Aidan Chambers.

De bundel was een enorm succes. In het kader van de campagne Lees met andermans ogen verscheen in 2018 daarom een tweede editie: Nog een STUK!. Vanwege het eerdere succes werd deze bundel uitgebreid met speciale lesopdrachten per (voor)leesfragment.

Een STUK! meer

Foto Jørgen Koopmanschap

In navolging van 2016 en 2018 zal er ook in dit schooljaar weer een bundel voor vmbo-docenten Nederlands verschijnen. De bundel wordt deze keer specifiek samengesteld voor docenten Nederlands in de onderbouw van het vmbo. Omdat er de afgelopen jaren ook veel vraag vanuit het praktijkonderwijs naar deze – of een soortgelijke – bundel was, wordt hij ook daar aan docenten aangeboden. Met deze derde editie biedt de Leescoalitie de docent een stuk meer: de gekozen fragmenten in de bundel zijn afkomstig uit verschillende genres, dus ook poëzie, spoken word, non-fictie of biografieën krijgen dit jaar een plek. Deze fragmenten worden opgehangen aan vijf (actuele) thema’s. Deze thema’s sluiten aan bij de belevingswereld van jongeren en zijn tegelijkertijd zinvol te gebruiken voor de docent in de klas. Daarnaast wordt de bundel verrijkt met audiovisuele extra’s voor de nodige afwisseling en variatie. Er worden video’s opgenomen met spoken word artiesten en auteurs leiden op beeld hun verhaal of het betreffende thema in. Zo is niet alleen de docent, maar ook de auteur of artiest aan het woord.

‘Een onmisbaar boek voor in je klas!’

‘Enige tijd geleden kreeg ik van mijn sectieleider een exemplaar van Nog een STUK!. Een schot in de roos! Het is een ideale bundel om erbij te pakken wanneer je tijd over hebt in de les. Door de hapklare opzet kies je er zo een verhaal uit dat je aanspreekt. Welk verhaal mij is bijgebleven is De vlucht van de kraanvogel van Danny De Vos. De verwerkingsopdracht die hierbij zat, heb ik mijn leerlingen in kleine groepjes laten doen en het ze daarna laten presenteren. Heel waardevol, want ik heb de leerlingen op een andere manier leren kennen. En hen daarnaast op een mooie manier kennis laten maken met het boek van Danny De Vos.’ Dinaida Martina, docent Nederlands, Heldring College

Boek een STUK!-auteur

Bestel de bundel

Als extra toevoeging biedt de Leescoalitie in samenwerking met de Schrijverscentrale en het Nederlands Letterenfonds docenten de mogelijkheid om een van de auteurs uit de bundel met een speciale korting te boeken voor een klassenbezoek. Door het persoonlijke contact en de mogelijkheid om vragen te stellen, raken de leerlingen betrokken bij het persoonlijke verhaal van de auteur en zijn ze gemotiveerder om meer boeken te gaan lezen.

Een STUK! meer verschijnt eind januari en is tot en met 12 december gratis te bestellen via PrimaOnderwijs:

www.primaonderwijs.nl/stuk Docenten in het vmbo en praktijkonderwijs hebben eind oktober een mail ontvangen met daarin aanvullende informatie. Voor vragen kun je contact opnemen met de Leescoalitie (leescoalitie@lezen.nl ).

PrimaOnderwijs 57

Maak jouw leerlingen

Online Master

´Kinderen scoren een 4,9 voor hun digitale kennis´, kopte het AD onlangs.

Volgens onderzoek dat ECP, Platform voor de Informatiesamenleving, door DUO Onderwijsonderzoek & Advies liet uitvoeren, hebben leerlingen moeite om online goede informatie te vinden en kunnen zij een computer niet goed inzetten om problemen op te lossen. Wat kun jij doen om de nodige digitale kennis van leerlingen bij te spijkeren zodat zij zich vaardig, veilig en bewust online kunnen bewegen? De lessen van Online Masters kunnen hierbij helpen.

Hoe vind je online de juiste informatie? Waaraan herken je een nepwebsite van criminelen? Welke gegevens deel je allemaal online, en waarom? Het is voor de leraar soms een hele uitdaging om de nieuwe kennis te integreren in het huidige lesaanbod. Juist omdat het belangrijk is dat onderwijs goed aansluit bij de moderne samenleving van nu en in de toekomst, hebben 150 leraren en schoolleiders zich het afgelopen jaar gebogen over de ontwikkeling van een nieuw curriculum. Maar het zal nog een tijd duren voordat een nieuw curriculum wordt ingevoerd. Het is raadzaam voor leraren en nodig 58

voor leerlingen om al wel met de thematiek aan de slag te gaan. Om te voorkomen dat een deel van een generatie tussen wal en schip valt, is Online Masters ontwikkeld. Hiermee kun je jouw leerlingen nu al kennis laten maken met digitale vaardigheden.

Inzicht Online Masters is een lesprogramma dat bijdraagt aan het ontwikkelen van de vier domeinen van digitale geletterdheid zoals is vastgesteld door curriculum.nu: ICT-basisvaardigheden, Mediawijsheid, Computational

Thinking en Informatievaardigheden. Het lesprogramma gaat in op actuele thema’s en ondersteunt de leraar om belangrijke digitale ontwikkelingen bij te houden én leerlingen hierin te begeleiden. Debbie Boudewijns, leerkracht op basisschool Pieter Wijten, heeft alle modules van Online Masters behandeld.

Debbie: ‘Het geeft leerlingen veel inzicht in hoe de wereld om hen heen in een rap tempo is veranderd.

Ook vinden de leerlingen het haast ongeloofwaardig om te zien wat er in de toekomst allemaal mogelijk kan zijn.’

Dialoog ‘De wereld om hen heen is aan het digitaliseren en daar kunnen we niet omheen’, vervolgt Debbie. ‘Leerlingen hadden er voor Online Masters geen idee van dat apps en sites zoveel informatie van hun opslaan en dat ze met het downloaden van apps toegang geven tot hun telefoon. Het is fijn om leerlingen te kunnen vertellen hoe ze veilig een app kunnen downloaden en gebruik kunnen maken van het internet. Het programma zet de leerlingen ook thuis aan tot een dialoog met hun ouders en verzorgers. Ik vond het opvallend om te horen dat er in veel gezinnen geen regels zijn rondom het gebruik van telefoons, internet of gamen. Dit maakt van Online Masters een nuttig en doeltreffend lesprogramma.’

Online Masters modules Module 1 - Digital Master 1. Vroeger, nu en in de toekomst Module 2 - Creative Master 1. Programmeren 2. Robotica 3. Vloggen 4. Verhalen vertellen 5. Design 6. Virtual Reality Module 3 - Safe Master Startlevel Persoonsgegevens & privacy 1. Veilig of niet veilig 2. Wat is wijs?

3. Speel de hacker 4. Veiligheidscheck 5. Digitale voetafdruk Module 4 - Social Master 1. Nepnieuws 2. Bewust gamen 3. (a)Sociaal?

Altijd actueel!

Online Masters kent vier modules met 15 lessen. Dit jaar zijn er 3 lessen toegevoegd die inspelen op de actualiteit en daardoor niet alleen aansprekend zijn voor leerlingen, maar ook zorgen voor aansluiting op hun leefwereld.

Nepnieuws

Bewust gamen

(a)Sociaal?

Wat is echt en wat is nep? Dat is soms best lastig te onderscheiden. Het level Nepnieuws van Online Masters leert leerlingen kritisch om te gaan met nieuws, beeldmateriaal en (online) berichten. Waarom wordt het verspreid?

Welke kanalen worden hiervoor gebruikt? En hoe kun je nagaan of een bericht echt is of nep? Na dit level weten de leerlingen hoe ze nepnieuws kunnen herkennen, doorzien begrijpen en snappen.

Gaming expert Koen Schobbers weet heel goed hoe gamen, naast de valkuilen, juist ook een positieve bijdrage kan leveren aan een brede ontwikkeling. De juiste balans tussen slaap, school, sport, sociaal en spel zijn een leidraad bij het vinden van een gezonde balans tussen online en offline zijn. Aan welke S kunnen jouw leerlingen extra aandacht besteden? Game on!

In een wereld vol media moeten we constant keuzes maken. Nog even je appjes checken, dat ene filmpje bekijken, die laatste foto uploaden… Je hebt het niet meteen door, maar eigenlijk sta je constant aan. Hoe gaan we om met alle mogelijkheden van de nieuwe media.

Hoe helpen apps, chats en digitale tools ons in het leven? En wanneer ben je juist even minder actief online?

Van 8 t/m 15 november vindt de Week van de Mediawijsheid plaats. Dit jaar met het thema ‘Aan of uit?’.

Het level (a)Sociaal? in de module Social Master sluit goed aan bij dit thema; de balans tussen online en offline zijn, en de rol van groepsdruk en sociale media. Behandel deze module in de Week van de Mediawijsheid en kies samen met de klas wanneer jullie aan of uit staan!

Het gratis lesprogramma Online Masters is ontwikkeld door VodafoneZiggo met medewerking van ECP/veiliginternetten.nl en Mediawijzer.net en is GRATIS beschikbaar via

primaonderwijs.nl/online-masters

PrimaOnderwijs 59

A D V E R T O R I A L

Maak van jouw leerlingen echte Z-helden!

Z-helden? Wat zijn dat precies? Het zijn jouw leerlingen die helemaal zelfstandig kunnen werken! Dit doen ze met behulp van de Z-oefenboekjes van ThiemeMeulenhoff. Thuis of op school. Om extra te oefenen, om bij te spijkeren of voor meer uitdaging. Voor iedereen is er een passend Z-oefenboekje! In dit artikel lees je meer over de boekjes, hoe je ze inzet in de klas, waar je ze bestelt en we lichten een paar boekjes uit.

60

De Z van Zelfstandig

Voor iedere leerling

‘Ik kan het helemaal zelf!’ Hoe fijn is het als een leerling dat kan zeggen? Precies. Héél fijn! We vinden het heel belangrijk dat leerlingen succeservaringen opdoen. Je ziet je leerlingen ervan groeien, figuurlijk maar ook bijna letterlijk! De Z-oefenboekjes stimuleren en bevorderen de zelfstandigheid van de leerling.

Om die reden sluiten de boekjes ook perfect aan bij de verschillende 21e eeuwse vaardigheden. Denk aan de vaardigheden ‘kritisch denken’, ‘informatievaardigheden’ en ‘zelfregulering’. Ze komen allemaal aan bod in de Z-oefenboekjes!

Al meer dan dertig jaar zijn de oefenboekjes een begrip in het basisonderwijs. En dat is niet voor niets!

De boekjes zijn glashelder van structuur en speels van opzet. Extra werk hoort als leuk ervaren te worden – niet als iets dat móét van de juf of meester. Met de Zoefenboekjes beleven alle leerlingen plezier aan het extra oefenen. Van de leerling die iets meer zorg en oefening nodig heeft tot zijn of haar hoogbegaafde klasgenoot. Iedere leerling kan zelfstandig aan de slag met een Z-oefenboekje. Toch hulp nodig? Dan is de leerkracht óf ouder er voor extra ondersteuning.

In the spotlight #1 Informatieverwerking groep 7.

Hoeveel procent van de wereldbevolking spreekt Engels? Na dit Z-oefenboekje kunnen je leerlingen onder andere dit soort informatie aflezen uit verschillende bronnen. Ze komen aan informatie door het aflezen van onder andere grafieken, tabellen, legenda’s en advertenties. Daarnaast leren ze zelf ook om verschillende soorten grafieken te tekenen. ISBN - 9789006491203

#2 Op naar het VO 1 en 2

vanaf €6,Inzetbaar naast elke lesmethode Extra oefenen van woordenschat, bijspijkeren van basisvaardigheden rekenen of leren om informatie te verwerken. Voor alles is er een Z-oefenboekje. Er zijn er in totaal meer dan 300! De focus van de verschillende boekjes ligt met name op taal, spelling, rekenen en informatieverwerking. De boekjes zijn in te zetten naast iedere methode, omdat ze methodeonafhankelijk zijn. Je zet je leerling dus heel gemakkelijk na de les zelfstandig aan het werk.

Extra fijn: gebruik de Z-oefenboekjes thuis Heeft een leerling het nodig om thuis verder te oefenen? Geef het boekje dan mee naar huis als extra huiswerk of adviseer de ouder om het boekje zelf te bestellen. De 50 vernieuwde boekjes zijn per stuk verkrijgbaar. Zo oefent de ouder eenvoudig thuis met zijn of haar kind. Van alle Z-oefenboekjes zijn de antwoorden online beschikbaar. Print en kopieer ze – of toon ze op het digibord. Zo kijken je leerlingen helemaal zelfstandig hun antwoorden na. Op school én thuis.

Handig, toch?

Leerlingen uit groep 8 kijken uit naar een spannende tijd: de middelbare school! Deze Z-oefenboekjes bieden uitdagende taken om ze daar op voor te bereiden. Hoe stel je jezelf voor in verschillende talen? In deze oefenboekjes maken je leerlingen kennis met Engels, Frans, Duits, Turks en Spaans. Zo wordt dat voorstellen een eitje! Ook leren je leerlingen om berekeningen te maken met schaal, figuren en afstanden.

Daarnaast kunnen je leerlingen na dit oefenboekje zelf inhoudelijke teksten schrijven.

De opdrachten sluiten, vanzelfsprekend, goed aan bij de belevingswereld van de leerlingen.

ISBN - 9789006491227

#3 Taal oefenen groep 3

In groep 3 verandert er veel voor leerlingen! Lezen en schrijven is daar een belangrijk onderdeel van.

Dit Z-oefenboekje maakt deel uit van een zesdelige serie, voor groep 3 tot en met 8. In dit boekje voor groep 3 oefenen je leerlingen het schrijven van woorden aan de hand van plaatjes, beantwoorden ze vragen over een klein verhaaltje en ze leren een aantal nieuwe woorden. Het zorgt ervoor dat je leerlingen vol plezier met taal bezig zijn.

ISBN - 9789006314830

#4

Klokkijken voor groep 4 Dit oefenboekje helpt je leerlingen om te leren klokkijken. Er zijn drie delen in deze serie. In de hele serie is er onder andere aandacht voor tijdsbesef, analoge en digitale tijdweergave en het toepassen van het klokkijken. Je leerlingen kunnen klokkijken tot op vijf minuten nauwkeurig, zowel analoog als digitaal. Elk deel wordt afgesloten met een zelf in te kleuren klokkijk-diploma. En die is natuurlijk hartstikke verdiend! ISBN - 9789006503883

Enthousiast geworden?

Dat begrijpen we! Je bestelt de Z-oefenboekjes heel gemakkelijk per stuk via Bol.com of educatheek.nl .

Omdat de boekjes per stuk te koop zijn, is het ook heel eenvoudig voor ouders om een oefenboekje te kopen voor thuis. Wil je eerst nog wat meer informatie of wil je het hele aanbod aan boekjes zien?

Kijk dan op www.zelfstandig-werken.nl . Maak van je leerlingen echte Z-helden en laat ze zelfstandig met de Z-oefenboekjes aan de slag gaan!

PrimaOnderwijs 9

Sterker samenwerken tussen vmbo en mbo

Aan belangstelling bepaald geen gebrek! Bij de werkconferentie Sterk Beroepsonderwijs in voormalig klooster het Kontakt der Kontinenten verzamelden docenten, teamleiders en schoolleiders uit vmbo en mbo, ondersteuners en branchevertegenwoordigers zich in het midden van het land om inspiratie op te doen en van gedachten te wisselen met collega-scholen in de geboden masterclasses, informatiesessies en workshops en alle momenten daaromheen.

DOOR EVA VONCKEN, TESSA VAN DORP EN JACQUELINE KERKHOFFS FOTO HETTY VAN OIJEN

Het waarom van Sterk Beroepsonderwijs mag duidelijk zijn: de sterke roep om vakmanschap, dalende leerlingenaantallen en het gegeven dat het vmbo verschillende groepen jongeren met uiteenlopende talenten en wensen herbergt. Sterk Beroepsonderwijs is een logische vervolgstap na de grote vernieuwingstrajecten in het vmbo en mbo. ‘Het is de bedoeling dat jongeren de overstap van vmbo naar mbo minder als gescheiden trajecten gaan ervaren. Jongeren moeten iets te kiezen hebben en via een doorlopende route vmbo-mbo goed voorbereid worden op de toekomstige arbeidsmarkt’, zegt Tessa van Dorp, programmamanager Sterk Beroepsonderwijs bij het ministerie OCW. 62

Daadkracht én draagvlak Sterk Beroepsonderwijs maak je samen. Een van de eerste mijlpalen is daarom het vormen van een functionerend netwerk in de regio. Bij een goede samenwerking komt heel wat kijken, laat Esther Klaster van Common Eye zien. Zaken die samenwerken complex maken, zijn bijvoorbeeld: spraakverwarring, elkaar(s context) niet helemaal begrijpen, onduidelijkheid over wie ‘de baas’ is, niet met maar ook niet zonder elkaar kunnen, met het ene been in de samenwerking staan en met het andere in de eigen organisatie... ‘Blijf checken of daadkracht niet ten koste gaat van draagvlak’, adviseert Esther.

Professionele aanpak Verbetering van de aansluiting tussen vmbo en mbo is geen nieuwe ambitie. Des te opvallender is het, dat de aanwezigen met veel optimisme en energie de onderwerpen in Sterk Beroepsonderwijs oppakken, of het nu gaat om doorlopende leerroutes, nieuwe mogelijkheden bijvoorbeeld rond teambevoegdheid en examinering of de praktijkgerichte component in de nieuwe GTL-leerweg. ‘Dat zou kunnen komen door de concrete ambities van Sterk Beroepsonderwijs, met als toetssteen: Is de leerling erbij gebaat? Ambitie is immers een optelsom van een wenkend perspectief, commitment en dóen!’, stelt Esther.

In gesprek blijven Daarnaast leeft het gevoel dat het bij Sterk Beroepsonderwijs niet om vrijblijvende samenwerking of ‘goodwill’ gaat. Regionale samenwerking is niet langer ‘iets, dat er nog bijkomt’ maar een wezenlijk onderdeel, dat professioneel wordt aangepakt. Dat is niet morgen klaar. De bijeenkomst laat zien hoe nuttig het is om met elkaar in gesprek te blijven: Wat verstaan we precies onder een doorlopende leerroute of een integrale route? Heb je het dan over aansluiting van vmbo- en mbo-programma’s of ook over LOB, differentiatie, begeleiding en alles wat nodig is om een leerling te laten slagen in het mbo? Samenwerken begint met elkaar kennen.

Doorlopende routes ook in de wet Het wordt wettelijk mogelijk dat vmbo en mbo doorlopende leerroutes samen vorm gaan geven. Hierbij is het belangrijk te bedenken dan een doorlopende leerroute start in leerjaar 3 van het vmbo. Er is een wet in voorbereiding die regelt dat er in de toekomst gewerkt kan worden met: • Eén studieduur en onderwijstijd voor vmbo en mbo.

• Een teambevoegdheid: docenten vmbo en mbo kunnen samen lesgeven aan doorlopende leerroutes. Voorwaarde is dat voor alle vakken een bevoegde docent in het team aanwezig is.

• Examens; er komen verschillende mogelijkheden om de doorlopende leerroute vmbo-mbo vorm te geven en examens op verschillende momenten af te nemen: - Voor de basisberoepsgerichte leerweg wordt het mogelijk om zonder examen een doorlopende route naar mbo niveau 2 aan te beiden.

De leerlingen moeten wel de leerstof van het vmbo aangeboden krijgen, maar hoeven tussentijds geen vmbo-examen te doen.

- Voor bb, kb en gl wordt het mogelijk het vmboexamen af te nemen tot en met leerjaar 3 van de doorlopende leerroute (eind leerjaar 1 van het mbo). Vmbo-leerlingen doen wel examen, maar het totale vmbo-examen mag over drie jaar verspreid worden De toetsing van het mboprogramma (toetsing, examinering en BPV) kan starten vanaf leerjaar 3 van het vmbo.

Deze mogelijkheid staat open voor opleiding op alle niveaus in het mbo.

- Het reguliere traject waarbij een leerling in leerjaar 4 zijn vmbo-opleiding met een examen afsluit en daarna in leerjaar 1 van het mbo start.

Voorwaarden: • De vmbo-school en de mbo-instelling leggen afspraken over de doorlopende leerroute vooraf vast in een samenwerkingsovereenkomst (o.a. overstapoptie).

• De vo-school is verantwoordelijk voor het voonderwijs, examinering en diplomering. En de mbo-school voor het mbo-onderwijs, examinering en diplomering.

• Eerste twee jaar in de doorlopende route (leerjaar 3 en 4 vmbo) geldt vo-bekostiging. Daarna geldt de mbo-bekostiging, ook als leerlingen nog (een deel van het) vmbo-examen moeten doen.

• Het wordt mogelijk bekostiging over te dragen van vmbo naar mbo en andersom.

• De doorlopende leerroute kan worden verzorgd op een vmbo- en/of mbo-school (of deels op de locatie van een leerbedrijf).

• Scholen melden hun doorlopende leerroute bij DUO. Hiervoor komt een speciale code.

Het wetsvoorstel dat bovenstaande regelt, ligt bij de Raad van State. Streven is deze wet in 2021 in te laten gaan. Tot die tijd kunnen scholen voorbereidingen treffen om hun doorlopende leerroutes vorm te geven.

‘Het gaat lukken!’

Na afloop loopt Ton de Groot, directeur van het Teylingen College, tevreden naar buiten. Concrete ambities, plannen, groot commitment en middelen voor STO: ‘Het gaat lukken!’

Ga voor meer informatie naar

sterkberoepsonderwijs.nl

PrimaOnderwijs 63

voor hulp bij leer- en gedragsproblemen in de klas!

Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoordt de Onderwijsdesk vragen van leerkrachten uit het hele land. Goede adviezen en cursussen waarbij je echt in je vak gehoord en begrepen wordt, zorgen dat je floreert voor de klas. Heb jij een vraag voor de Onderwijsdesk, mail die dan naar info@onderwijsdesk.nl.

Digitale geletterdheid op het PO

Hooggevoelig en hoogbegaafd

Hoe kan ik mezelf en mijn leerlingen digitaal vaardiger maken?

Liesbeth uit Winterswijk

Heb je ook tips over hoe je met leerlingen omgaat die een begaafd leerpotentieel hebben, maar zichzelf in de weg lijken te zitten, niet om hulp vragen en niet tot presteren komen?

Joris uit Geleen

Onderwijsdesk: In 2017 is door de Tweede Kamer besloten dat digitale geletterdheid wordt opgenomen in het nieuwe onderwijscurriculum. Maar wat houdt het vak Digitale geletterdheid eigenlijk in en hoe geef je op een goede manier invulling aan zo’n geheel nieuw vak?

Over het algemeen komen de meeste leerlingen nu niet boven het basisniveau uit. Het is dus belangrijk om leerlingen wegwijs te maken in de digitale omgeving. Ook voor jezelf als leerkracht is het een aanrader om je digitaal vaardiger te maken, om naast de ICT-basisvaardigheden ook meer inzicht te krijgen in Computional thinking en mediawijs te worden. Wil je ook ‘digitaal denkend, digitaal vaardig en digitaal verantwoordelijk’ in de klas je leerlingen kunnen aansturen en helpen, schrijf je dan in voor de cursus Digitale geletterdheid, die door Sjoera Buurma bij de Onderwijsdesk gegeven wordt op zaterdag 16 november 2019. Tijdens deze cursusdag maak je gebruik van je eigen laptop (n.b geen tablet).

64

Onderwijsdesk: Hooggevoelige, hoogbegaafde leerlingen vallen niet graag op, ze ervaren het leven intens en kunnen hun leerpotentieel daardoor soms niet optimaal benutten. Vaak zie je dat deze leerlingen worstelen met faalangst, een laag zelfbeeld en een fixed mindset waardoor het leerproces niet verloopt zoals je zou verwachten. Ze zijn gevoeliger voor drukte, lawaai, voor geuren en lichtflitsen. Ze kunnen de stemming van anderen aanvoelen zonder zich daarvan bewust te zijn, en de gevoelens van zichzelf en van anderen goed onder woorden brengen. Onderwijsprofessionals herkennen niet altijd de signalen van hoogsensitiviteit in combinatie met hoogbegaafdheid. Zo kan plotseling een beurt krijgen en in het middelpunt van de belangstelling staan zo overweldigend zijn, dat kinderen dichtklappen, gaan huilen of boos en driftig de klas

uitlopen. Sarcasme, onaardigheden, roddelen of met weinig respect handelen, zorgt er gemakkelijk voor dat de hoogsensitieve hoogbegaafde leerling zich onveilig voelt en zich terugtrekt. Ze voelen zich het meest op hun gemak in gezelschap van volwassenen die rustig en oprecht zijn. In november wordt dit thema voor het PO en VO op inspirerende wijze toegelicht door de experts Floor Raeijmaekers, René Lous en Esther Bergsma. Kijk voor meer informatie op de cursusladder naast dit artikel of op onderwijsdesk.nl.

Pesten Het lijkt wel of pesten onuitroeibaar is, wat ik ook doe, het steekt ieder jaar weer de kop op!

Andrea uit Meppel Onderwijsdesk: De eerste weken van ieder schooljaar worden ook wel de gouden weken genoemd. Het is dé periode om een veilige sfeer in je klas te creëren, met heldere omgangsregels en indien nodig, ook met duidelijke sancties. Er wordt steeds weer onderzoek gedaan naar de factoren hoe we het pesten kunnen voorkomen of verminderen. Uit zeer recent onderzoek van de VU/Amsterdam van Boomsma* e.a. blijkt dat wanneer je zelf als ouder een pestkop was of gepest bent, de kans aanwezig is dat je kind hetzelfde lot ondergaat. Want erfelijkheid speelt een grote rol bij pestkoppen en bij slachtoffers van pesterijen. De onderzoekers hebben via basisschoolleerkrachten van ruim 8.000 tweelingkinderen achterhaald of ze de afgelopen maanden gepest waren of hadden gepest. Daaruit blijkt dat verschillen tussen kinderen voor tweederde door genetische verschillen komen en voor eenderde door omgevingsverschillen. Dat betekent dus meer nature dan nurture als het gaat om pestgedrag.

Een schoolbrede aanpak blijft absoluut noodzakelijk, dit blijkt een positief resultaat op te leveren. Dat houdt in dat de interventies altijd gericht zijn op meerdere niveaus tegelijk namelijk op zowel de school, de klas, de ouders als de individuele leerlingen. Het organiseren van activiteiten die gevoelens van saamhorigheid in de klas kunnen versterken, blijken zinvol te zijn.

TIP Met het leuke spel Superheld, red jezelf en ook anderen, kun je respectvol omgaan met elkaar en het thema in de klas of in kleine groepjes bespreekbaar maken. Vanaf START ben je onderweg, kom je op school, ga je naar de sportclub, ergens spelen en uiteindelijk naar huis. De opdrachten op de kaartsets zijn er voor groep 5/6 en 7/8. Het basisspel wordt geleverd met een spelhandleiding en is nu tegen een speciale actieprijs te bestellen. Voor meer informatie kijk op octogames.nl.

Cursusagenda 2019-2020 Expliciete Directie Instructie dé VO & MBO-editie, aanrader voor iedere docent Dinsdag 10 december Brigitta Mathijssen Begrijp Dyscalculie van screenen tot onderwijsbehoeften Woensdag 11 december (VO & MBO) Drs. Marije van Oostendorp Executieve functies van werkgeheugen tot plannen/organiseren Donderdag 21 november (VO & MBO) Zaterdag 8 februari (PO & VO) Dr. Diana Smidts en drs. Liesbeth Knol-Urbach Lees- en taalspecialist 6-daagse cursus Start maandag 13 januari (PO) Drs. Marije van Oostendorp Dr. Madelon van den Boer Dr. Elise de Bree Expliciete Directe Instructie kleutereditie!

EDI kleuters I: maandag 27 januari EDI kleuters II: dinsdag 7 april Eveline Bogers Expliciete Directe Instructie 3 (losse) cursusdagen voor leerkrachten groep 3 t/m 8 EDI I: dinsdag 28 januari EDI II: dinsdag 24 maart EDI III: dinsdag 21 april Marcel Schmeier Oplossingsgericht werken in het onderwijs 6-daagse cursus: van probleem naar oplossing!

Startdatum woensdag 22 januari Drs. Esther de Wolf Licht Verstandelijke Beperking 1 op de 30 leerlingen in het regulier onderwijs!

Woensdag 5 februari (PO) Dr. Mariëtte Huizinga, Dr. Anika Bexkens en Josje van Geel MSc. Onderpresteren terugdraaien met het 5-stappenplan Donderdag 13 februari (PO & VO) René Lous Kijk voor meer cursussen en cursusdata op

onderwijsdesk.nl

* VU 18-09-2019 S.A.M. prof. Dr. D.I. Boomsma, prof dr. M. Bartels, dr E. van Bergen, dr. L.E.J. de Zeeuw

PrimaOnderwijs 65

IN W W N I W WIN

IN

IN W N I W N WIN I W N I WIN W

PrimaOnderwijs deelt uit!

Doe mee aan de winactie en maak kans op vele goodies!

Op deze pagina’s zie je wát we voor superprijzen hebben.

Ga naar PrimaOnderwijs.nl/winactie om mee te dingen naar jouw favoriete prijs! Winnaars worden vóór de kerst bekendgemaakt, dat is alvast ons cadeautje aan jullie.

DOOR JORDY SCHOONHEIM

25x

66

boek LERAAR CENTRAAL In Leraar Centraal schrijft Martin Bootsma, bekend van En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven?, over het prachtige vak dat leerkrachten hebben. In een aantal van zijn verhalen komt zijn liefde voor lezen aan bod. Bootsma is ervan overtuigd dat je kinderen niet alleen goed kunt leren lezen, maar dat je ze ook een blijvende liefde voor het verhaal kunt bijbrengen. uitgeverijpica.nl

12x MICROBIT GO

Microb it GO

Wil je nu al met de school aan de slag met digitale gelet terdheid ?

De Micro:bit is een makkelijke manier om te starten. De Microb it.store helpt je met trainingen en de vo ordelige aanschaf va n Micro:bits. Kijk ook op de website voor lesplannen. ww w.m icrobit.store

GA NAAR PRIMAONDERWIJS.NL/WINACTIE

RONDLEIDING EN ENTREE VOOR DE HELE KLAS MEES&CO MEES&CO is speciaal voor meesters en juffen met bijvoorbeeld mokken, pennen, veiligheidsvestjes, etuis en nog veel meer!

Wij geven zowel een MEESTER- als een JUFpakket weg dat bestaat uit een paraplu, lunchbox, waterfles en notitieboekje. Bekijk het assortiment voor meesters en juffen op meesenco.nl

Entree + rondleiding voor één klas

(max. 30 leerling

1x

pakket juf

1x

pakket meester

Win met de hele klas een dag in de wolken bij Luchtvaartmuseum Aviodrome! Ga op ontdekking en ervaar een wereld vol avontuurlijke vliegtuigactie. Maak een tijdreis in de nieuwe expositie ‘100 jaar luchtvaartgeschiedenis’. Bewonder meer dan 100 unieke vliegtuigen van dichtbij. Een aantal vliegtuigen, zoals de Boeing 747 Jumbo Jet, kun je ook vanbinnen bekijken. Het schoolreisje wordt compleet gemaakt met een rondleiding door een van de gidsen. aviodrome.nl

1x

Compleet LeesMees schoolaccount (voor 1 jaar)

LeesMees is een oefenplatform voor taal en begrijpend lezen. Leerlingen vinden er teksten, oefeningen en ondersteuningsmogelijkheden. LeesMees neemt veel tijdrovende zaken uit handen, zodat jij weer les kunt geven. Automatisch nakijken, zicht op eigen resultaten, een voorleesfunctie, een leerkrachtendashboard: LeesMees maakt gebruik van de voordelen van nu! Win een compleet LeesMees-schoolaccount en laat alle leerlingen een jaar lang gratis oefenen! LeesMees.nl

FS303 Xtorm Power Bank

Xtorm Xtorm biedt power voor ieder moment.

Zoals de Power Hub Cube Pro. Hierop kunnen verschillende apparaten tegelijkertijd opladen. Door het compacte ontwerp geef je hem gemakkelijk een plekje in huis of op je werkplek. Liever wat extra stroom voor onderweg?

Stop de compacte FS303 Power Bank in je tas en laad je telefoon vliegensvlug op.

Xtorm.eu

2x

XPD18 Xtorm USB Power Hub Cube Pro GA NAAR PRIMAONDERWIJS.NL/WINACTIE

en)

PrimaOnderwijs 67

IN W N I W N WIN I W N I WIN W

WIN N I W N EDUCATIEVE LEERMIDDELEN VAN AREXX WIN WI VOOR DE DIGITALE LEERLIJN

1x

1x

*Programmeerbaar met de Micro:bit en Arduino

Johnnie Walker*

Cat Car*

1x

Kerstboom*

AREXX Engineering uit Zwolle ontwerpt producten voor techniekonderwijs op alle onderwijsniveaus. Deze educatieve bouwpakketten worden ingezet door bedrijven zoals bijv. Tata Steel, Shell en de NAM met als doel techniek te promoten. Alle producten voor de digitale leerlijn van AREXX worden geleverd met lesboek en docentenhandleiding. Daarnaast zijn er ook workshops zoals programmeren en solderen. Bekijk de producten op arexx.nl

SUKHI In Nepal betekent Sukhi ‘happy’. Sukhi wil mensen gelukkig maken: elk kleed is gemaakt van 100% wol en brengt het typische ‘Hygge’ gevoel in elke kamer. De kleden zijn handgemaakt en helpen de Indiase kledenmakers aan een eerlijk inkomen. Een eeuwenoude traditie in Indiase kledenmakerij blijft zo behouden. Sukhi.nl

1x

Tegoedbon € 150,-

T GREEN E M N E M A S IJ J DOE ERO WASTE? Z N A A E E M P M U J

15x

nchbox RVS luti rij s pla ctv se

set om fruit, chbox is de ideale un ol Ec n va io Tr nemen naar De Seal Cup kkers in mee te le r de an of s je lekdicht, rauwkost, noot nen deksel s zijn ico sil et m es kj ede school. De rvs-ba je meteen het go vrij. Hiermee geef tic as pl en am za duur ol. greenjump.nl voorbeeld op scho

68

GA NAAR PRIMAONDERWIJS.NL/WINACTIE

Robotiseer je wereld Maakbox

(voor 8 weken)

ROBOTISEER JE WERELD MAAKBOX! Deze maakbox van Maakotheek bevat alle ingrediënten voor een periode van 8 weken compleet W&T-onderwijs voor de hele school (10 klassen, groep 1-8). In de Maakbox vind je lessen, apparatuur, verbruiksmateriaal en begeleiding. De Maakbox ‘Robotiseer je wereld’ laat leerlingen ontdekken wat de Ozobot allemaal kan. Daarna sturen ze de Ozobot op pad aan de hand van opdrachten.

De middenbouw gaat met de Ozobot puzzelen en rekenen. De bovenbouw ontwerpt de stad van de toekomst. Word jij daar ook zo gretig van? Ga naar Maakotheek.nl voor alle specificaties van de Maakbox.

‘SUCCES IN JE LES’

B-BOT.NL DOORGROEIBUNDEL

1x

Doorgroeibundel

‘Spelenderwijs leren kinderen programmeren.’

Dit is de slogan van B-Bot.nl. Met bots maken leerlingen kennis met STEM-educatie. Veel van de huidige maatschappelijke en wetenschappelijke vraagstukken zijn dermate complex dat zij niet zonder hulp van computertechnologie opgelost kunnen worden en de vraag naar dergelijke oplossingen wordt alleen maar groter. Met de bot worden leerlingen enthousiast gemaakt voor het ICT-onderwijs. Met de doorgroeibundel heb je programmeeruitdagingen voor de hele school. Deze bundel bestaat uit een Bee-Bot, Blue-Bot en Ino-Bot. b-bot.nl

MICROSOFT TEAMS / ONENOTE TRAINING

25x

Succes in je les

‘Succes in je les’ bestaat uit ruim 50 spelvormen, welke zijn in te zetten als verrijking van de les of spelactiviteit tussendoor.

De werkvormen zijn verdeeld in verschillende vakgebieden: rekenen, taal, Engels, wereldoriëntatie, kunst en bewegen. Alle spelvormen zijn in de dagelijkse onderwijspraktijk getest. docenttalent.nl

Microsoft Teams is de centrale plek voor lesmateriaal, huiswerk, aantekeningen en Training opdrachten in de Teams/Onenote klas. Klassen in de klas (VO) worden teams met machtigingen voor docenten en leerlingen. IT-Randsteden verzorgt trainingen voor docenten. Kijk op de website voor een overzicht. it-randsteden.nl

1x

BRUGKLAS DE MUSICAL

15x 2 kaar te

n

Brugklas, de populaire tv-serie, komt naar het theater met een musical! Alles wat er gebeurt in het eerste jaar van de middelbare school kun je van dichtbij meemaken in Brugklas de Musical. Een hip hopmusical over Willem van Oranje! Max vindt dat een vet idee, lekker out of the box! Dan wil Emma de hoofdrol spelen, want waarom zouden helden alleen mannen kunnen zijn? En wie bepaalt dat eigenlijk, hoe mannen en vrouwen zich gedragen? brugklasdemusical.nl

GA NAAR PRIMAONDERWIJS.NL/WINACTIE

PrimaOnderwijs 69

IN W W N I W WIN

IN

IN W N I W N WIN I W N I WIN W

ONTDEK MONDRIAAN!

15x

TOE AAN EEN NIEUWE TA

S?

2 kaarten

Het Mondriaanhuis in Amersfoort is het geboortehuis van Piet Mondriaan.

Hier kom je veel te weten over de kunstzinnige ontwikkeling van de schilder, maar ook hoe hij woonde, wie zijn vrienden waren en wat hij graag in zijn vrije tijd deed. In het Mondriaanhuis is veel te doen.

Maak je eigen kunstwerk of leef je uit op de legowand. mondriaanhuis.nl.

Jubileumactie. Het Mondriaanhuis bestaat dit jaar 25 jaar. Om dit te vieren geeft het museum 15 keer twee vrijkaarten weg.

1x

€100,shoptego ed

Marington.nl is dé tasse nspecialist van Nederla nd, het assortiment bestaat uit zo’n 3.000 tassen, porte monnees en andere leren accesso ires van bekende topme rken.

Ben jij wel toe aan een nieuwe tas? Maak kans op €100,shoptegoed en wie we et loop jij straks met ee n nie uwe tas het schoolplein op. ma rington.nl

RETULP DUURZAME DRINKFLESSEN Help de wereld met Retulp duurzame drinkflessen. Elke verkochte fles leidt tot minder plastic afval in de oceanen en meer drinkwater waar het nodig is. Op deze manier wordt hergebruik gestimuleerd. Retulp geeft 10 complete pakketten weg.

Deze duurzame pakketten bestaan uit: • Urban 500ml RVS Drinkfles • Urban 750ml RVS Drinkfles • Tumbler 300ml RVS Thermosbeker • MessengerBottle 380ml met Bamboe dop

10x

Duurz flessenpaaakm ket

Vanaf 50 stuks zijn de flessen bovendien te bedrukken met een eigen logo of tekst. Kijk voor meer informatie over Retulp op retulp.nl GA NAAR PRIMAONDERWIJS.NL/WINACTIE

Focus op: Problemen Oplossingen Oplossingsgericht aan het werk met leerlingen, ouders én collega’s!

Zijn er gesprekken waar je tegenop ziet, die veel energie kosten en die hoe goed voorbereid ook, toch soms negatief uitpakken?

OPLOSSINGSGERICHT WERKEN IN HET BASISONDERWIJS

Beperkt aantal plaatsen!

Be-

6-daagse cursus In deze cursus: > Ontdek de verschillen met het probleem oplossende denkkader > Geniet van de hoop en het WIN-WIN resultaat > Leer oplossingsgerichte vragen en technieken > Verras leerlingen en ouders met deze benadering > Word expert in het uitvragen van de gewenste situatie > Word detective in het opsporen van kleine verbeteringen > Praat met collega’s oplossingsgericht > Tips en tools voor lastige situaties > Maak je eigen oplossingsgerichte implementatieplan

Kosten

Doelgroep > > > >

Leerkrachten Remedial teachers Intern begeleiders Schoolleiders

€ 2.050,- per deelnemer, excl. BTW.

Docent

Startdatum Woensdag 22 januari 2020 (6x op woensdag)

Schrijf je in vóór 1 december 2019!

Vermeld de code primaoplossing2019 bij je inschrijving en ontvang € 100 vroegboekkorting! Iedere deelnemer ontvangt daarnaast het boekcadeau: Oplossingsgerichte vragen aan kinderen en hun omgeving.

drs.

Esther de Wolf

Schrijf je snel in!

www.onderwijsdesk.nl

Boek cadeau!

de Onderwijsdesk Schoutenbosje 5 (Oude Postkantoor) 1251 LE Laren (NH)

035 695 70 20 info@onderwijsdesk.nl www.onderwijsdesk.nl

DE

JUNIOR BOSATLAS

On��ek ���� we���d me� D� ��ni�� B��at���!

DE JUNIOR BOSATLAS ZEVENDE EDITIE

DE JUNIOR

BOSATLAS ZEVE NDE

EDITIE

MIJN EIGEN MIJ N EI GEN

DE JUN

IOR BO

SAT LAS

ZE VEN

B OSAT LBA S EIGEN BOSATLAS OSAT L A MI J N

TO TOPOGRAFIE WERELDPO GR AF IE EU ROPA TO P O GR A

Naam

Naam

Groep

Groep

F IE N E

DE ED

ITIE

DERLA

S

ND

Naam Groep

Drie deeltjes: Mijn eigen Bosatlas Nederland, Europa en Wereld Centraal staat het aanleren van de Cito-top-100 De leerling bouwt een mental map op: een geografisch wereldbeeld, de basis voor al het wereldoriëntatie-onderwijs!

Mijn eigen Bosatlas: een eigen werkatlas voor iedere leerling

De leerlingen werken in hun eigen full colour werkatlas Aan het eind van het jaar heeft iedere leerling met Mijn eigen Bosatlas een persoonlijk TOPO-naslagwerkje

Wil je meer weten? Kijk op juniorbosatlas.nl of vraag ernaar bij jouw leermiddelenleverancier

19689 Noordhoff Junior Bosatlas adv 192x285_2555.indd 1

10-10-19 14:46