PrimaOnderwijs september 2017

nummer 5 • september 2017 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •

Hij is er weer:

de (interactieve)

Miljoenennotaposter!

Maak jouw klas

MEDIAWIJS De groene ambities van de

Eco-Schools

Wij hebben iets te vieren...

En deze leerkrachten ook!

PLUS: Win kaarten Herman van Veen | Kijk op creatieve ontwikkeling Gesprek over de professionele ruimte: must of moetje?

4 en 5 mei Denkboek 2018 in de maak | Rick de Wit = supercongiërge

EDG_SEP_001_Cover_v20.indd 1

22-08-17

12:38

1

Nationaal Congres Taal en Lezen 12 Oktober 2017

Verdiep uw kennis over actuele onderwerpen, kom in contact met vakgenoten, volg workshops en boeiende programma’s tijdens de congressen van CPS.

3e editie Nationaal Congres Taal en Lezen Op welke manieren kunnen wij de verschillende taalvaardigheden van leerlingen verbeteren?

Na de thema’s van het eerste en tweede jaar ‘Hart voor taal’ en ‘De rol van taal’ is het actuele thema voor het derde Nationaal Congres Taal en Lezen 2017 ‘Taal om te leren’. Mis dit congres niet!

Meld u nú aan via: www.cps.nl/congrestaallezen

Adv CPS Congressen Najaar 2017 POnderwijs Sept17.indd 1 EDG_SEP_002-003_Inhoud_v03.indd 2

12 Oktober 2017 | Prijs: € 349,-

21-08-17 10:34 21-08-17 19:31

17 10:34

Inhoud Win kaartjes

18

Herman van Veen in Car ré Pag. 27

24 aar! erwijs d j n o 5 t 2 ove r He

ar voor de klas! a j 5 2

44

28

Maak jouw klas mediawijs

Vorig jaar gemist?

Bestel digiwijs met Donald Duck!

Het gesprek over professionele ruimte: must of moetje?

En verder: 6 NIEUWS 11 Go VMBO 15 Miljoenennotaposter 17 4 en 5 mei Denkboek 2018 35 Centrale Eindtoets volgend jaar toets op maat 36 Met plezier Engels leren 40 Kijk op creatieve ontwikkeling 43 Vier de leraar op gratis Lerarencongres 46 Klassikaal in gesprek over internet

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals.

PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht Uitgever Xylander Kroon Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl

EDG_SEP_002-003_Inhoud_v03.indd 3

71

49 DierenDiploma 50 Curriculum.nu Werken aan het onderwijs van morgen 52 Rick is supercongiërge 54 Kindvolgsysteem Looqin zet betrokkenheid en welbevinden centraal 58 Vraag het de Onderwijsdesk 62 Begeleid Uitdagend Onderwijs 64 De groene ambities van de Eco-Schools 66 Hoe word je een Apple Teacher?

68 CPS introduceert zesde rol

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Medewerkers Karin van Breugel, Tefke van Dijk, Mirjam Janssen, Mandy Kok, Studio Stampij, Lieke Steijvers, Malini Witlox Foto’s Marius Roos, Michelle Muus, Human Touch Photograpy, Shutterstock

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 6 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland.

Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales account@edg.nl 030-241 70 21

Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Copyright 2017 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

21-08-17

19:31

we heb

! j i b e j t r e o r b en er e en b gewicht: lengte: 2 g e bo r e n

1500 gram

ter 9 centim e

: lentekin

De jongste telg in onze TravelMate-familie mag oprecht een wonderkind genoemd worden. De nieuwe TravelMate Spin B1 is klein en krachtig en heeft een fantastisch mooi Full HD- of HDaanraakscherm. De speciale scharnieren laten het scherm 360 draaien, zodat hij in vier standen gebruikt kan worden. Daarnaast is hij stoer en sterk, heeft hij zijn zwemdiploma A al en bovendien een enorm uithoudingsvermogen. Kortom, het beste en braafste jongetje van de klas.

Voorbeeldig Onze nieuwe aanwinst gedraagt zich altijd letterlijk en figuurlijk voorbeeldig. Het kristalheldere 11.6 inch IPS-scherm heeft een Full HD-resolutie van 1920 x 1080 of HD-resolutie van 1366 x 768. Het aanraakscherm herkent multitouchgebaren en ondersteunt bovendien de optionele Acer Stylus Pen en Windows Ink zodat je het echte pen-en-papier gevoel krijgt als je iets op het scherm schrijft. Geen storende vlekken en krassen dus maar een kleine Michelangelo in de dop. Als je de stylus gebruikt, dan snapt hij of je een handeling uitvoert of dat de palm van je hand op het scherm rust om beter te kunnen schrijven.

EDG_SEP_004-005_Acer_v11.indd 4

dje 2017

Robuust Juist op school wordt er soms wat ruwer met apparatuur omgesprongen. Kinderen zijn nu eenmaal niet altijd even voorzichtig, maar voor de TravelMate Spin B1 is dat gelukkig geen enkel probleem. Met een compleet rubberframe rondom is deze notebook bestand tegen vallen vanaf maximaal 120 cm hoogte.

En dat is ruimschoots hoger dan de gemiddelde tafel op school. Je kunt hem dus gerust van de commode laten vallen.

Ook gaat er nog wel eens een beker drinken over het toetsenbord en zelfs deze uitdaging weerstaat de TravelMate Spin B1 met gemak. Het speciale toetsenbord vangt vloeistoffen op en voert ze naar de onderkant af zodat ze zonder schade aan te richten, wegvloeien. Kleine ongelukjes zijn geen probleem voor deze jongen.

Hij is bovendien drukbestendig dus als je er een keer per ongeluk wat zware spullen op legt of zelfs als er iemand op hem gaat zitten, is er niks aan de hand.

En als je een keer de oplader vergeet, is dat ook niet erg. De TravelMate Spin B1 heeft een batterijduur tot wel 13 uur; ruimschoots voldoende voor een hele schooldag, huiswerk en een filmpje of spelletje. Een volhoudertje dus.

21-08-17

19:37

Acer raadt Windows 10 Pro aan.

49°C Kan tegen hoge temperaturen

-32°C Kan tegen lage temperaturen

Waterafstotend

59% RH - 88% RH Vochtbestendig

Weerstaat trillingen

122 cm Schokbestendig

Extra’s We zeiden al eerder dat de TravelMate Spin B1 een heus wonderkind is en dat komt niet in de laatste plaats door de vele slimme extra’s die hij heeft.

Bijvoorbeeld een ethernetaansluiting om snel meerdere notebooks tegelijk te installeren via het schoolnetwerk. Of een heel scala aan handige aansluitingen (o.a. USB 2.0, USB 3.0, HDMI en SDkaartlezer). Bovendien zijn de schroefjes aan de onderkant voorzien van speciale plaatjes zodat ze er nooit uit kunnen vallen, iets wat zeker bij jongere gebruikers nog wel eens voor problemen zorgt. Hij is dus niet alleen het beste en braafste maar ook het slimste jongetje van de klas.

van een leerling is, maar ook gebruikt kan worden tijdens vraagstukken in de klas. De leraar ziet aan de kleur van de ledlampjes welke leerlingen voor welk antwoord hebben gekozen. Leuk, simpel en doeltreffend.

Al met al is de Acer TravelMate Spin B1 een kleine en slimme krachtpatser die in elke situatie zijn mannetje staat.

Hopelijk kom je hem snel een keertje bewonderen bij één van de Acer Education Partners.

Wel even bellen van tevoren!

Software De notebooks worden afhankelijk van de keuze van de school voorzien van Microsoft Windows 10S of Microsoft Windows 10 Professional. En als klap op de vuurpijl heeft de TravelMate Spin B1 de Acer Education Suite aan boord, die bestaat uit Acer TeachSmart en Acer Classroom manager. Op de buitenkant van de notebook zit een klein vierkleurenledlampje dat aangeeft wat de werkstatus

EDG_SEP_004-005_Acer_v11.indd 5

21-08-17

19:37

Stemmen kan nog t/m 24 september!

KIES JOUW VERTEGENWOORDIGER voor meer zeggenschap over je beroep en het lerarenregister Sinds 1 augustus 2017 is de wet Beroep Leraar en Lerarenregister in werking getreden.

Met die wet wordt de professionele ruimte en zeggenschap van leraren vastgelegd. Die zeggenschap krijgt ook vorm op landelijk niveau via de Deelnemersvergadering. Heb jij je voor 1 augustus 2017 in het vrijwillige register aangemeld, dan maak je deel uit van de Deelnemersvergadering. Hiermee heb je stemrecht voor de verkiezing van de Afvaardiging van de Deelnemersvergadering, een vertegenwoordiging van 24 leraren.

Maak gebruik van je stemrecht!

Stemmen kan nog tot en met 24 september. Iedereen die stemrecht heeft krijgt begin september een link toegestuurd waarmee gestemd kan worden. De 24 ­gekozen vertegen­woordigers worden op 25 september bekend ­gemaakt. Voor een overzicht van de kandidaten, de verkiezingsprocedure en wat zeggenschap over je ­b eroep en het lerarenregister betekent, kijk op www.deelnemersvergadering.nl advertentie

SCHRIJVERS EN TEKENAARS GEZOCHT van 20 november tot 20 december 2017 Overal ter wereld klimt deze winter jong en oud in de pen. Ze schrijven brieven aan koningen, presidenten en ministers. Ze vragen om de vrijlating van mensen die gevangenzitten omdat ze een grote mond hadden of om discriminatie tegen te gaan. Ze schrijven groeten en tekenen kaarten. Zo steunen ze mensen die groot onrecht is aangedaan.

AI-17-39 Adv Schrijfmarathon-educatie_172x132 mm_WT.indd 1

EDG_SEP_006-009_Nieuws_v10.indd 6

Bestel nu het gratis Schrijfmarathonpakket!

DOE OOK MEE Schrijf en teken met jouw klas mee tijdens Amnesty’s Schrijfmarathon. Bestel het gratis schrijfpakket – met materialen voor een hele klas in het basis- en voortgezet onderwijs en het mbo – op amnesty.nl/schrijfpakket.

18/08/2017 13:03

21-08-17

19:39

Je hoort het overal in het nieuws: we worden te dik. En iedereen denkt te weten wat we eraan moeten doen. Maar hoe is het nou écht om te zwaar te zijn? En vooral voor kinderen. Kiloknallers duikt in het leven van vijf kinderen tussen 10 en 12 jaar met obesitas.

NIEUWS

Kiloknallers

Lieke, Naomi, Nick, Mathilde en Mohamed laten hun leven zien, inclusief hun worstelingen en overwinningen, hun zoektocht naar de feiten en de fabels en het gevecht tegen de vooroordelen.

Regisseurs Charlotte Hoogakker en Daan Bol volgen de kinderen een jaar lang. We zien de uitdagingen, de kansen, de valkuilen, en eindigen met de vraag: hebben ze hun goede voornemens gehaald?

Kiloknallers is wekelijks op de zondagavond 18.25 uur te zien op NPO Zapp maar ook online te volgen. Op zapp.nl/kiloknallers zijn de afleveringen te zien, maar vind je ook veel extra’s zoals de rubriek ‘Vette Vragen’ waarin antwoord wordt gegeven op allerlei vragen over je lijf, je hersenen en gestel. Helpt een dieet nou echt?

Zijn light-producten echt beter voor je? En wat doen je hersenen wanneer ze eten zien? Kijken dus!

AGENDATIP!

advertentie

Jong geleerd is oud gedaan

CARD

BRUTO FORMAAT

[netto formaat + 2 mm afloop rondom.

minimum 2 mm binnen het netto formaat]

Àlles over voeding, bewegen, inrichten, opleiden, spelen en speelmaterialen, leren en middelen.

Àlles over IKC

18, 19 & 20 januari 2018 10:00 - 17:00 uur Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch

Van 21 tot 29 oktober kunnen kinderen van 3 tot 10 jaar in Amstelveen voor één dag hun favoriete beroep uitoefenen. In Mini City Stadshart Amstelveen krijgen zij de kans om in 8 speelplaatsen diverse beroepsthema’s te ontdekken. Onder professionele begeleiding kunnen de kinderen eigen invulling geven aan werken in een schoonheidssalon, het theater, de supermarkt, op het politiebureau, bij een pizzeria, bloemist, dokterspraktijk en op een bouwplaats. Jong geleerd, is oud gedaan. stadshartamstelveen.nl

REGISTREER JE VIA KINDVAK.NL/REGISTRATIE EN VERZEKER JE VAN EEN GOEDE PLAATS BIJ ÉÉN VAN DE 60 GEPROGRAMMEERDE WORKSHOPS primair onderwijs | kinderopvang | jeugdhulp/zorg Let op: de registratie-fee bedraagt € 10,00. Middels de registratie kun je een keuze maken uit het uitgebreide workshopprogramma (zie kindvak.nl) zolang daar ruimte is. Ook kun je gebruik maken van de buspendel van en naar het station, krijg je gratis parkeren, gratis garderobe, gratis koffie bij ontvangst mét een Bossche lekkernij en nog veel meer! Zonder registratie is toegang uitsluitend mogelijk door aankoop van een toegangsbewijs à € 20,00 bij de ingang van het event.

EDG_SEP_006-009_Nieuws_v10.indd 7

21-08-17

19:39

12 t/m 16 maart 2018 MEE < R E E W K O > DOE O tum alvast zet de da a! in je agend

Wanneer ben je RIJK? Wat denk

JIJ?

weekvanhetgeld.nl

initiatief van

Week van het geld - 12 tot en met 16 maart 2018

5607-WIG WvhG 2018 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 EDG_SEP_006-009_Nieuws_v10.indd 8

21-08-17 10:25 17:18 22-08-17

NIEUWS

Actie ‘Sparen voor je schoolbieb’ weer van start!

Tijdens de Kinderboekenweek (4 t/m 15 oktober 2017) organiseert Bruna de inmiddels bij vele basisscholen bekende spaaractie voor de schoolbieb. Door kassabonnen te sparen, kunnen scholen hun schoolbibliotheek aanzienlijk uitbreiden met de hulp van ouders/ verzorgers, grootouders, vrienden en familie. Zij kopen een kinderboek bij Bruna en leveren de bon in op de school.

De school verzamelt alle bonnen en levert deze op haar beurt in bij een Bruna winkel. Bruna telt de kassabonbedragen bij elkaar op en stelt 20 procent van dat bedrag beschikbaar aan de school om nieuwe boeken uit te zoeken.

Hoe meer boeken er in de actieperiode van 4 oktober tot en met 15 oktober bij Bruna worden gekocht, hoe meer gratis boeken de school daarna mag uitzoeken voor de schoolbieb. Met de actie wil Bruna bijdragen aan de leesbevordering van kinderen. Om goed te leren lezen, is een divers aanbod aan leesmateriaal essentieel. De schoolbibliotheek is één van de plekken waar interesse in lezen begint, maar veel scholen hebben de middelen niet om hun bibliotheek in te richten. Bruna draagt met de actie een steentje bij om dat wel mogelijk te maken. Half september ontvangen alle basisscholen een actiepakket met informatie en een verzamelenvelop voor de kassabonnen.

De scholen kunnen hun kassabonnen t/m 18 november 2017 inleveren. bruna.nl/schoolbieb

Kom met de klas in actie

tegen kinderarbeid!

Wist je dat er wereldwijd heel veel kinderen niet naar school kunnen, omdat ze moeten werken? Ze hebben geen klasgenoten, maar collega’s. In Bangladesh moeten meer dan 1,7 miljoen kinderen werken. Helpt jullie school mee om daar verandering in te brengen? Kom samen met UNICEF Nederland dit najaar in actie tegen kinderarbeid en vraag het gratis actiepakket aan via www.primaonderwijs.nl/uniceftegenkinderarbeid.

Een gastles over kinderarbeid kan aangevraagd worden via educatie@unicef.nl.

EDG_SEP_006-009_Nieuws_v10.indd 9

22-08-17

10:25

DE REIS N E V E L E J VAN Onderwijs zit in je hart. Kinderen laten leren. Verder helpen in hun leven. Hoe blijf jij je ontwikkelen? Op reis met Edukans combineer je verbetering van je eigen onderwijsvaardigheid met bijdragen aan goed onderwijs in een ontwikkelingsland.

REIS MEE!

Ga naar www.edukans.nl/worldteacher voor alle informatie en filmpjes van de world teachers in actie.

EDUKANS.NL/WORLDTEACHER 17095_EDU_WT_Advertentie World Teacher 192x285.indd 1 EDG_SEP_010-011_VMBO_v01.indd 10

25-07-17 19:41 10:27 21-08-17

NIEUW

te sgerich beroep ramma’s prog

vmbo

Wie een BB/KB-advies geeft, heeft het VMBO niet begrepen Over de leerwegen in het VMBO bestaan nog altijd veel misverstanden.

Vaak worden de vier leer wegen in t wee groepen verdeeld: ba sis en kader enerzijds en gemengd en theoretisch anderzijds. Op grond van de doorstroommogelijkheden van leerlingen zou deze indeling eigenlijk moeten zijn: ba sis (BB) aan de ene kant, kader (KB) gemengd (GL) en theoretisch (TL) aan de andere kant. BB-leerlingen kunnen doorstromen n a a r ee n n ive a u 2 op leid i n g i n h et M BO, KB, GL e n TL- le er l i n ge n zi j n toe l a at b a a r tot n ive a u 3 e n 4 op leid i n ge n i n h et M BO. tekst jacqueline kerkhoffs foto rene corten

Twee misverstanden: • Basisscholen geven leerlingen vaak een BB/KBadvies. Het gaat hier echter om heel verschillende leerwegen met name qua niveau. Van een KB-leerling wordt meer en andere kennis gevraagd dan van een BB-leerling. Een KB-leerling doet ook een ander examen, niet alleen voor het beroepsgerichte programma, maar ook voor de algemeen vormende vakken, als Nederlands, Engels en wiskunde.

• Er wordt verondersteld dat TL een hoger niveau is dan GL. Dit is onjuist. In alle vakken doen GL- en TL-leerlingen precies hetzelfde examen, alleen een GL-leerling volgt één algemeen vak minder dan een TL-leerling, in plaats van dat algemene vak volgt de GL-leerling een beroepsgericht programma.MBOopleidingen die zeggen dat alleen TL-leerlingen toelaatbaar zijn hebben het VMBO niet begrepen. Een GL- én TL-diploma geeft ook beide toegang tot doorstroom naar de HAVO.

Zien, ruiken, proeven en beleven De komende jaren gaat er gewerkt worden aan een nieuwe leerweg in het VMBO waarin GL en TL gecombineerd worden. Hoe die leerweg er precies uit gaat zien, is nog onduidelijk. Zeker is wel dat hij een beroepsgerichte component zal bevatten die leerlingen in staat stelt in de beroepspraktijk (op de werkvloer en/of in school) kennis te maken met praktische vaardigheden. Door de beroepspraktijk te zien, ruiken, proeven en beleven ontwikkelen leerlingen vaardigheden die hen in staat stellen een goede keuze te maken voor een vervolgopleiding. Met de samenvoeging van GL en TL tot één nieuwe leerweg kent het VMBO straks nog drie leerwegen, maar ook dan blijft: wie een BB/KB-advies geeft, heeft het VMBO niet begrepen. Informatie over het VMBO, haar leerwegen en profielen vindt u op:

govmbo.nl/voortgezet-onderwijs.

PrimaOnderwijs 11

EDG_SEP_010-011_VMBO_v01.indd 11

21-08-17

19:42

Alles-in-1

Dé methode voor samenhangend onderwijs

Betekenisvol onderwijs met Alles-in-1: hoe bevalt dat?

De Blauwe Lijn is een openbare basisschool in Amsterdam Zuidoost met een taalzwakke doelgroep. Sinds 2016-2017 maakt De Blauwe Lijn gebruik van de leermiddelen en begeleiding van Alles-in-1.

Groepsleerkrachten Marlene Coats en Stefan Koytek vertellen over hun ervaringen.

Starten met samenhangend onderwijs ‘Alles-in-1 werkt fantastisch. Je werkt meteen aan woordenschat, begrijpend lezen, spelling, alle vakken tegelijk. Je bereidt je in een keer op alles voor, niet meer apart per vak. Alle creatieve vakken zijn geïntegreerd en vallen binnen het thema.’

‘Eerst hebben we een proefproject gedaan.

Daarna zijn we meteen verdergegaan met het invoeren van Alles-in-1. Het werken in vakken missen we niet. Er is nog steeds een duidelijke structuur en er zijn herkenbare activiteiten. Het plannen van een project is wel wennen. Je plant acht weken vooruit en bent nog aan het leren om de veelheid aan activiteiten te overzien.’

Alles-in-1 in het kort • Thematisch, samenhangend onderwijs • Vijf projecten per jaar vanaf groep 4 • Tot zes verwerkingsniveaus per les • Flexibel inzetbaar • Afwisselend, uitdagend en motiverend • Vrijwel alle vakken en vaardigheden binnen één lesmethode • Kerndoelendekkend • Voldoet aan taalreferentieniveaus

Advertorial

EDG_SEP_012-013_AllesInEen.indd 12

21-08-17

19:43

Alles-in-1

0224 - 21 47 45 info@alles-in-1.org

Dé methode voor samenhangend onderwijs

De leerkracht is essentieel ‘Bij thematisch onderwijs hangt veel af van leerkrachtvaardigheden. Door aan te sluiten op de behoeften van je leerlingen is het mogelijk om minder klassikaal, frontaal onderwijs te geven.’

U kent uw klas het beste.

U bepaalt dan ook zelf de juiste doelen, instructie, opdrachten en herhaling.

‘De voorbereidingstijd bij Alles-in-1 is vergelijkbaar met andere methodes. Maar het hangt wel af van de keuzes die je maakt.

Regelmatig afstemmen over de planning en organisatie van activiteiten zorgt ervoor dat we een project echt samen dragen.’

Taalzwakke doelgroep ‘We wilden onze taalzwakke doelgroep op eigen niveau en intelligentie aanspreken. De opbouw in taalniveau is goed. Door de zes verwerkingsniveaus kunnen we eenvoudig differentiëren. Spelling is heel goed verwerkt met duidelijke categorieën, leerdoelen en ruim voldoende materiaal en herhaling. De samenhang en context van Alles-in-1 biedt kinderen veel houvast om woorden te leren.

Ons spelling- en woordenschatonderwijs is daardoor flink verbeterd.’

‘De zelfstandigheid, motivatie en betrokkenheid van leerlingen nemen toe door het werken aan voldoende activiteiten op eigen niveau. Hierdoor kan een leerkracht prima meerdere niveaus binnen een klas bedienen.’

Gemotiveerde, betrokken leerlingen ‘Kinderen met een korte spanningsboog hebben baat bij de vele afwisselende activiteiten van Alles-in-1. Zodra je een thema start, stel je de vraag: ‘Wat heb je thuis over dit onderwerp? Neem maar mee!’ Alles-in-1 nodigt uit tot het aankleden van projecten door een opening, excursie, de creatieve en praktische lessen en de afsluiting. Dat maakt het boeiend en spannend. Leerlingen worden geprikkeld en zijn enthousiast. En ook ouders zijn meer betrokken.’

Voorbeelden van openingen en sluitingen van de projecten op De Blauwe Lijn: • Opening: leerkrachten verkleed, olympische spelen optocht en toernooi, speurtocht, tekenopdracht in Artis • Afsluiting: musical, presentatie, tentoonstelling, kerstviering met vijf godsdiensten Begeleiding ‘Gedurende het eerste jaar hebben we begeleiding gehad van Alles-in-1. De begeleiding werd aangepast op de behoeften van onze school en ging onder meer over verbeteren van woordenschatonderwijs, helpen bij de voorbereiding, effectief werken met weektaken, praktische uitwerking van activiteiten en het afleggen van klassenbezoeken. Het belangrijkste wat de begeleiding ons heeft opgeleverd is leren loslaten. Alles-in-1 is daardoor het hart van ons onderwijs geworden!’

Meer weten over Alles-in-1?

Kijk dan op www.alles-in-1.org.

Advertorial

EDG_SEP_012-013_AllesInEen.indd 13

21-08-17

19:44

Doe mee(r) met het Sinterklaasjournaal

Met leuk e digit ale extr aâ&#x20AC;&#x2122;s!

Lesmateriaal Sinterklaasjournaal 2017 Ook dit jaar wordt door Schooltv een Sinterklaasjournaal pakket ontwikkeld dat perfect aansluit op het Sinterklaasjournaal. Het pakket is geschikt voor kinderen van groep 1 tot en met 4, maar is ook goed bruikbaar op de kinderopvang. Je ontvangt tips en materialen voor de hele groep om zonder uitgebreide voorbereidingen samen met de kinderen actief mee te doen.

Bestel op schooltvwebshop.nl/sinterklaasjournaal

1_1 Adv Sinterklaas Journaal POnderwijs Aug2017_DEF_Rob.indd 1 EDG_SEP_014-015_Miljoenennota_v01.indd 14

11-07-17 12:53 21-08-17 19:44

17 12:53

De Miljoenennotaposter:

gratis én interactief!

De Miljoenennotaposter die elk jaar rond Prinsjesdag op scholen wordt bezorgd, zal dit jaar ook interactief te gebruiken zijn! Deze extra toevoeging geeft leerlingen in het voortgezet onderwijs een nog betere kijk op de inkomsten en uitgaven die de overheid in het komende jaar verwacht. Overzichtelijk en leuk gepresenteerd! De papieren poster en de te downloaden PDF inclusief docentenhandleidingen en lessuggesties blijven gewoon beschikbaar.

Interactieve poster Naast de bekende papieren variant, heeft het ministerie van Financiën dit jaar ook een interactieve Miljoenennotaposter gemaakt. Docenten kunnen de papieren poster ophangen en gebruiken in de klas. De interactieve poster kan aanvullend worden gebruikt en geeft meer context en uitleg bij de verschillende begrippen. Zoals bijvoorbeeld met animaties of verklarende grafieken. De interactieve poster is extra toegankelijk gemaakt door bij de uitleg van de begrippen zoveel mogelijk in de belevingswereld van leerlingen te duiken.

De poster heeft ook een digitale handleiding met lessuggesties rondom de thema’s van de Miljoenennota.

Gericht op zowel vmbo, havo en vwo.

Meer materiaal De Miljoenennotaposter wordt even na Prinsjesdag op de scholen bezorgd. De interactieve variant en de handleiding zijn te vinden op www.rijksoverheid.nl/lesmateriaal.

Hier staat nog meer materiaal voor het basis- en het voortgezet onderwijs zoals quizzen, video’s en het Begrotingsspel.

TOTAAL

TOTAAL

€ 263,1

€ 264,4

M MIILLJJO OEEN NEEN NN NO OTTA A

MILJARD

MILJARD

2 017 IN MILJARDEN

SOCIALE ZEKERHEID EN ARBEIDSMARKT

€ € € € € € € € € €

47,8 11,6 5,1 4,9 4,0 3,2 1,7 1,6 0,5 0,4

DIRECTE BELASTINGEN

Omzetbelasting (BTW) Accijnzen (alcohol, brandstof en tabak)

€ € € € €

Overdrachts- en assurantiebelasting Belastingen op milieugrondslag Motorrijtuigenbelasting Invoerrechten Verhuurderheffing Belasting op personenauto’s en motorrijwielen (BPM) Bankbelasting Overig

€

56,1 18,5 3,2 1,8 0,7

ZORG

1,3 miljard € 48,4

Loon- en inkomstenbelasting

€ 23,2

Vennootschapsbelasting

€ 3,8

Dividendbelasting Schenk- en erfbelasting

€

Medische zorg (incl. zorgtoeslag) Langdurige zorg en verpleging

€

75,4

80,2 €

2,6

€

€

€

€

33,8

PREMIES WERKNEMERSVERZEKERINGEN

41,0

VEILIGHEID € EN JUSTITIE

€

58,7

10,5

(in % BBP)

70 60

62

66

68

68

0

65

63

62

50

7,9 €

€

4,4

ECONOMISCHE ZAKEN

€

3,7

WONEN EN RIJKSDIENST

€

1,3

FINANCIËN

20 10 0

2015 2016 2017 2012 2013 2014

GROEI BB P 4 2

-1,1

-1

-4 2011

OVERIG

(in % BBP)

-2,4 -2,3

-3

30

-4,3

-1,9

-3,9

0,8

BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

-€ 0,5

2017 2014 2015 2016 2011 2012 2013 -0,5

-2

40

Overig

6,4

DEFENSIE

begrotingssaldo EMU-saldo

Overheidsschuld EMU-schuld

Re-integratie en bemiddeling (incl. sociale werkplaatsen)

RENTELASTEN STAATSSCHULD

10,8 €

€

8,0

23,4

www.rijksoverheid.nl/prinsjesdag

80

Werkloosheidsuitgaven (WW en bijstand)

INFRASTRUCTUUR EN MILIEU

GEMEENTE- EN PROVINCIEFONDS

BUITENLANDSE ZAKEN / INTERNATIONALE SAMENWERKING GASBATEN

€

Kindregelingen

€ 7,4

Arbeidsongeschiktheidsregelingen

Overig

ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

* Wegens afronding wijkt de som der delen af van het totaal.

* Wegens afronding wijkt de som der delen af van het totaal.

PREMIES VOLKSVERZEKERINGEN

78,5

AOW en Anw

€ 7,5 € 2,7

Overig

€

80,7

Tekort €

€ 37,5 € 12,4 € 11,0

Ontwerp Studio Tint, Den Haag Foto Bas Kijzers, Den Haag (met dank aan Festival TREK) Druk Xerox/OBT, Den Haag

INDIRECTE BELASTINGEN

Inkomsten € 263,1 miljard Uitgaven € 264,4 miljard

in %

0 -2 -4

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

-5

De Miljoenennotaposter van vorig jaar.

PrimaOnderwijs 15

EDG_SEP_014-015_Miljoenennota_v01.indd 15

21-08-17

19:45

(Advertorial)

Flexibel nascholen waar, wanneer en hoe jij wilt!

Dyslexie, opvallend gedrag in de klas, de druk van sociale media op kinderen, de ontwikkeling van het kinderbrein… het zijn zaken waar elke leerkracht mee te maken heeft. Om meer te leren over de ontwikkelingen die jouw leerlingen doormaken of bestaande kennis te actualiseren, is Klass-e! gestart. Dit nascholingsconcept voor leerkrachten in het primair onderwijs combineert studeren op papier met e-learning. Klass-e! biedt vier programma’s per jaar aan over aansprekende, belangrijke onderwerpen. Voor het jaar 2107 zijn dat: Ik zie, ik zie disleksie, ADHD en ander opvallend gedrag, Het kinderbrein en Regie over sociale media.

Voor 2018 staan onder andere Hoogbegaafdheid, Houdt jongens bij de les, Omgang met ouders en Lichaamstaal. op de planning. Abonnees krijgen per post vier cahiers opgestuurd met naslagwerken voor de zelfstudie. ‘Wij weten dat papier nog erg wordt gewaardeerd’, verklaart Dignus Nagelkerke, directeur-uitgever Klass-e! de keuze voor papier in combinatie met digitaal. ‘De papieren tekst komt overeen met het online lesmateriaal. Online staat daarnaast een entreetoets, tussenvragen, extra beeldmateriaal en een eindtoets. Je bestudeert het toegestuurde materiaal, offline of online, waar, wanneer en hoe je maar wilt. Als je denkt dat je de stof goed onder de knie hebt, maak je via je computer, tablet of smartphone de toetsvragen. Als afsluiter volgt een eindtoets waarmee je - bij voldoende resultaat - vijf nascholingspunten verdient. Daarvoor wordt een certificaat verstrekt. Dit certificaat is altijd terug te vinden in je persoonlijke dossier op Klass-e! en gevalideerd door Registerleraar.’

Wil jij zelf aan de slag met Klass-e!?

Kijk voor meer informatie op www.klass-e.nl

advertentie

foto’s chris van houts

m v i s e l Geen ! g a d e i d stu

:)

Morgen:

Omdat u nooit bent uitgeleerd www.medilexonderwijs.nl

MEDICORP_192x142,5_PrimaOnderwijs.indd EDG_SEP_016-017_45mei_v06.indd 16 1

28-3-2017 11:06:39 21-08-17 19:46

SAMEN HERDENKEN & VIEREN Het 4 en 5 mei Denkboek 2017 was met 212.000 bestelde exemplaren helemaal uitverkocht! In de editie van 2018 krijgt het thema verzet extra aandacht. Vanaf eind september kunt u voor uw leerlingen van groep 7 de nieuwe editie van het Denkboek weer bestellen.

4 en 5 mei

HER-

VRIJ-

BE-

AAN-

DENK BOEK

Met het Denkboek leren kinderen...

... nadenken over de waarde van vrijheid voor henzelf en anderen

... wie wij herdenken op 4 mei en waarom … wat wij vieren op 5 mei en waarom

… nadenken over verzet: wat het betekent om keuzes te maken als je niet alle informatie hebt

... de rituelen die bij herdenken horen

... het globale verloop van de Tweede Wereldoorlog

... nadenken over het belang van herdenken in onze samenleving

... de gevolgen van de oorlog voor het dagelijks leven in Nederland en in Nederlands-Indië

foto’s chris van houts

DOCENTENHANDLEIDING

2017

Bestel het 4 en 5 Denkboek 2018 Voor iedere leerling van groep 7 is vanaf eind september een gratis 4 en 5 mei Denkboek te bestellen.

Mis hem niet! www.primaonderwijs.nl/4en5mei

EDG_SEP_016-017_45mei_v06.indd 17

21-08-17

19:46

Op de dag dat Guns N’ Roses op nummer 1 stond met Knockin’ On Heaven’s Door, Angela Merkel haar 38ste verjaardag vierde en David Hasselhof zijn big 4-0, opende EDG Media, de uitgever van PrimaOnderwijs, haar deuren. Dat was 17 juli 2017 precies 25 jaar geleden. Dat zette ons aan het denken. Hoe ervaren leerkrachten 25 jaar voor de klas? Wat missen ze, wat wensen ze, wat voorspellen ze? Of wat als je nog maar 25 jaar oud bent, hoe is het dan om voor de klas te staan? En hoe ziet het onderwijs er over 25 jaar uit? We gingen er voor op pad. tekst en foto’s vanessa pelle

18

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 18

21-08-17

19:47

Marchel Hendriks (leerkracht groep 5/6 en ICT-coördinator) Werkt 25 jaar bij basisschool De Triangel

‘Ik weet nog dat ik mijn eerste schoolprogrammaatje voor op de mee.’ computer ergens in Limburg kon kopen. Toen kreeg ik een floppy Bij De Triangel in Amstelveen is het even zoeken naar welke ingang ik moet hebben. Deze school startte 25 jaar geleden met 68 kinderen en is inmiddels uitgegroeid naar meer dan 700 leerlingen, verdeeld over diverse dependances. Marchel Hendriks stond 25 jaar geleden aan de voet van deze school. ‘Ik sta 39 jaar voor de klas, maar werk dit jaar 25 jaar bij de Triangel, die bestaat dit jaar 25 jaar, net als de wijk waarin de school staat.’

‘25 jaar geleden was dit pand helemaal leeg’, vertelt Marchel terwijl we door de school lopen. ‘De omgeving was kaal en ik kon de vliegtuigen op Schiphol zien landen. Met een team hebben we de school ‘opgetuigd’.

Van meubels tot aan lesmaterialen. Dat was ontzettend leuk!’ De grootste verandering op de school in de afgelopen 25 jaar was het digibord, vertelt Marchel. ‘Voor mij als ICT-coördinator was dat geweldig! Maar de introductie van schoolbord naar digibord was voor veel collega’s een enorme omschakeling. Dat ging stapje voor stapje.’ Hij knipoogt: ‘Zoals dat met alles in het onderwijs gaat. Er komen steeds nieuwe dingen bij. Schoolbord wordt vervangen door digibord, computers worden vervangen door laptops, laptops door tablets… De een ziet dat als iets positiefs, de ander ziet alleen beren op de weg. Dat zal over 25 jaar niet anders zijn. Ik denk wel dat het onderwijs dan vrijwel geheel digitaal is. Kinderen zullen ook veel zelf onderzoeken. Vanuit basisvaardigheden zullen ze zich meer richten op hun interesses en specialisaties. Als je goed bent in rekenen, ga je die kant op, als je technisch bent aangelegd, kies je daarvoor. Er zal meer onderwijs op maat zijn. Meer mogelijkheden om kinderen apart te nemen om bijvoorbeeld verlengde instructie te geven. Klassikale lessen zullen niet meer per se hoeven, maar ik vermoed nog wel bestaan. In het onderwijs is 25 jaar maar een korte stap. Als ik terugkijk naar 1992 voelt dat ook niet als zo lang geleden. Toen had je ook al partijen als Muiswerk, zij het eerst op cassette, toen op diskette en nu digitaal. Ik weet nog dat ik mijn eerste schoolprogrammaatje voor op de computer ergens in Limburg kon kopen. Toen kreeg ik een floppy mee.’

Veranderde maatschappij Als ICT-coördinator is Marchel maar al te blij met de digitalisering en kijkt hij niet met weemoed terug naar

het onderwijs van toen. Wel als het gaat om omgang met ouders. ‘Vroeger kwamen ouders heel bedeesd de school binnen, gaven je een hand, zeiden ‘u’ en voerden een keurig gesprek. Nu staan sommige ouders om half negen op de stoep terwijl je op het punt staat je les te beginnen. Ze willen alles weten en alles verbeteren.

Het vertrouwen in de leerkracht lijkt minder te zijn geworden. Vroeger was je een autoriteit als je voor de klas stond. Dat is weg. Dat ligt aan de maatschappij. Het is tegen de agent, tegen personeel achter de kassa, ambulancepersoneel, in het verkeer... Dat kom je overal tegen, dus ook in het onderwijs. Dat heeft invloed op kinderen. Dat een kind veel vragen stelt om te willen leren is fantastisch, maar dat een kind constant vraagtekens zet bij wat jij ze wil leren, mag van mij wel verdwijnen.’

‘Wees niet bang, ga je gang’ Hij nuanceert: ‘Nu ga ik na 39 jaar nog altijd met plezier naar mijn werk hoor. De omgang met de leerlingen, de band met de kinderen... Je ziet ze binnenkomen als kleine guppy’s en groter en wijzer weggaan. Dat is geweldig!’ De 63-jarige Marchel denkt dan ook na zijn pensioen nog betrokken te zijn bij zijn school. ‘Ik ga niet thuis zitten lezen nee. Ik wil graag die leerling die wat meer moeite heeft extra instructie geven of me bezighouden met de ICT van de school.’ Voor zijn opvolgers hoopt Marchel vooral op minder hectiek in het onderwijs. ‘Alles moet nu getoetst, gerapporteerd en opgeschreven worden. Het programma zit bomvol. 25 jaar geleden ging ik nog wel eens vissen met mijn klas.

Of naar het zwembad als er een hittegolf was. Er heerste toen meer een instelling van: komt het vandaag niet, dan komt het morgen. Het zou fijn zijn als dat weer terugkomt. Maar voor de nieuwkomers: wees niet bang, ga je gang! Het onderwijs is elke dag anders. Doe het!’

PrimaOnderwijs 19

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 19

21-08-17

19:48

Paula Korte (lerares groep 4/5) Staat 25 jaar voor de klas

‘Wij hadden al die behandelplannen niet en maakten geen groepsanal yses.

We volgden onze intuïtie’ ‘Wat ben ik honkvast hè?’, lacht Paula in haar keuken in Gorssel, die volhangt met ‘Lieve juf…’tekeningen. ‘Ik werk al 25 jaar op dezelfde school en heb zes directeuren voorbij zien komen.’ Toen Paula door de burgemeester van Gorssel en destijds wethouder van Onderwijs, werd aangenomen bij De Vullerschool is ze naar Gorssel verhuisd. 25 jaar later staat ze nog vol energie voor de klas.

‘Ik werk in een fantastisch team, dat met elkaar en voor elkaar bezig is. Dat koester ik.’

‘De meest grappige verandering was toen het krijtbord werd vervangen door een digibord’, blikt Paula terug. ‘Ik had een collega die bijna met pensioen ging.

Die zette het scherm van het digibord op een groene achtergrond en trok met een liniaal en marker lijnen op het bord. Hilarisch! Het geeft overigens wel aan dat binnen het onderwijs ieder zijn eigen tempo loopt.

Maar je moet wel met je tijd mee, dat doe ik ook op mijn bijna 50ste. Alles gaat tegenwoordig sneller. Kinderen zijn ook slimmer, vind ik. Hun wereld wordt steeds groter, mede door internet. Tegelijkertijd merk je dat kinderen op emotioneel gebied hoger worden ingeschat dan ze werkelijk zijn.’ Daarom zet Paula in op mediawijsheid. ‘Daar zie ik veel kansen! Het is een nieuwe wereld. Ontzettend leuk, maar met valkuilen.

Wij zijn jaren geleden al begonnen met mediawijsheidlessen, eerst met een ouder die mediacoach is. Zij heeft met ons samen een leerlijn opgezet. Nu doen we dat zelf. Mediawijsheid is een vak dat continu beweegt.

Je kunt niet zeggen: de leerlijn ligt er nu dus daar kunnen we vijf jaar mee vooruit. Maar het zijn wel lessen die je moet geven, net als lessen over het verkeer.’

Niet voor iedereen Paula vindt het belangrijk dat je niet blijft stilstaan in het onderwijs. ‘Wij doen als team onder andere e-learningcursussen en coöperatief leren. Erg leuk en bovendien een stukje professionalisering. Je wil de goede poppetjes voor de klas hebben staan en eerlijk is eerlijk; het

onderwijs is niet voor iedereen geschikt. Als de resultaten van een klas keer op keer achterblijven, is het zaak om daar iets aan te doen. Andersom ook, leerkrachten moeten minder onder druk worden gezet. Zelf werk ik drie dagen in de week. Vanwege ziekte heb ik een stapje terug gedaan. Er is meer dan werken, maar zo voelt het in het onderwijs vaak niet. In mijn vrije uurtjes ben ik ook met school bezig, met liefde maar toch. Elke goede leerkracht wil betekenisvolle lessen geven. Ik ken mijn leerlingen, hun ontwikkeling zit in mijn hoofd maar het vastleggen van die informatie is erg extreem. Oud-leerkracht en nu schooldirecteur Armin Floren wist het op Facebook goed te verwoorden. Hij postte een excuus naar zijn leerlingen waarin hij zegt: ‘Sorry kinderen van 25 jaar geleden. Ik heb het niet goed gedaan.’ Wij hadden inderdaad al die behandelplannen niet en maakten geen groepsanalyses. We volgden onze intuïtie. En toch is iedereen goed terecht gekomen. Er is een grens. Onze school is daar gelukkig heel alert op. Vanuit de vakbond is ons taakbeleid scherp op de kaart gezet. Voor mediawijsheid staan bijvoorbeeld een aantal uren, als ook voor het vullen van de Facebook-pagina, die ik overigens bijhoud. Dat is erkenning!’

Feestje!

En wat volgt er nu voor Paula? ‘Ik ga door met lesgeven, want het is genieten! En ik heb dit jaar wat te vieren.

25 jaar in het onderwijs, ik word 50 en ik ben 10 jaar kankervrij, dus het is tijd voor een feestje!’

20

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 20

21-08-17

19:48

Lieza van Hees, 25 jaar oud Juf groep 1/2 Montessoribasisschool De Elzen, Tilburg

‘Ik hoop dat juffen en meesters nog bestaan en kinderen niet de hele via computertjes leren’

dag

De 25-jarige Lieza staat nog maar net voor de klas. ‘Ik ben vorig jaar november afgestudeerd. Op deze school heb ik mijn afstudeerstage gelopen. Ik wilde altijd al het onderwijs in. De opleiding tot onderwijsassistent ging mij gemakkelijk af en ik merkte dat ik behoefte had aan meer uitdaging en verantwoordelijkheid. Daarom ben ik doorgestroomd naar de pabo.’

De grootste leerschool vindt Lieza nog wel haar jaar bij een collega die al ruim 40 jaar in het vak zit. ‘Daar heb ik veel van geleerd. Als je nieuw bent op deze school word je altijd gekoppeld aan iemand die al langer voor de klas staat. Ik ben van mening dat je gesprekken leert voeren door te doen, door ervaring. Ik heb in mijn stagejaar bij alle gesprekken gezeten (mijn stagebegeleidster voerde deze gesprekken) en hierdoor heb ik geleerd hoe je zo’n gesprek voert. In het afgelopen schooljaar heb ik dit toe mogen passen. Andersom gaat mijn generatie weer makkelijk om met de digitalisering in het onderwijs. Je leert van elkaar. Ook heb ik de minor Engels voor in het basisonderwijs gedaan en geef ik nu Engelse lesjes aan kleuters. Dat deden ze 25 jaar geleden niet. Dat zit dankzij de pabo in mijn rugzakje en de kinderen vinden dat geweldig!’

Onderbouwing Lieza ziet zichzelf nooit meer iets anders doen. ‘Wat betreft werken met kinderen dan! Ik heb in mijn afstudeerjaar onderzoek gedaan naar de rouwverwerking van jonge kinderen. Stel dat ik ooit zou switchen dan wil ik daarin verder. In mijn afstudeerjaar zat een jongetje wiens moeder was overleden. Dit riep vragen bij mij op en ik wilde er op de juiste manier voor dit

jongetje zijn. Ik merkte bij mijn collega’s dat zij ook niet zo goed wisten hoe ze hiermee om moesten gaan.

Handelen op gevoel werd vaak genoemd, maar ik had behoefte aan onderbouwing. Ikzelf kon mij na het overlijden van mijn moeder moeilijk concentreren. Ik dwaalde vaak af en was in mijn hoofd met hele andere dingen bezig. Dit werd op school niet altijd gezien als een reactie op het overlijden van mijn moeder, waardoor ik vaak na schooltijd alsnog mijn werk af moest maken. Dit voelde als een straf, waar ik eigenlijk niet zo veel aan kon doen. Als leerkracht wil ik zulke situaties voorkomen.’

Leergierigheid 25 jaar vooruitkijken vindt Lieza nog wat ver als 25jarige. ‘Ik hoop in ieder geval dat juffen en meesters nog bestaan en kinderen niet de hele dag via computertjes leren. Het zou wel fijn zijn als er minder kinderen in een klas zitten of dat er meer ondersteuning is. Ik hoop ook dat leerkrachten wat meer gaan inspelen op de nieuwsgierigheid en leergierigheid van kinderen. Altijd maar de methodes volgen terwijl er om de kinderen heen zo veel gebeurt wat hun interesse wekt. En een beetje meer vertrouwen in het kind, ze kunnen vaak meer dan we denken.’

PrimaOnderwijs 21

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 21

21-08-17

19:49

Anja Voorhout , leerkracht groep 1/2 op basisschool Het Mozaïek, staat 25 jaar voor de klas

‘Naar passend onderwijs moeten ze echt nog heel goed kijken.

Is dat wel zo passend, want daar zet ik grote vraagtekens bij’ Wanneer Anja Voorhout de deur van haar huis in Lunteren opent, is het nauwelijks voor te stellen dat zij al 25 jaar voor de klas staat. ‘Dat krijg ik vaak te horen’, lacht de 47-jarige juf bescheiden.

‘Toen ik net voor de klas stond, vroegen ouders zich af of ik de opleiding überhaupt wel had gedaan!’

Anja begon 25 jaar geleden op de basisschool waar ze zelf naar school ging, in IJzendoorn. Inmiddels werkt ze 18,5 jaar op basisschool Het Mozaïek in Veenendaal. ‘Op de kleuterschool wist ik al dat ik juf wilde worden. In tegenstelling tot de ‘brandweermannen’ en ‘politieagenten’ in de zandbak heb ik dat ook echt doorgezet. Op mijn vrije dagen ging ik als tiener al mee met een kennis van mijn ouders, die juf is. Nu geef ik zelf les aan groep 1/2.’

Moeite met schrijven ‘De grootste verandering in de afgelopen 25 jaar is natuurlijk de komst van computers’, vervolgt ze. ‘Niet helemaal de beste verandering voor de jongste kinderen.

Die hebben tegenwoordig helemaal geen zin meer om te knippen en te plakken.’ Ze lacht: ‘Met echt papier dan hè. Al kunnen ze ook nog niet op de computer ‘knippen en plakken’, want ze swipen. We hebben sinds kort Chromebooks en de kinderen proberen die swipend te bedienen. Ik leg dan uit dat de muis een karretje is dat ze kunnen besturen. Wij beginnen daar al jong mee, ja. Al blijft het knutselen in de klas voor mij heel belangrijk. Ik ben bewust met taakjes bezig, met tekenen en inkleuren. Motoriek en coördinatie moet je toch leren. Op de kleuterschool leg je de basis voor de toekomst. We zien dat kinderen in hogere groepen moeite hebben met schrijven, met name aan elkaar.

Onze focus ligt daar op schrijven in blokletters. Zo proberen we toch een weg te vinden in deze moderne tijd. Ik vind het best schokkend dat steeds meer kinderen naar ergotherapie moeten. Sommigen weten niet hoe ze een potlood moeten vasthouden.’ Ze draait haar pols in een krampachtige positie. ‘Zo zitten kinderen dan!

Dat schrijft onhandig.’

Passend onderwijs Anja voelt het voor de klas staan, of ‘tussen de kinderen zijn’ zoals ze het zelf zegt, net als vele leerkrachten als een belangrijke verantwoordelijkheid. ‘Zeker met passend onderwijs’, vertelt ze. ‘Soms zie je dat kinderen het niet redden, maar worden ze nog lang meegesleept.

Dossier vorming kost veel tijd waardoor een kind te lang op een plek blijft waar hij niet hoort. Ik heb zelf een zoon op het speciaal onderwijs, dus ik heb een dubbele pet op. Veel ouders willen de bevestiging van de school, dat is onderdeel van het acceptatieproces. Ik begrijp dat je daar als leraar de tijd voor moet nemen, maar voor de leerling is dat soms veel te lang. Naar passend onderwijs moeten ze echt nog heel goed kijken. Is dat wel zo passend voor iedereen, want daar zet ik grote vraagtekens bij. Daar zie ik voor mij in de toekomst wel een rol weggelegd. Ik hoop dan een master gedaan te hebben voor speciaal onderwijs om nog meer bijzondere kinderen te kunnen helpen.’ En de toekomst van het onderwijs? ‘Ik denk dat het steeds digitaler wordt en vrees dat die motoriek inderdaad weg is.’ Ze schiet in de lach: ‘Dat wordt een raar gezicht, al die omgebogen handjes, die geen potlood kunnen vasthouden. Maar’, vervolgt ze serieuzer, ‘ik denk ook dat er geen les meer wordt gegeven aan groepen op leeftijd, maar dat er wordt gekeken naar niveau. Dat we werken in units. De verschillen in ontwikkeling zijn nu zo groot, daar moet het onderwijs op aangepast worden. Ik ben heel nieuwsgierig hoe dat eruit ziet dan. Als kinderen op die manier aan zichzelf kunnen werken, is dat een mooi toekomstbeeld. Kijken naar het individu, zonder het sociaal emotionele aspect uit het oog te verliezen, want dat kan de maatschappij wel gebruiken.’

22

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 22

21-08-17

19:49

DIT KIND VAN 5 JA AR EN 6 MA ANDEN K AN NOG NIET OVER EEN SMALLE BALK LOPEN .* WIJ DOE N HE T ANDE RS.

Veel met weinig PO PROCESGERICHT KINDVOLGSYSTEEM

* Wij geloven niet in lineaire groeicurves waarbij ontwikkelingsdoelen voor ieder kind op min of meer hetzelfde moment behaald moeten worden. Met Looqin verzand je niet in deze details maar kijken we naar de brede ontwikkeling en talenten.

Elk kind heeft immers zijn eigen ontwikkeling!

W W W. L O O Q I N . C O

EDG_SEP_018-023_25_v11.indd 23

21-08-17

19:49

Het onderwijs over 25 jaar

Trendwatcher Lieke Lamb:

‘Die chip in ons hoofd gaat er komen. Sterker nog, die is er al’ Een Franse school gebruikt kunstmatige intelligentie en gezichtssoftware om te kijken wanneer leerlingen wel of niet opletten in de klas. De software zou de resultaten moeten verbeteren. De sky lijkt de limit als het gaat om nieuwe technieken. Hoe ziet ons onderwijs er over 25 jaar uit? Trendwatcher Lieke Lamb: ‘Die chip in ons hoofd gaat er komen. Sterker nog, die is er al.’ door malini witlox

24

EDG_SEP_024-025_ToekomstOnderwijs_v03.indd 24

21-08-17

19:50

Jezelf verrijken met kennis en zorgen dat je mee kunt draaien met de maatschappij: op conceptueel niveau is er door de eeuwen heen niet veel veranderd in het onderwijs, vindt Lieke Lamb. ‘Of het nu in gesproken vorm is, met leesboeken of video; alles gaat om kennis. Op technisch vlak gaat het nu wel heel hard. Denk aan eyeballtracking waarmee je kunt zien op welke plek ­iemand in een boek of op een scherm kijkt. Straks ­weten we waar je met je gedachten bent. Die onderwijsvernieuwingen zorgen voor weerstand. Dat is altijd zo geweest. Toen het schrift kwam werd gezegd dat afstappen van alleen het gesproken woord mensen lui zou maken en het geheugen zou verminderen. Iets dat nu over video wordt gezegd.’

Acceptatie ‘Een chip in je hoofd is niet zo eng als mensen denken’, nuanceert Lieke. ‘Parkinsonpatiënten hebben het om het trillen te bestrijden. Ook aan chips om dove of blinde mensen te helpen, wordt gewerkt. De vraag is, in ­hoeverre accepteert de mens het? Ik zou het heerlijk vinden om een chip in mijn hoofd te hebben die je ­hersenfunctie vergroot. Het wachten is op het m ­ oment dat een docent de informatie uit zijn chip naar de jouwe kopieert.’ Woordjes stampen bij Frans of topografie bij aardrijkskunde; hele generaties hebben zaken geleerd die we nu eigenlijk niet meer nodig hebben. TomTom leidt ons naar de juiste plaats en met Google Translate bestel je al snel een baguette. Lieke: ‘Wat moet je nog weten? Dat is de ­discussie. Waarom moeten we perfect kunnen spellen? Communicatie is bedoeld om elkaar te begrijpen. Is een dt-fout dan zo relevant? En waarom moet je uit je hoofd weten waar Franeker ligt? Basiskennis is belangrijk. Je kunt alleen zoeken naar informatie over China als je weet dat dat land bestaat.’

Sprokkelwijs Lieke pleit voor een grondige herziening van het curriculum. ‘Leer kinderen programmeren of maak ze in ieder geval vertrouwd met het principe. Leer ze analytisch denken, geef ze technische kennis mee, laat ze samenwerken, stimuleer nieuwsgierigheid naast de basiskennis.

De vraag is, hoe breng je die basiskennis over? Ga je dat klassikaal doen of bijvoorbeeld via YouTube? Leerlingen halen vanuit verschillende bronnen hun informatie. Grazend leren met verbindingen naar de praktijk, de echte ­wereld. Sprokkelwijs noemen we dat. Educatie als een modulair bouwpakket. Nu pas zie je het leren op eigen niveau opkomen in plaats van op leeftijd.’

Versnelde verandering ‘Het onderwijs is wat dat betreft heel behoudend’, constateert de trendwatcher. ‘Computers en tablets zijn gemeengoed geworden, maar veel verder gaan de

Tech en onderwijs, een gevoelig onderwerp Tech en onderwijs, het ligt gevoelig, blijkt uit een rondgang langs mensen in het werkveld. Zo zegt Pedro De Bruyckere, pedagoog en onderwijs­ vernieuwer: ‘Mijn favoriete quote die ik ooit oppikte: “Onderwijs verandert technologie meer dan techno­ logie onderwijs verandert”.’ Johannes Visser, leraar N ­ ­ ederlands en onderwijs­ journalist: ‘De vraag is niet wat ICT met het onderwijs wil, maar wat het onderwijs met ICT wil. Kijk je naar wat techbedrijven willen, dan is vooral tegenkracht nodig.’ Steven Geurts, docent biologie: ‘Het is totale onzin dat het onderwijs al honderd jaar ­ ­hetzelfde is. Echt!’ Rolf Hut, wetenschapper TU Delft, besluit: ‘Sorry, ik ben te hard bezig om het onderwijs van 2018 vorm te geven nu, om adem te hebben om verder vooruit te kijken.’

meeste leerkrachten niet. Er is zoveel mogelijk. Geef de leerlingen een VR-bril en laat ze door Alkmaar lopen.

Dan heb je geschiedenis en aardrijkskunde ineen.

Laat zien hoe ze vroeger paarden besloegen met hoefijzers, dat maakt het levendig. Het is wel een kip-ei kwestie. Uitgevers en ontwikkelaars maken zulke apps niet als er geen vraag naar is. Onderwijsmensen weten vaak niet goed wat te vragen, wat er te halen is en wat op de lange termijn wel of niet goed werkt.’

Lieke verwacht dat technologie het onderwijs versneld zal veranderen als de jeugd van nu aan de macht is. ‘Het concept dat we met twintig kinderen in een klas zitten, verdwijnt. Onderwijs wordt vraaggestuurd.

We krijgen geen informatie meer opgedrongen waar we geen behoefte aan hebben. Dat hoeft niet erg te zijn. Als je mensen weet te triggeren, willen ze vanzelf leren. Leerlingen zullen heus nog wel samenkomen.

Mensen vinden het fijn om elkaar te zien. Maar wel in ad hoc samenwerkingsverbanden.’

Andere functie De leerkracht zal een andere functie krijgen. Zoals in de zorg robots langzaam de verpleegster verdringen, zal ook in de klas de ‘robot’ (als digitaal systeem) de docent vervangen. Deels althans, denkt Lieke. ‘Dat kan een verrijking zijn. Waarom vinden we een verpleegster die een oude mevrouw verzorgt menselijker dan een robot? Die robot heeft alle tijd, de verpleegster heeft misschien een slechte dag. Wat is empathie?

Mensen kijken vaak langs je heen. Als je een robot hebt die weet hoe een kind thuis is, hoe hij slaapt en leert, dan kan hij een docent prima deels vervangen.

De menselijke maat blijft belangrijk, want wij programmeren die robots. Sommige levenswijsheden kun je niet in programmeertaal vatten, dus natuurlijk blijven leraren belangrijk!’

PrimaOnderwijs 25

EDG_SEP_024-025_ToekomstOnderwijs_v03.indd 25

21-08-17

19:51

Praat je met mij?

Of over mij?

Maak zelf kennis met een vluchteling op je school, werk of vereniging

Er wordt veel over vluchtelingen gezegd. Ben jij benieuwd naar het echte verhaal? Nodig ons dan uit voor een ontmoeting. Een medewerker van VluchtelingenWerk en een vluchteling komen graag een uurtje langs om te vertellen, ervaringen uit te wisselen, te lachen en te verbazen.

En zo te laten zien dat vluchtelingen ook gewoon maar mensen zijn zoals jij en ik.

Stuur een mail naar bekendmaaktbemind@vluchtelingenwerk.nl en maak een afspraak.

EDG_SEP_026-027_HermanvanVeen_v04.indd 26

21-08-17

19:51

Herman van Veen: ‘De meesten dachten dat ik onderwijzer zou worden, dat was ook míjn bedoeling’ Herman van Veen is weer te zien in de Nederlandse theaters, waaronder van 26 oktober t/m 10 december 2017 het Koninklijk Theater Carré. Zijn nieuwe cd Vallen of springen verschijnt in september. Herman nodigt 2 x 2 PrimaOnderwijslezers uit om woensdag 1 november in Carré aanwezig te zijn. Wat heeft hij zelf met het onderwijs? door vanessa pelle foto jesse willems

WIN KAARTEN VOOR CARRÉ!

Ga naar www.primaonderwijs.nl Waar volgde u onderwijs?

‘In Utrecht op de Montessorischool van de heer Abraham Mok. Vervolgens ging ik naar een school voor individueel voorgezet onderwijs, een school voor eigenaardige kinderen. Daarna, op mijn zeventiende, naar het Conservatorium om viool, zang en muziekpedagogiek te studeren.’

Had u een favoriete leerkracht?

‘Op de lagere school kregen wij zangles van juffrouw Bos. Zij leek op Romy Schneider. Ik was verliefd op haar. Ik wilde dus vooral heel mooi kunnen zingen, in de hoop haar te kunnen betoveren als ze naar me keek. Op de middelbare school was het de heer Maarten van Duinen. Hij gaf ons wiskunde. Er was een klik. Hij hield van de natuur en nam een vriendje en mij soms mee naar de Alpen, waar wij van alles leerden over bloemetjes, kleine paadjes, ‘murmeltieren’ en hoe op grote hoogte te klauteren.’

Wat is de belangrijkste levensles die u op school hebt geleerd?

‘Kijk uit het raam!’

Wat voorspelden uw leerkrachten over wat er later van u terecht zou komen?

‘De meesten dachten dat ik onderwijzer zou worden, dat was ook míjn bedoeling.’

Wat zou het onderwijs van nu kunnen leren van het onderwijs uit uw tijd?

‘Het was minder prestatiegericht. Er leek meer tijd en we waren vaak buiten. We struinden met de klas door

de Soester Duinen, gingen naar zee, bezochten bedrijven, musea en zagen schoolvoorstellingen in theaters.

Zonder het laatste zou ik nooit zijn gaan doen wat ik nu doe. Lang leve het Scapino Ballet!’

En wat van het onderwijs van nu zou u graag op school gehad hebben?

‘Dat heeft in wezen weinig zin omdat dat niet kan.

Maar als het kon, al die digitale faciliteiten. Bij mij thuis kreunt nog een plank onder het gewicht van een Winkler Prins. Wat een ongelooflijk zoekverschil.’

Bent u nog betrokken bij het onderwijs?

‘Wij hebben op het Landgoed de Paltz, in diezelfde Soester Duinen, een sociaal maatschappelijk kunstencentrum waar wij vooral jonge mensen in de kunsten begeleiden.

We doen dat in samenwerking met toneel scholen, conservatoria enz. We maken bijvoorbeeld voorstellingen voor kinderen. Er is geen drempel, de toegang is gratis.

We zitten er pas vijf jaar. De scholen hebben ons nog niet ontdekt. Ons inziens zijn wij een prachtig schoolreisje.

Midden in de bossen, een beelden- en verhalentuin, een villa vol mooie dingen en een landgoedtheater voor het spel. Het heet Herman van Veen Arts Center. Ook werk ik regelmatig op scholen met kinderen aan eindejaarvoorstellingen, een voorrecht! Daarnaast ben ik sinds mijn zeventiende kinderrechtenactivist en probeer ik, waar dan ook, grote mensen en kinderen te wijzen op de rechten van het kind, zoals die op 20 november 1989 door de Verenigde Naties in New York neergelegd zijn. Dit in nauwe samenwerking met de stichting Lot, die vooral kinderen op hun rechten wil wijzen.’

PrimaOnderwijs 27

EDG_SEP_026-027_HermanvanVeen_v04.indd 27

21-08-17

19:52

Het gesprek over de professionele ruimte

Must of moetje?

De wet Beroep Leraar en Lerarenregister is sinds 1 augustus 2017 een feit. Nu is het tijd voor de verdere concretisering van het statuut en het lerarenregister.

De komende maanden kan het veld uitgebreid meepraten over het register in de meedenksessies die in het hele land gehouden worden. De werkafspraken tussen leraren en schoolleiding worden op school vastgelegd in het statuut.

Een docent, een schoolleider en een bestuurder geven alvast een schot voor de boeg. dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met de onderwijscoöperatie tekst karin van breugel foto’s marius roos en michelle muus

Het Willibrord Gymnasium in Deurne is een kleine school met heel betrokken en bevlogen leraren en veel aandacht voor professionalisering. ‘We willen onze leerlingen goed onderwijs aanbieden. Omdat de maatschappij bij wijze van spreken per dag verandert, is het essentieel dat docenten zich voortdurend blijven ontwikkelen. Doen ze dat niet, dan lopen ze direct achter’, zegt rector/bestuurder Maurice van den Akker. ‘Veel docenten zijn uit zichzelf gemotiveerd om zich te Maurice van den Akker: ‘Het is de taak van de schoolleiding om het ­professionaliseringsvuurtje aan te wakkeren.’

28

­ ntwikkelen, maar ik zie het ook als een taak van de o schoolleiding om dat professionaliseringsvuurtje aan te wakkeren. Wij stimuleren onze docenten op allerlei manieren om hun drijfveren na te jagen en hun talenten te ontwikkelen.’

Papieren tijger Maurice van den Akker worstelt naar eigen zeggen met de vraag welke rol het lerarenregister kan spelen in de professionalisering van leraren. ‘Als het register bedoeld is om de bevoegdheid en een bepaalde minimale hoeveelheid professionalisering te garanderen, dan kan ik me daar iets bij voorstellen. Maar ik ben bang dat het een papieren tijger wordt en bijdraagt aan een verdere vercommercialisering van professionaliseringsactiviteiten. Dat zouden we niet moeten willen met elkaar. Ik denk dat het in de eerste plaats aan ­bestuurders en schoolleiders is om de permanente professionalisering van het team te borgen.’ Conrector Hans Mathijssen vult aan: ‘Als overheid moet je erop vertrouwen dat schoolleiders en besturen goed kunnen inschatten welke zaken bijdragen aan de verdere ontwikkeling van docenten (zie kader, red.). Misschien is er wel een docent van wie ik vind dat hij een cursus moet doen die niks met het o ­ nderwijs te maken heeft, maar waar hij sterker van wordt. Die keuze zou ik als schoolleider moeten kunnen maken. Ik heb het gevoel

dat het lerarenregister het zoveelste instrument is waarmee de overheid scholen wil controleren en een dikke vinger in de pap wil hebben. Daar ben ik op tegen.

We willen met elkaar toch ontregelen? Voor mijn ­gevoel zorgt het lerarenregister alleen maar voor heel veel extra regeltjes.’

De leerling gaat voor Nine Raterink is docent economie op het Willibrord Gymnasium. Ze komt ook op andere scholen en ziet van dichtbij hoe verschillend er met professionalisering wordt omgegaan. ‘Op het Willibrord Gymnasium geeft de schoolleiding enorm veel ruimte voor professionalisering en studie. Daar doen ze het uitstekend, maar dat geldt zeker niet voor alle scholen. De wet Beroep Leraar en Lerarenregister getuigt in mijn ogen dan ook niet van een bemoeizieke overheid, maar van een overheid die bezig is om de leraar in zijn kracht te zetten (zie kader, red.). En dat is hard nodig. Leraren hebben een hands-on mentaliteit: alles draait om de leerlingen, die gaan eigenlijk altijd voor. Maar leraren zijn er niet zo goed in om voor hun eigen p ­ ositie en rechten op te komen. Dankzij deze nieuwe wet kan élke leraar in ­Nederland zich het recht op professionalisering toe-eigenen, ook op scholen waar de schoolleiding er misschien minder belang aan hecht. Het leraren­ register is ‘slechts’ een instrument om vast te leggen waar de professionalisering uit ­bestaat.’

Rem op ontwikkeling Maar voelen scholen en leraren zich straks nog wel vrij om de professionaliseringsactiviteiten te ondernemen die zij zélf willen, vragen Maurice van den A ­ kker en Hans Mathijssen zich af. Maurice: ‘Ontstaat er niet ­(onbedoeld) een mechanisme dat leraren uitsluitend

nog gevalideerde dingen willen doen? Dan krijgen we hetzelfde als we bij sommige leerlingen zien: ze werken alleen voor hun punten… Als ik staatssecretaris Sander Dekker hoor zeggen dat de professionele ruimte toeneemt, dan snap ik dat niet. De ruimte ís er al, dat is wettelijke geregeld. Ik denk dat er eerder minder ruimte komt, omdat er allerlei restricties gelden over wat wel en niet gevalideerd kan worden. Er zijn hier op school docenten die naar geen enkele cursus gaan, maar die zich elke dag binnen de school ontwikkelen door met leerlingen te praten, door interessante artikelen te lezen, door bij elkaar in de klas te gaan kijken.

Als dat soort waardevolle, ontwikkelende activiteiten wordt afgeremd omdat er geen plek voor is in het ­lerarenregister, zijn we verkeerd bezig.’ Nine stelt de beide heren aan tafel direct gerust: ‘In het leraren­register is zeker niet alleen plaats voor formele scholings­ activiteiten! Sinds dit voorjaar worden er in het hele land meedenksessies georganiseerd. Daarin kan het werkveld zelf meedenken over de leeractiviteiten die straks een plek krijgen in het register. Naast het formele leren kun je denken aan zelfstudie of collegiaal leren, bijvoorbeeld in de vorm van intervisie, collegiale visitatie, lezen van vakliteratuur, schrijven van artikelen of blogs, docentenstages of zelfreflectie.’

Zet erin wat je wil Nine merkt in haar contacten met collega’s van andere scholen dat de nieuwe wet en het lerarenregister voor veel leraren nog een ver-van-hun-bedshow is. ‘Mensen weten vaak nauwelijks waar het lerarenregister over gaat. Soms denken ze dat er alleen gevalideerde scholingsactiviteiten in het register komen te staan activiteiten die je nodig hebt om je registratie als leraren te behouden. We weten nog niet precies over hoeveel uur

>>>

PrimaOnderwijs 29

De wet Beroep Leraar en Lerarenregister in vogelvlucht De kwaliteit van het onderwijs staat of valt met ­degene die lesgeeft. Wie voor de klas de verantwoordelijkheid heeft voor opgroeiende leerlingen, moet voldoende geschoold zijn en die bekwaamheid via nascholing onderhouden. Er zijn afspraken nodig tussen de schoolleiding en leraar om ruimte te bieden voor die nascholing. Het beroep krijgt ­wettelijke bescherming omdat de maatschappij de kwaliteit van de leraar belangrijk vindt.

Met en volgens de wet:

• is vastgelegd wie bevoegd leraar is (beroeps­ omschrijving): je bent niet zomaar leraar!

• hebben leraren meer ruimte om de richting te bepalen van het onderwijs en van de e ­ igen ­ rofessionalisering (= zeggenschap over de p beroepsuitoefening).

• houdt een leraar zijn vakbekwaamheid (inhoudelijk, didactisch en pedagogisch) op peil en maakt dat zichtbaar.

Professioneel statuut Volgens de wet draagt de leraar de verantwoordelijkheid voor het proces in de klas. In een professioneel statuut maken leraren en schoolleiding hierover ­s amen werkafspraken. Die werk­a fspraken omschrijven de professionele ruimte van de leraar om naar eigen inzicht het proces in de klas vorm te ­geven, binnen de koers van de school. Wat staat in zo’n professioneel statuut?

• Wat de inhoud van de lesstof is en hoe dit wordt aangeboden aan de leerlingen.

• Welke pedagogisch-didactische aanpak er gebruikt wordt en hoe deze wordt toegepast.

• Hoe de leraar zijn vakbekwaamheid onderhoudt.

De ontwikkeling en implementatie van het ­lerarenregister gebeurt vanuit gezamenlijke verantwoordelijkheid door de Onderwijs­ coöperatie en het ministerie van OCW. Daarbij is de Onderwijscoöperatie, als vertegenwoordiger van de beroepsgroep, verantwoordelijk voor de inhoudelijke vulling van het register en voor de communicatie naar leraren. Ook wordt door de Onderwijscoöperatie de directe zeggen­schap van de beroepsgroep ingericht. Het ­ministerie is verantwoordelijk voor de bouw, implementatie en beheer van het register.

Het lerarenregister toont dat onderhoud De wet geeft aan dat de beroepsgroep zelf kan bepalen aan welke bekwaamheidseisen en algemene waarden en normen ze moet voldoen. Want leraren gaan over de vakinhoud, vakdidactiek en pedagogiek: daarvoor zijn ze opgeleid! Het Lerarenregister, dat per 1 augustus 2019 verplicht wordt, is een digitale omgeving waarin bevoegde leraren aan ­e lkaar en aan de samenleving laten zien dat zij hun bekwaamheid én kwaliteit borgen en ­onderhouden.

Criteria voor herregistratie en activiteiten Eenmaal in het register moet een leraar ook aan criteria voldoen om er te mogen blijven. Elke ­ingeschreven leraar moet zich na maximaal vier jaar herregistreren op grond van criteria die ­leraren zelf bepalen (niet de minister, niet het schoolbestuur): het zijn de eisen die de b eroepsgroep leraren aan iedere individuele ­ ­l eraar stelt. Deze ‘herregistratiecriteria’ worden de komende maanden door de leraren opgesteld. Dit geldt ook voor de criteria waaraan de activiteiten moeten voldoen. In het register telt niet alleen theoretische kennis mee, ook praktische a ­ ctiviteiten als coaching, zelfreflectie en vormen van collegiaal leren. Misschien vindt de beroepsgroep intervisie wel zo belangrijk dat het een minimum­ e is wordt die hoort bij een ­b ekwame leraar. Al deze criteria worden door de leraren vastgesteld tijdens meedenksessies in het hele land.

Koploperschool en nieuwe lerarenregister Koploperscholen kunnen op vrijwillige basis al écht kennismaken met het nieuwe lerarenregister. Vanaf september 2017 kunnen schoolbesturen van koploperscholen de benoemingsgegevens van hun leraren aanleveren voor het lerarenregister: het systeem kan dan in de praktijk worden getest. Leraren kunnen kennismaken met het registratieproces: door de eigen gegevens te controleren, aan te vullen en te accorderen. Met enkele leraren wordt ook ‘meegekeken’ tijdens hun registratie. Op die manier kunnen zij aangeven wat zij vinden van de functionaliteit. Dat helpt in de verdere ontwikkeling van het register. Ook krijgt de school de mogelijkheid om extra voorlichting te ontvangen over het hoe en waarom van alle onderdelen van de wet Beroep ­Leraar en ­Lerarenregister.

Meer weten? Kijk op http://registerleraar.onderwijscooperatie.nl of meld je aan als koploperschool op www.duo.nl/particulier/lerarenregister 30

we het dan hebben, maar vooralsnog wordt uitgegaan van 160 uur in vier jaar tijd. In het l­ erarenregister hoef je je niet tot die ‘verplichte uren’ te beperken, je kunt veel méér activiteiten opnemen waarmee je laat zien hoe je bijblijft en hoe je je bekwaamheid onderhoudt.

Die 160 uur is het minimum, je kunt er net ­zoveel ­inzetten als je zelf wilt.’ ‘Maar waarom moet dat allemaal geregistreerd worden?’, vraagt Hans ­Mathijssen zich af. ‘Als een leraar aan de buitenwereld wil laten zien wat hij allemaal doet, dan kan dat op LinkedIn of via een cv. Desnoods maakt hij een eigen website.

Daar hebben we toch geen lerarenregister voor nodig?

Etaleer jezelf als je daar behoefte aan hebt, maar stel het alsjeblieft niet verplicht voor de hele beroepsgroep. Dat verplichtende karakter roept weerstand op, ook bij de docenten hier op school. Dat is een ­b elangrijke reden waarom tot nu toe slechts een handjevol collega’s zich vrijwillig heeft geregi­streerd.’

Nine Raterink wil daar graag op reageren: ‘Als een ­leraar ergens anders wil gaan werken, kan hij met het lerarenregister heel mooi laten zien wat hij gedaan heeft. Maar nog veel belangrijker is dat de beroepsgroep met dit register laat zien: dit is ons vak en hier staan we voor. Het lerarenregister is een instrument om de professionaliteit van de beroepsgroep te claimen en zichtbaar te maken. Je laat zien dat de bekwaamheid en de bevoegdheid geborgd zijn.’

Professioneel statuut De wet Beroep Leraar en Lerarenregister is op 1 augustus officieel van kracht geworden. Met deze wet krijgen leraren zeggenschap over vakinhoud, vakdidactiek en pedagogiek. Voor een deel is dat maatwerk, waarover leraren samen met de schoolleiding afspraken moeten maken. Deze afspraken worden vastgelegd in een professioneel statuut. Hoe zien Maurice van den ­Akker en Hans Mathijssen dat voor zich? Staan er al gesprekken op stapel waarin dit soort zaken aan de orde komt? ‘Ik vind het een hoop bureaucratische Hans Mathijssen: ‘Voor mijn gevoel zorgt het lerarenregister alleen maar voor extra regeltjes.’

Nine Raterink: ‘Het lerarenregister is ‘slechts’ een instrument om vast te leggen waar de professionalisering uit bestaat.’

rompslomp, waar ik op voorhand al een beetje moe van word…’, verzucht Hans. Maurice nuanceert: ‘Onze school is heel klein en de lijntjes zijn kort. Als schoolleiding zien en horen we heel veel. Ook als bestuurder zit ik negentig procent van de tijd gewoon in de school.

Ik durf gerust te zeggen dat wij goed zicht hebben op het functioneren en de – gewenste – ontwikkeling van docenten. Daarover praat je met elkaar, in een al dan niet geformaliseerde setting. Daar hebben we deze nieuwe wet en het lerarenregister niet voor nodig. Dat is onze verantwoordelijkheid, voor dat werk worden we betaald.’

Laat je stem horen Nine Raterink glimlacht om het ogenschijnlijk cynisme van haar schoolleiding. ‘Zij doen misschien wat afstandelijk, maar ik zie dat ze heel erg open staan voor nieuwe ontwikkelingen en graag willen dat iedereen goed geïnformeerd is. De Onderwijscoöperatie is al een keer op school geweest om voorlichting te geven.

Op deze school is het wellicht niet meer nodig om een gesprek op gang te brengen over professionalisering en over de wensen en verwachtingen van de leraren en van de school. Op veel andere scholen staat dit ­gesprek nog in de kinderschoenen.’ Meepraten over vorm en inhoud van het lerarenregister is volgens Nine wél belangrijk, ook voor haar collega’s op het Willibrord Gymnasium . ‘De meedenksessies zijn dé kans om je stem te laten horen. Het geeft je de mogelijkheid om vragen te stellen en input te leveren. Eerdere meedenksessies leverden al heel veel waardevolle ­input vanuit het werkveld op. Dat is geweldig, daar word ik heel vrolijk en blij van. Alle input wordt uiteindelijk verzameld en verwerkt in een voorstel voor het ministerie van OCW. De Onderwijscoöperatie doet er alles aan om zoveel mogelijk mensen te laten meepraten. Scholen kunnen zelfs een meedenksessie in eigen huis laten organiseren.’ Ze besluit: ‘Ik zou zeggen: grijp die kans, dit is het moment!’

PrimaOnderwijs 31

Klassen voorspellen de economie

Wie doet er mee met de ConjunctuurBekerStrijd?

In het schooljaar 2017/’18 organiseert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) weer de ConjunctuurBekerStrijd voor economieklassen. In deze wedstrijd voorspellen bovenbouw havo- en vwo-klassen de ontwikkeling van de Nederlandse economie. Dit doen ze aan de hand van tien indicatoren die het CBS ook gebruikt om de conjunctuur te analyseren.

ConjunctuurBekerStrijd Leerlingen leren in de ConjunctuurBekerStrijd op een speelse en competitieve manier om zelf na te denken over de economische omstandigheden van ons land.

Concepten uit het lesboek zullen zo meer gaan leven voor de leerling. Ze leren welke factoren van invloed (kunnen) zijn op de economie. Hans de Ruiter van het CBS: ‘Leerlingen voorspellen met hulp van hun docent de Nederlandse economie. Dat doen zij aan de hand van tien indicatoren zoals economische groei, werkloosheid, inflatie, faillissementen en huizenprijzen. Het is dus niet een kwestie van gokken.

We merken ook dat het niveau van de deelnemende scholen hoog is.’

CBS in de klas adv spread_PRINT002.indd 2 EDG_SEP_032-033_CBS.indd 32

CBS in de Klas De ConjunctuurBekerStrijd is onderdeel van de website CBS in de Klas (www.cbs.nl/cbsindeklas). De site heeft CBS-materiaal voor docenten wat aansluit bij de vakken aardrijkskunde, wiskunde, maatschappijleer.

Ook is er materiaal voor het basisonderwijs. Hans de Ruiter: ‘Cijfers van het CBS worden veel gebruikt door beleidsmakers, journalisten en onderzoekers. Ook leraren kunnen de cijfers van het CBS gebruiken als ondersteuning bij hun lessen. Verder staat op CBS in de Klas lesmateriaal om te oefenen met het lezen en analyseren van verschillende soorten grafieken en tabellen.’

21-08-17

19:54

Een strijd heeft een winnaar Afgelopen schooljaar deden ruim 180 klassen mee aan de ConjunctuurBekerStrijd. Maar er kon er maar één de winnaar zijn. Tijdens een feestelijke bijeenkomst reikte Directeur-Generaal van het CBS Tjark Tjin-A-Tsoi de eerste prijs uit aan klas 6Ec2 van het Utrechts Stedelijk Gymnasium. Hans de Ruiter: ‘De winnaars maakten met economisch journaliste Hella Hueck een video in de CBS-studio. Ook was er een uitnodiging van Euronext om een bezoek te brengen aan de beurs. Dat vonden de winnaars een hele eer. Dit jaar is een bezoek aan Euronext wederom onderdeel van de prijs voor de winnaars’. Naast Hella Hueck was ook hoofdeconoom en CBS-woordvoerder Peter Hein van Mulligen van de partij. Hij gaf uitleg over de verschillende conjunctuurindicatoren die de Nederlandse economie beïnvloeden.

Meedoen met de ConjunctuurBekerStrijd van 2017/’18?

Voor nadere informatie: kijk op http://www.cbs.nl/cbsindeklas of mail naar onderwijssite@cbs.nl

“De ConjunctuurBekerStrijd sluit aan bij de actualiteit en het is een mooie vertaalslag van de lesstof.”

Meedoen aan de ConjunctuurBekerStrijd

Conjunctuur BekerStrijd

De ConjunctuurBekerStrijd sluit binnen het vak economie aan bij het concept ‘Goede tijden slechte tijden’ en is geschikt voor bovenbouw havo en vwo.

Schijf je klas nu in voor de editie 2017/’18. Deelname is gratis. De voorspelling moet vóór 15 oktober 2017 binnen zijn. De winnaar zal in maart 2018 bekend worden gemaakt. De klas met de beste voorspelling krijgt een masterclass over de economie en wint een bokaal en een mooie prijs en een uitnodiging van Euronext om een bezoek te brengen aan de beurs (Amsterdam) en deze met de gongslag te openen!.

Kijk voor meer informatie en inschrijven op www.cbs.nl/cbsindeklas.

EDG_SEP_032-033_CBS.indd 33

16-8-2017 14:50:20 21-08-17 19:55

MELD JE AAN VIA

S.OMJS.NL/CONFERENTIEVO

CONFERENTIE VO: Van actiegericht naar doelgericht; over effectief leren en werken in het VO Regio Utrecht | maart/april 2018 | 1 dag

Ben je benieuwd welke ontwikkelingen er spelen in het voortgezet onderwijs en ben je op zoek naar handvatten om meer doelgericht te werken in het onderwijs en de schoolorganisatie? Meld je dan snel aan voor de ‘Conferentie VO’.

Het thema van deze dag is: ‘Van actiegericht naar doelgericht; over effectief leren en werken in het VO’.

WERKSESSIES DIE JE KUNT VERWACHTEN • Verschillen tussen jongens en meisjes • Gepersonaliseerd leren • Toekomstbewust Leiderschap • Coöperatief vergaderen • Coherentie-raamwerk • Formatieve cultuur • Leidinggeven aan leren • Differentiatie • Collegiale samenwerking • Leidinggeven aan verandering VOOR WIE? Docenten, teamleiders en schoolleiders binnen het VO MEER INFORMATIE: s.omjs.nl/conferentieVO

Meer informatie over een training of event? Kijk op omjs.nl/professionalisering

17 12:58

De Centrale Eindtoets vanaf 2018:

een toets op maat Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) komt in 2018 met een nieuwe variant van de Centrale Eindtoets: de digitale adaptieve Centrale Eindtoets.

Een toets op maat, waarmee ieder kind de kans krijgt te laten zien wat het kan.

Vanaf 2018 kent de Centrale Eindtoets van het CvTE twee varianten: de papieren Centrale Eindtoets op één niveau (geen onderscheid meer in N- en B-niveau) en de digitale adaptieve Centrale Eindtoets. Met de digitale adaptieve variant krijgen leerlingen een toets die zich tijdens de afname aanpast aan hun individuele niveau. Een toets op maat, geschikt en toegankelijk voor álle leerlingen.

Adaptiviteit: drie toetsdelen De digitale adaptieve Centrale Eindtoets is opgebouwd uit drie toetsdelen, die elk uit een set opgaven bestaan. Per toetsdeel wordt gemeten wat het niveau van de leerling is. Het eerste toetsdeel is voor iedere leerling hetzelfde. Op basis van de tussenscores op de

vragen wordt het niveau van de leerling bepaald voor taal én voor rekenen. In het tweede toetsdeel gaat de leerling verder op het vastgestelde niveau. De resultaten van de drie toetsdelen samen vormen de totale score.

Op weg van papier naar digitaal Kiest een school voor de Centrale Eindtoets dan zijn er verschillende opties: papier of digitaal, per klas of per leerling. Ook de route en het tempo waarin de school ‘op weg gaat van papier naar digitaal’ kiest de school zelf. Dit is mede afhankelijk van de ICT-mogelijkheden op school en de situatie van de leerlingen.

Doe de quickscan Door de 7 vragen van de quickscan op centraleeindtoetspo.nl te beantwoorden, ziet u of uw school voldoet aan een ­aantal algemene criteria om de digitale adaptieve Centrale Eindtoets af te nemen en krijgt u een beknopt op maat gesneden advies.

Meer weten?

Kijk op de vernieuwde website centraleeindtoetspo.nl of bezoek één van de regioconferenties in oktober.

Facet Leerlingen maken de digitale adaptieve Centrale Eindtoets vanaf 2018 in het computertoets- en examensysteem Facet. Met Facet zijn in het vo en mbo al ruim één miljoen toetsen en examens afgenomen. Facet is in opdracht van het ministerie van OCW door het CvTE en DUO ontwikkeld.

Facet is geschikt voor verschillende computers/besturingssystemen: • Windows-, Mac- en Linux-computers • Chromebooks • MS Surface • Tablets met muis en toetsenbord (Android en mogelijk ook iPad)

Voorbeeldtoets maken in Facet? Dit kan op de website oefenen.facet.onl PrimaOnderwijs 35

EDG_SEP_034-035_CVTE_v03.indd 35

21-08-17

19:56

Met plezier Engels leren De Engelse taal is overal om ons heen. Maar hoe kunnen kinderen die op een aantrekkelijke manier leren? The British School in the Netherlands geeft sinds vorig schooljaar praktische nascholingscursussen voor leerkrachten. Leerkracht Celeste Warmerdam volgde de cursus: ‘Het is echt onderwijs van nu. Interactief en heel erg leuk.’ door mirjam janssen

Ieder jaar was het raak. De kinderen van groep 7/8 van basisschool Calluna in Ede begonnen vol verwachting met de lessen Engels, maar al na een paar weken verflauwde hun belangstelling. Hun leerkracht Celeste Warmerdam vond dat jammer. ‘De hele wereld ver­ engelst. De kinderen zingen liedjes in het Engels, maar ze weten vaak niet wat ze zingen. Ze kennen wel woordjes, maar hebben moeite om zinnen te maken.

Ik wilde ze echt laten praten met elkaar en was op zoek naar een manier om ze enthousiast te krijgen.’

Daarom volgde Celeste het afgelopen schooljaar een nascholingscursus aan The British School in the ­Netherlands (BSN) Language Centre, het zogeheten Certificate in English Language Teaching-Primary (CELT-P) voor leerkrachten in het basisonderwijs. Dit is ontwikkeld door Cambridge English.

Proefjes in het Engels ‘Ik was vanaf les één verkocht’, zegt Celeste. ‘Een schooljaar lang had ik elke maand een bijeenkomst van drie uur in Den Haag en daarnaast kreeg ik thuis­ opdrachten. Je krijgt veel praktische tools aangereikt

en ik kon de lesstof meteen op school toepassen. Wat ik vooral heb geleerd, is hoe ik zelf minder aan het woord kan zijn en de leerlingen meer. De leerlingen krijgen eerst een duidelijke, beperkte instructie. Als ze een oefening beheersen, ga je verder met een ­vrijere opdracht, zodat ze steeds meer kunnen toe­ passen. De opzet van de oefeningen is interactief. Je kunt de manier van werken ook gebruiken voor andere vakgebieden. Zo kun je schei- en natuurkundeproefjes ook in het Engels doen of in het Engels uitleg geven over een natuurverschijnsel.’

Workshop voor collega’s Vanwege haar enthousiasme werd Celeste gevraagd een workshop voor collega’s te geven tijdens een ‘Proominent-dag’, een dag waarop de elf scholen van bestuur Proominent laten zien waarmee ze bezig zijn.

Ze zette haar collega’s aan het werk met haar favo­ riete oefening, een reactie- en luisterspel. ‘Ik had twaalf woorden uit een Engelse songtekst op een tafel gelegd. Tijdens het afspelen van het lied moesten de collega’s een woord dat ze hoorden zo snel mogelijk

36

EDG_SEP_036-037_BSN_v04.indd 36

21-08-17

19:56

Leuke tips voor Engels in de klas Post-it Een leerling staat ‘model’ voor twee à drie ­andere leerlingen. Zij schrijven alle lichaamsdelen die ze kunnen bedenken in het Engels op een post-it papiertje en plakken dat op de juiste plek op het model. Deze oefening is eveneens makkelijk voor andere categorieën woorden te gebruiken. Zo kun je de leerlingen ook inkopen uit de supermarkt of de spullen in het lokaal laten benoemen en beplakken.

Fruit salad De leerlingen staan in een cirkel en krijgen ­a llemaal de naam van een fruitsoort. Eén ­leerling staat midden in de cirkel en roept de naam van een fruitsoort. Als leerlingen de naam van hun soort horen, verwisselen ze van plek. De leerling in het midden probeert een van de vrijgekomen plekken te bemachtigen.

Degene die geen vrije plek meer heeft, komt dan in het midden te staan en noemt weer een fruitsoort. Deze oefening kun je natuurlijk ook doen met bijvoorbeeld groenten, voertuigen of namen van familieleden.

Luisteroefening De leerlingen luisteren naar een verhaal, maar krijgen vooraf in plaats van achteraf een vraag of een opdracht. Bijvoorbeeld: hoeveel keer wordt een bepaald woord gebruikt? Of wat gaat de hoofdpersoon uit het verhaal doen? Zo luisteren ze gerichter.

pakken. Maar niet elk woord dat op de tafel lag, kwam werkelijk voor in het lied. Wie een verkeerd woord had gepakt was af, degenen met de meeste goede woorden was de winnaar.’ Haar collega’s reageerden positief op de oefeningen van BSN. ‘Het prettige aan deze manier van werken is dat je als leerkracht, zelfs als je niet zo goed Engels spreekt, de leerlingen toch goed kunt ­activeren. BSN Language Centre doet je veel creatieve en praktische ideeën aan de hand. Het is geen nieuwe methode, maar laat zien hoe je je eigen methode beter kunt gebruiken. Ook word je je als leerkracht meer ­bewust van het belang van een goede uitspraak. Je leert leerlingen geen letters, maar fonemen of klanken. Elk foneem heeft een eigen teken, in het Engels zijn dat er ongeveer 44. Door die tekens te gebruiken, gaan leerlingen die ook herkennen en wordt het makkelijker om een woord goed uit te spreken. Dat werkt beter, anders krijg je van dat Louis van Gaal-Engels. Ik ben nu ook bezig grammatica aan de kennis van de leerlingen toe te voegen. Op die manier kunnen ze van

de losse woorden die ze hebben geleerd echte zinnen gaan vormen.’ Celeste kijkt tevreden terug op de cursus.

‘De training is goed voor je zelfvertrouwen en voor het Engels in de klas. Het is echt onderwijs van nu met vaardigheden van nu. Maar het is vooral interactief en heel erg leuk.’

Nascholing Engels: PO en VO Sinds vorig jaar geeft The British School in the ­Netherlands (BSN) Language Centre in Den Haag twee nascholingscursussen. Het Certificate in ­English Language Teaching-Primary (CELT-P) voor het basisonderwijs en het Certificate in ­English Language Teaching-Secondary (CELT-S) voor het voortgezet onderwijs. De trainingen zijn gericht op non-native docenten Engels en ­g evalideerd door Registerleraar.

Meer info: bsnlanguagecentre.nl .

PrimaOnderwijs 37

EDG_SEP_036-037_BSN_v04.indd 37

21-08-17

19:57

Wetenschap & Techniek: Gewoon beginnen!

Is uw school al bezig met Wetenschap & Techniek? Op steeds meer basisscholen wint W&T terrein.

Maar, hoe maak je een goede start met W&T? Maaike Kramer, directeur op de Eerste Westlandse Montessorischool in Monster (EWMM), weet er alles van. Haar tip: “Gewoon beginnen en keuzes maken, maar wel vanuit een heldere visie”. Op haar school is W&T flink aangeslagen. Bij leerkrachten, ouders en zeker ook bij leerlingen.

De afgelopen jaren gooide de basis-

Onderzoekend & Ontwerpend Leren

school het roer om. Van af en toe een

ingevoerd in de bovenbouw, en toen

losse les is Wetenschap & Techniek

het daar eenmaal stond, kwamen

nu helemaal verweven in het lespro-

ook de onder- en middenbouw aan

gramma. “Een onderzoeksprogramma

de beurt. Kramer: “We zijn gewoon

van het Platform Bèta Techniek naar

begonnen. Door dingen te proberen

talentontwikkeling van kinderen zette

en te kijken waar we uitkwamen.

ons aan het denken”, zegt Kramer. “Wij hebben als missie: kinderen inspireren tot een nieuwsgierige en betrokken houding, maar hoe geven we daar vorm en inhoud aan? Met die vraag zijn we aan de slag gegaan en we hebben heldere keuzes gemaakt, ook voor W&T. Voor zelfverantwoordelijk leren,

“We willen leerlingen niet alleen voorbereiden op het voortgezet onderwijs, maar ook op hun leven ná het onderwijs.”

waarbij leerlingen eigenaarschap krijgen over wat en hoe ze leren. En voor

Maar wel vanuit een heldere visie:

Onderzoekend & Ontwerpend leren,

dat onze benadering de verwondering

waarbij ze aan de hand van herkenbare

stimuleert. En dat we leerlingen niet

situaties en vraagstukken zelf uitvin-

alleen voorbereiden op het voortgezet

den en zelf doen.”

onderwijs, maar ook op hun leven ná het onderwijs.” Het hele team was

TT_advertorial_PrimaOnderwijs_384x285_def.indd Alle pagina's EDG_SEP_038-039_TechniekTalent.indd 38

INVESTEREN IN HET TEAM

vanaf het begin betrokken. “Onze keu-

De school voerde de nieuwe aanpak

zes vragen van de leerkrachten een

geleidelijk in. Het team heeft eerst

andere houding: meer die van coach

21-08-17

19:57

dan van kennisoverdrager. Die omslag

je bubbeltjesplastic? Hoe ontwerp

zelfstandigheid en kritisch denkver-

maak je niet van de ene op de andere

je een mobiele waterput? Waarom

mogen. De EWMM viel met hun aan-

dag. Daar moet je in investeren door

groeien tomaten beter in een kas?

pak zelfs herhaaldelijk in de prijzen.

het er vaak met elkaar over te hebben.

Leuk en goed voor de ontwikkeling

Andere scholen komen er geregeld

Hoe maak je kinderen nieuwsgierig en

van leerlingen. Die staan niet alleen

hun licht opsteken. “Het allerbelang-

betrokken? Wat is je eigen houding?

’s ochtends te dringen om binnen te

rijkste is dat we de betrokkenheid

Welke vragen stel je aan kinderen en

komen, ze verlaten de school ook

en nieuwsgierigheid van leerlingen

wanneer hou je je mond? We ontwik-

met de vaardigheden waar de 21e

echt centraal stellen. Als je dat doet,

kelen samen hulpmiddelen en materi-

eeuw om vraagt, zoals creativiteit,

gebeuren er prachtige dingen.”

alen. Iedereen denkt en doet mee.”

“Als je de betrokkenheid en nieuwsgierigheid van kinderen écht centraal stelt, gebeuren er prachtige dingen.”

5 TIPS VAN MAAIKE KRAMER OM ZELF AAN DE SLAG TE GAAN 1. Maak heldere keuzes wat betreft de methodieken die je wilt gebruiken en voer deze overal door.

2. Geef het goede voorbeeld: het is belangrijk dat het team de onderzoekende houding ‘voordoet’ aan de leerlingen. Investeer ook in de kennis en vaardigheden van leerkrachten.

3. Betrek ouders bij vragen die leerlingen onderzoeken. Geef ze de moge-

TOEGERUST VOOR DE TOEKOMST Wetenschap & Techniek is inmiddels helemaal verweven in het onderwijsprogramma. Leerlingen verdie-

lijkheid zich aan te melden als experts. Onze ervaring: dat doen ze graag!

4. Gebruik het ‘virtuele vragenmachientje’. Daarmee kun je nagaan of een vraag een goede onderzoeksvraag is: http://tinyurl.com/nx94mlg 5. Ga gewoon van start. Begin klein en bouw je aanpak stap voor stap uit.

pen zich in vragen als: hoe maak

EEN GOEDE START MET INSPIRERENDE WORKSHOPS (KOSTELOOS AANGEBODEN!) • Onderzoekend & Ontwerpend Leren voor schoolleiders Verkrijg inzicht in wat er komt kijken bij de implementatie van Onderzoekend & Ontwerpend Leren in het onderwijsaanbod op uw basisschool.

• Wetenschap & Techniek op de basisschool. Zo doe je dat!

Ontdek met het schoolteam wat er nodig is om goed W&T-onderwijs te geven. U doet concrete ideeën op en maakt een begin met een W&Twerkplan voor het komende jaar.

• Werksessie: Aha!-stappenplan Tijdens deze werksessie gaat de W&T-werkgroep of het hele team aan de slag met een concreet stappenplan voor het verder invoeren van W&T. • Inspiratieworkshop W&T Tijdens deze laagdrempelige kennis- en inspiratiesessie op school helpt TechniekTalent.nu bij het enthousiasmeren van het hele schoolteam voor W&T-onderwijs.

Kijk voor ons totale workshopaanbod en meer informatie op: www.techniektalent.nu/workshops

Wetenschap & Techniek

Zo doe je dat dus.

EDG_SEP_038-039_TechniekTalent.indd 39

14-08-17 19:58 11:15 21-08-17

Kijk op creatieve ontwikkeling Concrete lesvoorbeelden helpen leraren om de theorie van het ‘leerplankader kunstzinnige oriëntatie’ te vertalen naar de praktijk en de stappen in het creatieve proces inzichtelijk te maken. Toch schieten woorden weleens te kort om te beschrijven wat er in een les beeldend, dans, drama, muziek of cultureel erfgoed aan bod kan komen. Daarom heeft SLO de lesvoorbeelden aangevuld met korte filmpjes. tekst carolien nout

Zelf een nieuwe liedtekst maken, achtergrondmuziek bij een film uitzoeken en een klankspel maken voor de groep; dat deden leerlingen uit groep 4 van basisschool De Kring uit Alkmaar. Het waren creatieve onderdelen van het project over de Hondsbossche zeewering, de vernieuwde kustversterking langs de Noordzee, waar de leerlingen zich in verdiepten. De leerkrachten bouwden er zorgvuldig een aantal muzieklessen omheen die leidden tot deze creatieve resultaten. Het vertrekpunt was een excursie naar het strand, de dijk en het informatiecentrum van de Hondsbossche zeewering. Het complete lesvoorbeeld, met de beschreven competenties, leerdoelen, beoordelingscriteria en de filmpjes, is te vinden op de themawebsite van SLO (zie kader). Voor alle leeftijdsgroepen en alle vakdisciplines (beeldend, dans, drama,

muziek of cultureel erfgoed) zijn er lessen te vinden. ‘Ze zijn bedoeld als inspiratie’, zegt Stéfanie van Tuinen, leerplandeskundige bij SLO, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling. ‘Vooral de filmpjes tonen aan hoe belangrijk de interactie tussen de leerkracht en de leerlingen is. In alle stappen van het creatieve proces, van oriënteren, onderzoeken en uitvoeren, zie je hoe essentieel de rol van de leerkracht is om te vragen, terug te koppelen, te evalueren en kinderen te helpen de creatieve cyclus steeds weer te doorlopen.’

Achtergrondmuziek Bij de muziekles is bijvoorbeeld te zien hoe leerlingen in groepjes een nieuwe tekst maken op een zeemansliedje dat ze eerder geleerd hebben. Ze verwerken de

40

EDG_SEP_040-041_SLO_v03.indd 40

21-08-17

19:58

indrukken die ze hebben opgedaan tijdens de excursie, oefenen met elkaar en voeren het uiteindelijk gezamenlijk uit. Een ander onderdeel gaat over achtergrondmuziek.

De kinderen maakten tijdens de excursie naar het strand foto’s waar de leerkrachten een presentatie in PowerPoint van maakten en nu moeten de leerlingen die beelden voorzien van passende muziek. De eerste stap is oriëntatie: ze kijken naar verschillende voorbeelden van muziek bij een film. Ze praten over de muziek en welk effect het heeft bij de film; is het eng of juist grappig? Na deze reflectie krijgen de kinderen de opdracht om zelf muziek te zoeken die past bij hun gevoel en de belevenissen tijdens de excursie. Ze onderzoeken, overleggen en kiezen een muziekfragment vanaf een cd. ‘Bij dit plaatje past drukke en vrolijke muziek, want dat gebeurde er’, aldus één van de leerlingen. Een ander lesonderdeel is het zelf maken van muziek. Ook bij dit lesvoorbeeld zijn filmfragmenten te zien. Na instructie en oefenen, improviseren de leerlingen woeste en later rustige zeemuziek met een klankspel dat ze vol overtuiging presenteren aan de klas.

Samenhang met andere vakken Er zijn ook lesvoorbeelden gemaakt van creatieve vakken in samenhang met bijvoorbeeld Oriëntatie op jezelf en de wereld. Neem de les ‘Bromautobusfietsvliegomobiel: te land, ter zee, onder de grond en in de lucht!’ Met het kernconcept Tijd & Ruimte als uitgangspunt verkennen leerlingen eerst hun eigen omgeving.

Basisschool De Branding in Den Oever ligt in een ingepolderd gebied en is omgeven met water en dijken.

Een wandeling in dit gebied is de opstap voor een project waarbij leerlingen een voertuig gaan vormgeven, waarmee ze tegelijkertijd onder de grond, in de lucht, onder en op het water en op de weg kunnen voortbewegen.

Verankeren in de school Behalve de uitgewerkte lesvoorbeelden biedt SLO meer hulpmiddelen om kunstonderwijs stevig in de school te verankeren. Stéfanie van Tuinen: ‘De rol van de schoolleider is daarbij essentieel. Afhankelijk van de schoolorganisatie kan hij of zij meer inhoudelijk of juist wat meer op afstand betrokken zijn bij de invulling van het leerplan en bij activiteiten op het gebied van kunstzinnige oriëntatie. Hoe het ook zij, de schoolleider

is degene die een visie en beleid voor dit vakgebied moet vormgeven.’ Om schoolleiders te helpen succesvol cultuuronderwijs te verankeren in de school heeft SLO een handreiking op posterformaat gemaakt.

Daarin staan vier typen scholen beschreven waarin schoolleiders zich kunnen herkennen. Het is het startpunt voor een visie op kunst- en cultuuronderwijs, die in gesprek met het team en andere betrokkenen moet worden ontwikkeld. Ook het curriculaire spinnenweb, voor het maken van een leerplan kunstzinnige oriëntatie, maakt deel uit van de poster. Het is specifiek gericht op en ingevuld voor dit vakgebied. In een overzicht zijn alle toepasselijke vragen en achtergrondinformatie bij elkaar gebracht. Bijvoorbeeld vragen over de inrichting van het klaslokaal, de manier van toetsen, lesmateriaal, leerdoelen enzovoorts. ‘Het is belangrijk om zo te checken als school of je op de goede weg zit en af en toe stil te staan of de doelen van het cultuuronderwijs goed aansluiten bij de visie van de school’, zegt Van Tuinen. ‘Uiteindelijk moet het allemaal uitmonden in betekenisvolle lessen. De trotse gezichten van de kinderen die het ruisen van de zee en het gieren van de wind in een klankspel hebben laten horen: ja daar word je blij van.’

Houvast en ruimte Hoe ziet de opbouw van het leergebied kunstzinnige oriëntatie in het primair onderwijs er uit? Welk onderwijsaanbod past bijvoorbeeld het beste bij kinderen uit groep 3 of 8? En welke relaties heeft dit leergebied met andere leergebieden? Het landelijke leerplankader kunstzinnige oriëntatie geeft houvast bij de invulling en borging van het curriculum voor kunstzinnige oriëntatie op scholen.

Houvast, maar ook ruimte: leerkrachten blijven zelf verantwoordelijk voor de invulling van hun lessen. Met het leerplankader kunnen ze doelgerichter, vaak samen met culturele instellingen, aan de slag. Informatie over het leerplankader en de lesvoorbeelden (inclusief de filmpjes) zijn te vinden op kunstzinnigeorientatie.slo.nl. Op deze site is ook de Handreiking voor schoolleiders te downloaden.

PrimaOnderwijs 41

EDG_SEP_040-041_SLO_v03.indd 41

21-08-17

19:59

Een goed inkomen bij arbeidsongeschiktheid?

Zó geregeld!

Met bevlogenheid draagt u bij aan de ontwikkeling van een ander. Want kiezen voor het onderwijs doet u vanuit een passie. Elke dag weer. En dat vergt nogal wat. Belangrijk dat u goed voor uzelf zorgt. Want als u uit de running raakt, heeft dat veel impact.

Ook op uw inkomen. Dat kan afzakken tot bijstandsniveau! Voorkom geldzorgen met dé arbeidsongeschiktheidsverzekering speciaal voor iedereen die werkt in het onderwijs.

Uw voordelen  Altijd verzekerd van minstens 70% inkomen tot uw AOW-leeftijd

 U blijft bij arbeidsongeschiktheid pensioen opbouwen

 Minimaal 20% premiekorting via uw werkgever

 Geen medische vragen als u zich aanmeldt binnen 6 maanden na indiensttreding

 Sluit perfect aan op de WIA, uw cao en pensioenregeling

Wacht niet te lang, u hebt het zó geregeld!

Bereken uw premie op: www.loyalis.nl/aov-onderwijs

90.1627.16 adv Aov Onderwijs 192x285.indd 1 42 EDG_SEP_042-043_Lerarencongres_v04.indd

10-10-16 19:59 15:44 21-08-17

‘Vier de leraar’ op het tweedaagse Lerarencongres 2017 Vrijdag 6 en zaterdag 7 oktober vindt het Lerarencongres 2017 plaats. Onder het motto ‘Vier de leraar’ biedt het gratis congres twee dagen lang voor ieder wat wils.

Een lerarenredactie heeft het gevarieerde programma samengesteld. Susanne Winnubst, Leraar van het Jaar 2011, is één van die redactieleden en al sinds de allereerste editie betrokken bij het Lerarencongres. ‘Het congres is georganiseerd door de leraren zelf. Alle leraren die de workshops geven (en bezoeken) zijn enthousiast en bevlogen. Dat maakt de heerlijke sfeer die er hangt.’ door vanessa pelle

Het Lerarencongres 2017, een activiteit van de Onderwijscoöperatie, biedt ruimte voor meer dan 100 lezingen, presentaties en workshops zoals Escape the classroom, Goochelen met aandacht en Ben jij al geflipt? Ook is een aantal bijzondere sprekers uitgenodigd. Jelle Jolles houdt een lezing over de lerende tiener. Justine Pardoen spreekt over digitale geletterdheid en mediawijsheid. Marcel van Herpen gaat in op het opbouwen van een goede relatie met leerlingen om uitval en buitensluiten te voorkomen.

Wouter Hart praat over het verbinden van de jonge mensen van nu met de samenleving van morgen. Het Lerarencongres wordt op zaterdag 7 oktober afgesloten met de verkiezing van de Leraar van het Jaar.

‘Er is dit jaar ook een breng-ronde’, vult Susanne aan. ‘Instellingen willen graag input van de leraren, luisteren naar wat zij willen en nodig hebben om goed onderwijs te kunnen geven.’

Teamaangelegenheid Het congres is voor leraren uit allerlei sectoren.

Susanne: ‘MBO-docenten geven bijvoorbeeld een workshop kunst op muziek die ook voor het PO interessant is. En PO-leraren laten zien hoe leerlingen in de klas met hun eigen ‘bord’ lean/agile werken; ook interessant voor het VO en MBO. De organisatie (workshopgevers) staat zelf voor de klas, weet wat werkt en wat nodig is

voor de toekomst.’ Een bezoek aan het Lerarencongres wordt volgens Susanne steeds meer een teamaangelegenheid. ‘Veel leraren komen met hun hele, of gedeeltelijke, team. Ze splitsen zich daar op om een zo’n hoog mogelijke opbrengst te krijgen. Steeds meer managers en schoolbesturen moedigen hun teams aan om naar het congres te gaan. Welke schoolleider zou vandaag de dag nog nee zeggen tegen een gratis professionaliseringsdag?’

Festivalsfeer Als redactielid speelt Susanne een belangrijke rol bij het beoordelen van de workshops. ‘Het is belangrijk dat een workshop vanuit de bevlogenheid van de leraar wordt gegeven, niet vanuit een uitgeverij die meent de beste methode voor Engels te hebben uitgevonden. Daarnaast moet een workshop nieuw(s)waarde hebben, met onze nieuwe tijd meegaan en nieuwsgierig maken. Naast de workshops en lezingen kunnen de leraren twee dagen lang laten zien waar ze zelf enthousiast over zijn. Er zijn dialoogtafels, meetups, speeddates en diverse tenten op het terrein waar van alles te doen en te beleven is. Het heeft veel meer een sfeer van een festival. Als ik zelf een festival bezoek, heb ik bijzondere ontmoetingen, raak ik geïnspireerd, en - niet te vergeten - eet ik lekkere dingen. Zo zullen de leraren het Lerarencongres dit jaar ook gaan ervaren.’

Gratis aanmelden Leraren die bij dit tweedaagse congres van, voor en door de leraar willen zijn kunnen een gratis ticket via http://lerarencongres.onderwijscooperatie.nl bestellen.

Aanmelden kan voor één of beide dagen.

EDG_SEP_042-043_Lerarencongres_v04.indd 43

21-08-17

20:00

‘Mediawijsheid

niet ­alleen ­inzetten ­als ­er zich ­een ­crisis ­voordoet’ Kinderen in de basisschoolleeftijd spelen en leren in toenemende mate in een digitale wereld. Dit levert naast veel voordelen soms ook lastige situaties op.

Scholen en leerkrachten moeten mee met de digitalisering, maar dat gaat niet altijd vanzelf. Merel Groot, bovenbouwleerkracht en ICT-coördinator op RKBS De Duizend Eilanden in Noord-Scharwoude, benadrukt het belang van mediawijsheid op de basisschool. ‘Sommige ouders en leerkrachten hebben geen flauw idee wat kinderen überhaupt allemaal kunnen zien en doen op internet.’ door mediawijzer.net

Tablets, smartphones en laptops zijn niet meer weg te denken uit het Nederlandse basisonderwijs. Zo ook op RKBS De Duizend Eilanden, waar kinderen vanaf groep 1 een iPad en vanaf groep 3 een Chromebook (laptop) tot hun beschikking hebben.

Ondanks het hoge tempo waarin de digitalisering plaatsvindt, zegt Merel Groot de ontwikkelingen goed te kunnen bijbenen. ‘Ik heb veel affiniteit met ICT en zit zelf ook op Facebook en Instagram. Dat is wel een voordeel als je kinderen lesgeeft over de omgang met dit soort platforms.’ Groot vindt het belangrijk dat leerlingen bewuster worden gemaakt van hun eigen gedrag op sociale media. ‘Kinderen realiseren zich soms onvoldoende dat alles wat ze op sociale media plaatsen ook door anderen wordt gelezen en misschien wel verkeerd kan worden opgevat. Wat voor de één een grapje is, wordt door de ander als pesten ervaren.’

De MediaMasters Game in cijfers • Afgelopen schooljaar waren er 150.000 kinderen ingeschreven voor de MediaMasters Game • Er deden 6.100 klassen op bijna 3.000 scholen mee • D e 115 verschillende MediaMissies zijn ruim 2 miljoen keer gespeeld!

Breder inzetten Groot betreurt dat mediawijsheid vaak uitsluitend wordt ingezet wanneer er zich een concreet probleem of crisis voordoet. ‘Veel leerkrachten bespreken verantwoord mediagebruik pas als er ruzie is binnen een WhatsAppgroep of als er ongepaste foto’s worden rondgestuurd.

Mediawijsheid is echter meer dan, bijvoorbeeld, het omgaan met cyberpesten. Het gaat ook over de technische aspecten van media en computers, zoals programmeren.

Volgens mij is mediawijsheid tegenwoordig op ieder vak van toepassing. Door mediawijs te zijn, kunnen kinderen bijvoorbeeld beter betrouwbare en onbetrouwbare bronnen van elkaar onderscheiden, een skill die de rest van je leven van pas komt.’

MediaMasters Game Sinds drie jaar doet De Duizend Eilanden-school mee aan het mediawijsheidproject MediaMasters van ­Mediawijzer.net. De MediaMasters Game is een interactief spel dat leerlingen kennis laat maken met ­m ediawijsheid in de breedste zin van het woord.

44

EDG_SEP_044-045_Mediawijsheid_v07.indd 44

21-08-17

20:01

Duizenden klassen strijden tijdens de Week van de Mediawijsheid om de titel ‘Meest mediawijze klas van Nederland’. ‘Het spel is een succes’, aldus Groot. ‘Ik merk dat kinderen het liefst leren door te doen. Daarom is MediaMasters een geschikte manier om kinderen kennis te laten maken met mediawijsheid. Ze vinden het leuk en zijn ontzettend fanatiek. Ook van de extra opdrachten die het hele jaar beschikbaar zijn via de MediaMasters Club maken we daarom graag gebruik.

Daarnaast vind ik het belangrijk om, buiten de momenten van MediaMasters, mediawijsheid te bespreken aan de hand van de actualiteit.’

Hoe maak je jouw klas mediawijzer in het nieuwe schooljaar?

Speel de MediaMasters Game De MediaMasters Game wordt in de klas en thuis gespeeld en brengt het gesprek op gang tussen leerlingen, ouders en leerkrachten over onder andere sociale media, reclame, informatievaardigheden, programmeren, gamen, cyberpesten, vloggen, beeldvorming, virtual reality en online gedrag. De MediaMasters Game vindt jaarlijks plaats tijdens de Week van de Mediawijsheid (17 t/m 24 november 2017).

Word lid van de MediaMasters Club Een klas die lid wordt van de MediaMasters Club heeft het hele schooljaar toegang tot extra opdrachten en MediaMissies, die dienen als aanvulling op de dagelijkse lesstof. MediaMissies en opdrachten verschijnen eens per twee maanden en behandelen actuele mediawijsheidthema’s, zoals cyberpesten tijdens de Week van het Pesten. De MediaMissies en opdrachten in MediaMasters worden samengesteld uit het aanbod van netwerkpartners van Mediawijzer.net. Thema’s uit de MediaMasters Club blijven een jaar online beschikbaar en kunnen op ieder moment gespeeld worden.

Doe mee aan de Codeweek Tijdens de Codeweek (7 t/m 22 oktober 2017), georganiseerd door ECP | Platform voor InformatieSamenleving, staat leren programmeren centraal. Codeweek nodigt organisaties, ondernemers, bibliotheken en scholen uit om een zogeheten code-event te organiseren, dat vervolgens in de online Codeweek-kalender in de spotlights wordt gezet. Leren programmeren helpt te doorgronden hoe dingen werken, ideeën te verkennen en dingen te maken. Gedurende

de Codeweek zien kinderen hoe laagdrempelig en leuk programmeren is door bijvoorbeeld een eigen website, app of robot te maken. Vorig jaar telde de Codeweek wereldwijd al bijna één miljoen deelnemers.

Aanmelden kan op codeweek.nl.

Gebruik Nieuws in de klas Nieuws in de klas vertegenwoordigt de nieuwsbedrijven van Nederland in het onderwijs en biedt legio lespakketten, lessuggesties en praktijkvoorbeelden ten behoeve van taalvaardigheid, mediawijsheid en burgerschap. De programma’s van Nieuws in de klas zijn het hele jaar door te gebruiken of voor een korte periode van bijvoorbeeld twee weken.

Nieuws in de klas stimuleert jongeren bovenal om het nieuws online, in beeld, geluid en op papier te volgen en te interpreteren.

Nationaal Media Paspoort Naast het aanreiken van brede mediawijsheid is het belangrijk om kinderen te stimuleren om zich bewust te worden van de motivatie en het gevoel dat achter hun online keuzes schuilgaat.

Het Nationaal Media Paspoort biedt lesprogramma’s voor leerlingen van groep 1 t/m 8, voor thuis en in de klas. Het Nationaal Media Paspoort is een initiatief van de Nationale Academie voor Media en Maatschappij, en is tot stand gekomen in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen.

Naast deze initiatieven zijn er talrijke andere mogelijkheden om in jouw klas aandacht te schenken aan mediawijsheid. Kijk voor een volledig overzicht op mediawijsheid.nl/lesmateriaal PrimaOnderwijs 45

EDG_SEP_044-045_Mediawijsheid_v07.indd 45

21-08-17

20:01

Hoe praat je met je lee rl ‘Praat met je leerlingen over hun digitale wereld’, dat is vaak het advies voor scholen. Maar hoe doe je dat, praten over een onderwerp waar je misschien weinig over weet? Met enkele praktische gesprekstips en voorbeeldvragen helpen we je op weg. Voor schoolleiders en leraren, maar ook geschikt om aan ouders uit te delen op een ouderavond over jeugd en internet. door remco pijpers

Dit najaar verschijnt het Handboek Digitale Geletterdheid.

In het kader hiervan licht Kennisnet alvast een tipje van de sluier op. Dit artikel biedt handvatten voor het aangaan van het gesprek met leerlingen over internet.

Leerlingen zijn digitaal zeer actief. Ze ‘appen’ met elkaar via WhatsApp, sturen elkaar berichtjes via Snapchat, bekijken video’s op YouTube, publiceren soms zelf vlogs en blogs. Maar hoe weet je wat ze online doen, wat ze digitaal interesseert en wat ze belangrijk vinden? En hoe maak je leerlingen digitaal wijzer?

te beginnen met je leerlingen. Soms is een gesloten vraag nodig om verder te komen in een gesprek. Maar waarschijnlijk krijg je een betere interactie met: Wanneer gaat iemand te ver op WhatsApp? Waar ligt jouw grens? Als iemand een fatsoensgrens in de app-groep overgaat, wanneer verdient hij of zij een straf? Welke straf vind jij dan passend? Dit soort vragen vul je zelf niet in, of zo min mogelijk. Het stellen van open vragen is daarom belangrijk.

Stel open vragen

Door leerlingen serieus te nemen, stimuleer je ze na te denken en een mening te geven. Dit doe je door ze

Het stellen van open vragen is goed om een gesprek

Stel prikkelende vragen

46

EDG_SEP_046-047_Kennisnet_N_v04.indd 46

21-08-17

20:02

Voorbeeldvragen over goed en fout op internet 1. In films als Batman en Superman draait het om de held en de boef. Het goed tegen het kwaad. Wat is voor jou op internet goed en wat is het kwaad?

2. Stel dat iemand je WhatsApp-account hackt. Wat kan er gebeuren? En wat voor soort zaken mag absoluut niet naar buiten?

3. Leerlingen maken fouten op internet. Net als volwassenen. Ze laten bijvoorbeeld hun wachtwoord ergens slingeren. Wat is jouw stomste veiligheidsblunder op internet?

4. Stel dat een cybercrimineel je zou vragen om hem een handje te helpen. Hij betaalt je vijftig euro per uur. Zou je het doen? Waarom niet, waarom wel?

5. Hoe zorg je dat hackende leerlingen zich positief voor de school inzetten?

e rlingen over internet? uit te dagen met vragen waarmee je hun ‘hersens op aan’ zet, zoals psycholoog Martine Delfos het zegt.

Stel daarom prikkelende vragen. Vragen die hun verbeelding laten spreken, zoals: Welke foto’s van jou mag Facebook aan bedrijven verkopen om ze te gebruiken in reclamecampagnes? En wat voor soort foto’s mag Facebook niet verkopen? Waarom niet?

Steek het gesprek positief in Het is een misvatting om te denken dat kinderen en jongeren zich aan de lopende band digitaal misdragen.

Tussen jongeren bloeit kameraadschap en liefde volop, ook digitaal. Op WhatsApp, SnapChat en Instagram regent het geen gifpijlen maar liefdeshartjes. Toch is het ook belangrijk om te praten over ‘moeilijke onderwerpen’, zoals: Hoe ontstaan online conflicten? Hoe los je ze weer op? Hoe voorkom je conflicten? Begin het gesprek positief, niet vanuit je zorgen over de dingen die mis kunnen gaan. Ga uit van de kracht van jongeren en hun vermogen om de (digitale) wereld positief te veranderen.

Vraag juist ook naar het goede. Wat is het mooiste dat iemand voor jou heeft gedaan of tegen je heeft gezegd via internet (bijvoorbeeld via WhatsApp)?

Leeftijd en niveau Jonge kinderen zijn benieuwd naar je mening en die kun je daarom best zo nu en dan geven. Dat helpt ze. Bij jongeren doe je er meestal beter aan te wachten met het geven van je mening. Geef ze de ruimte om zelf tot een mening te komen, al is dat niet voor iedereen even makkelijk. Onthoud de twee soorten vragen die je kunt stellen. Vraag leerlingen om hun digitale leefwereld te beschrijven. Dit kan door een ‘plaatje’ te maken.

Bijvoorbeeld: Wat is de grappigste Snapchat-emoji die je hebt gekregen? Wil je deze aan ons laten zien?

Vraag naar meningen en argumenten. Facebook zegt dat kinderen, jonger dan 13 jaar, geen account aan mogen maken. Waarom denk je dat dit zo is? Ben je het ermee eens?

Voorbeeldvragen Kennisnet heeft twee lijsten gemaakt met voorbeeldvragen over privacy en internet en informatiebeveiliging. Deze vragen kunnen het begin zijn van een goed gesprek met leerlingen. Deze lijsten vind je op www.kennisnet.nl/artikel/hoe-praat-je-met-jeleerlingen-over-internet PrimaOnderwijs 47

EDG_SEP_046-047_Kennisnet_N_v04.indd 47

21-08-17

20:02

(Advertorial)

Hoofdluis?

Voorkom verspreiding!

Waar kinderen veel contact met elkaar hebben, kan de hoofdluis welig tieren. De beestjes kunnen oversteken van het ene hoofd naar het andere of een omweg nemen via jassen, dassen en mutsen. Hoofdluizen leven van mensen­ bloed. Wanneer een besmet kind zich bij jeuk eens flink achter de oren krabt, is de kans groot dat er luizen op de schouder en kraag vallen. Luizen kunnen niet ­v liegen of springen, maar wel lopen. Ze kunnen twee dagen zonder bloed en gaan (reislustig als ze zijn) zonder hoofdhuid op zoek naar een nieuwe gastheer. Voorkomen is beter dan ­g enezen. Licesafe of luizenzakken zijn een effectief ­p reventiemiddel. Als een kind toch hoofdluis heeft, dan is het advies het haar gedurende twee weken dagelijks te ­k ammen met een netenkam. Eventueel kan het kammen ­g ecombineerd worden met een antihoofdluismiddel. Vooral bij schoolklassen is het belangrijk dat alle besmette kinderen uit een groep tegelijk worden behandeld, anders kunnen ze elkaar weer besmetten.

Kijk voor meer informatie op www.luizenzakken.nl

SAMEN OP EXPEDITIE! nro-congres voor onderwijs en onderzoek

n pieken va

j s heid

wild

s

va on ni n n

br ke

nieuwe hori zonten

wi

gedac

en

ro

n i ta

om

L E R E N VO O R D E S C H O O L Heb je hart voor onderwijs en onderzoek? Ben je benieuwd hoe onderzoek van nog meer waarde kan zijn voor het onderwijs? Kom dan naar het NRO-congres waar kennisdeling, inspiratie en ontmoeting centraal staan.

Ervaringsdeskundigen vertellen je hoe zij hun samenwerking tussen onderzoek en onderwijs hebben georganiseerd, en hoe het bijdraagt aan de kwaliteit van het onderwijs. De hele dag door zijn er presentaties en workshops die kennis voor het onderwijs bieden, en ga je in gesprek met onderzoekers en andere nieuwsgierige leraren, schoolleiders en bestuurders.

EDG_SEP_048-049_Luizen-Dierendiploma_v05.indd 48

ra in co g

ht

st

Ga naar www.nro-congres.nl, schrijf je in en ontdek samen hoe onderwijs en onderzoek elkaar versterken!

te r

ew ou d

• • • • •

woensdag 1 november 2017 Rijtuigenloods, Amersfoort (achter het station) 6 RU in het Lerarenregister heel veel kennis voor € 75,info: www.nro-congres.nl

•

• •

Partners: PO-Raad VO-raad LECSO Onderwijscoöperatie ecbo MBO Raad Vereniging voor Onderwijsresearch (VOR) Mediapartner: Didactief

•

•

•

21-08-17

20:03

De hele klas een dierenvriend met het

DierenDiploma

Meer dan de helft van de Nederlanders heeft huisdieren. Het hebben van huisdieren heeft een positief effect op het leven en welzijn van kinderen. Het is wel belangrijk dat de verzorging verantwoord gebeurd. Speciaal voor leerlingen van (combi)groep 5 heeft de Stichting Met dieren meer mens een vernieuwd, digitaal lespakket ontwikkeld waarmee kinderen van alles over huisdieren leren. De les wordt afgesloten met een officieel DierenDiploma.

Superleuk rond Dierendag (4 oktober), maar natuurlijk het hele jaar inzetbaar.

Om het DierenDiploma te halen, hebben de leerlingen kennis over huisdieren nodig. Van verzorging tot voeding en van leefomgeving tot gedragsherkenning. Met het uitgebreide, interactieve lespakket begeleid jij als leerkracht snel een leuke en interessante les. Het lespakket bestaat uit een theorie- en praktijkgedeelte.

Ambassadeur Belle Zimmerman, bekend als actrice van de televisieserie Brugklas, leidt de leerlingen door de interactieve les heen. Er is een digitale ‘watjemoetweten-kaart’ met daarop 25 huisdierenweetjes.

Bewijs Dat je vera ntwoorD kunt oMga an Met huisDieren

naam leeftijd school datum

Stichting Met dieren meer

Leer nu nog meer over

Na het theorie- en praktijkgedeelte weten leerlingen hoe ze verstandig en verantwoord met huisdieren moeten omgaan. Het lespakket voldoet aan de kerndoelen van het ministerie van OCW. De digitale les is van kop tot staart geregeld, ook als men zelf geen affiniteit heeft met huisdieren is het eenvoudig. De kennis over huisdieren wordt getest met een officieel examen.

Leerkracht

huisdieren met de gratis DierenDiploma® app op dierendiploma.nl

Met een DierenDiplo ma maak je vriende n ®

72014

Makkelijk inzetbaar

mens

BESTEL HET GRATIS LESPAKKET Wil jij met je hele klas dierenvriend worden, bestel dan het gratis lespakket via www.primaonderwijs.nl/ dierendiploma. Je ontvangt dan toegang tot de interactieve digitale les, praktijkopdrachten, het examen (te printen vanaf de website) en uiteraard de DierenDiploma’s. Op dierendiploma.nl/lesmateriaal vind je allerlei leuke extra’s.

PrimaOnderwijs 49

EDG_SEP_048-049_Luizen-Dierendiploma_v06.indd 49

22-08-17

10:43

vandaag werken aan het onderwijs van morgen Ben je leraar of schoolleider en wil je alleen of met je school meewerken aan de ontwikkeling van het landelijke curriculum? Vanaf 18 september kun jij je dan op curriculum.nu aanmelden. In het najaar worden uit de aanmeldingen 130 leraren, 18 schoolleiders en 84 scholen geselecteerd. Zij gaan verdeeld over 9 teams aan de slag om te benoemen wat leerlingen moeten kennen en kunnen. Ze delen

Start Curri

hun tussenopbrengsten in de praktijk en verzamelen feedback. Het ontwikkelSeptember 2017 Start werving & selectie proces begint in maart 2018. Er is een financiële tegemoetkoming beschikbaar om leraren en schoolleiders vrij te stellen die hierin gaan meewerken.

Centrale rol voor leraren en schoolleiders

dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met curriculum.nu

• Samenhang de onderwijsinhouden bevorderen.

Wat moeten onze leerlingen leren om zich ontwikkelenvan In september start detewerving leraren, inschoolleiders tot volwassenen die hun steentje bijdragen aan de samen- • Een betere balans brengen in de doelen van het scholen via een open procedure. Zijonderwij krijgen de unieke kans s. leving, economisch zelfstandig zijn én met zelfvertrouwen omstaan? de bouwstenen vernieuwd curriculum uit te in het leven Binnen jouw schoolvoor voer jeeen vast het gesprek over deze vraag. Het is inmiddels 11 jaar geleden Gezocht: leraren, leiders en teams werken. In 9 teams werken zij aan de vakgebieden dat we in Nederland deze vraag hebben beantwoord We zoeken leraren, schoolleiders en schoolteams Digitale geletterdheid, Engels, de slagNederlands, willen met een van de volgende voor hetBurgerschap, primair en voortgezet onderwijs als geheel. In die aan de tussentijd is het landelijk curriculum op punten wel leergebieden: Burgerschap, Digitale geletterdheid, Rekenen/Wiskunde, Bewegen & Sport, Kunst & Cultuur, aangepast, maar vaak weinig in samenhang. Tijd dus Engels/Moderne Vreemde Talen, Nederlands, Rekenen/ Mens & Natuur Mens &Bewegen Maatschappij.

Wil je& Cultuur, & Spor t, Kunst om dat nu integraal te doen. Wat(incl. willen Techniek) we behouden, enWiskunde, wat moeten we toevoegen en wat laten we los? Wat is Mens & Natuur en Mens & Maatschappij. Elk ontwikkelook een bijdrage leveren? Meld je aan via www.curriculum.nu. de kern van wat leerlingen moeten leren en hoe houden team zal bestaan uit leraren en schoolleiders uit het we ruimte voor scholen om zelf het programma in te primair en voortgezet onderwijs. Aan ieder team vullen, aansluitend op hun visie, leerlingen en omgeving? wordt een aantal ontwikkelscholen gekoppeld. De Curriculum.nu is een initiatief van de Onderwijs- geselecteerde leraren en schoolleiders gaan de slag 017 te benoemen coöperatie, PO-Raad, VO-raad, AVS, LAKS en Ouders & om voor de dio oktober 2thema’s Mebovengenoemde ldenschoolloopbaan Onderwijs. De uitvoering vindt plaats in samenwerking wat leerlingen ne aanmehun eadligedurende d met SLO. De initiatiefnemers willen met deze herziening: moeten kennen en kunnen. De ontwikkelteams werken vier keer drie opeenvolgende dagen samen • Doorlopende leerlijnen versterken: een soepele overgang in zogenaamde ontwikkel sessies. Na elke sessie van de voorschoolse periode naar het primair onderwijs, delen ze hun tussenproducten met ontwikkelscholen. van primair naar voortgezet onderwijs en daarna naar Deze scholen gaan in het leergebied aan de slag met curriculumontwikkeling en zorgen met hun team voor vervolgonderwijs.

2017 inbreng en feedback op tussenresultaten • Overladenheid in het onderwijsprogramma terugdringen. berde io novemvan d e M 7 • Duidelijkheid bieden aan scholen: wat moeten alle leerlingen ontwikkelteams. worden rekken tember 201 De tussenresultaten egespdaarelectizoals S Medio sepnaast leren en hoeveel ruimte is er over voor eigen invulling? gedeeld met andere betrokkenen, o.a. het e n r onli

Juli 2017 m.nu Start Curriculu

lie aanmeldformu

50

Medio december 2017 EDG_SEP_050-051_Curriculumnu_v05H_v00.indd 50

28-08-17

15:33

Wat hebben onze leerlingen van scholen nodig om uit te groeien tot volwassenen die hun steentje bijdragen aan de samenleving, economisch zelfstandig zijn én met zelfvertrouwen in het leven staan?

Wat moeten ze nú dan leren en wat hebben scholen nodig om daar goed op in te spelen?

Deze infographic laat zien hoe Curriculum.nu werkt aan de herziening van het landelijk curriculum in het primair- en voortgezet onderwijs. Leraren, scholen en schoolleiders hebben daarbij een grote rol. Zij ontwikkelen bouwstenen waarin per vakgebied staat wat elke leerling moet kennen en kunnen in verschillende fasen van hun onderwijsloopbaan.

Begin 2019 Rapport opleveren Eind februari 2018 Start ontwikkelproces September 2017 Start werving & selectie

Wat gebeurt er met de resultaten?

Vier ontwikkelsessies

Centrale rol voor leraren en schoolleiders In september start de werving van leraren, schoolleiders en scholen via een open procedure. Zij krijgen de unieke kans om de bouwstenen voor een vernieuwd curriculum uit te werken. In 9 teams werken zij aan de vakgebieden Burgerschap, Digitale geletterdheid, Engels, Nederlands, Rekenen/Wiskunde, Bewegen & Sport, Kunst & Cultuur, Mens & Natuur (incl. Techniek) en Mens & Maatschappij. Wil je ook een bijdrage leveren? Meld je aan via www.curriculum.nu.

De ontwikkelde bouwstenen worden aan de Tweede Kamer aangeboden. Nadat de Tweede Kamer hierover heeft besloten, worden de bouwstenen vervolgens gebruikt om geactualiseerde kerndoelen en eindtermen te ontwerpen.

De teams krijgen de opdracht om in sessies van drie dagen te werken aan bouwstenen. Een bouwsteen bevat de kern van wat elke leerling moet kennen en kunnen per vakgebied. Tussen de sessies door vragen zij de ontwikkelscholen en anderen om input en feedback op de opbrengsten. De teams gebruiken deze feedback om hun bouwstenen aan te scherpen en vervolgens opnieuw voor te leggen.

Eind mei 2018 sie 2e ontwikkelses

2017 Medio oktober den deadline aanmel

er 2017 Medio septemb online ier aanmeldformul

2021 Nieuw formeel curriculum

8 Begin oktober 201 sie 3e ontwikkelses

8 Begin maart 201 sie 1e ontwikkelses

Juli 2017 .nu Start Curriculum

r 2018 Medio decembe sie 4e ontwikkelses

er 2017 Medio novemb en Selectiegesprekk

Maart - December 2018 Bijdragen tussen sessies door

Medio december 2017

Wie dragen er verder bij?

Ontwikkelteams en ontwikkelscholen Medio december is de selectie afgerond en zijn de teams en scholen bekend. Elk ontwikkelteam bestaat ten minste uit:

• 6 leraren uit het VO • 6 leraren uit het PO • 1 schoolleider uit het VO • 1 schoolleider uit het PO

x9

x80

Tussen de sessies door kan iedereen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de bouwstenen. Zo kunnen andere scholen, leraren, leerlingen, ouders, opleidingen, voorschoolse educatie, vervolgonderwijs, wetenschappers, vakverenigingen, bedrijfsleven enzovoorts input en feedback geven. Een adviesgroep van (internationale) wetenschappers en leraren met ervaring met curriculumontwikkeling staat de ontwikkelteams bij.

De ontwikkelteams worden gekoppeld aan ontwikkelscholen die voor toetsing en inbreng vanuit de praktijk zorgen. Totaal worden er zo’n 80 scholen geselecteerd. Zowel de teams als de scholen ontvangen een vergoeding voor hun inzet.

Curriculum.nu is een vervolg op Onderwijs2032 - een visie op meer eigentijds onderwijs en hoe daar te komen. Curriculum.nu zet in op de ontwikkeling van bouwstenen die de basis vormen voor nieuwe landelijke kerndoelen en eindtermen.

Curriculum.nu is een gezamenlijk initiatief van de Onderwijscoöperatie, de PO-Raad, VO-raad, AVS, LAKS en Ouders en Onderwijs. De uitvoering vindt plaats in samenwerking met SLO.

vervolgonderwijs, bedrijfsleven en lerarenopleidingen.

Ontwikkelscholen en deelnemers aan de ontwikkelteams ontvangen een financiële tegemoetkoming waarmee de vervanging van leraren en schoolleiders kan worden bekostigd. Meer informatie over het selectieproces en de voorwaarden is op www.curriculum.nu te vinden.

Aanmelden Vanaf 18 september kunnen scholen, leraren en schoolleiders zich aanmelden als ontwikkelschool of deelnemer aan een ontwikkelteam. Op www.curriculum.nu staat alle informatie over het selectieproces. De ontwikkelteams starten in maart 2018 en hun traject eindigt eind 2018. Begin 2019 worden de uitkomsten gedeeld met de Tweede Kamer voor verdere besluitvorming en om een vervolgproces te bepalen. De Onderwijscoöperatie, PO-Raad, VO-raad, AVS, LAKS en Ouders & Onderwijs zorgen, via het projectbureau Curriculum.nu, gezamenlijk met onder andere vakverenigingen, vervolgonderwijs, lerarenopleidingen en vmbo voor de benodigde voorbereiding. Er is (en wordt) immers al veel ontwikkeld en bedacht rondom verschillende leergebieden. Een adviesgroep van weten schappers reflecteert op het proces en de uitkomsten.

Onderwijs2032 en Curriculum.nu Curriculum.nu is het vervolg op het visietraject Onderwijs2032. In januari 2016 heeft Platform Onderwijs2032 een visie opgeleverd over toekomstbestendig onderwijs. Deze is vervolgens getoetst en verdiept in de onderwijspraktijk. Tegelijkertijd is het draagvlak voor de visie onder leraren onderzocht en op basis van de uitkomsten zijn een aantal aanpassingen gedaan. De Onderwijscoöperatie, de PO-Raad, de VO-raad, AVS, LAKS en Ouders & Onderwijs hebben op basis hiervan een voorstel aan de Tweede Kamer gedaan om het curriculum daadwerkelijk te herzien. In april debatteerde de Tweede Kamer over het plan van aanpak voor een eigentijds onderwijsaanbod. Met een aantal moties verzocht ze om het plan op verschillende punten aan te passen. Na intensief overleg met vakverenigingen, stichting platform vmbo’s, het vervolgonderwijs en lerarenopleidingen heeft de Coördinatiegroep (CG) het plan aangescherpt en is het van start gegaan onder de naam Curriculum.nu. De eigenheid en positie van de vakken in het voortgezet onderwijs blijft behouden en op verzoek van de Tweede Kamer worden geen ontwikkelteams opgezet voor persoonsvorming en vakoverstijgende vaardigheden. Leraren vervullen in de aanpak een sleutelrol.

PrimaOnderwijs 51

EDG_SEP_050-051_Curriculumnu_v05H_v00.indd 51

28-08-17

15:33

Conciërge Rick organiseert naschoolse activiteiten

‘Het mooiste is de verwondering op de gezichten van de kinderen!’

Een conciërge die een hekel heeft aan klusjes: het lijkt een ongelukkige combinatie. Maar Kindcentrum Fellenoord krijgt er een hoop andere zaken voor terug. Hun conciërge organiseert namelijk een compleet programma aan naschoolse activiteiten voor de leerlingen. Van tuinieren, dansen en koken tot een wekelijkse excursie. ’s Morgens doet meneer Rick de Wit zijn gewone conciërgetaken. Maar als de bel gaat, is het tijd om te spelen met de leerlingen. door studio stampij

Het is een warme dag en het schoolplein van basisschool Fellenoord in Eindhoven is veranderd in een waterspeeltuin. Overal lopen kinderen in zwembroek met grote waterkanonnen. Het plein staat vol teilen water. Meneer Rick is verwikkeld in een watergevecht.

Drijfnat rent hij over het plein. ‘Ik haal graag geintjes uit met de kinderen, dus als ze de kans krijgen om me terug te pakken, doen ze dat natuurlijk!’

Van uitsmijter tot super-organisator Eigenlijk wilde Rick de Wit graag zijn eigen klas, maar een lastige taaltoets voor de pabo gooide roet in het eten. Hij ging werken in de horeca. Twee jaar geleden

stond hij nog als uitsmijter voor het casino, maar een baan als conciërge leek hem leuker. Toen er een vacature was, greep Rick zijn kans. Hij kwam terecht in het centrum van Eindhoven op een school met 145 leerlingen en 38 verschillende nationaliteiten. Het gewone conciërgewerk ging al snel vervelen. Rick vond het veel leuker om met de kinderen bezig te zijn. ‘Anderhalf jaar geleden begon ik met een naschoolse activiteit waaraan acht kinderen meededen’, vertelt Rick. ‘Al snel ging ik meer dingen verzinnen: koken, crea en sporten.

Ik zocht de samenwerking met een dansschool die danslessen ging geven, met een organisatie die bewegingsonderwijs op scholen stimuleert en met

Aan de slag in de kas.

Mene er Rick met zijn kippe tjes.

Voor het eerst op scha atse n.

52

EDG_SEP_052-053_Superconcierge_v03.indd 52

21-08-17

20:06

Op glad ijs

De week van Rick Maandag: Dinsdag: Woensdag: Donderdag: Vrijdag:

Kookles en dansles.

Muziekles, sport, crea, koken.

Een excursie buiten de wijk.

In en om de tuin (sporten of tuinieren en zorgen voor de kippen en konijnen).

Dan rust meneer Rick ’s middags uit.

De activiteiten vinden plaats tussen half drie en half vijf ’s middags.

het CKE dat muziekles verzorgt. Zo groeide de naschoolse activiteiten razendsnel uit tot een aanbod van wel twaalf activiteiten per week waaraan in totaal 160 leerlingen meedoen.’

Win-winsituatie ‘Ouders betalen twee euro per activiteit. Daarmee kunnen we het hele programma bekostigen. Natuurlijk ook dankzij de sponsoring van bedrijven’, legt Rick uit. ‘Verder krijg ik de hulp van een aantal studenten uit het MBO en HBO. Zij studeren verzorging of sociale pedagogie en zorgen ervoor dat alles veilig en goed verloopt. Ze leren hier ontzettend veel in de praktijk. En ik leer weer van hen. Natuurlijk zijn de naschoolse activiteiten die we organiseren een goedkope vorm van kinderopvang. Veel ouders hier uit de buurt kunnen dat goed gebruiken. Ze krijgen nu iets meer ruimte om te dealen met hun problemen of ze kunnen net wat meer uren werken. De waardering van de ouders is groot en ze helpen ons vaak. Zij zijn blij dat we de kinderen wat leuks kunnen bieden en wij zijn blij met hun steun. Het is echt op alle fronten een win-winsituatie!’

Met mene er Rick naar het bos.

‘Als een kind geen zin heeft om mee te doen aan een activiteit, zeg ik dat hij zijn ouders moet bellen. Je hóeft hier namelijk niet te komen, het mág. Het uitgangspunt is dat we er een leuke middag van maken.

Kinderen mogen ook zeker meedenken over wat ze willen doen. Vorig jaar gaf een leerling aan dat ze nog nooit had geschaatst. Ze had gemerkt dat schaatsen en Nederland bij elkaar horen en wilde dat weleens ervaren. Toen zijn we met 54 kinderen en 18 ouders naar de schaatsbaan gegaan. Ik was de enige die kon schaatsen… Je moet een beetje buiten de lijntjes durven kleuren als je hieraan begint. Er gaan ook dingen mis, maar daar leer je van. Uiensoep maken tijdens een kookles van een uur was bijvoorbeeld niet zo’n goed idee. Dat is te weinig tijd voor het bereiden van uiensoep, maar we hadden ook dertig jankende kinderen met prikkende ogen. Dan gaan we de volgende keer toch maar weer pannenkoeken bakken.’

Onbetaalbaar ‘Het leukste aan de naschoolse activiteiten vind ik zelf de excursies. Zo zijn we naar een geitenboerderij geweest en bij een herder op de hei. Ook gaan we naar het bos, de bios of bezoeken we een kerk en moskee.

De komende tijd wil ik graag nog Engelse les gaan bieden en een EHBO-cursus. Sinds kort hebben we vier kippen en twee konijnen. De kinderen helpen bij de verzorging. Ook staat er een plantenkas op het plein en komt er binnenkort een volière. Het is echt prachtig om te zien wat dit teweegbrengt. De verwondering op de gezichten van de kinderen als ze zien dat er een ei uit een kip komt! Dat is echt onbetaalbaar. En de twinkeling in hun ogen als ze een komkommer eten die ze zelf hebben gekweekt. Dat vind ik echt het allermooiste aan mijn werk.’

Naar de boerd erij.

Op bezoe k bij de bakke r.

PrimaOnderwijs 53

EDG_SEP_052-053_Superconcierge_v03.indd 53

21-08-17

20:06

Veel met weinig!

Kindvolgsysteem Looqin PO zet betrokkenheid en welbevinden centraal Onderwijs dat welbevinden en betrokkenheid van de leerlingen centraal zet, krijgt steeds meer voet aan de grond. Leren wordt door velen al lang niet meer gezien als (alleen) leerstof stampen. Een kind dat zich goed voelt en betrokken is, leert beter, blijkt uit onderzoek (Buyse, Snoeck, Bertrands, Declecg & Laevers, 2009).

Maar hoe weet je dat? Hoe meet je dat? In nagenoeg alle kindvolgsystemen is men in de eerste plaats geïnteresseerd in prestaties. Looqin PO heeft andere parameters. Het kind staat hierbij op de eerste plaats, waarna de prestaties volgen. Wat vinden leraren van een dergelijk systeem? door vanessa pelle foto’s human touch photography, looqin

‘In de visie van onze school vormen welbevinden en betrokkenheid twee onmisbare pijlers van ons onderwijs’, vertelt Hilde Werckx, zorgcoördinator van basisschool De Toverfluit in Hasselt. ‘Het gedachtegoed achter Looqin PO stemt helemaal overeen met hoe wij denken over goed onderwijs. Procesgericht werken staat centraal, waarbij welbevinden, betrokkenheid, competenties en prestaties duidelijk in beeld worden gebracht. Het is een systeem waar de belangrijkste gegevens een plaats krijgen in het leerlingdossier.’

Tijdig detecteren Irma Buiskool, mentor op basisschool De Bras in Den Haag, deelt de mening van haar collega uit Hasselt.

‘Het prettige aan werken met Looqin is dat je teruggaat naar de essentie, namelijk kijken naar het kind.

Hoe betrokken is hij bij wat hij doet? Is er een stijgende lijn in de ontwikkeling? Hoe zit het kind in zijn vel? Dat is altijd het belangrijkste, bij ieder kind, op elk moment.

En dus ook in het onderwijs.’ Hilde: ‘Om tot diepgaand leren te komen, moet een kind zich goed voelen in de leeromgeving, zich gewaardeerd voelen door de leraar en medeleerlingen en een plaatsje hebben binnen de groep en de school. Wanneer dit welbevinden ontbreekt, is er geen ruimte in hoofd en hart om leeruitdagingen aan te gaan. Dus de eerste zorg van onze leraren is om het welbevinden van de kinderen correct in te schatten en waar nodig in te grijpen om dit welbevinden te verhogen. Hetzelfde geldt voor betrokkenheid. We moeten erover waken dat we in ons leeraanbod in de zone van naaste ontwikkeling blijven om effectief leerwinst te genereren. Dat deze zone niet voor alle kinderen hetzelfde is, behoeft geen betoog. Cruciaal is het dus om ook de betrokkenheid te observeren en signalen dat het aanbod niet aansluit bij het leerniveau waarop het kind functioneert tijdig te detecteren.

Daarbij komt nog dat welbevinden en betrokkenheid ook op elkaar inwerken en dus niet los gezien moeten worden. Als het kind zich niet goed voelt op school, zal dit ook te zien zijn in de leer opdrachten, net zoals een onaangepast leeraanbod het welbevinden van het kind zal beïnvloeden.’

54

EDG_SEP_054-057_Loogin_v06.indd 54

22-08-17

11:25

‘Wanneer welbevinden of betrokkenheid bij een leerling ontbreekt, is er geen ruimte in hoofd en hart om leeruitdagingen aan te gaan.’

Intensievere observatie Met Looqin PO hebben de scholen een instrument gevonden om kinderen breed in beeld te brengen. Hilde: ‘Vanuit de screening die de leraar zelfstandig of met mijn ondersteuning uitvoert, kunnen er kinderen naar voren komen waar de leraar bezorgd over is. Het is dan mijn taak als zorgcoördinator om die zorg duidelijk te krijgen. Waarover gaat het? Is het welbevinden oké? Hoe is de omgang met anderen (kinderen, volwassenen)? Hoe reageert het kind op opdrachten? Is de

concentratie goed? Zijn er signalen van (intrinsieke) motivatie? Hoe lang kan er ononderbroken gewerkt worden? Wanneer het beeld niet duidelijk genoeg wordt door de screening en het zorgoverleg nadien, dan kan er nog de intensievere observatie in Looqin PO ingevuld worden. Looqin PO zorgt er met spoor 1 (acties gericht op groepsniveau) en spoor 2 (acties gericht op het individuele kind) voor dat het een zeer rijk kader biedt om problemen met de klas of met >>> individuele kinderen aan te pakken.’

PrimaOnderwijs 55

EDG_SEP_054-057_Loogin_v06.indd 55

22-08-17

11:26

Probeer Looqin GRATIS uit!

Ga naar looqin.nl/register

Oudergesprekken Natalie Fentener-Van Vlissingen is directeur van OBS ’t Schrijverke in Mierlo. ‘Het richten op het kind zelf, op het welbevinden en de betrokkenheid, zag ik niet eerder bij andere kindvolsystemen. Sinds wij Looqin gebruiken, hebben leraren duidelijke handvatten. Looqin spreekt ook dezelfde taal. Er wordt duidelijk uitgelegd waar je op moet letten of wat er valt onder welbevinden en wat onder betrokkenheid. Waar kijk je dan specifiek naar? Dat is een goede ruggensteun voor leraren.

Voorheen hadden wij de gesprekken met ouders naar aanleiding van een rapport of aan de hand van de ­bevindingen van de leraar. Er waren geen richtlijnen.

Nu hebben we wel richtlijnen waar je als leraar op moet letten en gaat het gesprek met de ouders echt over het sociaal-emotionele aspect.’

Onderzoekende houding Niet gebonden Directeur van De Bras, Jan Bos, vult aan: ‘We behandelen welbevinden en betrokkenheid als de twee b elangrijkste criteria voor de kwaliteit van ons ­ ­onderwijs. Looqin is los te zien van welk onderwijssysteem dan ook. Of het nu klassikaal onderwijs is, adaptief of bijvoorbeeld Jenaplan; Looqin is niet gebonden aan een methodiek. De criteria staan los van onderwijskundige opvattingen want betrokkenheid en welbevinden wil je als leraar altijd nastreven.

Dit ­digitale werktuig laat je het wiel niet opnieuw uitvinden. Het is procesgericht, het kijkt vanuit een ­andere ­dimensie, meer kindgericht dan alleen vanuit ­opbrengsten.’ Irma: ‘Het werken met Looqin zorgt ervoor dat ik me echt concentreer op het kind en niet bezig ben met allerlei randvoorwaarden. Ik kijk naar het kind en pas daar het onderwijs op aan. Dat betreft leerkrachtgedrag, maar ook welke materialen ik inzet.

We willen situaties scheppen die passen bij het kind op dat moment. De kern blijft bij het kind. Dat was het al, maar is nu zichtbaarder te maken. Ook in gesprekken met ouders. In het onderwijs gaat een hoop tijd verloren aan ontwikkelingslijnen waar je uiteindelijk niets mee doet. Dat gevoel heb ik bij Looqin niet. Het verschil met andere kindvolgsystemen is dat je daar soms veel ­lijnen moet invullen. Naast het feit dat het een hoop tijd bespaart, heb je ook het idee dat het n ­ uttig is wat je doet.’

Inge Schut, zorgcoördinator bij ‘t Schrijverke: ‘Samen met het team hebben we een professionaliseringstraining gedaan: Hoe kijk je naar een kind? Hoe observeer je? Hoe signaleer je? We hebben daar kaders voor opgesteld waardoor we subjectiviteit wegnemen.

Het tweede jaar hebben we de competenties in beeld ­gebracht en afspraken gemaakt over wat we eigenlijk verstaan onder competenties. Hoe scoren we daarbij?

Voor volgend jaar staan de prestaties op de agenda.’

Natalie: ‘Voor mij als directeur levert het vooral op dat ik een goed overzicht krijg van de leraar over het ­welbevinden en de betrokkenheid van het kind. Niet zozeer over de resultaten maar veel belangrijker, over hoe het kind in zijn vel zit. Hoe verloopt de sociaalemotionele ontwikkeling. Dat staat voorop.’ Inge: ‘Ik heb nu betere gesprekken met de leraren over de kinderen, maar ook over leerkrachthandelen. Leraren nemen een ­onderzoekende houding aan waardoor zij echt de ­onderwijsbehoefte van het kind in beeld brengen. ­Leraren zeggen het zelf heel prettig te vinden om met leerlingen in gesprek te gaan, om achterliggende ­zaken, zoals waarom er bepaalde dingen gebeuren in de klas, scherp te krijgen en werkelijk op de juiste ­m anier te kunnen ondersteunen. Welbevinden en ­b etrokkenheid zijn onlosmakelijk verbonden met competenties en prestaties. Het is belangrijk dat een kind zich prettig voelt, goed in zijn vel zit en daardoor ook de betrokkenheid kan laten zien. Prestaties en competenties gaan dan volgen!’

56

EDG_SEP_054-057_Loogin_v06.indd 56

22-08-17

11:26

Educath

Op zoek naar nieuwe leermiddelen? Leermiddelen die passen bij de steeds veranderende leerbehoeften van uw leerlingen of aansluiten op onderwijsthemaâ&#x20AC;&#x2122;s? Of op zoek naar producten en diensten om uw eigen kennis up-to-date te houden?

Educatheek biedt passend materiaal voor iedere leerbehoefte ĂŠn voor u als onderwijsprofessional!

Ons uitgebreide assortiment bevat leermiddelen, lesmaterialen en producten van alle relevante uitgeverijen.

Bekijk ons gehele assortiment op Educatheek.nl

De webwinkel voor het onderwijs

Educatheek adv POnderwijs aug17_DEF_.indd 1 EDG_SEP_054-057_Loogin_v06.indd 57

info@educatheek.nl www.educatheek.nl

11-07-17 14:10 22-08-17 11:26

de Onderwijsdesk Een goede start van het nieuwe schooljaar!

Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoordt de Onderwijsdesk vragen van leerkrachten uit het hele land. Goede adviezen en cursussen waarbij je je echt in je vak gehoord en begrepen voelt, zorgen er voor dat je floreert voor de klas. In deze editie staat de start van het schooljaar centraal. In de eerste zes weken draait alles om een TOPsfeer in de klas. Het worden wel de gouden weken genoemd! Lukt het, dan ‘eten’ de kinderen uit je hand. Heb jij een vraag voor de Onderwijsdesk, mail die dan naar info@onderwijsdesk.nl.

‘Hoe creëer je een TOPsfeer in je klas?’

Peter uit Utrecht De Onderwijsdesk: Als leerkracht weet je dat het pestprobleem zich ieder jaar weer opnieuw aandient, alle kanjertrainingen, lespakketten, gelukskoffers en kringgesprekken ten spijt. De gevolgen van pesterijen zijn ernstig. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen die twee weken regelmatig gepest worden al afwijkend gedrag vertonen en zich schamen om het thuis of op school te melden. Ze gaan aan zichzelf twijfelen, het haalt hun zelfbeeld onderuit, hun leerprestaties gaan achteruit, het maakt hen argwanend en nog veel erger: ze raken het vertrouwen in volwassenen kwijt.

TIP 1 Geef iedere dag een cijfer op de schaal van 1 t/m 10. Formuleer de doelen in ‘het gaat ons lukken om…’

TIP 2 Zet een negatieve sfeer neer als een gemeenschappelijk klasprobleem. Leg de schuld niet bij één leerling of bij een groepje.

TIP 3 Werk oplossingsgericht. Besteed tijd aan oplossingen in plaats van het analyseren van problemen.

Elk probleem kent momenten dat het niet of minder aanwezig is. Leg daar de focus op. Probleemgedrag kun je beter herkaderen in ‘wel goed’ gedrag.

TIP 4 Bouw voort op de kleine successen en vergroot deze uit. Negeer zo veel mogelijk de tegenvallers.

Wanneer je je samen met de klas als één front op een topsfeer richt, dan is de basisveiligheid voor ieder kind een feit en kan ieder kind gedijen in een goed en veilig leefklimaat.

TIP 5 Start het schooljaar met een cursus vol praktische tips en tools voor een TOPsfeer in de klas op dinsdag 19 september a.s..

Emmeliek Boost, pedagoog/GZ-psycholoog BIG, startte 15 jaar geleden de Opvoeddesk voor ouders en onderwijsprofessionals. Samen met Esmaralda Kranendonk (kinder- en jeugdpsycholoog NIP) en hun team van orthopedagogen is de Opvoeddesk inmiddels uitgegroeid tot een bekende in het onderwijswerkveld. Speciaal voor het onderwijs is er nu de Onderwijsdesk, waar je direct toepasbare tips, tools en cursussen vindt. Kijk op onderwijsdesk.nl of bel 035 - 695 7020. Ze vertellen graag meer over hun aanbod en hulp in de klas.

58

EDG_SEP_058-059_Onderwijsdesk_v06.indd 58

21-08-17

20:09

‘Hoe stimuleer je leerlingen richting een groeimindset?’

Rinette uit Sittard De Onder wijsdesk: Leerlingen met een bovengemiddeld of (hoog)begaafd leerprofiel weigeren vaak de moeilijkere opdrachten, die ze niet direct snappen of waar ze moeite voor moeten doen. Zij denken: óf je kunt het óf je moet er hard voor werken. Moet je er inspanning voor leveren dan betekent dat in hun ogen dat je eigenlijk helemaal niet zo slim bent.

Oefenen en hard werken horen volgens hen bij leerlingen die niet zo slim zijn. Dus wanneer je wilt overkomen als een natuurtalent, moet je vooral niet hard werken.

TIP 1 Floor Raeijmaekers is de bedenker van Fixie en Growie, de robots die al honderden kinderen hebben geholpen bij het ontwikkelen van een groeimindset.

Voor het VO en PO geeft zij op zaterdag 23 september a.s. de inspirerende en leuke cursus Mindset. En speciaal voor het VO op donderdag 16 november a.s.

TIP 2 Een checklist of een werkbrief is een goed hulpmiddel voor die leerling die moeite heeft om door te zetten om tot prestaties te komen. Het leert een leerling stap voor stap van het beginpunt tot het eindpunt wat hij moet doen om de taak goed te volbrengen.

De Cursusladder van de Onderwijsdesk Alle cursussen zijn gevalideerd door de registercommissie van Registerleraar.nl. Onderwijsprofessionals waarderen het cursusaanbod met een 8,7!

Cursus TOPsfeer in de klas Drs. Emmeliek Boost, GZ-psychologe en initiatiefneemster van de Opvoeddesk en de Onderwijsdesk inventariseert de problemen, geeft met filmbeeld inzicht in persoonlijke valkuilen/mogelijke disbalans en presenteert praktische tips en tools, die de sfeer in de klas bevorderen.

• Dinsdag 19 september 2017 (PO en VO) 10.00 - 16.00 uur Cursus Executieve Functies Uitleg over de executieve functies, hun bijdrage tot schoolsucces en praktische tips voor in de klas. Van werkgeheugen en taakinitiatie tot metacognitie. Door Dr. Diana Smidts, GZ-psycholoog Kind & Jeugd.

• Zaterdag 16 september 2017 (PO en VO) 10.30 - 16.30 uur • Donderdag 12 oktober 2017 (VO) 10.00 - 16.00 uur Cursus Begrijp Gedragsproblemen Handelingsgerichte adviezen om met o.a. agressief, brutaal en ongemotiveerd gedrag om te gaan. Door Dr. Annematt Collot D’Escury-Koenigs, GZ-psycholoog, UvA. • Zaterdag 11 november 2017 (PO en VO) 10.30 - 16.30 uur Cursus Expliciete Directe Instructie (EDI) Tips en technieken voor een goede les. EDI geeft iedere leerling het succesgevoel: ‘Ik kan het!’ Het vergroot hun motivatie én de leeropbrengst zichtbaar en niet onbelangrijk: het maakt van jou een effectieve leerkracht. Door Marcel Schmeier, gecertificeerd EDItrainer en onderwijsadviseur.

• Zaterdag 9 september 2017 (PO) 10.30 - 16.30 uur Vervolgcursus PO: • Donderdag 28 september 2017 10.00 - 16.00 uur • Zaterdag 4 november 2017 10.30 - 16.30 uur

‘Heb je een handige tip om leerlingen te motiveren?’

Rik uit Dedemsvaart De Onderwijsdesk: Zorg voor een confrontatie tussen jou en de leerling, waarbij er een sense of urgency dat iets echt anders moet, ontstaat. Laat de leerling een top 3 aan wensen opschrijven, vraag hem hoe hij deze wensen denkt te realiseren. Maak samen een actieplan, rekening houdend met de leerdoelen, en laat de leerling keuzeopties opschrijven om ieder leerdoel adequaat te behalen. Hierdoor krijgt hij ruimte voor autonomie en word jij meer een structurerende en autonomierespecterende coach, dan een controlerende, adviserende professional.

EDG_SEP_058-059_Onderwijsdesk_v06.indd 59

Cursus Mindset Mindset bepaalt groei en succes op school. Van Fixed tot Growth Mindset en praktisch groeigereedschap voor in de klas. Door Drs. Floor Raeijmaekers, specialist in Gifted Education (ECHA) en mede oprichter Platform Mindset.

• Zaterdag 23 september 2017 (PO en VO) 10.30 - 16.30 uur • Donderdag 16 november 2017 (VO) 10.00 - 16.00 uur Cursus Begrijp Hoogbegaafdheid Deze cursus biedt naast een theoretisch kader, focus op de lespraktijk met voorbeelden en tips afgestemd op het PO. Door Drs. Nathalie van Kordelaar, orthopedagoog en specialist in Gifted Education (ECHA).

• Dinsdag 31 oktober 2017 (PO) 10.00- 16.00 uur

21-08-17

20:09

Vergroot het getalbegrip met de Grote getallenteller • Bevorder het uitspreken en samenstellen van grote getallen • Vergroot het inzicht in de structuur en opbouw van getallen en het tellen tot 100, 1.000, 10.000, 100.000 en zelfs tot 1.000.000.

• Maakt gebruik van het positieschema TM. M. HD. TD. D. H. T. E.

• Remediërend materiaal voor individuele begeleiding of in kleine groepjes • Inzetbaar naast elke rekenmethode • Gebruik de Grote getallenteller op school, in de RT-praktijk of thuis.

helpt!

Grote getallenteller

Bestel op www.schoolsupport.nl/grote+getallenteller adv PO Magazine aug 2017.indd 1 EDG_SEP_060-061_Schoolsupport-AMN.indd 60

18/07/17 20:10 11:35 21-08-17

AMN_a

Een nieuw jaar,

Al 100 sc ho gebru len i Aanslu ken iting PO-VO !

een frisse start!

Het nieuwe jaar is een spannende periode voor veel leerlingen: naar welke school gaan ze? En welk niveau gaan ze doen?

Dat is een belangrijke maar lastige vraag. AMN helpt jou als leerkracht hierbij. Wij geloven dat een kind méér dan alleen zijn brein is: het is belangrijk de héle leerling in beeld te brengen. Hoe? Dát doe je met Aansluiting PO-VO! Hoe compleet is het beeld dat je vormt met Aansluiting PO-VO? Je krijgt…

- …de ontwikkeling in taal en rekenen te zien; - …een beeld van de houding, het gedrag en de capaciteiten; - …objectiviteit: leerkracht én ouder kijken mee!

Ben je benieuwd naar Aansluiting PO-VO? We bieden voordelige (of zelfs gratis) mogelijkheden om Aansluiting PO-VO te gebruiken. Kijk op www.amn.nl/ aansluiting-po voor alle informatie over Aansluiting PO-VO. En heb je nog vragen? Bel ons op 026 355 73 33 of stuur een e-mail naar info@amn.nl.

Trouwens, wist je dat… …wij ook LOB-methoden bieden met álle keuzevrijheid voor leerlingen en leerkrachten? Lees alles over AMN Loopbaanleren op www.amn.nl/vo! …wij samen met Noordhoff Uitgevers op 27 september hét congres over de toekomst van het po organiseren? Op www.poindetoekomst.nl lees je er alles over! …wij ook te vinden zijn op facebook? Like ons op www.facebook.com/amn.systems en laat je inspireren met interessante artikelen en blogs!

AMN_advDaltonVisie_192x285_0817.indd 1 EDG_SEP_060-061_Schoolsupport-AMN.indd 61

16-08-17 15:59 21-08-17 20:10

De zeven krachten van Begeleid Uitdagend Onderwijs

Een baanbrekend model voor leerkrachten in het basisonderwijs! Althans, dat menen de ontwerpers van het BUO-model, voor Begeleid Uitdagend Onderwijs, Tjerk de Boer en Bert van Velthooven. ‘Het model gaat uit van zeven krachten, afkomstig vanuit de wetenschappelijke literatuur. Wanneer alle krachten van het model succesvol zijn ingevoerd, gaan en blijven leerlingen gemotiveerd aan het werk en stijgen de leeropbrengsten. Met BUO vindt de leerkracht zijn eigen speelruimte terug en oefent hij zijn professie met nog meer passie en geestdrift uit.’ door vanessa pelle foto human touch photography

Drs. Tjerk de Boer is als opleider, trainer en adviseur verbonden aan Centrum Theo Thijssen, nascholingscentrum van HUpabo van Hogeschool Utrecht. Drs. Bert van Velthooven is onderwijsadviseur, docent en onderzoeker bij Marnix Onderwijscentrum van de Marnix Academie Utrecht. Samen ontwikkelden zij het BUO-model. Baanbrekend, zegt Tjerk, maar: ‘Verandering heeft alleen kans van slagen als leerkrachten en leerlingen bereid zijn uit hun comfortzone te komen. Op veel scholen wordt de groep aan de hand van leeropbrengsten in drie homogene niveaugroepen verdeeld. Hier wordt vervolgens de didactiek op afgestemd. Vaak is dit het uiteindelijke resultaat van handelingsgericht of opbrengstgericht werken. Het Nederlandse onderwijs is niet slecht, maar een deel van de kinderen verveelt zich. Reden genoeg om de betrokkenheid en leergierigheid bij alle leerlingen te vergroten door middel van uitdagend onderwijs. Niet de methode, maar de leerling moet centraal staan!’

Leren door interactie ‘Onderwijs dat uitdaagt, gaat niet vanzelf’, vult collega Bert van Velthooven aan. ‘De leerkracht speelt een cruciale rol. Leren is een actief, constructief en zelfregulerend proces. Maar adequate sturing van buitenaf is en blijft nodig bij het verwerven van kennis. Daarnaast is de sociale context waarin geleerd wordt van wezenlijk belang. Leerlingen leren door interactie met elkaar. Op die manier combineren ze hun kennis door het uitvoeren van een taak en toetsen ze hun eigen denkprocessen en inzichten aan die van anderen. Dat geeft vaak meer zelfvertrouwen en inzicht.’ Vanuit de literatuur zijn verschillende theorieën gevonden die het begeleiden van uitdagend onderwijs ondersteunen.

Deze theorieën kunnen volgens de twee onderwijsdeskundigen worden samengevat in zeven krachten.

Tjerk: ‘Per kracht worden drie fundamentele vragen op een rij gezet. De krachten staan in willekeurige

62

EDG_SEP_062-063_BUO_v05.indd 62

21-08-17

20:11

Passie en enthousiasme Selfexplanation

Preparatie

Begeleid Uitdagend Onderwijs

Selfefficacy

Goede instructie

Krachten

Fundamentele vragen

Preparatie

- Welk kerndoel staat centraal en welk onderwerp vanuit de leerlijnen ga ik nu behandelen?

- Zijn de taken/opdrachten vanuit de methode uitdagend genoeg en welke taken/opdrachten voeg ik vanuit andere bronnen toe, zodat elke leerling meer uitgedaagd wordt?

- Ga ik de les of onderdelen van de les samen ontwikkelen en evalueren met collega’s?

Zelfsturend Leren

Effectieve Feedbeack

volgorde. De vragen bij de krachten zijn schematisch weergegeven. Dit overzicht is niet hiër­a rchisch van opzet en alle krachten dienen ingezet te worden om begeleid uitdagend onderwijs te bereiken. De leerkracht bepaalt met welke kracht hij wil beginnen. De vragen prikkelen de leerkracht tot nadenken over alternatieve voorbereidingen, keuzes, mogelijkheden en acties die toepasbaar zijn in de les. Hij bepaalt zelf de mate en duur van het inzetten van de kracht. Ook kan hij een andere kracht inzetten en toevoegen. Steeds vertelt hij de leerlingen wat hij van plan is te gaan doen en laat hij hen meedenken. Nog beter is dat het hele team met het BUO-model gaat werken. Hierbij kunnen de leerkrachten samen voorbereiden, lessen bij elkaar bekijken en deze evalueren.’

Meer plezier in de klas Tjerk en Bert beseffen zich terdege dat papier geduldig is en de realiteit weerbarstig. ‘De effectiviteit van het BUO-model hangt van vele factoren af’, aldus Bert.

‘Denk bijvoorbeeld aan de groepssamenstelling en het vakmanschap van de leerkracht. Ook de wijze waarop er in de school uitdagend leiding wordt gegeven is van groot belang. Het BUO-model kan de leerkracht inspireren om zichzelf uit te dagen om aanvullende vragen bij de krachten te vinden. De ene vraag roept immers de andere op. Wanneer het BUO-model is ingevoerd en gewaarborgd, functioneren leerkrachten en leerlingen optimaal. Zij hebben meer invloed op het leerproces, wat tot betere resultaten en meer plezier in de klas zal leiden.’

Passie en - Heb ik een persoonlijk en enthousiasenthousiasme merend verhaal?

- Toon ik mijn enthousiasme?

- Sluit ik aan bij de belevingswereld van de leerlingen?

Self-efficacy

- Voelen veel leerlingen aan het begin van de les dat de taak te doen is?

- Bouw ik tijdens de les momenten in waarbij ik de vorderingen laat zien en het geloof in eigen kunnen bij de leerlingen blijf stimuleren?

- Maak ik ruimte om aan het einde van de les te vragen hoe de leerlingen hun vorderingen zien?

Goede instructie

- Zet ik verschillende vormen van goede instructie in?

- Hoe controleer ik of de instructie is begrepen?

- Hoe kom ik erachter of de instructie bijdraagt tot beter leren?

Effectieve feedback

- Maak ik voldoende tijd vrij voor het geven van effectieve feedback?

- Ben ik in staat om relevante en open vragen te stellen over taak- en leerprocessen?

- Ben ik in staat om leerlingen in homogene en heterogene groepen te leren om effectieve feedback aan elkaar te geven?

Selfexplanation

- Ben ik in staat om bij een vraagstuk verschillende oplossingsstrategieën aan te bieden?

- Organiseer en stimuleer ik dat de leerlingen het proces om tot de oplossing te komen uitleggen tijdens het leren, zodat ik weloverwogen kan besluiten welke leerlingen uitdagender opdrachten of taken aankunnen?

- Organiseer ik dat leerlingen de verschillende processen om tot oplossingen te komen uitleggen aan elkaar, zodat zij van en met elkaar leren?

Zelfsturend leren

- Stimuleer ik dat de leerlingen zelf initiatief nemen en regie voeren over hun leerproces?

- Geef ik ondersteuning waardoor leerlingen gaan samenwerken en verbinding maken met anderen?

- Omarm ik in deze les dat fouten geen mislukkingen zijn, maar leermogelijkheden?

‘Niet de methode, maar de leerling moet centraal staan!’

Pilotschool gezocht!

De ontwerpers zijn op zoek naar pilotscholen, die met het BUO-model aan de slag willen gaan. Wil jij met je groep, bouw of hele school gratis met het BUO-model aan de slag onder l­eiding van professionals?

Stuur dan een mail naar tjerk.deboer@hu.nl of b.vanvelthooven@hsmarnix.nl. Interesse in het volledige essay BUO-model? Stuur een mail naar genoemde adressen.

PrimaOnderwijs 63

EDG_SEP_062-063_BUO_v05.indd 63

21-08-17

20:12

De groene ambities van

Eco-Schools Sinds dit jaar wappert op 43 Nederlandse scholen de Groene Vlag van Eco-Schools, het internationale keurmerk voor duurzame scholen. Daltonschool Neptunus in Amsterdam opereert al sinds 2011 als Eco-School. Rik Kuiper: ‘Het leukste is dat leerlingen ons mogen vertellen hoe we de school groener kunnen maken.’ door tialda hoogeveen beeld timon jacob techniekbeeldbank.nu

Op de bovenste etage van Daltonschool Neptunus staan in twee lokalen grote werktafels, gereedschappen, materialen en werk van de leerlingen. De grote ramen bieden zicht op het groendak, het weerstation, een kas en de tuinbakken met planten en groenten; allemaal zichtbare elementen van deze Eco-School. In de verte prijken de torens van Amsterdam, rondom de school ligt IJburg zo ver het oog rijkt, omzoomd door water en wolkenluchten. ‘Het belangrijkste is de leerlingenraad op school’, vertelt Rik Kuiper, coördinator ­Wetenschap, Natuur & Technologie op Daltonschool Neptunus. Student-led change heet dit principe in Eco-Schoolsjargon. Dat betekent dat leerlingen een heel belangrijke rol vervullen in de verandering die een school ondergaat, in het groener worden van de school. Kuiper: ‘De 24 zonnepanelen en het groendak met vetplanten zijn ideeën vanuit de leerlingenraad.’

Deze raad is geheel volgens Eco-Schoolsprincipe opgebouwd uit twee leerlingen per klas in de groepen 5 tot en met 8.

Kapstok voor structuur ‘De input komt heel erg bottom-up’, zegt zij-instromer Floris Lambrechtsen over de leerlingenraad. ‘Ik was verrast over de kwaliteit, over waar ze zelf mee aankwamen en de informatie die ze zelf op internet hadden gevonden.

In drie dagen tijd heeft een groepje van dertien leerlingen allerlei ideeën geuit om de school nog groener te maken.

Denk aan groene energie inkopen, afval beter scheiden, echte planten in de lokalen in plaats van plastic exemplaren, echt gras op het schoolplein in plaats van kunstgras, sowieso veel meer groen op het schoolplein en tot slot seizoentafels.’ Dat Daltonschool Neptunus de keuze heeft gemaakt om Eco-School te worden, past bij hun oorsprong van Wetenschap, Natuur & Technologie- profiel.

Dat is ook de ervaring van Anna Vanderveen, ­adviseur van Eco-Schools Nederland: ‘Vaak doen scholen al wel iets met duurzaamheid, maar is het ad hoc en versnipperd.

Eco-Schools is dan de kapstok om daarin structuur aan te brengen. Voor besturen komt de wens om deel te ­nemen soms voort uit positionering. En sommige scholen

64

EDG_SEP_064-065_Ecoschools_v03.indd 64

21-08-17

20:12

willen door te verduurzamen ook geld besparen, immers: energie besparen, is geld besparen. Aan de ­andere kant: deelname kost ook geld, maar steeds vaker zien we dat gemeenten of andere partijen vanuit hun ­eigen ambities en beleid daaraan een bijdrage leveren.’

Talententijd Kuiper, van huis uit milieukundige en al tien jaar verbonden aan Daltonschool Neptunus, heeft in de eerste acht jaar de hele leerlijn opgezet naast zijn baan als groeps­ leerkracht. ‘Sinds drie jaar geven de groepsleerkrachten zelf les in het Wetenschap & Natuurlokaal. Sommigen vinden dat eerst wel spannend, maar door het zelf op­ doen van succeservaringen en een beetje scholing wordt het al gauw heel leuk. Dit jaar hadden we onder meer een studieochtend Ontwerpend en onderzoekend leren en maken waar we onder andere samen nieuwe opdrachten hebben uitgeprobeerd die dit schooljaar in de leerlijn zijn opgenomen.’ Samen de school groener en duurzamer maken is een van de workshops die kinderen kunnen kiezen in de zogeheten Talententijd. Kinderen kiezen voor welke van de vier workshops zij zich willen intekenen. Dat kan van alles zijn: hockey, gitaarspelen, Spaans, de leerlingen­ raad en de fabklas. Naast de input vanuit Talententijd wil Daltonschool Neptunus meer communiceren over duur­ zaamheid middels haar site en de nieuwsbrief. Via de overkoepelende stichting waar de school onder valt, hopen ze ook andere scholen te inspireren tot een groenere werkwijze en bijvoorbeeld stroom in te kopen bij een echt groene energieleverancier. ‘Volgend jaar betrekken we ook de ouders erbij’, vertelt Kuiper energiek. ‘Leerkrachten en ouders gaan samen denken en samenwerken in het Expertteam Duurzaamheid. Maar of het nou leerlingen, leerkrachten of ouders zijn: het belangrijkste is dat duur­ zaamheid vooral heel erg leuk moet zijn! De directe ­verduurzaming duurt wat langer, maar de cultuurveran­ dering - wat nemen de leerlingen mee als ze van school gaan - is des te belangrijker.’

Over Eco-Schools Eco-Schools is een internationaal, door de V ­ erenigde Naties erkend keurmerk voor duurzame scholen.

Sinds de oprichting in 1993 zijn er wereldwijd meer dan 17.000 Groene Vlaggen uitgereikt op ruim 51.000 deelnemende scholen in 64 landen. In Nederland richt het keurmerk zich op scholen uit het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo. Naast de 43 reeds wapperende vlaggen doen nog 125 scholen mee aan het traject Op weg naar de Groene Vlag, waarbij de Bronzen en Zilveren certifi­caten tussenstappen zijn.

10 thema’s waaruit deelnemende Eco-Schools kunnen kiezen: Afval & grondstoffen Communicatie Energie Gebouw & omgeving Gezondheid & hygiëne Groen Mobiliteit Veiligheid & burgerschap Voedsel Water 7 stappen die alle Eco-Schools wereldwijd doorlopen richting de Groene Vlag: 1 – Eco-team 2 – Eco-scan 3 – Actieplan 4 – Monitoring en evaluatie 5 – Curriculum 6 – Informeren en betrekken 7 – Eco-code Kijk voor meer informatie op eco-schools.nl. Over Wetenschap, Natuur & Technologie-onderwijs op Daltonschool Neptunus, kun je kijken op: natuurentechniek.nl, daltonschoolneptunus.nl

PrimaOnderwijs 65

EDG_SEP_064-065_Ecoschools_v03.indd 65

21-08-17

20:13

Hoe word je een Apple Teacher?

Pubers interesseren voor een klassieker als Romeo & Juliet, dat lijkt een pittige opgave. Niet voor docent Larry Reiff, die zijn les op de iPad begint met leesoefeningen via iBooks. De leerlingen ontcijferen de verzen door verschillende versies van de tekst in de app met elkaar te vergelijken. Via iMovie bekijken ze vervolgens fragmenten uit films van Romeo & Juliet.

Daarna gaan ze aan de slag met de voorbereiding van hun eigen versie van het toneelstuk. Ze gebruiken de iAnnotate-app om het pdf-bestand van de toneeltekst te voorzien van regieaanwijzingen, zodat ze later de scènes zelf kunnen naspelen. door lieke steijvers foto’s apple

Zie je zo’n interactieve les ook voor je? Dan is het ­gratis Apple Teacher misschien iets voor jou. Apple Teacher is een onderwijsprogramma dat leerkrachten ondersteunt bij het gebruik van Apple-producten in het lesgeven en leren. Je kunt op de iPad en iMac in eigen tempo vaardigheden ontwikkelen en deze direct toepassen in de klas. Het Apple Teacher Learning Center is de basis van het programma. Dit is een inter-

actief platform met lesideeën, tips en handleidingen voor gebruik van bijvoorbeeld iMovie, Garageband, Keynote en Numbers in je lessen. Je leert ook hoe je apps met elkaar kunt combineren. Aan het einde van elk cursusonderdeel maak je een toets, waarmee je badges verdient. Heb je er acht verzameld, dan mag je het officiële Apple Teacher-logo voeren en het bijvoorbeeld op je cv of LinkedIn profiel zetten.

66

EDG_SEP_066-067_AppleTeacher_v04.indd 66

21-08-17

20:14

Zelfvertrouwen

WIL JE NIETS MISSEN?

Volg dan @AppleEDU Apple Teacher is de moeite van het en praat mee via proberen waard, al is het maar omdat #AppleTeacher je een schat aan ideeën opdoet voor de op Twitter. inzet van digitale middelen in de klas.

Laat de leerlingen bijvoorbeeld via iMovie een korte film maken over een excursie die ze hebben gedaan, compleet met muziek, begintitels en special effects. Of leer hen de beginselen van programmeren via Swift Playgrounds, de junior variant 5 X GRATIS APPLE APPS IN DE KLAS van de programmeertaal Swift. Je kunt het Apple Teacher-programma in zijn geheel volgen, maar dat Classroom app hoeft niet. Je hoeft er zelfs niet eens leerkracht voor Met de Classroom app, oftewel, Klaslokaal app, te zijn. Iedereen kan de handleidingen van de apps los voor Mac en iOS kunnen leerkrachten hun werk van elkaar downloaden via iTunes en door zelfstudie delen en de devices van de leerlingen beheren. Je aan de slag gaan. Het programma is sinds januari kunt bijvoorbeeld het scherm van leerlingen op je 2017 ook in Nederland te volgen en je kunt je via de eigen scherm bekijken, hiervan krijgt de leerling Nederlandse website van Apple aanmelden. Wel zijn op zijn/haar scherm ook een melding, of je kunt op de handleidingen van de apps (nog) in het Engels. Met de iPads van alle leerlingen tegelijk dezelfde app het Apple Teacher-logo kun je zowel aan de schoolof een pagina in een studieboek openen. leiding als de leerlingen laten zien dat je je ontwikkelt op het gebied van technologie in de klas.

Swift Playgrounds Kennisdeling Voer programmeren in als schoolvak! Met deze Heb je de smaak te pakken, dan kun je na het Apple iOS-app kun je leerlingen de beginselen leren van Teacher-programma ‘doorleren’ voor Apple Distinquished programmeren. Leerlingen leren met de door Apple Educator. Dit zijn leerkrachten die veel ervaring hebben ontwikkelde programmeertaal Swift puzzels opmet het toepassen van Apple-producten in het onderwijs. lossen en figuurtjes besturen. Ze kunnen zelfs een Als ‘distinquished educator’ kun je bijvoorbeeld leseigen app bouwen. Je hebt geen programmeerideeën delen via iTunes en vragen van andere leerkennis nodig om met Swift Playgrounds te kunnen krachten beantwoorden. Een andere leermogelijkheid beginnen. is om je verder te bekwamen in Swift, de programmeeriTunes U code van Apple. Via Swift Met iTunes U kun je lesmateriaal samenstellen en WIST JE DAT...

Playgrounds kun je aanbieden op de iPad. Je kunt projecten en werklessen ontwikkelen bladen uitbreiden met apps, weblinks, foto’s en …je bij elke Apple Store en jezelf een expert video’s. Of je kunt opdrachten en toetsen ‘uitdelen’, gratis kunt deelnemen aan noemen in Swift. weer innemen en een cijfer geven. workshops? Apple-goeroes leren je alles over de iPad, Mac en apps als iMovie of Garageband.

Garageband Garageband voor iOS en Mac is een app voor het maken van muziek. In de app vind je keyboards, gitaren en bassen, en leerlingen kunnen geluiden mixen. Garageband is ook zeer geschikt voor het maken van flitsende opnames. Laat leerlingen eens hun eigen radioprogramma maken over de Tweede Wereldoorlog of laat ze in groepjes een lied maken over een onderwerp uit de les.

Pages, Numbers en Keynote Drie apps voor Mac en iOS om documenten, grafieken en presentaties veel mooier te maken. Met de sjablonen van Pages maken leerlingen de mooiste kranten en tijdschriften. In Numbers maken ze prachtige spreadsheets met interactieve diagrammen en grafieken. En met Keynote draaien leerlingen in no time een flitsende presentatie in elkaar.

EDG_SEP_066-067_AppleTeacher_v04.indd 67

21-08-17

20:15

‘Het onderwijs is niet

one size fits all ’ Bij CPS in Amersfoort staan de buitendeuren open, een briesje komt binnen en in het omliggende watertje zie je de vissen zwemmen. Zelden heb ik zo’n vredig kantoorpand meegemaakt. Achter gesloten deuren kun je de breinen echter bijna horen kraken. Niet alleen van de onderwijsprofessionals die hier één van de vele trainingen bijwonen, ook van de CPS-ers zelf.

Zij introduceren namelijk de zesde rol van de leraar, de rol van leercoach. Die rol uitdiepen in een nieuw boek en verwerken in een nieuw model, gaat niet over één nacht ijs, weet Linda Odenthal, adviseur bij CPS en medeauteur van het boek De zesde rol van de leraar te vertellen. door vanessa pelle

‘De vijf rollen van de leraar zijn bij velen bekend; gastheer, presentator, pedagoog, didacticus en afsluiter’, vertelt Linda, mijn geheugen even opfrissend. ‘Omdat het vak van leraar zich ontwikkelt, hebben we er nog eens kritisch naar gekeken. Kloppen die vijf rollen nog wel? We merkten dat er iets ontbrak, namelijk de rol van leercoach. Impliciet doen leraren dat natuurlijk al, maar omdat die rol steeds belangrijker wordt, hebben

wij die nu heel expliciet gemaakt. In het onderwijs is een enorme ontwikkeling gaande. Er komt steeds meer gedifferentieerd leren, maar er zijn ook steeds meer scholen die verder gaan en al werken met vormen van gepersonaliseerd leren en zelfregulerend leren. Dat vraagt om een meer coachende manier van les­geven, dan is de leercoach een essentiële rol. Maar wáár coach je op en hóe doe je dat dan? De bevindingen van

68

EDG_SEP_068-069_CPS_v04.indd 68

21-08-17

20:15

onze research, toetsing wat (nog) wel en niet (meer) werkt en enorm veel gesprekken met vakmensen en onderwijsprofessionals hebben we samengevat in De zesde rol van de leraar. We horen van veel leraren dat ze zich hierin herkennen, zich erkend voelen in wat ze al doen en vinden dat ze nu de juiste tools in handen hebben om zich hierin verder te ontwikkelen.’

De leraar als ontwerper Een model maakt de zes rollen goed zichtbaar en het groeiproces dat je doormaakt (zie afbeelding). Linda: ‘Je kunt een heel goede didacticus zijn, maar als gastheer nog wat te leren hebben, of andersom. Centraal staat de leraar als ontwerper, daaromheen zijn de rollen zichtbaar. Het onderwijs is niet one size fits all. Elke keer moet je bedenken hoe je als leraar een klas benadert en wat dat betekent voor de verschillende rollen. Wat bij de ene klas werkt, werkt bij de andere niet. De leraar kan in iedere rol groeien. Hij bepaalt zelf op welke wijze hij de verschillende rollen in de leersituaties gaat invullen en welke vaardigheden hij daarvoor nodig heeft. De leraar als ontwerper is geen rol in de klas. Dat ontwikkel je voor jezelf, dat is een stukje professionalisering. De zes rollen pas je wel toe in de klas, beginnende met je rol als gastheer. Dat begint al in de deuropening. Je kijkt de leerlingen aan en zet de sfeer voor je hele les neer. Je houdt de straatcultuur buiten. Als het goed is, ben je op een gegeven moment met elkaar gastheer. Je leerlingen nemen jouw gedrag over. Maar, jij houdt steeds de leiding. Jij stelt aan de orde hoe jullie met elkaar willen omgaan.

Zo ga je steeds verder van binnen naar buiten toe. Je handelingsrepertoire wordt groter en ook de leerlingen krijgen een grotere rol. Ze leren elkaar bijvoorbeeld aanspreken. In de rol van pedagoog zorg je voor een effectief (leer)klimaat in de klas. De didacticus richt zich op het overbrengen van kennis. De leercoach ondersteunt de ontwikkeling van leervaardigheden en

Verwacht: De rollen van de leraar Een volledig herziene editie van De vijf rollen van de leraar waarin ook de zesde rol uitgebreid wordt beschreven.

de leermodus van de leerling. De afsluiter evalueert samen met de leerlingen wat er is geleerd.’

Werkdruk De rollen van de leraar en het model zijn volgens Linda voor iedereen toepasbaar, van de pabo-student en de beginnende leerkracht tot aan de doorgewinterde docent. Linda: ‘Wij vergelijken lesgeven vaak met topsport. Ook de keeper van het Nederlands elftal blijft trainen om de bal te vangen. Als je dat niet bijhoudt, verlies je die vaardigheid. Je moet soms weer even terug naar de basis. Lesgeven is leuk en moet geen kunstje worden. Het is belangrijk dat je de leerling niet uit het oog verliest. Als een leerling bijvoorbeeld altijd te laat komt, kun je boos worden, maar ook zeggen ‘fijn dat je er bent, we hebben het er straks over.’ Dan ben je meteen een goede gastheer. Je welkom gevoeld worden als kind, überhaupt als mens, is zalig.

De leerlingen zijn voor de meeste leraren de drijfveer om voor de klas te staan, maar de motivatie belandt in de loop der jaren nog weleens op de achtergrond. De werkdruk is enorm. Het is uit balans. Andersom wordt er ook veel van de leerlingen geëist. Wat doen we met onze leraren en leerlingen?’ Linda blijft bevlogen. ‘Zie het als emancipatie van de leraar. De leraar heeft als volwassene de taak om de leerling kennis te laten maken met de wereld, met een vak. Soms zijn we teveel lesboer, maar op andere momenten laten we teveel los. De ene leerling heeft structuur nodig, de ander meer autonomie, maar ze hebben állemaal een leraar nodig. De vraag is, hoe ondersteun je autonomie en geef je ook structuur?

Dat zit duidelijk achter onze filosofie.’

PrimaOnderwijs 69

EDG_SEP_068-069_CPS_v04.indd 69

21-08-17

20:16

De Buitendienst Abonnement

2017 - 2018 Nieuw!

Samen op onderzoek met de Buitendienst doe-materialen Dit schooljaar is het abonnement De Buitendienst verrijkt met extra doe-materiaal voor de hele klas. Het Buitendienst doe-materiaal is samengesteld in samenwerking met IVN. Je ontvangt per leerling een natuur-zoekkaart en een loep.

De zoekkaarten worden verdeeld over vier verschillende onderwerpen die terugkomen in het lesmateriaal. De opdrachten maken je leerlingen nog meer betrokken bij natuur en milieu.

In het najaar presenteert De Buitendienst een bijzonder project: De Buitendienst gaat voor GOUD. Een zesdelige informatieve serie over afval die stimuleert tot circulair leven. Lukt het de presentatoren om van afval goud te maken?

De hele klas kan actief meedoen met dit Afvalproject; de opdrachten worden verwerkt in het lesmateriaal van het abonnement en alle deelnemende klassen ontvangen een aantal bijbehorende Buitendienst afvalzakken.

Bestel het abonnement nu op schooltvwebshop.nl/abonnementen-lespakketten

SC 20 HOO 17 LJ De Schooltv-abonnementen en -lespakketten van Koekeloere, Studio Snugger, - 2 AA Dokter Corrie, Welkom bij de Romeinen en Denk door en doe-Natuur vallen binnen 0 R het leergebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ en volgen een doorgaande leerlijn. 18

Meer Schooltv-abonnementen en lespakketten

Ga voor alle informatie en om jouw lespakket of abonnement te bestellen naar

schooltvwebshop.nl/abonnementen-lespakketten

schooltvwebshop.nl

EDG_Ad_Schooltv_POnderwijs_SEP2017.indd 703 EDG_SEP_070-071_DigiwijsDonals_v01.indd

17-08-17 21-08-17

20:32 20:17

Vorig jaar gemist?

Laatste exemplaren op = op

Bestel Digiwijs met Donald Duck inclusief lesmateriaal!

Vorig jaar was Digiwijs met Donald Duck één van de meest bestelde boeken voor de bovenbouw van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Met de Week van de Mediawijsheid weer in het vooruitzicht willen wij scholen die Digiwijs met Donald Duck vorig jaar gemist hebben, toch de kans geven deze nog te bestellen. Speciaal daarvoor zijn 10.000 extra exemplaren van Digiwijs met Donald Duck gedrukt.

Digiwijs met Donald Duck helpt leerlingen veilig navigeren door de digitale wereld. Door digitale kennis en cybersecurity onderdeel te laten uitmaken van het curriculum maak je leerlingen bewust van de vele voordelen van de online wereld, maar waarschuw je ‘Hou het internetjes!’ hen ook voor de gevaren.

Donald Duck, de Zware Jongens, Katrien, Dagobert, Goofy en de Duckies nemen de leerlingen in verschillende strips mee op hun avonturen. Zo ondervindt Katrien hoe het is om ‘gecatfished’ te worden en brengen de Duckies de eventuele gevolgen van gevaarlijke stunts

omwille van een vlog onder de aandacht. De neefjes begeven zich, net als leerlingen, in de wereld van social media met Instagram, Facebook, WhatsApp en Snapchat.

Met deze unieke editie worden leerlingen zich beter bewust van wat ze posten en wie het ziet. Deel nooit te veel online, luidt de Duckwijsheid. Behalve déze informatie, die mag met iedereen gedeeld worden.

Inclusief Digiles Digiwijs met Donald Duck is voorzien van een digitale les en een handleiding waarmee leerkrachten digitale vaardigheden als basiskennis van ICT, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking onder de aandacht kunnen brengen. Superinteressant tijdens de Week van de Mediawijsheid, maar uiteraard ook daarvoor en na relevant.

Bestel!

Digiwijs met Donald Duck is exclusief voor scholen ontwikkeld en is niet in de winkel verkrijgbaar. Het album is voor maar € 1,50 per stuk inclusief btw te bestellen via www.primaonderwijs.nl/donaldduck Bestel hem snel want de voorraad is beperkt en op = op!

Digiwijs met Donald Duck is een initiatief van:

Mede mogelijk gemaakt door: VRAAGHETDEPOLITIE.NL VOOR JOUW VEILIGHEID

PrimaOnderwijs 71

EDG_SEP_070-071_DigiwijsDonals_v01.indd 71

21-08-17

20:17

nbod!

ns aa Ontdek o

Nascholingsagenda

Het onderwijs is altijd in beweging. Met onze inspirerende nascholingen loopt u altijd voorop! Onze cursussen en congressen zijn praktisch toepasbaar en interactief.

Hieronder vindt u een greep uit ons aanbod.

Ga voor de volledige agenda naar www.medilexonderwijs.nl 88% raadt aan!

Donderdag 12 oktober

Vernieuwd programma

Maandag 30 oktober

ZINVOL TOETSEN IN HET PO

SOMBER IN DE KLAS

Signaleren en begeleiden van depressieve jongeren

www.medilexonderwijs.nl/somber 92% raadt aan!

Dinsdag 31 oktober

IK BEN NIET BANG

Een andere kijk op toetsen in groep 3 t/m 8

www.medilexonderwijs.nl/zinvoltoetsen 89% raadt aan

Omgaan met angst(stoornissen) bij leerlingen

www.medilexonderwijs.nl/angst Driedaagse cursus

Start dinsdag 7 november

COACHEND LEIDINGGEVEN

www.medilexonderwijs.nl/voorkomuitval Start dinsdag 14 november

Achtdaagse opleiding

LB-LEERKRACHT

Versterk uw eigen functioneren en word LBleerkracht!

www.medilexonderwijs.nl/coachend-leidinggeven Woensdag 15 november

STELONDERWIJS OP ORDE

www.medilexonderwijs.nl/lb Driedaagse cursus

Verbeter de schrijfvaardigheid van uw leerlingen

www.medilexonderwijs.nl/schrijfvaardigheid-po Medilex Onderwijs - Congressen en cursussen voor het onderwijs

EDG_SEP_072_Medilex.indd 72

BURN-OUT BIJ LERAREN

Preventie en aanpak van een (dreigende) burnout in het onderwijs

Werken aan uw professionele overtuigingskracht

Nieuw congres

Donderdag 2 november

Start donderdag 16 november

WERKDRUK BIJ DOCENTEN

Timemanagement en mindfulness in het onderwijs

www.medilexonderwijs.nl/werkdruk T. (030) - 700 12 20

E. info@medilexonderwijs.nl

21-08-17

20:18