Ali Canip'e Mektuplar

ALl CANIP'E MEKTUPLAR

15 Kanunusani 1326, Yakorit

Sevgili Canlp B�y. 1 Cevabınızı almadan işte ben yazıyorum . Size bir teklifim var . Kanaatterinize pek yakın olduğu için hemen kabul edeceksiniz sanırım. Bakınız ne? Biraz izah edeyim: Edebiyattan nefret ettiğimi ve bu nefretimin iğrenç, tiksindirici bir nefret olduğunu yazmışt ı m . Bu nefretim edebiyata olmaktan ziyade lisanadır. Bizim lisanımız -her zaman düşündüğümüz gibi- berbat, perişan , fenne, mantığa muhalif bir lisandır. Garp edebiyatını biraz tanıyan , mümkün değil bu nefretten kurtulamaz. Bu lisanı zaman ve vakıfane bir sa'y tasfiye eder. Ben, işte, edebiyattan vazgeçtikten sonra tetebbu edeceğim fenlere, ilimiere çalışırken bu tasfiyeye de yardım edeceğim " . . . " ve " . . . " gibi, n ura ve hakikate muhtaç Türkleri Asya'nın karanlıkianna götürmeye çalışmayacağım. Sa'yimin esasını teşkil edecek noktalar pek basit: Arapça, Farsça terkipierin hiç lüzumu yoktur. Bunlar ancak süs içindir. Kimin gösterecek, teşhir edecek fikri yoksa onları çok kullanmıştır. Eğer terkipler terk olunursa tasfiyede büyük bir adım atılmış olmaz mı? . . Bunu yalnızca başaramam: Geliniz Canip Bey,

1 ) ö . Seyfettin'in bu mektubu, dizinin 1 3. kitabına da alınmıştır.

Çünkü bu mektup, Ömer Seyfettin'in 'Yeni Lisan' davas ı n ı n açılmasına neden olmuştur (bkz. Dil Yazıları, s . 1 9). 207

26 Haziran 1329, Nafliyori2

Sevgili Canibim, Geçen hafta bir hikaye gönderdim . Bilmem aldın mı? Çünkü şüphelendikleri ağır zarfları göndermiyorlar. Havalar çok sıcak. Rahat rahat yazılmıyor. Ben gece boş durmuyorum. En lazımlı bir şeyi yazıyoru m . Gustave Flaubert'in "Biz b i r çöldeyiz, kimse kimseyi anlamıyor" dediğini hatırlarsı n . Asıl bu çöl Fransa değil, Türkiye . . . Türkiye'de kimse kimseyi anlamıyor. Şimdi avam edebiyatı yapmaya çalışan ( . . . ) ve arkadaşları ewelce bizi hiç anlamamışlard ı . Niçin? His ve fikir meselesi. Hissi ve akli mantıkın biribirine h ücumu . . . Bütün kafalar hislerle fikirterin farkına varmıyor, bir mesele karşısında hissimizle mi, yoksa fikrimizle mi netice çıkarıyoruz, bundan kimsenin haberi yok. İşte ben Gustave Le Bon'un mantıka dair yazdığı bahisleri esas edinerek küçük bir kitap yazıyo

rum: "Psikoloji ve Beş Türlü Man tı k ! " Bu kitapta açık ve yeni lisanımızla mantıkın fen karşısında aldığı şekilleri göstereceğim. Sırasıyla hissi mantıkı, esrari mantıkı, müşterek mantıkı, hayati mantıkı, akli mantıkı anlatacağım. Bizim memleketin vakalarından misaller getireceğim . H e r halde b u kitabı çok faydalı görüyorum. Gönderdiğim hikayeyi "Halka Doğru"ya vereceksin. Para . . . Fena şey değil. Fakat ben on sayfalık bir yazı için küçük ve satılmaz bir mecmuadan üç lira al-

2) Ömer Seyfettin, Balkan Harbinde V anya Kalesinde Yunanlılara esir düşmüştü. işte bu mektubu oradan, Nailiyon kasabasından göndermişti.

mayı, aynı yazı için "Tanin"den bir lira almaya değişmem . Düşün, bir yazı "Tanin"de neşrolunursa ne kadar kişi okuyacak? En aşağı on beş bin kişi. . . Halbuki Türkiye'de beş bin nüsha satacak mecmua yoktur. Gönderdiğim hikayeleri ve makaleleri birer liraya Mehmet Ali Tevfik Bey vasıtasıyla "Tanin"e satarsan çok memnun olurum. Hem Canibciğim, biliyor musun, artık askerlikten çıktım , fakat asla memur olmak istemem. Yani hiçbir zaman bilmem ne kalemine · başkatip olmayacağım, hocalık da mizacı ma göre biraz ağır meslek . . . Yalnız muharrirlik kalıyor. Tanin, hikayelerime, tercümelerime, makalelerime -ki hepsi en aşağı altı sütun uzunluğundadır- birer lira verirse, haftada iki makale, yani ayda sekiz lira beni rahat rahat yaşatır. Çünkü biliyorsun, ben yalnızım ve yapyalnız bir adam için , namuslu ve muntazam yaşarsa bu para az değildir. Çalışarak, göz nuru dökerek, tetebbu ederek yazacağım şeyleri, beğenilmeyeni geri verilmek şartıyla, hep "Tanin"e vermek isteri m ; vasıtam sensin . . . Eğer "Tanin"le uyuşamazsak, yapacak bir şey kalıyor . Cemiyetin vilayetlerdeki gazetelerine başmuharrirlikle gitmek. İzmir'de Anadolu vesaire var. Herhalde . . . . . den iyi ve açık yazacağı mı ümit ediyorum. Bunun için Ziya Beyin delaletine müracaat lazım. Sen benim için çalış. Yahut İzmir'deki . . . . a yaz. Başka muharrir aramasın. Ben gideyim . Anadolu'nun muharriri varsa yeniden tesis olunacak gazetelerden birisini benim için sen angaje e t . Muharebeden ewel b e n Ziya Beye yazmış, askerlikten istifa ettirilerek Diyarbekir gazetesine muharrir gönderilmekliğimi rica etmiştim. Bu ricamda hala musırrım , sen tekrar et. Ben çalışmamda devam edecek tenha bir köşeye muhtacım. En uzak yerleri İstanbul'a tercih ederim ve mecbur kalmazsam İstanbul'da yaşayıp tembellik ve akarnet içinde vakit geçiremem.

Sevgili Canibim, Mektubun beni pek sevindirdi. T eessüften ziyade hayret ettim. Ne diyeyim? Ahlaki ve ruhi sukuttan şüphesiz hepimiz hissemizi almışız. Gel artık, aramızda "vefa, mefkCıreye sadakat, kerem ve fedakarlık" gibi faziletleri aramayal ı m . Gene eskisi gibi kendimci, şahsi olalım . Birer köşeye çekilerek çalışalım . Lisan hakkındaki mefkCıremizi gölgede, uzaklarda, tenha yerlerde husule getireceğimiz büyük eserlerle halka kabul ettireli m . Yani hakiki sanatkar olalım. Evet, senin Istanbul'da kalmaklığın lazımdı ve ben bunu pek ehemmiyetsiz bir şey sanıyordum. Demek aldanıyormuşum. Istanbul'da kalsaydın yeni !isan canlanacak, açtığımız tabii cereyan karşısında . . . . , . . . . , devrilecekler, hepsi bir gün . . . gibi: Li san epeyce sadeleştirildL Fakat bu sadeleştirilmek için herhalde şimdiden bazı kaidelerin takarrürü lazım gelir: Terkib-i tavsifi ve izafilerin behemehal Türkçeden çıkarılması, sıga-i cem olmak üzere behemehal "ler" edatından başka bir şey kullanılmaması gibi, artık "terkib-i tavsifi" denileceğine "tavsifi terkip" : "mekatip" denileceğine "mektepler" , "mekatip" denileceğine "mektuplar" demek iktiza edei. Lisanımızı sadeleştirmek maddesi güç bir iş değildir. Bu pek kolaydır, çünkü "lisanımızın güçleştirilmesi bir lüzum-ı ilmi veya lisaniye mebni değildir" diye başlarını önlerine eğeceklerdi . Genç Kalemlerimiz çıksaydı belki yeni ve ibdai bir edebiyatın temellerini atmaya bile kendimizde cesaret bulacaktık. Lakin sen şimdi Istanbul'da yoksun! Bence bu ne demektir, biliyor musun? "Ben de İstanbul'da yokum" demektir. Eğer askerlikten çıkarsam asla memur olmayacağım. Avni gibi fahri muharrfrlik de edemem. Sen şimdi yoksun. Arkadaşlarımın da hiç-

birisi benim için yoktur. Hatta ihtimal Ziya Beyi , o kadar sevdiğim Ziya Beyi bile görmeyeceğim . Yazdığım yazıları Kazım Nami vasıtasıyla "Türk Yurdu"na vereceğim ve böyle yazılar için ayda "altı lira" verebilirlerse bununla iktifa edeceğim . Vermezlerse başka hususi bir işle uğraşarak sükCın ve meçhuliyet içinde büyük eserimi vücuda getirmeye çalışacağım . Ben arkadaşlarımıza karşı dargın değil, fakat müstağni kalmak istiyorum. 0 0 0 0 0 0 0 0 dan bahsediyorsu n , ben cahillerden fena halde ürkerim, biliyorum, senin izzeti nefsine indirdiği darbe en kaba bir marsovan eşeğinin tekmesinden daha berbattır. Fakat mademki bunu tabii görüyorsun, kızmamalısın ve bu gibi mahdut fikiriiierin muhit ve tesirlerinden uzaklaşmak bizim için bir saadettir. Evet, sevgili Canibim, bu bir saadettir. Çünkü sen onlarla yaşasaydın büyük eserini yaratamayacaktın. Onların ruhi aşağılıkları senin yükselmene mani olacaktı. Ben -Ziya Bey müstesna- onların hangisiyle bir arada bulunsam kendimi penceresiz ve kapısız bir ahırda sanıyor, adeta gübre ve fışkı kokuları duyar gibi oluyoru m . Onlarla bir arada yaşadıkça a d i , aşağı v e ihtiraslı politika, ruhlarımızı lekeliyo r , kalemimizin , hayalimizin, fikrimizin serbesdiğini bozuyor, dimağımıza görünmez zincirlerden ağır ve demir sarıklar sarıyar, hasılı, lafın kısası, bizi akim ve ibdadan mahrum bırakıyor. Şimdi Canipciğim, sen Çanakkale Mektebinin edebiyat muallimisin. Maaşınla rahat rahat yaşayabilir, sükCın' içinde büyük eserler yaratırsın . Sonra hiç kimseye minnettar olmadan bir gün gelir kendi hakkın ve kıdeminle İstanbul Sultanisine, yahut Darülfünuna girersi n . Sen eserlerinle yükselir ve bütün halkı tılsımiayacak şöhret sırrını elde edersen bugün seni küçük ve ehemmiyetsiz görenler o vakit ayakları-

na koşacaklar. Senin izzeti nefsini tokatlayanların bütün kuwetleri ani ve tesadüfi bir politika kuwetinden başka bir .şey değildir ve biliyorsun ki böyle müstear ve . sahte kuwetler pek çabuk zayıflarlar. Halbuki yavaş yavaş, sükCın içinde, gizli ve ciddi yükselen bir ilim ve sanat kuweti , hakiki bir şöhret ezelidir. Sen , gizli ve meçhul, abideni yaparken ben de boş durmayacağım. Tiyatro, tiyatro! . . . Sanat, şöhret, servet. . . Hep burada! Kırk yaşıma daha on sene ister. Bu on seneyi serserilikle, mevzu toplamakla, tahlil ve mütalaa ile geçireceğim. Fakat on birinci sene, bir piyes ki ezeli olsun . . . Bir piyes ki münekkitler al kışlamaktan başka bir şey yapmasınlar. Gülüyorsun ve reverie poe t i q u e diyorsun , değil mi? Hayır, hayır. . . Hissi mantıkına kapılma. Muhitinin ahlakına uyup kolay ve çabuk muvaffakıyeder isteme. Düşün ki, Gustave Flaubert büyük eserini yirmi beş senede yazdı. Biz niçin elli milyon Türke ruhi gıda vermek idealiyle on sene çalışmayalım? . . · Benim başka bir mazhariyetim var. Bana bakacak ailem yok. Annenle senin ayağın hakikaten bağlıdır ve hiçbir vakit sersesi olamazsın. Benim babam var. O ölünceye kadar hemşiremin çocuğu yetişecek. Ben hiçbir vakit eve reis ve hami olmayacağım . Oh günü gününe hayat. . . Tam sanatkar hayatı. Hayat ne tarafa atarsa oraya gideceğim . Belki Anadolu'ya . . . Belki Turan'a . . . Belki, belki de Avrupa'ya . . . Şu muhakkak ki sen yokken İstanbul'da ben de kalmayacağım. Çünkü artık Beha ile aramız soğudu. Onunla çalışmak bana ağır gelir. Geçerken vapurumuz durursa mutlaka çıkarım. Çıkamazsam İstanbul'dan mektup yazacağım ve dönüşte mutlaka sana uğrayacağım .

Para meselesi için lstanbul'a gitmek katiyyen icap etmeseydi buradan döner ve lzmir'e çıkardım . Sen bana. hal ve mevki hakkında malumat vermedin. Bari Hakkı İstanbul'da olsayd ı . . . "Türk Yurdu"nda para ve tahrir ücreti için kiminle müzakere etmek icap edecek? Bunları bana yaz. Ve galiba biz bu ayı burada geçireceğiz. Gözlerinden öperim.

5 Kfmunuewel 1329

Sevgili Canibim. Dün lstanbul'a geldim. Bugün işte sana şu mektubu yazıyorum. Vapur Çanakkale'de durmadı ki , çıkayım . . . Annem hasta ve galiba ölecek. Çünkü pek zayıf ve harap gördüm. Zaten altmış yaşını geçmiş. Şimdi kan tükürüyor. Arkadaşlardan hiçbirisini görmedim. Cuma olduğundan merkezde ve "Türk Yurdu"nda kimseler yoktu. ihtimal yarın veyahut öbür gün bir kere c;laha uğrayacağıin . Ve senin için mücahede edeceğim. Canipciğim . . . . . . . . . . yi görmedim . . . . . . . . . . yi keza. Bunlardan hiçbirisi benim için senin yerini tutamaz. Iki gün sonra gene bir mektup yazacağım ve bu tafsilatlı olacak. Ah ikimiz burada olsaydık . . . Ben gene mi ahıra gireceğim? . . Yazılarımdan başka ne sözlerim var ki, sana anlatacaktım , piyesimi de beraber yazacaktık. Gözlerinden öper ve ancak senin samirniyet ve muhabbetinle bu muhite tahammül edeceğimi tev rarlıyoru m , sevgili Canibim.

Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfenin, istanbul 1 947, s. 1 56-160