PrimaOnderwijs januari 2018

nummer 1 • januari 2018 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 5x per jaar •

‘LOF laat leraren met een innovatiebril naar het onderwijs kijken’

Leren over

privacy & data

Op bezoek bij drie Apple Distinguished Schools in Nederland

‘We hebben onderling nog nooit zoveel over onderwijs gepraat als de afgelopen vijf jaar.’

met nieuw lesprogramma

UW O B E G RT E C N D! O N C A T L E R DE IN H E N N E N R A E V L A PON A M K O C LO K M UZ I E O I S T E K L A S HE T MO

PLUS:

GRATIS LESMATERIAAL KIDSRIGHTS

MEER LIFEHACKS VOOR IN DE KLAS | STERKE REKENAARS

TRANSFORMATIEVE SCHOOL | SCRUMMEN IN HET ONDERWIJS

EDG_JAN_001_Cover_v07.indd 1

19-12-17

14:05

“Leerzaam en direct toepasbaar. Het maakt me enthousiast omdat je gelijk verbetering ziet en enthousiasme merkt.”

Wordt u leescoach of leesspecialist?

Leergang leescoach en leesspecialist Wilt u een belangrijke impuls geven aan het leesonderwijs en bijdragen aan betere resultaten?

Met de leergang leescoach en leerspecialist ontwikkelt u alle kennis en vaardigheden die nodig zijn om op een professionele en structurele manier inhoud te geven aan uw rol als lees­ specialist. Als leesspecialist brengt u relevante kennis de school in, coacht en enthousiasmeert u collega’s en zorgt u ervoor dat het lees­ onderwijs hoog op de agenda komt én blijft.

Uniek aan de leergang is de opbouw aan de hand van drie pijlers: technisch lezen, woordenschat en het coachen en coördineren van begrijpend lezen. De leergang bestaat uit drie verschillende

2768_Adv_Interim.indd 1 EDG_JAN_002-003_Inhoud_v00.indd 2

modules. U kunt zich inschrijven voor de hele leergang, maar ook voor een van de losse modules.

• In module 1 ligt de nadruk op het technisch lezen.

• In module 2 ligt de nadruk op woordenschat en technisch lezen.

• In module 3 ligt de nadruk op het coachen van begrijpend lezen (begeleiden, instrueren en enthousiasmeren van collega’s) en het coördineren (aanspreekpunt, kennisdelen, afstemming met schoolleiding).

www.cps.nl/leescoach

18-12-17 10:44 18-12-17 20:16

Inhoud 10

Het jaar van…

Leraren blikken terug op hun bijzondere moment

16

Het Concertgebouw als mooiste klaslokaal van Nederland

18

Leren over Privacy & Data met nieuw lesprogramma Op bezoek bij de drie Apple Distinguished Schools En verder: 5 Lespakket KidsRights 7 Go vmbo vernieuwd 15 De educatieve boeken van CPS 24 Filosoferen met WonderWhy 33 Sterke rekenaars 34 Breinvriendelijk onderwijs 36 Het LOF geeft lucht

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht Hoofdredactie Vanessa Pelle vpelle@edg.nl

38 40 42 44 46 48 50 52

28

Vraag het de Onderwijsdesk Hoogsensitieve leerlingen Persoonlijke vorming als vak Leren én oriënteren met gratis PSO-box Scrummen in de klas Educatheek; de webwinkel voor het onderwijs De Transformatieve School Onderwijslifehacks deel 2

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Medewerkers Brigitte Bloem, Carla Desain, Marianne Eggink, Mandy Kok, Marleen Kuijsters, Erik Ouwerkerk Foto’s Ronald Knapp, Tom van Limpt, Human Touch Photograpy, Shutterstock

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland.

Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales account@edg.nl 030-241 70 21

Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Copyright 2018 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

17 10:44 EDG_JAN_002-003_Inhoud_v02.indd 3

19-12-17

14:04

EDG_JAN_004-005_KidsRights_v03.indd 4

18-12-17

20:18

Mohamad

uit Syrië wint de Internationale

Kindervredesprijs 2017 De 16-jarige Mohamad al Jounde groeide op in Syrië, maar vluchtte naar Libanon toen het in zijn thuisland te gevaarlijk werd. Net als duizenden andere gevluchte kinderen kon hij niet naar school en hij besloot hier iets aan te doen. Samen met zijn familie bouwde Mohamad een school in een vluchtelingenkamp, waar 200 kinderen nu onderwijs krijgen. Voor de bijzondere manier waarop Mohamad zich inzet voor het recht op onderwijs voor vluchtelingenkinderen heeft hij de Internationale Kindervredesprijs 2017 gewonnen.

Lespakket Speciaal voor groep 7, 8 van het primair onderwijs en de brugklas van het voortgezet onderwijs stelt Stichting KidsRights gratis lesmateriaal over kinderrechten

‘Er zijn kinderen die proberen naar school te gaan, en vermoord worden. Voor hen is er geen veilige plek. We moeten iets doen, we moeten in actie komen om die kinderen op elke mogelijke manier te helpen.’

Mohamad al Jounde, winnaar Internationale Kindervredesprijs 2017

beschikbaar: het Kinderrechtenlespakket – want ieder kind kan de wereld in beweging brengen. Kinderrechten zijn belangrijk voor alle kinderen; niet alleen voor kinderen ver weg, maar ook hier in Nederland. Aan de hand van de verhalen van de Kindervredesprijswinnaars, leert het Kinderrechtenlespakket kinderen over wat hun rechten inhouden en wat zijzelf kunnen doen om op te komen voor deze rechten. Het lespakket is volledig digitaal, geschikt voor het digibord en beschikbaar op kidsrights.nl/scholen. Je ontvangt een papieren docentenhandleiding met achtergrondinformatie, tips en extra lessuggesties.

Een gastles over kinderrechten KidsRights biedt ook gratis gastlessen aan. Een gastdocent, enthousiast over kinderrechten, komt aan de hand van het Kinderrechtenlespakket een les geven.

Ben je geïnteresseerd in een gastles? Neem dan contact op met KidsRights via scholen@kidsrights.nl.

KidsRights is een kinderrechtenorganisatie die opkomt voor de positie van zeer kwetsbare kinderen wereldwijd en die zich inzet om samen met kinderen kinderrechten te realiseren www.kidsrights.nl

EDG_JAN_004-005_KidsRights_v03.indd 5

18-12-17

20:19

Een accountant in de klas beantwoordt alle vragen die u niet kunt beantwoorden Wat doet een accountant eigenlijk?

Is het werk van een accountant moeilijk?

Hoe lang moet je studeren?

Kom je veel bij klanten?

Hoe word ik accountant?

Vraag nu een gratis gastles aan: • Een interactieve gastles • Speciaal voor bovenbouw havo en vwo • Door een ervaren accountant • Multimediaal lespakket • Scholieren ervaren het beroep

Ben je alleen met cijfers bezig?

• Helpt bij studiekeuze • Ook voor uw voorlichtingsdagen Ga naar accountantindeklas.nl

Wat verdient het?

131958 NBA gastles_advertentie_192x285.indd 1 EDG_JAN_006-007_NBA-VMBO_v04.indd 6

Wat is het verschil met een boekhouder?

13/12/2017 14:34 19-12-17 10:53

NIEUW

te sgerich beroep ramma’s prog

vmbo

vernieuwd!

Via Go vmbo hebben al veel leerlingen van groep 7 en 8 kennisgemaakt met het vmbo. Nu is Go vmbo vernieuwd! Een nieuw spel, voor verschillende devices, met nieuwe avatars die je kunt personaliseren, nieuwe opdrachten en natuurlijk alle kans om kennis te maken met het nieuwe vmbo.

In Go vmbo komt het hele voortgezet onderwijs aan de orde maar is er extra aandacht voor het vmbo en de profielen van het vmbo. Spelenderwijs ontdekken de leerlingen welke profielen er zijn, waarvoor zij opleiden en hoe ze kunnen ontdekken waar hun passie en talent liggen. Het spelen van de vmbo-game is gratis.

Leerlingen wordt wel gevraagd om een mailadres in te vullen, maar dat heeft alleen tot doel om na een pauze of thuis verder te kunnen gaan waar ze gebleven zijn.

Ouders en leerkrachten Naast de game bevat de website informatie over het nieuwe vmbo voor ouders en leerkrachten. Zo komen niet alleen de nieuwe profielen aan de orde, maar wordt ook het verschil tussen onder- en bovenbouw uitgelegd, is er aandacht voor de verschillende leerwegen en vakkenpakketten én komen de doorstroommogelijkheden naar mbo en havo aan de orde. Naast feitelijke informatie bevat de site ervaringen van ouders en leerlingen met het vmbo.

Gratis krant Sinds 2017 zijn er onder de naam Go vmbo twee nieuwe uitingen. Zo is er de krant Go vmbo, speciaal voor leerlingen van groep 7 en 8. In de krant komen leerlingen aan het woord die een vmbo-advies hebben gekregen. Zij ‘vertellen’ aan nieuwe leerlingen en hun ‘oude’ leerkracht hoe het allemaal gaat op het vmbo. De krant Go vmbo kan besteld worden via primaonderwijs.nl/govmbo. Een (of meer) pakketje van 25 kranten wordt gratis toegestuurd.

Sociale media Go vmbo is ook op Facebook en Instagram actief.

Instagram biedt een platform voor leerlingen die hun ervaringen met het vmbo delen. Een vmbo-advies is zeker niet het einde van de wereld, sterker nog: na het vmbo ligt er voor elke leerling een prima toekomst in het verschiet, want de vraag naar vakmensen neemt toe. Laat je vooral inspireren op govmbo.nl.

PrimaOnderwijs 7

17 14:34 EDG_JAN_006-007_NBA-VMBO_v04.indd 7

19-12-17

10:53

Wil jij de hoofdrol spelen in je eigen verhaal?

HP heeft een nieuw online platform gelanceerd, waarmee kinderen hun eigen gepersonaliseerde boekjes kunnen maken. Op de site van MiniBigBooks (MiniBigBooks.com) kunnen kinderen de hoofdrol spelen in hun eigen verhaal.

Er kan gekozen worden uit 10 leuke, spannende en

avontuurlijke verhaaltjes. Het verhaal personaliseer je door kinderen hun eigen naam te laten invullen en die van twee vriendjes of vriendinnetjes. Daarna upload je foto’s van de gezichten en is het verhaal klaar. Download het verhaal direct of print en vouw het volgens de simpele vouwinstructies. Zo tover je de geprinte pagina’s om tot een echt voorleesboekje! Door kinderen hoofdrolspelers te maken van hun eigen fantastische verhaal, krijgt ieder kind een uniek boekje. Dit is leerzaam maar vooral erg leuk. Ook om voor te lezen tijdens de Nationale Voorleesdagen!

Probeer het zelf, ga naar MiniBigBooks.com en maak je eigen verhaal!

advertentie

Is jouw klas klaar voor the next level?

Start

…en ontdek samen de wereld van het VMBO.

Super leuke en leerzame game

voor en g leerlinroep g van n 8 7e

Leerkracht in groep 7 of 8? Speel samen met jouw leerlingen de educatieve Go VMBO game! Hiermee ontdekken ze op een leuke manier alles over het voortgezet onderwijs in het algemeen en het VMBO in het bijzonder. Handig!

Ga naar www.govmbo.nl en start het avontuur.

EDG_JAN_008-009_HP-Talis_v05.indd 8

19-12-17

12:06

Doe mee aan Talis 2018 en leer van elkaar!

Talis - Teaching and Learning International Survey - is een internationaal vergelijkend onderzoek van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) onder leraren en schoolleiders over hun beroep en werkomgeving. Talis geeft leraren en schoolleiders de kans zich uit te spreken over hun vak en hun school en levert door (internationale) vergelijkingen waardevolle inzichten op. Aan Talis 2018 doen bijna 50 landen mee. Door mee te doen kun je je stem laten horen en invloed uitoefenen op de landelijke beleidsontwikkelingen in het onderwijs en op de ontwikkeling van het beroep van leraar.

Wil je ook weten of jij en je collega’s op jouw school meer of minder tijd aan niet- lesgebonden taken besteden dan andere scholen? Of de professionaliseringsactiviteiten waaraan je deelneemt wel zo effectief zijn?

En welke goede praktijkvoorbeelden er te halen zijn uit andere landen? Doe dan mee aan Talis 2018!

Je ontvangt dan net als je schoolleider en andere geselecteerde collega’s een schoolrapport, plus een bol.com-bon. Is jouw school niet geselecteerd maar wil wel meedoen? Dat kan, stuur dan een e-mail naar talis@ecorys.com. Meedoen heeft nut! Zo heeft Talis 2013 onder meer geleid tot meer aandacht voor de begeleiding van startende leraren en de professionele ontwikkeling van schoolleiders. Er worden geen ‘lijstjes’ gemaakt, in plaats daarvan staan lessen van over de hele wereld centraal.

Voorbeelden vanuit testfase

‘Door Talis krijgen beleidsmakers te horen hoe het echt gaat in het onderwijs.’

Ineke Walraven, leerkracht basisonderwijs (deelnemer pilot Talis 2018)

dat er in de opleiding meer aandacht zou moeten zijn voor het volgen van de ontwikkeling van leerlingen, de cognitieve ontwikkeling van leerlingen en ook het lesgeven in generieke vaardigheden.

Meer informatie kun je vinden in de Talis-krant. Deze krant, de digitale brochure en meer informatie vind je op www.talis2018.nl. Of stuur een e-mail naar talis@ecorys.com.

In februari 2017 zijn de vragenlijsten getest in het basisen het voortgezet onderwijs. Hieruit kwam onder meer naar voren dat leraren erg positief zijn over hun werk en meestal ook over hun school, maar niet zo tevreden over hun werk-privébalans. Ook kwam naar voren dat bepaalde onderwerpen meer aandacht verdienen in de lerarenopleiding. Voor leraren in het basisonderwijs zijn dat het gedifferentieerd lesgeven, het lesgeven in generieke vaardigheden en lesgeven over gelijkheid en diversiteit. Leraren in het voortgezet onderwijs vinden

‘Meedoen aan Talis is belangrijk omdat je je moet blijven ontwikkelen en verder kijken dan je eigen grens.’

Wouter Bergman, docent voortgezet onderwijs (deelnemer Talis 2013)

EDG_JAN_008-009_HP-Talis_v05.indd 9

De online enquête van Talis vindt in het eerste kwartaal van 2018 plaats: in Nederland zijn 200 basisscholen en 150 scholen in het voortgezet onderwijs geselecteerd voor deelname.

19-12-17

12:07

Het jaar van...

Technische snufjes testen, staken of vloggen: PrimaOnderwijs sprak leerkrachten over hún jaar 2017. Natuurlijk blikken zij ook even vooruit… door marleen kuijsters

Brenda Benne-Saleh: stakende leerkracht De barricade op: ‘Mijn zoontje is 13 maanden en ik maak me zorgen over het lerarentekort: hij verdient een goede leerkracht voor de klas. Zelf werk ik drie dagen per week (groep 3). Ik probeer mijn tijd goed te bewaken, maar werk regelmatig in de avond. In mijn omgeving zie ik leerkrachten met een burn-out uitvallen.

De werkdruk is te hoog, de salarissen zijn lager dan in het voortgezet onderwijs terwijl we een gelijkwaardige opleiding en verantwoordelijkheid hebben. Daar hoort een gelijkwaardig salaris bij. Ik wilde de barricade op.’

Stakingsdag 5 oktober: ‘Het was de eerste keer dat ik staakte. Met 60.000 mensen kwamen we naar Den Haag, er heerste een groot saamhorigheidsgevoel. We hebben die dag kunnen laten zien dat we een professionele, trotste beroepsgroep zijn. We

Brenda Benne-Saleh

lieten onze klas zelfs een dag achter. De uitkomst (450 miljoen voor het verlagen van de werkdruk en 270 miljoen voor salarisverhogingen) was een stap in de goede richting. Eerder stond een hoger salaris bij geen enkele politieke partij op de agenda. Helaas zijn de beloofde bedragen niet voldoende en komt het volledige bedrag voor de werkdrukverlaging pas in 2021 vrij. Tijd voor meer actie.’ Vakbond PO in Actie: ‘12 december staakten we opnieuw en uit protest richtten we als leerkrachten een eigen vakbond op. Nu kunnen we aanschuiven bij de cao-onderhandelingen. Wij - de kopgroep van 9 leerkrachten die de kar trekken - willen ervoor zorgen dat het vrijgemaakte geld daadwerkelijk naar het gelijktrekken van de salarissen en het verlagen van de werkdruk gaat.’

Naomi van Zaanen: technische snufjes Techstudio: ‘Met twee collega’s en 21ToolKit heb ik in 2017 een techstudio geïmplementeerd op school. Zo gaaf: de één gaat helemaal verloren in het bouwen en programmeren van een robot, de ander maakt stop motion-filmpjes. Wij willen kinderen op een moderne manier meer betrekken bij rekenen en begrijpend lezen. Ze ontwikkelen hier hun 21st century skills.’

Robot: ‘Regelmatig neem ik het robotje Dash mee naar mijn klas, groep 3/4/5. Kinderen kunnen met hem voetballen of spellingopdrachten doen. Dan moeten ze de robot kaartjes met bepaalde letters laten oppakken.’

Toekomst: ‘We hebben voor alle groepen aanvullend

10

EDG_JAN_010-013_HetJaarVan_v02.indd 10

18-12-17

20:25

Mark Creutzburg

Naomi van Zaanen

materiaal aangeschaft, zoals een zakformaat computer om te programmeren.’ Ook Mark Creutzburg werkt met innovatie in zijn klas. ‘Ik wil als leraar techniek mijn leerlingen - vmbo tl tot gymnasium - laten ervaren welke mogelijkheden een 3Dprinter biedt: ze leren probleemoplossend handelen en hun creativiteit inzetten, zodat ze klaar zijn voor de toekomst.’ Leukste opdracht

van 2017: ‘Ontwerp een pennenbak. Aan de hand van een programma van eisen maakten leerlingen een werktekening op papier en een model in Doodle3D. De mooiste zijn geprint.’ Cursus: ‘Ik verdiep me in nieuwe mogelijkheden. Dankzij een cursus kan ik twee vormen centreren en een model publiceren, anderen kunnen het >>> zien en liken.’

PrimaOnderwijs 11

EDG_JAN_010-013_HetJaarVan_v02.indd 11

18-12-17

20:26

Mayke Perquin: ouder voor de klas Lerarentekort: ‘De basisschool van mijn zoon en dochter kampt met een lerarentekort. Voor de vakantie was de formatie niet rond, daarna vielen twee mensen uit. Ik opperde: inventariseer welke ouders een onderwijsbevoegdheid hebben en bij nood kunnen bijspringen.

Zo heb ik het afgelopen jaar vier keer voor de klas gestaan.’ Hulp: ‘Ik vind het prettig dat ik - naast mijn parttime baan elders - de school op deze manier kan helpen. Ik weet dat het onrustig is als er voor een zieke leerkracht geen vaste invaller beschikbaar is. De kinderen worden verdeeld over andere klassen of moeten naar huis. Met een bevoegde ouder voor de klas draait het lesprogramma door.’ Prentenboek: ‘Meestal begin ik met een kennismakingsspelletje. Ik neem een prentenboek mee waaruit ik voorlees. Daar koppel ik een liedje en een knutselactiviteit aan. Als de leerkracht terugkomt, kan hij zien wat we hebben gedaan.’ Liever moeder: ‘Meestal sta ik voor een kleuterklas. Bij uitzondering stond ik één keer voor de klas van mijn zoon. Maar ik heb niet graag twee petten op en wil voor mijn kind gewoon moeder zijn.’

Mayke Perquin

Mirjam de Goey

om te doen en ik zie het als een grote toegevoegde waarde in het onderwijs.’ Die mening deelt Diederick de Vries. In 2017 hebben verschillende leerkrachten zijn vlogs ingezet. ‘Mijn stadgenoot, vlogkoning Enzo Knol, is dé inspiratiebron voor mijn RekenVlog. Via ‘gefilmde selfies’ kun je jongeren beter bereiken en rekenen begrijpelijk maken.’ Tafeltruc: ‘Ik gebruik ouder wetse rekenmethodes en leg staartdelingen simpel en met humor uit. In mijn vlog over de tafeltruc laat ik zien hoe je binnen twee minuten alle antwoorden van de tafels 1 t/m 10 kunt opschrijven. Als docent kun je het nauwelijks winnen van de interactieve smartphone. Je kunt deze middelen wél inzetten om meer in de belevingswereld van jongeren te duiken.’

Mirjam de Goey: vloggende docent Vloggen: ‘...is het onderwijs van de toekomst. Kinderen vinden het leuk waardoor ze actiever met de stof bezig zijn. Via de Amsterdamse Lerarenbeurs kreeg ik geld voor een filmcursus. Ik maak filmpjes over taal en rekenen. Ook ga ik langs bij mensen met verschillende beroepen. Zo vertelt de kapper dat zij moet kunnen rekenen om kleuren te mengen en de echoscopist dat je moeilijke woorden moet kennen om iets uit te leggen.’

Kinderen: ‘Mijn leerlingen (groep 7) zijn helemaal enthousiast als ze zelf filmpjes van elkaar maken waarin ze iets moeilijks uitleggen, bijvoorbeeld een breuk.’ Toekomst: ‘Ik hoop dat ik kan worden vrijgeroosterd voor het maken van vlogs. Het is fantastisch

Diederick de Vries

12

EDG_JAN_010-013_HetJaarVan_v02.indd 12

18-12-17

20:26

12 t/m 16 maart 2018

Bestel nu GRATIS lesmateriaal

› www.weekvanhetgeld.nl /lesmate

riaal

zijn de Vorig schooljaar or meer lespakketten do oepen dan 25.000 gr jn meer besteld, dat zi erlingen! dan 600.000 le

Een kind dat op jonge leeftijd leert omgaan met geld heeft een goede basis voor financiële zelfredzaamheid als volwassene. Oftewel: jong geleerd is oud gedaan. U vervult, samen met ouders en verzorgers, een belangrijke rol in de financiële ontwikkeling van uw leerlingen.

Meerdere lessen in één pakket Met de lespakketten voor groep  t/m  kunt u gedurende het hele schooljaar meerdere keren met uw leerlingen op een leuke en toegankelijke manier aan de slag met leren omgaan met geld. Deze lespakketten kunt u bestellen via onze website www.weekvanhetgeld.nl/lesmateriaal.

Daarnaast zijn hier ook de digibordversie, thuisopdrachten en een ouderinstructie te vinden die u gratis kunt downloaden.

weekvanhetgeld.nl

Gedurende het gehele schooljaar aandacht voor leren omgaan met geld Uit onderzoek blijkt dat o.a. door structureel aandacht te besteden aan leren omgaan met geld de financiële vaardigheden van kinderen groeien. Het lesmateriaal van Wijzer in geldzaken ondersteunt een structurele aanpak, doordat het meerdere keren per jaar kan worden ingezet. Daarnaast vormt het een doorlopende leerlijn voor de groepen  t/m .

initiatief van

Week van het geld - 12 tot en met 16 maart 2018

5932-WIG WvhG 2018 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 EDG_JAN_010-013_HetJaarVan_v02.indd 13

14-12-17 20:28 15:57 18-12-17

Ontdek nu de originele Educasa meubellijn voor de kinderopvang!

Deze meubels hebben een frisse uitstraling en zijn van degelijke Duitse kwaliteit.

Scholen en kinderdagverblijven die dit meubilair al gebruiken zijn enthousiast en positief over de kwaliteit van deze nieuwe meubellijn voor de kinderopvang.

Kijk snel op www.educatheek.nl/meubilair

Wij bezorgen schoolmeubilair gratis binnen Nederland!

De webwinkel voor het onderwijs

EDG_JAN_000_Educatheek_2_v01.indd 1 EDG_JAN_014-015_Educatheek-CPSboeken.indd 14

info@educatheek.nl www.educatheek.nl 030 - 711 03 17

18-12-17 19-12-17

21:11 10:46

CPS bo

Houd uw vakkennis ook in 2018 up-to-date met de praktische uitgaven van CPS! De vijf rollen van de leraar

De zesde rol van de leraar De leercoach

Effectieve leraren vervullen in hun lessen vijf verschillende rollen: gastheer, presentator, didacticus, pedagoog en afsluiter. Dit boek beschrijft voor elke rol op concrete, praktische wijze welk gedrag een effectieve leraar wel én niet vertoont.

Ook worden suggesties gegeven hoe de leraar zich de rollen en het bijbehorende gedrag kan eigen maken.

Met de introductie van de zesde rol van de leraar, de leercoach, krijgt het coachen van het leerproces in het voortgezet- en beroepsonderwijs de aandacht die het verdient. Deze uitgave geeft inzicht en concrete handvatten voor leraren om hun effectiviteit als leercoach te vergroten. Dit boek is het vervolg op de succesvolle CPS-uitgave De vijf rollen van de Nieuw leraar (Slooter, 2009).

verschenen in 2017

Prijs: € 30,90 Bestelnummer: 32300 | Sector: PO/VO/MBO

Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32405 | Sector: VO/MBO

Differentiëren is te leren (VO)

Activerende en passende werkvormen

Omgaan met verschillen in het voortgezet onderwijs

Praktisch handboek vol bouwstenen om differentiëren in de les vorm te geven. Hierdoor worden de leeropbrengsten beter en vergroten de kansen van alle leerlingen.

Het boek geeft praktische handvatten, voorbeelden en toepassingsmogelijkheden om te differentiëren in instructie, Vernieuwd leerstof en in 2017 leertijd.

Naar meer variatie en motivatie in de les.

Werken aan 21ste eeuwse vaardigheden

Op basis van een aantal theoretische principes worden aanpakken en modellen besproken die leerlingen motiveren, activeren, effectief laten leren en variatie brengen in de les.

Centraal staat hierbij het leren, dat vormgegeven wordt door het inzetten Nieuw van passende verschenen werkvormen.

in 2017

Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32407 | Sector: VO/MBO

Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32304 | Sector: VO/MBO

Ken je kwaliteiten

Werkmap Begrijpend luisteren en woordenschat

(jeugd)kwaliteitenspel

Leerlingen worden zich met dit kaartenspel bewust(er) van hun eigen kwaliteiten en krijgen zo een positief zelfbeeld.

De tekeningen zijn in deze vernieuwde opvolger van het Kinderkwaliteitenspel en Ken je kwaliteiten (VO) vernieuwd, de twee niveaus PO en VO zijn samengevoegd in één spel en er zijn kaartjes bijgekomen over de 21ste eeuwse vaardigheden.

De kaartjes kunnen individueel, in kleine groepjes of klassikaal gebruikt worden.

Prijs: € 34,95 Bestelnummer: 32403 | Sector: PO/VO/MBO

De praktijk van begrijpend luisteren met het jonge kind

Hoe worden jonge kinderen beter in begrijpend luisteren? In het theoretische deel wordt besproken hoe je kinderen uitdaagt na te denken over de inhoud van teksten.

Er worden aanwijzingen en tips voor de praktijk gegeven. De map bevat 38 uitgewerkte activiteiten.

Prijs: € 97,50 Bestelnummer: 32388 | Sector: PO

Bestel deze en meer CPS-uitgaven op www.cps.nl/uitgeverij

CPS boekenpagina Primaonderwijs Jan2018.indd 1 EDG_JAN_014-015_Educatheek-CPSboeken.indd 15

12-12-17 16:57 19-12-17 10:46

Het Concertgebouw als mooiste klaslokaal van Nederland 1-2-3-4… De piano zet de toon, de basgitaar volgt en de elektrische gitaar sluit zich aan. Beurtelings voegen de marimba, vibrafoon, het klokkenspel en andere slaginstrumenten zich toe tot zich een bombastisch muzikaal samenspel ontvouwt hier in de Pleinfoyer van Het Koninklijk Concertgebouw.

Wie had dat gedacht, toen drie uur geleden het merendeel van deze havo 3-leerlingen van de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert verklaarde niets met klassieke muziek te hebben. door vanessa pelle foto’s het koninklijk concertgebouw, ronald knapp

‘Wie heeft er wel eens een instrument bespeeld?’, start Jurgen van Harskamp, muziekdocent van Het Concertgebouw, deze ochtend. ‘Ik speelde gitaar’, zegt Dewi verlegen. ‘Maar dat ben ik verleerd hoor’, voegt ze haastig toe, bang voor wat er wellicht van haar verwacht wordt. Jade speelt geen instrument en houdt ook niet van klassieke muziek. Hij houdt van rap, om precies te zijn van de in 1996 overleden rapper Tupac Shakur, inmiddels wel een klassieker, maar inderdaad, geen klassieke muziek. Sem luistert helemaal geen muziek, ook niet naar Spotify. ‘Niet eens af en toe de radio!’, verklaart hij stellig. Sahil speelt piano, hij leest geen noten, maar improviseert. Ties speelde drum maar heeft zijn drumstel verkocht. Rynel daarentegen speelt ‘een beetje piano, beetje bas, beetje ­gitaar…’ ‘Je bent een one man band’, lacht Jurgen hem toe. ‘Je speelt zeker ook de triangel’, plaagt zijn buurman.

De toon is gezet Als toeschouwer besef ik dat we hier een klas vol pubers hebben, die niet houden van klassieke muziek en waarvan de meesten geen instrument bespelen. ­Bedenkende op welke locatie we zijn en kijkende naar alle instrumenten in deze Pleinfoyer, houd ik mijn hart een beetje vast. Workshopleider Jurgen niet. Hij vraagt iedereen te gaan staan, ook Petra en Trees, de docenten die met de klas mee zijn gekomen. Iedereen doet mee, dat zijn de regels. Jurgen start met - ogenschijnlijk - simpele ijsbrekers. Een versnelde ‘hoofd, schouders, knie en teen’, klappen met je handen, over een fictieve bal springen… De leerlingen doen giechelend wat hen gevraagd ­ wordt maar kijken elkaar verwonderd aan. Het grotere

16

EDG_JAN_016-017_Concertgebouw_v03.indd 16

18-12-17

20:30

plaatje dat Jurgen voor ogen heeft, wordt pas duidelijk wanneer de leerlingen de diverse spelletjes in de kring t­egelijkertijd en in een sneller tempo moeten uitvoeren. Het geluid van klappende handen en neerkomende voeten zingt rond. De leerlingen snappen waar Jurgen op uit was. De toon is letterlijk gezet.

Leren luisteren en samenwerken ‘Het gaat om leren focussen, om luisteren naar elkaar en samenwerken’, legt Jurgen uit. Dat doet een orkest ook.’ Een stapje verder gaat het wanneer de klas in groepjes een eigen gehoorspel bestaande uit acht tellen, acht geluiden moet componeren. Weer stampen de voeten, klappen de handen en knippen de vingers. De leerlingen overleggen met elkaar, kijken af bij hun buren, zoeken bevestiging bij Jurgen en verzinnen ­ hun eigen sounds. Om de beurt laten de groepen hun bedachte combinatie horen, sneller, sneller en sneller totdat alle stukken één geheel vormen. Alle leerlingen zijn gefocust en hebben er zin in. Tijd voor het grove geschut. De muziekinstrumenten worden erbij gepakt en in plaats van bodysounds worden er per groepje muziekstukken aan elkaar gezet. Er wordt hard geoefend, maar een geheel is het nog niet. ‘Het zit op het randje van supervet en volledig waardeloos’, waarschuwt Jurgen. ‘Concentreer je allemaal.’ Het helpt. Het eigen gecomponeerde muziekstuk van het CSB is geboren.

En dat allemaal nog voor de lunch. Niet geheel toevallig.

De hele workshop bouwt namelijk toe naar het gratis lunchconcert dat elke woensdagmiddag plaatsvindt in Het Concertgebouw en wat deze klas zo gaat bekijken en beluisteren in de prachtige Kleine Zaal.

De leerling doet altijd mee Het lunchconcert met voorbereidende workshop is slechts een greep uit het muzikale aanbod van Het Concertgebouw voor scholen. ‘Wat de programma’s zo uniek maakt, is dat kinderen hier in het gebouw een complete ervaring beleven’, legt Claire Reeves van Het Concertgebouw uit. ‘De leerling doet altijd zelf mee, van het meezingen met het KleuterSinfonietta tot aan de net bezochte workshop, waar de leerlingen zelf met instrumenten aan de slag gaan en een concert meemaken.’ Het is inmiddels bekend dat muziekles onmisbaar is voor de culturele ontwikkeling van jonge mensen. Het stimuleren van muzikale creativiteit op school zorgt voor kennisvergroting, verdieping en luisterplezier. Daarnaast helpt het bij een betere ­concentratie in de klas en stimuleert het bezig zijn met muziek de sociale vaardigheden. Maar natuurlijk is muziek vooral iets waar je veel plezier aan kunt ­beleven. En zeker hier, met Het Concertgebouw als mooiste klaslokaal van Nederland. Zo lijken de leerlingen van het CSB deze ochtend ook beleefd te hebben. De meningen over het lunchconcert zelf lopen uiteen van ‘slaapverwekkend’ tot aan ‘vrolijk’, ‘geweldig’ en ‘zoiets maak je toch nooit mee?!’. Maar over de workshop zijn ze eensgestemd. Ze geven Jurgen, de aanwezige ­begeleiders en ook mij als toeschouwer een beleefde hand voor ze vertrekken. ‘Het was echt heel leuk. Dank jullie wel!’

Kom met je klas naar

Het Concertgebouw!

Zelf componeren, luisteren bij een repetitie, een rondleiding door het gebouw of een unieke masterclass met de topmusici van Jazz at Lincoln Center Orchestra; er is voor elke klas een passend aanbod. Kijk op educatie.concertgebouw.nl of neem contact op met de afdeling educatie via 020 - 573 0 533.

Zij lichten het programma graag toe en denken met je mee.

PrimaOnderwijs 17

EDG_JAN_016-017_Concertgebouw_v03.indd 17

18-12-17

20:30

Word baas over je eigen g het online lesprogramma van d

18

EDG_JAN_018-021_AP_v07.indd 18

18-12-17

20:31

gegevens met Privacy:

n de Autoriteit Persoonsgegevens De wereld is gedigitaliseerd. Onze levens zijn gedigitaliseerd. Die digitalisering biedt ongelooflijk veel kansen, maar het is wel belangrijk dat er zorgvuldig met onze digitale levens wordt omgegaan. Met het lesprogramma Privacy geeft de Autoriteit Persoonsgegevens leerlingen en leraren van groep 7 en 8 de tools om de baas te zijn over hun eigen gegevens. door vanessa pelle

De machtigste spelers in de wereld draaien op data. Data over iedereen, volwassenen en kinderen.

Multinationals en overheden beheren, verwerken en verhandelen die persoonsgegevens. Data zijn niet alleen zaken als naam en adres, maar ook wat je score is bij een spelletje, wat je op internet hebt opgezocht, hoeveel spaargeld je hebt en wat je tegen je vrienden zegt. Om die gegevens goed te beschermen is per 25 mei 2018 de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing.

Dat betekent dat er vanaf die datum dezelfde nieuwe privacywetgeving geldt in de hele Europese Unie. Hoe belangrijk is privacy in de online- en offline wereld?

Hoe kun je je persoonsgegevens goed beschermen en wat zijn de risico’s als je dit niet doet? De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) vindt het belangrijk het publiek te wijzen op hun rechten en risico’s zodat ze zich actief, bewust, kritisch en veilig kunnen bewegen in de ‘gemedialiseerde’ wereld.

Gelijke kansen onder druk Kinderen van nu groeien op in de gedigitaliseerde samenleving. Ze werken op school geregeld achter een computer, laptop of tablet en maken gebruik van het internet. Ze spelen thuis online spelletjes, hebben ‘slim speelgoed’ zoals poppen die verbonden zijn met internet en dragen slimme horloges… Door anderen wordt nog veel meer informatie over hen verzameld; de school, het consultatiebureau, de dokter, de bank... Wanneer er niet zorgvuldig met die gegevens wordt omgegaan, kunnen kinderen daar in hun latere leven last van hebben. Als je al vanaf je geboorte op basis van data en profielen in hokjes wordt geplaatst (en dat word je), kan het idee van gelijke kansen voor iedereen onder druk komen te staan.

Kennis De AP wil dat iedereen de baas is over zijn eigen gegevens.

Omdat kinderen op steeds jongere leeftijd in aanraking komen met internet en (social) media ontwikkelde de AP het lesprogramma Privacy voor groep 7 en 8. Het programma sluit aan bij de kerndoelen en 21st century skills en is leuk, boeiend en spannend. Het zet het zelf ▶▶▶

PrimaOnderwijs 19

EDG_JAN_018-021_AP_v07.indd 19

18-12-17

20:32

doen en ervaren centraal. De drie lessen, die elk ­ongeveer 45 minuten duren, bestaan uit klassi­k ale delen en opdrachten in groepjes of alleen. Er is een duidelijke handleiding waarmee leraren de ­onderwerpen kunnen inleiden en uitleggen. In de eerste les leren leerlingen wat de begrippen privacy en ­ ­persoonsgegevens inhouden. Wie ben je op internet?

Hoe ga je om met je digitale identiteit, je gedachten, geheimen en eigen privacy op internet? Door de les realiseren de kinderen zich welke digitale sporen zij achterlaten.

Gebruikersprofielen De tweede les geeft inzicht in het waarom het belangrijk is om persoonsgegevens te beschermen en wat er zoal met die gegevens gebeurt. Leerlingen ervaren waarom organisaties zo geïnteresseerd zijn in hun gegevens. Hierbij is onder andere aandacht voor het creëren van gebruikers­profielen en het gebruik hiervan voor marketing(doeleinden). Ze maken kennis met een aantal (slimme) ­manieren waarop organisaties aan die persoons­gegevens komen. Ze ontdekken waarom zoveel apps en andere diensten gratis zijn en leren dat ze de mogelijkheid hebben om de verzameling van sommige gegevens te weigeren.

Ze leren dat ze toestemming die ze ooit ergens voor gaven, ook weer mogen intrekken en dat ze zelf ook stemming iemand anders om toe­ moeten ­v ragen voor ­bijvoorbeeld het plaatsen van een foto online.

Respect voor rechten De derde les gaat over het recht op privacy.

Hoe bescherm je je gegevens, welke rechten heb je en wanneer en hoe pas je die toe? Leerlingen leren dat er een wet is die hun privacy beschermt. Ze ontdekken

de risico’s van het delen van persoonsgegevens, wat privacysettings zijn en hoe ze deze kunnen instellen.

Leerlingen krijgen de tools om actie te ondernemen als een organisatie hun rechten niet respecteert en wie ze kunnen benaderen (denk aan ouders, leerkrachten) als ze tegen moeilijke situaties aanlopen.

Verwerking persoonsgegevens Het Privacy-lesprogramma maakt leerlingen meer bewust van de verwerking van hun persoonsgegevens.

Wat gebeurt er met al die gegevens die je afstaat, verplicht of vrijwillig. En wat doen organisaties met die gegevens? Bestaande mediawijsheidprogramma’s gaan op het gebied van privacy veelal in op hoe kinderen ­zichzelf kunnen beschermen op internet, bijvoorbeeld door goede wachtwoorden te kiezen. Ook heel belangrijk!

Het Privacy-lesprogramma gaat dieper in op wat zich achter de schermen van de verwerking van persoonsgegevens afspeelt. Waarom willen apps zoveel van je weten? Waarom zijn die apps eigenlijk gratis? En wat gebeurt er met je gegevens? Blijven deze alleen op je telefoon of gaan ze naar allerlei bedrijven?

Wil je dat? Mag dat? Kun je daar iets tegen doen? Het behandelt ook de vraag waarom bepaalde verwerkingen ­negatieve gevolgen kunnen hebben voor kinderen en belicht het onderwerp vanuit een nieuwe hoek: namelijk vanuit het grondrecht op privacy.

Toevoeging op ons leven Als je bovenstaande leest zou je bijna niet meer online durven. Maar veel digitale diensten en producten zijn een enorme toevoeging op ons leven. Dat daarbij gegevens worden gedeeld en uitgewisseld, is ook prima. Zolang je het maar weet en alleen als het echt nodig is en als jij het

20

EDG_JAN_018-021_AP_v07.indd 20

18-12-17

20:32

wílt. Als kinderen foto’s met elkaar willen delen, is dat hartstikke leuk. Maar kinderen en hun ouders mogen niet zomaar foto’s van anderen voor iedereen toegankelijk op internet zetten. Het is ook niet de bedoeling dat bedrijven die foto’s ‘stiekem’ gebruiken voor ­reclame of dat vreemden deze foto’s ook zien. Het is belangrijk dat ze beseffen dat als eenmaal iets over hen of vrienden op het internet staat, het ontzettend moeilijk is om dat er weer af te halen. Dat als ze een product of dienst gebruiken en daarbij op verzoek ­gegevens ­invullen, ze zich moeten afvragen waarom dat bedrijf die gegevens nodig heeft en wat ze er mee

Scholen ontvange n binnenkort een m ai l waarmee ze toegang krijgen to t het lesprogram ma. Op autoriteitper

soonsgegevens.nl

/lespakket vind je meer info rmatie.

doen. ­Gegevens zijn veel meer dan alleen een naam of adres, een favoriet boek of spelletje. Het gaat ook om schoolresultaten, bank- en ziekenhuisgegevens… Dat zijn allemaal gegevens die iets zeggen over iemand.

Dat mag een bedrijf niet verstoppen in een lange lijst met algemene voorwaarden.

Wat betekent de AVG voor de school?

Per 25 mei 2018 is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing. Wat betekent de nieuwe wet voor de verwerking van informatie op de school? Scholen beschikken immers over ongelooflijk veel informatie en wisselen deze intern en extern uit. Met de komst van de nieuwe wet krijgen scholen meer verantwoordelijkheden om de persoonsgegevens van hun leerlingen goed te beschermen.

Naam, adres, leeftijd, geboortedatum, geslacht, burger­ servicenummer, onderwijsnummer, m ­ edische gegevens, schoolresultaten, informatie over eventuele problemen...

Scholen bezitten informatie over duizenden leerlingen en van personeelsleden, schoolbesturen en ouderraden.

Om deze enorme hoeveelheid aan data te verwerken, gebruiken scholen allerlei systemen: registratie­ systemen, leerlingvolgsystemen... Vaak hebben veel mensen toegang tot deze gegevens en worden die gegevens ­gedeeld met anderen zoals leraren, ouders, overblijfhulp of artsen. Bij digitale leermiddelen kan het zijn dat persoonsgegevens uitgewisseld worden met de leveranciers van deze middelen. Innovatieve, digitale systemen bieden interessante mogelijkheden om de kwaliteit van het onderwijs en de interne werkprocessen te verbeteren. B ­ ijvoorbeeld met digitale toetsingsprogramma’s, leerlingvolgsystemen en het gebruik van sociale media en apps.

Plan-do-check-act Scholen beschikken dus over ongelooflijk veel informatie en wisselen deze intern en extern uit. Dat is onvermijdelijk. En dat kan en mag in sommige gevallen ook. Dat moeten scholen ook blijven doen, als het maar verantwoord gebeurt. Als je nu als school - onder de huidige wetgeving - al goed hebt nagedacht over wat je doet en waarom je dat doet, dan heb je al flinke stappen gezet. De eisen voor de ­onderwijssector zijn

niet strenger dan die voor andere sectoren, maar scholen verwerken wel persoons­gegevens van een kwetsbare groep, dus het is zaak om je extra goed voor te bereiden. Als school moet je privacyrisico’s in kaart brengen en bedenken hoe je persoons­ gegevens goed kunt beschermen. Aan de tekentafel dus, of zoals het mooi klinkt: privacy by design (plan-do-check-act). Het is belangrijk dat scholen bijhouden wat ze hebben gedaan en waarom ze dat gedaan hebben. Onder de AVG moeten scholen vooraf goed nadenken over de systemen waarmee zij werken of willen gaan werken en hoe zij die inrichten.

Verantwoordingsplicht Nieuw onder de AVG is ook de verantwoordingsplicht. Scholen moeten een register van verwerkings­ activiteiten opstellen. Hierin staat onder meer weergegeven welke gegevens de school verwerkt, waarvoor zij deze gegevens gebruiken en welke technische en organisatorische maatregelen zij ­nemen om de gegevens te beschermen. De rechten van mensen worden versterkt en uitgebreid. Zo moeten organisaties kunnen bewijzen dat zij geldige toestemming hebben gekregen. En moet het voor mensen net zo makkelijk zijn om hun toestemming in te trekken als om te geven. Dat is bijvoorbeeld van belang als het gaat om het plaatsen van foto’s van kinderen op internet.

Veel belangrijke informatie vind je op • autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/avg-nieuwe-europese-privacywetgeving/scholen-de-avg • autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/zelf-doen/privacyrechten • autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/avg-nieuwe-europese-privacywetgeving/rechten-van-betrokkenen • autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/avg-nieuwe-europese-privacywetgeving/verantwoordingsplicht PrimaOnderwijs 21

EDG_JAN_018-021_AP_v07.indd 21

19-12-17

11:28

Van additioneel lesmateriaal en boeken voor onderwijsprofessionals tot educatieve spelletjes, posters en lespakketten. In ons assortiment vind je de nieuwste producten en trends van de beste merken. Bezoek onze website en laat je inspireren!

Dé webwinkel voor het onderwijs!

ONDERSTEUNEND MATERIAAL

LESPAKKETTEN

POSTERS

LESMETHODES

BOEKEN

Ga snel naar www.educatheek.nl In het assortiment vind je producten van A-merken als: en

info@educatheek.nl 030 - 711 03 17

EDG_JAN_000_Educatheek_1_v02.indd 1 EDG_JAN_022-023_Educatheek-Schooltv.indd 22

vi

a

l de n? id nge rm re ee t b l of ach ure t n h ki e nd al aa roc dia i b e e r er nl at er d nze l/m naa ek. sm nd d o k.n ail he le t o e a w ek lo the n m uca u n e e a d e h jo w ij cat Do duc ur @e j u ij e stu nt W Ed op of me i rt o s as

18-12-17 19-12-17

21:12 10:47

EDG_JAN_022-023_Educatheek-Schooltv.indd 23

19-12-17

10:47

Kinderen zijn de grootste filosofen Vragen stellen, nadenken en jezelf uiten met WonderWhy Kinderen zijn de grootste filosofen. Een creatieve en kritische geest wordt gelukkig steeds belangrijker. Onafhankelijk nadenken en gedachtes verwoorden, je inleven in andermans standpunt en openstaan voor nieuwe inzichten: het zijn onmisbare skills in de 21ste eeuw. Het team van WonderWhy traint scholen in het primair en voortgezet onderwijs om hun leerlingen een kritische en open basishouding mee te geven zodat ze hun weg kunnen vinden in een maatschappij die continu in beweging is. De christelijke basisschool De Groene Oase in Maasland is één van die scholen. door erik ouwerkerk

De leerlingen luisteren aandachtig naar juf Anita Francke, maar tegelijkertijd schuiven er een paar ­rusteloos heen en weer op de grotemensenstoelen in de lerarenkamer. Het klassieke beeld van de studie­ kamergeleerde aan het peinzen over Grote Vragen is hier ver te zoeken: ook kleuters kunnen filosoferen.

‘Misschien is het voor hen zelfs wel veel natuurlijker’, zegt Anita. ‘Oudere kinderen worden soms meer geremd door wat kan en mag. Kleuters staan nog heel open in de wereld.’

‘Het is nooit mis’ ‘Waarom zitten we hier ook alweer?’ vraagt Anita aan de kleine filosofen. ‘Fi...Fi...’ probeert Mik dapper. Dan schiet het hem te binnen: ‘Fi...lo…sofie.’ Het is al een knap begin. ‘En wat doen we dan ook alweer?’, vraagt de juf. ‘Nadenken’, is het antwoord. ‘Heel goed! Dus je denkt eerst na.’ Ze beeldt het denkproces uit door

haar hand naar haar hoofd te brengen. ‘En dan komt het er via je mond weer uit’, illustreert ze met gebaren.

‘Je kunt zeggen wat je vindt en je kunt vragen s­ tellen…

Het is nooit mis, want niet iedereen is hetzelfde, dus mag iedereen een andere mening hebben’, legt ze uit. De voorwaarden voor een goed gesprek zijn ­gelegd. Anita haalt zes kaartjes tevoorschijn. Dit keer leest ze geen verhaal voor, maar gebruikt ze praat­ plaatjes die een filosofisch gesprek op gang kunnen brengen. De kinderen herkennen een mama, papa, oma, boef, zwerver, koning en rijke man. ‘Wie is de belangrijkste voor jou? Neem de tijd en denk er eerst goed over na want wij willen ook weten waarom.’

De kleuters zijn al spelenderwijs bezig met het ­waarom, de spil van de filosofie. De eerste vingers gaan ­omhoog. ‘Papa is de belangrijkste omdat hij heel groot is en mij uit de sloot heeft gehaald’, b eredeneert Guus. Mik kijkt aan de andere kant ­

24

EDG_JAN_024-025_Filosofen_v02.indd 24

18-12-17

21:07

van de tafel bedenkelijk. Hij wil wat vragen, maar houdt zich in. ‘Is er iets Mik?’ vraagt de juf. Wil je iets vragen aan Guus?’ Mik zoekt naar een goede ­formulering en vraagt dan vol ongeloof: ‘Kun jij niet zwemmen?’ Niet iedereen kan zwemmen en dat is ook oké, vindt Anita. Mik knikt begrijpend en neemt even de tijd om het te verwerken. Acceptatie hoort er ook bij.

Kritische burgers De mama’s en de oma’s zijn natuurlijk ook favoriet onder de jonge leerlingen uit Maasland. Cas vindt de koning echter het belangrijkst, want ‘hij is de baas.’

Eva is het daar niet helemaal mee eens: ‘God is de baas.’ Tot slot krijgen de jonge denkers een blaadje om hun belangrijkste persoon op te tekenen. Een ­superheld van Nickelodeon komt voorbij, Fleur tekent haar broertje omdat hij zo lief is en ook God is­

present. Freek tekent hem met een lichaam en daar heeft hij een goede reden voor: ‘Nou, in de hemel zijn allemaal skeletten, dus moet de Heer ook wel botten hebben.’ Anita vindt het vooral belangrijk dat haar leerlingen zich ontwikkelen tot kritische burgers. Dat is een proces waar je maar beter al vroeg mee kunt beginnen. Haar collega’s pakken de lijn verder op en gaan met oudere kinderen in op vragen als: is het heelal oneindig? Kun je zeker weten of iets de waarheid is? Op www.wonderwhy.nl zijn in een video voorbeelden te vinden van antwoorden op die vragen.

Een constante in de lessen op school is het stellen van de juiste vragen. Anita vond dat de grootste uitdaging: ‘Ik ben toch gewend kleuters te sturen.

Vragen zonder oordeel en sturing heb ik echt moeten leren. Door te oefenen heb ik eigenlijk geleerd om veel dingen te láten om zo het filosofische proces zijn gang te laten gaan.’

PrimaOnderwijs 25

EDG_JAN_024-025_Filosofen_v02.indd 25

18-12-17

20:35

Uitgeverij Talenland PASSIE EN EXPERTISE! Talenland, uw uitgeverij gespecialiseerd in taalonderwijs, presenteert u graag haar uitgaven voor het voortgezet onderwijs voor 2018, evenals een volledig assortiment aan lesmateriaal voor volwassenen.

Wij zijn onderdeel van de uitgeefgroep van Éditions Maison des Langues en Difusión, twee van de grootste internationale uitgeverijen gespecialiseerd in het ontwikkelen van studiemateriaal voor Frans en Spaans. Daarnaast ontwikkelt Édtions Maison des Langues materialen voor Duits en Engels. Als recent opgerichte uitgeverij heeft Talenland daarom nu al een enorm aanbod.

WAAROM KIEZEN VOOR TALENLAND? Wij staan altijd voor u klaar We staan tot uw beschikking om uw vragen te beantwoorden, onze uitgaven aan u te presenteren en u vervolgens te begeleiden bij het implementeren van onze methoden op uw school.

We organiseren interessante bij- en nascholingen We bieden nascholingsprogramma’s die speciaal voor zijn opgezet voor docenten moderne vreemde talen, verzorgd door specialisten in het taalonderwijs.

Een innovatief en effectief digitaal aanbod Al onze uitgaven en aanvullende materialen zijn ook digitaal beschikbaar!

tland_insertion_EDG_2017.indd 2 EDG_JAN_026-027_Talenland.indd 26

15/12/17 10:36 18-12-17 20:35

tland_in

17 10:36

NIEUW 2018 Dit jaar lanceren wij nieuwe series Frans, Duits en Spaans voor het voortgezet onderwijs, beschikbaar voor VMBO, HAVO en VWO. Door samen te werken met gepassioneerde docenten ontwikkelen we materialen die bieden wat zowel leerlingen als docenten nodig hebben.

Meer informatie op www.talenland.nl.

À plus ! is beschikbaar in twee versies: VMBO/HAVO en HAVO/VWO!

ONZE NIEUWE UITGAVEN VOOR 2018!

• Methodes die perfect afgestemd zijn op de behoeften van Nederlandse leerlingen • De interculturele benadering laat leerlingen reflecteren op gebruiken hier en elders • Motiverende activiteiten en originele eindopdrachten maken het werken voor elk type leerling uitdagend en afwisselend • We stimuleren het gebruik van de doeltaal door te kiezen voor een uitgebalanceerde mix tussen de doeltaal en het Nederlands • Open opdrachten laten de leerlingen ook zelf actief hun woordenschat uitbreiden • Alle uitgaven zijn ook digitaal beschikbaar.

Daarnaast is er voor docenten een enorme variëteit aan digitale extra’s op onze platforms (video’s, opdrachten, kopieerbladen en meer)

tland_insertion_EDG_2017.indd 3 EDG_JAN_026-027_Talenland.indd 27

15/12/17 10:36 18-12-17 20:36

We hebben onderling nog nooit zoveel over onderwijs gepraat als de afgelopen vijf jaar.

Nederland kent sinds het voorjaar van 2017 drie Apple Distinguished Schools. Denk daarbij niet aan licenties, sponsordeals of scholen met alleen iPads in de klas. Deze drie scholen zijn al jaren bezig om het onderwijs op hun school van binnenuit te veranderen. Waarom zij dat op iPads doen? Verrassend genoeg spelen de mogelijkheden die Apple rondom deze tablets biedt hierbij de grootste rol. Maar dat je je als school vol enthousiaste iPad gebruikers nog niet zomaar ‘Apple Distinguished’ mag noemen, ervaren we zelf als we bij de scholen op bezoek gaan.

De Paulus Mavo door vanessa pelle

‘Dit was vroeger de stilteruimte’, lacht Mark van de Mortel, teamleider vmbo-t op het Sint Ursula in het Limburgse Horn, terwijl we de voormalige bieb betreden waar leerlingen in groepjes samenwerken op hun iPads.

‘Vroeger zat je hier alleen als je straf had. Nu zijn de leerlingen hier niet meer weg te houden.’

Docentenlab In Maarssen neemt Jennifer de Laet, projectleider digitalisering & innovatie en docent Engels en mediawijsheid op het Niftarlake College me mee naar het nieuwe Docentenlab. Jennifer: ‘Het lab is bedoeld om eigen lesmaterialen te maken. Je begint in deze hoek

28

EDG_JAN_028-031_Apple_v08.indd 28

19-12-17

11:33

Niftarlake

om te brainstormen’, loodst ze me door de ruimte. ‘In de geluidsdichte greenroom kun je filmpjes maken en je eindigt hier, op de tribune, waar lessen aan collega’s gepresenteerd kunnen worden. Alle docenten hebben een iPad voor in de klas en een MacBook om lessen op te ontwerpen. Dat alles Apple is, is omdat Apple al zeven jaar voor ons de enige partij is die bezig is met het onderwijs, met toegankelijke apps en met een mobiel apparaat.’ In Limburg herkent Mark zich in die overweging. ‘Je gaat niet met een laptop naar buiten om een foto van een vlinder te maken. De iPad van Apple is stabiel, heeft veel apps, is draagbaar en ik heb maar één ICT-er nodig, op maar liefst 500 devices.’ Ook op zijn school hebben alle docenten een iPad. ‘Inclusief de docenten die geen lessen geven met een iPad. Als we als school willen uitdragen dat we innovatief lesgeven, dan moeten we dat ook faciliteren richting de docent, ook degenen die met boeken werken. Als school staan wij voor gepersonaliseerd leren. Dat betekent keuzes mogen maken. Als je aan de brugklas begint, kunnen leerlingen kiezen voor onderwijs met boeken of een iPad. Sint Ursula

Inmiddels kiest 52 procent voor een iPad. Als dat straks 70 procent is of zelfs 100 procent dan zal elke docent hier moeten weten hoe het werkt.’

Local expert Marcel Hoogstoevenbeld is docent geschiedenis op de Paulus Mavo in Haarlem. Als teamleider bovenbouw en projectleider innovatie startte hij het traject om Apple Distinguished School te worden. ‘Op de Paulus Mavo willen wij een plaats creëren waar de docent kan leren door te doen. Het management heeft een rol in het stimuleren en faciliteren van dit leren op de werkplek.

Scholing en ontwikkeling vindt niet alleen plaats tijdens studiedagen. Binnen het kernteam en vaksectieoverleg wordt hier ook tijd en aandacht aan besteed.

Daarnaast zijn er individuele trajecten. Docenten maken met de iCoach of projectleider innovatie afspraken en doorlopen een (persoonlijk)traject afgestemd op de wens en het niveau van de docent. Het traject richt zich op de kansen die de docent ziet of de problemen die hij of zij wil oplossen. Deze trajecten zijn gericht op het produceren en uittesten van direct toepasbare lessen en indien nodig is er naast ondersteuning bij de voorbereiding ook ondersteuning tijdens de eerste lessen.

De docenten wordt gevraagd om na de uitvoering van de lessen, de eigen ervaring en reflectie te delen met anderen in de organisatie. Vervolgens nemen zij vaak de rol op zich van ‘local expert’, als andere docenten een soortgelijke les willen geven.’

Geen stille klassen ‘Van oorsprong zijn wij een behoudende school’, vertelt Mark. Ik geef al 22 jaar les op deze school, waarvan 13 jaar als teamleider. We bleven ver weg van wat er in de lessen gebeurde. Wat bijzonder vreemd is als ik

>>>

PrimaOnderwijs 29

EDG_JAN_028-031_Apple_v08.indd 29

19-12-17

11:33

er op terugkijk. In 2012 kwam onze Stichting Onderwijs Midden Limburg met een nieuwe visie op persoonlijk leren en dat bracht de opening tot verandering.’ Zijn collega Vivian Verstappen, docent Natuurkunde en ICT-koploper op de school, zegt: ‘Privé was ik bezig om Apple Distinguished Educator (ADE) te worden, dat staat los van de school, maar zo kwam ik wel in een bepaald circuit terecht. We werden gewezen op de mogelijkheid om Apple Distinguished School te worden.

Dat word je niet als je alleen maar droge lesjes op een iPad geeft. Het gaat om de didactiek erachter, want ook lesgeven op een tablet kan gruwelijk saai zijn. Het gaat om het levendig maken van je lesstof. Waar hier eerst de deuren van de lokalen dicht zaten, zie je nu leerlingen door de hallen lopen. Ze manen mij tot stilte omdat ze een video aan het opnemen zijn voor een les.

Een stille klas is zeker niet de beste klas.’

Zwalkend beleid Mark, net als Jennifer, Vivian en Marcel ook ADE’er, vult aan: ‘De school is letterlijk in beweging gekomen.

Als Apple Distinguished School word je ook uitgenodigd voor bijeenkomsten. Zo konden enkele leraren naar de BETT en naar de Apple Education Leadership Summit in Engeland. Een buitenlandse reis was vroeger een no go. Het betekent voor ons een cultuurverandering.

We hebben onderling nog nooit zoveel over onderwijs gepraat als de afgelopen vijf jaar. Wat Apple belangrijk vindt, en waar het vooral om gaat, is het proces van toen naar nu. Waar kom je vandaan en waar ga je naartoe? Als je werkelijk recht wil doen aan je visie, houd je daar dan aan vast. Een van de grootste ergernissen van docenten is een zwalkend beleid. Docenten willen meegaan in een vernieuwende visie, graag zelfs, maar belangrijker is vasthouden aan hetgeen je bedacht hebt. Dat vereist uithoudingsvermogen. Iets nieuws beginnen kan iedereen, maar volhouden is moeilijker. Wij garanderen dat leerlingen hun school kunnen afmaken met hun iPad. Dat beloven we ook aan de ouders. Ze geven hun kind aan ons af. Dat is

De Paulus Mavo

anders dan een brommerverzekering afsluiten. Je moet je verantwoorden. We doen niks raars met de leerlingen. Wij experimenteren niet met iemands zoon of dochter. Alles is doordacht en goed georganiseerd.’

Eigentijds onderwijs Marcel: ‘Als school wil je natuurlijk aantrekkelijk en eigentijds onderwijs aanbieden voor alle leerlingen.

We begonnen vier jaar geleden met een pilot in de derde klas, eerst als hulpmiddel voor leerlingen met dyslexie, daarna voor verbetering en vernieuwing van het onderwijs. In vier jaar tijd zijn we naar een één-op-één situatie gegaan. Een enorme ommekeer waarbij je veel verwacht van de docenten. Je mag je twee jaar Apple Distinguished School noemen, daarna moet je opnieuw laten zien dat je voldoet aan de eisen. Je moet je blijven inzetten en ontwikkelen. Elke docent doet dat op een eigen tempo, maar er moet wel een basisinspanning gedaan worden, want alle vakken op onze school zetten digitale middelen en de iPad in op een wijze die echt een meerwaarde biedt voor het onderwijs, de leerlingen en de docent. Er is ook nog steeds traditioneel onderwijs, maar elke leerling heeft een device dat mee naar huis gaat. Hierdoor kan er thuis en buiten de school ook mee gewerkt en geleefd worden. Het gaat ons om blended learning, om de leermiddelen

Niftarlake

30

EDG_JAN_028-031_Apple_v08.indd 30

19-12-17

11:35

Sint Ursula Sint Ursula

nieuwe, dan krijg je heel mooi onderwijs’, zegt Jennifer.

Als je je ‘waarom’ maar helder hebt. Na twee jaar ­besloten we unaniem dat we op de goede weg zaten.

Wel kwam er vanuit alle gelederen - docenten, directie maar vooral ook ouders - één voorwaarde: we moesten les in mediawijsheid geven. Dat hebben we als vak ­ingevoerd. Wij kijken daarbij vooral naar de positieve kant. Wat kan je allemaal met internet? Wat zijn de mogelijkheden? Het is de wereld waarin de leerlingen zich begeven en waarin veel kan. Het is echt niet alleen maar een grote boze wereld. Wij moeten leerlingen de tools geven om kritisch te kijken en goed te handelen.’

iBook samenstellen i­nzetten die zich het beste lenen voor de leersituatie en de stof. Docenten willen differentiëren in de klas. Ik ben voor die verbetering van het onderwijs. Dat de school nu Apple Distinguished School is, geeft vooral de docenten die erkenning. Zij zijn verantwoordelijk voor die verandering.’

Mediawijsheid Op het Niftarlake reikt de digitalisering tot aan de kluisjes die de leerlingen kunnen bedienen met hun mobiele telefoon, er zit zelfs een oplaadsysteem in.

Maar net als bij Marcel in Haarlem en Mark in Horn worden ook hier gewone lessen gegeven. ‘Voeg al het goede van het oude samen met al het goede van het

Geheel volgens het principe van Apple Distinguished Schools delen de scholen hun visies, plannen, ervaringen en successen met elkaar en met de wereld. Ze hebben een iBook samengesteld waarin ze hun onderwijsbeleid in vijf hoofdstukken uitleggen. Deze iBooks worden door een onderwijscommissie beoordeeld en met ­correcties teruggestuurd net zolang dat nodig is. Jennifer: ‘Versie 14 was in mijn geval akkoord.’ Mark: ‘Het maken van het iBook is ontzettend moeilijk en Apple is heel kritisch, maar dat maakt het materiaal juist de moeite waard.’ Marcel: ‘Het samenstellen van je iBook dwingt je goed te kijken naar je visie en werkwijze. En door het te delen, creëer je wereldwijd een netwerk van ­innovatieve scholen.’

Download de iBooks van de Apple Distinguished Schools!

Meer informatie over onderwijs met Apple vind je op apple.com/nl/education De iBooks kun je gratis downloaden in iTunes via de volgende links: Paulus Mavo: https://itunes.apple.com/nl/book/paulus-mavo-vmbo/id1252561873?l=en&mt=11 Niftarlake: https://itunes.apple.com/nl/book/het-niftarlake-daagt-uit/id1318664792?mt=11 Sint Ursula: https://itunes.apple.com/nl/book/activerende-didactiek-met-behulp-van-een-ipad/id1159332431?mt=11

PrimaOnderwijs 31

EDG_JAN_028-031_Apple_v08.indd 31

19-12-17

11:34

EDG_JAN_032-033_Diogenes-CPSi_v02.indd 32

19-12-17

10:48

Sterke

rekenaars in het basisonderwijs

In september kwam het boek Sterke rekenaars in het basisonderwijs uit. Suzanne Sjoers (CPS Onderwijsontwikkeling en advies en plusklasleerkracht rekenen) deed jarenlang praktijkonderzoek naar dit onderwerp. In dit boek beschrijft ze een theoretisch kader en geeft praktische handvatten voor elk onderdeel van een rekenles.

Waarom een boek over sterke rekenaars?

‘Er zijn veel boeken geschreven over leerlingen die moeite hebben met rekenen. Maar er is nog geen boek over de leerlingen die ook aanpassingen nodig hebben in de rekenles omdat deze hen te weinig uitdaging biedt.

Daarnaast geeft onderzoek aan (TIMSS, 2015) dat het aantal leerlingen dat het hoogste niveau bij rekenen haalt, de afgelopen 20 jaar gedaald is van 12 naar 4 procent. Er zijn dus interventies nodig om meer rekentalent te ontdekken en dit talent te benutten.

Hierdoor zullen niet alleen de scores hoger worden, nog belangrijker is dat leerlingen met meer rekenplezier en zelfvertrouwen in de les zitten.’

Een boek boven het maaiveld dus, wat zijn de eerste reacties?

‘De meeste reacties zijn erg positief. Omdat ik de resultaten uit onderzoek en mijn eigen praktijkervaringen als plusklasleerkracht combineer, ligt er een boek met veel interventies die in de praktijk ook uitvoerbaar zijn en hun effect hebben bewezen. Wel kreeg ik enkele reacties als: ‘Ga je tijd besteden aan kinderen die het echt nodig hebben’. Hier zit de angst achter dat aandacht voor sterke rekenaars per definitie ten koste gaat van de zwakke rekenaars. Voor mij is het niet of-of, maar en-en. Alle leerlingen hebben het recht om in een rekenles iets te leren.’

Wat is volgens jou de eerste stap om meer aandacht aan sterke rekenaars te geven?

‘Een eerste stap is om de doelgroep goed in beeld te krijgen. Het gaat om leerlingen die al goede scores halen (de goede rekenaar), maar ook om leerlingen die de potentie hebben om hoger te scoren dan ze nu doen (de snelle rekenaar en de creatieve rekenaar).’

Waarom raad je leerkrachten aan dit boek te lezen?

‘Het boek bevat veel uitspraken van leerlingen. Zij kunnen goed aangeven wat ze nodig hebben. Leerkrachten zullen tijdens het lezen hiervan hun eigen sterke rekenaars herkennen. Door de vele praktische tips is het tegemoet komen aan de onderwijsbehoeften van deze leerlingen een logische en eenvoudige volgende stap.’

Voor bestellen en meer CPS-uitgaven, ga naar www.cps.nl/uitgeverij

PrimaOnderwijs 33

EDG_JAN_032-033_Diogenes-CPSi_v02.indd 33

19-12-17

10:48

Leren verloopt makkelijker als je weet hoe het brein werkt

foto human touch photography

Stuur de aandacht als een goochelaar

Voor de meeste leraren is een tekort aan aandacht een bron van zorg.

Leerlingen die hun aandacht steeds niet bij de les kunnen houden, krijgen het etiket ADD of ADHD en medicijnen om beter te kunnen focussen. Zonder aandacht is leren immers moeilijk of zelfs onmogelijk. De hersenen kunnen niet onthouden wat ze niet hebben waargenomen. En ze onthouden maar weinig van wat ze vluchtig hebben gezien. dit artikel is een bewerking van een paragraaf uit het boek breinvriendelijk onderwijs van dr. spencer kagan

Versnipperde aandacht is een aandoening van deze tijd. Leerlingen worden chronisch afgeleid door alle informatie die binnenkomt via hun smartphone. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze leerlingen toch langdurig de aandacht op iets kunnen richten? Het (on) vermogen om je aandacht ergens op te richten, werd vroeger gezien als een vaststaand gegeven: je kon je goed of slecht concentreren. Tegenwoordig weten we

dat het brein bijzonder kneedbaar is. Dat noemen we neuroplasticiteit. Deze kennis kunnen we gebruiken om leerlingen beter te leren focussen.

Selectieve aandacht Onze hersenen zijn zo ontworpen dat ze op sommige dingen wel en op andere dingen niet letten. We kunnen simpelweg niet functioneren als we aandacht schenken

34

EDG_JAN_034-035_Bazalt_v04.indd 34

18-12-17

20:43

aan alle prikkels die op ons afkomen. Willen we dus ergens volledig op focussen, dan moeten we onze aandacht van andere zaken afhouden. Als leraar dien je te zorgen voor selectieve aandacht bij je leerlingen, gericht op de dingen waarvan jij wilt dat ze die onthouden.

Iedereen weet uit ervaring dat er een verband bestaat tussen aandacht en onthouden. Stel, je komt uitgeblust thuis. Terwijl je de kamer inloopt, begint iemand een gesprek met je. Je luistert naar wat er gezegd wordt en legt ondertussen achteloos je autosleutels neer, op een plek waar je ze normaal gesproken niet zou neerleggen. Later kun je je sleutels niet terugvinden.

Dat overkomt je alleen als je je autosleutels neerlegt zonder dat je aandacht erbij is.

foto human touch photography

Aandacht sturen Een goochelaar doet regelmatig dingen die onmogelijk lijken. Dat doet hij door de aandacht te sturen. Hij laat bijvoorbeeld zijn publiek naar zijn rechterhand kijken, waarmee hij een simpele kaarttruc doet. Ondertussen heeft hij zijn linkerhand vrij om het horloge van iemand uit het publiek te ‘stelen’. Na de kaarttruc stopt hij zijn hand in zijn zak, haalt het horloge tevoorschijn en vraagt: ‘Is dit toevallig van iemand?’ De eigenaar van het horloge schrikt. Hij heeft niets gevoeld of gezien toen de goochelaar zijn horloge losmaakte. Dit is een kwestie van aandachtsmanagement. Leraren kunnen ook ‘toveren’ door de aandacht te sturen. Maar waar goochelaars proberen de aandacht af te leiden, moeten leraren juist de aandacht van leerlingen als een laserstraal richten op de lesstof. Je succes als leraar wordt voor een groot deel bepaald door de mate waarin je erin slaagt om de aandacht te managen.

Afzonderlijke aandachtssystemen Uit hersenscans is gebleken dat het brein vier afzonderlijke aandachtssystemen heeft, met elk hun eigen functie.

Het ronkende motorgeluid van een auto en een meeslepende roman houden allebei onze aandacht vast, maar daarbij zijn totaal verschillende hersensystemen betrokken. Als leraar kun je diverse dingen doen om de aandacht van leerlingen te vangen en vast te houden, waarbij je rekening houdt met die vier systemen:

• Activatiesysteem:

•

•

•

ons algemene alertheidsniveau.

Als je snelle muziek draait wanneer leerlingen de klas binnenkomen, zijn ze meteen alert. Ook lessen met veel beweging en sociale interactie sluiten aan bij deze functie.

Waarschuwingssysteem: wordt geactiveerd als we merken dat er iets gaat gebeuren, maar niet weten wat, waar en wanneer. Als je onverwachte dingen introduceert in je les, wordt dit systeem actief. Echter: leerlingen willen wél weten waar ze aan toe zijn. Het is dus de uitdaging om te zorgen voor zowel veiligheid (voorspelbaarheid) als afwisseling. Dat kun je bereiken door een verrassing aan te kondigen (‘Morgen gaan we iets nieuws doen tijdens de gymles’).

Oriëntatiesysteem: wordt geactiveerd als één bepaalde prikkel de aandacht trekt, bijvoorbeeld als we een lichtflits zien. Gebruik bijvoorbeeld een stiltesignaal om de volledige aandacht te trekken. Werk met multimediale presentaties en maak de lesstof relevant.

Executieve controlesysteem: de hogere controlefuncties van de hersenen. Dit systeem bepaalt hoe goed we de aandacht vrijwillig kunnen beheersen, door aandacht bewust op sommige prikkels te vestigen en op andere juist niet. Het treedt in werking als je plannen maakt, beslissingen neemt, gedachten en gevoelens reguleert. Deze executieve functie kun je trainen, bijvoorbeeld met bepaalde hersenspelletjes of door meditatietraining.

Breinvriendelijk onderwijs De afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan naar de werking van het brein. We weten nu beter op welke prikkels het brein goed reageert. Als je daar als leraar op inspeelt, wordt leren veel gemakkelijker. Het is als zwemmen met de stroom mee, zoals dr. Spencer Kagan zegt. In zijn uitgave Breinvriendelijk onderwijs licht hij de zes principes van breinvriendelijk onderwijs toe aan de hand van verrassende feiten, veel praktische tips en een aantal coöperatieve structuren. Met deze werkvormen, die je in alle lessen kunt inzetten, kom je vanzelf tegemoet aan de natuurlijke behoeften van de hersenen.

13 april 2018: Kagan-Experience Dr. Spencer Kagan is een internationaal vermaard onderzoeker, spreker en schrijver van meer dan 100 boeken en vele wetenschappelijke artikelen. Hij ontwikkelde het idee voor werken met structuren; coöperatieve en breinvriendelijke structuren die over de hele wereld worden gebruikt om interactie te structureren. Op 13 april is hij in Nederland. Wil je zijn werkwijze ervaren en zelf vaardig worden met structuren?

Neem dan deel aan de Kagan Experience. Download de congresbrochure of schrijf je in op www.kagan-experience.nl. Dit evenement wordt georganiseerd door Bazalt, HCO en RPCZ. Breinvriendelijk onderwijs is een uitgave van Bazalt. www.bazalt.nl

EDG_JAN_034-035_Bazalt_v04.indd 35

18-12-17

21:05

Het LerarenOntwikkelFo n innovatiebril naar h Eind november, het is de Week van de Mediawijsheid, donderdagochtend kwart voor 9. Bijna alle groepen van de 14 Qliq Primair-scholen in Helmond starten simultaan een les mediawijsheid. ‘Wat gaaf hè, dat hier op dit moment ongeveer 4000 kinderen tegelijk mee bezig zijn’, glundert een van de bedenkers van deze activiteit, LOF-leraar Femke Bartels. ‘Mijn eigen leerlingen van groep 6 doen bronnenonderzoek voor een onderzoeksvraag over het leven en uitsterven van de dodo. Andere groepen kozen weer andere onderwerpen.’ tekst carla desain foto tom van limpt

Kinderen zijn niet uit zichzelf mediawijs. Daar hebben ze begeleiding bij nodig, merkte Femke Bartels aan haar leerlingen. Daarom startte zij begin 2016 – naast haar baan als lerares op Daltonschool Talentrijk in Helmond – een opleiding tot mediacoach. Ze werd daar zo enthousiast over dat ze alles wat ze op haar opleiding leerde, met haar collega’s van de 14 Qliq Primair-scholen wilde delen. Ze deed een subsidieaanvraag bij het LerarenOntwikkelFonds (LOF). ‘En toen ging het snel’, vertelt Femke. ‘In oktober 2016 diende ik een aanvraag in, eind november werd die gehonoreerd en in januari 2017 kon ik aan de slag als bovenschools mediacoach. Samen met Kim Jaspers, die binnen ons bestuur bovenschools ICT-coördinator is, maakte ik theorieblokken, opdrachten en lesmateriaal.

Afgelopen september ging onze interne opleiding aan collega’s van start. Van alle 14 scholen heeft zich ­minstens één leraar opgegeven. In totaal zijn er maar liefst 22 deelnemers. Zij zijn in hun eigen school de mediawijsheidsambassadeur; zo creëren we een mooie olievlek. De cursisten gaan telkens naar huis met praktijkvoorbeelden en materialen, waarmee ze de volgende dag in hun groep aan de slag kunnen. De ­o pdracht na de tweede bijeenkomst was voor alle ­leraren om de simultane les mediawijsheid op de ­eigen school te organiseren. Aandacht besteden aan mediawijsheid hoort bij onze onderwijstaak en ik ben er trots op dat we dit zo Qliq-breed bereiken.’

LOF geeft lucht Femke wordt, vanwege de LOF-subsidie, twee jaar lang een dag per week vrijgeroosterd. Ook Kim krijgt extra uren. ‘Het LOF-geld zorgt voor ontwikkeltijd. Dat is echt een uitkomst’, vindt schooldirecteur Bjorn Houben.

‘Femke krijgt zo de ruimte om haar project uit te werken.

Naast een dagtaak voor de klas lukt dat niet, hoeveel enthousiasme er ook is.’

36

EDG_JAN_036-037_Onderwijscooperatie_v03.indd 36

18-12-17

20:44

o nds laat leraren door een ar het onderwijs kijken Van de drie LOFLabs waar LOF-leraren in een groepje coaching krijgen, is de tweede ook bedoeld voor de betreffende leidinggevenden. Bjorn ging met Femke ­ mee naar die bijeenkomst. ‘Dat was niet alleen inspirerend, maar ook erg leerzaam. Ik werd ermee geconfronteerd dat zelfstandig een goed plan uitwerken en daarmee de LOF-subsidie binnenhalen maar de helft van het verhaal is. Het daadwerkelijk opzetten van zo’n project vraagt weer heel andere vaardigheden, waar de LOF-leraar wellicht wat hulp bij kan gebruiken. Femke bleek ­bijvoorbeeld best op te zien tegen haar presentatie voor alle 14 schooldirecteuren – dat had ik me totaal niet

­ erealiseerd. Wat ik onder andere opstak van dat LOFLab g was dat ik eens wat vaker mijn hulp aan zou kunnen bieden. Of een spontaan berichtje sturen om haar succes te wensen met een belangrijke bijeenkomst.’

Rol van de LOF-coach Antoinette Donkers is Femke’s LOF-coach, zij werkt als Intern Begeleider en leraar in het speciaal onderwijs.

Daarnaast coacht zij leraren voor het CNV en sinds de start ook voor het LOF. ‘Het spreekt mij erg aan dat bij het LOF de leraren, de mensen aan de basis, de subsidie krijgen om hun ideeën in de praktijk waar te maken.

Op elke school waar ik rondloop, hoor ik goede ideeën opborrelen. Maar tijdgebrek maakt vaak dat er onvoldoende mee gedaan kan worden. Het LOF zorgt voor budget, coaching en een netwerk. LOF-leraren zoals Femke weten heel goed wat ze willen, inhoudelijk hoef ik hen niet te coachen. Ik coach wel op het proces, op de stappen die ze kunnen zetten, de mensen met wie ze verbinding kunnen zoeken en op hoe ze een olievlek op gang kunnen brengen.’

Inspiratie-overleg Met die olievlek op gang brengen zit het wel goed in Femke’s geval. Nadat zij haar plannen presenteerde aan het ­bestuur en de schooldirecteuren, heeft ze die helemaal aan haar kant. Op hun beurt stimuleerden de directeuren geïnteresseerde leraren om zich op te geven voor Femke’s interne opleiding. Om elkaar te inspireren hebben Femke en Kim maandelijks overleg met bovenschoolse ICT-’ers van andere schoolbesturen in de regio. En in de Week van de Mediawijsheid organiseert Femke ook samen met onder andere de GGD en de Gemeente Helmond twee open symposia ‘Hoe begeleid ik kinderen online?’. Op een ­symposium kwamen zo’n 100 ouders af; bij het andere symposium waren 100 professionals aanwezig – ­leerkrachten, bibliotheekmedewerkers, jeugd- en gezinscoaches en jongerenwerkers. ‘Ouderavonden per school over dit thema zitten nog in de planning’, vertelt Femke.

Innovatiebril Antoinette benadrukt dat het doel van het LOF is ‘te zorgen dat leraren zich kunnen ontwikkelen, zodat ze voortaan met een innovatiebril naar het onderwijs kijken en samen kunnen werken aan vernieuwing’. Bjorn: ‘Het is mooi om te zien hoe Femke zich heeft ontwikkeld dit afgelopen jaar. Haar inhoudelijke expertise en ­enthousiasme zijn door dit project enorm gegroeid. De hele school, eigenlijk alle 14 scholen, plukken daar de vruchten van.’

PrimaOnderwijs 37

EDG_JAN_036-037_Onderwijscooperatie_v03.indd 37

18-12-17

20:45

de Onderwijsdesk voor hulp bij leer- en gedragsproblemen in de klas!

Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoordt de Onderwijsdesk vragen van leerkrachten uit het hele land. Goede adviezen en cursussen waarbij je echt in je vak gehoord en begrepen wordt, zorgen dat je floreert voor de klas.

Heb jij een vraag voor de Onderwijsdesk, mail die dan naar info@onderwijsdesk.nl Hoe maak ik leerlingen verantwoordelijker voor hun eigen leerproces?

Lotte uit Goes Het is voor leerlingen een ontdekking als ze vanuit een vogelperspectief naar hun eigen prestaties en gedrag kijken. Daarvoor hebben ze metacognitieve vaardigheden nodig. Die kun je hen als docent aanleren. Besteed tijd aan de taakaanpak, monitor die taak en evalueer die taak samen. Begin met de instructie te geven dat leerlingen de taak eerst zelf bestuderen en vervolgens een plan maken. Laat de leerlingen een inschatting maken van hoeveel tijd de taak kost, vraag hen welke hulpmiddelen nodig zijn, welke leerstrategie ze gaan inzetten en wat ze doen als ze vastlopen of de stof niet begrijpen. Tijdens de taakuitvoering weten de

leerlingen wat ze moeten doen en hebben ze mogelijk ook oplossingen voor het geval het niet meer loopt.

Tijdens de evaluatie ligt de focus op het proces. Wat ging er goed, hoe heb je het opgelost, wat kan volgende keer beter. Doordat je deze en ook andere executieve functies stimuleert, vergroot je ook de motivatie van leerlingen om initiatieven te nemen en zelf aan de slag te gaan.

TIP 1 Laat de leerlingen hun checklist ontwerpen waarbij ze hun eigen taakuitvoering nalopen.

TIP 2 Volg net als vele andere leerkrachten en docenten de cursus Executieve functies, zaterdag 20 januari 2018 van 10.30 uur - 16.30 uur.

38

EDG_JAN_038-039_OnderwijsDesk_v03.indd 38

18-12-17

20:45

Wat doe ik als een leerling de regels overtreedt?

Sarina uit Zaandam Reageren op grensoverschrijdend gedrag kost veel energie en maakt je ook murw, als de leerling zijn of haar gedrag niet aanpast. Je doet iedere keer weer je best, soms hanteer je sancties, dan probeer je het met positieve feedback. Zo’n leerling zou direct zijn baan verliezen als hij zich zo bij een baas zou gedragen. Het vergt een gezonde dosis humor en flexibiliteit om leerlingen tot ander gedrag te manen.

TIP 1 Maak de leerling ‘de bewaker’ van de regels de eerste week dat je de verandering inzet. Bespreek met de klas de Top 3 regels die bij een goede werksfeer horen.

Maak de regels concreet, check of de hele klas het begrijpt en geef voorbeelden van een goede handhaving.

Stel samen met de klas de positieve consequenties op, bijvoorbeeld film kijken als ze goed hebben gewerkt.

Zorg ervoor dat deze beloningen niet pas na een week worden gegeven maar direct volgen op een goede les.

Bedenk eveneens samen de sancties die een logisch gevolg zijn op de overtreding van de regel. Leg deze sancties ook met de klas vast op papier. Op deze manier ben je geloofwaardig voor leerlingen en bied je hen respect door samen een optimale sfeer af te stemmen. Blinde volgzaamheid is niet meer van deze tijd.

TIPS VOOR FAALANGST 4 VWO’er Eva is een perfectionist en heeft last van faalangst. Met name voor een toets kan ze niet stoppen met leren, ze denkt iedere keer dat ze de lesstof niet voldoende beheerst. Het gaat ten koste van haar vrije tijd. Onbewust heeft zij zich van alles in het hoofd geprent, belemmerende gedachten die haar functioneren blokkeren en voor veel stress zorgen. Ook blijkt tijdsbewustzijn een lastig iets voor tieners. Als een volwassene al per dag 116 keer op zijn mobiel kijkt, dan doet een tiener dat wel drie keer zoveel. Bekend is dat 13 tot 19-jarigen bijna acht uur per dag besteden aan media. Ongeveer 30 procent van die tijd gaat op aan WhatsAppen en Snapchatten. Hierdoor komen leerlingen in tijdnood bij het maken van hun huiswerk. Het risico op een burn-out neemt toe onder jongeren vanaf 16 jaar, ook dat is niet verwonderlijk.

TIP 1 Tijdsbewust bezig zijn is belangrijk. Leer leerlingen al vroeg om taak en tijd te koppelen. Geef ze op de basisschool al een kleurenklok en zodra ze klokkijken beheersen, een timetimer. Voor sommige leerlingen is die van het digibord niet voldoende, zij hebben een timetimer nodig op hun tafeltje.

TIP 2 Stimuleer leerlingen om op een start- en stopteken te werken en te kijken hoeveel sommen of opgaven ze goed hebben. Op deze manier train je leerlingen op een leuke manier om hun verwerkingssnelheid te vergroten, worden ze vaardiger en ontwikkelen ze gaandeweg zelfvertrouwen, hetgeen juist faalangst voorkomt.

EDG_JAN_038-039_OnderwijsDesk_v03.indd 39

De Cursusladder • Begrijp ADHD zaterdag 10 maart 2018, 10.30 - 16.30 uur door dr. Sebastiaan Dovis, Universiteit van Amsterdam.

• Begrijp Autisme zaterdag 27 januari 2018, 10.30 - 16.30 uur door drs. Mirjam Zwaan, orthopedagoog.

• Begrijp Dyscalculie donderdag 8 februari 2018, 10.00 - 16.00 uur door dr. Jurgen Tijms, ontwikkelingspsycholoog en hoofd research IWAL. • Cursus eerste hulp aan kinderen woensdag 7 februari 2018, 10.00 - 16.00 uur door Douwe Gerben Veenstra.

• Cursus Hoogbegaafdheid donderdag 22 februari 2018, 10.00 - 16.00 uur door drs. Floor Raeijmaekers, ook ‘Miss Mindset’ genoemd, Talentenlab.

• Effectief rekenonderwijs woensdag 10 januari 2018, 10.00 - 16.00 uur door Marcel Schmeier, onderwijsadviseur taal en rekenen.

• Effectief rekenonderwijs II dinsdag 23 januari 2018, 10.00 - 16.00 uur door Marcel Schmeier, onderwijsadviseur taal en rekenen.

• Effectief rekenonderwijs III dinsdag 13 februari 2018, 10.00 - 16.00 uur door Marcel Schmeier, onderwijsadviseur taal en rekenen.

• Executieve Functies zaterdag 20 januari 2018, 10.30 -16.30 uur door dr. Diana Smidts, GZ-psycholoog.

Kijk voor meer informatie op onderwijsdesk.nl

18-12-17

20:46

In het onderwijs is meer kennis nodig over

hoogsensitieve kinderen De media staan er vol mee en steeds meer ouders denken dat hun kind hoogsensitief is. Is het een zweverige modegril? Nee, vindt Esther Bergsma, onderzoekster, schrijfster en zelf hoogsensitief. ‘Meer kennis in het onderwijs zou deze kinderen beter tot hun recht laten komen.’ tekst marianne eggink

Aanstellers, kruidje-roer-me-nietjes en kristalkinderen – er wordt in de media en op internet van alles gezegd over hoogsensitiviteit, maar wat is het eigenlijk?

‘Hoogsensitiviteit, ofwel hsp (highly sensitive person), is een aangeboren karaktereigenschap waarbij iemand gevoeliger is voor prikkels van buiten en binnen, en die prikkels diepgaand verwerkt. Daar is niets zweverigs aan. Dat is wat we tot nu toe weten, want onderzoek erover staat nog in de kinderschoenen. Het krijgt de laatste tijd steeds meer aandacht, maar de karaktereigenschap bestaat altijd al, we noemden het alleen niet zo. Dit waren de wijze mannen, medicijnvrouwen, onderwijzers en mensen met aandacht voor de medemens en omgeving zoals verkenners. Ongeveer 20 procent van ons is hoogsensitief. Het valt nu meer op omdat we in de huidige maatschappij steeds meer prikkels binnen krijgen. Vroeger gingen kinderen gewoon buitenspelen. Tegenwoordig wordt er veel

meer verwacht: ze moeten naar allerlei clubjes, cursussen en afspreken met vriendjes.’

Zijn er veel misverstanden over hoogsensitiviteit?

‘Ja, dat vooral meisjes hoogsensitief zijn. Maar onder kinderen, blijkt ook uit mijn eigen onderzoek, is de verdeling ongeveer de helft jongens en de helft meisjes.

Onder volwassenen is de verhouding scheef en zeggen minder mannen hoogsensitief te zijn. Ik denk dat dit te maken heeft met cultuur en opvoeding: ‘niet aanstellen, huilen is voor watjes.’ Dit betekent niet dat minder mannen hsp zijn, maar eerder dat zij dit minder toelaten. Een ander misverstand is dat je hoogsensitief zou worden van een ervaring of trauma, dat klopt niet.

Het is een genetische eigenschap. En velen denken dat hoogsensitief zijn alleen maar een last is, maar afhankelijk van de omstandigheden kun je er juist veel profijt van hebben.’

40

EDG_JAN_040-041_Hoogsensitieve_v02.indd 40

18-12-17

21:02

prikkeld, faalangstig, sociaal geïsoleerd of lopen vast met de lesstof. Het onderwijs is grotendeels bottom-up ingericht: je krijgt eerst de meest simpele stap van een rekensom en bouwt dat langzaam op tot het volgende niveau. Maar een hoogsensitief kind wil het eigenlijk liever andersom: eerst vanuit een breder perspectief snappen waar het mee bezig is. Stelt de juf een vraag dan hebben ze langer de tijd nodig en zien ze veel mogelijke antwoorden, soms heel creatief of briljant. Maar in het onderwijs is vaak maar één antwoord het juiste.

Dit alles heeft tot gevolg dat ze soms gaan onderpresteren. Meer kennis hierover zou hoogsensitieve kinderen veel beter tot hun recht laten komen.’

Waarom is het voor de een nadelig en voor de ander niet?

‘Hoogsensitieve kinderen zijn gevoeliger voor omgevingsfactoren blijkt uit onderzoek. Wanneer de omstandigheden slecht zijn, bijvoorbeeld door een trauma of verwaarlozing, heeft een hoogsensitief kind hier meer last van. Maar in positieve omstandigheden zie je dat ze juist sneller opbloeien. Een anti-pestinterventie op school of een project rond zelfvertrouwen hebben voor hoogsensitieve kinderen meer dan gemiddeld positief effect. Het voordeel komt met name vanuit de diepgaande verwerking van prikkels. Ze hebben meer tijd nodig om alle prikkels te verwerken alvorens ze actie ondernemen en het te relateren aan de kennis die ze al hebben. Maar de uiteindelijke beslissing is daardoor vaak beter. Ze staan stil bij de gevolgen van hun keuzes en kiezen vaak de optimale uitkomst – meestal het beste voor de groep en niet per se voor henzelf. Hoogsensitieve kinderen zijn hierdoor creatief en analytisch, zien het grotere geheel, zien gevolgen en risico’s, houden rekening met anderen, zijn zorgzaam en vaak emotioneel wat verder ontwikkeld dan leeftijdsgenoten.’

Heeft dit invloed op hun schoolprestaties?

‘Hoogsensitiviteit raakt vaak ondergesneeuwd op school: je moet spontaan kunnen reageren, enthousiast zijn en snelle beslissingen maken. Dit kunnen hoogsensitieve kinderen niet zo goed. Ze raken soms over-

Wat gebeurt er precies als een kind overprikkeld raakt en wat kun je er als leraar mee? ‘ ‘Als het kind te veel geprikkeld is, heeft het ontlading nodig. Dat kan zich uiten in bijvoorbeeld woede of een huilbui. Het ligt erg voor de hand om te focussen op dit gedrag en het te bestraffen. Ook wordt het soms aangezien voor ADHD of autisme - en daarmee deelt hoogsensitiviteit ook wel iets, maar lang niet alles. Als je alleen op het gedrag reageert, door bijvoorbeeld boosheid te verbieden, dan ga je voorbij aan de behoefte erachter en verandert er op lange termijn niets. Ik heb daarvoor een systeem ontwikkeld, BABA: begrijp, accepteer, begrens en alternatief. Help het kind zichzelf te begrijpen en accepteren, hoogsensitiviteit is heel normaal. Begrens het gedrag: iemand schoppen, dat mag gewoon niet. Maar biedt wel een alternatief.

De behoefte achter boosheid of een huilbui is meestal ontlading. Zijn er andere mogelijkheden voor het kind om te ontladen? Zoals een rondje rennen? Het is belangrijk om kinderen te helpen hiermee om te gaan, anders gaan ze zich afsluiten of krijgen fysieke klachten.

Daarnaast kun je helpen het te voorkomen. Als het kind gevoelig is voor omgevingsgeluid, gebruik dan een koptelefoon of zorg voor een rustig hoekje.’

Herken je deze uitdagingen zelf?

‘Zeker, toen ik jong was, was er geen aandacht voor dit onderwerp en heerste er een niet-aanstellen-cultuur.

Daarvan krijg je het gevoel niet normaal te zijn en ga je twijfelen aan jezelf. Ik herken het ook bij mijn eigen kinderen, maar nu weten we er gelukkig veel meer van.’

Wie is Esther Bergsma?

Esther Bergsma is counselor en sociaalwetenschappelijk onderzoekster. Ze werkte bij het Ministerie van Sociale zaken en het CNV als leidinggevende. Momenteel heeft ze haar eigen praktijk als counselor en doet ze onderzoek naar hoogsensitiviteit. Op basis van haar onderzoek schreef ze onder meer het boek Hoogsensitieve Kinderen en geeft ze presentaties. Kijk voor meer informatie op: hoogsensitievekinderen.info

EDG_JAN_040-041_Hoogsensitieve_v02.indd 41

18-12-17

21:03

Groeien als mens op het Edith Stein College

Persoonlijke vorming als vak Wie ben ik? Kunnen anderen me vertrouwen? Kan ik mezelf vertrouwen? Hoe groei ik als mens? Welke keuzes wil ik maken? Het zijn zomaar een paar vragen die aan bod komen in het vak Persoonlijke Vorming op het Edith Stein College in Den Haag. PrimaOnderwijs hoorde en zag hoe brugklassers daar werken aan zichzelf. tekst erik ouwerkerk

Vertrouwen. Betrokkenheid. Groei. Vrijheid. Integriteit.

De vijf kernwaarden van de school hangen duidelijk zichtbaar op een grote banner in het trappenhuis van de middelbare school in het centrum van Den Haag.

Het is duidelijk dat deze waarden belangrijk zijn voor de school ‘maar alleen een banner is niet genoeg’, zegt Anita Bruin-Raven voor haar les begint. De docente Persoonlijke Vorming vertelt aansluitend hoe de lessen zijn ontstaan.

Waarden

inlevingsvermogen en bewuste keuzes maken. Ze zullen die vaardigheden hun hele leven nodig hebben. Op korte termijn zal het ze al helpen bij het kiezen van hun vakkenpakket.’

Luisteren Dan is het tijd voor de les aan 1 vwo. Vertrouwen staat deze maand centraal, later in het schooljaar komen andere waarden aan bod. Een leerling deelt post-its uit waar de leerlingen ieder opschrijven wat vertrouwen voor hen betekent. ‘Dat is iets persoonlijks’, verduidelijkt

‘Vanaf 2010 hebben we in alle geledingen van de school onderzocht welke waarden nu belangrijk zijn voor de school. Maar wat stellen die waarden voor als je ze niet actief uitdraagt en er niet mee aan de slag gaat? Daarom zijn we later dat schooljaar nog samen met de mentoren van de brugklassen gestart met een succesvolle pilot Persoonlijke Vorming, waarna het onderdeel is geworden van het curriculum. Om de twee weken volgt de helft van elke brugklas een les Drama of Persoonlijke Vorming, zodat iedereen aan bod komt en de focus groter is. De leerlingen werken niet alleen met hun hoofd, het gaat naast kritisch ­denken en het vormen van een eigen mening ook over 42

EDG_JAN_042-043_PV_v01.indd 42

18-12-17

20:48

de docente. ‘Goed en fout bestaan bij deze opdracht niet.’ Vervolgens verzamelt de groep zich om te luisteren naar ieders versie van vertrouwen. ‘Vertrouwen is wanneer je iets aan een ander kunt vertellen zonder dat je je schaamt’, leest Farid voor. ‘Ja, dat zeg je mooi’, beaamt de docent. ‘Vertrouwen kan ook beschaamd worden’, gaat ze verder. ‘En hoe voelt dat?’ Niet fijn, vinden haar leerlingen. ‘En als zoiets gebeurt, krijgt diegene dan een tweede kans?’ Suleyman vindt dat ­iemand best een tweede kans kan krijgen als ze spijt betonen. ‘Nee, zegt Naima beslist. ‘Ik had een goede vriendin op de basisschool en die zit nu ook op het Edith Stein College en loopt te roddelen over mij. Ik vertel haar dus niets meer.’ Ze is door die ervaring harder geworden, geeft ze toe, en dat vindt ze jammer.

Het kan nog best een uitdaging zijn om mensen te ­vertrouwen, vat Anita samen: ‘Misschien moet je wel voorzichtig zijn, maar je kunt ook niet iedereen wantrouwen.’

Blind vertrouwen Tijd voor de volgende oefening. Zineb krijgt een blinddoek om en moet even de klas uit. Haar klasgenoten verstoppen ondertussen een A4-tje waar groot ‘Vertrouwen’ op staat. Eenmaal terug in de klas moet Zineb het vel papier weer zien te vinden met behulp van hun aanwijzingen. ‘Links’, ‘rechts’, ‘warm’, ‘koud’, roepen de leerlingen. ‘Ging het goed?’, vraagt Anita na afloop. ‘Ja, want de aanwijzingen waren duidelijk’, vindt Zineb. Weer wat geleerd: hoe duidelijker je bent, hoe meer je bent te vertrouwen. Nu is Rachid aan de beurt. Slechts twee goede vrienden geven hem echter goede aanwijzingen, de rest is verteld hem juist op een dwaalspoor te zetten. Omdat Rachid zijn vrienden vertrouwt, volgt hij alleen hun adviezen op en gaat hij

snel op zijn doel af. Opvallend genoeg deed een aantal kinderen niet mee met de oefening: het voelde voor hen niet goed hun klasgenoot op een dwaalspoor te zetten.

Ouders en mentoren Het lesuur zit er alweer bijna op en de klas neemt het huiswerk door. De leerlingen moeten hun ouders ­v ragen wat vertrouwen voor hen betekent, wie zij ­vertrouwen. Dat kan nog best een uitdaging worden: de ouders hadden de docente op een ouderavond al eens toevertrouwd dat ze het huiswerk ‘mooi, maar ook best confronterend’ vonden. Doordat de ouders en de mentor bij de lessen worden betrokken, is iedereen goed op de hoogte van de voortgang. Zo creëren ze samen een stevige betrokkenheid rond de persoonlijke vorming van de leerling. Zonder voldoende voor het vak gaat de leerling niet over, maar toetsen zijn er niet. Cijfers ook niet. Anita vraagt of de klas nog weet waarom: ‘Je kunt een persoon geen cijfer geven’, luidt het antwoord. Daar is iedereen het wel over eens. ‘Wat vinden jullie tot nu toe van dit vak?’, vraagt de docente tot slot. ‘Je hoeft minder te schrijven, je kunt met woorden gewoon je mening geven. Het is leuker dan bijvoorbeeld Nederlands’, vindt Anwar. Eysa: ‘Ja, wat heb je er straks nou aan dat je weet wat een koppelwerkwoord is?’, vraagt ze zich hardop af. ‘Dit gaat over jezelf en reflecteren op jezelf, dat is veel belangrijker!’

Anita Bruin-Raven heeft het boek Kiezen voor ­ ersoonsvorming. Identiteitsontwikkeling van leerling P en school geschreven. Te verkrijgen bij de boekhandel en uitgeverij Phronese.

PrimaOnderwijs 43

EDG_JAN_042-043_PV_v01.indd 43

18-12-17

20:48

Loopbaanoriëntatie in de sector transport en logistiek

Vmbo’ers leren én oriënteren met gratis PSO-box De sector transport en logistiek heeft een grote behoefte aan vakbekwame mbo’ers op niveau 1 t/m 4. En dat biedt kansen voor vmbo-leerlingen, die zoeken naar een mbo-vervolgopleiding met volop carrièrekansen! Speciaal voor hen heeft het Sectorinstituut Transport en Logistiek een gratis PSO-box ontwikkeld, waarmee vmbo-leerlingen zich kunnen oriënteren op een toekomst in deze dynamische sector.

44

EDG_JAN_044-045_STL_v01.indd 44

18-12-17

20:49

Doen en beleven staan centraal in de PSO-box van het Sectorinstituut Transport en Logistiek. Door zelf te ervaren, kunnen vmbo-leerlingen zich in het eerste of tweede leerjaar goed en realistisch oriënteren op de wereld van transport en logistiek. De PSO-kit bestaat uit digitaal en analoog materiaal en zijn modulair in opbouw. In de PSO-box vind je onder andere beroepenvideo’s, een online interessetest, een bedrijfsbezoek en informatieve gastlessen. Het doel is leerlingen te laten ontdekken of werken in de sector transport en logistiek iets voor hen is, zodat zij hierna een weloverwogen keuze kunnen maken voor hun profielvak en wellicht al hun vervolgopleiding. Hopelijk ten gunste van transport en logistiek.

Alle ingrediënten De PSO-box bevat een uitgebreide docenten/decanenhandleiding en uitgewerkte instructies. Deze handleiding geeft informatie over de sector, de vervolgopleidingen en de beroepen die hierbij passen. Daarnaast schetst de handleiding diverse lesindelingen. Dat zijn suggesties, want de docenten kunnen ook zelf vanuit de verschillende onderdelen een les samenstellen. Het online platform biedt hiervoor alle ingrediënten. Het geheel wordt samengevoegd in een handig bewaarkoffertje: de PSO-box.

Praktische Sectororiëntatie In het vmbo is loopbaanoriëntatie PSO (Praktische Sectororiëntatie) een vast onderdeel van het les­ programma. PSO helpt bij het maken van een sectorkeuze. Leerlingen zijn praktisch bezig en maken kennis met de vaardigheden die nodig zijn om het onderwijs in de verschillende sectoren, zoals transport en logistiek, succesvol te kunnen volgen. Leerlingen die weten waarvoor ze leren, gaan gemotiveerder naar school en kiezen gerichter. Het resultaat is minder uitval en minder leerlingen die van sector veranderen. Omdat docenten leerlingen in praktijksituaties aan het werk zien, kunnen zij gerichter adviseren over de vervolgkeuze.

Laat jouw leerlingen ook kennismaken met de dynamische wereld van transport en logistiek!

Bestel de PSO-box via

www.stlwerkt.nl/pso

PrimaOnderwijs 45

EDG_JAN_044-045_STL_v01.indd 45

18-12-17

20:49

Scrummen in de klas De les begint. Leerlingen plakken grote witte fl aps met gele post-its op de muren van het klaslokaal.

De plakkers zijn verdeeld over kolommen zoals ‘to do’, ‘busy’, ‘done’, een ‘definition of doing’ en zelfs ‘definition of fun’. Op het Ashram College in Alphen aan den Rijn onderzoekt PrimaOnderwijs scrum in de klas. Scrummen is gemeengoed geworden in vele bedrijven en organisaties. Ook in het onderwijs maken scholieren er steeds meer gebruik van. Wie daar meer over wil weten komt al snel uit bij Willy Wijnands, de grondlegger van eduScrum. door erik ouwerkerk

Flap Twan, Jesse, Simone en Brian uit havo 5 beginnen zoals altijd rond de flap waarop hun project overzichtelijk is opgedeeld in taken, doelen en werkwijze. Op hun ‘run up chart’ is af te lezen dat ze iets achter lopen op schema.

‘Dat halen we zo weer in’, aldus Twan. ‘Voor de samenvattingen later dit blok hebben we eigenlijk meer tijd ingeschaald dan nodig is. We maken achterstand dan snel weer goed.’ Grote kans dat hier geen sprake is van jeugdigde overmoed maar van inzicht door ervaring. ‘Het inplannen kost twee tot drie lessen in het begin van elk blok en toch zijn ze weer vier lessen eerder klaar. Ze gaan dus eigenlijk twee keer zo snel’, verklaart Wijnands.

Vertrouwen Het begon zes jaar geleden, vertelt de scheikundeleraar Wijnands: ‘In 2011 hoorde ik van de scrumtechniek. Ik raakte geïnspireerd en heb scrum toen direct geïntroduceerd in de klas. Het werkte meteen. Waarom? Ik ben het vol vertrouwen aangegaan.’ Hij pakt er pen en papier bij en schetst een piramide. ‘Vertrouwen is de basis.

46

EDG_JAN_046-047_Scrummen_v01.indd 46

18-12-17

20:50

Onderzoeken In het klaslokaal loopt alles ondertussen op rolletjes.

De leerlingen gaan na een kort beraad rond de flap weer zelfstandig aan de slag met formules en samenstellingen. Ze weten wat hun te doen staat, ze hebben het immers zelf vormgegeven. Af en toe komt er ­iemand bij de leraar met een vraag maar ze krijgen niet altijd antwoord. ‘Ik laat het hen zelf onderzoeken’, verklaart Wijnands. ‘Ik kan wel zeggen welke stof waar te vinden is, maar als ze zelf of in hun team op zoek gaan naar de oplossing leren ze daar veel meer van. Ik kan het lokaal met een gerust hart verlaten, ze werken gewoon in alle rust door.’ Daar is het weer: loslaten en vertrouwen.

Delen tot over de grenzen De leerlingen van Wijnands werken veel in projecten zoals ‘wat zit er in chips’ of ‘koper in mobieltjes’ en verbinden op die manier kennis met hun leefwereld.

Op de Nieuwe Brugklas van het Ashram College staat projectmatig leren centraal en wordt eduScrum onder meer ingezet. Zodoende reikt de techniek verder dan het scheikundelokaal. Sterker nog, sinds jaar en dag traint Wijnands leraren door het hele land en ver daarbuiten, tot Japan en Mexico aan toe. Vaak gaan er dan leerlingen mee. ‘Ik kan wel vertellen over ­eduScrum maar de leerlingen kunnen het veel beter overbrengen, ze zijn het levende bewijs dat het werkt’, stelt de ­leraar met meer dan veertig jaar onderwijs­ervaring.

Talenten Dan heb je een transparante communicatie. Dat creëert vervolgens betrokkenheid en verantwoordelijk­ heid.’

Wijnands is inmiddels bij de bovenste trede ­beland: ‘Resultaat is het logische gevolg. Dit heb ik overigens niet zelf bedacht hoor, dit model over teams komt van Patrick Lencioni.’

Vrijheid Het woord ‘zelf’ verschijnt vóór de bouwstenen. ‘Zelfvertrouwen, jezelf kunnen zijn en jouw aandeel helder communiceren, zelf verantwoordelijkheid nemen voor het resultaat. En wat het resultaat betreft: dat gaat veel verder dan alleen de theorie en praktijk in het lab.

Ik neem ook talentontwikkeling, samenwerking en ­reflectie mee in het cijfer. Wat het vak ook is, het is belangrijk dat ze in hun kracht gaan staan. Ik schep het klimaat waarin ze dat kunnen bereiken. Maar vrijheid is je bewustzijn van de grenzen. Geen vrijblijvendheid.

De leraar geeft de kaders aan. Ze mogen en kunnen zelf buiten de kaders gaan. De focus wordt bepaald door de leraar en de leerlingenteams, en samen zijn ze in een voortdurende beweging.’

Noah zit ook in het examenjaar van de havo. Samen met zijn scheikundeleraar en andere schoolgenoten is hij al naar Zwitserland, Duitsland en Portugal geweest.

‘Ik vind het geweldig om te presenteren, om anderen enthousiast te maken. Mijn cijfer ging vorig jaar van een 7 naar een 9,5 maar dat is niet het enige: ik ben me bewust geworden van waar ik mee bezig ben en gemotiveerd om me verder te ontwikkelen. Je ontdekt je talenten.’ Hij illustreert dat met een concreet voorbeeld: ‘We schrijven onze vaardigheden eerst anoniem op een papier en puur op basis van die kwaliteiten stellen we groepjes samen. In het begin schreef ik ‘samenwerken’ op. Nu weet ik dat ik ook kan bijdragen door mijn leiderschap. In een groep stimuleer je eigenlijk elkaars ontwikkeling.’ Noah gaat volgend jaar geen scheikunde studeren maar kiest voor informatica.

Toch zal hij door de lessen van Wijnands al een voorsprong hebben: ‘Toen ze op de open dag zeiden ze dat ze ook scrummen, wist ik pas echt zeker dat ik voor die opleiding moest kiezen.’

Meer info: www.eduscrum.nl PrimaOnderwijs 47

EDG_JAN_046-047_Scrummen_v01.indd 47

18-12-17

20:50

Educatheek: dé webwinkel voor het onderwijs!

Educatheek is de plek waar onderwijsprofessionals inspiratie vinden om leerlingen succesvol te kunnen begeleiden. In de webwinkel vind je een mooie mix van additioneel lesmateriaal, boeken, methodes, educatieve spelletjes, posters en lespakketten, van de nieuwste producten en trends tot bekend materiaal van vertrouwde A-merken.

Educatheek helpt bij het leerproces Educatheek volgt de nieuwste trends op het gebied van leermiddelen. Zij leveren producten van gerenommeerde par tners die gespecialiseerd zijn in onderwijsproducten. Deze partners hebben de producten toegespitst op de moderne manier van lesgeven, zoals de producten voor de ontwikkeling van 21st century skills. Daarnaast biedt Educatheek ook vertrouwde methodes die hun effectiviteit al jaren bewijzen, zoals de methodes van Malmberg, Noordhoff en Zwijssen en producten als Ik de leraar, Succes in je les en Verras je klas.

Educatheek werkt samen met vooraanstaande partners Educatheek krijgt zeer regelmatig aanvragen van nieuwe partners die ook willen aansluiten bij de webwinkel.

Deze gaan door een strenge selectie. Per partner wordt goed gekeken naar het assortiment. Welke producten bieden zij aan? Geven de producten de juiste

EDG_JAN_048-049_Educatheek_v07.indd 48

ondersteuning aan de onderwijsprofessional? Is het kwalitatief een sterk product? Is het een mooie toevoeging op het assortiment? Eén van de eisen is ook dat de producten van een nieuwe partner netjes en op tijd geleverd kunnen worden aan de besteller. Als die kwaliteit gewaarborgd kan worden, gaat Educatheek de partnership aan.

19-12-17

12:09

Strenge selectie Een team van experts beoordeelt bij Educatheek de nieuwe aanvragen van producten die willen worden opgenomen in de shop. In dit team bevinden zich mensen die al jaren in de onderwijssector werkzaam zijn en precies weten welke producten aansluiten om effectief les te kunnen geven voor de klas.

Reviews Ben je benieuwd naar de ervaringen van je collega’s met onze webwinkel? Lees de nieuwste reviews bij de leer­ middelen op de site. Daarnaast worden wij regelmatig beoordeeld door onze klanten middels de onafhankelijke klantbeoordelingen van Kiyoh.

Enkele reacties op Kiyoh zijn: ▶ ‘Eindelijk een winkel gevonden met goede leer­ materialen voor particulieren.’ ▶ ‘Fijn dat jullie meedachten met mij over de spellen.’ ▶ ‘Punctueel en klantvriendelijk!’ ▶ ‘Fijn dat er zoveel keuze is en op zo’n duidelijke manier gepresenteerd. Het is makkelijk te vinden wat je zoekt, zelfs als je niet helemaal zeker bent welk product je wilt, maar wel waar het product over moet gaan, en voor welke leeftijd.’ ▶ ‘Correcte afhandeling, vriendelijke communicatie, groot aanbod. Een aanrader!’ ▶ ‘Prima service. Snelle levering. Ik had het verkeerde product besteld. Kreeg snel antwoord op mijn mail.’

De klantenservice van Educatheek

Het is altijd druk bij de stand van Educatheek tijdens de Nationale onderwijstentoonstelling

Educatheek en schoolmeubilair Educatheek wil alles bieden wat het onderwijs nodig heeft, dus ook een zeer goede kwaliteit schoolmeubilair.

Samen met de besteller wordt gekeken naar de beste invulling van zijn of haar vraag naar meubilair.

Wist je dat? ▶ …er 120.000 producten in ons assortiment zitten? ▶ …we afgelopen november 113.138 pageviews hadden? ▶ …je in de onderwijskalender op thema producten kunt vinden die aansluiten op bijzondere dagen of perioden in het jaar? ▶ …dat onze gekste vraag aan de klantenservice was: ­verkopen jullie ook bedden? De beller was overigens wel verkeerd verbonden...

‘Soms speel je telefonisch een fysiek spelletje om de spelregels te verduidelijken’

Persoonlijk contact en advies zijn erg belangrijk bij Educatheek. Freek Mertens van de afdeling klantenservice vertelt: ‘Toen ik begon met werken voor Educatheek had ik nog niet voor ogen hoe breed ons assortiment eigenlijk is. Ik keek raar op toen me ­gevraagd werd naar een diervriendelijke muizenval! Ja die verkopen wij echt!

Het is onderdeel van veldwerk­producten. De meeste vragen hebben echter betrekking op levertijden, prijzen en samenstelling van ­geplaatste bestellingen. Een snelle reactie en goede productkennis is enorm belangrijk.

Soms leidt dit tot grappige situaties waarbij je opeens met klanten telefonisch een fysiek ­spelletje speelt om de spelregels te verduidelijken, om maar een voorbeeld te noemen. Op deze manier leer je de producten die je verkoopt erg goed kennen. We doen daarnaast altijd ons uiterste best om artikelen in piekfijne staat bij de klanten te krijgen. Raakt er onverhoopt iets beschadigd, dan zorgen we altijd voor vervanging. Een service die zeer gewaardeerd wordt.’

www.educatheek.nl EDG_JAN_048-049_Educatheek_v07.indd 49

19-12-17

12:10

De Transformatieve Schoolmethode

Veilig de schoolladder beklimmen in

‘superdiverse’ klassen

Met zijn boek Hoe de straat de school binnendringt liet socioloog, wetenschapper en onderwijsdenker Iliass El Hadioui in 2011 zien hoe de straatcultuur kan botsen met die van de school. Met de Transformatieve School reikt hij nu samen met zijn team een programma aan voor een gezonde dynamiek in het klaslokaal. door erik ouwerkerk foto human touch photography

Iedereen is op zoek naar vriendschap, naar erkenning en naar de veiligheid van de groep. Iliass El Hadioui: ‘De psychologe Naomi Eisenberger toonde aan dat het gevoel van uitsluiting en afwijzing fysiologisch gezien overlapt met fysieke pijn. Hersenscans wijzen uit dat voor een deel dezelfde neurale netwerken worden ge­ activeerd. We kunnen dus spreken van sociale pijn.’

Ladders ‘Iedereen is zich bewust van de codes van de groep en leert zichzelf gedrag aan om bij die groep te horen, op school, op straat of thuis. In de ‘superdiverse ­samenleving’ zoals de socioloog Vertovec het noemt ­(Amsterdam en Rotterdam tellen meer dan 170 geregi­ streerde nationaliteiten, maar zijn ook superdivers qua inkomen, opleidingsniveau en levensstijl) voelen kinderen zich op school niet altijd op hun plek. Hij of zij realiseert zich: ‘Hé, dit is mijn omgeving niet. Ik heb de tools niet om de sociale ladder van deze groep te ­beklimmen’ en voelt zich uitgesloten. Het gaat zelfs verder dan dat. Stijgen op de ladder van de school kan betekenen dalen op de ladder van de ander, terwijl een berisping van de leraar dikwijls wordt gecompen­ seerd door op zoek te gaan naar sociale status op straat.’ De wetenschappelijk docent schetst een ­problematische spagaat. Een lastig parket dat hij niet alleen stevig theoretisch kan onderbouwen maar ook in de praktijk heeft onderzocht. Tijdens lezingen illustreert

hij die praktijk vaak met een fragment uit de Franse film Entre les Murs, een film die laat zien hoe pijnlijk en complex de ontmoeting tussen verschillende ­werelden in de klas kan zijn.

Emotionele bluetooth Iliass onderzocht vanuit het klaslokaal zelf de bouw­ stenen van een goede les in een superdiverse klas waarin scholieren zich geborgen voelen en ontwik­ kelde aan de hand daarvan de Transformatieve School­ methode. De wetenschapper pakt er vier bouwstenen uit: spelgevoel (weten waar de groepsdynamiek en het leerproces staan, behoefte aan hebben en daar op in kunnen spelen), gezag, verbinding met de hogere leer­ doelen (naast de concrete lesdoelen) en self-efficacy, ofwel het zelfvertrouwen dat de doelen ook behaald kunnen worden. Leraren hebben al een schat aan (vak)kennis en zijn didactisch onderlegd. De grootste winst is te behalen op het sociaal-psychologische vlak, meent de Rotterdamse onderzoeker. ‘Via de ‘emotionele bluetooth’ zoals ik het noem, ontstaat ver­ trouwen en verbinding. Vanuit die verbinding zullen leerlingen inzien dat het in hun belang is te stijgen op de schoolladder.’

Advies De docent die dat wil bereiken zal zich eerst bewust moeten worden van de dynamiek in de klas. Dat betekent

50

EDG_JAN_050-051_Transformatief_v02.indd 50

18-12-17

20:51

belang voor een succesvolle transformatie in de klas.

‘Als de leraar zich in de lerarenkamer en de wandelgangen niet gezien en gesteund voelt, ervaart hij of zij ook sociale pijn. Dan kun je de sociale pijn in de klas natuurlijk niet helen.’ Dat betekent volgens de initiator van het profesionaliseringstraject dat iedereen erkent en accepteert dat geen leraar perfect is maar wel kan verbeteren. Het betekent ook dat de directie het ­ontwikkelingsproces tijd en ruimte geeft en volledig loskoppelt van functioneringsgesprekken. Veiligheid en vertrouwen is ook hier de basis. ‘Op scholen waar het goed gaat, zie je dat onderwijzers zich prettig voelen en met meer zelfvertrouwen en gezag voor de klas staan. Opvallend is dat ze dan niet alleen hun eigen ­capaciteit hoger inschatten maar de veerkracht van de school als geheel positief beoordelen. Het gaat hand in hand.’

Superdiverse docenten Iliass werkt met diverse scholen in een superdiverse omgeving, van het Marnix gymnasium in Rotterdam tot het MBO Life College in Schiedam. Met superdiverse docenten. ‘Iedereen kan op zijn manier blijven lesgeven op de manier die bij hen past, laten we de authenticiteit van de docent vooral koesteren. Uit onderzoek blijkt dat man, vrouw, jong, oud, mono- en biculturele leraren allemaal even succesvol kunnen zijn voor de klas. Het inspectierapport uit 2017 spreekt van ongelijke kansen in het onderwijs. Met de Transformatieve School werken we aan gelijke kansen voor leerlingen én voor leraren. ‘

collega’s en trainers die meekijken in de klas en de les vervolgens samen bespreken. Op een profesionele manier: ‘Commentaar op de les van een ander is, hoe goed bedoeld ook, vaak een subjectief advies gegeven vanuit eigen beleving en ervaring. Dat leidt tot ruis.

De trainers binnen de Transformatieve School, die zelf docent zijn en een wetenschappelijke achtergrond hebben, buigen samen met de onderwijzers subjectief commentaar om naar een neutrale en opbouwende benadering van de les. Gebaseerd op de uitkomsten van systematische wetenschappelijke observaties.

Niet louter feedback dus maar vooral ook feedforward.’

Schoolcultuur Anderen toelaten in de klas is niet altijd makkelijk, het kan kwetsbaar aanvoelen en zelfs eng zijn. Daarom is een gezonde schoolcultuur in het geheel van cruciaal

Iliass El Hadioui is als wetenschappelijk docent verbonden aan de Department of Psychology, Education and Child Studies van de Erasmus Universiteit in Rotterdam en werkt als onderzoeksleider Transformaties in het Grootstedelijk Onderwijs bij de afdeling Sociologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Ten slotte is hij programmaleider binnen het cultuursverandering- en professionaliseringsprogramma; de Transformatieve School.

Meerdere lezingen zijn op internet terug te vinden, zoals die op de Amsterdam TED Education conferentie tedxamsterdamed.nl/talk/iliass-el-hadioui in 2017 en in hoofdstedelijk debatcentrum De Balie een jaar eerder vimeo.com/185557697

PrimaOnderwijs 51

EDG_JAN_050-051_Transformatief_v02.indd 51

18-12-17

20:52

Lifehacks voor leraren deel 2

Lifehacks zijn manieren om iets slimmer te doen in minder tijd. Vaak zijn het verbluffend eenvoudige ingrepen, die het dagelijks leven makkelijker maken. Ze zijn spotgoedkoop en in de directe omgeving voorhanden. Meestal met behulp van gebruiksvoorwerpen die eigenlijk een andere functie hebben, dus zijn gehackt. Na de enthousiaste reacties op de lifehacks in het vorige nummer van PrimaOnderwijs vervolgen we deze editie met vier nieuwe tips voor in de klas. Deze keer mét hightech én paperclips én ducttape. De hacks zijn ook erg handig tijdens schoolkamp. tekst en foto’s brigitte bloem

1

Zonder passer de mooiste cirkels tekenen

Geen passer in de buurt en je leerlingen willen cirkels tekenen?

Bind twee potloden aan de bovenkant met een elastiekje aan elkaar.

Spreid de potloden aan de onderkant. Bind een pen of potlood met twee elastiekjes horizontaal vast aan de onderkant van de twee potloden. Schuif de twee potloden open en dicht voor de juiste straal.

Of: Haak twee, drie of vier paperclips aan elkaar. Plaats een potlood in beide uiteindes van de paperclipketting. Houd één potlood stil, dat wordt het midden van de cirkel.

Gebruik het andere potlood om rond te draaien tot je een cirkel krijgt.

Of: Knoop twee lusjes aan beide uiteinden van een stukje koord.

Houd één lusje op z’n plaats met een punaise. Plaats in het andere lusje een potlood en draai het rond tot je een cirkel hebt. Zorg ervoor dat je koordje altijd strak gespannen staat!

2

Versterker voor je smartphone

Vier je een feestje in de klas of op kamp? Kies een passende playlist op Spotify. Zet het volume van je smartphone op maximaal. Doe je smartphone in een glazen vaas, liefst eentje die een beetje breder van boven is dan van onderen en het feest kan beginnen. De muziek wordt minstens twee keer zo luid.

52

EDG_JAN_052-053_LifeHacks_v02.indd 52

18-12-17

20:52

3

Spons wordt coolpack

Met 25 leerlingen om je heen zijn verstuikte enkels en blauwe knieën vast regelmatige kost voor je. Geen coolpack bij de hand? Zorg dat er altijd een paar natte sponzen (niet teveel wringen) in een afsluitbaar plastic zakje in de dichtstbijzijnde vriezer zitten. Doe wel even een theedoek tussen kind en coolpack om bevriezing te voorkomen.

4

Smartphoneprojector van een schoenendoos

Digibord niet binnen handbereik? Maak van je smartphone en een schoenendoos een heuse projector. Ook een aanrader om samen met bovenbouwleerlingen te maken.

Nodig: schoenendoos, vergrootglas, smartphone, onderkant van een petfles (als standaard voor de smartphone), mes of schaar, plakband, ducttape, zwarte verf, kwast.

Stap 1: Haal het glas uit je ver­ grootglas. Lukt dat niet, gebruik dan het hele vergrootglas. Zoek het midden op de kleinste zijkant van de doos en teken de omtrek van je vergrootglas. Snij het gat uit.

Gebruik je het hele vergrootglas, snij dan aan de zijkant een stukje karton weg, zodat het handvat van je vergrootglas daar doorheen kan.

Het is namelijk heel belangrijk dat de doos dicht kan. Hoe sterker de lens van het vergrootglas, hoe groter en scherper de projectie.

Stap 2: Verf voor het beste resultaat de binnenkant van de schoenen­ doos zwart. Zo is het lekker donker binnenin en krijg je straks de beste projectie.

Stap 3: Druk het vergrootglas door het gat heen. Tape eventueel met doorzichtig plakband het vergroot­

glas aan de rand vast aan de doos.

Zijn er nog andere openingen in de doos waar licht doorheen kan komen als de deksel erop zit? Tape die dicht met ducttape.

vergrendelen en hem ondersteboven in de doos neerzet. Verander hier­ voor tijdelijk de instellingen van je iPhone. Dit doe je als volgt: Zorg dat je ‘portrait’-vergrendeling uit staat.

Ga naar Instellingen > Algemeen > Toegankelijkheid en klik ‘Assistive­ Touch’ aan. Er komt dan een zwevende bol in beeld die je moet aanklikken.

Klik dan op Apparaat en vervolgens op Roteer scherm, of je vervolgens voor ‘rechts’ of ‘links’ kiest maakt niet uit. Nu je toch bezig bent, stel dan meteen je beeldscherm in op zo fel mogelijk en het volume op maximaal. Voor Android zijn er apps zoals Screen Rotation Control.

Stap 4: Zorg dat je smartphone hele­ maal opgeladen is. Voor de zeker­ heid kun je een klein gat aan de zijkant van de doos snijden of knip­ pen, waar de oplaadkabel van je telefoon net doorheen past.

Stap 7: Zet de doos op een tafel voor een lege, lichte muur. Ver­ duister de ruimte zoveel mogelijk.

Zet je smartphone in de houder in de schoenendoos met het scherm richting lens, maar dus wel ver­ grendeld en ondersteboven. Druk op de film die je hebt uitgezocht en sluit de doos. Het kan zijn dat je de doos nog wat naar voren of achteren moet schuiven, zodat het beeld scherper wordt. Hoe ver de smart­ phone in de doos van de lens af staat, bepaalt hoe groot het scherpe beeld op de muur is. Dus hoe langer je doos, hoe groter het geprojec­ teerde beeld op de muur kan worden.

Stap 5: Maak van de onderkant van een petfles een standaard voor je smartphone. Gewoon een uit­ sparing aan beide kanten van de bodem van de fles knippen en je kunt er je telefoon in de breedte ­inzetten. Je kunt ook een paperclip ombuigen naar een standaard. Kijk dan even op www.youtube.com/ watch?v=CqzVxo3EXP0.

Stap 6: De projectordoos werkt door het vergrootglas als lens te gebruiken, die vervolgens het beeld van je smartphone op een muur projecteert. Het uiteindelijke beeld komt ondersteboven op je muur terecht. Dat betekent dat je het scherm van je smartphone in ‘landscape’, dus horizontaal moet

Bronnen: www.weareteachers.com, www.lifehack.org, www.youtech.nl, studio.hetklokhuis.nl, Pinterest, YouTube

EDG_JAN_052-053_LifeHacks_v02.indd 53

18-12-17

20:53

MELD JE AAN VIA

S.OMJS.NL/21EEUW

TRAINING 21E EEUWSE VAARDIGHEDEN IN DE PRAKTIJK: ZELFREGULEREND LEREN ALS BASIS Helmond | Startdatum 7 maart 2018 | 2 dagdelen

Hoe kunnen we leerlingen in de 21e eeuw meer verantwoordelijkheid geven, meer initiatief laten nemen en eigenaar laten zijn van hun eigen leerproces? Om leerlingen meer in hun kracht te zetten, leer je tijdens deze training zelfregulatie stimuleren bij je leerlingen. Hierbij is de leraar cruciaal. Zelfregulatie wordt flink bevorderd wanneer de leraar in staat is om de juiste feedback te geven. Zo voelen leerlingen zich meer eigenaar van hun eigen leerproces en zullen ze meer gemotiveerd zijn om te leren.

WAT STEEK JE ERVAN OP? • Je weet hoe je het eigenaarschap van leerlingen kunt vergroten.

• Je krijgt zicht op voorwaarden om zelfregulerend leren in de praktijk te brengen.

• Je leert effectieve feedback te geven aan leerlingen.

VOOR WIE? Leraren uit de bovenbouw, midden- bovenbouwcoördinatoren en IB’ers uit het PO MEER INFORMATIE: s.omjs.nl/21eeuw

Meer informatie over een training of event? Kijk op omjs.nl/professionalisering

Adv_OMJS_21e eeuwse vaardigheden jan18.indd 1 EDG_JAN_054-056_OMJS-SchoolTV-Educatheek.indd 54

05-12-17 14:38 19-12-17 10:48

17 14:38

EDG_JAN_054-056_OMJS-SchoolTV-Educatheek.indd 55

19-12-17

10:49

Daag jouw leerlingen uit om het maximale te bereiken!

Zorg voor goede resultaten in jouw klas met de juiste partner in leermiddelen

Ruim aanbod passend bij de actuele onderwijsthema’s

De nieuwste trends en de beste merken!

Direct bestellen en snel in huis!

De webwinkel voor het onderwijs

EDG_JAN_000_Educatheek_Backcover_v03.indd 1 EDG_JAN_054-056_OMJS-SchoolTV-Educatheek.indd 56

info@educatheek.nl www.educatheek.nl 030 - 711 03 17

19-12-17

12:16 12:17