PrimaOnderwijs september 2018 by EDG Media

nummer 4 • september/oktober 2018 • www.primaonderwĳs.nl • verschĳnt 5x per jaar •

INNOVATIEF ONDERWĲS

Superhandige

Office 365

‘hacks’

Veel meer dan alleen leren programmeren!

Nieuwe digitale methode voor adaptief onderwijs:

Wiskunde wordt echt leuker!

Meer 10-14 scholen

Met de neus

uit boeken!

EXTRA DIKKE EDITIE

Pilot tweetalig primair

onderwijs

Ga met je klas op

slootjessafari of naar

Weekend van de

Wetenschap

EDG_SEP_001_Cover_v06.indd 1

20-08-18

19:45

www.cps.nl

Leergang Basisvaardigheden middenmanagement Hoe effectief gaat u leidinggeven? Een enerverende ontdekkingsreis voor (toekomstig) managementtalent. De opgedane kennis sluit aan op de actuele onderwijsontwikkelingen en werpt in de eigen schoolpraktijk direct vruchten af. De leergang is een bouwsteen op weg naar geregistreerd schoolleiderschap.

Startdatum 6 november 2018 Ga voor meer informatie en aanmelden naar

www.cps.nl/bmm

“De leergang was duidelijk gestructureerd. Alle facetten van ‘het middenmanager zijn’ kwamen aan bod. Het delen van ervaringen maakte elke cursusdag weer tot een leermoment.”

Opleiding tot coach Ondersteunt u graag leraren in hun leerproces? Interne coaching is zeer geschikt om het ontwikkelingsproces van leraren langdurig te begeleiden. De opleiding tot coach bestaat uit drie modules. In module 1 krijgt u inzicht in uw rol als coach en ontwikkelt u een aantal basale coachingsvaardigheden. In module 2 worden de vaardigheden in oefensituaties verder aangescherpt. Module 3 bouwt voort op de eerste twee modules, maar zet meer in op confrontatie met behoud van de relatie.

Diverse startdata Ga voor meer informatie en aanmelden naar

www.cps.nl/coach

“De training was voor mij erg goed. Juist omdat het aanzette om goed na te denken in de periode tussen de lessen.”

Kijk voor alle trainingen en congressen op: www.cps.nl/academie

CPS Adv PrimaOnderwijs_Sep18.indd 21 EDG_SEP_002-003_Inhoud_v02.indd

13-08-18 20-08-18

15:48 19:46

@prima_online @primaonderwĳs @primaonderwĳs

Inhoud

Start je schooljaar slim met deze Office 365 hacks

Denk mee met Curriculum.nu

Beeld en Geluid lanceert platform voor het onderwijs

Maak van je klas Superspaarders

Meer innovatief En verder: onderwijs! 7 9 12 15 20 23 27 33 34 38 41

Hĳ is er weer: de miljoenennotaposter Stop de Smombies Creëer en leer! Gratis met de bus naar het Rĳksmuseum Weekend van de Wetenschap Haal met je klas het DierenDiploma Een AV1 robot voor zieke kinderen Bestel het 4 en 5 mei Denkboek 2019 Pilot tweetalig primair onderwĳs Meer met Mediawĳsheid De doorlopende leerling centraal

Met 160.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals. PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht Hoofdredactie Vanessa Pelle vpelle@edg.nl

EDG_SEP_002-003_Inhoud_v03.indd 3

42 46 50 52 54 56 61 64 66 68 71

Meer plezier in wiskunde en rekenen Op slootjessafari Deze digiles van Unicef is ‘heel verstandig’ Goede adviezen van de Onderwĳsdesk Met je neus uit de boeken Herziening werkmap Gecĳferd bewustzĳn Doe mee(r) met Schooltv 10 – 14 Onderwĳs in de lift Het Agora deed examen Slagvaardig met snelle kleuters Maak met Idska het moeilĳke bespreekbaar

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Medewerkers Joke Heikens, Tialda Hoogeveen, Tefke van Dijk, Marleen Kuijsters, Malini Witlox Beeld Cover illustratie: Annet Scholten Foto’s: Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 5 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales account@edg.nl 030-241 70 21

Klantenservice 030-241 70 20 klantenservice@edg.nl Copyright 2018 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

21-08-18

11:21

Binnenkort geopend

in het nieuwe windmolenpark Autena in de gemeente Vianen

Het Eneco Lab! Lees het artikel op pagina 24-25. Meld jouw klas vast aan: primaonderwijs.nl/enecolab

Welkom in de nieuwe wereld.

EDG_SEP_Eneco_Ad_pagina_v07.indd 32 EDG_SEP_004-005_Eneco-Miljoenennota_v04.indd 4

20-08-18

16:42 19:48

De Miljoenennotaposter:

gratis én interactief!

De Miljoenennotaposter die elk jaar rond Prinsjesdag op scholen wordt bezorgd, is ook interactief te gebruiken op het digibord in de klas. Dit om jongeren een nog betere kijk te geven op de inkomsten en uitgaven die de overheid in het komende jaar weer verwacht. Overzichtelijk en leuk gepresenteerd! De papieren poster en de te downloaden PDF, inclusief docentenhandleiding en lessuggesties, blijven gewoon beschikbaar. Naast de bekende papieren poster van het ministerie van Financiën, die in de klas kan worden opgehangen, brengt de interactieve variant de cijfers voor de leerlingen verder tot leven. Met animaties en verklarende grafieken kan er meer context en uitleg worden geboden bij de verschillende begrippen. De interactieve poster is extra toegankelijk gemaakt door bĳ de uitleg van de begrippen zoveel mogelĳk aan te sluiten bĳ de belevingswereld van de leerlingen.

Bij de poster is een digitale handleiding beschikbaar met lessuggesties rondom de thema’s van de Miljoenennota. Gericht op zowel vmbo, havo en vwo.

Meer educatiematerialen De Miljoenennotaposter wordt even na Prinsjesdag op de scholen bezorgd. De interactieve variant en de handleiding zĳn te vinden op www.rĳksoverheid.nl/ lesmateriaal. Hier zĳn ook nog andere materialen beschikbaar zoals animaties, quizzen en video’s.

MILJOENENNOTA 2018 IN MILJARDEN EURO

65,1 EN

NEMERSVER

ERK

OLKS ERZEK V

I ER

OVERHEIDSSCHULD

E E ST N T E L A S T LD A AT SSCHU

FENSIE

ECON

47,1

€

4,8

MISCHE

(IN % BBP)

EMU-SALDO

Kindregelingen

€ 7,8

Overig

E ZE

KERHEID EN AR

€

VEI E I DE E N JL I G H USTITI

€

8,4

€

UCT

UUR

0,8

35,4

€

1,6

I J S , C U LT U U R

FINANCIËN

BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

W RI O N E N E T JKS DIENS

Re-integratie en bemiddeling (incl. sociale werkplaatsen)

€

1,3 OVERIG

70% 67,8%

68,0%

61,6%

64,6%

0,4%

0% 61,8%

57,5%

50%

0,6%

0,8%

1,5%

- 2,0%

- 2,4%

- 2,3%

1,0%

- 2,1%

0,5%

- 2,5%

- 3,0%

20%

- 3,5% 10%

- 4,0% 2013

2014

2015

2016

EDG_SEP_004-005_Eneco-Miljoenennota_v04.indd 5

2017

2018

- 4,5%

2,5%

2,0%

- 1,0% - 1,5%

30%

(IN %)

3,0% 2,5%

- 0,5% 54,4%

40%

GROEI BBP 3,5%

0,5%

2012

10,3

3,9

€ 7,8 € 2,7

- 0,5%

- 3,9%

- 1,0%

- 4,3% 2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

- 1,5%

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Ontwerp Studio Tint, Den Haag Druk Xerox/OBT, Den Haag

(IN % BBP)

1,0%

2011

€

Werkloosheidsuitgaven (WW en bijstand)

BEGROTINGSSALDO

EMU-SCHULD 80%

66,3%

€

6,0

€

B AT E

€ R

2,0

8,4

€

12,0

AT L A N N IO D S E Z A K E W N NAL E SAME

€

E TW- EN ON S -C PR O VIN CIEF ND OM O P E N S AT I E F

€

INFRA

www.rijksoverheid.nl/prinsjesdag

BELASTI

ECTE

DIR

EN B UIT RN INTE

€

j wi

de rd ele na f va n he t totaa l.

24,4

T EN B

ing nd fro sa gen We kt de so m

€

79,0

€

AOW en Anw Arbeidsongeschiktheidsregelingen

€ 10,0

SCHAP

totaal.

TE BELASTING

van het

REC

GEME

87,2

€

€ 38,0 € 12,7

Overig

de rd ele n af

Overig

Langdurige zorg en verpleging

€ 3,9

Bankbelasting

€ 25,2

td es om

Verhuurderheffing

80,4

Overig

Medische zorg (incl. zorgtoeslag)

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen (BPM)

60%

€ 51,3

Schenk- en erfbelasting

Invoerrechten

Vennootschapsbelasting Dividendbelasting

Motorrijtuigenbelasting

€

Loon- en inkomstenbelasting

Belastingen op milieugrondslag

€ 21,8 € 3,2 € 1,9 € 0,7

MILJARD

KEN

Overdrachts- en assurantiebelasting

€ 55,4

83,1

€

Accijnzen (alcohol, brandstof en tabak)

TOTAAL IN MILJARDEN

UITGAVEN € 276,7

MILJARD MILJARD

jk wi

€ 1,7 € 0,5 € 0,4

Omzetbelasting (btw)

ing nd fro sa gen We

€ 52,8 € 11,9 € 5,3 € 5,2 € 4,1 € 3,4 € 1,8

INKOMSTEN € 284,5 UITGAVEN € 276,7 OVERSCHOT € 7,8

LIEU

INKOMSTEN € 284,5

TOTAAL IN MILJARDEN

20-08-18

19:48

Sparen voor je

schoolbieb! Tijdens de Kinderboekenweek (3 t/m 14 oktober 2018) organiseert Bruna dit jaar opnieuw de inmiddels bij vele basisscholen bekende spaaractie: Sparen voor je schoolbieb! Door kassabonnen te sparen kunnen scholen hun schoolbibliotheek aanzienlijk uitbreiden met de hulp van ouders/ verzorgers, grootouders, vrienden en familie. Zij kopen een kinderboek bij Bruna en leveren de bon in op school. De school verzamelt alle bonnen en levert deze op haar beurt in bij een Bruna-winkel. Bruna telt de kassabonbedragen bij elkaar op en stelt 20 procent van dat bedrag beschikbaar aan de school om nieuwe boeken uit te zoeken. Hoe meer boeken er in de actieperiode van 3 t/m 14 oktober bij Bruna worden gekocht, des te meer gratis boeken de school daarna mag uitzoeken.

Actiepakket

Met de actie wil Bruna bijdragen aan de leesbevordering van kinderen. Om goed te leren lezen, is een divers aanbod aan leesmateriaal essentieel. De schoolbibliotheek is één van de plekken waar interesse in lezen begint, maar veel scholen hebben de middelen niet om hun bibliotheek in te richten. Bruna draagt met de actie een steentje bij om dat wel mogelijk te maken. Halverwege september ontvangen alle basisscholen een actiepakket met informatie en een verzamelenvelop voor de kassabonnen. De scholen kunnen t/m 18 november a.s. hun kassabonnen inleveren bij hun Bruna. bruna.nl/schoolbieb

Inspirerend onderwijs met ICT

ICT is niet meer weg te denken op scholen. Of het nu gaat om de inzet van laptops, iPads, smartphones en digiborden in de klas of het gebruik van online lesprogramma’s, leermethodes en apps... Wil jij jouw lessen verdiepen met de hulp van ICT? Maak dan kennis met Computers op School (COS), het digitale magazine voor inspirerend onderwijs met ICT. Als abonnee ontvang je elke maand een nieuw digitaal magazine in je inbox vol inspirerende lesideeën, handleidingen, video’s, apps, nieuws en interviews. Je krijgt daarnaast elke twee weken een nieuwsbrief met highlights en tips, exclusieve toegang tot eerdere edities en je kunt al je collega’s op dezelfde locatie gratis laten meeprofiteren met jouw abonnement. Maak kennis met Computers op School: je krijgt nu 4 x COS voor 15 euro! Ga voor een gratis inkijkexemplaar naar www.computersopschool.nl

Leestip! Leerpleinen! Wegwijzer voor het voortgezet onderwijs Steeds meer scholen maken gebruik van een onderwijsleerplein. In een grote ruimte werken tegelijkertijd meerdere groepen leerlingen, onder het toeziend oog van meer dan één begeleider. Maar hoe zet je zo’n leerplein eigenlijk op? Wat is de inbreng van management, team, docenten en leerlingen? Aan welke voorwaarden moet een leerplein voldoen om succesvol te zijn? Op deze (en andere) organisatorische en inhoudelijke vragen geef t deze CPS-uitgave antwoord. Met boeiende ervaringsverhalen en praktische tips. Prijs: € 27,90 | cps.nl/uitgeverij

EDG_SEP_006-007_v03.indd 6

20-08-18

19:49

daagt uw talentvolle en hoogbegaafde leerlingen uit! Acadin is de digitale leeromgeving voor talentvolle leerlingen (25% best presterende leerlingen, inclusief hoogbegaafde leerlingen) maar kan ter aanvulling ook worden ingezet voor de hele klas. Acadin helpt leerkrachten deze kinderen te prikkelen met leerstof waar ze hun tanden in kunnen zetten, maar ook met korte opdrachten voor de laatste 10 minuten van de les. • Mirjam Achterveld, Sint Jozefschool te Achterveld: “Voor sommige kinderen is Acadin dé sleutel, je ziet kinderen echt opbloeien.” • Esther Waltmans, Basisschool de Bron te Neerbeek: “Acadin geeft ons beleid rondom talentonwikkeling & hoogbegaafdheid handen en voeten.” • Liesbeth Poepjes, Van Maasdijkschool te Heerenveen: “Er zit nog meer in Acadin dan we dachten.” Uitgebreide interviews vindt u op onze website. Acadin ondersteunt scholen bij het vormgeven van verrijkingsonderwijs op maat. Het biedt keuzemogelijkheden in moeilijkheidsgraad, per niveau in leerjaren (groep 1-8) en vakgebied en sluit goed aan bij de verschillende talenten, voorkeuren en interesses van kinderen.

Voordelen van Acadin: • Verrijking van de leeromgeving voor (hoog)begaafde en talentvolle leerlingen (25%). • In te zetten voor korte leermomenten én de lange leerlijn. • Opdrachten op verschillende niveaus voor alle groepen (1-8). • In te bedden binnen de dagelijkse onderwijspraktijk. • Geschikt voor alle platforms (smartphone, tablet, iPad, Chromebook, etc.) • Ondersteuning van doorgewinterde experts. Interesse? Meer informatie over Acadin, de abonnementsprijzen en de wijze van aanmelden, vindt u op de website www.acadin.nl. U kunt ook een van de (gratis) regionale presentaties bijwonen. Data en locaties vindt u op de website. U kunt Acadin ook gratis 6 weken verkennen en een proefabonnement afsluiten. www.acadin.nl | info@acadin.nl | (070) 448 29 48

advertentie EDG_Ad_192x142_acadi.indd 1

17-08-18

16:18

Meld je aan voor de

PrimaOnderwijs nieuwsbrief Je bent elke 2 weken op de hoogte van het laatste onderwijsnieuws, winacties, lesmateriaal en columns.

Meld je aan via

www.primaonderwijs.nl/mailing

Je kunt ons ook volgen op:

EDG_SEP_006-007_v03.indd 7 EDG_Ad_192x142_POnieuwsbrief.indd 1

20-08-18 20-08-18

19:50 10:45

Samen tegen zinloos geweld Jongeren komen relatief veel in aanraking met zinloos geweld. Het is voor hen helaas nog altijd een actueel thema. Om die reden maakte JSB Productions in 2016 de film Fataal. Een film die zinloos geweld en de rampzalige gevolgen hiervan onder de aandacht brengt. Fataal verscheen eind 2016 in de bioscoop en kende meteen een vliegende start. Om de doelgroep beter te bereiken en de impact van het probleem te tonen, is een schooltour opgestart. De reacties zijn zeer positief. Zo stuurde minister Grapperhaus een brief waarin hij zijn waardering uitte over de productie. Meer dan 13.000 scholieren gingen met school naar Fataal de film.

Samenwerking met Pathé Om de schooltour mogelijk te maken is er een samenwerking gestart met bioscoopketen Pathé. Hierdoor zijn de kosten van het lespakket gedaald. De schooltour bestaat uit het gezamenlijk bekijken van de film, een speciale lesmodule en een bezoek van een gastspreker. Leerlingen worden meegenomen in de nasleep van de gebeurtenissen waar krantenkoppen normaal eindigen. De revalidatie, traumaverwerking, de zware periode voor de familie, nabestaanden en omstanders, maar ook

het rechtsproces. Alles wordt bespreekbaar gemaakt. De schoolvoorstellingen zijn te boeken voor het po en het vo. De verschillende pakketten worden afgestemd op het niveau, leerjaar en het aantal leerlingen. Ga voor meer informatie naar msn.fataaldefilm.nl en reken gemakkelijk en gratis online jou prijs uit.

advertentie

SCHRĲVERS EN TEKENAARS GEZOCHT van 20 november tot 20 december 2018 Overal ter wereld klimt deze winter jong en oud in de pen. Ze schrĳven brieven aan koningen, presidenten en ministers. Ze vragen om de vrĳlating van mensen die gevangenzitten omdat ze een grote mond hadden of om discriminatie tegen te gaan. Ze schrĳven groeten en tekenen kaarten. Zo steunen ze mensen die groot onrecht is aangedaan.

AI-18-18 Adv Schrijfmarathon educatie_192x142,5mm_01.indd 1 EDG_SEP_008-009_Fataal-Ai-Smobies_v01.indd 8

Bestel nu het gratis Write for Rightspakket!

DOE OOK MEE Schrĳf en teken met jouw klas mee tĳdens Amnesty’s Write for Rights. Bestel het gratis schrĳfpakket – met materialen voor een hele klas in het basis- en voortgezet onderwĳs en het mbo – op amnesty.nl/schrĳfpakket.

07/08/2018 11:32 20-08-18 19:53

Toenemende verkeersonveiligheid door mobieltjes ‘Ik zet m’n

mobieltje uit als ik de weg op ga’

Een zorgpunt van Veilig Verkeer Nederland is de toenemende verkeersonveiligheid door het gebruik van mobieltjes. Kinderen, maar ook volwassenen, zijn soms zó gefocust op hun mobieltje bezig dat zij zich als ware zombies door het verkeer begeven en daardoor een gevaar vormen voor zichzelf én voor anderen. Dit neemt zulke ernstige vormen aan dat er hiervoor nu internationaal zelfs een eigen woord bestaat: smombie, een smartphone zombie. door jacqueline mols

Bewustwording leidt tot gedragsverandering ‘Een smombie ben ik niet, maar ik ben ook niet roomser dan de Paus. Ook ik betrap mezelf er weleens op dat ik onderweg soms toch even snel kijk als m’n mobieltje afgaat. En ook al weet je dat het ongewenst is, niet handig, soms zelfs gevaarlijk, je hebt - zodra je een geluidje hoort - toch de neiging om snel even te kijken. Een soort van primaire prikkel waarop je moet reageren, want misschien is het iets belangrijks of mis je iets….. En voor jongeren schijnt dit ‘fomo’-gevoel (‘fear of missing out’) nóg sterker te leven. Maar wat ik onlangs in Castricum met twee jeugdigen meemaakte, is de omgekeerde wereld. En daarom ben ik verheugd dat komend schooljaar in het schoolverkeersexamen houdingsaspecten in het verkeer en vooral de bewust wording daarvan meer aandacht krijgen. Uiteraard hebben we dit meegenomen in het nieuwe lesmateriaal, want veel en vaak oefenen zorgt ervoor dat deze b ewustwording mogelijk ook beklijft en tot een gedragsverandering leidt.’ Aan het woord is Herman Struijlaart, één van de auteurs van de al bijna 60 jaar populaire uitgave Oefeningen voor het schoolverkeers examen van ThiemeMeulenhoff. Onlangs fietste hij in Castricum toen hem twee fietsende jongeren tegemoet kwamen, beiden druk append. Toen hij op een

Oefeningen voor het schoolverkeersexamen

naam

2019

groep 7-8

✘ ✔

bijna botsing aanstuurde waardoor ze schrokken, waren ze hierover nog boos ook, want ‘u had ons toch even kunnen waarschuwen?!’ Herman vervolgt: ‘De meeste ongelukken gebeuren in een split second. Ook ik word me hier steeds bewuster van. Dus zodra ik nu de weg op ga, zet ik mijn mobiel uit of minimaal op stil. Geen geluidjes meer, dus ook geen prikkel meer om te moeten reageren. Wel zo veilig in het verkeer!’

Stopt jouw klas de smombies?! Doe met je klas (groep 7 of 8) mee aan de challenge ‘Stop de smombies’ en maak kans op een escape (class)room-uitje op locatie! Voor deelname, zie: www.thiememeulenhoff.nl/schoolverkeersexamen

24-04-18 19:16

SMOMBIE POSTER

408X574.indd

PrimaOnderwijs 9

EDG_SEP_008-009_Fataal-Ai-Smobies_v01.indd 9

20-08-18

19:54

HET JONGE KIND

Op welk thema wil jij je specialiseren?

Taalspecialist peuters-kleuters

Leidinggeven aan de onderbouw

Taal is een van de basisvaardigheden die in veel kindcentra

Deze studiedag richt zich op leidinggevenden die zich willen

centraal staat in het kader van opbrengstgericht werken.

verrijken met kennis over de speciﬁeke didactiek voor het

Het werken aan taal bij peuters en kleuters legt voor

jonge kind, die inzicht willen krijgen in hun leidinggevende rol

een belangrijk deel het fundament waarop in de hogere

en die tools willen ontvangen om samen met de professionals

groepen wordt voortgebouwd. In deze training leer je

in de onderbouw tot visie en ontwikkeling te komen.

Spelenderwijs aandacht voor taal

Leer de verbinding maken

welke taalinhouden en taaldoelen centraal staan, hoe je vanuit doelen en inhouden een rijke taalleeromgeving kunt inrichten, hoe je diﬀerentieert binnen je taalaanbod en hoe je VVE-kinderen een passend aanbod kunt bieden.

Utrecht Start 02/10/2018 16:00 – 19:00 uur

Utrecht Start 05/02/2019 16:00 – 19:00 uur

s.omjs.nl/taalspecialist-jongekind

Heerenveen Start 11/10/2018 10:00 – 16:00 uur

Utrecht Start 13/11/2018 10:00 – 16:00 uur

Groningen Start 07/02/2019 10:00 – 16:00 uur

Utrecht Start 12/03/2019 10:00 – 16:00 uur

s.omjs.nl/leidinggeven-onderbouw

Kritisch denken en creatief vermogen Ontdek wat je nodig hebt om het denkproces te stimuleren

Direct roepen? Meteen oordelen? Snel invullen? Niet ‘nadenken’? Is dit herkenbaar bij jou in de groep? Tijdens deze training ontdek je via diverse werkvormen hoe je kinderen uit jouw groep een structuur kunt bieden om creatief en vooral

“D ankzij de ze tra ining heb ik gele e rd

kritisch na te denken.

ho e ik e e n gevarie e rd ta a la anb o d ne e r kan ze t te n in e e n rijke u itdage nde spe elle e ro mgev ing vo o r pe u te rs e n

Utrecht Start 10/10/2018 15:00 – 18:00 uur

kle u te rs.” - Deelnemer Taalspecialist peuters-kleuters

s.omjs.nl/kritischdenken

Ons aanbod kan ook incompany gegeven worden.

EDG_SEP_010-11_OMJS-Opening_v03.indd 10

Meer informatie over een training of event? Kijk op omjs.nl/professionalisering.

20-08-18

19:55

Innovatief onderwijs

illustratie annet scholten

Extra dikke editie

Innovatief onderwijs. Over wat dat inhoudt zijn de meningen overal verschillend. Het is onderwijs met ICT, maar ook onderwijs waarbij onderzoeken en ontdekken centraal staat. Het is leren programmeren, mediawijsheid en 21st century skills maar ook duurzaamheid en naar buiten gaan. Door deze hele uitgave lees je artikelen over verschillende manieren van innovatief onderwijs en inspireren collegaâ&#x20AC;&#x2122;s over hoe zij innovatieve lessen geven.

EDG_SEP_010-11_OMJS-Opening_v03.indd 11

20-08-18

19:55

# &

creëer leer

Innovatief in de klas. Wat houdt het in en hoe ga je zelf aan de slag in jouw klas? We vroegen het aan Marjolein de Wit, leerkracht groep 6 op de Blauwe Aventurijn in Utrecht, Miranda Wedekind, die leraren begeleidt om ICT te integreren in hun klas, en prof. dr. Juliette Walma van der Molen, hoogleraar talentontwikkeling Universiteit Twente. door marleen kuĳsters

Wat verstaan jullie onder innovatief onderwĳs? Juliette: ‘Innovatief onderwĳs is niet alleen het inzetten van nieuwe media en allerlei technieken. Voor mĳ gaat het meer om onderzoekend en ontwerpend leren: zelf kunnen nadenken, kritisch en nieuwsgierig zĳn. Hier zĳn we in het huidige onderwĳssysteem te veel van verwĳderd geraakt. We toetsen vaak alleen op standaard Juliet te kennis en reproductie en te weinig op probleemoplossing en eigen kritische evaluatie. Terwĳl we die vaardigheden steeds meer nodig hebben.’

Marjolein: ‘Innovatief onderwĳs betekent dat leerlingen zichzelf ontwikkelen en weten wat ze willen leren en hierbĳ samenwerken. Hiervoor zĳn allerlei tools in te zetten.’ Welke ICT-skills moeten leerlingen (leren) beheersen? Miranda: ‘De wereld is digitaal. Bĳna overal zit een computer in. Als je met je OV-kaart reist bĳvoorbeeld, de magnetron gebruikt of je wekker zet… Bĳ al deze dingen ben je bezig met computational thinking. Ik vind het belangrĳk dat kinderen digitaal geletterd zĳn, vaardigheden bezitten om zich binnen de digitale samenleving te bewegen: hoe zit een computer in elkaar, wat kun je met een app? Hoe werkt een programma 12

EDG_SEP_012-13_CreeerLeer_v03.indd 12

als Word en hoe zoek je betrouwbare informatie op internet? Ook als zĳ straks aan het werk gaan, krĳgen zĳ met ICT te maken. Daarnaast leren kinderen door bĳvoorbeeld programmeren in stapjes te denken en oplossingsgericht te werken.’

Marjolein: ‘Als kinderen naar de middelbare school gaan, is het belangrĳk dat zĳ kunnen omgaan met sociale media. Hoe ga je bĳvoorbeeld om met groepsdruk? Ook wil ik hen leren hoe ze kunnen beoordelen of de bronnen die zĳ via internet gebruiken betrouwbaar zĳn. Wat is fake news en wat is waar? Het kunnen werken met een 3D-printer, PowerPoint en het kunnen programmeren zĳn ook vaardigheden waar de toekomstige arbeidsmarkt om vraagt.’ Juliette: ‘Het is belangrĳk dat kinderen met allerlei middelen leren leren, zowel mét technologie als zonder. Logisch en stapsgewĳs nadenken kan via leren programmeren, maar ook op andere manieren. Bĳ het zoeken van informatie moeten kinderen bronnen op kwaliteit en waarde leren beoordelen, zowel internetbronnen als andere bronnen. En oefenen met samenwerken kan live in de klas, maar ook via sociale media. Het is hierbĳ belangrĳk de opdrachten te koppelen aan hogere orde denken: eigen kritische analyse, evaluatie en creatieve probleemoplossing. Dat zijn belangrijke kwaliteiten voor de toekomstige arbeidsmarkt.’

M i r a n da

20-08-18

19:56

Hoe kun je snel zelf aan de slag in de klas? Miranda: ‘Ik merk dat veel leerkrachten ICT graag meer willen inzetten, maar dat ze het soms spannend vinden. Mĳn tip? Volg een laagdrempelige workshop waarin je praktische voorbeelden krĳgt en experimenteer daarna in de klas. Werk met Osmo bĳvoorbeeld, een combinatie van een iPad en een fysiek spel. Vooral voor jonge kinderen is dat een leuke manier om met programmeren bezig te zĳn.’

Wat zĳn leuke leermiddelen? Miranda: ‘Scratch! Hiermee programmeer je en kun je eigen interactieve spellen creëren. Ook de programmeerbare robot Bee-Bot is erg leuk om de eerste stappen op het gebied van programmeren te zetten. Er zĳn veel sites waarop je met programmeren aan de slag kunt, bĳvoorbeeld code.org of codecombat.com. Ik hoop dat het werken met ICT nog meer wordt geïnte greerd in het huidige onderwijs. Het is een verrĳking.’

Marjolein: ‘Ontdek zelf wat je kunt doen met Lego WeDo. Dan weet je ook waar je op kunt vastlopen. In mĳn klas ontwerpen en bouwen de leerlingen een website rond het thema vakantie. Ze denken kritisch na: over welke informatie er op de site moet staan en hoe ze de site dan bouwen. Hierbĳ werken ze samen. En met de 3D-printer maken we cadeautjes.’

Juliette: ‘Met drill-apps kunnen kinderen tafels oefenen op hun eigen niveau. Zoek ook naar apps die onderzoekend leren stimuleren. Of laat leerlingen zelf met een app een stop-motion filmpje maken. Laat hen een verhaal bedenken gekoppeld aan bĳvoorbeeld biologie, waarin ze hun kennis gebruiken. Ook leuk: simulatie software om het zonnestelsel na te bootsen. En durf fouten te maken met elkaar. We kunnen alleen innoveren als we hiervoor meer ruimte Ma r j o l e in maken.’

Juliette: ‘Innovatief onderwĳs moet schoolbreed worden gedragen. Dat kan een leerkracht niet alleen bewerkstelligen. Scholen kunnen de klascultuur meer inrichten op onderzoekend leren: ga samen met leerlingen op zoek naar antwoorden op vragen die zĳ hebben. Dit vereist vaak een andere dagindeling. In een blokuur kunnen leerlingen zich bĳvoorbeeld langer verdiepen in een onderwerp. Laat groepjes samenwerken aan een thema en beoordeel meer op het leerproces dan alleen het eindresultaat. Leerkrachten kunnen hierbĳ meer vrĳheid nemen om hun eigen weg te kiezen om tot leerdoelen te komen.’

Marjolein de Wit: ‘Maak filmpjes op een green screen. Daarin verwerk je allerlei vaardigheden: bedenk wat je vertelt over bĳvoorbeeld de Romeinen, ontwerp het script, leer hoe je de juiste stukjes filmt en monteert. Het gaat dan ook om hoe je het vertelt. En wat is het uiteindelijke doel, voor welk medium maak je de film? Mijn tip aan andere leerkrachten: ontdek het allemaal samen met je leerlingen.’ PrimaOnderwĳs 13

EDG_SEP_012-13_CreeerLeer_v03.indd 13

20-08-18

19:57

EDG_SEP_014-015_MAAK-Rijksmuseum_v06.indd 14

20-08-18

19:57

(advertorial)

Gratis met de bus naar het

Rijksmuseum

Wist u dat het Rijksmuseum leerlingen uit het hele land gratis met de bus ophaalt en weer terug naar school brengt? Niet elke school heeft de middelen voor een bezoek aan het Rijksmuseum. Daarom biedt het Rijksmuseum samen met andere organisaties gratis busvervoer voor elke regio. U betaalt alleen voor het onderwijsprogramma in het Rijksmuseum. Dat is 75 euro voor maximaal 15 leerlingen voor anderhalf uur. Begeleiders van leerlingen kunnen gratis mee. Reserveren en meer informatie: www.rijksmuseum.nl/busvervoer Sporenonderzoek naar Rembrandt Komen jullie van verder dan 60 km vanaf de Amsterdamse ring, dan kun je een workshop volgen met de klas. In de workshop Sporenonderzoek naar Rembrandt komen leerlingen tot verrassende inzichten over hoe Rembrandt en zijn tijdgenoten schilderden. Leerlingen onderzoeken pigmenten met microscoop en UV-licht. Zij doen proefjes met kleurstoffen en ontleden verflagen. Het resultaat is een heus onderzoeksrapport over een schilderij uit de Gouden Eeuw.

Proef de Gouden Eeuw Bij de bus hoort de rondleiding Proef de Gouden Eeuw. Leerlingen gebruiken al hun zintuigen tijdens een kennismaking met het dagelijks leven uit de Gouden Eeuw. Ze proeven specerijen uit verre landen, ruiken het atelier van een meesterschilder, voelen de jurken van rijke dames en luisteren naar instrumenten uit de 17de eeuw.

Jij & de Gouden Eeuw Voor de theaterworkshop Jij & de Gouden Eeuw kruipen leerlingen in de huid van iemand uit de Gouden Eeuw. In een 17de-eeuws theater in de Teekenschool spelen de leerlingen met professionele acteurs Âverhalen over hun eigen personages. Ze ontmoeten Rembrandt, vluchten mee in de boekenkist van Hugo de Groot en ervaren de kou in het Behouden Huys op Nova Zembla. Een geschiedenisles om nooit te vergeten!

Ontdekkers en Reizigers De beeldende workshop Ontdekkers en Reizigers gaat over de eerste ontdekkingsreizen van de Nederlanders. In het museum gaan de leerlingen als tekenaar mee op expeditie. Zij zoeken naar sporen van de overzeese handel en tekenen een reisverslag met zelfgemaakte inkt.

Ga voor meer informatie naar www.rijksmuseum.nl/nl/met-kinderen-klas-of-groep

EDG_SEP_014-015_MAAK-Rijksmuseum_v06.indd 15

20-08-18

19:59

Start je schooljaar slim met deze ‘Office 365-hacks’ van Microsoft Je lessen precies afstemmen op je leerlingen door onderwijs op maat te bieden, gepersonaliseerd, aangepast op leerbehoeftes en tempo: het kan allemaal met de hulp van technologie. En die hulp ligt meer binnen handbereik dan je wellicht denkt. Iedere school met een Office 365-account heeft toegang tot de meest handige educatieve middelen. Die programma’s zijn toegankelijk voor de school, de leerkracht én de leerlingen en ook nog eens heel makkelijk in gebruik. Wij zetten de meest relevante voor je op een rij! door vanessa pelle

Waarschijnlijk heb je alles al! (Ja je leest het goed!) Wat is het? Bĳna alle scholen in Nederland kunnen gebruikmaken van Microsoft Office voor het onderwĳs, dus grote kans dat jĳ al over die fĳne middelen beschikt. Voor jou als leerkracht en voor alle leerlingen is toegang tot die educatieve programma’s zonder extra kosten. Dat zĳn bekende programma’s zoals Word, Excel en PowerPoint, maar ook OneNote en Microsoft Teams zĳn bĳvoorbeeld handig in de klas en daarbuiten. Daarnaast zĳn er aanvullende hulpmiddelen die leerlingen helpen bĳ het leren lezen en schrĳven. Hoe werkt het? Gebruik jĳ nog geen Office 365? Vraag aan je ICT-coördinator of jouw school een account heeft. Of download Office 365 via aka.ms/meerinformatie.

Maak je eigen quiz of toets! (En bekĳk meteen het resultaat) Wat is het? Maak je eigen quiz of toets (of vragenlĳst, enquête, stemformulier…) in Forms. Je deelt de quiz of toets met je leerlingen eenvoudig via de webbrowser. Het werkt ook op mobiele telefoons en tablets. Je kunt in het programma direct de antwoorden analyseren. In één oogopslag zie je eventuele knelpunten waardoor je lessen nog beter af kunt stemmen. Het is daarnaast natuurlĳk gewoon erg leuk om lesstof te oefenen met een quiz. Hoe werkt het? Ga naar forms.microsoft.com en meld je aan met je schoolaccount. Klik onder Mĳn formulieren op Nieuw formulier of Nieuwe Toets om het formulier te maken. Volg de stappen en je hebt supersnel een toets klaar voor gebruik.

Wil je meer weten over Office 365? Ga dan naar aka.ms/meerinformatie

EDG_SEP_016-019_Microsoft-NOT_v14.indd 16

21-08-18

10:54

Maak lezen en schrijven makkelijker!

Nooit meer documenten kwijt!

(Je leerlingen zĳn je eeuwig dankbaar!)

(Dankzĳ deze 3 stappen)

Wat is het? Microsoft Leerhulpmiddelen (Learning Tools) is een functionaliteit die leerlingen helpt die moeite hebben met lezen en schrijven. Je kunt gebruikmaken van deze hulpmiddelen in onder meer Word-documenten, het Outlook-mailprogramma en de Edge-browser. Je kunt de tekst hardop laten voorlezen of opdelen in lettergrepen. De afstand tussen regels en letters is dan groter. Ook leerlingen met dyslexie hebben met deze hulpmiddelen een gelĳke kans om te leren lezen en schrĳven in de klas. Hoe werkt het? Als je op het tabblad Beeld (of View) en dan Leerhulpmiddelen (Learning Tools) aanklikt, zie je allerlei opties, zoals: - Selecteer Lettergrepen om woorden te verdelen in lettergrepen. Dit helpt bij het verbeteren van herkenning en uitspraak. - Selecteer Tekstafstand om de afstand tussen de woorden, tekens en regels te vergroten. Het is een manier om leesvaardigheid te verbeteren. - Kies Kolombreedte om de regellengte te wĳzigen. Dit helpt je bĳ het focussen op woorden en tekens. - Kies bĳ Paginakleur de instelling Sepia (lichtgele pagina die eruitziet als een afgedrukte tekst) of Omgekeerd (zwarte achtergrond met witte tekst). Een handige functie die ondersteunt bĳ het begrĳpen van de tekst. - Met Voorlezen in Word kun je elk woord hardop laten voorlezen. Kies Controleren en selecteer Voorlezen. Je kunt ook een stem kiezen, een taal en de leessnelheid aanpassen. Uitproberen? Ga naar www.aka.ms/leerhulp

Wat is het? Je kunt bestanden overal en op elk apparaat (PC/Mac, tablet of mobiel) openen als je iets hebt opgeslagen in de Cloud. Zo raak je nooit meer iets kwĳt en heb je altĳd de laatste versie bĳ de hand. Hoe werkt het? Het enige wat je hoeft te doen, is je document openen in een Office-programma. Klik op Bestand > Opslaan als > OneDrive. Simpel.

Wil jĳ starten met technologie? Docent Marien Zonnenberg deelt zĳn tips graag met je. Marien geeft het vak ICT en Media in de brugklas van CSG Willem de Zwĳger. Hĳ helpt zĳn collega’s bĳ het inzetten van technologie tĳdens hun les en geeft trainingen over Office 365 op andere scholen. Lees de 4 starttips van Marien:

1 2 3 4

‘De ontwikkelingen op het gebied van ICT gaan steeds harder. Ik blĳf goed op de hoogte door groepen op LinkedIn of de community op education.microsoft.com.’ ‘Bekĳk onenoteforteachers.com om inspiratie op te doen en probeer het uit.’ ‘Word lid van de Facebook-groep ‘Office365 in het onderwĳs’ en stel daar je vragen als iets niet lukt.’ ‘Nodig een motiverend persoon uit op een studiemiddag voor een inspiratiesessie of training, daar kan ik bĳ helpen (linkedin.com/in/marienzonnenberg). Als je ziet hoe anderen deze programma’s gebruiken, heeft dat veel voordelen. Ik deel vaak tips via mĳn website meneerict.nl of mĳn kanaal youtube.com/meneerict.’

PrimaOnderwĳs 17

EDG_SEP_016-019_Microsoft-NOT_v13.indd 17

20-08-18

20:01

Samenwerken in één document (Dat bespaart enorm veel tĳd) Wat is het? Wil jĳ met je collega’s samenwerken in één document of juist met je leerlingen voor een project? Dat kan allemaal met Office 365. Hoe doe ik het? Je klikt in Office (Word, Excel, PowerPoint) in het document op Delen (Share) en selecteert de naam van de leerlingen of collega’s. Die krĳgen een melding met een linkje en kunnen vervolgens direct in hetzelfde document. In het document zie je precies wie er aan het typen is. Dit werkt zowel in de onlineversie als in de applicaties op je device. Je kan met je hele klas in hetzelfde bestand werken. Het zal je na wat oefening ontzettend veel tĳd besparen.

Creëer jullie eigen schoolomgeving (Dat klinkt veel ingewikkelder dan het is)

Deel huiswerk met de klas (Hond kan het niet meer opeten) Wat is het? OneNote zit boordevol opties, maar we pikken er voor jou de meest relevante uit. OneNote is een digitaal notitieblok waarmee jĳ (of je leerlingen en je collega’s) alles kan vastleggen, op al je apparaten. OneNote ziet eruit als een kast vol mappen, waarbĳ elke map verschillende pagina’s heeft. Deze pagina’s zĳn compleet vrĳ in te vullen: tekst en afbeeldingen, maar ook geluid, video of pdf’s zĳn mogelĳk. Je kunt alles delen met je klas. Je kunt er zelf voor kiezen wat je leerlingen zien en welke delen ze kunnen bewerken. OneNote helpt je om het overzicht te houden en je kunt eenvoudig je lessen en huiswerk delen.

Wat is het? Microsoft Teams draait om samenwerken. Hier kun je alle lesmaterialen en documenten plaatsen en delen met je collega’s. Overleg via een (video)chat met je collega’s op school of geef je leerlingen direct feedback. Ook leerlingen kunnen met elkaar samenwerken aan projecten of hun huiswerk. Creëer persoonlĳke leeromgevingen voor je leerlingen of stel lesinhoud samen met je collega’s. Met de tabbladen kunnen deelnemers bestanden, notities, documenten, presentaties en video’s uploaden, nakĳken en bewerken. Alle documenten zĳn eenvoudig toegankelĳk – als je er toegang voor geeft – voor iedereen in de klas. Hoe werkt het? Als je Teams wilt starten, ga je naar het startprogramma voor apps. Het pictogram van het startprogramma voor apps in Office 365 staat in de linkerbovenhoek van Office 365 voor onderwĳs. Klik daarna op Teams om de online-app te openen. Of download de app op je computer. Volg hierna de instructies stap voor stap op het scherm.

Wat kun je ermee? De mogelĳkheden zĳn - bĳna - eindeloos. Een leuke en handige Nederlands-gesproken video met 3 tips om je leerlingen bĳ de les te houden, vind je op aka.ms/drietips.

Snel de ‘koppen bij elkaar’ Je kunt een email in Outlook direct naar je Agenda slepen. Je Agenda maakt daar dan meteen een afspraakoptie van en zet daar de betreffende mensen uit de mail in. Handig voor collega’s. De mail kun je daarna weggooien want het staat al in je agenda. Lekker opgeruimd!

Wil jĳ meer tips en hacks voor een vlotte start? Ga naar aka.ms/meerinfo

EDG_SEP_016-019_Microsoft-NOT_v13.indd 18

20-08-18

20:03

DĂŠ vakbeurs voor professionals in het KO, PO, VO en MBO

Vijf dagen inspiratie, de nieuwste trends en ontwikkelingen Noteer in uw agenda! 22-26 januari 2019 Jaarbeurs | Utrecht www.not-online.nl

EDG_SEP_016-019_Microsoft-NOT_v13.indd 19

20-08-18

20:03

Duik met je klas in de geheime wereld van wetenschap en techniek en ontmoet André Kuipers, Daan Roosegaarde en Eveline Crone Ontdek de wondere wereld van wetenschap en techniek tijdens Weekend van de Wetenschap op 6 en 7 oktober 2018. Hoe wordt chocolade gemaakt? Hoe werkt een robot en hoe komt het dat we zo goed de fietsroutes naar school kunnen onthouden? Eén keer per jaar zetten meer dan 350 organisaties hun deuren open om alle geheimen van de wetenschap en techniek te delen. Weekend van de Wetenschap is het grootste landelĳke evenement op het gebied van wetenschap en technologie in Nederland. Publiek krĳgt 48 uur lang backstage toegang bĳ meer dan 350 bedrĳven, instituten, universiteiten, (onderzoeks)instellingen en musea waarvan de deuren normaal gesloten blĳven. ‘We moeten jeugd enthousiast maken voor wetenschap en techniek, dat is de basis voor onze toekomst’, zegt ambassadeur André Kuipers, die zich om die reden ook dit jaar weer als ambassadeur verbindt aan het wetenschapsweekend. André is op zondag 7 oktober te vinden bĳ ESA/ESTEC in Noordwĳk met lezingen over de ruimtevaart. André: ‘De hele wereld draait om techniek. Tĳdens dit weekend kan iedereen dit ervaren en leer je dingen die je eigen belevings-

wereld te boven gaan. Dat is ook zo bĳzonder aan deze dagen. Voor eenieder is iets te vinden wat leuk of interessant is, of dit nu iets biologisch, technisch of wetenschappelĳks is.’

Levend laboratorium De andere twee ambassadeurs dit jaar zĳn kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde en Eveline Crone, hoogleraar Neurocognitieve Ontwikkelingspsychologie. Daan is bekend van bekroonde, interactieve projecten zoals Waterlicht, Smog Free Project en Icoon Afsluitdĳk. Samen met een team ontwerpers en ingenieurs ontwikkelt hij Landschappen van de Toekomst , slimme duurzame prototypes voor de steden van morgen. In

EDG_SEP_020-021_Wetenschap_v02.indd 20

20-08-18

20:05

André Kuipers:

‘We moeten de jeugd enthousiast maken voor wetenschap en techniek, dat is de basis voor onze toekomst’ het levend laboratorium Space Waste Lab bij Kunstlinie Almere Flevoland (KAF) laat Daan bezoekers op zaterdag 6 oktober niet alleen kennismaken met ruimteafval als bedreiging, maar ook als potentiële bron voor nieuwe creativiteit. Daan: ‘Weekend van de Wetenschap gaat voor mij voornamelijk om verbeelding. Hoe we techniek en wetenschap kunnen gebruiken om na te denken over hoe we de toekomst willen vormgeven. Wetenschap is ontdekken, leren. Die nieuwe ideeën en dromen zijn het begin van onze toekomst.’

Ode aan de nieuwsgierigheid Eveline is hoogleraar en auteur van diverse wetenschaps boeken gebaseerd op haar onderzoeken op het gebied van menselijke cognitie en gedrag van kinderen en adolescenten. Ze won hiervoor diverse prijzen. Daar naast is Eveline actief als boegbeeld van NeuroLabNL, werkplaats van hersen-, cognitie- en gedragsonderzoek van de Nationale Wetenschapsagenda. Op zondag 7 oktober geeft Eveline het publiek in Leiden een kijkje in hun hersenen. Tegelijkertijd presenteert zij een

nieuwe website voor jongeren en een nieuwe uitgave van besteller Het Puberende Brein met aandacht voor social media gebruik. Eveline: ‘Weekend van de Wetenschap is een ode aan de nieuwsgierigheid en geeft een kijkje achter de conclusies. Het leuke is dat de deuren van de laboratoria geopend worden. Wetenschap is natuurlijk niet iets wat maar een weekend per jaar zichtbaar is, we zien wetenschap iedere dag overal om ons heen. Maar het is bijzonder om eens per jaar alle schijnwerpers op de wetenschap te zetten en te genieten van wat Nederland allemaal te bieden heeft.’

Jouw school een schimmel Tijdens Weekend van de Wetenschap zijn er meer dan 1.500 - veelal gratis - activiteiten door het hele land. Voor iedereen is er iets leuks of avontuurlijks te beleven. Zo kun je je biologieles wel een hele bijzondere dimensie geven door samen in de wereld van schimmels te duiken. Dat klinkt op het eerste gezicht niet heel smakelijk, maar schimmels zijn ontzettend belangrijk voor onderzoek en voor ons bestaan. Zonder schimmels geen mensen. In het Westerdijk Fungal Biodiversity I nstitute vind je de meeste schimmels ter wereld. Je kan er zelf proefjes doen en als je echt geluk hebt vernoemt het instituut een nieuwe schimmel naar jouw school! Tijdens Weekend van de Wetenschap kunnen jullie antwoord vinden op vragen als: hoe werkt hacken precies? Hoe weten we waar iemand allergisch voor is of niet en wat wordt er gemaakt met een 3D-printer? Vragen worden niet alleen beantwoord, je kunt het allemaal ook live ervaren. Laat je leerlingen in de huid kruipen van een laborant, onderzoeker of astronaut? Wat een kans! En stiekem wil je dat zelf natuurlijk ook...

foto jelle draper

Op weekendvandew etenschap.nl is de complete lij st van organisatie s en activiteiten te vinden.

EDG_SEP_020-021_Wetenschap_v02.indd 21

20-08-18

20:06

Gratis voor scholen!

BEN JIJ KLAAR VOOR HET NI EUWE SCHOOL JAAR? Onze eigen Professor Q heeft de perfecte formule gevonden met alle ingrediĂŤnten voor leuk leren. Gebruik Squla gratis in de klas en verrijk je lessen met leuke quizzen en games.

Digitale ondersteuning, op desktop, tablet, mobiel of digibord Spelenderwijs oefenen met de lesstof in 70.000 online quizzen en games Alle schoolvakken, Cito-modules, 21st century skills en leuke themaquizzen Klassikaal of individueel, als extra oefening of juist voor meer uitdaging Nieuw: Engels vanaf groep 1 en TaalExtra voor kinderen met spellingproblemen en dyslexie

squla.nl/leerkracht EDG_SEP_022-023_Scuala-Dierendiploma_v07.indd 22

20-08-18

20:07

De hele klas een dierenvriend met het

DierenDiploma Meer dan de helft van de Nederlandse huishoudens heeft één of meer dieren thuis. Het is belangrijk dat kinderen weten hoe ze met huisdieren omgaan. Ook kinderen die geen huisdier hebben, de kans is namelijk groot dat ze wel met huisdieren in aanraking komen als ze bij iemand gaan spelen of op visite gaan. Met het DierenDiploma leert de klas belangrijke, praktische, nuttige én leuke dingen over (het) houden van een dier.

Speciaal voor leerlingen van (combi)groep 5 heeft de stichting Met dieren meer mens een digitaal lespakket ontwikkeld over verantwoord huisdierenbezit. Uiteraard gaat het over omgaan met huisdieren maar ook over serieuze zaken als dierenwelzĳn, dat dieren niet te dik mogen worden, beweging en ruimte krĳgen. En wist je bĳvoorbeeld dat het houden van één konĳn echt heel zielig is? Kinderen leren hoe ze een dier moeten vasthouden of hoe ze een hond moeten benaderen (eerst vragen aan eigenaar). Het behalen van het DierenDiploma komt zowel het welzĳn van kinderen als dieren ten goede. Een leuk thema voor Dierendag op 4 oktober, maar het is natuurlijk het hele jaar inzetbaar.

huisdieren heeft, is het eenvoudig. De kennis over huisdieren verzorgen wordt getest met een officieel examen en beloond met een DierenDiploma. De digiles én de hard-copy DierenDiploma’s zĳn gratis te bestellen via www.primaonderwĳs.nl/dierendiploma.

Bewijs Dat je vera ntwoorD kunt oMg aan Met huisDier en

Kop tot staart

naam

Met het uitgebreide, interactieve lespakket begeleid jĳ als leerkracht snel een boeiende en belangrĳke les. Actrice Belle Zimmerman van de tv-serie Brugklas neemt de oefenstof door. Het lespakket voldoet aan de kerndoelen van het ministerie van OCW en is van kop tot staart geregeld. Ook als je zelf geen affiniteit met

leeftijd school datum

Stichting Met dieren meer

Leer nu nog meer over

mens

Leerkracht

huisdieren met de gratis DierenDiploma® app op dierendiploma.nl

Met een DierenDip loma maak je vrie nden

EDG_SEP_022-023_Scuala-Dierendiploma_v07.indd 23

72014

20-08-18

20:14

Eneco opent nieuw Lab over groene energie

Energie–experts gezocht Eneco opent binnenkort haar deuren van het Eneco Lab – een interactief educatiecentrum over duurzame energie – bij windmolenpark Autena in Vianen. Het Lab is gratis toegankelijk voor groepen 7 en 8 en brugklassen uit heel Nederland. Het Eneco Lab is een plek waar leerlingen leren door energie te beleven en waar ze opgeleid worden tot Energieexperts van de toekomst.

Al jaren geeft Eneco energielessen op scholen en nemen we leerlingen mee in de wereld van windenergie. Jongeren van nu zijn de generatie die de toekomst van duurzame energie bepalen, daarom is het belangrijk dat ze al op jonge leeftijd voorgelicht worden. De afgelopen vier jaar hebben bijna 10.000 leerlingen kennisgemaakt met windenergie via het Eneco WindLab, eerst in Etten-Leur, daarna in Amsterdam. Nu opent in Vianen een spiksplinternieuw Lab met programma’s over groene energie.

Interactieve les Voordat je het nieuwe Lab met je leerlingen bezoekt, ontvang je ter voorbereiding een interactieve les. Hierin deelt Eneco belangrijke kennis over groene energie en worden leerlingen bewust gemaakt van hun eigen energieverbruik. Wat is energie en hoe wordt het ‘gemaakt‘? Hoeveel verbruiken de leerlingen zelf thuis met de PlayStation, televisie, telefoon of douche? Hoeveel energie wekt bijvoorbeeld een windmolen op? En een zonnepaneel? Hierdoor krijgen de leerlingen een goed beeld van waar het in het Lab om draait.

Welkom in de nieuwe wereld.

EDG_SEP_024-025_Eneco_v11.indd 24

21-08-18

10:14

Het bezoek: onderzoeken en ontdekken Na de voorbereidende les bezoek je met je hele klas het Lab, waar jullie worden ontvangen door echte Energie-experts. Deze experts geven een boeiende les over duurzame energie. Samen onderzoeken en ontdekken leerlingen waar en hoe ze schone energie opwekken, verbruiken, opslaan en delen. Energie is immers van iedereen. In het speciaal gebouwde modelhuis worden ze uitgedaagd om gedurende een fictieve dag zo min mogelijk energie te verbruiken en áls ze energie verbruiken, dit zo duurzaam mogelijk te doen. Hierbij is samenwerken heel belangrijk voor het beste resultaat. De leerlingen mogen zelfs van dichtbij een windmolen bekijken op het terrein. Indrukwekkend.

Meld je klas alvast aan op primaonderwijs.nl/enecolab

Aansluiting op onderwijsdoelen Het is belangrijk dat iedereen zijn steentje bijdraagt aan het behoud van een leefbare aarde. Om bewustzijn van het milieu en de wereld om ons heen een plek in het onderwijs te geven, heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onderwijsdoelen geformuleerd waar dit programma perfect op aansluit. Denk hierbij aan de onderwijsthema’s ‘Mens en Natuur’ en ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’.

EDG_SEP_024-025_Eneco_v11.indd 25

21-08-18

10:15

25 t/m 29 maart 2019

weekvanhetgeld.nl

initiatief van

Week van het geld - 25 tot en met 29 maart 2019

7523-WIG WvhG 2019 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 EDG_SEP_026-27_WvhG-AV1Vodafone_v10.indd 26

17-08-18 20:16 09:39 20-08-18

Een kind langdurig afwezig in jouw klas?

Met de

AV1 robot

houdt de hele klas

contact

Hebben jullie een kind in de klas, die langdurig afwezig is door bijvoorbeeld een ziekte? Als leerkracht kun je kosteloos een AV1 robot lenen waarmee jullie in contact blijven. Via de AV1 kan de afwezige leerling praten of fl uisteren of z’n vinger opsteken. Zo ontstaat er interactie die normaal gezien onmogelijk zou zijn. Via de AV1 robot kunnen kinderen vanuit het ziekenhuis of thuis in contact blĳven met leraren en klasgenootjes. Op school, maar ook tĳdens speelafspraken, verjaardagen en schoolreisjes. De AV1 robot, bedacht door het Noorse bedrĳf No Isolation, zorgt ervoor dat de zieke scholier via een beveiligde, versleutelde videoverbinding alles kan zien en horen wat er in de klas of op het schoolplein gebeurt. Vanaf thuis of het ziekenhuis kan hĳ of zĳ de robot via een app besturen. De AV1 kan 360 graden ronddraaien en aangeven wanneer de

leerling zĳn of haar hand opsteekt. Via de ingebouwde speaker kan de leerling op normale wĳze meedoen met de klas. Daarnaast heeft de AV1 zijn eigen 4G SIM-kaart en batterĳ, zodat de robot ook mee naar buiten kan, bĳvoorbeeld in de pauzes.

Les voor de klas In Nederland zĳn jaarlĳks circa 19.000 kinderen langdurig ziek. Onderzoek wĳst uit dat sociale isolatie zeer schadelĳk is voor de ontwikkeling van kinderen. Vodafone Foundation en Stichting Kind en Ziekenhuis lenen daarom kosteloos twintig AV1 robots aan kinderen door het hele land uit. De AV1 robots zullen regelmatig rouleren, zodat elk jaar tientallen kinderen er gebruik van kunnen maken. Stichting Kind en Ziekenhuis ziet er op toe dat de twintig robots goed worden verdeeld. Om scholen, kinderen en ouders kennis te laten maken met de AV1 robot is er ook een les ontwikkeld over de robot. Zo leert de klas hoe de AV1 robot werkt en het leven van zieke kinderen kan verbeteren.

Meer informatie www.mĳn-bondgenoot.nl

EDG_SEP_026-27_WvhG-AV1Vodafone_v10.indd 27

20-08-18

20:17

Leraren gaan voor een relevant curriculum met ruimte voor eigen keuzes Ontwikkelteams denken na over 70% van de onderwijsinhoud, dat vraagt om keuzes. Nu is het moment om mee te denken! Dat na jaren het curriculum wordt geactualiseerd, is geen nieuws. Uniek is wel dat leraren er dit keer zelf invloed op hebben. Bij curriculum.nu werken 125 leraren en 18 schoolleiders in negen ontwikkelteams hard aan een kerncurriculum. PrimaOnderwijs praat je bij over de laatste stand van zaken. Ook laten we vier leden van ontwikkelteams aan het woord over waarom zij het belangrijk vinden dat je meeleest en reageert op hun ideeën. door tefke van dĳk foto’s morel fotografie | istock

Een nieuw curriculum? Bĳ curriculum.nu staat de vraag centraal wat alle leerlingen in Nederland moeten kennen en kunnen. Welke kennis en vaardigheden zĳn voor alle leerlingen belangrĳk? Daar heeft de hele samenleving wat over te zeggen maar de expertise van leraren bĳ het bepalen wat geleerd kan en moet worden, is onmisbaar. Negen ontwikkelteams werken nu aan een kerncurriculum voor 70 procent van de onderwĳsinhoud. Scholen kunnen de overige 30 procent invullen met hun eigen schoolcurriculum, aansluitend bĳ de visie van de school, de leerlingen en omgeving.

Waar gaat het over? De negen leergebieden zĳn: Nederlands, Engels/ Moderne vreemde talen, Rekenen & Wiskunde, Digitale Geletterdheid, Burgerschap, Bewegen & Sport, Kunst & Cultuur, Mens & Maatschappĳ en Mens & Natuur. Om het allemaal voor elkaar te krĳgen, werken de ontwikkelteams samen met scholen door heel Nederland en

halen feedback op bĳ betrokkenen, van leerling en leerkracht tot schoolleider en wetenschapper. De teams werken ook samen met vakverenigingen.

Hoe kun jij meedenken? Uiteindelĳk gelden de nieuwe kerndoelen voor iedereen en krĳgen alle leraren ermee te maken. Wil je niet dat het je later overkomt, denk dan nu mee. Wat beloof jĳ ouders en leerlingen, waar ben jĳ trots op? Houd dit niet voor je zelf, maar deel het met de ontwikkelteams.

EDG_SEP_028-031_Curriculum_v05.indd 28

20-08-18

20:18

Waar staan we nu in het traject? De ontwikkelteams komen tussen februari 2018 en april 2019 in verschillende ontwikkelsessies bĳ elkaar. Na elke sessie presenteren ze de tussenopbrengsten en vragen ze om feedback aan scholen, collega’s, wetenschappers, vakverenigingen en andere betrokkenen. Het ontwikkelteam bespreekt na iedere feedbackronde de feedback die zĳ ontvangt en hoe zĳ de feedback verwerkt. In april 2019 worden de resultaten gepresenteerd aan minister Slob waarna verdere besluitvorming plaats zal vinden in de Tweede Kamer. Kĳk op www.curriculum.nu om mee te denken.

Wesley van der Heijden (22), leraar in het basisonderwĳs en lid van ontwikkelteam Burgerschap

‘Wij doen vette dingen en bedenken veel maar we kunnen het niet alleen’ ‘Ik ben afgelopen schooljaar begonnen als leerkracht, met doelen die in 2006 zĳn vastgesteld. Al snel merkte ik dat er wat miste, vooral bĳ Burgerschap. Ik vond het interessant om te kĳken wat kinderen daarvoor moeten kennen en kunnen. Zonder een wĳzende vinger met ‘dit en dat moet je kunnen’, maar een basis om goed mee te kunnen komen in de maatschappĳ. Bĳ Onderwĳs2032 was de kritiek dat leerkrachten niet betrokken waren. Nu hebben we de kans! We zĳn met duizenden

schoolleiders en leerkrachten die feedback kunnen geven en meedenken. Desnoods bel je me ’s nachts met een idee, maar doe mee! Wĳ doen vette dingen en bedenken veel maar we kunnen het niet alleen. Op onze eerste visie kregen we maar liefst 1054 reacties. Veel, maar drie keer zoveel mag van mij ook. Ik hoop dat we straks een vet curriculum hebben voor burgerschap en dat politici zeggen: ‘Strik eromheen en publiceren in de Staatscourant’. Het moet geen statisch document zĳn en we moeten om de paar jaar kijken waar aanscherpingen wenselĳk zĳn, zodat het lekker up-to-date en gefinetuned is. Voor de klas staan is hartstikke leuk, maar een leerkracht moet ook meedenken over de basis en belangrĳkste doelen. Uiteindelĳk doe je beide dingen om kinderen zo goed mogelĳk onderwĳs te geven.’ PrimaOnderwĳs 29

EDG_SEP_028-031_Curriculum_v05.indd 29

20-08-18

20:18

Michelle Struick (48), schoolleider in het basis onderwijs en lid van ontwikkelteam Kunst & Cultuur

‘Met een beter curriculum heb je straks meer werkplezier en minder werkdruk’ ‘Met curriculum.nu kunnen we invloed uitoefenen als werkveld en we kijken onder meer naar de overladenheid op scholen. Lesroosters zijn extreem vol en Kunst & Cultuur komt er vervolgens bovenop. We zoeken daarom samenhang in vakken en vaardigheden. Door te kijken naar overlap

EDG_SEP_028-031_Curriculum_v05.indd 30

kunnen we bepalen hoe we iets beter kunnen aanbieden. Door meer samenhang is er minder overladenheid. Het nieuwe curriculum moet verlichting geven. Als je de leerlijnen kent, kun je bovendien beter keuzes maken. Over het ‘hoe’ kan de school gaan, het ‘wat’ moet meer richting krijgen. De feedbackrondes lopen heel goed, al is het vanuit het werkveld zelf vrij stil. Het zijn vooral vakverenigingen en pabo’s die reageren, de leraren horen we amper. Terwijl ze nu de kans hebben om mee te denken! Persoonlijk zou ik graag de gemiddelde leraar aan tafel hebben. De leraar moet straks voor de uitvoering gaan zorgen en die moet zich er dan ook in herkennen. We willen graag weten of het haalbaar is. Ik snap dat leraren druk zijn, maar het is de eeuwige strijd tussen tijd hebben en tijd maken. Met een beter curriculum heb je op de lange termijn echt meer werkplezier en minder werkdruk. Als je nu tijd investeert levert je dat op termijn wat op.’

20-08-18

20:19

Saskia van der Jagt (38), docent in het voortgezet onderwijs en lid van ontwikkelteam Mens & Natuur

‘Het is goed om vroeg aan te haken, want een inhoudelijke nderwijsverandering komt eraan’ o ‘Na vijftien jaar in het onderwijs met altijd extra dingen naast lesgeven, kwam curriculum.nu op mijn pad en ik wilde wel meedenken over hoe het onder wijs beter kan. Leerlingen wandelen in het voortgezet onderwijs nu vaak van het ene naar het andere vak en weten soms na vijf jaar nog niet wat schei kunde met biologie te maken heeft. Ze moeten de wereld om hen heen kunnen duiden. Het curriculum moet actueel zijn

Marloes Lip (27), docent in het voortgezet onderwijs en lid van ontwikkelteam Nederlands

‘Het is inspirerend om ook op een andere manier over de essentie van je vak te praten’ ‘Ik wil dingen die goed zijn behouden en dingen die kunnen verbeteren, veranderen. Als jonge leraar mag ik nog lang in het onderwijs meegaan en daarom wil ik mijn steentje bijdragen aan een sterk curriculum. Ik word heel blij van de mooie discussies in het ontwikkel team. Gestaag is er iets aan het ontstaan om trots op te zijn. Het is ook mooi dat mensen meedenken en dat we zoveel feedback krijgen. Echt opbouwend, waar we wat mee kunnen. Als team gaan we een bepaalde kant op en dan is het goed om andere meningen te horen. Daar wordt het plan sterker van en met de nieuwe en

en in samenhang een beeld schetsen van hoe de wereld eruitziet. Voor mij staat de verwondering van leerlingen centraal. Leraren proberen nu soms vooral het examenprogramma te halen, terwijl het belangrijk is dat leerlingen snappen waar het over gaat en erdoor worden gegrepen. Het curriculum moet relevant zijn. De ontwikkeling van een nieuw curriculum brengt veel teweeg maar van mij mogen er meer reacties vanuit het basisonderwijs en vmbo komen. De balans lijkt nu weg omdat be langenverenigingen heel actief zijn, net als hogescholen en universiteiten. Voor leraren is het goed om vroeg aan te haken, want een inhoudelijke onderwijsverandering komt eraan. Als je meeleest en feedback levert, kun je over een paar jaar makkelijker mee. Dan valt het niet rauw op je dak. Op microniveau op de hoogte blijven is het minste wat je kunt doen.’

andere inzichten kun je het verbeteren. Ik vind het belangrijk dat mensen ook benoemen wat sterk is in het conceptplan, anders verdwijnen er mis schien goede dingen. Feedback vanuit het werkveld is belangrijk omdat het nieuwe curriculum niet op één school gaat draaien. Het geldt voor het hele land, iedereen moet er straks mee werken. De samenwerking in het team is heel positief. Persoonlijk vind ik het interessant om te werken met mensen in po en speciaal onderwijs, maar ook wetenschappers en vakverenigingen. We kunnen veel van elkaar leren. Het is inspirerend om niet alleen voor de klas te staan maar ook op een andere manier over de essentie van je vak te praten. Die discussie mag van mij op veel gebieden loskomen.’

Meedenken of meer weten? Ga naar www.curriculum.nu PrimaOnderwijs 31

EDG_SEP_028-031_Curriculum_v05.indd 31

20-08-18

20:19

Grootse aanbieding voor alle scholen! Typen School een jaar lang voor maar € 250,-.

Dé kans om de typevaardigheid van uw leerlingen te verbeteren!

Het belang van een goede typevaardigheid neemt met het toenemende computergebruik alleen maar toe. Daarom komt Ambrasoft

Tijd

elij k gee €25 aa nta n limie 0,l le erli t nge n

met een wel heel grootse aanbieding: Typen School, de online typecursus voor groep 6 t/m 8, is nu tijdelijk voor maar € 250,- een jaar lang beschikbaar *. Ongeacht het aantal leerlingen. Voordelen Typen School: • Leerlingen kunnen zelfstandig werken via een duidelijke tijdlijn. • Leerlingen oefenen op school of thuis met gratis school-thuiskoppeling. • Unieke beleving door afwisseling typelessen, games en vlogs.

Ga voor meer informatie naar www.ambrasoft.nl/actietypenschool

* schooljaar 2018/2019

Ambrasoft is onderdeel van Noordhoff Uitgevers

Ambrasoft_Ad_192x285mm_150818.indd 1 EDG_SEP_032-33_Ambrasoft-45mei_v02.indd 32

15/8/18 3:13 PM 20-08-18 20:20

foto’s geert snoeĳer

• Inclusief ECDL goedgekeurd typediploma.

SAMEN HERDENKEN & VIEREN Het 4 en 5 mei Denkboek is het grootste onderwijsproduct over herdenken en vieren in het basisonderwijs. Eind maart 2019 komt de vierde editie uit!

4 en 5 mei

MetHERhet Denkboek leren kinderen... VRIJBE-

AAN-

DENK BOEK

... wie wĳ herdenken op 4 mei en waarom;

... nadenken over de waarde van vrĳheid voor henzelf en anderen;

… wat wĳ vieren op 5 mei en waarom;

... de rituelen die bĳ herdenken horen;

... het globale verloop van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië;

... nadenken over het belang van herdenken in onze samenleving;

... de gevolgen van de oorlog voor het dagelĳks leven in Nederland en in Nederlands-Indië.

Bestel het 4 en 5 mei Denkboek 2019 Voor iedere leerling van groep 7 is vanaf eind september een gratis 4 en 5 mei Denkboek te bestellen. Bestellen kan tot en met 21 december 2018. Mis hem niet! www.primaonderwĳs.nl/4en5mei

DOCENTENHANDLEIDING

foto’s geert snoeĳer

2017

3:13 PM

EDG_SEP_032-33_Ambrasoft-45mei_v02.indd 33

20-08-18

20:21

Pilot tweetalig primair onderwijs in Rotterdam

‘Het enthousiasme is groot’ Op De Blijberg aan de Coolhavenstraat in Rotterdam krijgen leerlingen een deel van de week les in het Engels. De basisschool doet mee met een pilot tweetalig primair onderwijs. ‘Het zelfvertrouwen van kinderen groeit als ze merken dat ze zich in verschillende talen kunnen uitdrukken’, zegt schooldirecteur Barbera Everaars. door femke van den berg foto human touch photography

Woensdagmorgen, 9.15 uur. Met groep 2 blikt juf Barbara Schelling terug op het prentenboek dat ze een dag eerder in het Nederlands heeft voorgelezen: Kikker is een held, van Max Velthuijs. Op het digibord verschijnt de voorkant van het boek. Schelling vraagt - in het Engels - of kinderen de titel nog weten. ‘Frog is a super hero!’, roept een meisje enthousiast. ‘Yes, frog is a hero’, beaamt Schelling. ‘Was this a happy story?’ ‘Noooo!’, roepen de kleuters. Pagina voor pagina

espreekt Schelling het boek opnieuw, in het Engels. b Ze laat het verhaal tegelijkertijd (met poppen en gebaren) uitbeelden door kinderen, wat de betrokken heid vergroot. Verder stelt ze vragen en introduceert ze spelenderwijs diverse nieuwe woorden. Een voorbeeld: in het verhaal regent het veel, waardoor het water in de rivier stijgt. ‘The water goes up’, zegt een jongetje. ‘Yes, the water is rising’, bevestigt Schelling.

EDG_SEP_034-035_SLO_v03.indd 34

20-08-18

20:22

Curriculumfundament SLO heeft voor TPO inhouden in leerlijnen beschreven. Deze leerlijnen vormen een curriculumfundament voor TPO. Ze zijn uitgewerkt in aanbodsdoelen met voorbeeldactiviteiten. Schoolteams kunnen de leerlijnen gebruiken bij de ontwikkeling van hun eigen onderwijs. Op basis van deze leerlijnen kunnen zij een concreter en beredeneerd aanbod vormgeven met bijvoorbeeld ruimte voor activiteiten, te gebruiken lesmateriaal en beoogd leerlinggedrag.

Zelfde juf De Blijberg (locatie Coolhavenstraat) is een van de 19 scholen die sinds 2014-2015 meedoet aan de pilot tweetalig primair onderwijs (TPO), in opdracht van het ministerie van OCW. Op TPO-scholen krijgen kinderen vanaf groep 1 zo’n 30 tot 50 procent van de tijd les in het Engels. De pilot duurt tot en met 2019. Op De Blijberg kozen ze ervoor groep 1 en 2 de helft van de tijd les in het Engels te onderwijzen. In groep 3 en 4 is dat 30 tot 40 procent. ‘Het is dan minder, omdat kinderen starten met leren lezen en schrijven in het Nederlands’, vertelt Denise Brautigam (TPO-coördinator en leerkracht groep 3). ‘Hebben ze dat eenmaal onder de knie, dan lijken ze de overstap naar lezen en schrijven in het Engels vrij makkelijk te kunnen maken.’ Op sommige tweetalige scholen krijgen kinderen les in het Nederlands van een ‘gewone’ leerkracht en in het Engels van een ‘native speaker’. Op De Blijberg hebben leerlingen de hele dag dezelfde juf; zij spreekt het ene dagdeel Nederlands en het andere Engels. ‘We verwachten van leerkrachten dat zij beide talen op een hoog niveau beheersen’, zegt directeur Barbera Everaars. ‘Voor Engels willen we dat zij functioneren op niveau C1 - volgens het Europees Referentiekader.’

Ondersteuning Gedurende de pilotperiode worden de 19 scholen ondersteund door SLO en Nuffic (projectleider van de pilot). ‘In overleg met de scholen ontwikkelden we een leerplan voor TPO’, vertelt Myrna Feuerstake, teamleider primair onderwijs bij Nuffic. SLO formuleerde - samen met scholen - TPO-beheersingsdoelen voor eind groep 2, 4, 6 en 8 voor de domeinen lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid, met subdomeinen woordenschat en woordgebruik, luisteren, spreken en gesprekjes voeren. Ria van de Vorle, projectleider Engels in het basisonderwijs bij SLO: ‘Bovendien hebben we aanbodsdoelen met daarbij voorbeelden opgesteld.’ (Zie kader.) SLO ontwikkelde - samen met leerkrachten - ook een Handreiking Spelling voor TPO,

inclusief voorbeelden en oefeningen. ‘En we maakten observatieformulieren voor de groepen 1/2 en 3/4 die leerkrachten kunnen gebruiken om de taalontwikkeling van kinderen te volgen.’ Tot slot stelde SLO nog een competentieprofiel op voor TPO-leerkrachten; Nuffic schreef een competentieprofiel voor TPO-coördinatoren.

Onderzoek Een groep wetenschappers volgt de pilotscholen vijf jaar lang. Ze kijken hoe deze scholen TPO in de praktijk vormgeven en onderzoeken het effect van het twee talige onderwijs op de Nederlandse en Engelse taalvaardigheid. ‘De definitieve resultaten zijn nog niet bekend, maar het lijkt erop dat het Nederlands van kinderen op TPO-scholen niet lijdt onder het Engels én dat hun Engels beter is dan dat van kinderen op andere scholen’, zegt Feuerstake. ‘Ook wordt langzamerhand duidelijk dat de prestaties van leerlingen in het Engels vooral beïnvloed worden door de didactische bekwaamheden van degene die voor de klas staat, zijn/haar rijke taalaanbod en taalgebruik Engels en de onderwijstijd die besteed wordt aan de vreemde taal.’ Daarnaast evalueren masterstudenten van de Universiteit Utrecht of de TPO-doelen, zoals die door SLO zijn ontwikkeld, haalbaar zijn.

Brede blik Het team van De Blijberg is heel enthousiast over de onderwijsinnovatie en stopt er veel tijd in, vertelt de locatiecoördinator van de school, Xandra Pieters. ‘We volgen scholingen, nemen deel aan bijeenkomsten van het TPO-netwerk, ontwikkelen materialen en lessen en werken aan een leerplan voor elk afzonderlijk leerjaar.’ Everaars: ‘We denken dat tweetalig onderwijs echt meerwaarde heeft. Het zelfvertrouwen van kinderen groeit, doordat ze zich in verschillende talen kunnen uitdrukken. Dat verbreedt hun blik. Heel belangrijk, zeker in een stad als Rotterdam.’

Variatie In Nederland bestaat veel variatie in hoe (vaak) basisscholen Engels geven. De grootste groep biedt het aan vanaf groep 7, sommige scholen beginnen al in groep 5 of 6. En dan zijn er nog zo’n 1400 scholen waar vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) wordt aangeboden, vaak vanaf groep 1. Wettelijk mogen scholen nu maximaal 15 procent van hun onderwijstijd in een andere taal (Engels, Frans of Duits) geven.

PrimaOnderwijs 35

EDG_SEP_034-035_SLO_v03.indd 35

20-08-18

20:22

Is jullie school ook toe aan

een nieuw schoolplein? EDG_SEP_036-037_EE.indd 36

20-08-18

20:23

De schommel is aan vervanging toe, moet ik die vervangen of zal ik een ander speeltoestel kiezen? Ik hoor dat scholen overstappen naar een zogenaamd ‘groen’ schoolplein, zou dat wat voor ons type school zijn? Is er subsidie beschikbaar als ik een nieuw schoolplein wil aanleggen? Wij zijn toe aan een nieuw schoolplein, waar moet ik op letten?

Dit zijn zomaar een paar vragen die wij wekelijks horen. Hoe de vraag ook klinkt, één ding is zeker: ze willen aan de slag met hun schoolplein, en vragen zich af wat er zoal bij komt kijken. Van Ee ontwerpt en realiseert al meer dan 27 jaar (nieuwe) schoolpleinen. Wij ontwerpen en bouwen zo’n 100 schoolpleinen per jaar. Het is dus logisch dat we vaak de vraag krijgen: ‘Wat maakt een schoolplein nou een goed schoolplein?’.

Innovatie op het schoolplein Innovatie op het schoolplein, kan dat? Jazeker. Als je de ontwerptekeningen van nieuwe schoolpleinen vandaag de dag vergelijkt met die van zo’n vier, vijf jaar geleden, dan zie je dat ook in de layout en het gebruik van een schoolplein innovatie heeft plaatsgevonden. De innovatie zit ‘m niet alleen in de speeltoestellen die andere vormen en kleuren hebben gekregen, maar ook in het ontwerp en functionaliteit van het plein. Je hebt drukke jongens en rustige jongens, meiden die graag rennen en kleuteren en meiden die liever ergens rustig met anderen zitten te kletsen. En dan hebben we die categorieën ook nog eens in Kijk op onder- midden- en .nl en ell ltoest schoolplein.vaneespee bovenbouw. Dit zijn of bel 0342 – 75 19 57 zomaar een aantal aspecten waar de schoolplein-ontwerpers bij Van Ee rekening mee houden. Vroeger was

Toe aan een nieuw schoolplein?

EDG_SEP_036-037_EE.indd 37

een zandbak, een duikelrek en 3 duwkarretjes voldoende. Tegenwoordig weten we wel beter. Als de kids zich lekker op het schoolplein kunnen uitleven, kunnen rennen, klimmen en glijden, maar ook rustig met elkaar hebben zitten kletsen, dan is er straks weer rust in de klas. Dat is ook wat we als feedback terugkrijgen: Er wordt niet meer gepest, er is een ruime hoeveelheid speelaanleidingen en afhankelijk van hoe hun pet staat is er altijd wel een activiteit te vinden die ze leuk vinden. En daar heeft iedere juf en meester in de klas weer voordeel van.

Kerndoelen Volgens van Ee is het schoolplein een verlengde van datgene wat er binnen het klaslokaal gebeurt. Ook op het plein zorgen we er voor dat de kids hun competenties kunnen ontwikkelen, waardoor de layout van het plein en de gebruikte materialen, aansluiten bij de kerndoelen van het leerplan.

Subsidiedesk Subsidie bij de (her-)aanleg van een schoolplein is een zeer lokale aangelegenheid. Inmiddels hebben we redelijk goed in de gaten welke mogelijkheden er zijn. Bel met de subsidiedesk van Van Ee als u hier meer over wilt weten: 0342 – 75 19 58.

Een groen schoolplein Als het gaat om een nieuw plein, kiest (slechts) zo’n 17% van de scholen voor ‘het groene schoolplein’. Het aantal geïnteresseerden is veel hoger, maar als men alles op een rijtje zet, besluit men vaak unaniem toch voor een ander type schoolplein waarbij elementen van het groene schoolplein zichtbaar blijven. Op de website ‘schoolplein. vaneespeeltoestellen.nl’ vindt u voorbeelden van schoolpleinen. Daar vindt u ook antwoord op vragen als ‘Wij zijn toe aan een nieuw schoolplein, wat wordt er doorgaans vergeten?’ en ‘De schommel is aan vervanging toe, moet ik die vervangen of zal ik een ander speeltoestel kiezen?’

20-08-18

20:23

Spelenderwĳs

leren met innovatieve onderwĳsmethodes in een digitale wereld. De ontwikkelingen op het gebied van innovatieve leermethodes volgen elkaar in snel tempo op. Smartboards zijn bijna niet meer weg te denken uit het klaslokaal en technieken als Augmented Reality en Virtual Reality zijn sterk in opkomst. De technieken kunnen, mits goed ingezet, een belangrijke rol spelen in het kweken van zelfredzame burgers die ook digitaal hun mannetje staan. Als leerkracht wil je op de hoogte zĳn van de laatste ontwikkelingen binnen het onderwĳs om mee te kunnen veranderen en om de mogelĳkheden van innovatieve onderwĳsmethodes optimaal te kunnen benutten, maar bovenal om leerlingen goed voor te bereiden op hun digitale toekomst. Niet eerder was het aanbod aan nieuwe technieken die kunnen bĳdragen aan de kwaliteit van het onderwĳs zo groot én veelbelovend. Scholen maken al volop gebruik van smartboards, het leren met tablets, digitale toetsen en online leermethodes. Daarnaast experimenteren steeds meer scholen met een meer gevarieerd lesaanbod gericht op de vaardigheden die in de toekomst belangrĳker worden door bĳvoorbeeld lessen in programmeren aan te bieden. De positieve effecten van dit soort onderwĳsinnovaties worden steeds vaker onderschreven door wetenschappelĳk onderzoek. Eén van de meest veelbelovende innovaties van de afgelopen jaren is Virtual Reality (zie kader).

foto jorrit lousberg

Kinderen spelen én leren in toenemende mate

Inzicht in privacy en respect Door innovatieve leertechnieken heeft de leerling vaak niet door dat hĳ of zĳ aan het leren is omdat het leerproces in spelvorm wordt gegoten. Leren wordt hierdoor leuk en interactief, wat terug te zien is in de resultaten die leerlingen behalen. Een innovatief project met toenemende populariteit in het basis- en speciaal onderwĳs, is het interactieve mediawĳsheidspel MediaMasters. Deze serious game wordt zowel thuis als in de klas gespeeld met als hoogtepunt de landelĳke wedstrĳd tĳdens de Week van de Mediawĳsheid (16 t/m 23 november 2018). MediaMasters laat leerlingen kennis maken met de kansen en gevaren van mediagebruik. Het spel fungeert bovendien als een gespreksstarter tussen leerlingen, leerkrachten én ouders over onderwerpen als sociale media, informatievaardigheden en programmeren. Ook krĳgen leerlingen dankzĳ het spel meer inzicht in het eigen gedrag, bĳvoorbeeld op het gebied van online privacy en respect.

EDG_SEP_038-039_Mediawijs_v03.indd 38

20-08-18

20:26

Meld je (nieuwe) klas nu aan voor schooljaar 2018/2019 MediaMasters kan vanaf oktober worden gespeeld met als hoogtepunt de landelĳke wedstrĳd tĳdens de Week van de Mediawĳsheid (16 t/m 23 november 2018). Bereid je goed voor en meld je klas aan vóór 9 november via mediamasters.nl. Gedurende de rest van het schooljaar kunnen er extra MediaMissies worden gespeeld die ingaan op specifieke thema’s. MediaMasters werkt samen met innovatieve netwerkpartners, zoals RoboSchool, EYE Filmmuseum en VodafoneZiggo. Meedoen aan MediaMasters is kosteloos. Kĳk voor meer informatie op mediamasters.nl.

overbrengt is onder meer innovatief omdat de game gebruikmaakt van het ‘lean forward’-principe. Leerlingen moeten actief participeren in de game, anders gebeurt er niets. Hierdoor is de leerkracht meer een bewaker van het proces en krĳgen leerlingen zelf de ruimte om verantwoordelĳkheid te nemen. Dit in tegenstelling tot de klassieke ‘lean back’-ervaring waarbĳ lesstof door de leerkracht uitgelegd wordt en leerlingen luisteren’, aldus Hĳmans. De keuzes die leerlingen maken tĳdens de game - zoals het goed of fout beantwoorden van vragen en het uitvoeren van de diverse opdrachten - hebben ook invloed op de manier waarop de game verloopt. Een vorm van interactie die de ‘lean forward’-ervaring volgens Hĳmans des te sterker maakt.

Actuele vragen en thema’s

Lean forward-ervaring MediaMasters, waarbĳ tienduizenden leerlingen strĳden om de titel ‘Meest mediawĳze klas van Nederland’, is een laagdrempelige manier om met mediawĳsheid in de klas aan de slag te gaan, vertelt Sarah Hĳmans van Mediawĳzer.net. ‘De vorm waarin MediaMasters kennis

De inhoud van MediaMasters wordt ieder jaar vernieuwd. Dat geeft de makers de mogelĳkheid om actuele vragen en thema’s aan bod te laten komen. Er ontstaat zo ook ruimte voor discussie om de maatschappelĳke vraagstukken achter deze thema’s te adresseren, zoals de vraag hoe robots de toekomstige werkzaamheden van kinderen zullen beïnvloeden. ‘MediaMasters is hiermee een uitstekende manier om leerlingen én leerkrachten op een leuke en interactieve manier kennis te laten nemen van de laatste digitale ontwikkelingen, en daarbĳ leerlingen een stuk mediawĳzer te maken’, zo besluit Hĳmans.

VR in lessen mediawĳsheid voor kwetsbare jongeren Om kwetsbare jongeren te helpen bewuster met sociale media om te gaan heeft Podium Bureau voor Educatieve Communicatie, via de Stimuleringsregeling van Mediawĳzer.net, samen met docenten twee 360 graden-video’s ontwikkeld. De video’s, die gaan over appen en sexting, zĳn onderdeel van het project ‘Virtual Reality in lessen mediawĳsheid voor kwetsbare jongeren’, waarmee is onderzocht of Virtual Reality (VR) een geschikt middel is voor lessen over mediawĳsheid in het praktĳkonderwĳs. Leerlingen blĳken de les erg leuk te vinden en kunnen de inhoud van de video’s goed reproduceren. Podium ontving onlangs een Europese onderscheiding voor deze productie tĳdens de jaarlĳkse Comenius EduMedia Awards in Berlĳn. Benieuwd naar de uitkomsten van het onderzoek of meer innovatieve oplossingen voor het onderwijs? Lees dan het artikel op mediawĳzer.net/virtual-reality-in-lessen-mediawĳsheid-kwetsbare-jongeren of ga naar podiumvooronderwĳs.nl.

EDG_SEP_038-039_Mediawijs_v03.indd 39

20-08-18

20:26

BELEEF DE MAGIE VAN MUZIEK Muziek prikkelt je zintuigen, activeert je brein en raakt je in het hart. Door te luisteren, door het live te ervaren, maar vooral door zelf muziek te maken. Met de educatieve programmaâ&#x20AC;&#x2122;s van het Residentie Orkest willen we kinderen en jongeren uitdagen om dat pure genot van samen muziek maken te ervaren. Gezamenlijk betreden we een wereld die verrast, verbindt en inspireert.

Geniet van een concert, doe een workshop of neem een kijkje bij het orkest. Voor het volledige aanbod kijk je op:

residentieorkest.nl / educatie

EDG_SEP_040-041_Orkest-VMBO_v02.indd 40

20-08-18

20:27

Doorlopende

leerlingen

centraal

Nee, er staat geen fout in de titel van dit artikel. De doorlopende leerling die zijn opleiding vervolgt van vmbo naar mbo staat de komende jaren centraal in het onderwijsbeleid. Niets nieuws? Nee, niet echt. Al jaren proberen vmbo en mbo doorlopende programma’s te ontwikkelen, waardoor de overstap tussen vmbo en mbo voor leerlingen eenvoudiger wordt. Allerlei experimenten zĳn rond dit thema uitgevoerd, zoals recentelijk VM2, de vakmanschapsroute, de technologieroute, de beroepsroute, maar ook de leerwerktrajecten en de assistentenopleidingen die al veel langer bestaan, kunnen alleen aangeboden worden in samenwerking tussen vmbo en mbo. Van al deze trajecten hebben we dingen geleerd, zoals: • Er moeten op verschillende niveaus afspraken over samenwerking gemaakt worden, alleen een convenant op directieniveau is niet voldoende, maar alleen een informele samenwerking tussen docenten ook niet. • Er moet een ‘oliemannetje’ in de samenwerking zĳn, die keer op keer de doorlopende leerlĳn onder de aandacht brengt en partĳen bĳ elkaar brengt, ook ‘als het allemaal loopt’. • De samenwerking moet zich niet alleen concentreren op programmatische afstemming c.q. vergelĳking van programma’s. ‘Daar komen we wel uit’ hoor je docenten vaak zeggen en ‘voor leerlingen is het niet zo erg als ze een haakje hebben, even teruggrĳpen op het verleden’, maar het moet geen heel jaar zĳn of erger nog, ze moeten geen dingen eerst af leren om ze daarna opnieuw (anders) aan te leren, als je iets leert kun je het maar beter direct goed doen.

Wat wel? Spreek niet alleen over inhoud, maar ook over pedagogiek en didactiek: hoe begeleid je leerlingen gedurende hun opleiding? Laat vmbo-leerlingen alvast een kĳkje in de keuken nemen van het mbo, bĳvoorbeeld door daar met machines te werken die voor het vmbo te duur zĳn, door samen met mbo-leerlingen een project uit te voeren, door mbo-docenten op het vmbo les te laten geven, enz.

Knelpunten uit de weg Van alle trajecten vmbo-mbo tot nu toe hebben we geleerd en is bekend welke knelpunten uit de weg geruimd moet worden om de samenwerking succesvol te laten zĳn, zoals: over en weer inzetten van docenten, al dan niet afnemen van examens, soepel omgaan met onderwĳstĳd.... Maar al deze ‘knelpunten’ blĳken overkomelĳk te zĳn als vmbo en mbo echt samen willen werken. Dan worden voor knelpunten oplossingen gezocht. Het ministerie van OCW gaat de komende jaren via weten regelgeving de doorlopende leerlĳn meer mogelĳk maken, maar in de praktĳk moet dit echt vorm gegeven worden, zodat een leerling makkelĳk door kan lopen van vmbo naar mbo.

Meer informatie? Zie www.sterkberoepsonderwĳs.nl Ben je of ken je een goed voorbeeld? Meld je aan als koploper.

EDG_SEP_040-041_Orkest-VMBO_v02.indd 41

20-08-18

20:30

Wiskunde wordt echt leuker!

, ) ¼ ( # + x ≥ ‰ ≤ √ ∑ ¾ Δ π ∞ % ~ > Toen het Marne College in het Friese Bolsward besloot de omslag te maken naar (deels) laptoponderwijs, zag de voltallige wiskundesectie een mooie kans om hun vak in een moderner jasje te steken. De sectie ging op zoek naar een digitale methode en vond bettermarks. De methode wordt voor alle eerste klassen vmbo, havo en vwo ingezet. Volgend jaar starten de tweede klassen. ‘Leerlingen vinden wiskunde nu één van de leukste vakken’, zegt wiskundedocent Janke Mulder in haar klaslokaal waar ze ons de methode laat zien. door vanessa pelle

Terwĳl in het centrum van Bolsward het jaarlĳkse feest begint, neemt Janke Mulder alle tĳd om ons de methode van bettermarks te tonen. Door haar bevlogen manier van lesgeven wordt zelfs de grootste alfa enthousiast voor wiskunde. ‘Elke methode, boek of digitaal, staat of valt bĳ de docent’, zegt Janke. ‘Maar

eerlĳk is eerlĳk, voor de leerlingen is wiskunde sinds bettermarks wel leuker geworden. Ze werken op hun eigen niveau, worden gemotiveerd door het beloningssysteem en krĳgen een goed gevoel door betere prestaties. Een meisje dat op de lagere school hoorde dat het qua rekenen niks zou worden met haar, haalt nu goede cĳfers. Andersom heb ik ook een leerling die gaat afstromen naar GT. Die heb ik het laatste half jaar niet meer laten worstelen maar opdrachten laten maken in het GT-boek dat in de online bibliotheek van bettermarks staat. Die jongen voelt zich veel beter nu hĳ de stof begrĳpt. Het is bĳzonder om te zien op wat voor manier zo’n methode verschil kan maken.’

Overzicht Op het digibord toont Janke een werkoverzicht van haar leerlingen. ‘Bettermarks richt zich vooral op de beheersing van de stof. In het overzicht zie je wat de leerlingen vandaag hebben gedaan. Bĳ elke paragraaf worden de vakjes groen als de leerling goed heeft gepresteerd. Als het vakje wit is dan is de opdracht niet gemaakt. Als het vakje rood is dan is er iets niet goed gegaan. Je ziet hier ook een paragraaf waarbĳ álle vakjes rood zĳn. Dat vind ik dus mooi. Hier kan ik iets mee. Ik zie meteen dat het om verhaalsommen gaat, taal is altĳd moeilĳk. Je kunt precies die opgave bespreken.’ Bĳ het huiswerk zĳn de vakjes vooral groen, merken we op. Janke: ‘Dat is echt niet alleen omdat ik 42

EDG_SEP_042-043_Bettermarks_v03.indd 42

20-08-18

20:31

π ∞ % ~ > ) < , ¼ ( # x + ‰ ≤ √ ¾ ∑ Meer plezier en betere resultaten in wis kunde en rekenen? Maak kennis m et bettermarks en vraag vrĳblĳvend ee n pilot aan. bettermarks.nl/pilot

zo goed lesgeef hoor’, zegt ze met een knipoog. ‘Je kunt een huiswerksessie zo vaak doen als je wil, waarbĳ leerlingen telkens nieuwe opgaven krĳgen. Leerlingen doen de sessie soms net zo vaak over tot ze de gevraagde score halen. Sommige leerlingen zĳn heel extreem, die starten met drie fouten al opnieuw om de 100 procent te halen.’

Sturing Via het systeem van bettermarks kun je je als leerling nergens meer achter verschuilen. ‘Dat is aan de ene kant heel goed maar voor de leerling niet altĳd leuk. Je ziet bĳvoorbeeld wanneer opdrachten niet zĳn gedaan of het huiswerk niet is gemaakt. Maar het systeem is niet bedoeld om leerlingen ergens op af te rekenen. Je hebt alle tools in handen om te sturen, maar het is aan de docent om te bepalen wat hĳ of zĳ daar mee doet. Als jĳ iemand die zĳn huiswerk niet maakt links laat liggen of zelf niet naar het overzicht kĳkt, heeft zo’n systeem natuurlĳk weinig effect.’ Ze gaat verder in het overzicht. ‘Kĳk, hier zie je de vĳf meest voorkomende fouten. Nieuw is dat ik die opgave meteen kan openen om het te bespreken. Ik doe dat zelf in combinatie met Flipchart. Dan leg ik er digitaal een soort transparante laag overheen waardoor ik naar lieve lust kan schrĳven, strepen en tekenen, want sommige opgaven moeten leerlingen echt nog uitgewerkt zien. Die uitwerking zet ik daarna op It’s Learning, zodat ze het thuis nog kunnen bekĳken.’

Zelfredzaam

Differentiëren is één van de redenen dat de wiskundesectie koos voor de methode van bettermarks. ‘Heel eerlĳk gezegd gebeurde het differentiëren naar boven toe niet veel, al zou dat wel moeten natuurlĳk. Het is slechts één keer voorgekomen dat ik een leerling een calculusboek heb meegegeven omdat ze wiskunde wilde studeren. Tegenwoordig wĳs ik regelmatig een extra hoofdstuk toe op een hoger niveau aan leerlingen. Zij worden niet meer geremd en zijn volledig zelfredzaam. Ze kunnen de opgaves maken en er staat een tip bĳ voor als ze er niet uitkomen. Wanneer de tip niet volstaat, kunnen ze naar de theorie en de uitleg. En altĳd nog naar mĳ natuurlĳk.’

Motivatieknopje Janke’s leerlingen werken met eigen laptops in de klas, maar de methode draait ook op iPads of modernere smartphones. ‘Er zĳn ook fantastische wiskundeboeken hoor’, zegt ze resoluut. ‘Ik ken geen slechte boeken. Elke methode is uiteindelijk gewoon een hulpmiddel om de kinderen iets te leren. De methode van bettermarks is een hulpmiddel waar ik heel enthousiast van word. Het blijft hetzelfde sommetje, maar voor de leerlingen is het veel flitsender. Ze oefenen daardoor echt meer en beheersen de stof beter. We zoeken altijd dat motivatieknopje bij leerlingen en dat heb ik nu gevonden.’ PrimaOnderwĳs 43

EDG_SEP_042-043_Bettermarks_v03.indd 43

20-08-18

20:31

Dé webshop voor het o Kijk op w

Nu nog mooier én sneller Met een verbeterde zoekfunctionaliteit Kies uit meer dan 50.000 leermiddelen en klasmaterialen Van de nieuwste producten tot de bekendste methoden van o.a. IVN, Noordhoﬀ Uitgevers, Malmberg, ThiemeMeulenhoﬀ en Zwijsen Bestel snel en veilig op je computer, tablet of mobiel

EDG_SEP_044-045_Educatheek_v01.indd 44

20-08-18

20:32

t onderwijs is vernieuwd! p www.educatheek.nl

EDG_SEP_044-045_Educatheek_v01.indd 45

20-08-18

20:33

Op safari in je eigen buurt, dat wil elk kind! Bij safari denken we meestal aan verre landen en wilde dieren, maar het ontdekken van je eigen buurt kan ook heel spannend zijn. Er valt namelijk meer te zien dan je denkt. IVN Natuureducatie levert in samenwerking met het NIOO-KNAW (Nederlands Instituut voor Ecologie) lesmateriaal waarmee leerkrachten aan de slag kunnen. Ga samen met je leerlingen op onderzoek uit, er valt zoveel te ontdekken. door joke heikens foto’s m. oomens, j. hinke, ivn.

Marit de Koning van IVN is een van de ontwikkelaars van het lesmateriaal: ‘We doen dit al heel lang, maar dit jaar werken we voor het eerst samen met het NIOO-KNAW, waardoor we er een wetenschappelĳk tintje aan geven. Het NIOO-KNAW verzamelt alle data waaruit blĳkt hoe gezond de Nederlandse sloten zĳn en welke dieren er vooral leven. We organiseren speciale slootjesdagen in juni voor dit onderzoek, omdat er in die maand het meeste leven in de sloten zit. Maar dit onderzoek kun je het hele jaar door doen, er zit altĳd wel leven in de sloot. Planten met verschillende kleuren, heel veel diertjes en andere organismen. Iets gewoners dan een sloot kun je bĳna niet bedenken, maar het is een hele wereld om te ontdekken. Op safari in de sloot!’

over welke dieren je rondom de sloot ziet, zoals vogels. Waarom zĳn die daar? Wat eten ze? Met de jongste kinderen kun je ook meer spellen doen, zoals memory met een volwassen dier en een babyversie ervan die de kinderen bĳ elkaar zoeken, zoals een eend en een kuiken. Dat is een spel, maar ze leren er ook van. Een aquarium met slootwater kun je niet te lang in de klas houden, de diertjes kunnen maar een paar dagen leven, want de zuurstof raakt op. Ook is het belangrĳk om het slootwater op dezelfde plek terug te gieten, want in verschillende sloten kunnen ook verschillende organismen leven.’

Slootwater in de klas Voor de onderbouw is het niet altĳd wenselĳk om dichtbĳ een sloot te komen, maar een oplossing kan een aquarium gevuld met slootwater zijn. ‘Of een ondiepe sloot. Niet ieder kind heeft zĳn zwemdiploma. Wat voor de kleinere kinderen erg leuk is om te doen, is een schatkistje vullen. Daarvoor gebruik je lege eierdozen waarbĳ de leerlingen de opdracht krĳgen om bĳvoorbeeld iets zachts te zoeken en iets prikkends, iets wat lekker ruikt en iets wat stinkt. Dat kun je alleen aan de slootkant doen, want dan doen de planten en andere begroeiing rond de sloot ook mee. Het kan ook gaan 46

EDG_SEP_046-047_Slootjessafari_v03.indd 46

20-08-18

20:33

Zelf uitvogelen Vanaf groep 5/6 is er meer mogelĳk dan alleen zoeken naar leven in de sloot. ‘Vanaf die leeftĳd kunnen de kinderen verbindingen maken’, vertelt de Koning. ‘Deze sloot stinkt, waardoor komt dat? Is er een lozingspunt in de buurt? Als een sloot stinkt, is hĳ dan ook minder gezond? Dat kun je ook als vooronderstelling nemen en van daaruit gaan onderzoeken of dit inderdaad klopt. Is het water helder van kleur? Leven er veel verschillende organismen in de sloot? Als een sloot vol met eendenkroos zit, wat zegt dat dan? Daar kun je met elkaar over nadenken. Zo leer je de leerlingen om van tevoren na te denken. Laat ze zelf conclusies trekken. Kinderen vinden het vaak heel leuk om dingen te ontdekken over hun omgeving, zonder dat een volwassene hen dat vertelt. Er zijn ook mogelijkheden om een expert in de klas uit te nodigen. Kĳk eens of er in de buurt een lokale IVN-afdeling zit. Vrĳwilligers van die afdeling delen graag hun kennis en kunde.’

manier om te leren over leven in de sloot. De Koning: ‘Dat gaat net als bĳ het klassieke Stratego. De leerlingen zĳn hierbĳ een organisme uit de sloot en de vraag is: wie eet wie? Daar kom je achter door elkaar aan te tikken. Zo leren kinderen meer over het leven in de sloot en de voedselketen. Dat vertelt niet alleen wat er hoger staat in de voedselketen, maar ook of en wanneer er een schakel ontbreekt. Steeds meer scholen doen mee aan onze slootjesdagen. Het is een trend om met je eigen leefomgeving bezig te zĳn.’

Herfst In de herfst zĳn er veel paddenstoelen, waarbĳ het lespakket van IVN ook handig te gebruiken is. Voor verschillende groepen is materiaal te downloaden via www.ivn.nl/ivn-slootjesdagen-2018/scholen

Stratego met slootbewoners Voor de bovenste groepen uit het basisonderwĳs (en voor eventueel daarna) is levend Stratego een leuke

PrimaOnderwĳs 47

EDG_SEP_046-047_Slootjessafari_v03.indd 47

20-08-18

20:34

Beeld en Geluid lanceert

mediaplatform voor het onderwĳs

Omgaan met media is fundamenteel. Dat is niet iets ‘extra’s’ in het onderwijs. Dit is hoe de samenleving nu werkt. ‘Leraren hebben wel oog voor het belang van mediawijsheid, maar het ontbreekt ze aan kennis om er mee aan de slag te gaan’ – zo luidde de introzin van het artikel ‘Mediawijsonderwijs? School je bij!’ in PrimaOnderwijs afgelopen mei. Een herkenbare uitdaging, want waar begin je als docent die met mediawijsheid aan de slag wil? Beeld en Geluid in Hilversum biedt inspiratie en trainingen voor docenten én hun leerlingen. door jette pellemans foto’s jan-kees steenman en jorrit lousberg

Merel Gilsing, specialist educatie bĳ Beeld en Geluid, ziet dat veel docenten het gevoel hebben dat ze mediawĳsheid er ‘even’ bĳ moeten doen. ‘Het onderwĳs moet

aan zoveel onderwerpen aandacht besteden: pesten, gezonde voeding, programmeren. Mediawijsheid is misschien gevoelsmatig wéér zo’n extra onderwerp, al zit het erg in de lift.’ Gilsing vertelt dat binnen curriculum.nu wordt nagedacht over de mogelĳkheden om digitale geletterdheid in het onderwĳs een vaste plek te geven. Bovendien wordt het belang van Leer de technieken van een trol mediawĳsheid steeds breder gedragen In het online spel ‘Slecht Nieuws’ van DROG kruipt de speler in onder docenten: 84 procent van de de huid van een trol en moet proberen een nepnieuwsbericht te basisschooldocenten en 76 procent maken. Als je iets zelf doet, snap je sneller hoe het werkt, is het idee op het voortgezet onderwerp vindt erachter. Zorg dat je berichten zo geloofwaardig mogelĳk zĳn dat hun leerlingen mediawĳzer moeten en je veel volgers krĳgt, want anders is het game-over. zĳn. Toch is het uitdagend om zelf die Het spel is gratis te spelen op slechtnieuws.nl lessen in te vullen.

TIP!

EDG_SEP_048-49_BeeldGeluid_v05.indd 48

20-08-18

20:35

TIP! Ga in debat van Beeld en Geluid gratis beschikbaar Ga een discussie aan Joris van Hamersveld leidt docenten komt voor het onderwijs. Op dat platmet de leerlingen over Nederlands op aan hogeschool form komt een handleiding waarmee mediawijze thema’s. Op Windesheim in Zwolle, waar de die beelden mediawijs te behandelen mediawijsheiddebat.nl vinden leraren in spe een aparte module zijn. Gilsing: ‘Een docent kan bijvoordocenten een ‘discussiestarter’ over mediawijsheid krijgen aanbeeld tv-programma’s laten zien met vier stellingen, bedoeld geboden. ‘We werken met een waarin product placement voorkomt. voor de onderbouw van het Vanaf groep 7 weten leerlingen al goed handboek, Media en Publiek. Dat voortgezet onderwijs. biedt op zich een goed overzicht van wat reclame is. De handleiding gaat één de geschiedenis van onderzoeken over laag dieper: het leren begrijpen dat het media. Maar het nadeel is: het eindigt gisteren beeld een constructie is. Die constructie bestaat en morgen is het achterhaald. Je moet het echt aanuit elementen – beeldtechnieken, geluid en vorm – vullen met eigen materiaal.’ Van Hamersveld haalt dat waardoor je als k ijker wordt beïnvloed. Dat snappen materiaal vooral uit zijn eigen omgeving. ‘Een column en er naar h andelen, is mediawijs zijn. In de workshop Beeldgeheimen komt dat leren lezen van beeldtaal waarover ik me verbaasde of een filmpje met nepnog verder aan bod.’ nieuws dat viral ging... Het geval met zanger Dotan was een goed en aansprekend voorbeeld.’ Voor extra input bezocht hij afgelopen juni de training Nieuws of Nonsens in de Klas in Beeld en Geluid. ‘Het was fijn om met andere enthousiaste docenten te sparren over hoe zij de lessen aanpakken. Ik heb leuke voorbeelden gekregen die ik in mijn klas ga gebruiken, bijvoorbeeld het spel van DROG (zie tip). Ik kwam er geïnspireerd vandaan.’

Morgen achterhaald

Zelf leren Gilsing vindt het belangrijk dat niet alleen leerlingen, maar ook docenten hun mediawijsheid ontwikkelen. ‘Ik zie mediageletterdheid als het beheersen van een taal. In de huidige wereld heb je minimaal een basis van die taal nodig om te kunnen functioneren: of je nu 6, 16 of 60 jaar bent. Onze docententrainingen zijn niet alleen maar toegespitst op hoe je een les vormgeeft, maar júist ook op welke kennis en vaardigheden je zelf nodig hebt om les te geven in mediawijsheid.’ Op veel scholen is er geen aparte module over mediawijsheid. Gilsing pleit daarom voor een integratie in de bestaande vakken. ‘Bij geschiedenis zijn leerlingen bezig bronnen te duiden. Je kunt dan ook aandacht besteden aan audiovisuele bronnen. En waarom zou je bij Nederlands alleen geschreven teksten in boeken of kranten analyseren en niet teksten uit YouTubefilmpjes?’

Gratis archief Als input voor dergelijke lessen lanceert Beeld en Geluid vanaf november een nieuw online mediaplatform waarin een groot deel van het audiovisuele archief

EDG_SEP_048-49_BeeldGeluid_v05.indd 49

Invloed op mediahypes Naast de nieuwe databank zijn er ook trainingen voor docententeams en kunnen leerlingen terecht voor workshops en masterclasses. Bijvoorbeeld de masterclass Medialogica die Beeld en Geluid aanbiedt samen met omroep Human. Met de makers en redacteuren van Human voeren leerlingen levendige discussies over hoe mediahypes ontstaan en hoe wij daar zelf invloed op uit kunnen oefenen. Gilsing: ‘Laatst zei een leerling dat wat ze hier leert, ze direct in haar dagelijks leven kan toepassen. Dat maakt werken hier ook zo leuk. Omgaan met media is fundamenteel. Dat is niet iets ‘extra’s’ in het onderwijs. Dit is hoe de samenleving nu werkt.’

TIP!

Bezoek Beeld en Geluid Volg de workshop Nieuws of Nonsens of de masterclass Medialogica. Beeld en Geluid heeft voor ieder niveau een passend mediawijs educatief programma. Het complete aanbod voor het onderwijs is te vinden op beeldengeluid.nl/bezoekVO. Op vrijdag 20 november, tijdens de Week van de Mediawijsheid, vindt de volgende docententraining plaats. Aanmelden daarvoor kan via de site: beeldengeluid.nl/docententraining

20-08-18

20:35

‘Deze digibord les

maakt de wereld van kinderen groter’

Klaas ‘kan alles’ van Kruistum: welk kind kent hem niet? Hij wil dat kinderen ook elkaar beter leren kennen, of ze nou hier wonen of ver weg in een vluchtelingenkamp. UNICEF’s digibordles over kinderen op de vlucht helpt hen daarbij. tekst margot de graaff foto’s unicef/guus schoonewille

Toen Klaas van Kruistum in Jordanië was, sprak hij een Syrische vader die alles had moeten achterlaten. Het trof hem dat de man zo gewoon was. Hij had een mooi huis, een winkel, kinderen, kortom: het ging om een gemiddeld gezin. Maar ineens was dat huis kapot geschoten en moesten de man, z’n vrouw en kinderen rennen voor hun leven. TV-presentator Klaas (Zapplive, Klaas kan alles): ‘Door zijn verhaal kon ik me ineens goed

Digibordles Kinderen op de vlucht In de nieuwe digibordles Kinderen op de vlucht voor de groepen 7 en 8 geeft UNICEF een kijkje in de wereld van kinderen die door oorlog en geweld alles hebben moeten achterlaten. De les is rijk geïllustreerd met foto’s en v ideo’s en betrekt de leerlingen voortdurend actief bij dit onderwerp en bij het onderwerp kinderrechten. Na afloop van de les weten ze onder meer waarom kinderen vluchten en dat de rechten van kinderen op de vlucht worden geschonden. Ook weten ze hoe ze kinderen die naar Nederland zijn gevlucht kunnen helpen zich hier thuis te voelen. De les sluit aan op de kerndoelen 3, 4, 34 en 57 en draait om kennis en het vergroten van onderling begrip. Zie unicef.nl/leerkracht voor deze en andere digibordlessen, inclusief handleidingen.

voorstellen hoe het zou zijn als ik in de schoenen van een vluchteling zou staan. Dat ik in een opvang kamp zou zitten en niet terug naar huis zou kunnen, vanwege een oorlog die maar niet ophoudt.’

‘Heel verstandig’ Je kunnen verplaatsen in een ander, bereid zijn om te kijken door de ogen van een vluchteling: als ambassadeur van UNICEF wijst Klaas er kinderen en volwassenen op dat die eigenschap belangrijk is. Dat UNICEF een digibordles heeft ontwikkeld over kinderen op de vlucht noemt hij dan ook ‘heel verstandig’. ‘Ik heb zelf een paar digibordlessen van UNICEF gegeven en ze helpen kinderen bij het vergroten van hun wereld. Hoewel de kans natuurlijk klein is, kan het ons ook overkomen dat we moeten vluchten met niet meer dan de kleding die we dragen. Nederland vangt vluchtelingen op en hoewel er nog veel verbeterd kan worden, ben ik daar trots op. Je hoort ook zeggen dat vluchtelingen gelukszoekers zijn, dat ze hier komen voor onze banen. De digibordles laat zien dat veruit de meesten vluchten omdat het niet anders kán.’

Leven op puinhopen Vanaf 6 oktober is Zapplive zes weken gewijd aan kinderen op de vlucht. Irak krijgt in het programma extra aandacht,

EDG_SEP_050-051_Unicef_v03.indd 50

20-08-18

20:36

want dit land kent een dubbele vluchtelingenproblematiek. Een groot deel van de eigen bevolking is binnen de landsgrenzen ontheemd geraakt, maar er wonen ook vluchtelingen uit Syrië. Klaas reist naar Irak om er te filmen. ‘Ik praat met kinderen die leven op de puinhopen van jaren oorlog en die de terreur van IS hebben mee gemaakt.’ Al eerder sprak hij in Jordanië met vluchtelingen, die – zo merkte hij – het leven voor hun kinderen zo normaal mogelijk willen laten verlopen. ‘Tevergeefs, die kinderen maakten tekeningen vol vuur en raketten. UNICEF- medewerkers helpen daarom gevluchte kinderen met het verwerken van hun vaak afschuwelijke ervaringen. Ze doen bijvoorbeeld rollenspelen en helpen kinderen bij het omgaan met stress, zodat ze niet meer vreselijk schrikken als iemand bijvoorbeeld schreeuwt. Dat gebeurt met heel veel geduld en liefde.’

Kinderen in actie UNICEF geeft overal in de wereld psychosociale hulp aan kinderen die door oorlogen en natuurrampen

v reselijke dingen meemaken. Ook onderwijs, schoon water, gezondheidszorg en goede voeding zitten in het uitgebreide hulppakket dat de VN-kinderrechten organisatie biedt aan kinderen in nood. ‘Nederlandse kinderen kunnen samen met Zapplive in actie komen om aan die hulp bij te dragen’, zegt Klaas. Hij heeft tijdens eerdere acties van het programma g emerkt dat ze dat maar wat graag doen. ‘Cupcakes bakken, statiegeldflessen verzamelen... kinderen verzinnen van alles. Ze mogen in de studio het opge haalde geld komen brengen. Over de rode loper en onder luid applaus, want het is fantastisch dat ze zich zo betrokken voelen bij anderen.’ De digiles over kinderen op de vlucht wordt na de reis van Klaas aangevuld met filmpjes uit Irak. ‘Met alles wat daar in staat, leren kinderen de w ereld beter b egrijpen. We leven met z’n allen op deze aardbol en soms moeten we elkaar een handje helpen. Dat is niet alleen goed voor degenen die hulp krijgen, maar ook voor onszelf.’

Zapplive in actie voor UNICEF Het programma Zapplive van KRO-NCRV staat van 6 oktober tot en met 3 november in het teken van kinderen op de vlucht, waarbij de focus ligt op Irak. Presentatoren Klaas van Kruistum en Saskia Weerstand roepen daarin kinderen op in actie te komen voor UNICEF. Een aantal filmpjes die Klaas in Irak zal opnemen, wordt aan de digibordles ‘Kinderen op de vlucht’ toegevoegd. Zie ook www.zapp.nl

PrimaOnderwijs 51

EDG_SEP_050-051_Unicef_v03.indd 51

20-08-18

20:36

de Onderwijsdesk

voor hulp bĳ leer- en gedragsproblemen in de klas! Speciaal voor PrimaOnderwijs beantwoordt de Onderwijsdesk vragen van leerkrachten uit het hele land. Goede adviezen en cursussen waarbij je echt in je vak gehoord en begrepen wordt, zorgen dat je floreert voor de kl a s. Heb jij een vraag voor de Onder wijsdesk, mail die dan naar info@onderwijsdesk.nl.

Hoogsensitiviteit Wat is hoogsensitiviteit en hoe kan ik het herkennen? Marthe uit Loppersum Onderwĳsdesk: 20 procent van de kinderen heeft kenmerken van hoogsensitiviteit. Op school nemen deze leerlingen meer details in de klas waar, beleven ze gevoelens intens en kan een lesverandering hen van streek maken. Ze presteren beter als anderen niet meekijken, reageren gestrest op onverwachte gebeurtenissen of als je op strenge toon de klas toespreekt. Op harde geluiden en andere externe prikkels kunnen ze heftig reageren. Hun hoofd zit vaak vol onrust, waardoor ze zich moeilĳk kunnen concentreren. Sommigen trekken zich terug, anderen worden hyperactief of worden snel boos. Uit een onderzoek onder ruim 500 leerkrachten uit het basisonderwĳs blĳkt dat 48 procent van de leerkrachten niet bezig is met het voorkomen van overprikkeling. (Bron: ECP Onderzoeksmethoden, mei 2010, S. Lucassen, E. Oudshoorn.)

TIP: Wordt hoogsensitiviteit niet herkend/erkend, dan worden deze kinderen door overmatige overprikkeling ten onrechte als ADHD-er of autistisch ‘bestempeld’. Hoogsensitieve leerlingen zijn gebaat bij rust en harmonie in de klas, bĳ een vaste dagstructuur en bĳ duidelĳke, voorspelbare opdrachten. Geef daarom deze leerlingen de ruimte om de rust op te zoeken. Kĳk of je een ‘chilltafel’ in de klas kunt maken waar kinderen zich met luisterboeken of muziek kunnen ontspannen. En wat als je als leerkracht hoogsensitief bent? Dan helpt jou de cursus Rustmoment in de klas. onderwĳsdesk.nl/courses/rustmoment-in-de-klas 52

EDG_SEP_052-053_Onderwijsdesk_v02.indd 52

20-08-18

20:37

complimenten over wat goed gaat en vraag een goede leerling uit de klas om als ‘buddy’ te fungeren voor diegene die extra uitleg en hulp nodig heeft. TIP 2: Marĳe van Oostendorp is een gerenommeerd expert op het gebied van rekenproblemen en dyscalculie. Zĳ geeft praktische adviezen met betrekking tot hoe je de motivatie van de rekenzwakke leerlingen verbetert. Hoe geef je een effectieve instructie? Hoe stel je een handelingsplan op? Haar boek Aan de slag met rekenproblemen sluit aan op het protocol ERWD en biedt passende oplossingen voor leerlingen die extra rekenzorg nodig hebben. Leerkrachten, intern begeleiders, remedial teachers, psychologen, orthopedagogen, ambulant begeleiders en andere professionals die rekenonderzoek doen of kinderen begeleiden kunnen er direct mee aan de slag. Op donderdag 8 november en dinsdag 11 december geeft Marĳe de eendaagse cursus Begrijp Dyscalculie. Kijk op onderwĳsdesk.nl.

Rustmoment in de klas Ik heb soms het gevoel dat ‘de koek op is’. Hoe krĳg ik mĳn klas dan gemotiveerd aan het werk? Karin uit Coevorden

Rekenproblemen in het PO en VO Hoe help ik leerlingen met dyscalculie bĳ het vak wiskunde? Marco (docent wiskunde VO) uit Halfweg Onderwĳsdesk: Onder dyscalculie verstaan we hardnekkige rekenen wiskundeproblemen ondanks een voldoende leerpotentieel. Leerlingen hebben bĳvoorbeeld moeite om de rekenkennis die is opgeslagen in het brein op te halen, waardoor onder andere automatiseren lastig is. Zo hebben VO-leerlingen met dyscalculie vaak moeite om tafels uit hun hoofd te leren. Ook ondervinden ze problemen met het toepassen van de opgedane rekenkennis in verschillende situaties. Het oplossen van een ‘kale’ som gaat prima maar wanneer een vergelĳkbare berekening wordt gevraagd in een redactiesom, weet de leerling niet meer wat hĳ of zĳ moet doen. Ook zie je vaak dat het rekentempo lager ligt dan gemiddeld. Het is begrĳpelĳk dat kinderen met rekenproblemen op de basisschool al met een angst voor het vak wiskunde starten in het VO. TIP 1: Probeer het zelfvertrouwen te vergroten door de druk en/of angst voor wiskunde te verminderen. Bĳvoorbeeld door het geven van extra tĳd, het gebruik van een rekenmachine, van de formulekaart en door een extra herkansing vooraf al in te plannen. Geef

Onderwĳsdesk: Vroeger dachten we dat het brein alleen maar actief werd op het moment dat je aan een taak begon. Nu weten we dat het brein altĳd actief is: overdag, maar ook ’s nachts, als we niets doen, dagdromen of voor ons uit zitten te staren. Juist als we denken dat ons brein in rust is, is het heel druk bezig. Zodra we echter met een taak beginnen, behoort het rustbrein zĳn activiteit te staken en worden die netwerken die nodig zĳn voor het uitvoeren van die taken, actief. Het rustbrein organiseert dus je geheugen. Zo wordt tĳdens een rustmoment de geleerde kennis opgeslagen en maken de hersenen zich ‘klaar’ voor de volgende les. Na rust kan een leerling zich beter focussen, tot nieuwe ideeën of oplossingen komen en nieuwe informatie makkelĳker tot zich nemen. Het is fĳn als je als leerkracht je leerlingen af en toe even de ruimte geeft om naar binnen te keren. Meer rust draagt bĳ aan een betere sfeer in de klas, aan beter kunnen omgaan met diverse emoties. Kinderen ontwikkelen daardoor een langere concentratieboog en krĳgen meer ruimte in hun hoofd om te leren. Je merkt het effect in de klas en de technieken zijn wetenschappelĳk onderbouwd. TIP: De cursus Rustmoment in de klas van Wendy de Groot op zaterdag 22 september bĳ de Onderwĳsdesk in Laren is een absolute aanrader. Meer informatie vind je op onderwĳsdesk.nl/courses/rustmoment-in-de-klas. PrimaOnderwĳs 53

EDG_SEP_052-053_Onderwijsdesk_v02.indd 53

20-08-18

20:37

Met de neus uit de Ze laten de lesmethodeboeken in de kasten staan, want ze vinden dat scholieren meer leren als ze ontdekken, maken, zelf vragen bedenken, reflecteren en nieuwsgierig zijn. Dick van der Wateren en Petra van Paassen vertellen hoe zij hun leerlingen begeleiden tijdens hun leerproces. door marleen kuĳsters

Een jaar lang lesgeven zonder boeken, met als doel leerlingen dieper laten denken. Dick van der Wateren, docent natuurkunde en NLT aan het Eerste Christelĳk Lyceum in Haarlem, ging de uitdaging aan. De natuurkundeboeken van 3 gymnasium bleven in de kast staan. ‘Leerlingen willen aan de randen van de wetenschap leren en de nieuwste technieken inzetten. Daar heb je geen boek voor nodig. Ik wil leerlingen stimuleren hun eigen vragen te bedenken, vanuit verwondering. Dat is een sterke motivatie om je in lastige onderwerpen te verdiepen.’

Proef van Cavendish De leerlingen deden allerlei proefjes in de klas. De proef van Cavendish bĳvoorbeeld. Ze hingen een piepschuim balkje op, met draadjes met blokjes lood. Op de tafel eronder stonden aan weerskanten grotere

blokken lood. Dick liet zien dat de massa’s elkaar aanDi n ck trekken. ‘De leerlingen moesten van der Watere dan zelf nadenken over hoe dat kon en welke formule daarbĳ hoort. Dat werkt echt zoveel beter dan voorkauwen en de formule op het bord schrĳven. De opdracht om zelf vragen te bedenken over het begrip beweging leverde interessante vragen op: kan een beweging oneindig lang doorgaan? Is geen beweging mogelĳk? Een keer per week schreven de leerlingen een essay waarin ze verder nadachten over zo’n vraag. Soms door middel van een gedachte-experiment of een theoretische beschouwing waarbĳ ze moesten proberen een wetmatigheid of een formule af te leiden. Ook als het niet lukte, was er weer iets nieuws geleerd, omdat ze hun eigen proces reflecteerden.’

EDG_SEP_054-055_NeusUitBoek_v02.indd 54

20-08-18

20:38

boeken! van alle vanzelfsprekendheden. In de lesboeken staan niet altijd de meest interessante vragen. En op interes sante vragen zijn soms meerdere mooie antwoorden mogelijk. De essentie van onderwijs is voor mij opvoeden en jongeren helpen volwassen te worden. De nieuws gierigheid en verwondering stimuleren is hier een groot onderdeel van.’

Vakantiekriebels Petra van Paassen is leerkracht groep 6/7/8 op de Grosthuizerschool in Avenhorn. De vakantiekriebels of het dierenrijk, om de leerlingen nog meer te motiveren werkt de school vanuit thema’s. De lesmethodeboeken zijn opgeborgen. De kinderen heb ben een eigen portfolio waarin ze hun ontwikkeling bijhouden en laten zien wat ze hebben geleerd. De leerkrachten bepalen de leerdoelen en de leerlingen bedenken bijpassende onderzoeksvragen. ‘Zo deden de kinderen voor het thema vakantie kriebels onderzoek naar een vakantie land en hielden ze een reisdagboek bij. Ze beschreven wat je kunt beleven Pe n e tr a v a n P aa s s in dat land. Ze leerden werken met Pixlr, een fotobewerkingsprogramma, om zich zelf bij bezienswaardigheden van hun vakantie land te plaatsen. Rekenen koppelden ze aan dit thema door bijvoorbeeld uit te rekenen hoe lang het duurt om met verschillende vervoersmiddelen naar het land te reizen. Ze zochten ook zelf uit wat de munteenheid is en hoe je een koersberekening maakt.’

Essentie van onderwijs De opgedane kennis zet Dick nu ook in tijdens zijn lessen Natuur, leven & technologie. ‘Tijdens die lessen ontwerpen en bouwen de leerlingen rijdende robots, een muziekinstrument of een geheim slot voor op een kamer. Ik zet een doos met allerlei spullen klaar tijdens de module robotica en leerlingen bedenken zelf wat ze willen maken en hoe ze dat voor elkaar moeten krijgen. Ik laat ze alles zelf uitvinden.’ Dick begon ook de Maker plusklas voor alle leerlingen uit de bovenbouw die een extra uitdaging zoeken. ‘Zo bouwen zes jongens op dit moment een game, ze denken na wat ze willen en leren hoe programmeren werkt. Dat werkt fantastisch.’ Blijven alle boeken dan voortaan in de boekenkast staan? ‘Nee’, zegt Dick. ‘Lees vooral boeken die leuk, moeilijk of heel interessant zijn. Maar ik hoop dat meer leerkrachten loskomen

Bee-Bot en de Blue-Bot ‘Bij rekenen toetsen we formatief en clusteren we de kinderen bij instructies’, vertelt Petra verder. ‘Hierbij zetten we allerlei concrete materialen in. Ook de Bee-Bot, Blue-Bot, apps op de iPad en de 3D-printer helpen de kinderen bij het onder de knie krijgen van vaardigheden als kritisch denken, samenwerken, reflecteren en nieuwsgierig zijn. En in het atelier ontwikkelen ze hun creatieve kant.’ P etra voert leergesprekken met de kinderen en portfoliogesprekken met kinderen en ouders. ‘Zo leren de kinderen reflecteren op hun eigen leerproces. We praten met de kinderen over wat ze willen leren, hoe ze dat willen doen en wat ze nodig hebben. Ze leren ook keuzes maken. Of we de lesmethodeboeken missen? Nee. Het is ontzettend leuk om de kinderen elke dag zo betrokken bezig te zien. Ik ga met heel veel plezier naar mijn werk.’ PrimaOnderwijs 55

EDG_SEP_054-055_NeusUitBoek_v02.indd 55

20-08-18

20:39

Gecijferd bewustzijn in een

nieuwe versie uitgebracht

Het onderwijs is voortdurend in ontwikkeling. CPS ontwikkelt mee en heeft de werkmap Gecijferd bewustzijn in een nieuwe versie uitgebracht. Hieraan zijn nieuwe inzichten en aanpaste doelen toegevoegd. Aafke Bouwman, een van de auteurs van de map, vertelt welke dat zijn en waarom de herziening nodig was.

Waarom was een herziening nodig? Aafke: ‘De werkmap Gecĳferd bewustzĳn is enkele keren met een lichte wĳziging herdrukt. De doelen rekenen en wiskunde (SLO 2011) waren daarin leidend voor de opbouw en uitwerking van de verschillende activiteiten. Door onderzoek en praktĳkervaringen is een brede inzet van rekendoelen in hoeken, ontwikkelingsmaterialen, vrĳ spel en prentenboeken in het aanbod opgenomen. Ook het stellen van goede vragen die aanzetten tot denken en redeneren is een toevoeging.

kind (fase 1) verschenen. De publicatie van de Tussendoelen en de Inhoudskaarten en de wens om rekendoelen te koppelen aan diverse aspecten van de activiteiten, was een passend moment om de werkmap geheel te herzien.’

Wat heb je aan de werkmap? ‘De werkmap biedt aan de hand van doelen diverse activiteiten aan. De activiteiten passen in ieder thema. Ook zĳn meerdere SLO-doelen de basis van activiteiten. Als de activiteit meerdere keren wordt aangeboden, kan het accent telkens op een andere rekenaspect worden gelegd. Deze werkmap maakt doelbewust handelen mogelĳk. De leraar kan een keuze maken en het accent per aangeboden keer aanpassen, dat maakt het didactisch handelen wendbaar. Waar nodig een herhaling en waar dat kan een verrĳking.’

‘Wiskundige verschijnselen uit prentenboeken nodigen uit om vragen te stellen waarover gedacht en geredeneerd kan worden; rijke rekenvragen’ Daarnaast is de ontwikkeling van digitale materialen en apps volop gaande. Er zĳn dan ook enkele activiteiten met het programmeerbare robotje Bee-Bot opgenomen.’

Welke doelen zĳn veranderd?

Onder meer de rijke rekenvragen worden gestimuleerd. Hoe doe je dat?

‘Eind 2017 werden de doelen uit 2011 door SLO herzien en is als onderdeel ‘Tussendoelen rekenen/wiskunde in het primair onderwĳs’ opgenomen. Zo kunnen leerkrachten in een doorgaande lĳn, bĳvoorbeeld van groep 2 naar groep 3, rekenonderwĳs vanuit doelen aanbieden en keuzes maken uit bĳvoorbeeld methodieken. Daarnaast zijn in 2017 ook zogenaamde Inhoudskaarten met aanboddoelen voor het jonge

‘Prentenboeken zĳn een belangrĳk middel om de taal- en rekenontwikkeling te stimuleren. Wiskundige verschĳnselen uit prentenboeken nodigen uit om vragen te stellen waarover gedacht en geredeneerd kan worden; we noemen ze rĳke rekenvragen. Het schatten en voorspellen van wat er zal gebeuren en of de oplossing klopt, laat kinderen denken en verwoorden. Dat is taal en rekenen ineen. Bĳvoorbeeld in

EDG_SEP_056-057_CPS_v01.indd 56

20-08-18

20:40

het boek De schaduw van Jan (Geelen, 2001) waarin Jan ontdekt dat zijn nieuwe vriendje De schaduw precies hetzelfde doet als hij. Na het samen lezen van het boek kan op een zonnige dag de eigen schaduw ontdekt en omgetrokken worden met stoepkrijt en er kan geleerd worden wat ‘dynamisch’ is. De koppeling met tijd is snel gelegd: naarmate de dag vordert verandert de schaduw. Met vragen als: wat zie je, hoe kan dat, wat gebeurt er nu als… ontdekken en er varen kinderen hetzelfde als in het boek. In het boek Een gat in mijn emmer (Schubert, 1998) nodigt Beer kinderen uit om samen oplossingen te bedenken om het gat in zijn emmer te dichten. Rekenaspecten als het ontwikkelen van een maat, lengte en breedte komen aan bod.’

Heb je nog meer praktische voorbeelden? ‘Hoeken van de zandtafel, bouwhoek, huishoek en water tafel zijn een bron van mogelijkheden om rekenen wiskundige verschijnselen te ontdekken en verdiepen. Meespelen is dan ook een veel gebruikte begeleidings vorm, waar kinderen die over weinig rekentaal be schikken profiteren van de rekentaal die de leerkracht tijdens het spel aanreikt. Ook door te manipuleren met ongevormd materiaal als klei, opdrachten uitvoeren met gerichte ontwikkelingsmaterialen als puzzels, mozaïek, blokken en lotto’s worden één of meerdere ontwikkelingsgebieden, zoals de waarneming of het logisch denken gestimuleerd.’

Wat maakt een goede les en hoe helpt de werkmap? ‘Een goede activiteit (geen les) bestaat uit een inleiding, kern en afsluiting. Op deze wijze zijn de activiteiten in de map ook opgebouwd. In de inleiding wordt de activiteit geïntroduceerd. De wijze waarop dit gebeurt, varieert. Belangrijk is dat de start vanuit een context plaats vindt. Indien nodig demonstreer je hardop denkend de vaardigheid een paar keer met verschillende voor beelden en het liefst met visuele ondersteuning. Tijdens de kern van de activiteit wordt een bepaalde vaardig heid verkend, geoefend en uitgediept onder jouw bege leiding. De opzet van de kern is er vooral op gericht om leerlingen actief mee te laten doen. Aan de kern wordt de meeste tijd besteed. In de afsluiting wordt dezelfde vaardigheid op een andere manier aangeboden. Hier kunnen de kinderen de stap maken van passieve be heersing van de vaardigheid naar actieve/productieve beheersing. Vaak staat er een kopje ‘varianten’ vermeld bij een activiteit. Er worden dan andere mogelijkheden voor de invulling van de activiteit beschreven met eventueel andere materialen. Hier staan ook sugges ties hoe je de activiteit kunt uitbreiden of suggesties voor differentiatie. Bij veel activiteiten staan tot slot rekenconflicten vermeld. Een goede activiteit bevat dus didactische aspecten zoals hardop denken, ontdekken en in interactie verkennen van een reken probleem. Dat kan met materialen, in rollenspel in hoeken en met diverse (digitale materialen).’

Ga naar www.cps.nl/uitgeverij om de werkmap te bestellen. PrimaOnderwijs 57

EDG_SEP_056-057_CPS_v01.indd 57

20-08-18

20:40

Wat doe jij met je talent in de klas? Inspirerende lesideeën Wetenschap & Techniek Uit recent onderzoek van DUO Onderwijsonderzoek & Advies blijkt dat het geven van wetenschap- en technieklessen veel kansen biedt om talenten bij kinderen te ontdekken en verder te ontwikkelen. De website TalentMoment.nu biedt inspirerende lesideeën op het gebied van Wetenschap & Techniek. Vijfhonderd leerkrachten uit het primair onderwijs deden mee aan het DUO-onderzoek naar talent en talentontwikkeling in het basisonderwijs. Vrijwel alle leerkrachten (98%) gaven aan dat ze talentontwikkeling bij leerlingen zeer belangrijk vinden. Van de respondenten vindt 71% dat wetenschap- en techniekonderwijs zich goed leent voor talentontwikkeling bij kinderen. Een kwart van de ondervraagde leerkrachten zet wetenschap en techniek ook daadwerkelijk in voor talentontwikkeling in de klas. TOEGANKELIJKE PROEFJES Het onderzoek naar talentontwikkeling werd uitgevoerd in opdracht van TechniekTalent.nu. Programmamanager Akke Visser over de

primaonderwijs_Def_01.indd Alle pagina's EDG_SEP_058-59_TechniekTalent.indd 58

onderzoeksresultaten: “Er wordt veel van leerkrachten verwacht. Lessen in wetenschap en techniek komen er dan nog eens bij. Dat zou een verklaring kunnen zijn waarom wetenschap- en techniekonderwijs nog niet op iedere school wordt ingezet. Maar er zijn heel veel manieren om het te integreren in het huidige lesaanbod van bijvoorbeeld taal en rekenen. Denk bijvoorbeeld aan het doen van leuke proefjes met simpele huis-tuin-enkeukenmiddelen. Of je nu een talent hebt voor organiseren, filosoferen, verhalen vertellen, pionieren of verzamelen; elk talent kun je gebruiken voor een les waarin wetenschap en techniek een rol speelt.”

“Mijn technieklessen gaan vooral over nieuwsgierigheid en zelf ontdekken hoe dingen werken.”

EEN REACTIE TEWEEGBRENGEN Ruim de helft van de ondervraagde leerkrachten kan een talentmoment voor leerlingen noemen, dat als inspirerend werd ervaren. Zoals Bastiaan Baeten, leerkracht van basisschool ’t Palet: “Bij de lessen over wetenschap en techniek komt er soms letterlijk

20-08-18

20:41

een reactie op gang. Als ik bijvoorbeeld uitleg geef over de juiste verhouding tussen bakpoeder en azijn en dat het verschil in verhouding meer of minder druk geeft en leerlingen daarna zelf een ontploffing teweegbrengen, dan gaat er bij de leerlingen een lampje branden. Mijn technieklessen gaan vooral over nieuwsgierigheid en zelf ontdekken hoe dingen werken.” Vivian Renders, leerkracht van SBO de Reis van Brandaan heeft een soortgelijke ervaring: “Laatst zei ik in de klas: ‘Jongens, we gaan wetenschap en techniek doen!’ Een jongen met motivatieproblemen reageerde dat hij dat saai vond, maar uiteindelijk was hij degene die de sterkste brug bouwde. Zijn zelfvertrouwen groeide, omdat hij ontdekte dat hij een talent heeft.”

WAT IS JOUW TALENT? De website TalentMoment.nu – een initiatief van TechniekTalent.nu – ondersteunt leerkrachten bij het geven van wetenschap- en techniekonderwijs. Ben je een creatieveling, een geboren verhalenverteller of weet je alles over de natuur? Jouw talent is leidend op TalentMoment.nu.

Kijk op www.talentmoment.nu voor inspiratie, tips en lesideeën.

KIES WAT BIJ JE PAST Volgens Hanno van Keulen, auteur van het boek Talent ontwikkelen met Wetenschap en Techniek, is het belangrijk om bij het geven van wetenschap- en technieklessen aan te sluiten bij een talent waarover je als leerkracht zelf beschikt. Stel: je bent een echte verhalenverteller, zoek dan een verband met de wetenschap vanuit je liefde voor taal. Taalontwikkeling heeft veel te maken met het begrip van de wereld om ons heen, dus de brug naar een wetenschap- en techniekles is snel gemaakt.

EDG_SEP_058-59_TechniekTalent.indd 59

16-08-18 15:05 20-08-18 20:41

EDG_SEP_060-061_Bazalt-SchoolTV.indd 60

20-08-18

20:42

Doe mee(r) met Schooltv! Kinderen hebben behoefte aan verrijking, verdieping en ondersteuning. Schooltv biedt uitkomst met kant-en-klare lespakketten, waarin een enthousiasmerende en activerende combinatie van beeld met lesstof is gemaakt. Voor alle leeftijdsgroepen is er een lespakket waarmee je je leerlingen activeert en motiveert, op een door jou gekozen tijdstip. Zo wordt leren leuk - en interactief - voor de leerling en lesgeven voor jou eenvoudiger! Er zijn lespakketten bestelbaar bij de populaire Schooltv-programma’s Koekeloere, Studio Snugger, Nieuws uit de Natuur (Denk door en doe - Natuur) en Dokter Corrie. De zorgvuldig samengestelde pakketten bevatten, naast toegang tot de Schooltv-video’s, een verdiepende instructie en inoefening op het digibord. Met de denk door en doe-bladen wordt het geleerde verder verwerkt. De uitdagende opdrachten zijn ontwikkeld conform de meervoudige intelligentietheorie en de 21ste eeuwse vaardigheden, ze volgen een doorgaande leerlijn en horen bij het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld. Alle lespakketten hebben een looptijd van 15 maanden en zijn op elk moment van het schooljaar in te zetten. Je bepaalt dus zelf het moment waarop je de verschillende thema’s en lessen behandelt.

LET OP!

Verhuisbericht!

Voor Koekeloere en Denk door en doe – Natuur kun je nu een keuze maken uit twee lespakketten:

Binnenkort zijn de vertrouwde Schooltvproducten te bestellen via educatheek.nl/schooltv

• Lespakket 1 bevat het lesmateriaal van het abonnement schooljaar 2016-2017. • Lespakket 2 bevat het lesmateriaal van het abonnement schooljaar 2017-2018.

Neem vanaf 1 oktober een kijkje in onze nieuwe webshop op educatheek.nl/schooltv en vergeet niet om je lespakketten te bestellen!

Bestel nu voor het nieuwe schooljaar!

schooltvwebshop.nl Ga voor alle informatie en om jouw lespakket of abonnement te bestellen naar perschooltvwebshop.nl/abonnementen-lespakketten 1 oktober: educatheek.nl/schooltv schooltvwebshop.nl

EDG_Ad_SchoolTV.indd 1 EDG_SEP_060-061_Bazalt-SchoolTV.indd 61

17-08-18 20-08-18

16:16 20:42

Maak van je klas superspaarders!

Makkelijk samen sparen met de online Spaarchallenge van Bank voor de klas Leerkrachten hebben een vol programma, met naast de ‘reguliere’ vakken ook toenemende aandacht voor het nieuws, de natuur, sociale vaardigheden… De klas is de wereld in het klein. Maar hoe leren kinderen omgaan met g e ld e n d e wa a rd e va n s p a re n ke n n e n - ook i n d e grote we re ld va n groot belang? De online Spaarchallenge van Bank voor de klas maakt het de leraar en de klas makkelijk. Start met samen sparen. Leuk en leerzaam!

(Verstandig) omgaan met geld is een belangrijke vaardig heid. Maar hoe ‘kweek’ je financieel bewustzijn? Jong geleerd, is oud gedaan - dat geldt ook voor financieel bewustzijn. Veel scholen besteden aandacht aan financiële educatie, maar op dit moment heeft het geen vaste plek in het onderwijsaanbod. Uit onderzoeken (o.a. Hilgert, Hogarth & Beverly, 2013) blijkt dat ver groting van financiële kennis een positieve invloed heeft op persoonlijk financieel gedrag. Onderzoeken naar financiële educatie (o.a. Bernheim en Garett, 2003) laten zien dat op scholen waar financiële educatie verplicht is, kinderen meer spaargeld hebben dan op scholen zonder financiële educatie.

‘Samen met een vriendje verdiende ik € 13 met worstenbroodjes verkopen.’ Een leerling uit groep 6 van OBS De Bongerd uit Odijk, winnaar van de Spaarchallenge 2018

‘Ik heb geld verdiend met schoonmaken bij mij thuis en met statiegeldflessen inwisselen.’ Een leerlinge uit groep 6 van OBS De Bongerd uit Odijk, winnaar van de Spaarchallenge 2018

Spaarchallenge Sparen is een belangrijk onderdeel van verstandig omgaan met geld. Om die reden is het financiële educatie programma van banken (zie kader voor Bank voor de klas) in 2018 uitgebreid met de Cash Quiz Spaarchallenge. Deze Spaarchallenge is geënt op online challenges waarin mensen het tegen elkaar opnemen, vaak voor een goed doel. Bij de Spaarchallenge van Bank voor de klas spaart een klas samen voor een gezamenlijk spaardoel. Dat kan van alles zijn: van een speeltoestel of een uitje tot aan een donatie aan een goed doel. Het

EDG_SEP_062-063_NVB_v03.indd 62

20-08-18

20:45

geld verdienen de leerlingen zelf. Bijvoorbeeld met klusjes, muffins verkopen of een markt organiseren. Online kan de klas niet alleen bijhouden waar ze voor sparen en hoeveel geld ze nodig hebben. Ze kunnen ook bijhouden hoe ver ze zijn en geïnspireerd worden door andere klassen die meedoen.

Leerzaam én… makkelijk De Spaarchallenge heeft voordelen voor leerlingen én leerkrachten. Leerlingen leren dat sparen lóónt: als je iets groots wilt kopen, moet je geld opzij zetten. Ze leren ook om samen te werken om een gezamenlijk doel te bereiken. Ze leren keuzes te maken en de waarde van geld kennen. De Spaarchallenge zit zo in elkaar dat leerlingen oefenen met het in kaart brengen van kosten en opbrengsten. Ook voor de leerkracht is de Spaarchallenge leuk en makkelijk: via de kant-en-klare online tool op bankvoordeklas.nl kunnen ze het spaardoel registreren, inclusief het geld dat daarvoor nodig is. Elke week kunnen de leerlingen en de leerkracht samen kijken hoeveel er is verdiend en hoe ver de klas nog verwijderd is van ‘het goede doel’. Superspannend!

Wat is Bank voor de klas? • Bank voor de klas is ontwikkeld door Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Het is het programma van 16 banken voor financiële educatie voor de groepen 6, 7 en 8. Kern is de gastles, gegeven door een bankmedewerker tijdens de jaarlijkse Week van het geld (in 2019 van 25 tot en met 29 maart). • De gastles wordt gespeeld met de Cash Quiz, een interactief spel met filmpjes en vragen die passen bij het groepsniveau. De gastdocent is 90 minuten lang de ‘quizmaster’ en er zijn geen voorbereidingen nodig voor de leerkracht. • Bank voor de klas sluit aan bij de leerlijn Financiële Educatie van Uitgeverij Zwijsen en bij de les- methodes (geldrekenmodules – actualiteit inbrengen) van het Cito Leervolgsysteem. • DUO deed in 2018 onderzoek onder leerkrachten naar de waardering van Bank voor de klas: zo gaven zij de gastles een 8,5 en de Cash Quiz een 8,3. • NIBUD onderzocht in 2016 het effect van Bank voor de klas op leerlingen: na één gastles is bij tweederde de kennis op het gebied van geldzaken toegenomen. Dit ten opzichte van de controlegroep. Een belangrijk resultaat, aldus NIBUD, omdat de vraag of financiële educatie wel effectief is, de laatste tijd steeds vaker de kop op steekt.

‘Met de challenge leerde de klas dat als je meer tijd en moeite in iets steekt, het ook meer oplevert. En ik zag ook dat kinderen nu thuis meer spaarden.’ Leerkracht van groep 6 van OBS De Bongerd uit Odijk

Ga de Spaarchallenge 2019 aan! • Meld je snel aan voor de Spaarchallenge 2019 op bankvoordeklas.nl/Spaarchallenge • Aanmelden kan vanaf 1 oktober 2018. • Tijdens de Week van het geld wordt de winnaar van de Spaarchallenge 2019 bekend gemaakt. • De prijs? Een superfeestje voor de hele klas! Meedoen dus.

EDG_SEP_062-063_NVB_v03.indd 63

20-08-18

20:46

10-14 Onderwijs groeit in belangstelling

Sommige leerlingen zijn gebaat bij een geleidelijke overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. De 10-14 scholen voorzien in zo’n behoefte. Voor deze vormen van samenwerking komt meer experimentele ruimte, zo staat in het regeerakkoord.

‘Veel scholen nemen de uitnodiging aan om inhoud te geven aan die geboden ruimte’, zegt Margareth Arnts van MAPD Advies, procesbegeleider 10-14 Onderwijs. Harry Grimmius, bestuurder van Scholengroep O verbetuwe en Kwartiermaker 10-14 Onderwijs: ‘In de meeste landen om ons heen is het onderwijs al zó georganiseerd dat kinderen pas op hun veertiende jaar de keuze maken voor hun onderwijsrichting. Goed dat Nederland volgt!’ Waar staat 10-14 Onderwijs voor? Margareth: ‘10-14 Onderwijs staat voor een onderwijs concept voor 10-14 jarigen, dat ononderbroken leren mogelijk maakt en aansluit bij hun talenten, ontwikkelingsfase, onderwijsbehoeften en leerstijl. Bij dit onderwijsconcept wordt de keuze voor een vorm van voortgezet onderwijs uitgesteld. Het eigenaarschap van leerlingen wordt ten aanzien van hun eigen leerproces gestimuleerd. Het is een hele mond vol! Ik vat het soms ook samen in de woorden: met elkaar mooi en vernieuwend onderwijs maken.’ Hoe ver is de ontwikkeling nu? Harry: ‘Nederland telt nu zes officiële 10-14 onderwijs initiatieven. Dit zijn pilotscholen en die oogsten al veel lof van leerlingen, leerkrachten en ouders. In juni heeft onze onderwijsminister Arie Slob in zijn kamerbrief een oproep gedaan aan de 10-14 scholen in ontwikkeling om zich aan te melden als tweede lichting p ilotscholen. Daarvan hebben we er als regiegroep zes voorgedragen aan het ministerie van Ha r r y OC&W. Deze nieuwe 10-14 scholen worden, net als de eerste groep tot

2020 gemonitord. Het onderzoek beoogt de effecten van dit onderwijs en de tevredenheid van de betrokkenen te meten en de knelpunten in de regelgeving in beeld krijgen. M a r ga r e t h Daarnaast staan inmiddels zo’n 13 initiatieven op onze lijst die hebben aangegeven in 2019 te willen starten. De belangstelling voor 10-14 Onderwijs is groot.’ Margareth: ‘Inderdaad. Bij veel scholen die nog niet gestart zijn, benoemen de bestuurders in hun strategische documenten al dat zij willen onderzoeken wat 10-14 Onderwijs voor hun leerlingen en hun regio kan betekenen.’ Kent het 10-14 Onderwijs een standaard programma? Margareth: ‘Nee, zeker niet. Al vertonen de fundamenten waarop de samenwerkende PO- en VO-scholen hun 10-14 Onderwijs bouwen wél veel gelijkenis: werken en denken vanuit leerdoelen en op verschillende niveaus. Níet alleen binnen een groep, maar ook als individuele leerling zelf. Het verschil zit hem met name in de doelgroep. Zo zien we in Zwolle dat de selectiecriteria voor toelating zich sterk richten op de vraag: past dit type onderwijs bij deze leerling? Terwijl in Zetten uitgegaan wordt van 10-14 Onderwijs voor álle PO-leerlingen van groep 7 en 8, die vervolgens doorstromen naar klas 1 en 2 van het 10-14 traject.’ Harry: ‘Een andere factor die van invloed is op de reali s atie van 10-14 is het aantal besturen dat wil samenwerken. In de regio Zetten zijn we met De Overstap van start gegaan met één PO-school en één VO-school, die beiden onder mijn bestuurlijke verantwoordelijkheid vallen. Besluiten komen dan anders tot stand dan wanneer je te maken hebt met een samenwerking tussen meerdere PO- en VO-bestuurders of met scholen die nog steeds - of tot voor kort - druk

EDG_SEP_064-065_10-14Onderwijs_v05.indd 64

20-08-18

20:46

Foto Margreet Vloon

doende zijn om in een tijd van een teruglopend leerlingaantal, zich zo te profileren dat voor hun school gekozen wordt.’ Hoe start je dan? Margareth: ‘Dat hangt van verschillende factoren af. Hoeveel onderling vertrouwen is er, is er een gedeelde onderwijsvisie, is eenieders strategie met 10-14 Onderwijs helder? Als ‘een oplossing voor krimp’ een onderliggende strategische visie is, heb je een andere stip aan de horizon dan wanneer je de visie baseert op gelijke kansen voor ieder kind. Ook de mate van urgentiegevoel of de intentie om in tijd en geld en menskracht te willen investeren spelen een rol. Wat niet wil zeggen dat er ook met minder middelen geen mooie inhoudelijke samenwerkingen tot stand gebracht kunnen worden. Er ontstaan mooie proeftuinen als voorlopers van 10-14 Onderwijs. Terugkomend op de vraag ‘hoe start je dan’: het is sterk afhankelijk van waar je samen staat. Soms is het slimmer om eerst met de besturen ambitiebijeenkomsten te beleggen over een dergelijk aanbod. In Harderwijk was het

mbitiedocument, ontwikkeld door een inhoudelijke a werkgroep van PO-en VO-leerkrachten, juist de onderlegger om te komen tot een gezamenlijke ambitie en koers.’ Harry: ‘In ieder geval is de start en de ontwikkeling van een 10-14 Onderwijs de verant woordelijkheid van de bestuurders. Die moeten een zekere mate van moed en lef tonen om dit initiatief in hun scholen van de grond te tillen. Daarbij moeten ze zorgen voor een goed draagvlak onder hun directe medewerkers, zowel leidinggevenden als leraren, o uders en leerlingen en de maatschappelijke omgeving. Leg aan ouders uit dat er nóg beter naar hun kind wordt gekeken. Leg aan de wethouder uit dat er een echte, ononderb roken leerlijn van 2-18 in zijn/haar gemeente ontstaat etc. De ontwikkeling en de implementatie is een omvangrijke en tijd rovende klus, maar vooral ook een strategische verantwoordelijkheid. Het gaat hier niet alleen om een aansluiting van onderwijstypes, maar ook om een kanteling van denken. Niet meer uitgaan van systemen maar van de mogelijkheden en de vraag van de leerling.’

Kijk voor meer informatie en contactinformatie op www.10-14onderwijs.nl

EDG_SEP_064-065_10-14Onderwijs_v05.indd 65

20-08-18

20:48

De leerlingen

van het

Agora deden

examen

100 %

geslaagd! Onderwijsland keek eind mei vol spanning naar het Agora in Roermond. Zouden de eindexamenkandidaten van de vier jaar geleden opgerichte school hun examens goed maken? De leerlingen, maar ook de nieuwe school zonder vakken, cijfer s of va ste les stof moesten zich bewijzen. Uiteindelijk bewees de school haar gelijk, de zeventien ‘Agorianen’ die eindexamen deden, sl aagden allemaal van wie t wee na herexamens. ‘Niet alleen de leerlingen maar ook wij hebben ontzettend veel geleerd.’ door malini witlox

Rob Houben, expertcoach persoonlijk leren en lid van het Agora-managementteam, is dolblij dat alle leerlingen zijn geslaagd. ‘Maar we zijn nog niet klaar. In de eerste jaren hebben we wat foutjes gemaakt die de volgende generaties niet meer mee hoeven te maken.’ Een van foutjes was dat docenten er in het begin vanuit gingen dat als leerlingen ergens met passie aan beginnen, het vanzelf wel goedkomt. ‘Later hebben we geleerd dat we toch

voorwaarden moeten stellen aan het leerproces, bĳvoorbeeld op het vlak van taalvaardigheid. Leerlingen moeten motiveren waarom ze aan een bepaald project, een bepaalde’challenge’, willen beginnen. We hebben in de beginjaren best wel eens in de rats gezeten. Zijn we niet te laat begonnen met bepaalde stof? Kunnen we er bijvoorbeeld rekenvaardigheid of een taal aan koppelen. We kijken nu meer naar de opbouw.’

EDG_SEP_066-067_Agora_v02.indd 66

20-08-18

20:48

Vervolgstudie Dat de leerlingen geen vakken als wiskunde en Nederlands kregen, deed critici van het Agora-concept huiveren. Toch haalden de eindexamenleerlingen alle examens in die vakken. ‘Je kunt ook wiskunde geven zonder dat het op de voorgrond staat. Bĳ een challenge waarbĳ leerlingen moeten bouwen of meten, komen ze vanzelf in aanraking met de stelling van Pythagoras, wat eindexamenstof is.’ Het was ook voor Houben en zĳn collega’s afwachten of de leerlingen hun examens zouden

halen. Elf eindexamenkandidaten deden in delen examen, dit jaar een aantal vakken en volgend jaar nog meer. Zes leerlingen deden het in één keer. Houben verwacht dat de leerlingen die nu afzwaaien ook minder snel uitvallen op hun vervolgopleiding. ‘Ze hebben door de challenges heel bewust gekozen voor hun vervolgstudie. Ze komen op een opleiding die bĳ ze past en ze kunnen zelfstandig werken. De leerlingen hebben echt met zorg hun vervolgopleiding gekozen, zo gaan er ook een paar naar het buitenland.’

Guus en Jade deden examen Guus Lutgens (16) stapte na 4 gymnasium over van het Sintermeertencollege in Heerlen naar het Agora. Hĳ deed examen in vĳf examenvakken: Management & Organisatie, Frans, Geschiedenis, Engels en Economie. ‘Op mĳn oude school had ik het prima naar mĳn zin, maar ik zat wel een beetje in een sleur. Dan had ik bĳvoorbeeld de lesstof al onder controle en ging de docent er nog over door. Het voordeel op het Agora is dat als je je ergens in wilt verdiepen, er specialisten bĳ worden betrokken, ook al hoort dat niet bĳ de officiële lesstof.’ Bĳ zĳn overstap naar het Agora besloot hĳ gespreid examen te doen. Nu vĳf vakken vwo en volgend jaar drie. ‘Het idee is dat ik dan geen stress heb en tĳd overhoud voor andere zaken die me interesseren. Zo kan ik me het laatste jaar gaan voorbereiden op mĳn vervolgstudie. Ik ga waarschĳnlĳk een bachelor Politics, Psychology, Law and Economics doen in Amsterdam.’

Documentaires en musea Jade Elout (16) deed havo-examen op het Agora. Ze stroomde drie jaar geleden in op de middelbare school na een verhuizing uit Hoorn. Ze neemt nu een tussenjaar en wil daarna aan een dansopleiding beginnen. ‘Ik heb bewust voor het Agora gekozen. Ik ben een actief en druk persoon en vond het lastig om uren saai stil in de les te zitten. Op mĳn vorige school stampte ik alle informatie er puur voor de toetsen in en vergat daarna alles weer. Op het Agora ga je echt op onderzoek uit. Ik spreek nu ook veel makkelĳker mensen aan met een vraag, daar heb je ook bĳ vervolgstudies iets aan.’ Jade koos voor verschillende projecten, bĳvoorbeeld over de Aboriginals en over voeding. ‘Voor die laatste ben ik ook met diëtisten gaan praten. Ik had een coach die me overal bĳ begeleidde en me adviezen gaf. Als je iets niet begreep kon je dat met de coach of docent bespreken. Vakken als spelling kregen we officieel niet, maar doordat we verslagen moesten schrĳven, leerde je veel.’ In het examenjaar sloeg ze voor het eerst de studieboeken open. ‘We hadden voor ieder vak boeken, maar als je die niet wilde gebruiken was er ook een alternatief. Bĳ geschiedenis koos ik bĳvoorbeeld wel voor het boek. Maar als ik meer tĳd zou hebben gehad, had ik dat niet gedaan, dan had ik vooral documentaires gekeken en musea bezocht. Voor de talen heb ik de vertaalapp van Rosetta Stone gebruikt. Ik heb verder heel veel tv-series in een andere taal gekeken en overal in mĳn huis had ik Spaanse woorden geplakt.’

Wennen aan papier Na drie jaar op een niet-traditionele manier les te hebben gevolgd en getoetst te zĳn, was het voor Jade wel even wennen om een ouderwets papieren examen te maken. ‘Aan het begin van het jaar hebben we een paar oefenexamens gemaakt. Het was wel even wennen om onder tĳdsdruk een toets te maken. In het begin was ik veel te langzaam, maar dat verbeterde gelukkig.’

PrimaOnderwĳs 67

EDG_SEP_066-067_Agora_v02.indd 67

20-08-18

21:14

Slagvaardig met snelle kleuters

Hoogbegaafdheid wordt vaak niet (h)erkend door leraren. Een leerling die lage cijfers haalt en een verkeerde werkhouding heeft, wordt snel gezien als lui of niet slim, maar het omgekeerde kan het geval zijn. Dat is in ieder geval de overtuiging van Lilian van der Poel en Marian Habermehl, die hoogbegaafde kinderen begeleiden. Ze gaan nog een stap verder. Hoogbegaafd gedrag kan volgens hen namelijk al veel eerder worden herkend. Speciaal voor het onderwijs ontwikkelden zij de werkmap Slagvaardig met snelle kleuters , waarbij aan de hand van slimme checklists misdiagnoses kunnen worden voorkomen en onderwijs al vanaf de eerste groepen op maat kan worden aangeboden. door vanessa pelle foto human touch photography

‘Hoogbegaafdheid zie je al heel vroeg’, vertelt Lilian van der Poel, die zelf drie hoogbegaafde dochters heeft. Ze toont plaatjes van baby’s uit haar publicatie Bijdehante baby’s en pittige peuters. ‘Deze baby’s zijn een dag oud. Ze kijken je recht in de ogen aan. De meeste baby’s doen dat pas na een week of vier. Een hoogbegaafd kind zal ook al lopen voordat het een jaar oud is. Die snelle ontwikkeling stopt opeens op school. Ontzettend jammer! Marian en ik hebben daarom de werkmap Slagvaardig met snelle kleuters ontwikkeld, zodat je die ontwikkeling in de kleuterklas stimuleert in plaatst van tegenhoudt.’

Signaleren De werkmap geeft veel handvatten. ‘De map laat iedereen die werkt met kinderen goed te kijken naar gedrag en biedt omgangsvormen’, zegt Lilian. ‘Het begint allemaal met een signaleringslijst die je als leerkracht meegeeft aan alle ouders vóórdat de school begint. Ouders kennen het kind immers het beste. Hoe ver is hun kind motorisch? Slaapt hun kind nog veel? Wat zijn opvallende persoonskenmerken? Je leert ontzettend veel van een kind voordat je hem of haar überhaupt hebt ontmoet. ’Marian vervolgt: ‘Uit de vragenlijst kan naar voren komen dat er mogelijk sprake is van een ontwikkelingsvoorsprong, de leerkracht

observeert het kind dan de eerste weken. Welk opvallend gedrag laat het kind zien? Op welke momenten verrast het kind de leerkracht met uitspraken die niet passen bij de leeftijd? Het is belangrijk dat een leerkracht zich laat leiden door die verbazing, dat zegt veel meer dan tot hoe ver een kind kan tellen. Natuurlijk is het belangrijk in kaart te brengen hoe ver een kind cognitief is, maar breder kijken naar het hele kind is nog belangrijker. Hoe reageert het kind als er iets m isgaat? Welk materiaal kiest hij of zij uit zichzelf? Zo leert een leerkracht het kind de eerste weken echt kennen. Het onderwijsaanbod kan dan afgestemd worden op de behoefte van het kind.’

Misdiagnoses Lilian en Marian horen vaak dat leraren op school ander gedrag zien dan wat de ouders beschrijven. ‘En dat klopt ook!’, zegt Lilian. ‘Veel hoogbegaafde kinderen passen zich in de nieuwe klas snel aan. Hierdoor kunnen grote verschillen ontstaan tussen thuis en school. Een kind dat thuis een puzzel van 100 stukjes in elkaar legt, ziet in de klas dat klasgenoten moeite hebben met een puzzel van 40 stukjes. Daarom pakt hij ook een puzzel van 40 stukjes. Deze puzzel biedt dit kind geen uitdaging en hij zal hem snel naast zich neer gooien. Dat komt al vlot over als ongemotiveerd. Dat

EDG_SEP_068-069_SlagvaardigKl_v04.indd 68

20-08-18

20:50

soort misdiagnoses beschrijven we ook in de map. Hoogbegaafde kinderen kunnen ook anders reageren. Bij een kleine valpartij kan een kind moord en brand gillen. Of de paniek slaat toe bij het knappen van een ballon. Dat wordt wel eens afgedaan als aanstellerij, maar waarom zou je het gevoel van een kind dat je nog niet kent in twijfel trekken? Als je het gedrag van het kind goed in kaart hebt gebracht, ga je daar heel anders mee om. Een kind voelt zich dan sneller gesteund en zal in een veilige omgeving floreren.’ Marian: ‘In de map krijgen leerkrachten die handvatten om kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong vaardig heden te leren die ze de rest van hun leven nodig hebben. Het gaat hier om vaardigheden die een hoog begaafd kind niet vanzelfsprekend leert omdat leren makkelijk gaat, zoals bijvoorbeeld het leren door zetten. Maar kinderen moeten ook leren om zichzelf te kunnen zijn, zodat ze zich niet meer hoeven aan te passen in de klas.’

Eerlijke start Lilian: ‘Vraag je als leerkracht ook af wat jouw doel is van een opdracht en of je dat ook duidelijk hebt gemaakt. Het kan zijn dat je de opdracht geeft om vier kleuren verf te gebruiken voor een tekening. In plaats van vier kleuren op papier, krijg je één tint bruin omdat het kind alles heeft gemengd. Is de opdracht dan mislukt?

En wie bepaalt dat? Weet het kind wat het doel was? Of was het kind juist heel innovatief? Als dit gedrag beter wordt geïnterpreteerd, dan wordt de motivatie groter.’ Marian: ‘Elke leerkracht krijgt in zijn carrière te maken met hoogbegaafde leerlingen, de leerkracht die de kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong meteen herkent, geeft dit kind een eerlijke start.’

Overgang naar groep 3 De werkmap zorgt ook voor een soepele overgang naar groep 3. Lilian: ‘Er is een speciale overgangslijst opgenomen. De leerkracht groep 1/2 vult in wat het kind allemaal al kan en de leerkracht groep 3 kan het vanaf daar oppikken. Misschien heeft de leerkracht in groep 1/2 het kind al laten werken in een boekje van groep 3. Dan kun je daarin verder of zelfs nog een stapje hoger. Het is zonde als alle stof voor dat kind herhaald zou moeten worden. Dat zal de demotivatie van het kind versterken en gaat alle vordering die in groep 1/2 gemaakt is, verloren. Ideaal zou zijn dat de leerkracht van groep 1/2 s amen met de leerkracht van groep 3 een programma samenstelt voor de eerste drie weken in de nieuwe groep. Je hebt dan een hartstikke gemotiveerd kind in je klas.’

Bestel de werkmap Slagvaardig met snelle kleuters via schoolsupport.nl/Slagvaardig+met+Snelle+Kleuters

EDG_SEP_068-069_SlagvaardigKl_v04.indd 69

20-08-18

20:50

Het online magazine voor insp irerend onderwijs met ICT

Computers op School

Maak gratis kennis met het digitale magazine via het inkijkexemplaar op

computersopschool.nl 00_COS_ADS_POmei2018.indd 32 EDG_SEP_070-072_COS-idska-Microsoft_v04.indd 70

01-05-18 16:18 20-08-18 20:51

18 16:18

Maak met Idska het moeilijk bespreekbare bespreekbaar Een klas vol kinderen betekent diversiteit. Dit biedt de mogelijkheid te leren van elkaars verschillen en meningen. Tegelijkertijd kan het ook leiden tot spanningen onderling of normen en waarden die botsen. Niet alle onderwerpen kunnen gemakkelijk besproken worden. Zeker niet wanneer het zich onverwacht aandient. Voor leraren is dit een enorme uitdaging. Want hoe bespreek je de diversiteit aan seksuele voorkeuren waar kinderen op jonge leeftijd al een mening over vormen? Hoe reageer je als een leerling vindt dat alle moslims gewelddadig zijn? Hoe maak je moeilijke (taboe) onderwerpen tot bespreekbare onderwerpen? Wat houdt dat ‘diversiteit’ nu in? Het betekent in zekere zin ‘alles’. Idska laat een diversiteit zien aan culturele, sociale en economische achtergronden, seksuele geaardheid, gezondheid, religie, gender, leeftĳd en meer. Dit ‘alles’ plaatsen we onbewust in hokjes. Dat wordt ons al van kleins af aan aangeleerd. Deze hokjes bepalen ons handelen en kleuren onze taal. Door regelmatig onderwerpen rondom diversiteit voorbĳ te laten komen in de klas, kun je deze hokjes openbreken en stap voor stap bouwen aan een veilig pedagogisch klimaat. Idska helpt leraren om deze gesprekken in de klas te begeleiden en ontwikkelt hierover lesmateriaal. Hun expertise richt zich op het bewustwordingsproces. Het doorbreken van bestaande rolpatronen en stereotype beelden begint namelĳk bĳ de bewustwording. Door het geven van

trainingen en workshops bieden zĳ inzichten over hoe complexe en gevoelige onderwerpen bespreekbaar worden gemaakt. Ze werken daarin direct samen met leraren; hun specifieke vragen en situaties in de klas staan centraal.

Scholen gezocht Nederland kent natuurlĳk ook een enorme verscheidenheid aan basisscholen, elk met zĳn eigen karakter en uitdagingen. Om bĳ al die verschillen optimale aansluiting te blĳven vinden, zoekt Idska naar basisscholen die een samenwerking aan willen gaan. Op die manier wil Idska helpen met actuele vraagstukken en materiaal ontwikkelen dat op uiteenlopende scholen is toe te passen. Nieuwsgierig hoe dit eruit ziet voor jouw school? Meld je aan via idska.nl. PrimaOnderwĳs 71

EDG_SEP_070-072_COS-idska-Microsoft_v04.indd 71

20-08-18

20:51

Maak je klaar voor de nieuwe schooldag met Office365 Grote kans dat jij en jouw leerlingen toegang hebben tot programma’s van Office 365 voor het onderwijs. Met jouw schoolaccount kun jij zowel op school als thuis gebruikmaken van het Office 365-pakket. Ga naar www.aka.ms/meerinformatie en lees alles over het gebruik van technologie in de klas.

B2S_Advertentie_PrimaOnderwijs_DEF.indd 1 EDG_SEP_070-072_COS-idska-Microsoft_v04.indd 72

17/08/2018 10:27 20-08-18 20:52