PrimaOnderwijs februari 2016

nummer 2 • februari 2016 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

Tineke Netelenbos: ‘Digitaal vaardigheidsbewijs moet voor iedereen haalbaar zijn’ Help een datalek, wat nu?

Nieuwe regels 2016 Eindadvies Platform Onderwijs2032 Ruim baan voor school, leraar en leerling CS Unplugged Informatica zonder draadjes

PLUS: Verwonder je klas met Wetenschap & Technologie Keurmerk Mediawijsheidschool | Conferentie Schoolveiligheid Het Tiener College | Jubilerend Schoolschrijver in de lift

EDG_FEB_001_16_cover_v06.indd 1

03-02-16

16:06

1

Leergang basisvaardigheden voor middenmanagement

We g suc ens her ces haa ld!

8-daagse training effectief leiderschap

Start: 21 april 2016 - Amersfoort Vervolgdata: 25 mei / 21 jun / 19 sep / 12 okt / 17 nov / 13 dec / 11 jan

U geeft nog niet zo lang leiding of u gaat binnenkort leidinggeven? Deze leergang is een enerverende ontdekkingsreis voor (toekomstig) managementtalent.

De kennis en vaardigheden die u verwerft, werpen direct vruchten af in de eigen schoolpraktijk. U kunt zich verheugen op een intensieve leergang, met een even pittig als gevarieerd programma. Hierbij staat uw eigen leervraag en uw persoonlijke ontwikkeling centraal.

Voor: (leerjaar)coördinatoren, teamleiders, afdelingsleiders, unitleiders in primair, voortgezet en beroepsonderwijs die hun (toekomstige) leidinggevende positie met kennis en vaardigheden willen onderbouwen.

“Zowel in

houdelijk als organ isatorisch zeer goed e training ”

Schrijf u in op www.cps.nl/trainingbmm

EDG_FEB_002.indd 2

03-02-16

14:59

Inhoud Eindadvies Platform Onderwijs2032

8

12

Tineke Netelenbos: ‘Digitaal vaardigheidsbewijs moet voor iedereen haalbaar zijn’ Laat je inspireren!

De wondere wereld van W&T

Help een datalek, wat nu?

14

En verder: 4 Nieuws 16 Stichting mediawijsheidscholen 18 CS Unplugged: Informatica zonder draadjes 24 Uitdagend differentiëren in de les 27 Heb jij een goed idee? Realiseer het met LOF! 28 Inholland interview met Huug de Deugd 30 Nieuwe Richtlijnen Gezondere Kantines 33 Themacertificaat Milieu en natuur 34 Het geheim van een goed schoolplein

Met 170.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht Uitgever Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl

EDG_FEB_003_16_Inhoud_v02.indd 3

36

40 Kom met de hele klas gratis naar het Eneco WindLab 42 Samen voor een veilige school 44 Schooltv webwinkel 45 Ontwikkelingsgericht schooladvies: maak het plaatje compleet!

46 Jubilerend De Schoolschrijver in de lift 48 Lezen om te leren: het belang van vloeiend lezen 52 Tiener College stelt vroege selectie uit 54 Educatheek

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Medewerkers Brigitte Bloem, Suzanne de Boer Tefke van Dijk, Joke Heikens, Tialda Hoogeveen, Marguerite Irrgang, Mirjam Janssen, Marieke Moraal, Esmee Roetman, Malini Witlox Foto’s Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock, Hollandse Hoogte

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 6 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland.

Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales Mark Hutzezon 030-2417025, mhutzezon@edg.nl

Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Copyright 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

04-02-16

08:49

NIEUWS

UNICEF lanceert digiles over

gevluchte kinderen in Nederland Wat als je alles wat je hebt achter moet laten omdat je op de vlucht bent voor het geweld in je land? Als je na een lange reis aankomt in een land waar de kinderen om je heen een andere taal spreken? Als je vaak moet verhuizen van plek naar plek en lang in onzekerheid bent of je wel mag bl議ven? De gratis digiles van UNICEF Nederland informeert leerlingen van groep 7 en 8 over de situatie van gevluchte kinderen in Nederland. De les geeft handvatten om het gesprek aan te gaan met de leerlingen over de situatie van gevluchte kinderen en de rechten die deze kinderen hebben.

Vraag de gratis digiles op via www.primaonderw議s.nl/digilesunicef NEDERLAND of k議k op www.unicef.nl/leerkracht voor meer informatie.

advertentie

Leer hoe u sa

menwerkend leren op een effectieve man ier inzet tijdens uw les!

Effectief samen werkend leren in het voortgezet onderwijs

Studiedag: Samen leer je meer!

Als u samenwerkend leren effectief inzet, motiveert en activeert het leerlingen voor uw lessen. Door samenwerkend leren, vindt diepere verwerking plaats van

Locatie:

Antropia, Drieber

gen

Datum:

de lesstof en leerlingen leren vaardigheden als effici禱nt communiceren en kritisch

Woensdag 13 ap ril

nadenken.

Inschrijven:

Maar wat zijn randvoorwaarden voor effectief samenwerkend leren? En hoe integreert u samenwerkend leren in uw lessen?

Medilex Onderwijs - Congressen en cursussen voor het onderwijs

MEDI290216_Samenleerjemeer_PrimaOnderwijs_192x142,5_HIRES_DEF.indd 1 EDG_FEB_004-007_16_Nieuws_v09.indd 4

Medilexonderwijs

.nl/samenwerken

T. (030) - 700 12 20 E. info@medilexonderwijs.nl

13-1-2016 11:35:12 03-02-16 15:02

Dé portal voor het onderwijs

met lesmateriaal In één klik toegang tot betrouwbaar lesmateriaal over herdenken, vieren en herinneren in relatie tot de Tweede Wereldoorlog? Vanaf 27 januari 2016 is de portal tweedewereldoorlog.nl van het Nationaal Comité 4 en 5 mei van start gegaan met lessen over de Tweede Wereldoorlog in het basis- en voortgezet onderwijs. De portal biedt een uitgebreid overzicht en direct toegang tot volledige lesmodules en losse lessen voor het digibord.

NIEUWS

Tweedewereldoorlog.nl

De portal biedt een overzicht van te bestellen materiaal over de Tweede Wereldoorlog. Boeken, stripverhalen, volledige lespakketten en ook films kunnen direct online worden besteld. Er is een overzicht van diverse herinneringscentra en oorlogs- en verzetsmusea in het land. In het bijzonder wordt vermeld welke educatieve programma’s worden aangeboden. Dit varieert van toegepaste lesprogramma’s, speciale rondleidingen met de klas en bijzondere workshops.

De site biedt de mogelijkheid een gastspreker uit te nodigen, bijvoorbeeld ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog of van recente vredesmissies die belangeloos hun verhaal vertellen in de klas.

Actuele activiteiten De portal is een initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Naast direct toepasbaar lesmateriaal biedt de portal informatie over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van verschillende thema’s. Met digitale exposities worden meer of minder bekende groepen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog onder de aandacht gebracht. Ook toont een agenda een selectie van actuele activiteiten rondom het onderwerp Tweede Wereldoorlog.

Voor de portal wordt onder meer samengewerkt met het NIOD, het Nationaal Archief, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), het Ministerie van VWS, de Stichting Gastdocenten WOII werkgroep Zuidoost-Azië, het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden, het Veteraneninstituut, de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45, de Oorlogsgravenstichting en het vfonds.

Studiekeuzeconferentie 17 maart 2016 Jij wilt je leerlingen goed begeleiden bij hun studiekeuze en zorgen dat de overgang naar het hoger onderwijs zo soepel mogelijk verloopt. Maar hoe zit het met deze aansluiting en hoe kan deze verbeterd worden? Praat hierover mee tijdens de Studiekeuzeconferentie op donderdag 17 maart 2016 in Jaarbeurs Utrecht, georganiseerd door Stichting Studiekeuze123. Kijk voor het volledige programma en inschrijfmogelijkheden op www.studiekeuzeinformatie.nl/studiekeuzeconferentie.

wijs.nl

EDG_FEB_004-007_16_Nieuws_v09.indd 5

03-02-16

15:03

14 t/m 18 maart 2016

Leer uw leerlingen omgaan met geld!

Geld verdienen

Sparen

Geld uitgeven

Keuzes maken

€ - €€ weekvanhetgeld.nl

initiatief van

Week van het geld - 14 tot en met 18 maart 2016

5695-WIG WvhG 2016 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 EDG_FEB_004-007_16_Nieuws_v09.indd 6

24-08-15 15:04 17:15 03-02-16

V&CO0 V&CO0

Doe mee aan de Nationale Wetenschapsagenda voor Scholieren Zo’n bijna 12.000 vragen vormden vorig jaar de basis voor de Nationale Wetenschapsagenda.

Nu is er ook de Nationale Wetenschapsagenda voor Scholieren waarin scholieren worden uitgenodigd om vragen aan de Nederlandse wetenschap te stellen. Het kunnen stellen van goede wetenschappelijke vragen is een belangrijke vaardigheid voor de wetenschappers van de toekomst. Met de gratis lessen over wetenschap en over het stellen van goede vragen kunnen leerlingen direct aan de slag.

De korte, overzichtelijke lessen zijn bedoeld voor leerlingen uit de hogere klassen van vmbo, havo en vwo en kunnen bij elk vak worden ingezet. Docent Sicco Claus van het Gymnasium Haganum: ‘Het materiaal is goed en activerend. Leerlingen oefenen om goede vragen te stellen en dat is een belangrijke vaardigheid.’ Met de gratis beschikbare serie van drie lessen kunnen leerlingen met hun docent vragen voor de Nationale Wetenschapsagenda voor Scholieren bedenken, bespreken en insturen. Een selectie van de vragen komt op www.wetenschapsagenda.nl/scholieren te staan. 7 april 2016 kiezen jury’s van leerlingen bijgestaan door wetenschappers de beste vragen uit tijdens een feestelijk evenement in Science Center NEMO. Deze selectie wordt aangeboden aan staatssecretaris Sander Dekker. De lessen zijn gratis te downloaden via www.praktijk.nu/lesmateriaal.html. De vragen kun je indienen vóór 18 maart, 12.00 uur. Meer informatie vind foto marije van woerden je op de www.wetenschapsagenda.nl/scholieren.

NIEUWS

Durf te vragen!

Staatssecretaris Sander Dekker op bezoek bij klas 4 van Gymnasium Haganum in Den Haag waar hij een proefles bij woonde.

De Nationale Wetenschapsagenda voor Scholieren is een initiatief van TechYourFuture in samenwerking met De Praktijk, Science Center NEMO, de KNAW en de Nationale Wetenschapsagenda.

advertentie

Gamen-derwijs naar het Voortgezet Onderwijs De Go VMBO! game is educatief, interactief, leuk en gratis! Jouw leerlingen ontdekken De Go VMBO! game is educatief, interactief, leuk en gratis! Jouw leerlingen ontdekken gamen-derwijs het het VO, VO, VMBO VMBO en en hun hun eigen eigen talenten. talenten. Het Het spelen spelen van van de de game game is is voor voor gamen-derwijs iedere groep groep 8 8 leerling leerling een een goede goede en en leuke leuke voorbereiding voorbereiding op op de de brugklas. brugklas. iedere Speel de de game game met met de de klas klas gratis gratis op op www.govmbo.nl! www.govmbo.nl!

Speel Bestel ter ter ondersteuning ondersteuning van van de de game game het het gratis gratis klassenpakket. klassenpakket.

Bestel Ga naar www.govmbo.nl/klassenpakket.

Doe het nu, want want op op = = op! op!

Ga naar www.govmbo.nl/klassenpakket. Doe het nu,

Degame gameisisontwikkeld ontwikkeldininopdracht opdracht De van vande deStichting StichtingPlatforms PlatformsVMBO. VMBO.

Help je leerlingen de sprong maken NAAR HET VOORTGEZET ONDERWIJS!

meer informatie informatie www.govmbo.nl www.govmbo.nl meer V&CO0032_061_ADV V&CO0032_061_ADV 192x142,5_v04.indd 192x142,5_v04.indd 1 1 EDG_FEB_004-007_16_Nieuws_v09.indd 7

02-02-16 02-02-16 16:13 16:13 03-02-16 15:04

Eindadvies Platform Onderwijs2032 over toekomstgericht onderwijs

Ruim baan voor school,

leraar en leerling Een kleiner verplicht kerncurriculum, meer keuzevrijheid voor scholen en volop ruimte voor individuele talentontwikkeling van leerlingen. Zo luidt in een notendop het advies van het Platform Onderwijs2032. ‘Laat kinderen zien waarom iets belangrijk is om te leren en hoe wat ze leren aansluit bij het echte leven’, benadrukt Platformvoorzitter Paul Schnabel. tekst brigitte bloem foto’s studio oostrum

Paul Schnabel hief op 23 januari in het Delftse Stanislascollege tevreden het glas. ‘Het werk van de commissie zit erop. Waar andere landen tien jaar over deden, hebben wij in tien maanden volbracht’, zei de voorzitter van het Platform Onderwijs2032 tegen staatssecretaris Sander Dekker (OCW) en andere aanwezige prominenten, leraren en leerlingen. In het kort komt het advies erop neer dat toekomstgericht

PO-Raad: ‘Voor nu zijn leraren en scholen zelf aan zet’ Rinda den Besten, voorzitter PO-Raad: ‘Dit advies is een mooie kans om ons onderwijs nog toekomstbestendiger te maken. Er zijn al goede voorbeelden, maar er zijn ook veel scholen die snakken naar een manier van lesgeven die meer gericht is op de toekomst. Interdisciplinair, met een terechte focus op digitale geletterdheid en burgerschapsvorming.’

Wat de PO-Raad de scholen en straks ook het ontwerpteam mee wil geven, is dat de ruimte die de scholen krijgen cruciaal is. ‘We willen geen eenheidsworst’, aldus Den Besten. Ook vindt ze dat goed moet worden gekeken naar de periode vóór de basisschool. ‘De doorlopende leerlijn van po en vo mag wat ons betreft al beginnen ver vóór het 4e jaar. Bovendien willen we de omgeving van de school meer betrekken bij het onderwijs: de buurt, de wijk, de gemeente, ouders, welzijnsorganisaties, cultuur, sportverenigingen. Maar voor nu zijn de leraren en de scholen zelf aan zet. We hopen dat scholen en schoolbesturen de regie krijgen om verder invulling te geven aan de opdracht voor toekomstbestendig onderwijs.’

Paul van Meenen @Paul_van_Meenen Jan 23 Het hoge woord is eruit: TIJD voor docent. Staatssecretaris die mijn motie max 20 lesuren ontraadde omarmt #onderwijs2032. #dubbeltje1erang

onderwijs leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs een vaste basis meegeeft van Nederlands, Engels, rekenvaardigheid, wiskunde, digitale geletterdheid en burgerschap. Het curriculum moet daarnaast kennis bevatten die leerlingen nodig hebben om de wereld te kunnen begrijpen en er een bijdrage aan te leveren. Het Platform stelt voor die kennis te clusteren in drie leerdomeinen: Mens & Maatschappij , Natuur & Technologie en Taal & Cultuur. Door de inhoud van vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en biologie binnen die clusters in samenhang en thematisch aan te bieden, leren kinderen vakoverstijgend te denken en te werken, is de overtuiging. Vakdeskundigheid blijft belangrijk voor leraren. Voor leerlingen sluit zo’n thematische aanpak veel beter aan bij hun leefwereld en interesses. ‘Laat kinderen zien waarom iets belangrijk is om te leren en hoe wat ze leren aansluit bij het echte leven’, benadrukt Schnabel. Ook adviseert het Platform veel aandacht te schenken aan vakoverstijgende vaardigheden als kritisch denken, samenwerken en debatteren. Het Platform pleit ervoor geen vast percentage van de onderwijstijd in te ruimen voor het kerncurriculum. Dat is aan de scholen zelf.

Daarnaast kunnen scholen in de toekomst meer keuzes maken voor verbreding en verdieping. Leraren kunnen zo hun onderwijs beter laten aansluiten op de visie van de school, de ambities en interesses van de leerlingen en de omgeving, zoals het regionale bedrijfsleven, sportverenigingen en culturele instellingen. Een grotere vrijheid dus voor zowel scholen, leraren als leerlingen.

8

EDG_FEB_008-011_16_O2032_v04.indd 8

03-02-16

15:08

VO-raad: ‘Het sentiment is hiermee gekeerd’

Staatssecretaris Sander Dekker ontvangt het advies uit handen van Platformvoorzitter Paul Schnabel.

Maurice de Hond @mauricedehond Jan 23 Als advies van @Onderwijs_2032 snel massaal in NL wordt ingevoerd, nemen we een grote voorsprong op rest van wereld! http://onsonderwijs2032.nl/advies/

Schnabel prijst het enthousiasme dat hij en zijn collegaplatformleden op de scholen aantroffen. ‘De liefde van de leraren voor hun leerlingen is groot. Ze willen ‘hun’ kinderen écht helpen het beste uit zichzelf te halen.’

Uit alle hoeken van onderwijs en samenleving is massaal gehoor gegeven aan de oproep van het Platform om inbreng te leveren. Dat stemt Schnabel heel tevreden. Bovendien kwamen de commissieleden er door al die consul taties achter dat er al zoveel in lijn met de adviezen van het Platform gebeurt op de Nederlandse scholen. Het Platform vindt het belangrijk om deze ervaringen te delen en had dan ook een flink deel van de bijeenkomst in Delft ingeruimd voor presentaties van good practices.

Vaardig, waardig en aardig Platformvoorzitter Schnabel ziet graag dat leerlingen, meer dan in het traditionele onderwijs mogelijk is, met creativiteit, nieuwsgierigheid en eigen initiatief kennis en vaardigheden opdoen. Het advies rekent persoonsvorming en maatschappelijke toerusting naast kennisontwikkeling uitdrukkelijk tot de verantwoordelijkheden van leraren. Schnabel: ‘We vinden dat het onderwijs een prominentere rol kan spelen bij de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen tot zelfstandige volwassenen die vaardig, waardig en aardig

Paul Rosenmöller, voorzitter VO-raad: ‘De inhoud van het advies in combinatie met de bottom-up methode die de commissie heeft gehanteerd, vind ik echt kansrijk. De grote rol die is weggelegd voor scholen en lerarenteams bij het ontwerp van het nieuwe curriculum was een nadrukkelijke wens van het veld. ‘Het sentiment dat alle veranderingen de afgelopen jaren van bovenaf kwamen, is hiermee gekeerd en dat is volgens mij ontzettend belangrijk.’

De moeilijkste en belangrijkste fase komt volgens de VO-raad nu pas, nu er veel keuzes gemaakt moeten worden. Rosenmöller: ‘Ruimte in het curriculum vraagt, zoals het Platform stelt, ruimte in de examinering. Als die ruimte er niet komt, dat weten we van ervaringen uit het verleden dat de kans groot is dat ook het toekomstgerichte curriculum niet echt van de grond komt.’ De VO-raad roept de staatssecretaris bovendien op in de volgende fase differentiatie en flexibilisering in het vo als uitgangspunt te nemen bij het herontwerp van het curriculum.

zijn, voor zichzelf en hun omgeving.’ Ook vraagt het Platform aandacht voor verantwoord burgerschap, het verkrijgen van inzicht in de werking en het belang van de democratische rechtsstaat en het leren omgaan met vrijheden en maatschappelijke verantwoordelijkheden die daarbij horen. De digitale wereld biedt volgens het Platform unieke kansen voor gepersonaliseerd onderwijs.

Schnabel: ‘Voor jonge kinderen is die digitale wereld vanzelfsprekend, maar het is wel een wereld waarin ze vakkundig begeleid moeten worden om er hun weg in te vinden.’

Niet verplicht Aanvankelijk wilde de commissie adviseren Engels al vanaf groep 1 verplicht te stellen, om zo het eindniveau voor dit vak omhoog te brengen.

‘Dat strikte advies hebben we losgelaten’, aldus Schnabel. ‘Wel adviseren we om jong te beginnen met de wereldtaal Engels. Voor jonge kinderen is het relatief gemakkelijk om een vreemde taal op speelse wijze te leren. Bovendien vinden ze het ook nog eens heel leuk, hebben we ervaren op de scholen die ermee experimenteren.’

Ook programmeren wil het Platform niet verplicht stellen. ‘Het kan zeker een onderdeel zijn van digitale geletterdheid, maar we adviseren niet om het de PrimaOnderwijs 9

EDG_FEB_008-011_16_O2032_v04.indd 9

03-02-16

15:09

Onderwijscoöperatie: ‘In de ruimte die scholen krijgen vindt een tweede slag plaats’

Claire Boonstra @ClaireBoo Jan 24 Verplichte kost voor iedereen die zich met onderwijs & ontwikkeling bezig houdt. Ik word er blij van! http://onsonderwijs2032.nl/wp-content/uploads/2016/01/ Ons-Onderwijs2032-Eindadvies-januari-2016.pdf … #onderwijs2032

scholen op te leggen’, zegt Schnabel. ‘Alles wat via de digitale wereld tot de leerlingen komt, daar kan de school hen bij begeleiden. Dan gaat het zowel om mediawijsheid als om computational thinking, dus computers goed weten te gebruiken.’

Breed gedragen Staatssecretaris Sander Dekker vindt dat het Platform een helder advies heeft neergelegd over wat kinderen later moeten kennen en kunnen. Tegelijk vindt hij het een uitstekende basis waarop leraren verder kunnen bouwen aan een nieuw en eigentijds curriculum.

‘De beweging die het Platform voor zich ziet is helder, herkenbaar en toekomstgericht. We behouden het goede, maar we groeien ook toe naar onderwijs dat eigentijds is en op een aantal vlakken mooie stappen kan zetten’, zo zei hij bij de overhandiging van het advies.

Dekker is blij met het pleidooi voor meer vrijheid voor scholen en leraren om zelf vorm en inhoud te geven aan diversiteit en pluriformiteit van het curriculum.

‘Pas dan hebben ouders in ons land écht wat te kiezen.’

Ook is de staatssecretaris erg blij dat er zoveel mensen uit het veld zijn geconsulteerd. ‘Het Platform is niet in een kamertje gaan zitten schrijven, maar naar buiten gegaan. Bij de scholen zelf, maar ook via social media en tijdens de vele bijeenkomsten in het land is waardevolle input opgehaald. Daardoor is het een breed gedragen advies geworden.’

Het vervolg: Ontwerpteam2032 Binnenkort gaat het nieuw te vormen Ontwerpteam2032 van wetenschappers, curriculumexperts, leraren en

Voorzitter Joost Kentson van de Onderwijscoöperatie: ‘Ik ben heel positief over het feit dat we, mede door de werkzaamheden van het Platform Onderwijs2032, met elkaar praten over het onderwijs als een heel belangrijke sector. Een sector waarin de stem van de leraar steeds beter doorklinkt. Een belangrijke voorwaarde om te komen tot een goed curriculum is immers de betrokkenheid van leraren. Ik ben blij dat er veel ruimte wordt gelaten voor invulling door de professionals op de scholen zelf. Er is gelukkig geen reden voor angst voor dichtgetimmerde regelgeving van bovenaf. In de ruimte die scholen krijgen vindt, wat mij betreft, een tweede slag plaats; die van verdere professionalisering van de beroepsgroep. Elke leraar maakt daar onderdeel van uit. De Onderwijscoöperatie is hard op weg om dé beroepsgroep voor leraren te worden. Meer nog dan we nu al doen, gaan we die verdere professionalisering door leraren agenderen en stimuleren, mede aan de hand van het Lerarenregister. Het advies van het Platform is daarbij een mooie stap voorwaarts.’

Alderik Visser @alderikvisser Jan 23 Azijnpissers op twitter: wat je ook van advies 2032 vindt, nooit was er zoveel mogelijkheid om onderwijs op alle niveaus mee vorm te geven.

schoolleiders het Platformadvies uitwerken tot onderwijsinhoud op hoofdlijnen. Dit team zal worden gevoed door leraren die in leerlabs hun praktijkervaring inbrengen, lesmateriaal delen en samen verder denken hoe het curriculum van de toekomst eruit moet zien. De gedachte achter deze werkwijze is dat dit nieuwe curriculum tijdens de ontwikkeling continu wordt gestaafd aan de praktijk in de klas.

Scholen worden zo aangemoedigd om niet te wachten tot het curriculum over een paar jaar ‘af’ is, maar kunnen direct meebouwen. Tot slot adviseert het Platform om zeker ook te kijken naar de toetsing.

‘De centrale eindexamens vragen om uniformiteit, maar die beperkt juist de speelruimte voor leraren en scholen. Dat rijdt toekomstgericht onderwijs in de wielen’, stelt de commissie. Eind 2016 levert het ontwerpteam zijn ontwerp op, ‘maar’, zo verwacht de staatssecretaris, ‘het zal meer dan één kabinetsperiode vergen om deze onderwijshervorming tot een succes te maken.’

Bekijk de presentatie en inspirerende filmpjes!

Op hun eigen YouTube kanaal zijn via onsonderwijs2032.nl filmpjes te zien van de presentatie en van scholen die al met vernieuwend onderwijs bezig zijn.

10

EDG_FEB_008-011_16_O2032_v04.indd 10

03-02-16

15:09

CBS in de klas

Gratis lesmateriaal voor voortgezet en basisonderwijs

Nieuw: lesmateriaal over migratie en integratie. Geschikt voor leerjaar 2 en 3 van vmbo en havo/vwo.

www.cbs.nl/cbsindeklas

Adv_CBS_indeklas_PrimaOnderwijs_DEF.indd EDG_FEB_008-011_16_O2032_v04.indd 11 1

28-01-16 15:10 10:40 03-02-16

Tineke Netelenbos: ‘Het digitaal vaardigheidsbewijs moet zo ontwikkeld worden dat ­iedereen het kan halen’ Om te zorgen voor een veilige digitale toekomst is nú onderwijs nodig in digitale vaardigheden. Dat stelde de Nationale Cybersecurity Raad (CSR) eind vorig jaar in een advies aan de staatssecretarissen Klaas Dijkhoff van Veiligheid en Justitie en Sander Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. ‘Kinderen en jonge mensen moeten worden voorbereid op het leven dat ze gaan leiden in een snel digitaliserende maatschappij’, licht Tineke Netelenbos toe. tekst cos/tialda hoogeveen foto sjoerd van der hucht

Een zaak in Rotterdam onderstreepte de noodzaak van het CSR-advies. Daar werd een man aangehouden die op internet tientallen meisjes en jonge vrouwen zou hebben verleid tot seksuele handelingen in ruil voor een vrijkaartje voor de boyband B-Brave. Wie trapt daar nou nog in, zou je kunnen denken, maar kennelijk is dit nog altijd een gevaar en zal de boodschap eindeloos herhaald moeten worden, totdat dit soort voorvallen tot het verleden behoort.

Keerzijden Om kinderen en jongeren te doordringen van het nut van een veilige interneteconomie, zijn nog altijd niet voldoende stappen gezet, bevestigt Dick Schoof, ­Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veilig­ heid in een persverklaring: ‘We moeten verder kijken, we moeten jongeren volledig digitaal bewust maken.’

Volgens Schoof hebben jongeren nog te weinig kennis van de risico’s van internet. Ook zijn nog te weinig jongeren geïnteresseerd in een opleiding cyberveiligheid.

Schoof heeft, net als Tineke Netelenbos, zitting in de CSR, een onafhankelijk adviesorgaan waarin veertien medewerkers uit overheid, bedrijfsleven en wetenschap samenwerken. ‘Internet is ontzettend mooi en kansrijk’, vertelt Tineke Netelenbos. ‘Maar kinderen moeten zich ook goed bewust worden van de keer­ zijden ervan. Op social media moeten ze voorzichtig zijn met wie je welke informatie deelt. Iemand kan zich voordoen als heel iemand anders. Ze moeten

Co-voorzitter van de Cybersecurity Raad, Eelco Blok, overhandigt het advies aan Dick Schoof, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid.

l­eren dat je je privacy goed moet beschermen en je gegevens niet laat stelen. Ze moeten leren dat ze niet zomaar veel geld uitgeven aan games en apps. Cyberpesten zal helaas, net als gewoon pesten, niet snel helemaal verdwijnen maar we moeten kinderen wel duidelijk maken dat wat op het net staat nooit gaat verdwijnen en dat mensen daar de rest van hun leven last van hebben.’

12

EDG_FEB_012-013_16_TN_v04.indd 12

03-02-16

15:11

Tineke Netelenbos (1944) is PvdA-politica en sinds 2009 voorzitter van het platform Digivaardig en ­Digiveilig en voorzitter van ECP (Platform voor de Informatiesamenleving), een platform van bedrijfsleven, overheid en maatschappelijke organisaties dat tot doel heeft het gebruik van ICT in de Nederlandse samenleving te versterken. Uit monde van ECP heeft zij zitting in de Nationale Cybersecurity Raad (CSR).

Vanzelfsprekend Netelenbos vindt dat kinderen sterk moeten worden gemaakt om om te gaan met de digitale wereld, de wereld waarin zij leven, mede vanuit het besef dat ouders dat niet altijd kunnen, doordat hun eigen ­ schooltijd plaatsvond in de analoge wereld. ‘Daarom hebben scholen hierin een grote verantwoordelijkheid. Ouders en leerkrachten hebben er met de huidige digitale ontwikkelingen een groot vraagstuk bij.’ Om kinderen verantwoord te laten deelnemen aan het internet­verkeer, pleit de CSR ervoor dat kinderen op school een digitaal vaardigheidsbewijs halen, waarmee een veilig wachtwoord, maatregelen tegen phishing, ­bescherming van de privacy enzovoort voor iedereen vanzelfsprekend worden. De raad denkt met zo’n ­diploma kinderen te stimuleren goed om te gaan met veiligheid in de digitale wereld. ‘Ik denk overigens dat kinderen het heel erg leuk vinden, daar ligt dan ook geen bezwaar’, aldus Netelenbos. ‘Het vaardigheidsbewijs moet zo ontwikkeld worden dat iedereen het, net als het fietsdiploma, kan halen.’ Hoe zo’n diploma eruit moet zien, ligt nog open. Staatssecretaris ­Dijkhoff van Veiligheid en Justitie zei in een reactie op het CSR-advies dat Nederland steeds afhankelijker wordt van ICT en hij om die reden dit advies gaat ­bespreken binnen het kabinet.

Bijscholing Hoewel het vaardigheidsbewijs een op zichzelf staand iets is, net als een verkeersdiploma, hoeft cyberveiligheid geen apart vak te worden, maar moet het geïntegreerd worden met al bestaande vakken. Netelenbos: ‘Je kunt het overal inzetten. Denk aan begeleiding bij

verdieping van de leerstof voor bijvoorbeeld een spreekbeurt of een typediploma. Op de middelbare school kun je digitaal pesten onderwerp maken van maatschappijleer, net als cybercriminaliteit.’ Om leerkrachten goed uit te rusten voor lessen in cyberveiligheid, moeten zowel pabo’s als leerkrachten betrokken worden. ‘Bijscholing lijkt me wel de bedoeling! De hele digitale wereld vraagt van ieder beroep constante scholing en bijscholing. De voorspelling is dat over vijf jaar alle beroepen totaal anders zijn. We moeten ­daarom docenten (bij)scholen om de basisprincipes te ­integreren in het onderwijs’, aldus Netelenbos. SLO, het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, is daarom bezig de leergang voor het basisonderwijs uit te rollen, die een belangrijke leidraad gaat vormen voor pabo’s. En de Academie voor Media en Maatschappij ontwikkelt momenteel een cursus voor ­basisscholen.

Burgerinitiatief Een nieuwe generatie leerkrachten goed uitgerust voor de klas zetten is één ding, maar ook nu moet er al iets gebeuren. Veel andere landen wachten niet op stappen van het onderwijs of de overheid, maar initiëren zelf manieren om kinderen te trainen in media­wijsheid en cyberveiligheid. ‘In Engeland is digitale mediawijsheid nu verplicht gesteld binnen het onderwijs’, legt ­Netelenbos uit, ‘maar ooit is het begonnen in buurthuizen, waar ouders die in de ICT-wereld werken in de weekenden programma’s aanboden om kinderen les te ­geven. Dat bleek zo’n succes dat het onderwijs al snel volgde. Het zou fijn zijn als in Nederland ook zo’n ­burgerinitiatief ontstaat.’

Onderwijs op maat Overigens ziet het CSR-lid naast de eerdergenoemde nadelen van digitale wereld ook vele voordelen. ‘Denk aan digitaal onderwijs. Kinderen in het speciaal ­onderwijs, maar ook kinderen die juist erg makkelijk leren, kunnen goed vooruit met tablets, omdat ze daarmee in hun eigen tempo kunnen leren. Onderwijs op maat, daar waren we al heel lang voor!’ In het ­verlengde daarvan pleit Netelenbos ervoor dat alle scholen glasvezelkabel krijgen en meer computers.

‘Daar moet geld voor worden vrijgemaakt.’

PrimaOnderwijs 13

EDG_FEB_012-013_16_TN_v04.indd 13

03-02-16

15:12

Help, een datalek! Wat nu?

Datalek, wat is dat nu weer? Het klassieke voorbeeld is een hacker die inbreekt op het schoolsysteem en persoonsgegevens kopieert. Maar ook het verliezen van een USB-stick met gegevens van leerlingen of een leerlingdossier naar een verkeerd mailadres sturen, zijn datalekken. Sinds 1 januari hebben alle scholen een meldplicht bij datalekken. Melden ze een lek niet bij de Autoriteit Persoonsgegevens, dan kunnen ze een boete krijgen. Hoe zit het met die meldplicht? En met de boetes? De deskundigen van Kennisnet leggen uit. tekst tefke van dijk

14

EDG_FEB_014-015_16_Kennisnet_v04.indd 14

03-02-16

15:22

‘Ieder datalek is schadelijk’, meent Job Vos, privacy­ expert en functionaris gegevensbescherming bij ­Kennisnet. ‘Het betekent namelijk dat je beveiligings­ maatregelen niet naar behoren werken. Je bent gege­ vens kwijt waarvan je niet wilt dat die in handen van derden komen.’ Bij een lijst met alleen geboortedata is de persoonlijke schade uiteraard beperkt, maar het is kwalijker wanneer iemand een USB-stick met over­ stapdossiers verliest. Vos: ‘Niet iedereen heeft altijd door dat er een beveiligingsprobleem is. Een verloren laptop of iPad betekent een datalek, net als een mail die naar een verkeerde geadresseerde is gestuurd.

Dat soort foutjes komt voor, maar niet iedereen ziet het als een datalek. Het gaat om bewustwording. We spreken vaak over onbewust onbekwaam: iemand weet dan niet wat hij of zij niet goed doet. Als mensen bewust onbekwaam zijn (het belang van veiligheid wel zien, maar niet weten hoe ze daarvoor kunnen zorgen) kun je uitleggen wat ze kunnen doen om problemen te voorkomen.’

Eigendom ‘Als je een leerlingdossier beveiligd per mail ver­ stuurt, moet je extra goed opletten’, vult adviseur informatiebeveiliging Axel Eissens aan. ‘Als school ­ kun je faciliteren dat een e-mail niet direct wordt ver­ stuurd zodat je nog even snel kunt checken of je echt het goede mailadres hebt gebruikt. Vroeger leek een dossier uitprinten en per post versturen wellicht veili­ ger, maar eigenlijk is persoonlijk overhandigen nog altijd het beste.’ Veilig gedrag moet volgens hem ­standaard worden. ‘Onbedoeld gaat er veel mis. Ook een leerkracht die vanuit de beste bedoelingen ­niet-geanonimiseerde gegevens naar een vertrouwde ­leverancier stuurt, is een datalek. Testgegevens moe­ ten altijd anoniem zijn. Persoonsgegevens zijn eigen­ dom van een leerling, een school past enkel op deze gegevens. Als je data van iemand anders moet be­ waren, heb je de verantwoordelijkheid daar goed voor te zorgen.’

Niet bang, maar bewust Vos en Eissens benadrukken dat scholen hun beveili­ ging op orde moeten hebben. Eissens: ‘Informatie moet beveiligd zijn. Of het nu wel of niet om persoons­ gegevens gaat, dat maakt niet uit. Het is in principe ook een lek als andere gegevens op straat komen te liggen. Als je privacy goed wilt organiseren, moet je ervoor zorgen dat de informatiebeveiliging geregeld

is. Een hack is steeds makkelijker uit te voeren en de beveiliging op scholen loopt vaak achter op het be­ drijfsleven. Dat betekent een risico. Bedenk maar: als ik geen antidiefstalstrip heb en de buurman wel, dan komen dieven bij mij binnen. Of er nu iets te halen valt of niet.’ Vanaf 1 januari is de wet meldplicht datalekken van kracht. Die wet geeft de privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een verzwaarde boetebevoegdheid. Bij het niet (tijdig) melden van een datalek kan een school een boete krijgen die volgens de richtlijn van de AP kan oplopen tot 500.000 euro.

Daarnaast kun je ook nog een boete tot 820.000 euro krijgen voor het lekken van de data zelf. Het gaat om schadelijke datalekken als ‘er een aanzienlijke kans is op ernstige nadelige gevolgen’. Vos: ‘Scholen hoeven niet meteen bang te zijn. Niet als ze hun zaken op orde hebben. Je krijgt als school vooral een boete als je een datalek niet op tijd meldt, niet per se omdat je een ­datalek hebt. Als je laat zien dat je bereid bent om mee te werken en aan de slag gaat het probleem op te ­lossen, blijft de schade vaak beperkt. Ik zeg altijd: wees niet bang maar bewust. Dat geldt ook voor de meldplicht, netjes melden moet. En je moet wat zaken regelen, liefst preventief. Wacht niet op het eerste ­datalek.’

Waardevolle informatie Belangrijk is het onderscheid tussen een veiligheids­ incident waarbij een hacker tot een database is geko­ men en een privacydatalek waarbij persoonsgegevens op straat zijn komen te liggen. De wetgever heeft het over datalekken maar bedoelt eigenlijk privacydata­ lekken. Eissens: ‘Voor veiligheidsincidenten kun je een interne meldplicht instellen. Je kunt dan als school kijken of de beveiliging op orde is of niet, en eventueel maatregelen nemen. Het schoolbestuur moet inschat­ ten of de personen wie het betreft, ernstig nadeel ­kunnen ondervinden van dat datalek. Dan moet je wel melden. Dat is in ieder geval verplicht als het om ­persoonsgegevens gaat.’ De interne meldplicht is volgens Eissens een goede vingeroefening voor scholen. ‘Je kunt dan samen bepalen of iets een veiligheids­incident is of niet en verantwoordelijkheid nemen. Voordeel van zo’n oefening is dat iedereen betrokken is bij het probleem en het oplossen daarvan. Melden is zinvol omdat het verbeteringen mogelijk maakt. Door mel­ dingen serieus te nemen, heb je als school zicht op de hoeveelheid veiligheidsincidenten. Iedere melding, intern of extern, betekent waardevolle informatie!’

Alles weten over privacy en datalekken?

Meer weten over privacy met persoonsgegevens, informatiebeveiliging en datalekken? Kijk dan op kn.nu/privacy en kn.nu/informatiebeveiliging. Onder deze onderwerpen vind je onder meer de brochure Privacy op school in 10 stappen en een handleiding over de meldplicht. Je kunt zien wat je moet doen bij een beveiligingsincident en hoe je kunt checken of iets een datalek is. Op kennisnet.nl staat nog veel meer informatie over veilig onderwijs.

PrimaOnderwijs 15

EDG_FEB_014-015_16_Kennisnet_v04.indd 15

03-02-16

15:23

Stichting Mediawijsheidscholen

Mediawijsheid moet!

Mediawijsheid moet een plaats krijgen in het curriculum van het voortgezet onderwijs in Nederland! Deze stelling durft de Stichting Mediawijsheidscholen wel aan. Via een eigen steeds groter wordende community van partnerscholen en met de hulp van bevlogen experts, ondersteunt de stichting scholen bij het concretiseren van de invoering van mediawijsheid. En voor wie zich echt wil onderscheiden, is er de mogelijkheid om het Keurmerk Mediawijsheidschool aan te vragen.

We leven dagelijks in een ‘fundamenteel gemedia­ liseerde wereld’. Dat voorzag de Raad voor Cultuur al in 2005. Een wereld waarin we niet meer mee kunnen zonder kennis en vaardigheden op het gebied van ­mediagebruik. Scholen die sinds de oprichting in 2012 partner zijn van de Stichting Mediawijsheidscholen hebben de afgelopen jaren laten zien dat je heel ­succesvol mediawijsheidlessen of -projecten in het lesprogramma kunt opnemen. Aanvullend verwijst de ideële stichting naar twee recente adviezen gericht op het toekomstbestendig maken van het (voortgezet) onderwijs. Ten eerste is dat het rapport van SLO over de 21ste eeuwse vaardigheden, waarin acht vaardig­ heden worden benoemd. Genoemde vaardigheden als Communiceren en Digitale geletterdheid vallen vol­ gens de stichting onder Mediawijsheid. Het tweede advies komt van het platform Onderwijs2032, dat voorstelt digitale vaardigheden en mediawijsheid een plek te geven in de ‘vaste kern van basiskennis’ van het funderend onderwijs. De Stichting Mediawijsheid­

Wat is mediawijsheid?

Mediawijsheid gaat om het bewust en actief inzetten van alle beschikbare media om de kwaliteit van het leven te vergroten én ervoor te zorgen dat je optimaal kunt deelnemen aan de wereld om je heen. Bij mediawijsheid gaat het niet (alleen) om technische vaardigheden, maar vooral om compe­ tenties als informatieverwerking, begrip, zelfinzicht (reflectie) en om door het inzetten van media pro­ blemen zelfstandig op te lossen of nieuwe crea­ tieve toepassingen te ontwikkelen. De competenties worden nader toegelicht in het Competentiemodel Mediawijsheid (zie www.mediawijzer.net)

Leerlingen van de Thorbecke Scholengemeenschap in Zwolle tijdens buitenopnames

scholen is blij met deze voorstellen. Digitaal vaardig en mediawijs maken van leerlingen is nodig voor het onderwijs van de (nabije) toekomst. De stichting pleit er dan ook voor dit verder te concretiseren, het liefst door mediawijsheid als een verplicht onderdeel van het curriculum in (tenminste) het voortgezet onder­ wijs op te nemen en zo een plaats te garanderen in de vaste kern. Maar anders door scholen er zelf voor te laten kiezen om zich met mediawijsheid te profileren.

Hoe dan ook: ‘Mediawijsheid móet!’, aldus de stichting.

Mediawijsheid in de schoolpraktijk Die concretisering hoeft volgens de stichting niet moeilijk te zijn. Op scholen die partner zijn van de stichting wordt al structureel inhoud gegeven aan mediawijsheidonderwijs. Zij doen dit op basis van een set kerndoelen, die alle invalshoeken van ­mediawijsheid bestrijken. Denk aan gebruik van sociale media, gaming, digitale informatievaardigheden, veilig internetten, maar ook aan ethische kanten van gebruik en productie van media. Door zelf mediaproducties (film, video, websites, games, e.d.) te maken, komt ook de creatieve ontwikkeling van de leerling ruim aan bod. De praktijk

16

EDG_FEB_016-017_16_MediawijsheisScholen_v04.indd 16

03-02-16

15:24

jaarlijks o.a. een of meer bijeenkomsten in EYE Film in Amsterdam, bij Beeld en Geluid in Hilversum of op een van de partnerscholen.

Keurmerk

Leerlingen in de regieruimte van de Thorbecke Scholengemeenschap

Wat heeft een school aan het partnerschap of het keurmerk van de stichting?

• Het garandeert ondersteuning door de Stichting • • •

Voor scholen die zich willen onderscheiden op het ­gebied van mediawijsheid, is er de mogelijkheid om bij de stichting het Keurmerk Mediawijsheidschool aan te vragen. De school dient dan aan een aantal kwaliteits­ eisen te voldoen, die door de stichting via een audit worden gecontroleerd. Een school kan geleidelijk toe­ werken naar het volledige keurmerk. In de aanloop naar het keurmerk is het mogelijk om een aspirant keurmerk toegekend te krijgen. Scholen met een ­aspirant keurmerk krijgen jaarlijks een audit. Als het volledige keurmerk wordt toegekend, is dat drie jaar geldig, daarna volgt een nieuwe audit.

Mediawijsheidscholen, onder andere in de vorm van informatieve conferenties, advies, nieuws­ brieven en belangenbehartiging.

Het maakt het mogelijk om met andere partner­ scholen lesmateriaal en ervaringen uit te wisselen.

Het keurmerk geeft een kwaliteitsgarantie voor het mediawijsheidonderwijs, dat op de school wordt gegeven.

De school kan zich profileren naar leerlingen en ouders.

laat zien dat op deze partnerscholen het leergebied Mediawijsheid zich bijzonder goed leent voor een vak­ overstijgende benadering. Zo blijken bijvoorbeeld ­docenten van kunstvakken, docenten met een techni­ sche achtergrond, maar ook docenten Nederlands, maatschappijleer en economie een bijdrage te kunnen leveren. Zij ervaren het als zeer motiverend om hun kennis ook buiten hun reguliere schoolvak te kunnen inbrengen. Zeker in combinatie met het grote enthou­ siasme van de leerlingen voor het werken met een eigentijds onderwerp als media. Daarbij kan elke school een eigen invulling geven aan het leergebied en is er veel ruimte om leerlingen keuzes te laten ­maken op basis van eigen mogelijkheden en interesses.

Steun en advies De Stichting Mediawijsheidscholen biedt haar exper­ tise aan bij het concretiseren van de invoering van mediawijsheid op school. Dat geldt voor de keuze van geschikt lesmateriaal (er is al een materialenbank), de te gebruiken leermiddelen en voor de ervaring die is opgedaan met de toetsing van kennis en vaardigheden op dit gebied. Die expertise zit niet alleen bij de ­bestuursleden van de stichting, maar vooral bij de partnerscholen. De stichting vormt daarom in de eerste plaats een community waarbij nieuwkomers zich ­kunnen aansluiten en ervaringen kunnen delen met ervaren docenten en schoolleiders. Zij belegt daartoe

Conferentie Stichting Mediawijsheidscholen bij EYE Film

Partnerscholen CSG Comenius, Leeuwarden CSG Het Streek, Ede Erfgooiers College, Huizen Graaf Engelbrecht, Breda Grotius College, Delft Fortes Lyceum, Gorinchem Thorbecke Scholengemeenschap, Zwolle

Wil jij meer weten over mediawijsheid in de praktijk?

Over hoe je partnerschool kunt worden en hoe je in aanmerking komt voor het keurmerk? Kijk dan op www.mediawijsheidscholen.nl

PrimaOnderwijs 17

EDG_FEB_016-017_16_MediawijsheisScholen_v04.indd 17

03-02-16

15:24

Computeren zonder computer, is helemaal niet saai!

‘Leerlingen leren in binaire getallen helder te denken’ Leren programmeren zonder computers, het klinkt wellicht een beetje vreemd.

Willen leerlingen zich wel verdiepen in binaire getallen en algoritmes zonder computer? Willen wij dat wel? Maar als we in de materie van CS Unplugged duiken, blijkt dit wel ontzettend leuk en leerzaam te zijn. Nadat in 2014 de eerste drie vertaalde hoofdstukken van het boek CS Unplugged uitkwamen, is het dit voorjaar tijd voor de laatste drie delen. Initiatiefnemers zijn Marijn van der Meer, Joek van Montfort, Suzanne van Kessel en Cobie van de Ven, allen beroepsmatig of privé betrokken bij wiskundeonderwijs, programmeren of computers. door malini witlox

We kunnen computers niet meer uit ons dagelijks leven wegdenken. Maar hoe werken ze? Hoe denken ze? En hoe maken mensen ze steeds kleiner, sneller en beter? Drie mannen uit Canada, Nieuw-Zeeland en Amerika wilden daar in de jaren ‘90 al een boek over maken. Geen enkele uitgever zag er brood in, dus gingen Tim Bell, Ian H. Witten en Mike Fellows zelf aan de slag. Met succes: hun boek is inmiddels in meer dan twintig talen vertaald, waaronder Arabisch, Chinees, Frans, Duits, Grieks, Hebreeuws, Russisch en Turks.

Op de site csunplugged.org staan tal van aanvullende opdrachten, activiteiten en video’s. Er worden zelfs toneelstukken georganiseerd (Unplugged – The Show) waarin leerlingen en docenten op school krijgen uitgelegd wat computerloos computeren inhoudt.

Werkbladen en opdrachten In Nederland waren Joek van Montfort en Marijn van der Meer al snel overtuigd van dit project en besloten samen aan de slag te gaan om het ook in Nederland te introduceren. Van der Meer: ‘Op veel scholen is er een gebrek aan computers. Dit is een mooie manier om toch een basiskennis digitale geletterdheid mee te geven.’

Hun vertaling is nu aan een derde druk toe en 240 keer uitgedeeld. Cijfers over het aantal downloads zijn er niet, maar onder meer de Amsterdamse Montessorischool De Eilanden ging Werkblad: Werken met binaire getallen er enthousiast mee aan de slag. Van Montfort: ‘Het boek werd daar gebruikt door een docente van 65 jaar. Die vond het computeren zonder computers veel leuker dan mét! Leerlingen leren in binaire getallen helder te denken.’ Hoe werkt dat dan? In het eerste hoofdstuk krijgen de scholieren informatie over het verschil tussen

Het binaire systeem gebruikt nullen en enen om te bepalen of een kaart is omgedraaid niet. Nul betekent dat de of kaart ondersteboven ligt en één betekent dat je de Bijvoorbeeld: punten ziet.

Kan je nu uitvinden wat 10101 is? En 11111?

Op welke dag van de maand ben je jarig? Schrijf dat in een binair getal. En wat verjaardagen van je vrienden zijn de in binair?

Probeer deze gecodeerde

getallen te ontcijferen:

Extra vraag: Maak stokken of stroken papier van een lengte 1, 2, 4, 8, en 16 centimet en laat zien dat je nu alles er kan meten tot 31 centimet er.

Alleen te kopiëren voor educatieve doeleinden. © 2010 Computer Science Unplugged (csunplugged.org)

11

18

EDG_FEB_018-019_16_CSUnplugged_v04.indd 18

03-02-16

15:25

data en informatie en leren ze hoe getallen, woorden en afbeeldingen worden omgezet naar nullen en enen.

Er zijn verschillende werkbladen met opdrachten, waarmee de leerlingen zelf aan de slag gaan met binaire getallen. Gaandeweg wordt de materie steeds moeilijker. Zo leren de leerlingen pixels tekenen in een raster, leren ze fouten opsporen in verzonden data en spelen ze met zeeschepen om informatie te zoeken en te ordenen.

een tip heb ik op de website het woord ‘activiteit’ al vervangen met ‘lesje’ omdat hierdoor direct duidelijk is wat je kunt doen. We zullen met behulp van leerkrachten een toon moeten vinden die beter bij het Nederlandse onderwijs past.‘ Van Montfort: ‘Uiteindelijk willen we ook op de Nederlandse site csunplugged.nl meer materiaal plaatsen zoals video’s, losse werkbladen en opdrachten. En we willen hier ook met een toneelstuk komen. Om computers te bedienen, heb je dit wellicht allemaal niet nodig, maar om het te begrijpen of misschien zelf ooit nieuwe toepassingen te kunnen bouwen, wel. Computertechniek zit overal. Smartphones, drones, in en om het huis. Hoe komt gas, water en licht binnen of de telefoonlijn? Door opdrachten uit het boek kunnen leerlingen hier zelf mee aan de slag als ze bijvoorbeeld een netwerk voor ‘Modderstad’ moeten aanleggen en door middel van fiches alle huizen met elkaar moeten verbinden. De opdracht om een netwerk te maken waarbij de totale lengte zo min mogelijk is, wordt wel het probleem van een minimaal opspannende boom genoemd. Zo leg je ze een ingewikkeld probleem in drie minuten uit. Zonder computer!’

Vakjargon Tot nu toe hebben de vier Nederlanders zich uitsluitend bezig gehouden met de vertaling van de delen, maar er zijn meer plannen. Van der Meer: ‘Hoe verder je in de bestaande hoofdstukken komt, des te pittiger de lesstof wordt. Dat moet meer in het ‘vakjargon’ van de Nederlandse leerkracht worden geschreven. Na 11

EDG_FEB_018-019_16_CSUnplugged_v04.indd 19

03-02-16

15:26

Microsoft Surface Pro 4 Microsoft Surface Pro 4 De Surface Pro 4 is een tablet Microsoft Surface Pro die 4

helemaal ingericht optablet efficient De Surface Pro 4 is is een die werken.

Het schitterende design helemaal ingericht is op efficient De Surface Pro 4 is een tablet die gecombineerd met is een werken. Het schitterende design helemaal ingericht opkrachtige efficient processor maakt de Surface Pro tot gecombineerd met een krachtige werken.

Het schitterende design een waardige vervanger van elketot processor maakt deeen Surface Pro gecombineerd met krachtige notebook. een waardige vervanger van Pro elketot processor maakt de Surface notebook. een waardige vervanger van elke • Intel Core i5 processor notebook.

• 128GB SSD Intel Core i5 processor •• 4 GB DDR3 128GB SSD Intel Core i5RAM processor •• 12.3” display 4 GB DDR3 128GB SSD RAM Windows 10RAM Pro •• 12.3” display 4 GB DDR3 •• Windows 10 12.3” display Pro •

Windows 10 Pro

• •• •• •• •• •• • •• •

1.139,1.139,1.139,-

1.089,1.089,1.089,-

629,629,-

599,629,599,599,• •• •• •• •• •• • •• •

• •• •• • •• •

400 G2.5 SFF 400 G2.5 SFF i5 4590 processor 400 G2.5 SFF 8GB RAM i5 4590 processor 1TB HDD 8GB RAM i5 4590 processor DVD(RW) 1TB HDD 8GB RAM 7 Pro Windows DVD(RW) 1TB HDD Windows DVD(RW) 7 Pro Windows 7 Pro

Alle prijzen zijn onder voorbehoud van typefouten en incl. BTW. Geldig tot en met 31 maart 2016 of zolang de voorraad strekt Alle prijzen zijn onder voorbehoud van typefouten en incl. BTW. Geldig tot en met 31 maart 2016 of zolang de voorraad strekt Alle prijzen zijn onder voorbehoud van typefouten en incl. BTW. Geldig tot en met 31 maart 2016 of zolang de voorraad strekt

EDG_FEB_020-021_INFOTHEEK.indd 20

03-02-16

17:44

699,699,-

749749749-

665,699,665,665,-

699,699,699,-

• •• •• •• •• •• • •• •

729,729,-

450 G2 i5 450 G2 i5 i5-5200U 450 500GB HDD G2 i5 i5-5200U

• •• •• •• •• •• • •• •

4 GB RAM 500GB HDD i5-5200U 15.6” HD scherm 4 GB RAM 500GB HDD Windows 7 Pro 15.6” HD scherm 4 GB RAM Windows 7 Pro 15.6” HD scherm Windows 7 Pro

450 G3 i3 450 G3 i3 i3-6100 450 G3 i3 128GB i3-6100SSD

699,729,699,699,-

• •• •• •• •• •• • •• •

4 GB RAM 128GB SSD i3-6100 15.6” HD scherm 4 GB RAM 128GB SSD Windows 7 Pro 15.6” HD scherm 4 GB RAM Windows 7 Pro 15.6” HD scherm Windows 7 Pro

430 G3 i5 430 G3 i5 i5-5200U 430 500GB HDD G3 i5 i5-5200U 4 GB RAM 500GB HDD i5-5200U 13.3” HD scherm 4 GB RAM 500GB HDD Windows 7 Pro 13.3” HD scherm 4 GB RAM Windows 7 Pro 13.3” HD scherm Windows 7 Pro

299,299,-

417,417,-

240,299,240,240,• •• •• • •• •

iPhone 5 32GB iPhone 5 32GB 32GB iPhone 5 32GB Meerdere kleuren beschikbaar!

32GB Approved Selection Meerdere kleuren beschikbaar!

32GB Approved Selection Meerdere kleuren beschikbaar!

Approved Selection

361417,361361• •• •• •• •• •• •

iPad 4 16GB iPad 4 16GB 16GB 9.7” iPad 4 16GB 16GB

WiFi + 4G 9.7” 16GB Meerdere kleuren beschikbaar!

WiFi 9.7” + 4G Meerdere WiFi + 4G kleuren beschikbaar!

Meerdere kleuren beschikbaar!

Hardware koopt u bij Infotheek!

Of het nu gaat omu3 bij laptops, iPads voor uw leerlingen of nieuwe desktops voor alle leerkrachten, Hardware koopt Infotheek!

Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland!

Duizenden scholen voor gingen u leerkrachten, al voor, leer snel Of het nu gaat om 3 laptops, iPads voor uw leerlingen of nieuwe desktops alle Hardware koopt u bij Infotheek! waarom!

Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland!

Duizenden scholen gingen u al voor, leer snel Of het nu gaat om 3 laptops, iPads voor uw leerlingen of nieuwe desktops voor alle leerkrachten, waarom!

Infotheek heeft het ruimste assortiment in Nederland! Duizenden scholen gingen u al voor, leer snel Bent u benieuwd naar de mogelijkheden die Infotheek u kan bieden? Neem dan vrijblijvend contact op waarom! met het Onderwijsnaar Team Infotheek via 071 800 1440 of stuur een Neem mail naar Bent u benieuwd devan mogelijkheden die Infotheek u kan bieden? daninfo@infotheek.com vrijblijvend contact op met het Onderwijsnaar Team Infotheek via 071 800 1440 of stuur een Neem mail naar Bent u benieuwd devan mogelijkheden die Infotheek u kan bieden? daninfo@infotheek.com vrijblijvend contact op met het Onderwijs Team van Infotheek via 071 800 1440 of stuur een mail naar info@infotheek.com

EDG_FEB_020-021_INFOTHEEK.indd 21

03-02-16

17:44

Wings Online

interactief Engels lezen, luisteren en oefenen!

Wings Online bestaat uit bijna 100 eigentijdse, online leesboekjes (fictie en non-fictie) die via een beeldscherm of digibord zijn te lezen.

De boekjes zijn verdeeld over 10 kleurniveaus met oplopend leesniveau en met diverse ondersteuning per leesboek. op

Wings Online is meer dan lezen!

• Mét en zonder luistermogelijkheid in te zetten, individueel of met de klas • Ieder online boek bevat een online test (incl. gerichte feedback bij foute antwoorden) • Zeer goed klassikaal inzetbaar • Uitstekende, natuurlijke opbouw en herhaling van de Engelse grammatica in zinnen • Inzetbaar vanaf groep 3 • Inclusief levendige animaties, leerzame quizzen en uitgebreid interactief schetsboek

Gebruik Wings Online in groep 3 t/m 8 met als resultaat: veel rendement uit uw leesonderwijs Engels!

GRATIS

1 maand kennismaken

Ga voor alle informatie én om uw licentie te bestellen naar www.schoolsupport.nl/wingsonline ... and start using Wings Online today! adv Prima Onderwijs feb 2016.indd 1 EDG_FEB_022-023.indd 22

21/01/16 15:27 11:46 03-02-16

ICT is de sleutel naar toekomstproof onderwijs! Hoe ver is jullie school?

De leukste ideeën voor een digiles, interviews, apps, gadgets en stap voor stap guidelines

voor inspirerend onderwijs met ICT Onafh

anke lijk va ktijds ch

rift vo

or eig entijd s on

Exp e Rem rt je u gd c & ‘Mijn o Pij p e rs d ig ita Kin le m dO : nl

derw

ijs en

ict

jdschrift elijk vakti Onafhank

e d ia ine is st Ang erke e r da ma la Hors n oo nag it!’ er X ten, ‘Ict pec is vo t Pri or ee n ma peda leerk ir: rach gogi te sche

taak

rwijs en

tijds onde

roject Pilotp f leren adaptie matica

e gram RASPBERRYEnPI ZERO gels ar t

n st DE COMPUTER DIE IN EEN ETUIva PAST

jdschrift elijk vakti Onafhank

tijds voor eigen

onderwijs

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

DE GEPBAT O ERS VER ONA LIS EE GRRAT MMEREENN R O IL PRAOSR PODTEG R E W N E V P S IN LER F SL E RWIAIJ EN BEDRIJ HET ONDEMED IN Kin

d ce

ACT: CODEP

Jaar

gang

32

ntra

| Nu mmer

al s

w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

SCRATCH!

en ict

tell en g a at

9 | Mei 2015

nie t ov er ro zen Vir

tue

is p re el o

t he me

JE VERBEELDING IS JE ENIGE GRENS

ze n ‘Als je apparaat, be g geweldi

32: rwijs20 rm Onde omst.

Platfo de toek ijs van rdt!’ den wo t onderw over he die gebo g nu ren ns inb ka ‘Geef je Grijp de

t

Het menselijk lichaam ontdekken met een app

SN E L

gie ijs er ge technolo On de rw nu maken me da nk zij n van gieën ‘Kindere nkstrate orde de

b les e ken phon Q&A Os ch spro art n Ge e sm ke va d Marie duap p): op best

HackLab High School:

n (E moge is hten krac en, ict ‘Leer durv lijk’ meer iets moei niet echt

k ie UIT hn T tec HE t K eng OE 201 br 5 p |Z Juni 10 p mer A 32 | Num Jaargang

w

w

.c

o

de

HACKEN VOOR KINDEREN

s

Inzet van ict leidt tot meer ouderbetrokkenheid

’ en lijk n la ge ko n ss n o

e et m is d n r: re id le he nde de !’ jk rd r Sa d ligt oeten ee eli ste a lis ong Mee de iP hun v a t n on te ER rs ots ‘Me ld aa e OV re p o we Ge e gr OK L ‘D K

m

kla

p va p. n ka ns ng Sotao l stap n Ku deli h r c n e rke s oo p v we gle eds eha o ren Goo Zwe jke b rs le e t e t t u me Drivhe geli p l

w

in

NO

OD

ga Jaar

to | Ok

SL ber

H EC

NT TI

ER

NE

TB

A

S SIS

O CH

LE

N

REIS VANUIT JE KLAS DE WERELD ROND!

m | Nu

mer

2

DIG

ON

2015

V

Jaa

rga

ng

33

|

PR O

Bij Zwijsen klikt en klopt alles: ‘We willen scholen de meerwaarde van ict laten

HE Jaa

| Nummer 6 | Februari 2016

rga

ng

B

IL

ES

Jaar

VO

OR

DE

B ig B d oet inrot h e r -s o f t w t re d e o p s c h a re o le n

GR

mer 32 | Num

Li

VA MM tr CO N KA EERLES MM RTO VOO AN NN R BA D O E N SI S S ’S E RO CHO N A BO OLLER LGO T NA AAR RIT AR ME S

ervaren’ STAP VOOR STAPJaargang MET • OP DIGITALE KUNSTTOUR NAAR HET BRITISH 32 | GOOGLE Nummer 6 | FebruariMAPS 2015 MUSEUM OF GUGGENHEIM • MET DE FLIGHTSIMULATOR VAN GOOGLE EARTH!

IJS W KT IA A A ME D M N IJS E eid sh IJ Jaargang 33 W IG wij N R ia ER RDTIE ed EE D M P N VAAORMA de S O 2 3 n O 20 va ITE T AL LE INF k S IJS e H E e RW C A ITA W IJZ DE W RI GIT AN DIG ON RM G E D I EN V FO AT ST EN RWERK PL EL M E T 15 S O NG N V 20 er OR mb VO EK LI REN E ve No | TO ER, CREË 3 er m LEINDEN m Nu

ng 33

Claire Boonstra: ‘In het FreedomLab worden de stoutste dromen getest!’

w w w. c o m p u t e r The s o p s c h Sam Hour o o of l . éé eln201 m5e Code n l 8 | n Apri t : u

d ur p rog e hele ram w me ereld Kijk ren je b Bo ij: m IJp berbo lein t sch in de ool p Am raktijk ste Pats rda op m non boem !

-fic tie ontw ik b oe Interview ken kelt in : te voo DE ONHaal ke r iP racti eve ad s lesDERW ide rst dIJS eën e kla AMBI TIES VA s voo r P in me w N SAM t Oe SUNG Jaargang n V dewzew 33 | O! .c Nummer 1 | Sep o temInber 201 m t 5 p di erv u te gi iew ta T rs al in o EE p e v s aa ke Po RST c h rd Net o we E E o ig ele l. r t DIT he n Ze n o IE H id bos l (e lf le sb o th A s n e CK ew ver de sen Te GL le ijs sa n O c Ju )m m hi W en go f e e s t s te es Ja lle Ap nn n ple ie TV !

Jaargang

de Ve n: el va n hogere r Mich n ’ bruik va adviseu

l . n o l h o s c o p r s t e p u o m c w. en w w oek

Stap voor leren stap w met Querken izizz

7/8 On twer GROEP-PRINTER je eige pG EN n IN 3D N ac le E LEERobLrustE IG E n N n zo’n en’ wd aa egebou meer betrokk BOUlfW hebt me je veel

Onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict

P Win ilotp dow roje ct la s ond at pro 8 -tab le e erw ijsv ven a ts a ern ieu n win g

ict

eren: vera nd , derwijs nender l het on er, span adaptiever’ iSG wi r, leuk , nlijker ssante oo re rs te pe ‘In ender, el ss afwi

n

’

voor eigen

TG

EZ

ET

gang

33

|

Num

mer

A

4 |

Dece

mbe

s

r 20 15

JIJ RZ DE OE 33 | Nu OP KE mm er LO N 5 | Jan SS , O ua ri 2 IN N 01 6 G TW VO E OR R GL PE OB N AL ÉN W D AR O MI EN NG ! ?

ON

DE

RW

IJS

Neem nu een SCHOOLJAAR abonnement op COS en ontvang 10 edities voor slechts € 46,50!

COS: hét magazine voor ICT in het onderwijs Ga naar www.computersopschool.nl of stuur een mail naar cos@edg.nl EDG_FEB_022-023.indd 23

03-02-16

15:27

Uitdagend differentiëren in de les Leerlingen in de onderbouw van het vo die toe zijn aan verdieping, verbreding of andere vormen van extra uitdaging krijgen dat meestal aangeboden buiten de reguliere lessen, in de vorm van speciale arrangementen en projecten.

Maar verrijking kan ook binnen de les, gewoon in het lokaal. Voordeel van deze vorm van differentiatie: de lessen worden een stuk spannender. Voor álle leerlingen. Inspirerende voorbeelden van uitdagend differentiëren binnen de les zijn bijeengebracht op twee SLO-websites. door rené leverink foto human touch photography

Talentvolle leerlingen die zich vervelen in de les; elke ­docent heeft ermee te maken. De oplossing wordt vaak buiten het klaslokaal gezocht. Een extra vak, specifieke arrangementen binnen of buiten de school. Op zich niks mis mee, vinden Wim Spek en Yvonne Janssen van SLO, ‘maar slimme kinderen kun je ook in de les uitdagen door binnen het vak en in de reguliere lessen op een verrijkende manier te differentiëren.’ Spek en Janssen coördineren het SLO-project Vakspecifiek Verrijken, bedoeld voor ­docenten in de onderbouw van het voortgezet onderwijs, die hun vak boeiend en uitdagend willen maken voor álle leerlingen, dus ook voor de bollebozen die ‘alles snel snappen’.

Bestaand repertoire upgraden In een reguliere les zijn er altijd leerlingen die je met de aangeboden lesstof niet optimaal op maat kunt ­bedienen.

Spek: ‘Of je ze nou begaafd noemt, hoog­begaafd of gewoon beter, dat maakt niet zoveel uit. Feit is dat ze niet voldoende aan hun trekken komen. Voor alle betrokkenen een ongewenste situatie. In ons project proberen we te laten zien dat het vaak goed mogelijk is het bestaande repertoire dusdanig te ­verrijken, dat ook die talentvolle leerlingen zich gestimuleerd en uitgedaagd voelen. Wij reiken daar de instrumenten voor aan.’

Docent óók gestimuleerd Het aardige is volgens Janssen dat de docent zich ­hierdoor óók gestimuleerd en uitgedaagd voelt om zijn eigen vak te verdiepen, te verrijken en aantrekkelijker te maken: ‘Elke docent wil zijn leerlingen ­motiveren om op hun eigen niveau optimaal te ­presteren. De leerlingen die meer aankunnen, moet je dan inspireren om dieper of breder te gaan. Dat kan heel goed vanuit je eigen vak.

Zo kun je ook leerlingen op maat bedienen die alleen in jouw vak uitblinken en om die reden minder snel in aanmerking komen voor extra uitdaging buiten de klas of buiten de school. Ook bied je leerlingen de mogelijkheid om zich in jouw vak t­ e profileren. Dat kan van belang zijn als ze één of meerdere vakken op een hoger niveau willen volgen en afsluiten.’

Criteria Docenten die hun vak willen verrijken, kunnen geschikte opdrachten vinden op internet of in de methode. Bestaande opdrachten kunnen worden aangepast en nieuwe kunnen worden ontwikkeld. Aan welke e ­ isen moeten verrijkings­ opdrachten voldoen? Op talentstimuleren.nl/onderwijs/ havo-­vwo/vakspecifiek-verrijken is een grote hoeveel­ heid verrijkingsmateriaal bijeengebracht, met heldere ­voorbeeldmatige uitwerkingen en algemeen geldende, overzichtelijke criteria. Deze hebben onder meer betrekking op de moeilijkheidsgraad en de aanpak van de taak. Spek: ‘De moeilijkheidsgraad wordt onder meer bepaald door de abstractie van het onderwerp, de mate waarin een beroep wordt gedaan op hogere denkvaardig­ heden en de hoeveelheid en gevarieerdheid van de bronnen. Een ander criterium: is er sprake van open opdrachten, die een onderzoekende houding van de leerlingen verwachten en een beroep doen op hun ­probleemoplossend vermogen? Open opdrachten laten leerlingen zoeken naar samenhang en verbanden. De criteria zijn verwerkt tot praktische screenings­lijsten.’

‘In het algemeen gaat het erom dat verrijkende opdrachten ruimte geven aan talentontwikkeling’, vult Janssen aan. ‘Ze helpen leerlingen inzicht te k­ rijgen in hun eigen specifieke talenten en in hun leervoorkeuren.

Leerlingen moeten de ruimte krijgen om te werken aan door hen zelf gekozen onderwerpen en activiteiten, en dat kan heel goed in de les van een ­bepaald vak.’

Onderzoekende houding De algemene criteria zijn in het project Vakspecifiek Verrijken uitgewerkt tot vakspecifieke criteria. Tevens zijn ze voorzien van voorbeelden, met uitwerkingen per vak en per criterium. Neem bij natuurkunde de ligfiets, een opdracht voor 3 h/v (inspiratiebron: natuurkunde.nl).

De vraag in de opdracht luidt: hoe moeilijk is het om het werelduurrecord op een ligfiets te verbeteren, vergeleken met het verbeteren van het werelduurrecord op een racefiets? De leerlingen moeten voor het beantwoorden van deze vraag nadenken over aspecten als

24

EDG_FEB_024-025_16_SLO_v04.indd 24

03-02-16

15:29

luchtweerstand, rolwrijving en het vermogen dat de fietser moet ontwikkelen. Spek: ‘Bij de opdracht is ook de screeningslijst ingevuld. Daaruit blijkt dat hij aan nagenoeg alle vakspecifieke criteria voor verrijkende opdrachten voldoet. De docent kan de opdracht uitbreiden met een vraag als: zouden de luchtweerstand en ­rolwrijving nog verkleind kunnen worden door aanpas­ singen te doen aan de ligfiets? Hoe zou je dat kunnen onderzoeken? Dan voldoet de opdracht ook aan het ­criterium van Onderzoekende houding stimuleren.’

Hersens gebruiken Zo zijn er op talentstimuleren.nl voor een groot aantal vakken voorbeelden bijeengebracht voor vakspecifieke verrijking, inclusief de bijbehorende screeningslijsten.

Ook op de website hogeredenkvaardigheden.slo.nl staan voorbeelden van opdrachten die leerlingen uit­ dagen extra goed hun hersens te gebruiken. Voor

­ ederlands zijn er lessen rondom vraagstukken als: N wat is het nut van bijvoeglijke naamwoorden en hoe maak je een Whatsapp-handleiding voor je oma? Bij bio­ logie moet er gepiekerd worden over de handstand. Kun je eten als je een handstand doet? Kun je dat eten door­ slikken en komt het wel in je maag? Janssen: ‘Welke vorm en inhoud je ook kiest bij vakspecifiek verrijken, motiveer je leerlingen door ze zoveel mogelijk zelf de regie over hun eigen onderwijs te geven. Ga in gesprek met ze: wat willen zij leren binnen jouw vak en wat vinden zij interessant en boeiend? Zij kunnen het vaak zelf goed aangeven. Ten slotte: kies voor kleine stappen en maak het ‘gewoon’. Dan heb je de meeste kans van slagen.’

Meer informatie: SLO, Yvonne Janssen, 053 - 4840 224, y.janssen@slo.nl. talentstimuleren.nl hogeredenkvaardigheden.slo.nl

Meer inspiratie?

Een interessant praktijkvoorbeeld is het programma GUTS, Gedifferentieerd Uitdagen van Talent op School van Wolfert Tweetalig. Uitgangspunt is de natuurlijke ambitie van iedere leerling. Iedere leerling wil immers ergens goed in zijn. Te vinden op talentstimuleren.nl/onderwijs/havo-vwo/arrangementen-schoolportretten/verdiep-je-talent-havo-vwo.

PrimaOnderwijs 25

EDG_FEB_024-025_16_SLO_v04.indd 25

03-02-16

15:29

Kurzweil dyslexiesoftware

Kurzweil software maakt zelfredzaam, geeft zelfvertrouwen en zorgt voor betere leerresultaten. Tienduizenden leerlingen werken er al mee.

De best ek die u ee ans nk met dys ind lex kunt ge ie ven

Kurzweil is geschikt voor PC, Mac, iPad, iPhone en Android tablet.

NIEUW Nu ook als schoolbrede licentie: altijd de laatste versie voor de laagste kosten.

Bovenschools Arrangement Dysle e en Preventie Leesproblemen Met deze succesvolle totaalaanpak bereikt uw school meer met minder geld.

Ruim 1.400 scholen doen al mee. Stuur ons een email voor meer informatie.

www.lexima.nl/kurzweil info@lexima.nl | tel: 033 - 434 8000 advertentie [19-02-2016] Advertentie PrimaOnderwijs.nl - Kurzweil (A5).indd 1

14-1-2016 11:52:40

Inholland helpt uw leerlingen graag bij het maken van de juiste studiekeuze. Onze studiekeuzetools helpen ze op weg.

Om uw leerlingen te helpen bij het maken van de juiste studiekeuze bieden wij verschillende studiekeuzetools aan. Meer info over onze tools kunt u vinden op www.inholland.nl/studiekeuze.

Open Avond 6 april Tijdens onze Open Avond kunnen uw leerlingen de studiekeuzefasen TEST | ONTDEK | KIES doorlopen. Daarnaast maken ze kennis met onze studenten en docenten. Kijk voor meer informatie op www.inholland.nl/opendag.

Studiekeuze Adviescentrum Bij het Studiekeuze Adviescentrum kunnen uw leerlingen terecht voor persoonlijk en onafhankelijk studieadvies. Meer informatie kunt u vinden op www.inholland.nl/studiekeuzegesprek.

Proefstuderen Zijn uw leerlingen al wat verder met hun studiekeuze en willen ze ontdekken of de opleiding écht bij hen past?

Dan kunnen ze een dagje Proefstuderen. Soms volgen ze samen met andere studiekiezers een speciaal proefstudeerprogramma, soms worden ze gekoppeld aan een student van de opleiding en volgen ze het actuele lesrooster. Meer informatie is te vinden op www.inholland.nl/proefstuderen.

Studiekeuzecheck Nadat uw leerling zich via Studielink heeft aangemeld volgt de uitnodiging voor de Studiekeuzecheck. De Studiekeuzecheck ‘matcht’ of de opleiding bij de leerling past. Niet alleen omdat dan met meer plezier gestudeerd wordt, maar ook omdat de kans groter is dat de opleiding met succes wordt afgerondt. Kijk voor meer informatie over de Studiekeuzecheck bij Inholland op www.inholland.nl/studiekeuzecheck.

EDG_FEB_026-027_16_Lof_v07.indd 26

03-02-16

15:30

Heb jij een goed idee?

Realiseer het met LOF! Leraren hebben vaak heel goede ideeën om het onderwijs te verbeteren, maar missen tijd of kennis om deze uit te werken. Het LerarenOntwikkelFonds (LOF) beloont goede ideeën met een budget én effectieve coaching. Leraar Antoon van Geffen plukt hier al de vruchten van. ‘Dat mijn project Leren Doen Maken straks door veel meer leraren en leerlingen gebruikt kan worden, is geweldig!’

Antoon is parttime leraar in een combinatieklas van groep 7 en 8 aan de Sint Victorschool in Afferden.

Daarnaast is hij op twee scholen bovenschoolse ICTer. Hij ontwikkelde Leren Doen Maken, samen met een ouder. Leren Doen Maken is een ICT-leergang, te gebruiken vanaf groep 4, waarmee leerlingen onder andere een animatiefilmpje kunnen maken, een tijdschrift of eenvoudig leren programmeren. Antoon: ‘Leerlingen leren hedendaagse vaardigheden door zich creatief te uiten, online te oriënteren, te programmeren, presenteren en publiceren. Hun portfolio delen ze online, zodat andere leerlingen en ouders hen kunnen volgen. Maar ook de leraar, die de leerlingen beoordeelt op toekomstgerichte vaardigheden als samenwerken, communiceren, probleemoplossend vermogen en kritisch denken.’ Leren Doen Maken slaat bijzonder goed aan. ‘Eén van de mooiste opmerkingen kwam van een leerling, die zei: ‘Ik leer nu dat ik veel meer kan doen met computers dan alleen spelletjes.’’

Het project van Antoon is ook beschreven in het boek Kleppen Dicht.

Heb jij ook zo’n goed idee?

Grijp je kans en dien je idee in via: lerarenontwikkelfonds.onderwijscooperatie.nl.

Indienen kan tot 9 mei 2016, dan is het laatste jurymoment. Het LOF ondersteunt leraren bij de uitwerking van hun idee met een financiële bijdrage van maximaal € 75.000,-, een coach en ondersteuning van collega’s. Belangrijk onderdeel zijn de LerarenLabs, waar leraren samen met coaches en andere leraren hun initiatief verder uitwerken.

Het LOF wordt gecoördineerd door de Onderwijscoöperatie, dat het fonds met leraren heeft opgezet.

Onderzoekend leren Ook Marleen Blok, Antoons leidinggevende op de Sint Victorschool, heeft veel profijt van de realisatie van Antoons idee: ‘We werken inmiddels ruim twee jaar met Antoons Leren Doen Maken. Hierdoor hebben we voor de groepen 6, 7 en 8 het onderzoekend leren goed op orde. Dankzij het LOF kunnen we nu al die kennis en ervaringen delen in een community, waardoor ook de middenbouw en andere scholen kunnen participeren.’

Antoon: ‘De coaching en de toekenning van het subsidiebedrag door het LOF geven mij de mogelijkheid om mijn project en de website verder te professionaliseren, uit te bouwen en bereikbaar te maken voor andere scholen. Zo kunnen veel meer leraren aanhaken, waardoor de diversiteit in opdrachten en de variatie in het aanleren van toekomstgerichte vaardigheden toeneemt.

Bovendien zal een online community een stevig netwerk opleveren van leraren die hun ideeën ten aanzien van het opleiden voor de toekomst met elkaar delen.

Leren Doen Maken met het LOF betekent samen leren, delen en bouwen aan de toekomst!’

PrimaOnderwijs 27

EDG_FEB_026-027_16_Lof_v07.indd 27

03-02-16

15:32

Business Studies Inholland biedt breed fundament

Huug de Deugd: ‘We dagen studenten uit om een beetje spierpijn te krijgen’ Bedrijven zijn op zoek naar flexibele, nieuwsgierige jonge mensen met een onderzoekende houding en een brede economische kennis, die snappen hoe organisaties functioneren. Reden voor Hogeschool Inholland om twee jaar geleden haar zes bestaande economieopleidingen om te vormen tot de nieuwe Nederlandstalige opleiding Business Studies. ‘We dagen studenten uit om het beste uit zichzelf te halen, zodat ze na hun afstuderen een prachtige bijdrage aan de samenleving kunnen leveren’, zegt bestuurder Huug de Deugd, die nauw betrokken was bij het ontstaan van deze opleiding. tekst brigitte bloem foto’s inholland

De opleiding Business Studies is in september 2014 op vijf locaties van Inholland gestart. ‘De weg die we met Business Studies zijn ingeslagen, is in het hbo vernieuwend’, vertelt Huug de Deugd, lid van het College van Bestuur van Hogeschool Inholland. ‘We leiden brede bedrijfskundig getinte economiebachelors op.

Aan het eind van hun tweede jaar kiezen studenten Business Studies hun specialisatie’, vat hij de kern van de opleiding samen. ‘Werkgevers gaven aan dat zij steeds meer behoefte hebben aan multidisciplinaire professionals, die bedrijfskundige vraagstukken integraal kunnen oplossen.’ Afgestudeerden van de opleiding Business Studies hebben straks goed inzicht in hoe organisaties functioneren, verwacht De Deugd.

‘De opleiding geeft ze een brede bedrijfskundige blik.

Ze snappen hoe organisaties werken en zijn goed op de hoogte van processen en systemen, weten op juridisch gebied van de hoed en de rand en hebben inzicht in hoe resultaten worden behaald. Steeds meer vraagstukken zijn vandaag de dag complex en multidisciplinair van aard. Business Studies speelt daarop in door haar studenten zodanig op te leiden dat ze over de grenzen van hun eigen vakgebied heen kunnen kijken.

Onze studenten ontwikkelen bovendien vaardigheden op het gebied van ondernemerschap, onderzoekend vermogen, zijn communicatief sterk en kunnen ook goed zelfstandig werken.’

met het brede fundament. De meeste studiekiezers willen zich nog niet vastleggen, ervaart De Deugd. ‘Ze weten dat ze iets bedrijfseconomisch willen doen, maar houden graag alle mogelijkheden open. Voor hen is Business Studies, met een brede basis en aan het eind van het tweede jaar de keuze voor een specialisatie, een prima optie.’

Huug de Deugd

Verbinding werkveld Niet alleen het werkveld vraagt om flexibele, breed opgeleide economen, ook de studenten zelf zijn blij 28

EDG_FEB_028-029_16_inHolland_v05.indd 28

03-02-16

15:33

Net als bij de andere Inholland-opleidingen is ook bij Business Studies veel contact met het werkveld. Werkgevers leveren inbreng in het curriculum en studenten gaan al vanaf het eerste jaar aan de slag met projecten die ze krijgen aangereikt vanuit de praktijk. ‘De verbinding met de praktijk is heel dynamisch en veel intenser dan voorheen’, schetst De Deugd. ‘Dat maakt ook dat de kennis en vaardigheden die studenten opdoen bij Business Studies heel actueel is. Het contact met het werkveld wordt nog intensiever naarmate de student verder in zijn studie komt. Daarin onderscheiden we ons van het universitaire economische onderwijs.

Praktijkgerichtheid is nog altijd de kracht van het hbo.’

Sandwich-model Doordat Inholland de opleiding Business Studies op vijf van haar zeven locaties in de Randstad aanbiedt, is het onderwijs relatief kleinschalig. De Deugd: ‘De ­opleidingen zijn in de verschillende vestigingen erg overzichtelijk. Dat maakt de aanpak ook heel persoonlijk.’ De twee kernwaarden van Inholland, legt hij uit, zijn immers ‘persoonlijk en dichtbij’. Studenten en ­docenten kennen elkaar en respecteren elkaars verschillen in achtergrond, ambities, interesses, leer­ stijlen en capaciteiten. ‘Onze studenten mogen rekenen op intensieve monitoring en studiebegeleiding, passend bij de fase waarin ze zich bevinden. Het blijkt dat onze studenten in het eerste jaar nog flink behoefte hebben aan structuur. Ze zijn natuurlijk ook nog erg jong. Daarom zijn eerstejaarsstudenten Business ­Studies de hele dag op school. Het ‘sandwich-model’ biedt een afwisseling van theorie, casuïstiek, zelfstandig werken en begeleiding, ook op tijden dat studenten geen reguliere contacturen hebben. Dat ­

geeft de eerstejaars houvast. Het blijkt nu al dat deze aanpak uitval vermindert en een goede basis is voor een succesvol verloop van de studie. Studenten vertellen ons dat ze er blij mee zijn.’

Eigen verantwoordelijkheid Gedurende de opleiding wordt een steeds groter beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van studenten.

In het derde studiejaar starten de studenten met hun afstudeerrichting en lopen ze een half jaar stage. Het vierde studiejaar vervolgen ze hun afstudeerrichting en zijn ze een half jaar bezig met het afstuderen zelf.

‘Inholland biedt haar studenten veel, maar we vragen ook wel het een en ander van onze studenten Business Studies. Ze moeten flink aan de slag, op hun tenen ­lopen en dus ook een beetje spierpijn krijgen’, grapt De Deugd. ‘We dagen ze uit’, vervolgt hij serieus, ‘zodat ze na hun afstuderen een prachtige bijdrage aan de ­samenleving kunnen leveren.’

Business Studies op vijf locaties In de opleiding Business Studies van Hogeschool Inholland zijn sinds twee jaar de krachten van zes economieopleidingen gebundeld. Deze opleidingen vormen nu de afstudeerrichtingen van Business Studies. Er zijn afstudeerrichtingen op het gebied van Marketing, Ondernemen, Management en Beleid, Human Resource Management, Banking & Insurance en Logistiek. Op vijf Inholland-locaties kan Business Studies worden gestudeerd: Alkmaar, Haarlem, Amsterdam/Diemen, Den Haag en Rotterdam. www.inholland.nl/bbs

PrimaOnderwijs 29

EDG_FEB_028-029_16_inHolland_v05.indd 29

03-02-16

15:34

Nieuwe Richtlijnen Gezondere Kantines Gezond eten is belangrijk voor jongeren in de groei. Om een gezond eetpatroon te ontwikkelen, moet gezond eten de normaalste zaak van de wereld zijn. Juist op school, waar ze zoveel tijd doorbrengen, moeten leerlingen de mogelijkheid krijgen om te kunnen kiezen voor gezond eten. Maar hoe maak je gezond eten aantrekkelijk? Dit jaar kunnen scholen aan de slag met nieuwe richtlijnen, gebaseerd op de nieuwste inzichten, om gezond eten nog meer voor de hand liggend te maken. De Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum staat klaar om te helpen.

Het doel van De Gezonde Schoolkantine, een programma van het Voedingscentrum, is bijdragen aan een gezonder voedingsaanbod op alle scholen in het voortgezet onderwijs en het mbo. Dagelijks ontvangt de Schoolkantine Brigade berichten van scholen die na een bezoek van de brigade hun kantines gezonder hebben gemaakt. Docenten, ouders, leerlingen en de kantinebeheerders reageren enthousiast op onze adviezen op maat. In 2015 hebben we al 412 Gezonde Schoolkantine Schalen mogen uitreiken aan scholen die hun aanpak sterk hebben verbeterd door vooral gezonde producten aan te bieden. Wij zijn trots op deze scholen!

Gezonde uitstraling

Het Voedingscentrum heeft ondertussen samen met experts voor voeding en gedrag de Richtlijnen Gezondere Kantines ontwikkeld. Het gaat om nieuwe richtlijnen die niet alleen geschikt zijn voor schoolkantines maar ook voor sportkantines en

Nieuwe Schijf van Vijf

De Gezondheidsraad heeft in 2015 nieuwe Richtlijnen Goede Voeding gepresenteerd, gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Het Voedingscentrum gebruikt deze als basis voor de nieuwe Schijf van Vijf die in het voorjaar 2016 klaar zal zijn. Eventuele veranderde inzichten voeren we uiteraard ook door in de Richtlijnen Gezondere Kantines. Dan horen jullie weer van ons.

bedrijfsrestaurants. Keken we voorheen alleen naar een gezond aanbod, in de nieuwe richtlijnen besteden we ook aandacht aan hoeveel gezonde producten er voor handen zijn en of de kantine een gezonde uitstraling heeft. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een kantine mensen kan stimuleren gezonder te gaan eten, niet alleen door te zorgen voor een ruim aanbod gezond eten en drinken, maar ook door subtielere veranderingen in de aanpak. Schoolkantines die volkoren broodjes met gezond beleg bijvoorbeeld vooraan op de balie leggen, stimuleren die keuze veel meer dan wanneer leerlingen erom moeten vragen.

Omgekeerd is het een kleine moeite om minder goede keuzes, zoals snoeprepen, achteraan te leggen.

Zilver of goud?

Inzichten zoals deze vormen de basis van de Richtlijnen Gezondere Kantines van het Voedingscentrum. Kantines die voldoen aan de nieuwste richtlijnen, bieden in iedere productgroep minstens één betere keuze aan. Denk aan volkorenbrood in plaats van witbrood. Ook stimuleren deze kantines het drinken van water, bijvoorbeeld door

■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ EDG_FEB_030-031_16_Voedingscentrum_v06.indd 30

03-02-16

15:35

Betrek de leerlingen

Veel scholen die hun kantines gezonder hebben ingericht, krijgen enthousiaste reacties van leerlingen en ouders. Een gezond aanbod in de kantine blijkt vooral goed te werken als de school leerlingen actief betrekt bij de nieuwe aanpak.

Zo mochten de leerlingen van het Gerrit Rietveld College in Utrecht meedenken over de inrichting van de kantine. Het is een lichte en ruime kantine geworden, die uitnodigt om te gaan zitten voor de lunch. De leerlingen hebben een bord voor boven de uitgiftebalie gemaakt, waarop de kantine het gezonde aanbod kan promoten.

Het AOC Oost in Almelo verbouwt eigen groente en fruit in een kas. De oogst wordt gebruikt in de kantine. Steeds meer scholen gebruiken stukjes grond om een moestuin te maken zodat ze zelf wat groente/fruit kunnen verbouwen.

een watertappunt te plaatsen. Daarnaast krijgt de uitstraling van de kantine aandacht: liggen de gezondste producten op een opvallende plek, bijvoorbeeld vooraan in de vitrine of naast de kassa? Om ook op lange termijn een gezonde kantine te blijven, stellen we in de richtlijnen dat scholen een gezonde aanpak vastleggen in het beleid. Is aan alle richtlijnen voldaan, dan ontvangt een school van het Voedingscentrum een Zilveren of Gouden Schoolkantine Schaal waarmee de school alle kantinebezoekers kan laten zien: wij zijn gezond bezig!

Een zilveren kantine biedt zestig procent gezondere producten aan, waaronder op zijn minst groente of fruit. Een gouden kantine biedt groente én fruit aan.

Het aanbod bestaat hier voor minstens tachtig procent uit producten die je volgens de Schijf van Vijf vaak mag eten. Sportkantines en bedrijfsrestaurants kunnen al meteen aan de slag met de Richtlijnen Gezondere Kantines. Ook schoolkantines kunnen natuurlijk het beste meteen beginnen met de nieuwste richtlijnen, maar voor scholen stelt het Voedingscentrum dat 2016 een overgangsjaar is, waarin ze ook de oude Richtlijnen Gezonde Schoolkantines nog kunnen aanhouden als ze dat willen. Ben je al begonnen met de huidige richtlijnen, ga dan vooral door met je aanpak! Je kunt je assortiment laten checken om te zien hoe je aan de nieuwe richtlijnen kunt voldoen. Vanaf 2017 gelden alleen de Richtlijnen Gezondere Kantines. De Schoolkantine Brigade staat klaar om te helpen.

Aan de slag!

Wil jij ook aan de slag? Bekijk onze tips, een stappenplan en inspiratielijst op onze website www.gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl Of maak een afspraak met de Schoolkantine Brigade via 070-306 8875 of mail naar degezondeschoolkantine@voedingscentrum.nl.

Volg ons ook op Twitter: @GezondeBrigade

Meer weten over de richtlijnen? Kijk op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine of vraag de nieuwe brochure aan.

■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ EDG_FEB_030-031_16_Voedingscentrum_v06.indd 31

03-02-16

15:36

Met de

hele klas

op avontuur

Bezoek nu voor slechts €14,- p.p.* een wereld waar eindeloos veel te beleven valt. Waar waaghalzen op woeste zeeën ontsnappen aan spookschip De Vliegende Hollander. En waar de allerkleinsten heerlijk wegdromen in het betoverende Sprookjesbos. Ga nu met de hele klas op avontuur in een wereld waar alles voor jullie geregeld is. Tot snel in de Efteling!

Ga voor meer informatie naar efteling.com/schoolreisje *Deze actie is geldig t/m 11 november 2016 bij een reservering vóór 1 april 2016. Bij een reservering na 1 april 2016 betaal je €19,- p.p.

Nu slechts

€14,per persoon

*

advert_EDG_2026.indd 1 EDG_FEB_032-033_16_GGD_v10.indd 32

02-02-16 15:51 03-02-16 15:39

16 15:51

Samen werken aan een Gezonde School!

Veel scholen investeren in een gezonde en veilige school. De Gezonde School-aanpak helpt om structureel te werken aan de gezondheid van leerlingen.

In PrimaOnderwijs laten we elke editie zien hoe jouw school een Gezonde School kan worden. Een Gezonde School werkt aan één of meer thema’s. Deze editie staat een Gezond Schoolplein centraal met hierbij aandacht voor het themacertificaat Milieu en natuur.

Wat is een Gezond Schoolplein?

Een Gezond Schoolplein geeft leerlingen de ruimte om te bewegen en te spelen in een groene en rookvrije omgeving.

Het prikkelt de fantasie, stimuleert beweging en leert over het belang van de natuur. Een school met een Gezond Schoolplein heeft één of meer themacertificaten van het vignet Gezonde School. In dit artikel laten we zien waarom het thema Milieu en natuur goed past bij een Gezond Schoolplein.

Van denken naar doen: fris, duurzaam en groen Vind jij een frisse, duurzame en groene leeromgeving belangrijk? Ga aan de slag met het themacertificaat Milieu en natuur. Denk aan het monitoren van de ventilatie en aandacht voor duurzaamheid, zoals het scheiden van afval en energiebesparing. Maar ook het aanbieden van ‘groene’ activiteiten, want ieder kind speelt toch graag buiten?

Buitenlesdag 12 april 2016 Een inspirerend voorbeeld is de allereerste Buitenlesdag, die op 12 april dit jaar plaatsvindt. In januari bedachten leerlingen van groep 4 van basisschool de Piramide in Utrecht samen met Jantje Beton en het IVN welke lessen zij het liefst buiten wilden doen. Dat leidde tot een ‘natuurdansles’. De natuur danst immers, vonden de kinderen. De les combineert bewegen, taal en natuuronderwijs. Meedoen doe je al door op 12 april tenminste één les buiten te geven. Laat weten dat je meedoet via schoolpleinen@gezondeschool.nl en ontvang tips, inspiratie en kant-en-klare buitenlessen.

Wij helpen mee!

Om het themacertificaat Milieu en natuur te behalen moet jouw school aan verschillende criteria voldoen. Op www.digitaletoolkitmilieu.nl vind je praktische hulpmiddelen die helpen bij de aanvraag. Heb jij vragen over een frisse, duurzame en groene leeromgeving, neem dan contact op met de regionale GGD.

Voeding Stimuleren van gezond eten en drinken.

Milieu en natuur Realiseren van een frisse, groene en bewuste leeromgeving.

Welbevinden en sociale veiligheid Bevorderen van sociaal gedrag en tegengaan van ongewenst gedrag.

Roken en alcohol Voorkomen van roken en alcoholgebruik.

Bewegen en sport Stimuleren van een actieve leefstijl.

Fysieke veiligheid Ter voorkoming van ongelukken in en om de school.

Relaties en seksualiteit Aandacht voor de ontwikkeling van gezonde relaties en seksualiteit.

Bekijk of jouw school in aanmerking komt voor één of meer themacertificaten op

www.gezondeschool.nl

GGD GHOR Nederland is beheerder van het vignet Gezonde School. Neem voor vragen, advies en ondersteuning contact op via vignetgezondeschool@ggdghor.nl.

EDG_FEB_032-033_16_GGD_v15.indd 33

04-02-16

09:33

Het geheim van een goed schoolplein…

Van Ee creëerde honderden schoolpleinen in Nederland ‘Plezier in spelen’ is het motto van speeltoestellenspecialist Van Ee. Maar het bedrijf gaat veel verder dan ‘alleen plezier’. Veiligheid, betrokkenheid, functionaliteit en duurzaamheid staan even hoog in het vaandel. ‘We heten Van Ee Speeltoestellen, maar eigenlijk zou dat Van Ee Schoolpleinbouwer moeten zijn’, lacht directeur Albert van Ee. ‘Want dat is ons vak, daar zijn we goed in!’

Bij het ontwikkelen van een goed schoolplein komt meer kijken dan het plaatsen van speeltoestellen.

Albert van Ee: ‘Kinderen moeten zich veilig voelen op een schoolplein. Ze moeten worden uitgedaagd, maar hebben ook rustgebieden nodig waar ze even kunnen lezen of toekijken. Ze hebben ruimte nodig voor balspellen en voor motorische ontwikkeling. Er moet genoeg diversiteit zijn, passend bij de mix van kinderen die je hebt. Kinderen met en zonder beperkingen moeten sámen kunnen spelen. Op een speelplein mag geen enkel kind worden buitengesloten.’

Frans de Vries: ‘Door leerlingen te betrekken, is het ook een beetje van hen’ Blog

Voor

Om te weten waar een goed schoolplein aan moet voldoen, heeft Van Ee een inspirerende blog op vaneespeeltoestellen.nl/blog. Hier krijgen schoolleiders, -directeuren maar natuurlijk ook leerkrachten, kleuterleiders en andere betrokkenen inzichten en tips. Albert: ‘Het lijken soms open deuren maar het gaat bij de inrichting vaak fout omdat er te laat professionals bij betrokken worden. Het begint allemaal al bij het goed kijken naar het terrein bij de school. We proberen een speelgebied zo in te richten dat kinderen op een natuurlijke manier ervaren wat ze aankunnen en -durven. Het is ont zettend belangrijk dat kinderen de ruimte krijgen om zich te ontwikkelen. Fysieke afscheidingen beperken. Sommige kinderen zijn bijvoorbeeld motorisch verder dan leeftijdsgenootjes en schuiven sneller door naar het ‘midden’. Op het moment dat je fysieke afscheidingen hebt tussen gebieden is dat voor kinderen niet prettig. Dat remt in hun ontwikkeling of leidt tot ongewenst gedrag.’

Na

EDG_FEB_034-035_16_VanEe_v05.indd 34

03-02-16

15:45

het creatieve brein van de leerlingen. Hoe zouden zij hun schoolplein verbeteren met al aanwezige hoogteverschillen of bestaande betonelementen?’ Frans: ‘En veiligheid is belangrijk. Bij sommige scholen worden de pleinen openbare speelplekken, dan betaalt de gemeente nog wel eens mee. Dan moet je letten op verborgen hoekjes, je wilt geen hangjongeren, vandalisme en rommel op je plein. Wij proberen dat te voorkomen door bijvoorbeeld de beschutting weg te nemen, voor overzicht te zorgen, goede verlichting, geen dichte toestellen of dakoverdekkingen. Wie wil je waar hebben?

Daar kunnen wij in sturen.’

Mini-excursies

Albert van Ee: ‘Op een speelplein mag geen enkel kind worden buitengesloten’ Leerlingenraad Van Ee heeft volgens die inzichten al honderden schoolpleinen in Nederland ontwikkeld. Van stedelijk met veel roestvrijstaal tot natuurlijk met klimbomen, grasheuvels en zwerfkeien, en kleurrijk. ‘Dat maakt het werk afwisselend’, vertelt Frans de Vries. Frans is voorman montage en inspecteur bij Van Ee. ‘Als kinderen het mogen zeggen, dan kiezen ze vaak voor primaire kleuren.’ Dat verklaart een hoop vrolijke schoolpleinen, want bij Van Ee is er genoeg ruimte voor de wensen van de leerling.

‘Dat ligt natuurlijk aan de school’, vervolgt Frans, ‘maar we zijn laatst bijvoorbeeld in gesprek geweest met een leerlingenraad met kinderen vanaf groep 5. Ze wilden meer king vakken, ruimte om te voetballen en zelfs een zwembad! Het zijn ontzettend leuke gesprekken, waarbij sommige ideeën natuurlijk wel in een beter perspectief moeten worden gezet. We benadrukken dat ze het niet alleen voor zichzelf moeten bedenken, maar voor alle kinderen die nog op school gaan komen, vaak hun eigen broertjes en zusjes. Dan zie je dat ze goed gaan nadenken. Veel van de dan nog overgebleven ideeën worden echt gehonoreerd door de school. Nou ja, dat zwembad niet dan.’

Speelwaarde Albert: ‘Sommige scholen willen een podium om op Koningsdag te zingen bij de vlag, om maar een voorbeeld te noemen, dat soort wensen moet je als school van tevoren goed bedenken. Wat worden de looproutes?

Hoe is de parkeersituatie? En, niet onbelangrijk, wat is je budget? Eigenlijk komen de toestelkeuzes pas later.

Kijk eerst wat er al is. Als je je omgeving integreert, creëer je al snel speelwaarde. Dat stimuleert vaak ook

EDG_FEB_034-035_16_VanEe_v07.indd 35

Ook op het moment dat de eerste Van Ee-schep de grond raakt, worden leerkrachten en leerlingen betrokken bij het project. Albert: ‘Dat is ook voor een stukje veiligheid. Wij werken in fases zodat er altijd nog plek is om te spelen. En we doen het op een manier dat het voor de leerlingen zelfs leuk is. Want wat er achter die hekken zit, vinden leerlingen natuurlijk zeer interessant! Frans organiseert daarvoor zelfs mini-excursies.’

Frans: ‘Je bouwt daardoor begrip op. Per klas kunnen kinderen vragen stellen. Ze willen weten waarom een gat zo diep is en wat erin komt. Als we zeggen ‘beton’, dan willen ze weten wat beton is. We leggen uit welke machines we gebruiken en waarom ze er niet mee mogen spelen. Ze zien het van dichtbij, voelen even aan de toestellen of aan het kunstgras. De juf vertelt er vaak nog over in de klas of ze maken tekeningen voor ons.

Ouders komen ook regelmatig een praatje maken en weten precies te vertellen wat er gebeurt omdat ze dat van hun kinderen hebben gehoord. De oplevering is meestal een echt feestje omdat iedereen er zo naar uit heeft gekeken. En soms hebben de kinderen er zelf voor gespaard. Dan hebben ze een loop gehouden of een flessenactie voor een klimrek of glijbaan. Dat gevoel dat het ook een beetje van hen is, zorgt voor een stukje bewustwording. Ze zijn er zuiniger op omdat ze er zelf hard voor gewerkt hebben.’ Albert: ‘Die betrokkenheid die wij samen met de school creëren, is kenmerkend voor ons als bedrijf. Onze slogan ‘plezier in spelen’ geldt voor de school en de kinderen maar ook voor ons.

Het is voor de makers ook fantastisch als mensen enthousiast zijn.’ Hij lacht: ‘Als we dat blijven uitdragen, krijgen we het straks nog heel druk met excursies!’

Benieuwd naar wat Van Ee Speeltoestellen voor jullie schoolple in kan betekenen? Groen, Stedelijk of Kleurrijk: laat je inspireren op

vaneespeeltoestellen.nl

04-02-16

09:17

Laat je inspireren!

De wondere wereld van Wetenschap & Technologie in de klas Op basisschoolleeftijd komen kinderen vaak voor het eerst in aanraking met Wetenschap & Technologie (W&T). De indrukken die ze dan krijgen, onthouden ze de rest van hun leven. Een uitgelezen kans dus om kinderen al op jonge leeftijd te laten zien wat de vele mogelijkheden van Wetenschap & Technologie zijn. Hoe breng je ontdekkend en onderzoekend leren in de klas? Laat je inspireren door deze enthousiaste leerkrachten, die vertellen hoe zij dat doen. En waarom! tekst tefke van dijk foto’s marius roos

36

EDG_FEB_036-039_16_PBT_v05.indd 36

03-02-16

15:46

Karin Baptiste, leerkracht groep 5 en coördinator kunst, wetenschap en techniek op Daltonschool Helen Parkhurst in Den Haag

‘Je moet het gewoon doen! Uitproberen.

Stapsgewijs beginnen met onderzoek- of technieklesjes.

Als je het effect ziet, word je vanzelf enthousiast.’

‘De toekomst van het onderwijs verandert, we zijn op weg naar 21ste eeuwse vaardigheden. Ook de Haagse scholen zijn zich daarvan bewust. Drie jaar geleden zijn we met een aantal mensen van diverse scholen bijeengekomen bij het Van Kinderen Museum in Den Haag. Onder leiding van het museum hebben we twaalf ateliers ontwikkeld. Deze ateliers gaan bijvoorbeeld over natuur, constructies, energie, programmeren, ruimte en magnetisme. Met de thema’s van de ateliers kunnen leerkrachten kunst, wetenschap en techniek in samenhang aanbieden.’

Alles bij betrekken ‘Binnen de atelierverkenning hebben we inspiratie opgedaan, onze kennis vergroot op technisch en kunstzinnig gebied en zijn we bekend geraakt met didactische processen die passen bij het doen van wetenschappelijk onderzoek met kinderen. Goede onderzoeksvragen en ontwerpopdrachten zijn hierbij belangrijk. Ook hebben we aandacht besteed aan het vak techniek, waarbij je vooral probleemoplossend werkt. Het mooie van de ateliers is ook dat vaardigheden in een context staan. Als leerkracht kun je er van alles bij betrekken! Het atelier staat centraal en van daaruit kun je alle kanten op. Je kunt dwarsverbanden leggen en eigen invalshoeken kiezen. Het thema is meer dan een les bij een methode en bronnen kunnen heel divers zijn, van beeldmateriaal en boeken

Vind op Facebook de nieuwe community ‘Technologie in de klas’ voor nieuwsgierige leerkrachten en praat mee! www.facebook.com/Technologie-in-de-klas174891512878936/

EDG_FEB_036-039_16_PBT_v07.indd 37

tot internetsites. Na zeven weken sluiten we een atelier af met een eindpresentatie. Hierbij zijn ouders ook welkom. Leerlingen zijn erg enthousiast en vragen vaak meteen wat het volgende thema is.’

Inspireren en kennis delen ‘Na een paar jaar gaat het nu steeds meer leven en het belang is voor iedereen steeds duidelijker. De omschakeling van methodewerk naar onderzoekend en ontwerpend leren begint steeds meer zijn weg te vinden. Het is een andere manier van werken en dat vraagt andere vaardigheden. Ik denk dat we flinke sprongen maken. Je moet het gewoon gaan doen. Uitproberen. Stapsgewijs beginnen met onderzoeklesjes of technieklesjes. Als je het effect ziet, word je vanzelf enthousiast. We pakken nu door op de weg die we zijn ingeslagen en proberen daarbij zoveel mogelijk mensen te stimuleren. Twee teamleden volgen op dit moment een bijscholing op de post-hbo coördinatie wetenschap en technologie. Zelf ga ik eens per maand bijeenkomsten organiseren om mensen over de streep te trekken. De moeilijkheden zijn divers: tijd, eigen vaardigheden, het gevoel hebben het niet te kunnen. Dat hopen we te doorbreken met de bijeenkomsten. We willen inspireren, kennis delen, samenwerken en laten zien dat het kan.’

PrimaOnderwijs 37

03-02-16

17:37

Sander de Folter, leerkracht groep 1/2 en coördinator Kleuterlab op OBS De Tamboerijn in Amsterdam Zuidoost

‘Wat voor ons vanzelfsprekend is, moeten kinderen nog ontdekken.

Die ontdekkingen onthouden ze de rest van hun leven.’

‘In het onderwijs gaat het vooral over taal en rekenen.

Je hoort leerkrachten vaak zeggen dat ze geen tijd hebben voor wetenschap en technologie omdat ze in de klas met taal- en rekendoelen bezig zijn. Dat is onzin!

Wetenschap en technologie heeft veel raakvlakken met andere vakgebieden. In de onderbouw is het niet zo dat er iets bij komt, je werkt ook aan taal en rekenen.

Sommige mensen denken dat je veel van techniek moet weten, maar dat is niet zo. Je moet er vooral voor open staan. Als je ziet wat het met leerlingen doet, ben je om.’

Kleuterlab ‘Dit schooljaar zijn we op onze school gestart met het Kleuterlab, waarmee we onderzoekend en ontdekkend leren willen stimuleren bij kleuters. In het Kleuterlab komen veel ontwikkelingsgebieden aan bod en in de samenwerking zijn leerlingen vaak heel talig bezig.

Ook voorbereidend rekenen zit erin. Als ze een brug bouwen, moeten ze aan beide kanten evenveel blokjes hebben. Tellen dus. Geef kinderen een bak met materialen en ze gaan ermee aan de slag. Je kunt ze met pvc-buizen en koppelstukken water van het ene punt naar het andere punt laten brengen of samen een moeilijke knikkerbaan bouwen. Mijn rol is vooral vragen stellen om kinderen tot nadenken aan te zetten: waarom gebeurt dit?’

Budget en training ‘Het initiatief voor de labs is ontstaan bij stichting Sirius, waar veertien openbare scholen in Amsterdam Zuidoost onder vallen. Op dit moment hebben zo’n vijf scholen al

een Kleuterlab. We zijn begonnen in de onderbouw en het is de bedoeling dat we over paar jaar in alle groepen labs hebben. Vanuit de stichting is budget beschikbaar gesteld om materialen aan te schaffen en de coördinatoren van de Kleuterlabs zijn getraind door pabodocenten van de Hogeschool van Amsterdam. De stichting faciliteert, de pabo kijkt en denkt mee.’

Verwondering ‘In het onderwijs moet je niet alleen focussen op taal en rekenen, want er zijn nog zo veel meer ontwikkelings­ gebieden. Ieder kind heeft recht op een brede ontwikkeling.

Het beeld over techniek vormt zich rond het tiende levensjaar en verandert daarna nog maar weinig. Correcte beeld­ vorming moet dus al plaatsvinden op de basisschool.

Kleuters vinden de activiteiten ontzettend leuk. Ik vind het prachtig om de verwondering op hun gezichten te zien.

Wat voor ons vanzelfsprekend is, moeten zij nog ontdekken.

Die ontdekkingen onthouden ze de rest van hun leven.’

Deel, inspireer en verwonder!

Zijn jullie ook enthousiast aan de slag gegaan met Wetenschap & Technologie? Deel jullie succes­ verhaal, kennis of tips met collega-leerkrachten.

Inspireer anderen om ook Wetenschap & Technologie in de klas te brengen en leerlingen te verwonderen, te laten ontdekken en te laten onderzoeken. Mail de redactie via redactie@primaonderwijs.nl. In elke editie van het magazine plaatsen we inspirerende praktijkvoorbeelden.

38

EDG_FEB_036-039_16_PBT_v05.indd 38

03-02-16

15:47

Leer uw leerlingen omgaan met geld!

De toenemende digitalisering van het betalingsverkeer, alomtegenwoordige reclame-uitingen en het feit dat jongeren steeds vroeger deelnemen aan de economie zijn slechts enkele redenen waarom jongeren moeten leren om te gaan met geld.

Wijzer in geldzaken vindt dat leerlingen op school al zouden moeten leren budgetteren, financiële risico’s inschatten en een langetermijnplanning maken. Het platform Onderwijs 2032 heeft recent het belang van verplichte financiële educatie op school erkend. Het platform heeft het kabinet geadviseerd om financiële educatie structureel op te nemen in het toekomstige onderwijsprogramma.

Welke vaardigheden moeten jongeren aanleren?

• • • • •

De waarde van geld kennen Omgaan met ontastbare transacties Kritisch consumeren en verantwoorde keuzes met financiële gevolgen kunnen maken Plannen en vooruitkijken met geld Omgaan met financiële risico’s

Bekijk de leermiddelentool VO! De leermiddelentool op de website van Wijzer in geldzaken biedt een gevarieerd aanbod aan lesmaterialen voor het voortgezet onderwijs. Ga naar www.wijzeringeldzaken.nl/leermiddelenVO en ontdek hoe aantrekkelijk het aanleren van verantwoord financieel gedrag kan zijn.

De komende maanden zullen nog meer lesmaterialen beschikbaar komen, onder andere van de uitgeverijen Noordhoff en Malmberg.

De Week van het geld is een nationale projectweek over leren omgaan met geld. De Week van het geld wordt ieder jaar door Wijzer in geldzaken georganiseerd en vindt dit jaar plaats van 14 t/m 18 maart. Kijk voor meer informatie op www.weekvanhetgeld.nl

EDG_FEB_036-039_16_PBT_v05.indd 39 7078-FIN WIG WvhG 2016 Adv Prima Onderwijs-192x285mm v2.indd 1

03-02-16 01-02-16 15:47 16:24

Kom met de hele klas gratis naar het Eneco WindLab Wat is windenergie? Wanneer is energie duurzaam? Waarom is het zo belangrijk? Je ontdekt het met de hele klas gratis in het Eneco WindLab. Met het bezoek aan het Eneco WindLab in het Havengebied in Amsterdam, inclusief gratis lesprogramma, maken leerlingen van groep 7, 8 en brugklassers op een inspirerende en educatieve manier kennis met de wereld van windenergie. Het lesprogramma

bestaat uit een voorbereidende les over duurzame energie, een bezoek aan het WindLab en een aantal schoolopdrachten om de opgedane kennis in de praktijk te brengen.

Kom ook met de hele klas!

Het Windlab staat sinds mei 2015 in het Havengebied in Amsterdam. Daarvoor heeft het Windlab anderhalf jaar in Etten-Leur

www.eneco.nl/windlab

EDG_FEB_040-041_16_Eneco_v08.indd 40

03-02-16

15:48

gestaan. Inmiddels is het Windlab door meer dan 5.000 leerlingen bezocht uit 200 klassen.

Het bezoek zal bij de leerlingen een onvergetelijke ­indruk achterlaten. Ze leren alles over windenergie, ontdekken door proefjes de kracht van wind, bouwen een eigen windmolen, bekijken een echte windturbine en kunnen zich aan het einde van de dag WindExpert noemen, waarvoor ze een officieel certificaat krijgen. Het doel van het programma is om de kennis van Eneco over duurzame energie te delen en leerlingen windenergie te laten beleven. Het programma is gemaakt in samenwerking met partijen die gespecialiseerd zijn in het ontwikkelen van interactieve lesmaterialen en sluit aan op een aantal belangrijke, door het ministerie van OCW geformuleerde leerdoelen zoals zorgvuldig

omgaan met het milieu. Yvette Vogels, leerkracht groep 8 van Basisschool De Hofstee is enthousiast over het programma. ‘Wij hebben destijds zo’n leuke dag gehad! Eén groep bouwt binnen een windmolen, de andere groep doet buiten opdrachten. De klas heeft met mooi en duurzaam materiaal windmolens gebouwd. En de meeste windmolens deden het ook echt.

We hebben veel geleerd. We mochten een windturbine in - windmolen mag je eigenlijk niet zeggen - en hoewel daar binnen eigenlijk niets te zien is, vond de klas het zo cool. Het voelde alsof er een geheim werd onthuld. Het is niet zomaar een excursie met een rondleiding maar echt een les toegespitst op de leerlingen. In combinatie met het voorbereidende lesmateriaal raad ik het zeker aan. Ontzettend leerzaam!’

Meld je snel aan via www.eneco.nl/windlab en bied je leerlingen een unieke kijk in de wereld van duurzame energie. Via de site kun je je ook aanmelden voor het lespakket. Schrijf je tijdig in want vol=vol.

EDG_FEB_040-041_16_Eneco_v08.indd 41

03-02-16

15:49

Samen zorgen voor

een veilige school

Op de ochtend van de conferentie over ‘School en veiligheid’ waren er maar liefst drie bommeldingen op scholen in Amsterdam, ook op een lyceum, maar niet op het Montessorilyceum waar de bijeenkomst plaatsvond. Het typeerde wel de noodzaak om te werken aan veiligheid op school en vooral dat iedereen, docenten én leerlingen, zich veilig moeten kunnen voelen op school. Hoe we dat met elkaar kunnen realiseren, was het doel van deze conferentie. tekst joke heikens

Tegelijk met de problemen komen ook oplossingen op tafel. Judith Steenvoorden van de OVSO (vereniging van alle schoolbesturen in het vo en mbo van Amsterdam die scholen helpt bij het omgaan met conflicten) noemt De Vreedzame als goede oplossing voor scholen met veel problemen. ‘Vanaf groep 7 worden leerlingen ­getraind om mediator te worden. Zij leren om bij con­ flicten tussen de partijen te gaan staan en te werken aan een oplossing. We betrekken ook ouders in dit project, ook zij kunnen leren mediëren. Democratisch leven betekent conflicten, dat hoort erbij. Als je maar in gesprek gaat met elkaar en zoekt naar oplossingen.’

Judith put uit eigen ervaring. ‘Toen ik hoorde dat een boze moeder naar school kwam, dacht ik dat we dit als volwassenen rustig met elkaar aan tafel zouden uitpraten. Maar dat lukte me niet. Ook niet toen ik het een dag later nog een keer probeerde. Uiteindelijk heb ik een docent met dezelfde afkomst als deze mevrouw gevraagd om het gesprek over te nemen, dat was toen de beste oplossing.’

Integreren opnieuw uitvinden Nederland is multicultureel. In Amsterdam is zelfs maar 49 procent van de inwoners van Nederlandse afkomst. Hoogleraar Onderwijs en Diversiteit Maurice Crul zegt dat het daarom onmogelijk is dat de meerder­ heid zijn wil aan de rest oplegt, want: ‘Er is geen meerder­ heid. Waar nieuwe medelanders vroegen nog opgingen in de massa, is dat in veel gevallen niet meer aan de orde. Zelfs van de 49 procent Nederlanders in Amsterdam heeft een groot deel ouders of groot­ ­ ouders uit andere landen. Zonder meerderheidsgroep

verandert de hele integratie. We moeten het integreren daarom opnieuw uitvinden en met elkaar beslissen wat de normen en waarden zijn.’

Mensenrechten Wethouder van Amsterdam Simone Kukenheim vult aan: ‘Iedereen wil graag veiligheid, maar lang niet iedereen voelt zich veilig. Je moet op zoek gaan naar wat we ­allemaal delen. Mensenrechten zou het kader moeten zijn waarbinnen we met elkaar omgaan en die moet je aanleren. Daardoor wortelen jongeren veel beter in onze samenleving en stimuleer je sociale veiligheid.

Deel ervaringen en vooral successen met elkaar. Een andere mogelijkheid is om masterclasses Burger­ schap te geven. Minister Bussemaker trekt extra geld uit voor lessen burgerschap en kritisch denken.’

42

EDG_FEB_042-043_16_Schoolveiligheid_v02.indd 42

03-02-16

15:49

Maak een grondwet Marlien van Stempvoort is onderwijsadviseur bij Het ABC (een van de organisatoren van deze dag) en vertelt over De Vreedzame School. ‘In een vreedzame school werken we aan een positief, sociaal en moreel klimaat in de school, door iedereen verantwoordelijkheid te geven voor elkaar en voor de gemeenschap. We leren kinderen wat conflicten zijn en hoe je voorkomt dat het uit de hand loopt. Voor sommige kinderen gaat het er thuis minder vreedzaam aan toe, daarom is het belangrijk dat je de ouders er ook bij betrekt. Maak bijvoorbeeld met zijn allen (ook de ouders) een grondwet voor de school waar iedereen zich aan moet houden. Maak afspraken over consequenties en laat zien dat jij je aan die grondwet houdt. Laat harmonie en respect centraal staan. Verbeter de relaties tussen docenten en leerlingen, leerlingen onderling en docenten onderling door met elkaar te praten over allerlei dingen.’

Tips

leerlingen een goede introductieweek • Geef waarin ze jou en elkaar leren kennen, zo wordt jouw groep een harmonieuze groep. met leerlingen samen uit hoe je op • Zoek situaties reageert en of dat ook anders kan. drie waarden die je allemaal • Formuleer belangrijk vindt en bedenk welk gedrag daarbij hoort en wat je terug wilt zien in de klas. een commissie samen van docenten en • Stel leerlingen die samen de normen en waarden opstellen.

Meer informatie kun je vinden op www.devreedzameschool.nl

Uit een onderzoek van november 2015 blijkt dat één vijfde van de docenten op primair en voortgezet onderwijs in het afgelopen schooljaar met verbaal geweld door leerlingen te maken kreeg. Het verbale geweld vanuit de ouders van de leerlingen lag beduidend lager, maar in het basisonderwijs was dit nog altijd 17% tegen 11% in het voortgezet onderwijs. Wat het fysieke geweld betreft, dit lag wat verder uit elkaar. Op de basisschool heeft 10% van alle leerkrachten afgelopen schooljaar last gehad van fysiek geweld door de leerlingen, dit was bij het voortgezet onderwijs een stuk lager: 2%. Fysiek geweld door ouders werd alleen door een enkele docent van het primair onderwijs gemeld.

Download de volledige rapportage via duo-onderwijsonderzoek.nl.

PrimaOnderwijs 43

EDG_FEB_042-043_16_Schoolveiligheid_v02.indd 43

03-02-16

15:50

Doe mee(r) met Schooltv!

Lente!

L

Huisje Boompje Beestje - Thema voorjaar

en te

!

Voor je het weet staat de lente weer voor de deur! Ga je binnenkort in de klas aan de slag met een voorjaars-project?

Op deze Huisje Boompje Beestje dvdPLUS staan naast vier leerzame afleveringen met het thema voorjaar ook bijbehorende werkbladen en een handleiding in pdf-vorm. Het lesmateriaal is daarmee gemakkelijk te printen of te gebruiken op het digitale schoolbord.

5-6 jaar 7-8 jaar

Bestel nu deze dvdPLUS op schooltvwebshop.nl

De

Liefdesplein lespakket Op 14 maart aanstaande begint de jaarlijkse ‘Week van de Lentekriebels’ weer. Het is het ideale moment om met de klas aandacht te schenken aan puberteit, verliefdheid en seksualiteit. Het Liefdesplein lespakket motiveert en activeert leerlingen om hier over na te denken en te discussiëren.

Bestel nu het Liefdesplein lespakket (dvd met 4 afleveringen, handleiding + 25 werkboekjes) op schooltvwebshop.nl

Le We nt ek ek v rie an be de ls !

9-12 jaar

De

SpangaS Leergeld bundel SpangaS Leergeld sluit perfect aan op de onderwerpen die passen bij het thema van De Week van het geld (14 t/m 18 maart).

Sparen, lenen, inkomsten, uitgaven en zakgeld komen op een herkenbare en aansprekende manier met de bekende karakters uit de soap aan de orde. De bundel bevat de dvd en een handleiding. De werkboekjes zijn los te bestellen. Geschikt voor groep 7 en 8 én klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs.

Bestel nu de Spangas Leergeld bundel op schooltvwebshop.nl

W Deh Week van ee e het tgeld g kv el

d! an

9-12 jaar 13-15 jaar

schooltvwebshop.nl/abonnementen

1_1 adv Schooltv POnderwijs maart16.indd 1 EDG_FEB_044-045_16_AMN_v07a.indd 44

01-02-16 13:29 03-02-16 15:51

16 13:29

Ontwikkelingsgericht schooladvies

Maak het plaatje compleet!

De verplichte eindtoets en het doorslaggevende schooladvies zijn een goede zaak. De expertise van de leerkrachten, die een kind elke dag meemaken, wordt weer volop op waarde geschat. Maar er is ook behoefte aan meetwerk om het advies te kunnen onderbouwen. De Eindtoets van AMN en de aanvullende online test Aansluiting PO-VO brengen het complete kind in beeld en geven het schooladvies een stevig fundament.

Wetenschappelijk onderzoek bevestigt wat veel leerkrachten gevoelsmatig ervaren; hoe kinderen zich ontwikkelen, in welke richting en op welk niveau, hangt meer af van hun intelligentie en motivatie dan van wat een kind geleerd heeft in een bepaalde periode. Toetsing kan snel voorbij gaan aan de ontwikkeling van het kind. Vaak wordt alleen gekeken naar wat een kind al geleerd heeft, de cognitieve vaardigheden. Dit soort toetsing oordeelt wat het kind nog niet kan, in plaats van te oordelen waar de kansen liggen. AMN meet naast cognitieve vaardigheden als taal en rekenen ook capaciteiten (intelligentie) en persoonlijkheidsfactoren (houding en gedrag). In de extra online test Aansluiting PO-VO worden vragen gesteld over de manier van leren van kinderen, hoe ze zaken oplossen en wat hun interesses zijn. Die vraagstelling kan wijzen op blinde vlekken, op iets waar niet aan gedacht is.

Deze zaken neem je samen met het niveau van rekenen, begrijpend lezen en schrijven mee in je advies. Zo krijg je een bredere invalshoek en een samenhang in het schooladvies. Niet als vervanging van het oordeel van de leerkracht maar als ondersteuning hiervan.

Verhelderend Belangrijk is dat de resultaten ook met de kinderen gedeeld worden. Zo laat je zien waar ze goed in zijn en dat

Doe mee aan de gratis pilot!

AMN biedt scholen de gelegenheid om mee te doen aan de pilot van de Eindtoets, waarmee je automatisch en drie jaar lang gratis toegang krijgt tot de innovatieve online tool Aansluiting PO-VO. Deelname is volledig kosteloos. De pilot start op 1 maart en loopt t/m eind mei 2016.

Kijk op www.amn.nl voor de mogelijkheden of neem contact op met Lianne Konings via 026 – 3557332.

EDG_FEB_044-045_16_AMN_v07a.indd 45

ze trots kunnen zijn op hun prestaties. Je kunt ze mee laten denken over wat ze willen leren en wat ze daarvoor nodig hebben. Een nieuw aspect is dat ook de ouders en de leerkracht de vragenlijst invullen. Er worden vragen gesteld over de betrokkenheid vanuit huis.

Helpen de ouders met huiswerk, vraagt het kind om hulp? Spelen er veel vriendjes of juist niet? Veel ouders vinden het plezierig dat ze er iets over kunnen zeggen.

Die extra informatie kan bevestigend zijn, maar ook verhelderend. Het advies zal niet meteen veranderen, maar het biedt wel een stevig fundament. Ook het voortgezet onderwijs heeft baat bij deze brede manier van testen. Een afname vroeg in de brugklas levert veel informatie op. Niet alleen geeft dit extra zicht op de juistheid van het niveau waarin de leerling is geplaatst, het geeft ook veel informatie over persoonlijkheid, motivatie en begeleidingsstijl. En juist met deze gegevens kan in het VO veel zinvol werk worden gedaan.

03-02-16

15:51

Jubilerend De Schoolschrijver in de lift

‘Alle kinderen houden van een mooi verhaal!’

Het concept is heel simpel, zoals meestal het geval is met goede ideeën. Een schrijver ‘adopteert’ een halfjaar een basisschool en enthousiasmeert de leerlingen op creatieve wijze om verhalen te vertellen, te verbeelden, te verzinnen en te schrijven. Schoolschrijver Simone Arts: ‘Sommige kinderen houden misschien niet zo van lezen, maar alle kinderen houden van een mooi verhaal!’ tekst tialda hoogeveen foto chris van houts

Dat 25 procent van de leerlingen de basisschool verlaat met een taalachterstand van twee jaar, was voor Annemiek Neefjes de aanleiding om De Schoolschrijver op te richten. Het reguliere onderwijs kan die achterstand vooralsnog niet wegwerken. Dit terwijl onderzoek uitwijst dat lezers niet alleen hoger scoren op taal- en leesvaardigheid, maar ook op schoolsucces en intelligentie. Bovendien, kinderen die veel lezen, belanden hoger op de maatschappelijke ladder, concludeerde Suzanne Mol in haar promotieonderzoek in

2010 aan de Universiteit Leiden. Dus besloot Neefjes voor schooljaar 2010/2011 van start te gaan met De Schoolschrijver. Was er bij de oprichting nog maar één Schoolschrijver verbonden aan twee Amsterdamse ­basisscholen, inmiddels zijn er maar liefst 34 kinderboekenschrijvers op 45 basisscholen in Amsterdam, Friesland, Noord-Brabant en Groningen aan het werk.

Neefjes: ‘We richten ons op gebieden met een taalachter­ stand, sociaal economisch zwakke gebieden waar thuis geen leescultuur is.’ In totaal gaat het om 24 ­gemeentes en ruim 12.000 kinderen met ouders en leerkrachten. Bekende namen uit de kinderboeken­ wereld verbinden zich een halfjaar lang aan een ­basisschool, denk aan Dolf Verroen, Martine Letterie, Karlijn Stoffels, Benny Lindelauf en Simone Arts.

Laatstgenoemde, verbonden aan het ITK in Haarlem vertelt: ‘Taal is het leven. Het voelt daarom enorm goed om dit werk te doen. Ik hoef me niet bezig te ­houden met kerndoelen, maar mag lol hebben met de kinderen, mag het met ze hebben over boeken, ver­ halen en taal. Ik zie ze genieten, ik zie ze groeien. ­Kinderen die meedoen, bij wie het kwartje valt, dat is het mooiste. Dan zie je dat lol niet vrijblijvend is, maar juist de sleutel tot succes.’

Belonen Voordat een Schoolschrijver van start gaat, is er al contact met de basisschool. ‘Vaak werken de standaard lespakketten niet op deze scholen’, weet Neefjes.

‘Wij vragen daarom waar de behoefte ligt en spelen daarop in.’ Om die reden mag een Schoolschrijver grotendeels zelf invulling geven aan de lessen. Arts: ‘Iedere dinsdag en vrijdag ben ik de hele dag aan­ wezig. Ik geef les aan de acht plusgroepen. Ik bouw echt iets op met de kinderen. De leerkracht van de groep blijft in het lokaal, maar geeft niet zelf les. Ik 46

EDG_FEB_046-047_16_Schoolschrijver_v03.indd 46

03-02-16

15:53

ben er 45 minuten, lees voor, laat kinderen daar een knutsel of tekening bij maken, ga met ze op zoek naar bijvoorbeeld modewoorden of laat ze een beeld­ gedicht schrijven. Het resultaat is gegarandeerd goed.

Het gaat om inzet en plezier, niet om d’s en t’s. Ieder­ een krijgt van mij aan het einde van de les een sticker op zijn werk. Ik wil het taalgevoel van kinderen ver­ groten en ze daarvoor belonen.’

Boekenspeurtocht Een aantal lesonderdelen staat vast. Zo is er een fees­ telijk startmoment, waarop de schrijvers via een rode loper hun intrede maken bij een school. Ook standaard is de Boekenspeurtocht, waarbij de schrijver l­ eerlingen aan de hand van een speurtocht en uiteenlopende ­vragen laat kennismaken met boeken in de biblio­ theek op school of in de buurt. En via de oudersalon worden ouders erbij betrokken. Arts: ‘Schoolschrijver­ schap is een partnership tussen school, ouders en kind.

Dat betekent dus ook dat je met de ouders om de tafel gaat zitten om tips te geven. Vorig schooljaar heb ik gesproken over het plezier en het belang van voor­ lezen, ook voor de loopbaan van een kind. Ouders en kinderen met een taalachterstand leren bovendien door voor te lezen beiden de taal beter kennen, en als ouder leer je je kind en zijn belevingswereld ook beter kennen.’

Zintuigen laten werken Iedere school rondt het traject op feestelijke wijze af samen met andere scholen in de omgeving. Voordat het zover is, wil Arts eindigen met iets tastbaars.

Leerlingen uit de Talentklas eindigen het seizoen met een zelfgemaakt boekje. Arts: ‘Vanuit iedere klas ­filtert De Schoolschrijver de zogeheten Talentklas met leer­ lingen die verder willen met schrijven. Met een aantal leerlingen per groep, dat waren er negen bij de vorige school waar ik werkte, ga ik drie keer twee uur lang apart zitten om een verhaal te schrijven. Ik ging voor inspiratie met ze door de wijk lopen om hun zintuigen te laten werken.’ Om leerkrachten handvatten te bieden, geeft De Schoolschrijver ook workshops om het aan­ gereikte te borgen en continuïteit te bieden.

Academie Nieuw sinds vorig schooljaar is De Schoolschrijver Academie, waar ook Arts aan verbonden is. Leer­ krachten die meer willen dan het traject of scholen die niet een half schooljaar een Schoolschrijver hebben, maar wel willen professionaliseren op het gebied van talige creativiteit, leesplezier of creatief schrijven kunnen dit op maat inkopen. Neefjes wil de komende jaren gefaseerd verder groeien en wil met De School­ schrijver een voorbeeldfunctie vervullen voor letteren­ educatie in het primair onderwijs in Nederland. ­Drenthe, Limburg en Overijssel hebben al interesse getoond in deelname. ‘Het is een mooi traject, ook voor mezelf is het heel verrijkend’, vertelt Arts. ‘Met een fenomeen als De Schoolschrijver kunnen k­ inderen een inhaalslag maken.’

Meer informatie en blogs van De Schoolschrijver(s) op: deschoolschrijver.nl Kijk ook op deschoolschrijver.nl/academie PrimaOnderwijs 47

EDG_FEB_046-047_16_Schoolschrijver_v03.indd 47

03-02-16

15:54

Lezen om te leren

Het belang van vloeiend lezen Leerlingen doen van alles op school. Ze komen naar school om iets te doen, maar vooral om iets te leren. Lezen is het belangrijkste middel om te leren, in papieren vorm of digitaal. Vanwege het belang van leren is het doel van het leesonderwijs op de basisschool: leren lezen zodat lezen om te leren mogelijk wordt. Daarom is goed technisch kunnen lezen een cruciale basis.

Hoe ziet goed onderwijs in technisch lezen in een doorgaande lijn eruit?

Wat vraagt dit van het schoolteam, van de schoolleider en van de leraar? tekst karin van de mortel en aafke bouwman foto tom van limpt

Technisch lezen begint in groep 1 en 2 met klank­ oefeningen en letters (her)kennen. Je maakt deze ­activiteiten betekenisvol door ze te verweven in het spel in de hoeken. Van losse klank- en letterlessen ­leren leerlingen minder. Vanaf groep 3 betekent dit voor het technisch leren lezen dat leraren, meestal met behulp van een methodische tekst, instructie ge­ ven en verwerking bieden op woord- en tekstniveau.

Als er in januari en juni methodeonafhankelijk wordt

getoetst, wordt er nagegaan welke vorderingen er ge­ maakt zijn: zijn de leerlingen vaardiger geworden in het correct en in een voldoende tempo decoderen van woorden en tekst? Dat is een prima werkwijze, maar die is ontoereikend. Leesvaardigheid is meer dan woordjes snel en correct lezen en een tekst ­verklanken.

Als een leerling vlak en monotoon leest, binnen de tijd en binnen de foutennorm, dan leest die leerling ‘vol­ doende’ volgens de normering van de toets, maar als

48

EDG_FEB_048-049_16_CPS_v03.indd 48

03-02-16

15:55

leraar weet je dan: deze leerling begrijpt totaal niet wat hij leest. Toch zeggen leraren het vaak tegen leerlingen: ‘Het hoeft nu niet mooi, als je het maar snel doet’, waarmee leerlingen telkens weer bevestigd worden in hun beeld van lezen: dat moet vooral snel en met weinig fouten, dan is het goed… Uiteraard is dat niet goed. Wanneer er expressie op het lezen toegepast wordt en wanneer ‘het leuk is om naar je te luisteren’, weet je als leraar: die snapt wat er staat, die begrijpt wat hij of zij leest. Daar gaat het om! Lezen met expressie én correct én in een voldoende tempo.

Vloeiend lezen omvat dus vlot lezen.

Aafke Bouwman is specialist ‘jonge kind’. Ze houdt zich binnen CPS bezig met het aansturen en uitvoeren van veranderingsprocessen rondom taal, rekenen en organiseren op basisscholen, met specifieke aandacht voor het jonge kind.

Karin van de Mortel is specialist op het gebied van taal- en leesonderwijs. Ze is bij CPS projectleider, trainer en adviseur in het (speciaal) basisonderwijs.

Ze houdt zich bezig met het aansturen en uitvoeren van veranderingsprocessen rondom taal en lezen.

informatief voorgelezen, terwijl de woordenschatontwikkeling en de kennis over tekststructuren en tekstkenmerken daardoor kan toenemen. In de bovenbouw worden veel meer informatieve teksten gelezen, wat niet in lijn ligt met de beheersingsdoelen van de referentieniveaus.

Afwisseling motiveert

Afwisseling in het lezen van informatieve en verhalende teksten in tal van tekstgenres motiveert leerlingen, zeker als de teksten aansluiten op hun beleving en interesses. Bijvoorbeeld wanneer thema’s worden uitgediept met behulp van zowel verhalende als informatieve teksten of wanneer leerlingen over een en Lezen met expressie hetzelfde thema lezen vanuit verschillende teksttypen.

Methodisch gezien is er wel aandacht voor expressie De informatieve tekst over het te behandelen thema in de vorm van intonatie, maar lezen met expressie is ‘emigreren’ krijgt verdieping met het lezen van de brief meer dan lezen met intonatie. De betekenis van vloeiend die een broer die in 1957 naar Canada emigreerde aan lezen als brug tussen enerzijds decoderen en ander- zijn zus schrijft. Ze hebben elkaar al zo lang niet meer zijds betekenis verlenen wordt te vaak onderschat. gezien en vol heimwee herinnert hij haar aan vroeger.

Schoolteams die willen werken ‘Emigreren’ krijgt hierdoor ook een aan het optimaliseren van de doormeer emotionele inkleuring, waardoor gaande leesvaardigheid doen er het begrip van ‘emigreren’ meer wordt goed aan om op het vloeiend lezen verdiept. In de onderbouw leest de juf in hun aanbod te reflecteren. Dooreen prentenboek over een beer in de gaans is daar een enorme winst te herfst in zijn geheel voor, terwijl ze daarDe niveaus van leesvaardigheid: boeken. Wanneer leerlingen zowel na delen uit een informatief boek over vlot, vloeiend en verdiepend verhalende als informatieve tekseizoenen voorleest. Zo horen leerlingen sten met expressie leren lezen, het verschil van voorlezen tussen beide heeft dit een positief effect op het leesbegrip. Ook ten boeken. Doelgericht en technisch leesonderwijs vormt aanzien van het tekstaanbod zouden schoolteams even- een pijler onder het lezen met begrip. Het zijn geen wichtiger kunnen handelen: de balans in het aanbod geïsoleerde vaardigheden. Vlot onderbouwt vloeiend; tussen informatieve en verhalende teksten is meestal vloeiend onderbouwt verdiepend doorgeslagen. In de onderbouw wordt nauwelijks (begrijpend) lezen.

Bij CPS verscheen het Handboek technisch lezen in de basisschool. Dit handboek geeft een compleet en actueel overzicht van wat er nodig is om het onderwijs in technisch lezen optimaal vorm te geven. Welke inhoudelijke en didactische accenten leggen leraren tijdens het voorbereidend lezen (groep 1 en 2), het aanvankelijk lezen (groep 3), het voortgezet lezen (groep 4 en 5) en het onderhouden van de technische leesvaardigheid (groep 6 t/m 8)? Dit boek is relevant voor leraren, intern begeleiders en schoolleiders in het regulier en het speciaal basisonderwijs. Het handboek is verkrijgbaar via www.cps.nl/uitgeverij

PrimaOnderwijs 49

EDG_FEB_048-049_16_CPS_v03.indd 49

03-02-16

15:55

Producten voor u als professional De vijf rollen van de leraar Een effectieve leraar vervult vijf rollen in de les: gastheer, presentator, didacticus, pedagoog en afsluiter. Leraren die zich deze rollen en het bijbehorende gedrag eigen hebben gemaakt, beïnvloeden het gedrag van de leerlingen positief. Dit boek is relevant voor iedereen die voor de klas staat.

Prijs: € 30,90 Bestelnummer: 32300 | Sector: PO/VO/MBO

Coachen op de vijf rollen van de leraar

Werkmap Fonemisch bewustzijn

Aan de slag met klanken en letters in groep 1 en 2 Omdat fonemisch bewustzijn zich niet vanzelf ontwikkelt, is het belangrijk dat leerkrachten van groep 1 en 2 veel activiteiten met letters en klanken doen. De werkmap biedt daarvoor talloze suggesties en is een vrijwel complete leerlijn voor het taalonderwijs in deze groepen.

Prijs: € 97,50 Bestelnummer: 32358 | Sector: PO

Kinderkwaliteitenspel Spel waarmee leerlingen zich bewust(er) worden van hun kwaliteiten. Zo krijgen ze een positief zelfbeeld. Op kaartjes staat steeds een tekening en een woord, zoals dromerig, slim, eerlijk. Het woord is uitgangspunt voor een gesprek. De kaartjes kunnen individueel, in kleine groepjes of klassikaal worden gebruikt.

Startende docenten hebben vaak moeite de rode draad in het lesgeven te ontdekken.

Dit praktijkboek geeft coaches die docenten begeleiden in de eerste periode van hun loopbaan houvast. Per leraarrol wordt beeldend beschreven wat effectief gedrag is en wat niet.

Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32139 | Sector: PO/VO

Werkmap Begrijpend luisteren en woordenschat De praktijk van begrijpend luisteren met het jonge kind

Prijs: € 26,90 Bestelnummer: 32142 | Sector: PO

Differentiëren is te leren

Omgaan met verschillen in het voortgezet onderwijs Leerlingen verschillen in het voortgezet onderwijs in één klas wel degelijk van elkaar, bijvoorbeeld in prestatie, motivatie of leervoorkeur. Dit handboek voor docenten in het voortgezet onderwijs staat vol bouwstenen om differentiëren in de lessen vorm te geven.

Hoe worden jonge kinderen beter in begrijpend luisteren? In het theoretische deel wordt besproken hoe je kinderen uitdaagt na te denken over de inhoud van teksten. Er worden aanwijzingen en tips voor de praktijk gegeven. De map bevat 38 uitgewerkte activiteiten.

Prijs: € 97,50 Bestelnummer: 32388 | Sector: Peutercentra/PO

Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32376 | Sector: VO

Ga voor meer informatie en bestellen naar www.cps.nl/uitgeverij

CPS Boeken Adv POnderwijs Maart 2016.indd 1 EDG_FEB_050-51.indd 50

26-01-16 12:33 03-02-16 15:56

Advertentie GMMEB! voor EDG_Opmaak 1 02-02-16 10:06 Pagina 1

Jij wilt toch zeker ook een van de mooiste jeugdboeken aller tijden zelf in de kast hebben staan?

GA SNEL NAAR JE BOEKHANDEL en haal hem daar voor maar 1 EURO !

1 ,De actie start op 20 februari 2016. Maar wees snel, want

O P = O P !!

www.geefmijmaareenboek.nl

EDG_FEB_050-51.indd 51

Geef M M E boek

@ Geef M M E boek

geefmijmaareenboek

03-02-16

15:57

Tiener College

stelt vroege selectie uit Sophie (11) ligt op kussens in de aula te werken aan een wiskundeopdracht.

Ze werkt samen met leeftijdsgenootje Laura (11). ‘Wiskunde is best moeilijk en daarom werken we samen. En op deze school kunnen we vaak kiezen voor onze eigen manier van werken en leren, dat is fijn’, vertelt Laura. Ze heeft het over het Tiener College in Gorinchem. Hier kunnen leerlingen op latere leeftijd doorstromen naar het voortgezet onderwijs. Er kan al worden ingestroomd in groep zeven of acht en pas in de tweede van het vo wordt de definitieve keuze gemaakt. tekst marguerite irrgang

Ook Bono (11) en Ruiz (10) zijn samen aan het werk in de aula. Ze zoeken op de topografiekaart die in de aula hangt. Bono had het op zijn oude school niet zo naar zijn zin. ‘Dat is nu wel anders’, vertelt hij. ‘Ik ga altijd graag weer naar school. Je kunt hier werken op je ­eigen niveau en op je eigen manier. Ik loop vaak voor en ben nu bezig met Engels op voortgezet onderwijsniveau. Hier heb ik weer uitdagingen.’ Het Tiener College is een kleine school met 81 leerlingen. Het opzetten van deze school vereiste wel de nodige inzet van de oprichters. De Nederlandse regelgeving kent geen school voor kinderen tussen de tien en veertien jaar.

Toch besloten de schoolbesturen van de stichting ­LOGOS en Christelijke scholengemeenschap De Hoven om dit onderwijs aan te bieden. Mariska van Wijngaarden, locatieleider van het Tiener College: ‘Op deze school is plek voor kinderen met een sociaal-emotionele achter­stand of leerproblemen. Of juist voor kinderen

die op de lagere school al voorlopen. Zij kunnen vroeg instromen en zo in hun eigen tempo doorleren. Dat ligt soms hoger dan op de gemiddelde lagere school en soms niet.’

Meer initiatieven Er is veel belangstelling vanuit de regio voor het Tiener College. ‘Er zijn veel kinderen waarbij de stap naar het voortgezet onderwijs heel natuurlijk verloopt. Maar er zijn ook kinderen die al op jongere leeftijd toe zijn aan meer leerstof. Door het persoonlijke leerplan kunnen wij heel makkelijk extra stof aanbieden. Voor kinderen met een leerachterstand hebben we extra bege­ leiding. Op deze manier kunnen alle kinderen bij ons terecht’, aldus Mariska. Er zijn meer van dit soort initia­tieven. Het Olympus College in Arnhem heeft een brugjaar en bij Vrije Scholen zijn er tussenjaren om de

EDG_FEB_052-053_16_TienerCollege_v02.indd 52

03-02-16

15:58

stap naar het voortgezet onderwijs kleiner te maken.

In Tilburg is het Odulphuslyceum gestart met Groep Negen, een speciale klas voor leerlingen die versneld het basisonderwijs hebben doorlopen.

zijn ieder verantwoordelijk voor hun eigen deel en werken intensief samen. Het vergt van een school­ bestuur dus een heldere visie en overtuiging waarom je dit doet’, aldus Ordelman.

Laboratorium

Symptoom

In de aula van het Tiener College zitten inmiddels meer leerlingen in groepjes te werken. Bono vertelt verder over de manier van leren op het Tiener College.

‘Iedere leerling leert op deze school hoe hij of zij moet leren. Je leert je eigen leerstijl ontdekken en wat bij je past. En doordat leerlingen van de basisschool en van het voortgezet onderwijs op dezelfde school zitten, kun je ook van elkaar leren.’ De leerlingen houden hun persoonlijke leerplan bij op de iPad. Mariska vervolgt: ‘Hierdoor leren ze ook om te plannen en na te denken over leerstijlen. We hebben hier leerlingen die moeite hadden met leren op de basisschool, maar wel slim zijn. Zij hebben een andere manier van leren nodig. Ze krijgen veel begeleiding van de leerkrachten en na een tijdje kunnen we zien wat hun niveau is.’ Gerrit Ordelman, bestuurder van LOGOS, gelooft in de school. Volgens hem zou deze vorm van onderwijs ook weleens een oplossing kunnen zijn voor regio’s waar krimp is. ‘We proberen een netwerk op te zetten waarbij we onze kennis en ervaring kunnen delen met andere scholen. We zien het Tiener College als een ­laboratoriumsetting en doen graag aan kruisbestuiving.

Het organiseren van dit soort onderwijs blijft wel moeilijk. Je mag als docent van de lagere school e­ igenlijk niet in het voortgezet onderwijs lesgeven. De docenten

Louise Elffers is onderwijskundige en lector aan de Hogeschool van Amsterdam. Ze ziet tussenjaren niet zozeer als oplossing, maar wel als een symptoom van het toenemende probleem van vroege selectie in het ­Nederlandse onderwijsstelsel. ‘Nederland selecteert leerlingen al op vroege leeftijd naar niveau. Was er vroeger de mogelijkheid die selectie uit te stellen door naar een brede scholengemeenschap met een gemengde brugperiode te gaan, tegenwoordig zijn er steeds min­ der scholen die zo’n brede onderbouw aanbieden en wordt de selectie voor de hogere niveaus steeds strenger. Dit legt een enorme druk op de overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs. ­Ouders wringen zich in allerlei bochten om een gunstige ­niveauplaatsing voor hun kind te realiseren. Bijlessen, toetstraining en nu dus ook extra tussenjaren. Beter zou het zijn als er meer ruimte komt in het voortgezet onderwijs om de selectie uit te stellen, zodat leerlingen desgewenst meer tijd en ruimte krijgen om te ontdekken waar hun talenten liggen. Dan zijn extra tussenjaren niet meer nodig.’

Kijk voor meer informatie op tienercollege.nl PrimaOnderwijs 53

EDG_FEB_052-053_16_TienerCollege_v02.indd 53

03-02-16

15:58

Geld, geld, geld

De leukste tips voor tijdens de Week van het geld!

Van 14 tot en met 18 maart vindt de Week van het geld plaats. Door middel van allerlei activiteiten leren kinderen die week omgaan met geld. Veel activiteiten vinden in de klas plaats, maar ook geven professionals op aanvraag gratis lessen en workshops in de klas. Door kinderen jong te leren omgaan met geld redden ze zich later beter. Op deze pagina leuke artikelen om direct mee aan de slag te gaan.

groep

1-2 Het boodschappenspel Spel waarbij kinderen naast rekenen met geld ook prijzen leren vergelijken. Je speelt het spel met 2 – 4 spelers.

Euro muntstempels Stempel geldsommen of maak je eigen munten met de Euro muntstempels. De afdruk is op ware grootte.

r maar n niet van papie Bankbiljet ten zij kt aa gem n ne lin en van katoen Rekenen met geld (Maxi Loco groep 4) Een uniek spelsysteem met gevarieerde geldrekenopdrachten in een boekje die het kind zelf kan nakijken.

Euro puzzel Met deze legpuzzel leren kinderen over de euro en rekenen met de euro. Hoe ziet €2,91 eruit? En €291? En welke landen hebben de euro?

groep

leners 82% van de Nederlandse ar lening /ha zijn r voo betaalt te veel groep

5-6

Raak. Redactiesommen geld Met de redactiesommen in deze oefenboeken oefenen leerlingen volop met het oplossen van moeilijke rekenvraagstukken.

Tel je geld Zakgeldboek voor kinderen waarmee ze leren over de waarde van geld en het bijhouden van een eigen geldadministratie.

Leren omgaan met geld Als je je leerlingen goed wilt leren omgaan met geld, bestel dan ons themapakket ‘Leren omgaan met geld’.

3-4

at het gin Elisabeth IIIversta De Engelse koninna illende landen sch 33 in meest op bankbiljet ten, melijk groep Omgaan met geld

7-8

De lezers leren hoe de verschillende volken op de wereld geld verdienen, sparen en uitgeven, en hoe andere soorten geld eruitzien.

Familie poen Speel mee met de familie Poen.

Wie met geluk en tactiek als eerste z’n kaarten kwijtraakt, wint veel geld!

M et 1 gram puu 1 m² bladgour dgomud kun je aken Kijk voor deze en nog veel meer leuke artikelen over geld op

www.educatheek.nl/weekvanhetgeld

De grootste leermiddelenwinkel van Nederland

EDG_FEB_054-056.indd 54

03-02-16

15:59

Wizzkip: het leukste lespakket van Nederland:

s e tj le fi ip k t to s e tj e e w n e p Van kip Gratis (digitaal) lespakket over kippen voor groep 6 & 7 met een leuke ďŹ lm, interactieve lessheets, het kippenspel, een docentenhandleiding en een informatieve poster voor in de klas!

www.kipkiplekker.nl/ lespakket

2016 adv JSWMagPrimaOnderwijs_lespakket_192x285.indd 1 EDG_FEB_054-056.indd 55

13-01-16 15:59 11:31 03-02-16

Nieuwe titels ‘in de klas’ Speciaal voor docenten voortgezet onderwijs: Kunstuur, Galapagos, De Rekenkamer, Andere tijden en nog veel meer in de klas.

Kijk op schooltv.nl

EDG_FEB_054-056.indd 56

03-02-16

16:00