PrimaOnderwijs mei/juni 2018

nummer 3 • mei/juni 2018 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 5x per jaar •

ICT maakt meer maatwerk in rekenonderwijs

mogelijk

Mediawijsonderwijs

school je bij!

De AVG, moet ik daar iets mee? extra level over Persoonsgegevens & Privacy in Online Masters

PLUS:

Robot als bondgenoot in de klas Spelend leren met RekenGym | Slim met de Zon Doe de enquête en maak kans op een fiets!

EDG_MEI_001_Cover_v07.indd 1

07-05-18

20:36

www.cps.nl

Wegens succes ook weer in 2018 een Summerschool “Heerlijk begin van een nieuw schooljaar!”

Wilt u professionaliseren, maar liever buiten de hectiek van het schooljaar? Dan is de Summerschool iets voor u.

In een ontspannen, zomerse sfeer, bieden we u de volgende populaire trainingen: - Leerlingen motiveren - Monitoren leesbegrip - Timemanagement volgens Covey: verlaag werkdruk in het onderwijs - 7 Habits voor leidinggevenden - Differentiëren is te leren!

- Klassenmanagement: greep op de groep - Beoordelen van lessen met ‘De zes rollen van de leraar’

Data 22 & 23 augustus | 29 & 30 augustus Schrijf u nú in via www.cps.nl/summerschool

Om alvast in uw agenda te noteren 4e Nationaal Congres Taal en Lezen “Toppresentaties met heel interessante en inspirerende inhoud.” Deelnemer 2017 Het jaarlijkse Nationaal Congres Taal en Lezen is een uniek evenement met inspirerende presentaties en afwisselende workshops. Dit jaar ligt de focus op de mondelinge taalvaardigheid. Een inspirerende mix van kennisoverdracht, uitwisseling en concrete invulling van specifieke, vakinhoudelijke vraagstukken met veel gelegenheid tot interactie.

Thema dit jaar: ‘Hard voor taal!’

Taal speelt een grote rol in het onderwijs. Door taal communiceren we en leren we. Door taal ontdekken leerlingen wie ze zelf zijn, dat ze keuzes kunnen maken en verwoorden. Taal is voorwaarde, middel en doel van leren en ontwikkelen. Met medewerking van oa: Resi Damhuis, Kees Vernooy, Chantal Deken en CPS-taalexperts zoals Karin van de Mortel en Els Loman.

Datum 11 oktober 2018 bij CPS in Amersfoort Aanmelden kan via www.cps.nl/hardvoortaal

Kijk voor alle trainingen en congressen op: www.cps.nl/academie

EDG_MEI_002-003_Inhoud_v02.indd 2

07-05-18 20:37 03-05-18 12:24

Inhoud 5

8

Doe mee aan de enquête en maak kans op deze fi ets

De AVG, moet ik daar iets mee?

!

24

ICT maakt meer maatwerk in rekenonderwijs mogelijk

Nieuw level over Privacy & Persoonsgegevens in Online Masters

18 40

En verder: 7 Acer Classroom Makeover 13 Het ‘zomerlek’ van het vmbo 22 RekenGym 28 Aan de slag met edu-robot 30 ‘Damn, mijn boek is op!’

34 Gratis lespakket Slim met de zon

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht Hoofdredactie Vanessa Pelle vpelle@edg.nl

EDG_MEI_002-003_Inhoud_v03.indd 3

36 38 42 46 48 50 52

Differentiëren is te leren Games als geschiedenisles Groene schoolplein: stoeptegels eruit, gras erin!

Robot als bondgenoot in de klas Nieuw concept Montessori Nijmegen/Groesbeek De school in het dorp en het dorp in de school Rondje bijzondere klaslokalen

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Medewerkers Tialda Hoogeveen, Marleen Kuijsters, Studio Stampij, Malini Witlox Foto’s Fred Ernst, Human Touch Photograpy, Shutterstock

Mediawijsonderwijs school je bij

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland.

Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales account@edg.nl 030-241 70 21

Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Copyright 2018 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

08-05-18

09:18

Is jouw school al goed voorbereid op de nieuwe privacywet?

De nieuwe privacywet gaat in op 25 mei.

Bereid jouw school goed voor. Kijk voor handige online hulpmiddelen op hulpbijprivacy.nl

121_16659_MINVJ_CO_PRIVACYWET_ADV_PRIMA ONDERWIJS_192x285.indd 1 EDG_MEI_004-005_Nieuws_v02.indd 4

privacy gaat iedereen wat aan

07/02/18 20:39 16:11 07-05-18

Wat vind jij van PrimaOnderwijs?

Doe mee aan onze enquête en maak kans op deze fiets of op boekenpakketten t.w.v. 50 euro nummer 3 •

april 2017 •

nderwijs.nl www.primao

• verschijnt

6x per jaar

nummer 2 • maart/april

•

nummer 1 • januari 2018

nummer 6 • november

erwijs.nl • verschijnt

Het onderwijs door de jaren heen

Handig!

Lifehacks voor leraren

en vieren Herdenken samen!

De leukste lessen geef je buiten!

SLO ontwikkelt

doorlopende leerlijn digitale geletterd heid

wat! hebb en we A: Aan JOU ROGR AMM e the classroom GRAT IS LESP nregister • Escap Snapje Leraar & Lerare Het wordt helder met Wet Beroep • met LessonUp PLUS: Meedenksessies lerarenregister van star t Aan de slag Meld je aan voor lesprogramma’s 2017/2018: Eren & Leren, MediaMasters, Aan JOU hebben we wat en Young Impact Alle schoolkantines gezond • Futsal Fissa doe je met de hele klas!

• verschijnt 5x per jaar

‘We hebben onderling nog nooit zoveel over onderwijs gepraat als de afgelopen vijf jaar.’

6x per jaar •

Leren over

privac WIE JARIG y & ISdata

Adopteer een monument, zoals De Westerkim:

centraal

Meester Maikel bezocht een Syrisch vluchtelingenk amp

W CERTGEBOU IN HET CON NEDERL AND! PONEREN VAN LERARENBEURS MUZIEK COM KLASLOKAAL Generatie Media HET MOOISTE 2018/2019 samen mediawijs

Uit de startblo kken

Kinderpostzegelactie

PLUS:

Young Impact:

uitdagend scholenpr ogramma voor burgerschap

Aanvraag gestart!

PLUS:

JEUGD &

5x per jaar •

‘We willen leerlingen laten zien dat het niet vanzelfsprekend is hoe wij nu leven.’

Maakkunde zet zelf doen

TRAKTEERT! PRIJZENCIRmet CUSnieuw lesprogramma

DIA MONITORME 2017

2018 • www.primaonderw ijs.nl • verschijnt

•

Op bezoek bij drie Apple Distinguished Schools in Nederland

2017 • www.primaond

Trip down

memory lane!

doen we

• www.primaonderwijs.nl

‘LOF laat leraren met een innovatiebril naar het onderwijs kijken’

nummer 4 • juni 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

GRATIS LESMATERIAAL

KIDSRIGH

TS IN DE KLAS | STERKE REKENAAR TRANSFORMATIEVE SCHOOL S MEER LIFEHACKS VOOR

anno 2018:

voor nieuw curricul

um

Interactiever én eenvoudige r door app en game Buitenles leuk en leer zaam !

| SCRUMMEN IN HET ONDERWIJS

GRATIS LESMA TERIAA

L: Bestel het 4 en NIEUW 21ST CENTUR 5 mei Denkboe Y SKILLS LESPRO k 2018!

GRAMMA ONLINE MASTERS

Wij willen graag weten wat jij vindt van het magazine PrimaOnderwijs. Zowel op inhoud als op vormgeving.

We zullen deze feedback gebruiken om het magazine waar nodig te verbeteren en waar wenselijk juist op uit te breiden. Het invullen van de enquête duurt ongeveer 20 minuten. Wij begrijpen dat dat

kostbare tijd is, dus verloten we onder de deelnemers deze fiets van Altec Roma én boeken pakketten speciaal voor de onderwijsprofessional. Deze pakketten ter waarde van 50 euro worden beschikbaar gesteld door Educatheek.nl.

Ga naar primaonderwijs.nl en help ons PrimaOnderwijs te verbeteren!

De enquête sluit 6 juli 2018

Het effect van iPads in het onderwijs

Het gebruik van de iPad biedt veel nieuwe mogelijkheden voor het onderwijs.

In de januari-editie van PrimaOnderwijs kon je een reportage lezen over de drie Apple Distinguished Schools die Nederland rijk is (in Haarlem, Maarssen en het Limburgse Horn). Dit zijn scholen die, overigens zonder licenties of sponsoring, onder meer door de inzet van iPads het onderwijs op hun scholen willen vernieuwen. Wereldwijd hebben inmiddels miljoenen iPads hun weg naar het onderwijs gevonden, sinds de introductie ervan in 2010.

Die succesverhalen heeft Apple nu gepubliceerd in een online document. www.apple.com/nl/education/docs/ipad-in-education-results.pdf

EDG_MEI_004-005_Nieuws_v02.indd 5

07-05-18

20:40

O

Integrale aanpak van leesproblemen, laaggeletterdheid en dysle e

montage.indd 1

25/04/2018 10:03:03

Letterstad

preventie

remediĂŤren

Omdat een lees- of spellingprobleem talent nooit in de weg mag staan!

compenseren / inclusie

AppWriter

www.lexima.nl info@lexima.nl 6 033-4348000 EDG_MEI_006-007_Acer_v03.indd 6

07-05-18

20:46

Acer geeft

s l e g u e l v e l a it ig d OBS De Opslach

OBS De Opslach uit Franeker heeft dit jaar de Acer Complete Classroom Makeover competitie gewonnen. Acer kwam de prijs, 30 Acer TravelMate B1 laptops, aan directrice Hanneke Reitsma en de leerlingen overhandigen.

Educatie is investeren in de toekomst, vindt Acer. De huidige generatie moet worden uitgerust met de kennis en producten die zij in de steeds digitalere toekomst nodig hebben. Sinds 2015 wordt de Complete Classroom Makeover in Nederland georganiseerd. Basisscholen worden in deze wedstrijd uitgedaagd om via een video te laten zien hoe hun klas door de inzet van laptops en tablets beter digitaal uit de voeten kan.

Speciaal voor het onderwijs De Opslach sleepte met hun inzending 30 laptops in de wacht. Deze TravelMate B1 laptops zijn speciaal ontwikkeld voor het onderwijs. Ze kunnen tegen een stootje, zijn voorzien van een touchscreen, hebben een batterijduur van 13 uur en zijn waterafstotend. Het scherm kan 360° draaien en in vier standen worden gebruikt. Door de standaard ondersteuning voor Windows Ink (digitaal kladblok waarmee in Office-programma’s kan worden gewerkt) kunnen leerlingen gemakkelijk ideeën uitschetsen, school­opdrachten uitwerken of multimedia bekijken.

Verwonderingstraject De Opslach heeft ruim 200 leerlingen en is sinds 2013 samen met een kinderopvang en school voor het voortgezet onderwijs gevestigd in een splinternieuw gebouw. Vorig jaar is de ‘Da Vinci’ methode omarmd.

De bedoeling is dat vanuit een Da Vinci ‘verwonderings­ traject’ de kinderen hun eigen leertraject gaan volgen.

‘Dit proces is in volle gang en duidelijk is al dat er veel meer dynamiek in de school is gekomen en leerlingen nu bijvoorbeeld al makkelijker eindpresentaties kunnen maken. Dit komt de algehele ontwikkeling ten goede’, aldus directrice Reitsma.

Adaptief vermogen De school is heel blij met hun winst. Ze kunnen nu een grote stap maken in de verbetering van de kwaliteit van hun onderwijs. De laptops zijn begin maart geleverd en meteen volop in gebruik genomen. Reitsma: ‘We ontdekken nog steeds nieuwe mogelijkheden van de systemen. Leerkrachten helpen elkaar en krijgen soms zelfs tips van de kinderen.’ Heel handig is volgens Colette Oving, leerkracht van groep 7/8, dat je met de laptops kunt inloggen op het digitale schoolbord en zo dus klassikaal een wedstrijd in bijvoorbeeld spelling kunt houden. ‘Op het digibord zie je dan in een chart de uitslag. De betrokkenheid, interactie en het adaptief vermogen van kinderen wordt zo op een speelse manier versterkt. De kinderen willen er zelfs na schooltijd op werken.’

Bekijk de winnende vid

EDG_MEI_006-007_Acer_v03.indd 7

eo op acer.com/ns/nl

/NL/foreducation/w in

07-05-18

20:47

De AVG,

JA!

moet ik daar iets mee?

Maar volg deze stappen en je bent up to date!

Wie te maken heeft met het verwerken van persoonsgegevens, heeft te maken met de privacywet. Hoewel het de laatste maanden lijkt alsof dit volledig nieuw is, is dit al jaren zo. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die net van kracht is, is ‘slechts’ een aanscherping op die regels. En dat is niet gek. Bij een wereld vol technologische mogelijkheden anno 2018 hoort een wet die daarbij past! En dus kunnen we gerust ademhalen, want iedereen die altijd al zorgvuldig met de persoonsgegevens van hun school is omgegaan, kan de AVG makkelijk toepassen. Je moet alleen even weten hoe en waar je moet beginnen. We zetten een aantal belangrijke stappen op een rij. door vanessa pelle foto human touch photography

Het zijn vooral de ingewikkelde termen die velen van ons op het verkeerde been hebben gezet. De lange lappen ‘terms of conditions’ maakten alles ingewikkeld.

Dat is meteen het goede nieuws rondom de nieuwe wet. ‘De bewoording moet helder, het moet beknopt en begrijpelijk zijn zodat we ook weten waar we toestemming voor geven en waarvoor onze gegevens gebruikt worden’, zegt Martin Vliem, Microsofts National Security Officer. En hij heeft meer tips.

Is het op mij van toepassing?

Aan Martin worden standaard drie vragen gesteld rondom de nieuwe privacywet AVG. Is die wet op mij van toepassing? (Ja, dus lees vooral verder.) Wat houdt het dan in? En, waar begin ik? Martin: ‘Het gaat over organisaties die persoons­gegevens verwerken, dus ook het onderwijs. Het heeft dus gevolgen voor ons allemaal.

Met persoonsgegevens bedoelen we álles wat herleidbaar is naar een persoon, wat van een mens een mens maakt.

Dat is een naam maar ook een foto. Kort door de bocht heeft de wet tot doel dat we verantwoordelijk omgaan met die persoonsgegevens. Zodra je persoons­gegevens

8

EDG_MEI_008-011_Microsoft_v05.indd 8

08-05-18

12:38

vastlegt en ergens voor gebruikt, is dit van toepassing.

En dat gebeurt in alle lagen van het o ­ nderwijs. Denk aan leerlingvolgsystemen, voortgangs­rapportages, klassenlijsten, maar ook aan de foto’s op Facebook van een sportdag. Het onderwijs is wat dat betreft een gevoelige sector. Kinderen zijn een kwets­bare groep. Met de komst van steeds meer ­digitale mogelijkheden en social media, zie je dat het h ­ oger op de agenda staat. Dat is goed. Niet negatief. We hebben mooie mogelijkheden met technologie die voor het onderwijs kunnen werken.

Oplossingen waarmee we het onderwijs voor de leerling beter maken en het werk voor de leraar plezieriger in tijden dat de werkdruk toeneemt. Maar dat moet wel op een ­betrouwbare manier. Daar zorgt deze wet voor.’

Laat je niet afschrikken Er heerst een gevoel van overweldiging als het gaat om de AVG. ‘Dat komt ook door de dreiging van b ­ oetes’, denkt Martin. ‘Je hebt als school de controle. Je moet dus zelf vastleggen waarvoor je verzamelde gegevens gebruikt. Weet waarom je die gegevens nodig hebt en houd dat bij. Dat is nieuw. Die documentatieplicht weegt zwaar. Maar je kan niet iets beschermen als je niet weet wat je hebt. Dus zorg dat je dat in kaart hebt.

Woorden als ‘nieuwe wetgeving’ en ‘boetes’ moeten dit niet uitlokken, je moet die gegevens van kinderen zelf wíllen beschermen. Waarschijnlijk doet elke school dit al. Anders heb je nu inderdaad een hoop te doen, maar als het doel positief is, dan heb je dat er voor over.’

Denk niet te moeilijk Je hoeft niet ICT of juridisch onderlegd te zijn.

Martin: ‘Denk simpel! Veel scholen hebben een Officepakket. Dat biedt al veel hulpmiddelen bij de AVG. Onder verantwoordelijk omgaan met persoonsgegevens valt bijvoorbeeld dat je transparant bent naar ouders. Als je bedoeling goed is, dan kun je dat makkelijk overbrengen. Een leerlingvolg­ systeem heeft een logisch onderwijsdoel. Je wil de voortgang bijhouden. Als het gaat om een website waarop je foto’s van het kampuitje wil plaatsen, dan is dat leuk om te doen, maar niet noodzakelijk dus daar moet je toestemming voor vragen. En dat kan heel simpel.

In Outlook zit een stemfunctie: JA/NEE. Dat volstaat. Of stuur een mail en leg het antwoord goed vast. Let er wel op dat je de mail niet stuurt met alle adressen zichtbaar. Nog een idee is dat ouders zich moeten ­aanmelden op de site om toegang tot de foto’s extra te beveiligen. Vraag dat aan je IT-specialist of de aanbieder van de website. De Autoriteit Persoons­gegevens heeft heel goed gedocumenteerd wat je precies moet vast­leggen, dus lees je in en begin. Ja het is werk, maar het is niet ingewikkeld.’ Kijk op de website ­autoriteitpersoonsgegevens.nl onder het kopje Zelf doen.

‘Bij een wereld vol technologische mogelijkheden anno 2018 hoort een wet die daarbij past!’

PrimaOnderwijs 9

EDG_MEI_008-011_Microsoft_v05.indd 9

08-05-18

12:39

Stel een functionaris aan Een functionaris gegevensbescherming is verplicht, ook voor scholen. ‘Dat mag overigens iemand van de school zijn’, zegt Martin. ‘Maar die persoon moet wel onafhankelijk kunnen zijn. Natuurlijk moet hij of zij wel kennis hebben van de wet, maar er zijn veel sites om je in te lezen. De functionaris helpt om bijvoorbeeld een communicatieplan op te stellen, een plan van aanpak te maken en ziet toe dat iedereen zich inzet voor privacy. De functionaris is niet degene die alle persoonsgegevens verzamelt en opslaat, dat doen de medewerkers. Voor kleine scholen is het best lastig om iemand daarvoor intern aan te wijzen dus er zijn mogelijkheden om functionarissen extern in te huren.

Ook hier geldt dat je het niet moet doen omdat het verplicht is, maar omdat het echt verstandig is.’

Denk aan het doel Er zijn altijd haken en ogen, uitzonderingen en vragen. Martin: ‘Daarom is eigen inzicht en verantwoordelijkheid belangrijk. Wat zou jij willen voor jouw leerlingen? Wat vind je er zelf van? Er zijn rechten, natuurlijk, maar wat vind jij van het het zonder toestemming plaatsen van foto’s? Denk aan het doel en je bedoeling ermee. Dat gevoel is vaak het juiste uitgangspunt.’

Bij twijfel, doen ‘Mocht je twijfelen, vraag opnieuw toestemming’, tipt Martin. ‘Ook dat past binnen een transparant beleid.

Informeer de betrokkenen. En leg het antwoord goed vast. Houd ook je privacyreglement eens tegen het licht. Daarmee zeg je hoe je met de privacygegevens

Het gratis lespakket ‘Privacy’ van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) geeft leerlingen en leraren de tools om meer zeggenschap te krijgen over hun persoonsgegevens. autoriteitpersoonsgegevens.nl/lespakket

omgaat. Als je een nieuw systeem start, vraag opnieuw toestemming. Ook al heb je aan het begin van het schooljaar toestemming gevraagd, als je iets nieuws start, is daar geen toestemming voor gegeven. Wees duidelijk. Dat is de definitie van transparant.’

Voorlichting Een functionaris gegevensbescherming kan op de school voorlichting en trainingen organiseren. Martin: ‘Stop echter niet teveel informatie in de eerste training. Voorkom die overload. Er moet allereerst naar boven komen dat privacy heel belangrijk is en dat de AVG dat regelt voor organisaties.

Bij de functionaris gegevensbescherming kunnen collega’s terecht voor vragen. Vervolgens is het belangrijk dat iedereen gemotiveerd raakt om zorgvuldig met privacy om te willen gaan. De AVG blijft en wordt onderdeel van onze dagelijkse realiteit, maar er komen wel nieuwe ontwikkelingen, nieuwe mogelijkheden, nieuwe mensen en nieuwe data.’

Belangrijke pijlers Ontdekken, beheren, beschermen en melden. Dat zijn de belangrijkste pijlers om op orde te hebben of te krijgen.

Ontdek welke gegevens je hebt, bedenk waarvoor je die gegevens gebruikt. Beheer die gegevens, vraag toestemming voor het gebruik ervan en leg alles vast, daar zijn veel eenvoudige systemen voor beschikbaar, bekijk daarvoor de vereisten op de website van de Autoriteit Persoonsgegevens. Bescherm die gegevens en tref maatregelen om datalekken te voorkomen. Meld eventuele lekken aan de AP en waar nodig aan de betrokkenen.

AVG handleiding voor scholen + gratis e-book!

Lees de uitgebreide, overzichtelijke AVG-handleiding voor scholen op aka.ms/avgonderwijs

EDG_MEI_008-011_Microsoft_v05.indd 10

08-05-18

12:39

Computers op School

Het online magazine voor

inspirerend onderwijs met ICT

Maak gratis kennis met het digitale magazine via het inkijkexemplaar op

computersopschool.nl

Meld je aa voor de gr atis PR

n

IMAONDE RWIJS N I EU W S B R IEF

Wil jij altijd op de hoogte zijn van het laatste onderwijsnieuws? Meld je dan nu aan voor de PrimaOnderwijs nieuwsbrief en krijg onderwijsnieuws, speciale acties en tips voor (online)lesmateriaal elke twee weken in je inbox!

Meld je aan via www.primaonderwijs.nl/mailinglijst

EDG_MEI_008-011_Microsoft_v05.indd 11

08-05-18

12:40

Gratis toegang

t e h r a a n k o Kom o

!

8 1 0 2 s e r g n o c n e r a r Le 6 oktober in Amersfoort 5 en

n en bo ontmoete /m o /s o /v o p 00 leraren raren • 20 le r o aa r o v & r o ar van he t J ops do ra e sh L rk g o in w k 0 a 0 Bekendm Meer dan 1

inspireren e

lkaar

et je team? m ie ll ju n e Kom OP=OP! . r a a b ik h c s e mlounges b ? a e t 0 1 n e b shop geven k r o w We heb n e e Of wil je zelf ? n e e ll a je g res . n l n o Kom c n e r a r op le Meld je aan

van, voor en door de leraar

EDG_MEI_012-013_Lerarencongres-VMBO.indd 12

07-05-18

22:05

Het ‘zomerlek’ van het vmbo wel of niet opvullen?

Vmbo-examens kunnen vanaf begin april worden afgenomen. Veel leerlingen zijn dus al sinds de meivakantie klaar met hun examen en moeten ‘wachten’ om in september weer door te leren. Is dit een zomerwinperiode of juist een zomerlek? Stof om over na te denken.

Binnen het vmbo worden al lange tijd vragen gesteld over nut en noodzaak van het examen en het diploma, immers een vmbo-leerling behaalt met het in ontvangst nemen van zijn diploma geen startkwalificatie, zoals zijn vrienden op havo en vwo doen. Een vmboleerling moet een vervolgopleiding volgen en dus doorleren aan het mbo of de havo. Vmbo-examens starten in april, dit geldt voor het examen over het beroepsgerichte programma, maar ook voor de avo-vakken. Deze vakken worden in de basis- en de kaderberoepsgerichte leerweg afgesloten met een digitaal examen tussen begin april en eind mei. Tussen half mei en 1 september gaan de leerlingen niet naar school. Op allerlei vmbo-scholen probeert men de ‘zomerwinperiode’ (de maanden tussen examen en zomervakantie, eerder ‘zomerlek’ genoemd) op te vullen, bijvoorbeeld door al te starten met een mbo-opleiding

(keuzevakken en keuzedelen bieden hiervoor mogelijkheden), door extra aandacht te geven aan taal en rekenen en door leerlingen praktijkervaring op te laten doen.

Alles om het contact met de leerlingen te houden, ervoor te zorgen dat geen kostbare tijd verloren gaat en dat ze goed voorbereid aankomen op het mbo.

Succeservaring Natuurlijk gunnen we vmbo-leerlingen succeservaringen (niet alleen bij het ophalen van het diploma) én een vakantie, maar of daar afsluiting van een opleiding bij hoort en vakantie vanaf half mei? Misschien kunnen we hen dat succes op een andere manier laten ervaren?

Bijvoorbeeld door vmbo niet ‘lager’ onderwijs te noemen, vmbo-leerlingen niet als dom weg te zetten en vakmanschap echt te waarderen? Het is iets om over na te denken deze zomer.

Ga naar platformsvmbo.nl voor meer vmbo!

EDG_MEI_012-013_Lerarencongres-VMBO.indd 13

07-05-18

22:05

Foto: Timon Jacob

Een trappenfabriek vol achtjarigen Zo organiseer je een leuk en effectief bedrijfsbezoek Hoe maak je een trap? Wat komt daar allemaal bij kijken? Ruim 40 leerlingen van groep 4 van basisschool Prinses Amalia in Barneveld kunnen dat precies vertellen. Zij kregen onlangs een kijkje achter de schermen bij EeStairs, de grootste trappenontwerper en -bouwer in Nederland. Om voor de kinderen meer uit dit bedrijfsbezoek te halen dan een vluchtige kennismaking, had de school een techniekcoach van TechniekTalent.nu ingeschakeld.

Het bedrijfsbezoek vormde onderdeel van het program­

niet goed hoe ze de juiste structuur, vorm en inhoud aan

ma van basisschool Prinses Amalia om talentontwikke­

een bedrijfsbezoek moeten geven om er ook echt een

ling bij leerlingen te stimuleren. “Wat daarbij goed werkt,

waardevolle ervaring voor de leerlingen van te maken.

is leerlingen zelf dingen laten ontdekken en ontwerpen”,

Dat is onze rol: wij leggen verbinding met bedrijven

zegt leerkracht Christa van Maanen. “Wat ze op die ma­

en begeleiden de school bij alles wat met het bedrijfs­

nier leren blijft het beste hangen, en het geeft kinderen

bezoek te maken heeft. Van de voorbereiding tot en met

ook inzicht in wat ze leuk vinden en waar ze goed in zijn.

de evaluatie.”

De activiteiten richten we dan ook zo in dat leerlingen zelf kunnen experimenteren en op onderzoek uitgaan.

HOE BEREIK JE EEN BOOMHUT?

Een bedrijfsbezoek aan een technisch bedrijf biedt

Samen met leerkrachten bracht de techniekcoach een

daarvoor allerlei aanknopingspunten.”

bezoek aan EeStairs om het bedrijfsbezoek praktisch en inhoudelijk af te stemmen. Ook gaf hij advies voor de

ONDERSTEUNING VAN EEN TECHNIEKCOACH

voorbereidende les waarin de leerlingen zelf creatief in

De school betrok techniekcoach James de Bats van

de weer gingen met trappen. Leerkracht Marjan Vols:

TechniekTalent.nu bij de voorbereidingen. “Veel basis­

“Ze kregen de opdracht om in groepjes een miniatuur­

scholen zien de meerwaarde in van een bedrijfsbezoek”,

trap te ontwerpen en te maken naar een duplo boom­

vertelt hij. “Maar vaak kennen ze de weg niet, of ze weten

hutje. Zo gingen ze enthousiast aan de slag met onder

TT_advertorial_PrimaOnderwijs_192 x 285mm_april_def.indd 1 EDG_MEI_014-015_TechniekTalent.indd 14

01-05-18 14:48 07-05-18 20:53

TT_adv

meer houtjes, ijzerdraadjes en rietjes. Dat leverde heel originele resultaten op en het gaf leerlingen meteen inzichten in de eigenschappen van verschillende ma­ terialen.” Haar collega Esther van Veldhuizen vult aan: “Én in het proces. Kinderen gaan liefst meteen aan de slag, maar nu moesten ze eerst een plan maken en dat uitvoeren. In de fabriek konden ze zien en ervaren dat het in het echt ook zo werkt.”

VONKENREGENS EN WALSEN Dankzij de voorbereidende les hadden de leerlingen al een aardig beeld van wat ze gingen zien en beleven in de trappenfabriek. Waardoor ze nóg meer zin hadden in het uitstapje. En belangrijker: waardoor de informatie die ze er kregen en de indrukken die ze opdeden, beter op hun

Foto: Timon Jacob

geleid door medewerkers die daar duidelijk plezier in

18 14:48

hadden. Zo liet een tekenaar zien hoe je met een compu­ terprogramma een trap ontwerpt en stonden de kinde­ ren in grote hallen oog in oog met enorme machines die

Foto: Timon Jacob

plaats vielen. In vier groepen werden ze door het bedrijf

hout in treden zagen, schuren, leuningen buigen en staal walsen. De kinderen zaten vol vragen: “Waarom is die

TECHNICI VAN DE TOEKOMST?

machine zo lang?” “Hebben jullie dit gebouw ook zelf

Die missie is geslaagd: zeker de helft van de leerlingen

gemaakt?” “Waarom maak je een hoekje in het hout?”

ziet het na afloop wel zitten om later bij de trappen­ fabriek aan het werk te gaan. Als lasser, tekenaar of houtbewerker. Of allemaal. Vols: “Deze leeftijdsgroep is

Zeker de helft van de leerlingen ziet het wel zitten om later bij de trappenfabrikant aan het werk te gaan.

makkelijk enthousiast te maken. De verwondering, de aandacht, de open blik, het is er allemaal nog heel sterk.

Juist daarom kun je kinderen niet vroeg genoeg op een leuke manier een reëel beeld van de arbeids­ markt geven. Het levert EeStairs natuurlijk niet direct nieuwe medewerkers op, maar er is wel wat gebeurd in die hoofdjes!”

GESLAAGDE PRIMEUR Aan het eind van het bezoek mochten de ontwerpers van

OOK EEN EFFECTIEF BEDRIJFSBEZOEK

de beste boomhuttrappen hun creaties presenteren aan

ORGANISEREN?

directeur Cornelis van Vlastuin. Hij kijkt terug op een

De techniekcoaches helpen u graag op weg.

geslaagd bezoek: “Voor ons was dit een primeur. Zo’n

Kosteloos. Daarnaast stelt TechniekTalent.nu

grote groep kinderen op bezoek is wel even spannend,

diverse hulpmiddelen en materialen ter beschikking

maar vooral leuk. Ik vind het bovendien belangrijk om

die basisscholen helpen bedrijfsbezoeken tot een

kinderen te laten zien wat er allemaal kan. Als je denkt

succes te maken. Kijk op www.techniektalent.nu/

dat computerwerk sexy is, kun je hier zien dat het echte

bedrijfsbezoek-basisschool voor meer informatie.

handwerk ook heel mooi is.”

Ons doel: jongeren enthousiasmeren voor de techniek en daarmee technisch talent winnen voor de technische sectoren. www.techniektalent.nu

TT_advertorial_PrimaOnderwijs_192 x 285mm_april_def.indd 2 EDG_MEI_014-015_TechniekTalent.indd 15

01-05-18 14:48 07-05-18 20:54

Bestel nu voor r schooljaa 9!

1 0 2 8 1 0 2 Zorg voor goede resultaten in jouw klas met de juiste partner in leermiddelen

Ruim aanbod passend bij de actuele onderwijsthema’s

De nieuwste trends en de beste merken!

Direct bestellen en snel in huis!

De webwinkel voor het onderwijs

EDG_MEI_000_Educatheek_Backcover_v00.indd 126 EDG_MEI_026-027_educatheek-vakantiebieb.indd

info@educatheek.nl www.educatheek.nl 030 - 711 03 17

02-05-18 07-05-18

09:18 21:05

VB_adv

YourSafetynet heeft inmiddels ruim 600.000 tevreden gebruikers

UW SCHOOLORGANISATIE 100% ‘AVG-PROOF’ De spelregels op het gebied van privacy gaan grondig veranderen. Vanaf 25 mei geldt in heel Europa een vernieuwde privacywetgeving: de AVG, ofwel GDPR. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor schoolorganisaties. Uw organisatie staat voor allerlei uitdagingen en verplichtingen. Ondertussen staat het imago van de instelling en de privacy van uw medewerkers en leerlingen op het spel. Onze softwareoplossing YourSafetynet school+ ontlast schoolorganisaties en zorgt voor 100% compliance met de AVG.

De unieke functies van YourSafetynet school+ •+ Stap-voor-stap,+dankzij+de+wizard,++ eenvoudig+voldoen+aan+alle+AVG-spelregels+ •+ Inclusief+alle+noodzakelijke+reglementen,++ overeenkomsten+en+procedures •+ Voortgangsmonitor+(WorkFlow)++ voor+eenvoudige+procesbewaking •+ Centrale+opslag,+beheer+en+uitrol+van+AVG-documenten •+ Beleid+voor+de+uitgebreide+rechten+van+betrokkenen •+ Reguleer+ICT-gebruik+met+monitoring,++ logging+en+content/app-filtering •+ Inclusief+bewustwordingsprogramma+voor+medewerkers •+ Inclusief+anti-pestbeleid+dat+voldoet+aan+alle+spelregels •+ Tweefactorauthenticatie+voor+veilig+gebruik •+ Begeleiding+door+professionele+juristen+(optioneel)

Daarnaast kan YourSafetynet de voor scholen verplichte Functionaris voor de Gegevensbescherming aanbieden.

De voordelen van YourSafetynet school+ ++ Alles+voor+compliance+in+een++ gebruiksvriendelijke+softwareoplossing ++ Zorgt+voor+een+veilige+digitale+leeromgeving ++ Voorkomt+datalekken+en+hoge+boetes ++ Voorkomt+cyberpesten ++ Bespaart+veel+kostbare+manuren ++ Geen+dure+consultants+nodig ++ Geen+technische+kennis+vereist ++ Geen+losse+puzzelstukjes,++ dus+geen+overlap+of+hiaten+in+het+beleid

Interesse in een demonstratie of meer informatie?

Neem contact met ons op: www.yoursafetynet.com/contact

180503 YourSafetynet Adv PrimaOnderwijs 192x285mm.indd 1 EDG_MEI_016-017_Educatheek-AVG.indd 17

03-05-18 20:55 14:52 07-05-18

SLO en Kennisnet organiseren ‘Proeftuin lin

ICT maakt meer maatwerk in rekenonderwijs mogelijk Basisscholen willen hun onderwijs zoveel mogelijk afstemmen op individuele leerbehoeften van leerlingen. Om te onderzoeken of ICT-toepassingen een bijdrage kunnen leveren aan rekenonderwijs op maat, zetten SLO en Kennisnet de Proeftuin linked data rekenen po op. Acht basisscholen deden mee aan de proef, die liep van maart tot juli 2017. ‘Leraren kregen meer grip op het leerproces van kinderen.’ tekst karlijn meulman foto human touch photography

Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO en Kennisnet werkten samen aan de proeftuin rekenen.

‘Verschillende scholen vroegen om hulp bij het bieden van meer maatwerk bij rekenonderwijs’, vertelt projectleider Hans de Vries van SLO. ‘Dat was voor ons reden om de proeftuin rekenen te starten in de groepen 7 en 8 van acht basisscholen. We hadden eerder al ervaring opgedaan met een proeftuin in het voortgezet onderwijs, waarbij in een online omgeving examenopgaven werden gekoppeld aan kernprogramma’s en leermethodes.

Dat gaf docenten meer inzicht in de ondersteuning die

Goede samenwerking SLO, Kennisnet, Doorbraakproject, uitgevers en scholen De proeftuin rekenen sloot aan bij het Doorbraakproject, een gezamenlijk initiatief van de PO-Raad, VO-raad en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken. Doel van het Doorbraakproject is belemmeringen weg te nemen, zodat ICT nog slimmer, efficiënter en op grotere schaal in het onderwijs inzetbaar wordt. De proeftuin is een mooi voorbeeld van goede samenwerking tussen verschillende partijen. SLO stelde de leerjaar­ doelen beschikbaar en koppelde lesmethoden en leerjaardoelen aan elkaar, Kennisnet bouwde de technische database en de gebruikers­ interface.

Hans de Vries: ‘De uitgevers van de lesmaterialen werkten van harte mee en stelden zich heel flexibel op. Tot slot was een groot aantal leraren betrokken bij de proeftuin. Zij hielpen ons om het systeem af te stemmen op de wensen uit de praktijk.’

leerlingen nodig hadden bij de voorbereiding op het examen. De resultaten waren positief en we wilden zo’n proef ook in het basisonderwijs doen.’

Leerjaardoelen SLO als basis Bij het opzetten van de online proeftuin waren de wensen van de scholen het uitgangspunt. Zij vonden het belangrijk om beter zicht te krijgen op de voortgang van hun leerlingen, zodat ze hen beter kunnen ondersteunen. De leerjaardoelen rekenen van SLO vormden de basis van de proeftuin. De leerjaardoelen werden met de techniek van linked data gekoppeld aan de verschillende leermethodes voor rekenen.

ThiemeMeulenhoff, Malmberg, Noordhoff Uitgevers en Muiswerk stelden hun leermiddelen hiervoor beschikbaar. Elke paragraaf in het lesmateriaal werd gelabeld met een leerjaardoel. Zo waren de materialen te ­vinden bij de betreffende leerjaardoelen en andersom.

Daarnaast kregen twee andere leerdoelensets een plek in de proeftuin: de cruciale leermomenten van KPC Groep en de microdoelen rekenen van Scolly.

Deze leerdoelen werden gelinkt aan de leerjaardoelen van SLO.

Zo werkte de proeftuin De online omgeving van de proeftuin bestond uit een lerarendeel en een leerlingendeel. De leraar koos steeds de leerdoelen of lesmaterialen waarmee de groep ging werken. De leerlingen kregen vervolgens een takenlijst toegewezen met leerdoelen en tijd per taak. Na het maken van een les vulde de leerling aan de hand van het leerdoel een zelfevaluatie in. De scores uit Muiswerk werden automatisch in de proeftuin

18

EDG_MEI_018-019__SLO_v01.indd 18

07-05-18

20:56

in linked data rekenen’ op acht basisscholen

­ etoond. Leraren konden per leerling en per groep de g scores inzien. Op basis hiervan wezen zij leeropdrachten toe die pasten bij de volgende stap in het leerproces.

De proeftuin gaf hiervoor een lijst suggesties.

ICT ondersteunt vakmanschap De proeftuin werd positief ontvangen. ‘Dit was een korte proef en we kunnen er daardoor geen absolute conclusies aan verbinden’, zegt De Vries. ‘Maar het inzetten van linked data-toepassingen bleek veelbelovend als het gaat om het leveren van maatwerk in het ­onderwijs. Leraren vonden dat ze meer grip op de leerprocessen kregen en ze vrijer met de methode om konden gaan. Natuurlijk bleef het vakmanschap van leraren essentieel. De proeftuin gaf inzicht in vorderingen, maar leraren konden niet zien hoe leerlingen aan hun antwoorden kwamen en welke stof ze wel of niet begrepen. Ze moesten daarover in gesprek met de leerling en dankzij de proeftuin konden ze dat g ­ erichter doen. Dat gold ook bij het kiezen van aanvullend lesmateriaal. Het systeem doet suggesties, maar leraren bepalen of dat materiaal daadwerkelijk aansluit op de leerbehoefte van het kind. Het systeem ondersteunt de leraar, maar heeft geen kant-en-klare oplossingen.

Maatwerk blijft toch mensenwerk.’

Volgen van leerlingen Leerlingen vonden de proeftuin fijn werken, omdat ze beter zagen waar ze mee bezig waren. Een lastig punt voor hen waren de leerjaardoelen. Ze moesten, behalve bij Muiswerk, zelf beoordelen of ze die gehaald hadden.

Lastig, want de doelen zijn niet in leerlingtaal geschreven.

‘Als de online omgeving doorontwikkeld wordt, moeten de doelen herschreven worden’, zegt De Vries. ‘Bovendien zou er meer aandacht moeten komen voor het volgen van leerlingen. Er zouden bijvoorbeeld toetsen toegevoegd kunnen worden. Ook instructiefilmpjes zouden een mooie aanvulling zijn.’

Online systeem op de markt: hulp scholen nodig De proeftuin is nu gesloten en het is aan uitgevers en commerciële ontwikkelaars om deze ontwikkeling voort te zetten. ‘We hopen dat partijen dit op gaan pakken’, zegt De Vries. ‘Schoolbesturen zouden daarbij kunnen helpen door uitgevers te benaderen en hun wensen kenbaar te maken. Een informatief filmpje kan hen helpen om gerichter vragen te stellen over functionaliteiten. Maatwerk in het onderwijs is een landelijk speerpunt en ICT kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren.’

Meer informatie: Curriculumvandetoekomst.slo.nl/projecten/proeftuin-linked-data-rekenen-po

EDG_MEI_018-019__SLO_v01.indd 19

07-05-18

20:56

Gecijferd bewustzijn Aan de slag met getalbegrip, meten en meetkunde voor groep 1 en 2 Rekenen is één van de belangrijkste vaardigheden die kinderen op de basisschool leren. Onderzoek toont aan dat met een vroege aanpak rekenproblemen te voorkomen zijn.

Nu geheel

herzien en

geactualisee rd!

De Werkmap Gecijferd bewustzijn biedt leerkrachten in groep 1 en 2 naast theorie veel activiteiten en lessen om (voorbereidend) rekenen met kleuters vorm te geven en tijdig achterstanden te signaleren. Uitgangspunt voor de map zijn de Tussendoelen rekenen-wiskunde (oktober 2017) voor beginnende gecijferdheid van SLO. Deze zijn onderdeel van het Referentiekader taal en rekenen.

De werkmap is opgebouwd rond de vier rekendomeinen getalbegrip, meten en meetkunde, en verhoudingen en verbanden.

Door kinderen ervaringen te laten opdoen en door activiteiten met ze te ondernemen op het gebied van deze rekendomeinen, kunnen leerkrachten bijdragen aan een goede rekenstart in groep 3. De activiteiten sluiten aan bij iedere methode en zijn eenvoudig aan te passen aan de situatie in de klas.

vingers en op haar t alle somm p 3) reken n bij plusLieve (groe kt vaak foute (groep 7) maa cijfers in een uit. Nassim it soms de heeft en. Hij draa ctisch. Ze en minsomm p 5) is dysle (groe Fleur getal om. van toetsen. met het lezen veel moeite problemen. eren met reken Maar zitten kind lijke aard.

In elke klas n van tijde rnemen. die probleme t je actie onde Soms zijn geval is, moe het waar het proniet als dat precies weet . als je niet kunt doen aan Dat is lastig reet wat je er conc bleem zit en eerst helpt aller problemen daar voor met reken Aan de slag iseren en geeft en en leem te lokal oefeningen een serie boek Met het rekenprob n. achte den tische opdr ische probleemgebie korte, prak met prakt olgens de akken. kun je verv ikaal aanp spelletjes wijs of klass voor tische informatie l, groepsge indiv iduee r andere prak geeft de auteu van de reken en, n vatie ndie racht Bove leerk je de moti hoe verbeter effectieve adviezen: geef je een leiders op? intern bege ingen? Hoe elingsplan zwakke leerl je een hand ? En hoe stel en remedial instr uctie en biedt D ERW protocol teachers extra aan op het ingen die Dit boek sluit n voor leerl oplossinge ten, inter n passende en. Leerkrach gen, nodig hebb rekenzorg ers, psycholo andere remedial teach leiders en begeleiders, ulant bege of kinderen gogen, amb doen peda k ortho onderzoe als die reken aan de slag. profession direct mee kunnen er begeleiden heeft en goog is orthopeda Oostendorp ndeling van Marije van ostiek en beha nt bij de voor diagn Zij is doce een praktijk dyscalculie. m lemen en Amsterda rekenprob ersiteit van Univ de lemen. aan rekenprob RINO en doet vent ies bij naar inter onderzoek

Oostendorp Marije van

Opbouw rond vier rekendomeinen

In de k las

.nl www.bua nl testonder wijs. n.nl www.boom ekenprobleme eslagmetr www.aand

Op www.cps.nl/uitgeverij vindt u een overzicht van alle herzieningen in deze vierde druk.

Ook zijn hier de inhoudsopgave, het voorwoord en een overzicht van alle activiteiten in te zien.

Prijs: € 99,50 | Sector: PO | Bestelnummer: 32417 Auteurs: Aafke Bouwman (CPS), Jarise Kaskens, met medewerking van Marije Bakker, Marian Huizenga en Annemarieke Kool (CPS)

Bestel deze en meer CPS-uitgaven op www.cps.nl/uitgeverij

CPS GecijferdBewustzijn Primaonderwijs Mei2018.indd 1 EDG_MEI_020-021_CPS-OnderwijsDesk_v01.indd 20

19-04-18 14:34 07-05-18 20:59

de Onderwijsdesk Word dé Rekenspecialist van jullie school!

Inspirerend & praktisch Een cursus die het rekenen een heel schooljaar volgt!

Van automatiserings- en motivatieproblemen tot Cito’s en rekenangst

Oostendorp Marije van

-

blemen met rekenpro Aan de slag

eerst helpt aller

goog en heef is orthopeda

nder wijs.nl .boomtesto

18 14:34

t

95–81 3×2=6 70 : 4+ Oostendorp Marije van

met Aan de slag en lem b ro p en k re

Cadeau!

Vóór 15 juli 2018 ingeschreven, dan ontvang je gratis het boek Aan de slag met rekenproblemen!

Begeleid door drs. Marije van Oostendorp, orthopedagoog-generalist, gespecialiseerd in reken- en wiskundeproblemen/dyscalculie.

Cursus Rekenspecialist (po) Start vrijdag 14 september 2018 (6 x op vrijdag).

Meer informatie en inschrijven op

www.onderwijsdesk.nl EDG_MEI_020-021_CPS-OnderwijsDesk_v02.indd 21

17-05-18

08:49

RekenGym: een actieve manier om de rekenbasis te automatiseren

‘Dit lijkt meer op spelen dan rekenen!’

‘Dat is acht, euh tien, nee negen!’ hijgt Bo. Hij heeft net een stukje over het schoolplein gerend en een som opgelost. Nu houdt hij een kaartje omhoog met de volgende som. Zijn klasgenoot rent naar hem toe om die op te lossen. De kinderen van basisschool De Sleutelaar uit Bladel doen sinds vorige week aan RekenGym, waarbij ze de basisstof van rekenen automatiseren door de combinatie met bewegen. door studio stampij foto’s maaike van den bemt

Juul Wijnen is gymdocent en heeft de pabo gedaan. Ze is ook de bedenker van RekenGym. ‘Erbij- en erafsommen tot en met twintig en de tafels heb je nodig om verder te kunnen in het rekenonderwijs. Als dat er niet goed in zit, loop je later vast. Automatiseren beklijft beter als je erbij beweegt. Dat is wetenschappelijk bewezen.

Door de digitalisering van de wereld zitten kinderen steeds meer stil achter een apparaat. Ik vind het heel belangrijk dat ze meer in beweging komen en dan het liefst buiten. Met RekenGym heb ik dat gecombineerd.’

Toppers en groeiers RekenGym is een project van zes weken en wordt ­minimaal vier dagen per week ingezet. Het duurt tien minuten per dag. De kinderen worden verdeeld in De kinderen van groep 5/6 van De Sleutelaar spelen het spel Somlopen.

teams van vijf of zes leerlingen. Ze gaan naar buiten en spelen twee spellen van drie minuten. Daarna gaan ze weer naar de klas voor een minuut mindfulness.

Te kort Bo (11) zit in groep 6 van De Sleutelaar. Hij vindt ­RekenGym vooral leuk omdat je er niet bij hoeft te zitten. ‘Het is eigenlijk meer een spelletje spelen dan een echte les’, zegt hij. ‘Ik vind alleen dat de spellen te kort duren. Na drie minuten moet je al door met het andere spel.

Dan zit je er net lekker in en is het alweer afgelopen.

Die beker voor de Grootste Groeier zou ik wel graag willen winnen. Als je die ziet, ga je toch net iets harder je best doen.’

22

EDG_MEI_022-023_Rekengym_v02.indd 22

07-05-18

21:02

Even stil Even rustig worden om daarna weer verder te kunnen met de les. ‘Als we starten met RekenGym kom ik eerst naar de school om de leraren uitleg te geven’, vertelt Juul. ‘Daarna doe ik een tempotest om het ­rekenniveau van de leerlingen vast te stellen. Ze moeten eenvoudige sommetjes maken binnen een bepaalde tijd. Vervolgens begeleid ik de eerste lessen, waarbij de leraar observeert. De kinderen leren om RekenGym zo zelfstandig mogelijk doen. Sommigen krijgen een taak, zoals het bijhouden van de tijd of het verzorgen van de materialen. Zo krijgen ze verantwoordelijkheid en meer zelfvertrouwen. Na een paar keer kan de ­leraar de les overnemen. Halverwege het project doe ik een evaluatie met de kinderen. Ze kunnen aangeven wat ze goed vinden en wat er beter kan. Eventueel wordt er een spel vervangen door een nieuw spel zodat er wat variatie is. Aan het einde van het project doen we de test opnieuw. We zien bij bijna elke leerling ­v erbetering. Er is een groei in zes weken tijd die ­normaal gesproken in zes maanden plaatsvindt. Dat is toch een geweldig resultaat? Ouderparticipatie is erg belangrijk bij het automatiseren van rekenen. Daarom heb ik ook een spel bedacht met een tennisbal dat de kinderen thuis kunnen spelen. Zo bereik je een optimaal resultaat. Als de eindtest van RekenGym is ­gedaan, worden er bekers uitgereikt. Eentje voor de Rekentopper en de Grootste Groeier. Een extra motivatie voor de leerlingen.’

Alicia (9) zit in groep 5. ‘Ik houd niet van rekenen, maar gymmen vind ik het allerleukste op school.

We hebben pas een paar keer RekenGym gedaan, maar ik heb nu al het gevoel dat ik de sommen iets sneller kan oplossen. De minuut stilte aan het eind vind ik fijn. Sommige kinderen vonden het eerst gek, maar nu zijn ze eraan gewend. Je komt even tot rust. Daarna kan ik beter opletten. Van mij mogen we nog heel lang elke dag RekenGym doen.’

het echt in de gaten hebben. Ze zien het veel meer als een spel. Ik ben erg benieuwd naar de resultaten van de test aan einde van het project. Daarna komt er ook nog een Citotoets. Als we merken dat het werkt, gaan we er zeker mee door.’

Niet in de gaten ‘Eigenlijk moeten de kinderen van groep 5 aan het einde van het jaar de tafels kennen’, vertelt Nanette van Hall, lerares van groep 5/6 van De Sleutelaar. ‘Maar we merken dat dat bij deze groep nog niet zo goed lukt. Daarom zijn we zo blij met RekenGym. De kinderen zijn bezig met rekenen zonder dat ze

Juul Wijnen sluit de RekenGym af met een minuutje mindfulness.

Meer weten?

RekenGym is bedoeld voor kinderen in groep 5 tot en met 8. Wil je meer over dit project weten of wil je advies over bewegend automatiseren, kijk dan op rekengym.nl PrimaOnderwijs 23

EDG_MEI_022-023_Rekengym_v02.indd 23

07-05-18

21:03

Gratis lesprogramma Online Masters krijgt extra level Persoonsgegevens & Privacy

0 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 1 11 We hebben er allemaal mee te maken: de nieuwe privacywet, ofwel de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Bedrijven en instellingen mogen niet meer zonder toestemming persoonsgegevens met anderen delen.

Maar wat houdt dat eigenlijk in? En wat weten jouw leerlingen daarover? Speciaal hiervoor is het extra level

Persoonsgegevens & Privacy toegevoegd aan het gratis digitale lesprogramma Online Masters. Belangrijk, aangezien de wet 25 mei 2018 van kracht is gegaan.

Online Masters is een lesprogramma over de digitale wereld voor de bovenbouw in het primair onderwijs en de onderbouw in het voortgezet onderwijs. Dit lesprogramma bestaat uit vier modules: Digital master, Creative master, Safe master en Social master. De derde module, Safe master, richt zich op online veiligheid, hackers, sterke wachtwoorden, phishing, veiligheid openbare wifi, beveiligen van devices en social media-accounts en veilig downloaden. Daar is nu een level over de werking van cookies, de voor- en nadelen van het delen van persoonsgegevens, ‘big data’ en ‘the internet of things’ in combinatie met privacy en de nieuwe wet aan toegevoegd. Leerlingen gaan hierover in gesprek en worden aangespoord tot nadenken over hun eigen online gedrag en de handelingen die ze kunnen verrichten om hun privacy te beschermen.

Leerlingen actief betrekken

Het nieuwe level stelt vragen als: Hoe zit het online met je privacy? Ben jij je ervan bewust dat je ontzettend veel informatie deelt als je online bent? Het gaat al lang niet meer alleen over het invullen van een naam en adres maar ook over wat ze liken, waar ze op klikken, op zoeken, waar ze zijn geweest en wanneer. Het internet is prachtig, ‘the internet of things’ biedt zelfs mogelijkheden om (huishoudelijke) machines voor ons te laten denken. Het is echter wel noodzakelijk dat jongeren ook weten welke stappen ze kunnen ondernemen als ze geen behoefte hebben aan lampen die op basis van online gedrag weten wanneer ze aan en uit moeten.

Online Masters is daarbij voor scholen een uniek programma omdat het leerlingen actief betrekt bij alle aspecten van de digitale wereld, de positieve, maar ook met aandacht voor eventuele valkuilen.

24

EDG_MEI_024-025_Vodafone_v06.indd 24

07-05-18

21:04

Online Masters biedt… ...biedt vier verschillende modules, met nu een toevoeging over Persoonsgegevens & Privacy aan de module Safe master.

1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 01 00101 1 0 00 …echte ‘masters’ van professoren tot en met vloggers, die de leerlingen via video’s meenemen in hun digitale wereld. …de mogelijkheid voor elke docent om in te stappen.

Het is makkelijk, modulair en vergt weinig voorbereidingstijd.

…een interactief en breed lesprogramma. Het gaat over de digitale wereld, leren van creatieve online vaardigheden en daarnaast ook over hoe je veilig en bewust online kunt zijn.

Belangrijke vaardigheden

In het lesprogramma zijn het experts, de masters uit verschillende vakgebieden, die de leerlingen aan de hand van interessante video’s meenemen in hun wereld.

De leerlingen gaan met de aangeboden vaardigheden aan de slag om zo hun talent te ontdekken, te ontwikkelen en te versterken.

‘Ken je rechten’

Marjolijn Bonthuis van ECP, Platform voor de InformatieSamenleving en Veiliginternetten.nl is blij met de toevoeging aan het lesprogramma, dat zij mede heeft helpen ontwikkelen. ‘Jongeren vinden (hun) privacy echt wel belangrijk, dat wordt vaak niet onderkend.

Maar ze weten niet hoe ze hun privacy goed kunnen bewaken en wat hun rechten zijn. Nu is er een nieuwe wet en buitelen bedrijven over elkaar heen om de aangescherpte richtlijnen te communiceren. Bedrijven die jongeren onder de 16 jaar als klant/gebruiker hebben, moeten bovendien ook toestemming krijgen van de ouders. Er komt dus nogal wat op de jongeren af, want ze gebruiken allemaal Google, WhatsApp, Instagram, Snapchat en meer. Het is belangrijk dat jongeren zich bewust zijn dat ze wel degelijk een keuze hebben in welke informatie ze delen en dus ook waar en waarvoor ze toestemming geven. Het is handig dat zij hun digitale rechten kennen, ook met betrekking tot online privacy.

Niet iedereen hoeft toch alles van hen te weten!’

Het lesprogramma Online Masters is ontwikkeld door VodafoneZiggo met medewerking van ECP/veiliginternetten.nl en Mediawijzer.net en gratis beschikbaar via online-masters.nl .

PrimaOnderwijs 25

EDG_MEI_024-025_Vodafone_v06.indd 25

07-05-18

21:04

Spelenderwijs blijven leren in de zomerperiode Met onderstaande selectie van les- en leermiddelen blijven kinderen ook tijdens de vakantieperiode op niveau. Bestel ze op Educatheek.nl

Vakantiespeelen puzzelboek

€ 9,95

Dit supercoole vakantiespeelboek staat boordevol leuke puzzels en raadsels, tekenopdrachten, breinbrekers en nog veel meer.

€ 8,95 Het grote AVI vakantieboek – AVI-M4-E4

Dit AVI-vakantieboek biedt urenlang vermaak: in de auto, op het strand of voor de tent. Boordevol 99 puzzels, raadsels, verhalen, strips en nog veel meer.

Vakantie-oefenblaadjes

Oefenen met de leerstof tijdens de vakantie hoeft niet saai te zijn. Deze afwisselende oefenblaadjes zijn ideaal om de zomervakantie te overbruggen.

€ 9,

Young Scientist vakantieboek zomer 2018

Begin iedere vakantiedag met een leuk zomers weetje, een pittige puzzel of interessant raadsel uit dit wetenschappelijk vakantieboek.

€ 12,50

Kijk voor deze en nog veel meer leuke artikelen voor de zomerperiode op

www.educatheek.nl/zomer

De grootste leermiddelenwinkel van Nederland EDG_MEI_000_Educatheek_Product_v03.indd EDG_MEI_016-017_Educatheek-AVG.indd 16 1

02-05-18 07-05-18

09:17 20:54

...OF JE DOWNLOADT DE VAKANTIEBIEB Het zomercadeautje van de Bibliotheek

www.vakantiebieb.nl

Bespreek het in de klas!

Dankzij de VakantieBieb blijven duizenden kinderen in

Je kunt de app downloaden van 1 juli t/m 31 augustus

in de zomer voorkomt een terugval van het AVI-niveau.

6 t/m 12 jaar maken bovendien kans op een iPad mini.

de zomer doorlezen. Dat is geweldig, want doorlezen Ook deze zomer staan er maar liefst 60 e-books in de VakantieBieb, waarvan meer dan 30 jeugdtitels.

2018. Je hoeft geen lid te zijn van de bieb. Kinderen van Hoe? Door ons te laten weten wat hun favoriete e-book uit de VakantieBieb is.

Kijk voor meer informatie en spelvoorwaarden op www.vakantiebieb.nl

VB_advertentie_PrimaOnderwijs.indd 1 EDG_MEI_026-027_educatheek-vakantiebieb.indd 27

07/05/2018 10:23 07-05-18 21:06

414 basisscholen in Friesland

aan de slag met

zelfbouwrobot

Edu-robots in de meest fraaie uitdossingen, het podium van stadsschouwburg de Harmonie in Leeuwarden stond er half februari mee vol. De robots waren aangekleed, in elkaar gezet én geprogrammeerd door de zevenhonderd aanwezige basisschoolleerlingen. Met de presentatie in het theater is het project afgerond. Maar de robot blijft en kan met ondersteuning van de lespakketten een blijvend onderdeel worden van het lesprogramma. tekst uit cos (computersopschool.nl), door tialda hoogeveen foto’s janet huisman, innovatiecluster drachten

Om kinderen enthousiast te krijgen voor techniek, kregen 414 basisscholen in Friesland vorig jaar een zelfbouwrobot. Initiatiefnemer het Innovatiecluster Drachten hoopte daarmee kinderen te enthousiasmeren voor een carrière in de techniek en zo het oplopend tekort aan technisch geschoold personeel op te lossen en de digitale geletterdheid te versterken.

Keuze voor techniek Louter entertainment was dus niet de drijfveer van het ICD. ‘De achttien hightech bedrijven binnen het cluster hebben veel behoefte aan technisch personeel’, vertelt Bas de Nooijer, commercieel directeur van Ventura Systems. ‘Als we nu kijken naar de aanwas op de opleidingen, hebben we zorgen of we later de ­vacatures kunnen invullen. Wij hopen met het initiatief van de edu-robots kinderen te enthousiasmeren voor techniek.’

Met ouders Het idee om basisscholen te betrekken bij de groeiende vraag naar technisch geschoold personeel kwam toen hij met een aantal ouders een robot had gekocht en die met hun kinderen in elkaar had gezet. ‘Dat was ­geweldig! Het in elkaar zetten, maar ook de mogelijkheden die de robot heeft met zijn sensoren en ­bewegende delen.’ Zo ontstond het idee om dit niet te ­beperken tot de woonkamer, maar bovenbouwkinderen via een robot met techniek in contact te laten komen.

‘We zijn naar het ICD, provincie Fryslân en de gemeente Smallingerland gestapt met de vraag of ze een financiële bijdrage konden leveren aan het project.’

Enthousiaste leerlingen Basisschool Loevestein in Gorredijk was een van de pilotscholen voor het project. Leerlingen uit de plusklas zetten de robot van speelgoedfabrikant Meccano in

28

EDG_MEI_028-029_Edurobots_v01.indd 28

07-05-18

21:07

elkaar, waarna het programmeren kon beginnen. Het riep veel enthousiasme op, merkte ook Janet Huisman, leerkracht in groep 6 en binnen de school verantwoordelijk voor ICT en Mediawijsheid. ‘Het was echt heel leuk om te doen. Samenwerking is een belangrijk aspect: samen bouwen, samen programmeren en ­samen geweldige vlogs en filmpjes maken. Ze waren zo enthousiast! Groep 8 is ook bij groep 3 en 4 geweest, waar de robot een armdansje heeft uitgevoerd’, blikt ze terug.

Gedrag Met een app kunnen gebruikers zogeheten ‘behaviours’ programmeren, de gedraging van de robot. Daarmee kun je het Meccano-apparaat laten bewegen en praten via een zogenoemde tijdlijn. Zijn vinger of arm op en neer laten bewegen of laten praten bijvoorbeeld. In de app kun je ook zelf behaviours ontwikkelen. Dat kan offline, bijvoorbeeld op de iPad zonder dat de gebruiker in contact staat met robot, het geprogrammeerde gedrag kun je dan via de bluetooth naar de robot zenden. De Nooijer: ‘De robot herkent veel spraakcommando’s en reageert op geluid. Geef je hem geen instructies? Dan gaat hij om aandacht vragen. Met de app in de telefoon kun je hem naar links, rechts en naar voren sturen.

Om het onderwijs wegwijs te maken in deze en andere mogelijkheden, heeft het ICD een lesprogramma ­ontwikkeld.’

Analytisch denken Dankzij een Arduino-computertje in de robot kunnen leerlingen en leerkrachten de computer programmeren.

Hoewel dat slechts een onderdeel is van de edu-robot, ziet Huisman daarin grote toegevoegde waarde. Want de vaardigheden die komen kijken bij programmeren, strekken verder dan alleen techniek. ‘Programmeren is heel goed voor de ontwikkeling van de hersenen, kinderen leren vooruitdenken, in stapjes denken, wat maak ik, welk commando geef ik en wat is daarvan het gevolg? Vaardigheden die kinderen vaak niet goed ­beheersen. Ze leren daardoor structuur aanbrengen in hun handelen en dat is bij alles wat ze nu en in de toekomst doen heel erg belangrijk. Programmeren bevordert het analytisch denken. Dat train je zo op vrij jonge leeftijd.’

Affiniteit Met de presentatie in het theater is het project afgerond.

Nog wel even met André Kuijpers op de foto natuurlijk!

En de robot? Die blijft op de scholen en kan met onder­ steuning van de lespakketten een vast onderdeel worden van het lesprogramma. Maar net als het monteren, de app leren begrijpen en commando’s invoeren: ook het vervolgtraject valt of staat met leerkrachten die affiniteit hebben met techniek en ICT en geen angst voelen bij het nieuwe. Huisman: ‘Tip voor scholen: zoek iemand uit die daar aardigheid in heeft, laat hem of haar zich erin verdiepen en maak daar beleid op. Zelf ben ik een dag per week uitgeroosterd voor ICT-werkzaamheden, onder meer om de app die bij de robot hoort in de ­vingers te krijgen.’ De Nooijer vult haar aan: ‘Grijp de lokale wethouder bij de kladden als je als school denkt: dit willen wij ook! En wees niet bang, lukt het niet, zoek dan hulp, bijvoorbeeld bij onderwijsassistenten, mbo-stagiairs of ouders. Er zijn altijd wel ouders die in de techniek werken.’ icdrachten.nl/edu-robotics

PrimaOnderwijs 29

EDG_MEI_028-029_Edurobots_v01.indd 29

07-05-18

21:08

Damn, mijn boek is op!

In de mediatheek op het Lentiz LIFE College in Schiedam loodst mediathecaris Annette Kerklaan mij door de ruimte. Er zijn knusse leeshoeken, er is een podium voor presentaties en een hoek met computers. Het zijn hier echter vooral de vele boeken die je aanstaren in hun mooie uitstallingen. Het maakt de lezer in mij in ieder geval wakker. ‘Dat is precies de bedoeling’, zegt Annette. ‘Lezen hoeft niet saai te zijn. Je moet alleen wel het juiste boek zien te vinden. Voor onze leerlingen is het superbelangrijk dat ze gaan lezen, voor het behalen van hun diploma én hun hele verdere carrière.’ door vanessa pelle

De kranten staan er vol mee: het taalniveau gaat naar beneden. Jongeren lezen niet. ‘Elke keer als ik dat zie, denk ik: lezen anderen dit niet?’, zegt Annette, sinds 2011 via de Bibliotheek Schiedam verbonden aan deze vmbo/mbo-school. ‘Dit is ons vak! We moeten hier mee aan de slag. Lezen is zoveel meer dan alleen een verhaaltje binnenkrijgen. Er zijn zoveel redenen om te lezen. Denk aan sociaal-emotionele redenen, aan informatie vergaren, aan handvatten krijgen voor je eigen leven, aan het kunnen inleven in een situatie en aan het prikkelen van fantasie en creativiteit. Het is niet per se alleen dat stukje taal, al is dat wel een belangrijke bijkomstigheid. Het kunnen begrijpen van teksten, goede taalvaardigheid, grammaticaal correcte

zinnen kunnen maken en de grootte van je woordenschat zijn belangrijke voorwaarden voor een succesvolle schoolcarrière. We horen maar al te vaak dat leerlingen toetsvragen niet begrijpen en daardoor een slecht cijfer halen. Taal is verweven met werkelijk alle aspecten van school en de rest van je leven. Daar moeten we dus iets mee, allemaal!’

Boekpromoties Om leerlingen enthousiast te maken om te gaan lezen, organiseert Annette in ‘haar bieb’ onder andere boekpromoties. ‘Ik observeer, luister en informeer bij mijn collega’s van welzijnswerk wat er bij de leerlingen speelt. Daar selecteer ik drie boeken op, die ik eens in

Op zoek naar praktische leestips voor docenten Nederlands in het voortgezet onderwijs? Download de whitepaper nbdbiblion.nl/product/praktische-leestips-voor-docentennederlands-het-voortgezet-onderwijs

30

EDG_MEI_030-033_NBDBiblion_v05.indd 30

07-05-18

21:09

Hoe behandel je een boek in de les? Download de whitepaper nbdbiblion.nl/product/hoe-behandelje-een-boek-de-les

de zes weken bespreek met de leerlingen. Zo bespraken we laatst het boek Onder mijn huid van Marlies Slegers, dat gaat over sexting. Als leerlingen alleen de titel zouden horen, dan kiezen ze daar niet voor. Maar door het onderwerp te bespreken werd het een enorm ­populair boek. Zo’n boek lees ik uiteraard eerst zelf.

Het moet wel verantwoord zijn qua onderwerp en ­h eftigheid, maar ook qua taal en opbouw. Als een ­leerling zich door een pagina moet worstelen, is het leesplezier snel voorbij.’ Annette kiest niet alleen voor realistische onderwerpen zoals sexting. ‘Laatst heb ik ook De honden van Allan Stratton besproken. Dat is een horrorboek over Cameron, een jongen die koste wat kost het mysterie rond de vorige bewoners van de boerderij waarin hij nu woont, wil oplossen. Ik lees er fragmenten uit voor en probeer de leerlingen zich te laten inleven in Cameron. Waarom denken zij dat hij doet wat hij doet? Hoe zouden zij zich voelen en wat zouden zij doen? Op deze manier probeer ik de leerlingen echt in het verhaal te trekken. Door ze nieuwsgierig te maken naar de gruwelijke dingen die er op de boerderij hebben plaatsgevonden, willen veel leerlingen toch weten hoe het afloopt. En dat is wat ik wens voor de leerlingen, dat ze een boek vinden dat bij hen past en

dat ze vlak voor het einde zeggen: “Damn, mijn boek is bijna op! Nu moet ik op zoek naar een nieuwe.” Dat zou geweldig zijn.’

Afspiegeling van de leerlingen Voor Annette is het creëren van een leescultuur op school een pad dat ze steeds beter leert bewandelen.

‘In het begin ging ik op basis van gesprekken met ­leerlingen alleen naar NBD Biblion in Zoetermeer om boeken uit te zoeken. Aan de hand van de resultaten van de monitor van de Bibliotheek op school kwam op een bepaald moment echter naar voren dat zowel leerlingen als docenten de bibliotheek niet als van hun ervoeren. Dat heb ik ter harte genomen en om het ­eigenaarschap te vergroten heb ik bij een volgend ­bezoek aan de NBD Biblion leerlingen en docenten meegenomen.

Dat is supergoed bevallen. Als je van lezen houdt, is NBD Biblion een snoepwinkel, maar dan met boeken.

Je kan daar naar hartenlust boeken uit de kast trekken, nou ja, afhankelijk van je budget natuurlijk. Bovendien moet de collectie een afspiegeling zijn van de leerlingen op je school. Dat hebben we ook uitgelegd aan de ­leerlingen die meegingen. Zij namen die opdracht zeer serieus. De ene leerling ging op zoek naar strips, de

Ook een eigen bibliotheek inrichten? Laat je adviseren door de onderwijsspecialisten van NBD Biblion NBD Biblion, dé specialist voor duurzame boeken in de klas, heeft jarenlange ervaring met het selecteren en leveren van onder andere boeken aan bibliotheken en scholen. Door de ruime ervaring en expertise weten de onderwijs­ specialisten van NBD Biblion goed wat er speelt binnen het onderwijs. Naast boeken leveren zij advieslijsten en ­recensies, opgesteld door de ervaren onderwijsredactie. www.nbdbiblion.nl

>>

PrimaOnderwijs 31

EDG_MEI_030-033_NBDBiblion_v05.indd 31

07-05-18

21:09

ander zocht bij de C-boeken, weer een ander naar informatieve boeken. Ze vulden hun karretjes en wisselden zeker tot driemaal toe de inhoud. De leerlingen kwamen uit verschillende klassen en je voelde de dag daarna al dat het was gaan leven. Ook bij de docenten.

Die waren veel enthousiaster dan voorheen.’

Eén-tweetje En zo moet het zijn, vindt Annette. ‘Het moet een ééntweetje worden. In plaats van zelf schrijvers uit te zoeken, vraag ik de docenten welke schrijvers ze graag willen ontvangen op school. Vervolgens bedenken we samen hoe we het bezoek met de leerlingen gaan voorbereiden, zodat de leerlingen weten wie er tijdens het bezoek voor hen staat. In het kader van de Kinderboekenweek hadden we Jowi Schmitz uitgenodigd op school, die binnen een uur samen met een klas een eng verhaal bedacht. Ze maakte samen met de leerlingen een beginnetje, waarna de leerlingen om de beurt een deel mochten toevoegen. Dit schreven ze op en langzaam ontvouwde zich een verhaal. De leerlingen vonden het geweldig. De docenten ook. We waren verrast hoeveel creativiteit er in de leerlingen zit. Dat doet taal. Er mag weer wat creativiteit terug in de school. Het gaat in het onderwijs veel over cijfers. Het is leren, het is stampen,

het is toetsen. Een project a la Jowi Schmitz zorgt dat we even kunnen ontspannen, terwijl we toch nuttig met taal bezig zijn, met elkaar praten en grammaticaal correcte zinnen maken.’

Sla de handen ineen Hoewel Annette het pad dus steeds beter bewandelt, heeft het bevorderen van leesplezier op school nog een lange weg te gaan. ‘Het is een gedeelde inspanning, van de hele school en de bibliotheek. Taal, lezen en leesplezier moeten niet alleen bij de docent Nederlands liggen. Als we kinderen willen klaarstomen voor de toekomst, moet niemand zich beperken tot alleen zijn of haar eigen vak. Laat leerlingen op zoek gaan naar informatie die past bij jouw vak, maar stel hierbij ook taaldoelen. Denk aan een opdracht voor aardrijkskunde waarbij leerlingen als op een vakantiebeurs een land moeten aanprijzen. Daarvoor moeten ze informatie zoeken, lezen, verwerken, presenteren én leren ze over het land. En zo heeft elke (school)bibliothecaris vast heel goede ideeën. Ga in gesprek met de lokale bibliotheek en kijk hoe de bibliotheek jou kan ondersteunen om lees- en taalvaardigheden meer in het systeem van je leerlingen te krijgen. Ze hebben het echt nodig!’

V J

Uitreksels, recensies en handige sites Op zoek naar uittreksels, boekrecensies, artikelen over boeken of schrijvers, nieuwsfeiten of achtergronden?

Op LiteRom, de Uittrekselbank en de Actuele Documentatiebank vind je alles wat je nodig hebt. Probeer het een maand vrijblijvend. Bekijk deze sites: • nbdbiblion.nl/product/literom-tienduizenden-boekrecensies • nbdbiblion.nl/product/uittrekselbank-uittreksels-van-boeken • nbdbiblion.nl/product/actuele-documentatiebank-informatie-voor-werkstukken-en-spreekbeurten

W 32

EDG_MEI_030-033_NBDBiblion_v05.indd 32

07-05-18

21:10

VERBREED JE BLIK OP MEDIA BIJ beeldengeluid.nl/onderwijs

WORKSHOPS DOCENTENTRAININGEN MASTERCLASSES ONLINE COLLECTIE EDG_MEI_030-033_NBDBiblion_v05.indd 33

07-05-18

21:10

Gratis online lespakket

Omdat we állemaal iets tegen huidkanker kunnen doen Een lespakket dat aanstuurt op smeren zodra de zon schijnt… Moeten we als school echt met factor 50 achter de leerlingen aan? Hoort dat niet bij de ouders?

Hoewel je uiteraard wel mág smeren, zet het lespakket van KWF vooral in op nuttige feiten over de zon en de huid, organiseren ze gastlessen van dermatologen en hebben ze een superhandige weerposter ontwikkeld die je gratis kunt downloaden. Je hoeft leerlingen dus niet te tackelen omdat het zonnetje schijnt. Wel benadrukt KWF de noodzaak voor aandacht rond het thema.

Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland en de belangrijkste oorzaak daarvan is verbranding van de huid. Als dan ook nog eens blijkt dat 30 procent van de kinderen tussen de 4 en 12 jaar vorig jaar minstens één keer verbrand is door de zon, dan mag die awareness ook op de scholen best een beetje worden opgeschroefd. door vanessa pelle

34

EDG_MEI_034-035_KWF_v06.indd 34

07-05-18

21:11

Gastlessen ‘Slim met de Zon’ zoals het online lespakket heet, is geschikt voor alle groepen van het basisonderwijs.

Voor iedere bouw zijn er op maat gemaakte lessen. De lessen zijn makkelijk te geven op het (digi)bord en kosten weinig voorbereidingstijd, alles wordt kant-en-klaar aangeboden. Kim Kruijt, beleidsmedewerker bij KWF in het team Minder Kanker: ‘De lessen zijn aansprekend en positief. Het is eenvoudig in gebruik, volledig online, modulair in opbouw en gratis. Heel leuk is de mogelijkheid tot een gastles van een dermatoloog. Zij praten met de leerlingen over de huid, leren hen hun eigen huidtypes kennen en hoe ze de huid kunnen beschermen.

Deze experts brengen een positieve boodschap. We hebben het immers over voorkomen. De boodschap is geniet van de zon, maar bescherm je huid. Voor de bovenbouw is er wel een video met een verhaal van een patiënt. Zo hebben we voor iedere leeftijd lessen op maat.’

Zonverkenners Ondertussen koppen kranten dat kinderen veel te weinig buiten spelen. Het zijn verwarrende tijden. Kim: ‘Maar ik vind ook dat we meer moeten buitenspelen! Ga naar buiten maar bescherm je huid wel. Op de site kun je ook een weerposter bestellen. De poster in combinatie met de lessen voor de bovenbouw maken van de leerlingen echte zonverkenners waarbij zij hun school ‘zonproof’ gaan maken en een weerbericht ontwikkelen.

Ze kunnen opzoeken wat de zonkracht van de dag is en in de klas op de poster zien wat dat inhoudt en wat het advies van de dag wordt. En zorg als school hierbij dat er schaduwplekken op het schoolplein zijn. Zo kun je smeren, kleren en weren - ons credo - heel makkelijk zelf in de praktijk brengen.’

Zonnige bestemming ‘Eigenlijk is er relatief eenvoudig iets tegen verbranding door de zon te doen’, vervolgt Kim. ‘Het is meer een mindset. We leren kinderen tanden poetsen en handen wassen. Smeren, kleren en weren zou ook een normale handeling in ons leven moeten zijn. Van roken weten we dat je kanker kunt krijgen. Van de zon weten we dat het schadelijk kan zijn, maar we zien niet echt de urgentie. Bij roken zeggen we gewoon: niet doen!

Maar de zon is er en daar willen we graag van genieten.

Na sombere dagen grijpen we elke zonnestraal aan.

We gaan ook vaker naar zonnige bestemmingen of naar de wintersport. Verbranden is een enorme risicofactor voor het krijgen van huidkanker op latere leeftijd. Het aantal patiënten stijgt snel.’

Fabels Meer bewustzijn is ook nodig als je kijkt naar enkele fabels die de ronde gaan. ‘We horen nog steeds dat mensen denken dat ze niet bruin worden als ze met factor 30 smeren. Dat is dus een fabel. Ook zijn er mensen die zeggen dat je lichaam geen vitamine D aanmaakt als je je beschermt. De zon maakt inderdaad vitamine D aan. In een kwartier onbeschermd met gezicht en handen in de zon zitten is al voldoende om dit aan te maken.Nog een fabel is dat zonnebrandcrème zelf kankerverwekkend zou zijn. Zonnebrand is niet kankerverwekkend. Alle zonnebrand die in Europa in de winkel ligt, moet voldoen aan strenge regels en daar kun je van op aan. De zon kan wel schadelijk zijn en daarom is smeren zo belangrijk. Zo zie je maar, er is nog genoeg te leren.’

WAT VOOR W

EER WORDT

HET?

De Zonverkenners zoeken het uit!

Ma 35 °C 30 °C 25 °C 20 °C 15 °C 10 °C 5 °C 0 °C

Hoe warm wordt het? Kleur de thermometer in en schrijf op.

C

U V INDEX

Moet je je insmeren?

Omcirkel het juiste antwoord.

JA

Zonkracht / uv-in

dex

1-2

Omschrijving Vrijwel geen Zwak

5-6

Matig

7-8 9 - 10 en hoge

r

Sterk Zeer sterk

Do 35 °C 30 °C 25 °C 20 °C 15 °C 10 °C 5 °C 0 °C

C

U V INDEX

NEE

3-4

Wo 35 °C 30 °C 25 °C 20 °C 15 °C 10 °C 5 °C 0 °C

C

Wat voor weer wordt het?

Omcirkel welk weertype het wordt.

Wat is de uv-index / zonkracht?

Di 35 °C 30 °C 25 °C 20 °C 15 °C 10 °C 5 °C 0 °C

C

U V INDEX

JA

U V INDEX

JA

NEE

JA

NEE Roodkleuring 100 - 50

na x aantal minu

NEE ten

Vr 35 °C 30 °C 25 °C 20 °C 15 °C 10 °C 5 °C 0 °C

C

U V INDEX

JA NEE

Huid verbrandt

35 - 25 25 - 15 15 - 10 Minder dan 10

Gemakkelijk Snel Zeer snel

‘Slim met de Zon’ is onde rdeel van de campagne ‘Sme ren, kleren, weren’ van KWF Kank erbestrijding

Gratis lespakket Het lespakket ‘Slim met de Zon’ is in samenwerking met KlasseTV ontwikkeld en gratis verkrijgbaar via pakket.klassetv.nl/slimmetdezon

PrimaOnderwijs 35

EDG_MEI_034-035_KWF_v06.indd 35

07-05-18

21:12

Nieuwe inzichten in herziene versie

‘Je leert hoe je basisles eruit kan zien, hoe je effectief kunt plannen en hoe je in de praktijk differentiatie vorm kunt geven’ De noodzaak om te differentiëren is groter dan ooit. Het nieuwe onderzoekskader van de inspectie, de Wet op de beroepen in het onderwijs en de Wet passend onderwijs zijn wat dat betreft glashelder: leerkrachten moeten differentiëren om goed tegemoet te komen aan de verschillen tussen leerlingen. Sinds in 2013 de eerste versie van het boek Differentiëren is te leren verscheen, is er veel gebeurd.

Niet alleen op het gebied van wet- en regelgeving, maar bijvoorbeeld qua digitale hulpmiddelen die beschikbaar zijn. Alle reden om een nieuwe, geheel herziene editie te maken waarin nieuwe inzichten en ontwikkelingen zijn verwerkt.

Differentiëren kan niet compenseren voor niet goed uitgevoerde basislessen. De basisles moet eerst op orde zijn. Mede-auteur van het boek, Boudewijn Hogeboom: ‘Dit boek gaat ervan uit dat de basiskennis over differentiëren aanwezig is en dat een deel van het ‘handwerk’ van het maken van groepsoverzichten en plannen overgenomen wordt door leerlingvolgsystemen en digitale methodes.

Het boek benadrukt wel dat deze nog in de opbouwfase zitten en dat je als leerkracht verantwoordelijk blijft. De

vorige versie legde veel nadruk op het technische aspect, indelen in groepen en het maken van groepsplannen. Er zijn nu inzichten verwerkt zoals die van Carol Dweck van het pygmalion effect en van wat ‘self fulfilling prophecy’ heet, en rond fixed en growth mindset.’

Klassenobservaties Differentiëren is te leren! legt uit hoe je voor de sterke leerling kunt differentiëren en voor de leerling die extra

36

EDG_MEI_036-037_Differentieren_v02.indd 36

07-05-18

21:13

Differentiëren is te leren! aan het IGDI model. Het GRRIM model (Gradual Release of Responsibility Instruction Model, red.) is een denkwijze waarop de verantwoordelijkheid voor het leren overgaat van de leerkracht naar de leerling.’

Correct, vlot en flexibel Het boek is bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs en pabo-studenten. Ook voor ib-ers en schoolleiders is de uitgave relevant. Zij geven tenslotte mede vorm aan het onderwijskundig beleid. Boudewijn: ‘Door te differentiëren worden leerlingen ‘op maat’ bediend. Ze krijgen een onderwijsaanbod dat nodig is om te blijven groeien en te blijven leren, om de gestelde doelen te behalen. De snelle leerlingen en leerlingen met een ontwikkelvoorsprong hoeven niet onnodig te luisteren naar uitleg van stof die ze al kennen, zij krijgen niet meer oefenstof dan nodig is om de inhoud correct, vlot en flexibel te verwerven. En ze krijgen de uitdaging die ze nodig hebben om zich verder te kunnen ontwikkelen. Leerlingen die meer tijd nodig hebben om zich de stof eigen te maken, krijgen extra instructie, extra oefenstof en extra feedback. Daardoor kunnen ook zij de lesdoelen halen. Zo haken zowel de snelle als de langzame leerling niet af. Op leerkrachtniveau lees je in dit boek hoe je basisles eruit kan zien, hoe je effectief kunt plannen en hoe je in de praktijk differentiatie vorm kunt geven. Op schoolniveau lees je welke keuzes je kunt maken, het belang van evalueren en hoe je kunt borgen.’

Houd het behapbaar Om het allemaal behapbaar te houden tipt Boudewijn: ‘Door te werken met maximaal drie groepen, de basisgroep, de sterke groep en de groep die extra tijd, instructie en vooral vaak oefentijd nodig heeft. Door je basisles effectief in te richten is het eenvoudiger om met drie groepen te werken. Als de niveaus sterk uiteen gaan lopen, als je richting individueel onderwijs gaat, is het erg lastig de instructie en de feedback goed te geven. Het kan, zie bijvoorbeeld Jenaplan scholen, maar het vraagt doordacht beleid, kennis en ervaring van de leerkracht en veel zelfsturing van de leerlingen. Voor wie differentieert met digitale leermiddelen blijft het belangrijk te realiseren dat deze nu nog vooral oefenmateriaal bieden. De feedback en zeker de instructie Diff tiëren is te leren! staan op diterenmoment nog in Differentiëren is te leren! de kinderschoenen en kunOmgaan met verschillen in het basisonderwijs nen de leerkracht zeker nog niet vervangen.’

Praktische handreiking

voor leerkrachten

Omgaan met verschillen in het basisonderwijs

Over de auteur

| Aafke Bouwman

Over de auteur

Aafke Bouwman is specialist ‘jonge kind’.

Ze houdt zich binnen CPS bezig met het aansturen en uitvoeren van verandering sprocessen rondom taal en rekenen op basisscholen, met specifieke aandacht voor het jonge kind.

Ze is auteur van verschillende publicaties en artikelen en werkte jarenlang als schoolleider in (vernieuwings)basisscho len.

Over de auteur

| Boudewijn Hogeboom

| Els Loman Els Loman werkt sinds 1998 bij CPS. Zij ondersteunt gemeenten, besturen en scholen bij het verbeteren van onderwijskwaliteit en verbindt daarbij sectoroverstijgend beleid, theorie en praktijk.

Haar expertise: schoolontwikkeling en implementatie van taalbeleid waaronder de referentieniveaus taal en rekenen en de passende perspectieven.

Voordat ze bij CPS werkte, was zij docente Frans.

Boudewijn Hogeboom is analist, adviseur, trainer, coach en interim manager bij CPS. Hij analyseert waar knelpunten zitten en adviseert hoe leerkrachten betere resultaten kunnen behalen.

Hij kijkt naar leerkrachtgedrag, de zorg, de aansturing en hij let op leerlingen die wat moeilijker en leerlingen die wel erg gemakkelijk leren.

Hij stond eerder voor de klas en was projectleider.

Differentiëren is te leren! is een uitgave van CPS en verkrijgbaar via www.cps.nl/uitgeverij ISBN 978-90-6508-1

37-7

Praktische handreiking

voor leerkrachten

leren! Omgaan met verschillen in het basisonderwijs

In 2013 verscheen de eerste versie van dit boek. Talloze differentiëren, leerlingen leerkrachten hebben clusteren, groepspla daarmee leren weerbarstig, de techniek, nnen maken en uitvoeren. digitale hulpmidde Sindsdien blijkt de len en ook inzichten Dit boek is een actueel praktijk over ‘wat werkt’ schrijden vervolg op Differentië ren is te leren! uit voort.

2013 en is geheel herzien.

Differentiëren kan niet compenseren voor niet goed uitgevoerd veronderstelt dat de basisles goed e basislessen. Goed op orde differentiëren is. Dit boek vertrekt basisles uit hoe je kunt differentiëren, vanuit de basisles en legt vanuit de voor de slimme leerling oefenstof en feedback en voor de leerling nodig heeft. die extra uitleg,

Differentiëren is te

uitleg, oefenstof en feedback nodig heeft. Het boek staat uitgebreid stil bij de voorwaarden voor differentiëren. Het bevat een stevige theoretische basis. De keuze van de inhoud is onder andere tot stand gekomen door talloze klassenobservaties. De auteurs hebben in honderden klassen gezien hoe leerkrachten iedere keer weer hun best doen te differentiëren. Zij zagen wat daarbij werkt en wat minder geslaagd is. Die praktijkkennis komt in diverse praktijkvoorbeelden terug in dit boek. ‘Het boek gaat ook in op verschillen tussen populaties; het basisaanbod van methodes is niet voor iedere school even geschikt’, zegt Boudewijn.

‘Dit vraagt een aanpassing van je basisaanbod, eerder dan differentiatie. Er is meer aandacht voor negatieve gevolgen van vaste niveaugroepen en verlengde instructie, zoals aangeleerde hulpeloosheid en mogelijke belemmerende overtuigingen van leerkrachten. Wat het lesmodel betreft is het GRRIM model toegevoegd

Gehee herzie l ne editie

CPS Blijvend resul

taat

9 789065 081377

CPS-bestelnummer

32418

We adviseren, trainen, organisere n conferenties, publiceren en doen onderzoek.

Zo stimuleren we scholen om hun ambities te realiseren. Met blijvend resultaat.

Kijk voor alle CPS-publi

caties op www.cps.

nl/uitgeverij

Aafke Bouwman, Boudewijn Hogebo om, Els Loman Met medewerking van Geraldine Brouwer en Ineke Bruning

EDG_MEI_036-037_Differentieren_v02.indd 37

07-05-18

21:13

Geschiedenisleraar verrijkt zijn lessen met games

Tom de Kruif is altijd op zoek naar alternatieve werkvormen. Omdat hij zelf graag gamet, kwam hij al snel op het idee om games in zijn geschiedenislessen te gebruiken. Ook experimenteert hij met het toepassen van virtual reality in de klas. De leerlingen? Die vinden dit natuurlijk te gek! Niet voor niets werd Tom (29) vorig jaar door hen voorgedragen als Geschiedenisleraar van het jaar. door ester kerkhoff, studio stampij foto wim kluvers

‘In Noorwegen gebruiken ze het spel Civilization in het onderwijs. En dat werkt heel goed. Het gaat over het ontstaan van een beschaving en behandelt alle tijdvakken van de jagers/verzamelaars tot nu. Als je zo’n tijdvak in de les hebt behandeld, is deze game een

mooie afsluiter. Je ziet alles wat je hebt besproken nog eens voorbij komen. Hoe het wiel is uitgevonden, hoe het alfabet ontstond en hoe de landbouw begon.

En het is gratis beschikbaar. Want dat is natuurlijk het probleem als je games op school wilt gebruiken:

38

EDG_MEI_038-039_Geschiedenisleraar_v01.indd 38

07-05-18

21:14

‘Bij de lessen over de Tweede Wereldoorlog laat ik ze bijvoorbeeld Call of Duty spelen. Dat gaat over de landing van de geallieerden tijdens D-Day in Frankrijk’

i­edere leerling heeft dan een licentie nodig.’ Tom lost dit probleem op door zijn eigen spelcomputer aan te sluiten op een beamer en de leerlingen om de beurt een game te laten spelen. ‘Bij de lessen over de Tweede Wereldoorlog laat ik ze bijvoorbeeld Call of Duty spelen.

Dat gaat over de landing van de geallieerden tijdens D-Day in Frankrijk. Assassin’s Creed Unity refereert sterk aan de Franse revolutie. We spelen een stukje en bespreken dan of zo’n game een realistisch beeld van de geschiedenis geeft.’

Geschiedenisleraar van het jaar Tom werkt nu vier jaar op het Rijnlands Lyceum in Sassenheim waar hij leerlingen van het vmbo-t, havo en vwo geschiedenisles geeft. Zijn creatieve manier van lesgeven werpt zijn vruchten af. Niet alleen worden zijn lessen over het algemeen enthousiast ontvangen door de leerlingen, ze hebben hem ook genomineerd als geschiedenisleraar van het jaar 2017. ‘Dat was een complete verrassing’, zegt Tom. ‘Ik wist niet dat ze daarmee bezig waren.’ Na een eerste selectie woonden juryleden een les van Tom bij. Uiteindelijk werd hij na het bedenken van een eindopdracht in het Rijksmuseum gekozen als geschiedenisleraar van het jaar.

‘Chille leraar’ Maurits (17), 6 vwo: ‘Dit is het tweede jaar dat ik les heb van meneer De Kruif. Het is altijd fijn om zijn lokaal binnen te stappen en even de sleur van school te doorbreken. Hij is een heel chille leraar die dichtbij onze generatie staat en ruimte maakt om leuke dingen

te doen. Aan het begin van de les bespreken we de actualiteiten, even relax. Toen een aantal leerlingen uit mijn klas hem vorig jaar nomineerde als geschiedenis­ leraar van het jaar, ben ik ze meteen gaan supporten.’

Wandelen door Egypte ‘Natuurlijk mislukken mijn lesideeën ook vaak’, geeft Tom toe. ‘Maar het leuke is wel dat ik hier de ruimte krijg om te blijven experimenteren. En mijn collega’s delen dit enthousiasme. We bespreken onze ideeën en delen de ervaringen die we opdoen. Ik durf echt wel te stellen dat ik hierdoor een veel betere leraar ben geworden. Mijn nieuwste project is het toepassen van virtual reality in de les. Dat kan heel eenvoudig met een 3D-brilletje van een paar euro en een app op je telefoon. Zo kun je bijvoorbeeld door het oude Egypte wandelen en de piramides bezoeken of de werkplaats van Leonardo Da Vinci bekijken. Dat is toch supergaaf!’

Civilization V Van de strategiegame Civilization V is een educatieversie gemaakt voor het voortgezet onderwijs in de Verenigde Staten. Volgens de uitgever, Take-Two ­Interactive, is het de bedoeling dat spelers leren kritisch te denken, historische gebeurtenissen in context te zien, de gevolgen van hun economische en technologische beslissingen te overdenken en te experimenteren met de samenhang tussen militaire, politieke en sociaaleconomische ontwikkelingen. Het is niet bekend of de game ook in Nederland wordt uitgegeven. Houd daarvoor civilization5.com in de gaten.

PrimaOnderwijs 39

EDG_MEI_038-039_Geschiedenisleraar_v01.indd 39

07-05-18

21:15

Mediawijsonderwijs?

School je bij!

Lessen in mediawijsheid zijn volgens een grote meerderheid van de leraren in het primair onderwijs (84%) en het voortgezet onderwijs (76%) belangrijk. Tegelijkertijd vinden leerkrachten dat ze in hun reguliere lessen te weinig aandacht aan mediawijsheid besteden. Dit blijkt uit onderzoek onder 1.200 leraren dat door het onafhankelijke onderzoeksinstituut KBA Nijmegen werd uitgevoerd in opdracht van Mediawijzer.net. Leraren hebben wél oog voor het belang van mediawijsheid, maar het ontbreekt ze aan kennis om ermee aan de slag te gaan. foto’s jorrit lousberg en vera duivenvoorden

Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat leraren behoefte hebben aan bijscholing op het gebied van mediawijsheid.

Ruim zestig procent van de leraren in zowel het po als het vo spreekt deze wens uit, omdat leerlingen niet vanzelf mediawijs worden. Volgens bijna de helft van de docenten beheerst slechts een minderheid van de leerlingen over voldoende informatievaardigheden.

Met het oog op het voorkomen van risico’s, volwaardig meedoen in de samenleving en goed burgerschap van hun leerlingen vinden leraren dus dat er werk aan de winkel is. Kennis bij leraren is daarvoor noodzakelijk: vier van de vijf onderwijsgevenden vinden voldoende kennis van mediawijsheid bij leraren de belangrijkste randvoorwaarde om de leerlingen op school media­ wijsheid bij te kunnen brengen.

Geen losse impulsen Ongeveer de helft van de ondervraagden (50% in het po, 46% in het vo) heeft om die reden behoefte aan meer kennis over mediawijsheid. ‘Als school inzetten op bijscholing van leerkrachten en op het creëren van voldoende ruimte voor lessen mediawijsheid, is geen kwestie van losse impulsen’, vindt Ingrid de Jong. Als projectleider mediawijsheid bij de provinciale onder­

steuningsinstelling Cubiss heeft zij samen met diverse stakeholders in het onderwijs en de bibliotheekwereld een visie geformuleerd voor een structurele aanpak van dit thema. ‘De urgentie van zo’n structurele aanpak wordt ­inmiddels gezien. Wat helpt is dat mediawijsheid als onder­ deel van digitale geletterd­ heid één van de negen leer­ gebieden is waarvoor ontwikkelteams nieuwe landelijke curricula ontwikkelen. Tot grote vreugde van ons, maar ook van bijvoorbeeld Mediawijzer.net die hier net als wij al langer voor pleit.’

40

EDG_MEI_040-041_Mediawijs_v04.indd 40

07-05-18

21:16

De visie van Cubiss

Aan de slag!

Die noodzakelijke structurele aanpak heeft Cubiss geformuleerd in het visiedocument ‘Samenwerken aan digitale geletterdheid’ en bestaat uit een vijftal schakels. Naast het professionaliseren van de leerkracht, is ook een visie op het thema en het vormgeven van het onderwijsbeleid belangrijk. De Jong: ‘Leerkrachten zijn erbij gebaat als zij continu gevoed worden met actuele kennis en geïnspireerd worden om daar iets mee te doen in de lespraktijk. Dat vinden onderwijsgevenden zelf ook: een derde geeft, in het genoemde onderzoek door KBA Nijmegen, aan het moeilijk te vinden om lesmateriaal te vinden dat geschikt is om in de klas aandacht te besteden aan mediawijsheid.

Het feit dat digitale geletterdheid een plek krijgt in het nieuwe curriculum is volgens De Jong de erkenning dat mediawijsheid en digitale geletterdheid cruciaal zijn om leerlingen op te laten groeien tot actieve en betrokken burgers. ‘Toch zal het nog even duren voordat alles is ingevoerd én daadwerkelijk vruchten afwerpt’, verwacht ze. ‘Steeds meer leraren en scholen zien in dat zij er nu echt mee aan de slag moeten. Tegelijkertijd hebben zij veel vragen over de invulling. Een van de manieren om hier antwoorden voor te vinden, is door te leren van elkaar. Bijvoorbeeld door samen aan de slag te gaan met MediaPakt en om aan te haken op initiatieven zoals de Week van de Mediawijsheid en MediaMasters.’

Bovendien vinden leraren het lastig om de kwaliteit hiervan te beoordelen.’ In het visiedocument formuleert Cubiss verder dat kanten-klare lesmaterialen, producten en activiteiten nodig zijn om concreet met mediawijsheid in de klas aan de slag te gaan.

Ook het monitoren en evalueren van de inspanningen is van belang om de aanpak aan te scherpen, successen zichtbaar te maken en een breder draagvlak op school te creëren.

De Jong: ‘Het gaat bij het borgen van digitale geletterdheid in het onderwijs om een brede aanpak in een samenhangend geheel.’

MediaPakt MediaPakt is een lerend netwerk dat bestaat uit leerkrachten en andere (educatie)professionals, zoals bibliotheken, die gezamenlijk werken aan een stevige positie van digitale geletterdheid in het onderwijs. Cubiss is als initiatiefnemer aanjager en verbinder. Via het online kennisplatform MediaPakt.nl wordt actuele kennis gedeeld en is er ruimte voor vraag en antwoord vanuit de praktijk. MediaPakt draagt verder via offline meetups bij aan ontmoeting en kennisdeling. De Jong: ‘Daarmee beantwoordt het initiatief aan de vraag van onderwijsgevenden naar meer kennis over mediawijsheid. Uit het onderzoek door KBA Nijmegen blijkt dat leraren onder meer behoefte hebben aan online lessen en (offline) groepsbijeenkomsten. Het MediaPakt-netwerk maakt dat leraren makkelijk van elkaar leren en niet alles zelf hoeven uit te vinden. Daarom een oproep voor leraren die behoefte hebben aan bijscholing op het gebied van mediawijsheid: sluit je aan bij dit MediaPakt en werk direct aan de eerste schakel voor een structurele aanpak om het thema te borgen binnen jouw school.’

De Week van de Mediawijsheid (16 t/m 23 november 2018) draait dit jaar om de vraag: Heb jij het onder de duim? Tijdens deze week kun je weer aan meedoen aan MediaMasters. De inschrijving is geopend. Meld je groep 7 of 8 aan via mediamasters.nl en ga spelenderwijs aan de slag met mediawijsheid en digitale vaardigheden. Wie weet wordt jouw klas de meest mediawijze klas van Nederland. Docent op het middelbaar onderwijs?

Ga dan aan de slag met het Mediawijsheid Debat.

Kijk op mediawijsheiddebat.nl voor prikkelende stellingen voorzien van een inleidende video.

PrimaOnderwijs 41

EDG_MEI_040-041_Mediawijs_v04.indd 41

07-05-18

21:17

Natuurlijk avontuurlijk Stoeptegels eruit. Gras, bomen, struiken, bloemen en groenten erin. Vijftig Brabantse basisscholen kunnen dit jaar gebruikmaken van een subsidie om het schoolplein groener te maken. Daarmee zijn de schoolpleinen gezond, klimaatbestendig en natuurlijk avontuurlijk, volgens IVN. ‘Ouders kiezen nu heel bewust voor onze school’, aldus Lieke Vrancken, directeur van basisschool Strijp Dorp in Eindhoven dat al jaren geleden de tegels inwisselde voor groen. door tialda hoogeveen

Basisscholen die een groen schoolplein willen realiseren, kunnen terecht bij IVN voor expertise. IVN-projectleider Joost Barendrecht: ‘Natuur en groen zijn heel belangrijk in het onderwijs. Niet alleen wat betreft het overbrengen van kennis en natuur, maar ook om buiten les te geven en vaardigheden te ontwikkelen. Kinderen leren anders als ze buiten zijn en in beweging zijn. In Finland gaan kinderen na elke 45 minuten les 15 minuten lang naar buiten, het lesmateriaal bezinkt dan beter.’

Gezonde burgers De missie van IVN is mensen verbinden met natuur. Diezelfde motivatie heeft gedeputeerde Erik van Merrienboer (Ruimte) van de provincie: ‘Als je op jonge leeftijd al in contact komt met de natuur, zul je er later ook goed voor willen zorgen en sneller kiezen voor een duurzame leefstijl en een gezonder

voedingspatroon. Het hogere doel van dit project is dan ook: gezonde burgers die zich bewust zijn van natuur, klimaat en gezondheid en zich actief inzetten voor hun dagelijkse leefomgeving.’ Maar voordat de bestrating op een schoolplein plaatsmaakt voor zand en aarde, moet een aantal stappen worden gezet, weet Lieke Vrancken. In 2014 vroeg haar school subsidie aan bij IVN en Jantje Beton voor een zogeheten Gezond Schoolplein. ‘Wij vonden het belangrijk dat onze kernwaarden – ontdekken en onder zoeken, samenwerken, afstammen en verbinden – ook bij een Gezond Schoolplein goed tot hun recht zouden komen.

Met een consulent van de IVN en Jantje Beton hebben we toen bedacht hoe dat eruit zou moeten zien. Toen we dat helder hadden, hebben we een tuinarchitect een ontwerp laten maken.’

42

EDG_MEI_042-043_Avontuurlijk_v03.indd 42

07-05-18

21:20

Moestuin en waterpomp Nu, ruim twee jaar later, is er een schoolplein met verschillende ‘gebieden’. Zo kunnen kinderen struinen langs bessenstruiken, notenbomen, een moestuin en een waterpomp en lopen over of kruipen onder boomstammen. De zandbak is geleegd, waarna de inhoud een zand- en speelberg werd. Ook is er een chillplek die is afgeschermd door een zelfgemaakte wilgenhaag.

Vrancken: ‘Hier zetten wij vaak kleurtjes en kleurplaten neer.’ Ook dit is in het verlengde van het gedachtengoed van IVN die buiten lesgeven stimuleert.

Betekenisvol leren Het avontuurlijke plein leent zich goed voor betekenisvol leren. Vrancken: ‘Wij halen buiten naar binnen en ­binnen naar buiten. We laten kinderen zelf onderzoeksvragen formuleren, kritische vragen stellen en nieuws­ gierig zijn, belangrijke 21st century skills.’ Niet alleen het leren, ook het spelen is anders dan op ‘harde’ schoolpleinen. ‘Er wordt minder gepest’, stelt Barendrecht op basis van onderzoek. ‘Kinderen richten zich positiever op elkaar. Jongens zijn buiten vaak ­f ysiek bezig, maar zijn minder druk in het groen en meer onderzoekend.

Meisjes daarentegen worden juist actiever op een groen schoolplein. Buiten zijn en meer bewegen is ­g ezonder. In een groene omgeving zijn is stress­ verminderend.’

Eigenaarschap Maar hoe duurzaam een dergelijk schoolplein er ook uitziet, veel onderhoud vergt het wel. ‘Wie beheert het groen?’, is dan ook vaak een vraag van scholen die een andere inrichting overwegen. Het IVN adviseert de scholen om ouders en kinderen te betrekken bij het ontwerp en zo mede-eigenaarschap te geven. ­B arendrecht: ‘Net als de buurtbewoners, als die ­gebruik mogen maken van deze groene oase in de wijk.’

Buurt Strijp Dorp, die het advies van IVN en Jantje Beton ter harte heeft genomen, betrekt ­inderdaad de buurt, kinderen, ouders en medewerkers bij het onderhoud en gebruik van het groene schoolplein. Omwonenden worden, net als de bso, expliciet uitgenodigd gebruik te maken van het plein met het bordje: ‘Buurtbewoners welkom’. Zo komt de buurt niet alleen iets brengen, maar ook iets halen. Vrancken: ‘We hebben een ­conciërge met groene vingers, kinderen werken in de tuin en samen met buurt­bewoners hebben we een bloemenhaag gemaakt. Dat zijn ook ouders van school, het fijne is dat ze altijd een oogje in het zeil kunnen houden. Wij zorgen dat ouders bij de tuinslang komen en in de vakanties planten kunnen besproeien.’

Zelf innovatief Een nieuw schoolplein kost wat, maar ook daarin ben je samen sterk. Naast de eenmalige subsidie zoekt Vrancken verbinding met bedrijven in en om Eindhoven. ‘Al vanaf het begin heb ik die samenwerking gezocht’, licht Vrancken toe. ‘De vogeltuin hebben we ingericht met een bijdrage van het Oranjefonds, via de wijk­vereniging en een bedrijf uit de stad zijn de picknicktafels geleverd. Je zult daarin zelf innovatief moeten zijn.’

Subsidieregeling Groene schoolpleinen zijn het toekomstbeeld van de provincie Noord-Brabant, de vier Brabantse waterschappen, het Prins Bernhard Cultuurfonds en het inter­bestuurlijk programma Jong Leren Eten. Daarom trekt de provincie de komende vier jaar 1,6 miljoen euro uit voor het realiseren ervan. De provincie ­subsidieert maximaal 50 procent van de inrichtingskosten van groene schoolpleinen, tot een maximum van 10.000 euro per plein. Met de bijdrage van de ­andere projectpartners is 14.000 euro per schoolplein ­beschikbaar.

PrimaOnderwijs 43

EDG_MEI_042-043_Avontuurlijk_v03.indd 43

07-05-18

21:21

De vijf rollen van de leraar + De zesde rol van de leraar Alle rollen van de leraar in één handige set!

De zes rollen zijn voor iedere leerkracht herkenbaar en beschrijven het basisgedrag voor een goede les. Het geheel van de rollen vormt voor iedere onderwijsprofessional een solide basis om zich op door te ontwikkelen en om persoonlijk in te kleuren.

De krachtige combinatie van beide CPS-uitgaven maakt deze set onmisbaar voor iedere (toekomstige) onderwijsprofessional!

Twee essentiële CPS-uitgaven voor alle onderwijsprofessionals!

Bestel deze set voor slechts € 49,95 en bespaar € 10,85!

Bestelnummer: 32414 | Sector: PO/VO/MBO Bestelt u vijf of meer sets? Dan profiteert u ook nog van een aantrekkelijke extra korting van 10%!

De vijf rollen van de leraar De bestseller De vijf rollen van de leraar beschrijft op concrete en praktische wijze de vijf rollen van de leraar. Het helpt deze rollen en gedrag eigen te maken en zo het leerproces en de resultaten in de klas te verbeteren. Een rijke bron voor elke leraar die zich verder wil professionaliseren.

Prijs los exemplaar: € 30,90 | Bestelnummer: 32300 | Sector: PO/VO/MBO

De zesde rol van de leraar Deze uitgave geeft inzicht en concrete handvatten voor leraren om hun effectiviteit als leercoach (de zesde rol) te vergroten. Met de introductie van deze zesde rol krijgt het coachen van het leerproces in het voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs de aandacht die het verdient.

Prijs los exemplaar: € 29,90 | Bestelnummer: 32405 | Sector: VO/MBO

Bestel deze en meer CPS-uitgaven op www.cps.nl/uitgeverij

CPS Adv Set Vijf rollen + Zesde rol PrimaOnderwijs Mei_2018_.indd 1 EDG_MEI_044-045_OMJS_v02.indd 44

19-04-18 14:59 07-05-18 21:22

18 14:59

POST-HBO-OPLEIDINGEN

Een goede leraar blijft zich áltijd ontwikkelen. Wat ga jij komend schooljaar leren? Onderwijs Maak Je Samen start komend schooljaar met vier post-hbo-opleidingen die jouw loopbaan in het onderwijs een boost kunnen geven.

• Taal-/leescoördinator (1 jaar): Voor leraren die een inspirerende en begeleidende rol willen vervullen op taalgebied binnen hun school of bestuur.

• Intern begeleider (2 jaar): Vorm samen, met de schoolleider, het onderwijskundig managementteam.

• Veranderkrachtige leraar (1 jaar): Realiseer impact in kwalitatief goed onderwijs en vergroot tegelijkertijd jouw carrièreperspectief.

• Toekomstbewuste schoolleider (2 jaar): Groot denken en klein doen, zo zien wij het schoolleiderschap.

TOEKOMSTBEWUSTE SCHOOLLEIDER

INTERN BEGELEIDER

In de komende tien jaar verlaat meer dan 40% van de huidige

Deze opleiding is voor alle toekomstige of startende intern

schoolleiders het onderwijs. Dit vraagt om een nieuwe

begeleiders. Jij vormt, samen met de schoolleider, het

generatie schoolleiders. Schoolleiders die vanuit een sterk

onderwijskundig managementteam en bent dé spil in

bewustzijn hét verschil willen maken voor de toekomst van

ondersteuning van leraren bij hun eigen professionele

het Nederlandse onderwijs.

ontwikkeling. Iedere (toekomstige) intern begeleider dient

Onderwijs Maak Je Samen richt zich met deze opleiding op

zich competenties eigen te maken om – samen met de

de toekomstbewuste schoolleider: een coach waar het kan,

schoolleider – organisatieveranderingen en -ontwikkelingen

een manager waar het moet, maar bovenal een leider om

vorm te geven vanuit de nieuwste inzichten met betrekking

succesvolle en impactrijke onderwijsinnovaties in te richten

tot zorg en Passend Onderwijs.

en te borgen in de school!

Onderwijs Maak Je Samen richt zich met deze opleiding op

SRPO-gecertificeerde schoolleidersopleiding

Erkend bij CPION en Registerleraar

de toekomstbewuste intern begeleider: een coach met een HELMOND START

28 AUGUSTUS 2018 UTRECHT START

grote verantwoordelijkheid en impact op beleids- en organisatieontwikkeling binnen de school om zo de groei van alle leerlingen mogelijk te maken.

HELMOND START

4 SEPTEMBER 2018

20 SEPTEMBER 2018

S.OMJS.NL/TOEKOMSTBEWUSTESCHOOLLEIDER

S.OMJS.NL/INTERNBEGELEIDER

Kom naar de informatieavond op dinsdag 12 juni 2018 in Helmond of woensdag 20 juni in Utrecht!

Meld je aan via s.omjs.nl/opleidingen

EDG_MEI_044-045_OMJS_v02.indd 45

07-05-18

21:22

Robot als ‘bond g

Vodafone Foundation biedt onder st

In de strijd tegen het sociale isolement van kinderen die langdurig thuis zitten door bijvoorbeeld ziekte, stelt de Vodafone Foundation 20 gratis robots ter beschikking. Instellingen zoals scholen en ziekenhuizen, maar ook particulieren kunnen gratis gebruik maken van deze robots die de ogen, oren en stem vormen voor kinderen die noodgedwongen niet kunnen deelnemen aan het normale dagelijkse leven. Een ware bondgenoot!

Ziek zijn is al een zware last. Door het bijkomende ­sociale isolement raken kinderen ook nog eens achter op schoolprestaties, missen ze hun vrienden en­ hebben ze het gevoel dat ze niet meer ‘echt’ meedoen.

Daarnaast heeft het isolement een negatieve invloed op de algehele ontwikkeling. De AV1 robot van het Noorse bedrijf No Isolation helpt deze kinderen een ‘zo normaal mogelijk’ leven te leiden. Met de ­robots kunnen ze in contact blijven met hun klas­genoten, familie en vrienden. De robot neemt in de klas bijvoorbeeld

fysiek de plaats in van het kind en kan worden mee­ genomen op schoolreisjes of feestjes. Om een kind het gevoel te geven écht aanwezig te zijn, is een goede internetverbinding belangrijk. Vodafone zorgt voor deze connectie tussen de AV1 en het kind. Om de ­p rivacy te garanderen, is de ­verbinding tussen de AV1 en de gebruiker versleuteld (encrypted). Er kan ­bovendien slechts via één device contact gemaakt worden met de robot, die alleen ­o ntgrendeld kan worden met de geheime code, ­bedacht door het kind.

46

EDG_MEI_046-047_AV1_v06.indd 46

08-05-18

09:50

d genoot’ in de klas

er steuning voor langdurig zieke kinderen

Robots rouleren Het is natuurlijk de bedoeling dat de robots terechtkomen bij kinderen die deze het best kunnen gebruiken.

De maximale uitleentermijn is dan ook vier maanden, zo kunnen de robots rouleren en maken zoveel mogelijk kinderen gebruik van de AV1. Stichting Kind en Ziekenhuis ziet erop toe dat de robots goed worden verdeeld.

De Vodafone Foundation betaalt per robot drie jaar lang de abonnementskosten en het dataverbruik.

Hoe werkt het?

Wanneer kom je in aanmerking voor een robot? Hoe werkt de robot? En hoe kan je zo’n robot aanvragen?

Alles wat jij verder zou willen weten over dit bijzondere initiatief vind je op www.mijn-bondgenoot.nl. Hier vind je ook een les over de robot, die speciaal gelanceerd is om scholen, kinderen en ouders kennis te laten maken met de AV1 robot. Tijdens de les leren de kinderen over technologie en hoe een technologische toepassing als de AV1 robot het leven van mensen kan verbeteren.

Ontworpen door leerling De laatste maanden hebben basisscholen in Nederland zich gebogen over de ‘look’ van de robot. Van dit winnende ontwerp kan de leerling die de robot krijgt, zijn of haar robot ‘bekleden’. Het winnende ontwerp is van Maren Wijma van basisschool De Librije.

PrimaOnderwijs 47

EDG_MEI_046-047_AV1_v06.indd 47

08-05-18

09:51

Montessori College Nijmegen/Groesbeek start nieuw onderwijsconcept

‘Uitpluizers, samenwerkers, verwonderaars, dromers, doeners en denkers: om kinderen gelijke kansen te geven, moet je ze ongelijk behandelen’ In de periode dat veel leerlingen net examens hebben gedaan, is dat nog iets waar de leerlingen op sommige ‘nieuwe scholen’ naar toe aan het werken zijn.

Het Montessori College Nijmegen en Groesbeek bijvoorbeeld. Geïnspireerd door de Agoraschool in Roermond gooien ze hier het roer om. De docent kookt niet langer de lesstof voor, leerlingen moeten dit zelf ontdekken, vertelt schoolleider Stephan Haukes. ‘Wij denken dat de leerlingen zo met een diploma de deur uit kunnen gaan, zonder dat we in het laatste jaar op regulier klassikaal onderwijs overgaan.’ tekst malini witlox

48

EDG_MEI_048-049_Baaseigenklas_v01.indd 48

07-05-18

21:25

Het Montessori College Nijmegen/Groesbeek heeft schoolvakken vervangen door onderzoek naar de wereld.

Huiswerk, toetsen en methodes zijn er niet. Het project heeft in Nijmegen de naam McAgora (vanaf 12 jaar) gekregen. In Groesbeek draait het onder de naam 10-15, genoemd naar de leeftijd van de deelnemers. ‘We werken samen met de Stichting Primair Onderwijs Groesbeek. Leerlingen van verschillende leeftijden en niveaus zitten door elkaar heen in de klas en leren van en met elkaar’, legt schoolleider Stephan Haukes uit.

‘Sommige leerlingen zijn met tien jaar al ver genoeg om in te stromen, anderen kiezen gewoon graag voor een andere vorm van onderwijs.’

Challenges Agora is Grieks voor ‘plein’ of ‘marktplaats’, de plek om kennis en wijsheid te delen en op te halen. Stephan: ‘We willen in beide eerste klassen met 30 leerlingen van verschillende niveaus en twee coaches starten.

We sluiten aan bij de ontwikkelbehoeften en talenten van de leerlingen. Er zijn wel een paar verplichte programma’s zoals taal, rekenen en gym. Leerlingen kunnen zelfstandig werken met een programma als Studyflow. Al het andere wordt gedaan in challenges.

Leerlingen formuleren zelf een onderzoeksvraag waar ze meer over willen weten. De coach begeleidt hen bij het onderzoekstraject en helpt hen hun eigen nieuwsgierigheid om te zetten in antwoorden. Hoe formuleer je de vraag scherper, waar ga je je informatie halen, welke stappen heb je nodig, hoe presenteer je het? Wat wil je bereiken? Wie heb je nodig? Na die voorbereiding gaan ze over op de uitvoering. Sommige challenges worden met meerdere leerlingen opgepakt.

Ze moeten soms ook in het Engels of Duits presenteren, dan verdiepen ze zich vanzelf in de niet verplichte lesstof.’

Dromers, doeners en denkers Een film, een schilderij, het programmeren van een robot of de groep meenemen naar een manege om uitleg te geven over de spiergroepen van een paard… alles is mogelijk om uiteindelijk te laten zien wat je geleerd hebt. De school mikt met het nieuwe systeem op nieuwsgierige leerlingen. Een dag start je samen met de coach, daarna gaan alle leerlingen aan de slag.

‘Uitpluizers, samenwerkers, verwonderaars. Dromers, doeners en denkers. Om kinderen gelijke kansen te geven, moet je ze ongelijk behandelen. We gaan ervan uit dat iedereen anders is’, aldus Haukes. Op de voorlichtingsavonden van de school is in ieder geval veel belangstelling voor het nieuwe concept.

Eindexamen Het advies van de basisschool is de koers voor het einddiploma. ‘Als een leerling bijvoorbeeld havo als advies krijgt, willen we hem of haar ook met minimaal dat diploma de deur uit sturen. Alle challenges worden daar op dat niveau omheen gebouwd. We laten de

leerlingen dan een eindexamen van bijvoorbeeld Nederlands havo 4 zien. Wat heb je nodig om dat vak te halen. Welke stof beheers je al en waar heb je een expert voor nodig? Het wordt dan echt een project van de leerlingen zelf. We vertrouwen op hun natuurlijke leerdrang. Op internet zijn miljoenen filmpjes te vinden waarin experts zaken uitleggen en ook in ons eigen docententeam hebben we specialisten rondlopen, die bijvoorbeeld hobbymatig in uiteenlopende dingen geïnteresseerd zijn. Ze kunnen ook een expert van buiten de school zoeken. En als een leerling liever een methodeboek gebruikt, kan dat ook. Dan schaffen we dat boek aan. Wij denken dat de leerlingen zo met een diploma de deur uit kunnen gaan, zonder dat we in het laatste jaar op regulier klassikaal onderwijs overgaan.’

Kunstje De manier van leren zou mogelijkheden bieden om flexibeler met het eindexamen om te gaan. Zo kunnen de leerlingen vakken afsluiten op verschillende niveaus en in verschillende jaren. ‘Als ze al eerder voor een vak klaar zijn, waarom zou je dan wachten tot ze in het laatste jaar zitten? In het Nederlands opleidingsbestel leiden we veel te veel op voor een kunstje. Leerlingen zijn veel gemotiveerder als ze hun eigen schema kunnen plannen en hun eigen keuzes kunnen maken. Wel binnen parameters natuurlijk, ze moeten ook weleens dingen doen die ze niet leuk vinden en doorzetten om hun examen te halen. Vrijheid moet je niet verwarren met vrijblijvendheid.’

Vertrouwen De Agoraschool in Roermond ging vier jaar geleden met een vergelijkbaar systeem werken. De eerste groep leerlingen deed nu vmbo-examen. ‘Dat was heel erg spannend, heel Nederland kijkt naar ze. Maar er is heel veel vertrouwen in de leerlingen, ze zitten vol zelfvertrouwen en weten heel goed wat ze willen.

Juist ten opzichte van lessen waarbij de docent op bladzijde 1 begint en op bladzijde 100 eindigt, wil je als leerling een stapje extra doen.’ (De uitslag is bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend.)

Hulp uit Limburg Het team van de Agoraschool uit Roermond ondersteunt het Montessori College, net als verschillende hoogleraren die bij dit project betrokken zijn. Het gaat onder meer om Harold Bekkering, professor en hoogleraar aan de Radboud universiteit, Joseph Kessels, onderwijskundige en hoogleraar Human Resource Development aan de Universiteit Twente en Jos Claessen, hoogleraar Onderwijskunde bij het Welten Instituut.

PrimaOnderwijs 49

EDG_MEI_048-049_Baaseigenklas_v01.indd 49

07-05-18

21:25

Experimentenwet redt Groningse basisschool

Maar liefst 81 basisscholen sloten vorig jaar hun deuren. De Jan Ligthartschool in het Groningse Westerbroek was er een van. Maar de school nam het heft in eigen handen en betrok het hele dorp bij het overlevingsplan. ‘Met elkaar willen we het onderwijs goed gestalte geven’, vertelt directeurbestuurder Alie Spreen. ‘De school in het dorp en het dorp in de school.’ door tialda hoogeveen

Spreen werkt een dag per week op de Jan Ligthartschool.

Minna Nicolai voert op twee andere werkdagen directietaken uit. Spreen: ‘De afgelopen jaren hebben 30 kinderen de school verlaten. Ouders kozen voor een school in Haren of Hoogezand.’ Daarmee kwam de leus op de site van de school in het gedrang. ‘Educatie is het krachtigste wapen dat we kunnen gebruiken om de wereld te veranderen’, een tekst van de onderwijsvernieuwer naar wie de school is vernoemd. Bijna dreigde er helemaal geen educatie meer te zijn in het dorp, tot de school samen met de Vereniging Zelfstandige Dorpsscholen met een reddingsplan kwam. Spreen: ‘De Vereniging Zelfstandige Dorpsscholen heeft veel werk voor ons gedaan. Ze hebben zich sterk voor ons gemaakt en het probleem aanhangig gemaakt bij de politiek in Den Haag.’

Opheffingsnorm Leidend in de zoektocht naar oplossingen van krimpende scholen in de randprovincies was Jan Schuurman Hess, ooit intensief betrokken bij de instandhouding van de dorpsschool in zijn Zeeuwse woonplaats Kats en medeoprichter van de Vereniging voor Zelfstandige

Dorpsscholen (VZD). ‘Sluit je één school, dan sluit je een dorp. En sluit je 100 scholen dan sluit je 100 dorpen’, motiveert Schuurman Hess zijn inzet, vrij naar een uitspraak van Lodewijk Asscher. Hoewel de Jan Ligthartschool in 2016 boven de landelijke sluitingsnorm van 23 leerlingen viel, viel het ver onder de opheffingsnorm van 104 die de gemeente HoogezandSappermeer hanteerde. De gemeente wilde de school met zijn 34 leerlingen sluiten, omdat ze de kosten per leerling te hoog vonden. ‘Het openbaar onderwijs viel toen nog onder de gemeente. We hebben ons daar inmiddels van losgetrokken en zijn nu de Stichting Jan Lighthartschool’, legt Spreen uit. De dorpsvereniging zocht contact met de VZD die hun op gang hielp met het anders inrichten van een eigen bestuur. Om verder te kunnen mag de school nu een beroep doen op de Experimentenwet uit 1970, een landelijke primeur. Op grond van die wet kreeg de school groen licht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om de komende 5 jaar hun bestaansrecht te bewijzen. En daar wordt hard aan gewerkt.

Het lerarenteam is ver vangen. De Onder wijsinspectie die de school eerder beoordeelde als zwak, geeft nu weer een voldoende.

50

EDG_MEI_050-051_Krimpscholen_v01.indd 50

07-05-18

21:26

Met het hele dorp vechten voor de dorpsschool Inzet van omwonenden

Kerk en dorpshuis

Het kleine leerlingaantal betekent dat leerlingen van de verschillende groepen bij elkaar in een lokaal zitten.

Naast drie leerkrachten, een intern begeleider en directie is er voor de groepen 1 tot en met 4 twee dagen per week ondersteuning beschikbaar. Naast het team is het hele dorp betrokken bij de school. ‘Dat is een voorwaarde van OCW’, licht Spreen toe. ‘Een school moet een actieve schoolvereniging hebben, 80 procent van de dorpsbewoners moet daar lid van zijn. Met die eis in ons achterhoofd zijn we langs de deuren gegaan en hebben we inwoners gevraagd of ze de school wilden behouden en lid wilden worden van de Westerbroekse Schoolvereniging. Bijna 90 procent is nu lid.’ Die betrokkenheid uit zich op verschillende manieren. Zo eten de leerlingen een of twee keer per maand samen met de ouderen in het dorp, nadat ze samen een gezonde maaltijd hebben gekookt. Ook voor de zogeheten ateliers zetten omwonenden hun vaardigheden in. Zo is er een boswachter, schilder en iemand met een technisch bureau die kinderen vertellen over hun vak of een activiteit met ze onderneemt. Spreen: ‘Tegelijkertijd waken we ervoor dat we niet altijd andere mensen op school hebben, want dat brengt onrust.’

De leegloop van de school staat natuurlijk niet op zich, dertig jaar geleden verdween de laatste winkelier. De kerk en het dorpshuis zijn naast de school nog de enige gemeenschapsgebouwen. Spreen: ‘Daarom eindigden wij met kerst onze Charles Dickens-route ook in de kerk, daar willen we ook mee in verbinding zijn.’ De directeur-bestuurder ziet de toekomst vrij zonnig in. ‘De aanwas komt vooral van onderen, daarom zijn we nu bezig een peuterspeelzaal en bso op te richten.

We begonnen met 34 kinderen en hebben er nu 37.

Omdat er best veel kinderen worden geboren en er ook een kleinschalig nieuwbouwproject in het dorp komt, hoop ik dat nieuwe kinderen naar onze school komen. Daar zullen we echt ons best voor doen.’

Hulp De Verenigde Zelfstandige Dorpsscholen is opgericht om de laatste school in een dorp in stand te houden.

Docenten, ouders en dorpsbewoners kunnen ervoor kiezen zich aan te sluiten bij de VZD. Zij kunnen met behulp van de VZD in overleg treden met het huidige schoolbestuur en verzelfstandiging van de dorpsschool realiseren.

Ga voor meer informatie naar. www.dorpsscholen.nl.

PrimaOnderwijs 51

EDG_MEI_050-051_Krimpscholen_v01.indd 51

07-05-18

21:26

Een rondje

bijzondere klaslokalen

Een rijtjesopstelling zie je al steeds minder op scholen, maar deze leraren hebben van hun klaslokaal wel een heel bijzondere ruimte gemaakt. Heb jij jouw lokaal ook helemaal eigen(tijds) gemaakt en wil je dit delen, mail dat naar redactie@primaonderwijs.nl.

tekst marleen kuijsters

Het groene lokaal van Liselotte Piek

Lerares groep 4, basisschool De Drie Linden Den Haag Lokaal vol: sanseveria’s (vrouwentongen), anthuriums (lepelbloemen), vetplanten, 24 windowfarms, ruim 400 moestuintjes en hyacinten.

‘Onze klas ruikt naar de lente, van planten word je vrolijk.

De kinderen en ik zijn bezig met het maken van windowfarms, een verticale tuin die je aan het raam hangt. De kinderen kweken planten, halen de oude blaadjes weg en geven ze water. Ze leren hoe je samen zorgdraagt voor iets wat groeit en bloeit. Uit onderzoek blijkt dat het ook de leerprestaties bevordert, dat is mooi meegenomen. Ik zie vooral dat het bijdraagt aan de sociaalemotionele vorming van de klas. Heel belangrijk.’

Liselotte liep een paar maanden geleden - toen ze als leerkracht startte op deze school - door de hal. Daar stonden enkele mooie kamerplanten. ‘In de klassen was nauwelijks groen. Ik heb bij de directie gevraagd of ik die

planten mocht verzorgen en stekken. Inmiddels staat de klas helemaal vol. De leerlingen zelf blijven ook moestuintjes aanslepen.’ Ze heeft haar passie niet van een vreemde. Haar moeder heeft een tuinontwerpbedrijf. ‘Planten zijn mijn lust en mijn leven, ik ben ermee opgegroeid. Thuis heb ik een asiel. Mensen kunnen hun planten die uit de pot zijn gegroeid, zijn afgedankt of extra verzorging nodig hebben brengen. Veel hiervan verzorg ik met de kinderen in de klas. Als ze weer mooi bloeien, brengen we ze naar bewoners uit de wijk. Of we geven ze een mooi plekje in de klas. Want een klas vol groen is een visitekaartje voor je school.’

Luuk (11) wil: ‘Meer beweging in de klas’ ‘Mijn droomlokaal? Een lokaal waarin je de boeken weg kunt leggen, maar wel leert. Zo kunnen we dan filmpjes over bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog zien voordat we een bezoek brengen aan Kamp Vught. Ik wil een lokaal met een hoek waar je proefjes kunt doen. Hoe zet je bijvoorbeeld een lampje in elkaar? Ook wil ik meer muziek in de klas: gitaren, keyboards en een drumstel.

Muziek maken is zo leuk. Tafels en stoelen horen wel in een lokaal, maar ik wil meer bewegen. En zitten in de zitzakhoek is ook leuk.’

52

EDG_MEI_052-056_Lokalen_v03.indd 52

07-05-18

21:27

Het muzikale lokaal van Yorick Baltus Muziekleraar Amstelveen College (mavo, havo/vwo) Klas en drie oefenruimtes vol: 30 gitaren, 15 keyboards, 30 djembes, 10 ukeleles (hét instrument van 2018).

Een complete backline om 5 bandjes versterkt te laten repeteren. Boomwhackers, 5 cajons, Orff-­ instrumentarium, 2 contrabassen, 4 piano’s.

Yorick heeft een complete ‘snoepwinkel’ bij elkaar gespaard. Een deel van zijn jaarlijkse budget gaat naar reparaties, snaren en sticks. ‘En elk jaar koop ik versterkers of djembe’s bij de plaatselijke muziekwinkel.

Ook snuffel ik rond op Marktplaats en soms zegt een ouder: ‘Ik heb nog op zolder...’ Zo heb ik zelfs een ­piano en een complete drumkit gekregen. Met al die instrumenten maken we samen plezier. Het studeren is niet altijd even leuk (wel eens een F of een Bm ­akkoord op een gitaar gepakt?). Maar als je jouw partij

samen met de ander kan combineren, ontstaat er iets magisch.’ Yorick en zijn leerlingen koppelen nu Indierock aan een maatschappelijke ontwikkeling in die tijd. ‘Ik heb als voorbeelden Uprising van Muse en Creep van Radiohead gegeven. Dan komen ze zelf met Nick Cave en de Foo Fighters.’ Zelf is Yorick inmiddels ook erg handig geworden op alle instrumenten. ‘Mijn inspiratie? Het overbrengen op het niveau van de leerling, ook al beheers je de gitaar nog niet zo goed. Ik probeer een partij van het origineel te maken zodat iedereen een functie heeft binnen de band. Met de talenten in de klas praat ik over de stand van de versterker tijdens de solo. Zo kom ik mijn dag fluitend door.’ In zijn lokaal is geen plek voor tafels. ‘De leerlingen noteren alles in hun telefoon. Met de laptop zoeken ze op wat ze nodig hebben.’ Of er nog ruimte is voor nieuwe instrumenten: ‘Absoluut, wat betreft techniek blijf ik up-to-date. Mijn laatste aankoop is de one-man-band. Een apparaat waarbij je zelf spoor op spoor kan laten afspelen. Een loopstation.’

De open ruimte van Joyce van der Velden Lerares groep 5, Kindcentrum Toverberg Zoetermeer Een nieuw schoolgebouw zonder klaslokalen en mét glijbaan.

Geen klaslokalen, muren of een docentenkamer. Wel een glijbaan naast een houten trap en op verschillende plekken stilteruimtes: De Toverberg bestaat op hoofdlijnen uit één grote open ruimte, opgedeeld door splitlevels. ‘Op de begane grond zit de kinderopvang waar wij veel mee samenwerken, zoals tijdens de Koningsspelen. De kleuters en de ­lagere groepen zitten ook op de begane

grond. De hoogste groepen werken op de eerste etage.

Groep 4 zit op de tussenverdieping, net als de multifunctionele keuken. Deze verdieping loopt splitlevel over naar de bovenste laag.’ De Toverberg werkt via het TOM-onderwijs ­ (Teamonderwijs Op Maat). ‘Het onderwijs bestaat uit allerlei werkvormen en leeractiviteiten die passen bij de ontwikkeling van de kinderen.

Ze werken op hun eigen niveau.’ De leerlingen krijgen les (instructie) in hun eigen basisgroep, maar werken voor sommige opdrachten samen met leerlingen uit andere basisgroepen in hun unit. Zo bestaat unit 1 uit leerlingen van de groepen 1 t/m 3. ‘Door middel van circuits - die we in elke unit draaien - willen we elk kind aanspreken op zijn of haar talent of uitdaging. Dat gebeurt met meerdere leeftijden door elkaar. Zo leren ze van elkaar en ze leren samen te werken.’ Het meubilair fungeert als scheidingswanden. ‘Het is prettig wat afgebakende ruimtes te hebben. En ook al zitten er geen >> PrimaOnderwijs 53

EDG_MEI_052-056_Lokalen_v03.indd 53

07-05-18

21:28

deuren meer in: we spreken nog wel van ‘instructieruimten’, zodat de leerlingen weten waar ze heen moeten.’ De leerlingen vinden de gestructureerde vrijheid in het gebouw het leukst. ‘Zo mogen ze tijdens de werkmomenten zelf bepalen waar ze gaan zitten.

Sommige leerlingen vinden het bijvoorbeeld fijn om in een stilteruimte te werken, de enige ruimten die afgesloten kunnen worden. En de glijbaan niet te vergeten… die brengt veel plezier.’

Teun (9) wil: ‘Dansend leren’ ‘De eerste verdieping is een leerlokaal zonder tafels en stoelen, want ik wil bewegen op een dansvloer als ik leer. De leraar legt de sommen uit in een rap. In de ene hoek staat een ballenbak, in de andere liggen knuffels en aan de muren hangen trompetten. In het midden van het lokaal is een lift naar de volgende verdieping. Als je uitstapt, zit je midden in een escaperoom. In de kelder kun je zwemmen en bowlen. We hebben wel regels: je mag bijvoorbeeld twee keer per week zwemmen en één keer per dag in de ballenbak. We wisselen het leren af met bewegen en spelen.’

De ontdekklas van Rik Kuiper

Coördinator Wetenschap, Natuur & Technologie, Daltonschool Neptunus in Amsterdam 3e verdieping met twee lokalen voor onderzoeken en ontwerpen, een weercomputer, 3D-printer, een kast vol gereedschap, bakken vol zelfinstruerende opdrachten waar leerlingen in tweetallen aan werken.

‘Kinderen leren door onderzoeken en ontwerpen. Dat kan volop op de Daltonschool Neptunus. In de onderbouw in het Maaklab en op de derde verdieping worden lessenseries gegeven door de groepsleerkracht. De kinderen doen allerlei opdrachten. Van onderzoek naar waterdiertjes en luchtkwaliteit tot het programmeren met een micro:bit zodat je een smiley in een display ziet als je het plastic in de goede bak weggooit. Via natuurentechniek.nl kunnen leerlingen een filmpje bij een opdracht vinden dat via een QR-code gekoppeld is aan de opdrachtbak in de klas.’ Om de week werken de leerlingen 1,5 uur in de lokalen en is de opdracht niet af dan parkeren zij het werk in een kokerkast. De leerlingen hangen zelf een kurk-touwtje-wasknijper met een briefje aan de bak als er spullen op zijn. Zo zijn zij medeverantwoordelijk. De leraar helpt waar nodig en geeft feedback. Rik assisteert hierbij. ‘De Makerklas is helemaal superleuk, omdat leerlingen daar

Gr Gr

met eigen projecten bezig zijn, heel leerlinggestuurd.

We vragen hen wat ze willen maken. Zo ontwerpt de één een led-armband, een ander een penny skateboard. Op een A4-tje werken ze het idee uit. Hoe groot wordt het ontwerp, welke spullen heb ik nodig? Wat moet het kunnen? Ze maken een eerste schets en gaan aan de slag.’ Over de ontdekklas: ‘Het is inspirerend!

Het is echt een leuke verrassing als er opeens iemand voor je neus staat met een zelfgemaakt lichtzwaard.

Neptunus ademt wetenschap, technologie en duurzaamheid: een daktuin met een eigen weerstation, zonnepanelen en DIY-windmolens. De leerlingenraad EcoSchools, denkt na over hoe de school duurzamer, en groener kan. Zo scharrelen er alvast drie kippen rond!

Gemiddeld de helft van de kinderen in groep 8 geeft aan inmiddels te willen kiezen voor een bèta-beroep. Ze zijn enthousiast.’ Nieuwsgierig wat de leerlingen met de weercomputer doen? natuurentechniek.nl/het-weer

54

EDG_MEI_052-056_Lokalen_v03.indd 54

07-05-18

21:28

Derde Derde DerdeKamer Kamer Kamer Kamer Derde

Gratislespakket lespakket Derde Gratis Gratis lespakket lespakketDerde Derde Kamer Kamer Kamerder der derStaten-Generaal Staten-Generaal Staten-Generaal Staten-Generaal De Derde Kamer der Staten-Generaal isis een gratis De De De Derde Derde Derde Kamer Kamer Kamerder der derStaten-Generaal Staten-Generaal Staten-Generaalisis een een eengratis gratis gratis interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen interactief interactief interactieflesprogramma lesprogramma lesprogrammaover over overpolitiek politiek politiekvoor voor voorleerlingen leerlingen leerlingen van groep 7 en 8. van van vangroep groep groep777en en en8.8.8.

Het lespakket is dit jaar geheel vernieuwd, met onder Het Het Hetlespakket lespakket lespakket isisis dit dit dit jaar jaar jaar geheel geheel geheel vernieuwd, vernieuwd, vernieuwd, met met met onder onder onder meer acht gloednieuwe filmpjes!

De leerlingen volgen meer meer meeracht acht achtgloednieuwe gloednieuwe gloednieuwefilmpjes! filmpjes! filmpjes!De De Deleerlingen leerlingen leerlingenvolgen volgen volgen presentatrice Joyce en razende reporter Bobby als ze Joyce Joyceen en enrazende razende razendereporter reporter reporterBobby Bobby Bobbyals als alszezeze presentatrice presentatrice presentatriceJoyce antwoord proberen te geven op ‘De Vraag Vandaag’. proberen proberentetetegeven geven gevenop op op‘De ‘De ‘De Vraag Vraag Vraag Vandaag’.

Vandaag’.

Vandaag’. antwoord antwoord antwoordproberen

Ieder jaar op de derde dinsdag van september is het Ieder Ieder Iederjaar jaar jaarop op opde de dederde derde derdedinsdag dinsdag dinsdagvan van vanseptember september septemberisisishet het het Prinsjesdag... Een goede aanleiding om in de klas Prinsjesdag...

Prinsjesdag...

Prinsjesdag...Een Een Eengoede goede goedeaanleiding aanleiding aanleidingom om ominininde de deklas klas klas aandacht te besteden aan politiek en democratie. aandacht aandacht aandachttetetebesteden besteden bestedenaan aan aanpolitiek politiek politieken en endemocratie. democratie. democratie.

Er zijn twee koffertjes: deel 1 (voor beginners) en deel 2 ErErErzijn zijn zijntwee twee tweekoffertjes: koffertjes: koffertjes: deel deel deel11(voor 1(voor (voorbeginners) beginners) beginners) en en en deel deel deel 222 (voor gevorderden). Ieder pakket heeft 4 lessen over wie (voor (voor (voorgevorderden). gevorderden). gevorderden).

Ieder Ieder Iederpakket pakket pakketheeft heeft heeft44lessen 4lessen lessenover over over wie wie wie is de baas in Nederland, hoe worden wetten gemaakt, isisisde de debaas baas baasinininNederland, Nederland, Nederland,hoe hoe hoeworden worden wordenwetten wetten wettengemaakt, gemaakt, gemaakt, wat zijn verkiezingen en nog veel meer. Een les bestaat wat wat watzijn zijn zijnverkiezingen verkiezingen verkiezingenen en ennog nog nogveel veel veelmeer. meer. meer.Een Een Eenles les lesbestaat bestaat bestaat uit een filmpje, opdrachten uit een handboekje Politiek handboekje handboekje Politiek Politiek Politiek uit uit uit een een een filmpje, filmpje, filmpje, opdrachten opdrachten uit uit uit een een eenhandboekje en eindigt metopdrachten het debatspel waarin leerlingen als echte waarin waarin waarin leerlingen leerlingen leerlingen als als als echte echte echte en en en eindigt eindigt eindigt met met met het het het debatspel debatspel debatspel Kamerleden met elkaar in debat gaan.

Kamerleden Kamerleden Kamerleden met met met elkaar elkaar elkaar in in in debat debat debat gaan. gaan. gaan.

De website www.derdekamer.nl dient ter ondersteuning De De De website website website www.derdekamer.nl www.derdekamer.nl www.derdekamer.nldient dient dientter ter terondersteuning ondersteuning ondersteuning van het lesprogramma. van van vanhet het hetlesprogramma. lesprogramma. lesprogramma.

EDG_MEI_052-056_Lokalen_v03.indd 55

Derde Kamer der Staten-Generaal is een Derde Derde DerdeKamer Kamer Kamerder der derStaten-Generaal Staten-Generaal Staten-Generaalisisiseen een een initiatief van de Eerste Kamer en de initiatief initiatief initiatiefvan van vande de deEerste Eerste EersteKamer Kamer Kameren en ende de de Tweede Kamer, in samenwerking met Tweede Tweede TweedeKamer, Kamer, Kamer,inininsamenwerking samenwerking samenwerkingmet met met ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat.

ProDemos ProDemos ProDemos––Huis –Huis Huisvoor voor voordemocratie democratie democratieen en enrechtsstaat. rechtsstaat. rechtsstaat.

Bestellen?

Bestellen?

Bestellen?

Bestellen?

Bestel het gratis lespakket via Bestel Bestel Bestelhet het hetgratis gratis gratislespakket lespakket lespakketvia via via www.prodemos.nl/derdekamer www.prodemos.nl/derdekamer www.prodemos.nl/derdekamer www.prodemos.nl/derdekamer

07-05-18

21:29

elpt! hhelpt! helpt! helpt!

PICO PICO PICCOLO heet PICO PICOPICCOLO PICCOLO PICCOLOheet heet heet vanaf vanaf nu vanaf vanafnu nu nu … …en enheeft heeftSchoolsupport Schoolsupportals als‘logische’ ‘logische’partner! partner! …… enen heeft heeft Schoolsupport Schoolsupport alsals ‘logische’ ‘logische’ partner! partner!

Wie Wiekent kentze zeniet: niet:de dekleurige kleurigePRIMO PRIMOen enPICCOLO PICCOLOframes framesmet metoefenkaarten! oefenkaarten!

WieWie kent kent ze ze niet: niet: de de kleurige kleurige PRIMO PRIMO enen PICCOLO PICCOLO frames frames met met oefenkaarten! oefenkaarten!

Nieuwe Nieuwekaartensets kaartensetsverschijnen verschijnenvoor voorgroep groep11tot tot6.6.Niet Nietmeer meerinin‘dikke’ ‘dikke’dozen, dozen, Nieuwe Nieuwe kaartensets kaartensets verschijnen verschijnen voor voor groep groep 1 tot 1 tot 6. Niet 6. Niet meer meer in ‘dikke’ in ‘dikke’ dozen, dozen, maar maarals als‘slanke’ ‘slanke’Primo Primoen enPiccolo Piccolosets, sets,voor voornieuwe nieuwethema’s: thema’s:van vanlogisch logischdenken denken maar maar alsals ‘slanke’ ‘slanke’ Primo Primo enen Piccolo Piccolo sets, sets, voor voor nieuwe nieuwe thema’s: thema’s: vanvan logisch logisch denken denken en enEngels Engelstot totbegrijpend begrijpendlezen lezenen enwoordenschat. woordenschat.LOGICO LOGICOhelpt, helpt,elke elkedag dagweer! weer! enen Engels Engels tottot begrijpend begrijpend lezen lezen enen woordenschat. woordenschat.

LOGICO LOGICO helpt, helpt, elke elke dagdag weer! weer! www.schoolsupport.nl/logico www.schoolsupport.nl/logico www.schoolsupport.nl/logico www.schoolsupport.nl/logico adv adv PO PO Magazine Magazine logico.indd logico.indd1 1 adv PO advMagazine PO Magazine logico.indd logico.indd 1 1 EDG_MEI_052-056_Lokalen_v03.indd 56

18/04/18 18/04/1810:14 10:14 18/04/18 18/04/18 10:1410:14 07-05-18 21:30