ŞARK·I RUS GAZETESi

ŞAR�l RUS GAZ ET E S İ

Keşkül �azetesi kapatıldıktan sonr� �i fl i _ s' d� �z�r��ycan Türkçesinde gazete çıkarmak ıçın b ı r dızı gırışım olmuştur. 1902 yılında Rusya'ya geri dönen M . Şahtanhtinski' de gazete çıkarmak istemiştir. Ata toprakları olan Tiflis'e gelerek matbaa kurmuştur. 1903 yılı başlarındaki teşebbüsüne olumlu cevap alınca, Şark-ı Rus a d ı n ı verdiği gazete, 30 Mart 1903 tarihinde yayınlanmaya b a şl a m ış t ı r. İlk zamanlar haftada üç sayı çıkan gazete, 8 Haziran 1 9 0 4 tarihinden itibaren günlük olarak yayınla n m aya başlamıştır.57 Şark-ı Rus Gazetesi, Azerbaycan' da içtimai fikrin inkişafı tarihinde önemli bir yere sahiptir. O, XX. Asırda yayınlanan ve günlük yayın yapan ilk Azerbaycan G azetesidir. Gazetenin redaktörü M. Şahtahtinski 1 8 4 6 yılında Nahçıvan'a bağlı Şahtahtı kentinde doğmuş, çocuklu ğ u nu ve ilk tahsilini burada aldıktan sonra, 1860 yılında önce Tiflis'e sonra da Petersburg'a okumaya gitmiştir. Daha sonra Almanya'nın Leipzig Üniversitesi, Felsefe Fakültesi'ne girmiş, ayrıca gazetecilik faaliyetlerine de burada başlam ıştır. Leipzig Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra dil öğrenmek amacı ile Paris'e gitmiştir. Birçok gazeteni n muhabiri

57 AkifŞahverdiyev, Azerbaycan Matbuat Tarihi, Bakı 2006, s.65.

olduğu gibi, Novoye Vremya ve Sankt-Peterburgskiye Vedomosti gazetelerinin yakın doğu muhabiri olarak da çalışmış, 1890. Yıllarda bu gazetelerin Türkiye muhabiri olarak da İstanbul' da bulunmuştur.

Şark-ı Rus gazetesindeki dönem ise, Şahtahtinski'nin hayatının en ilginç ve önemli dönemini kapsamaktadır. O, gazete de, Gezetnevis imzası ile kendi devrinin en aktüel meselelerinden bahseden makaleler yazmıştır.58

Gazete de alfabenin yenilenmesi, örtünme meselesi, maarifin yaygınlaşması, mekteplerde eğitimin iyileştirilmesi gibi meseleler ele alınmıştır. Yine Şark-ı Rus'un sahifelerinde medeniyet, edebiyat, dil meselelerine özellikle yer verilmiştir. Ancak, bir müddet belli meseleler dışına çıkmamaya başlaması, özellikle Tercüman Gazetesi ve İsmail Gaspıralı'yı alfabe meselesinde sert bir şekilde tenkit etmesi, Şark-ı Rus gazetesini gözden düşürmüştür.

Şark-ı Rus gazetesi fikriyat bakımından da çelişkilere düşmüştür. Bazı durumlarda liberal bir tavır takınmıştır. Gazete, bir taraftan inkılap mücadelesinin sertleştiği, diğer taraftan mürteci taraftarlarının baskısının arttığı bir dönemde yayınlanmıştır. Çarizm ise, bir taraftan Pantürkizm ve Panislamizm mi kötülerken, diğer taraftan onlarla ittifak yapmıştır. Şark-ı Rus'ta bundan dolayı olsa gerek, kah ilerici demokrat, kah mürteci bir istikamet izlemiştir.

Ş a rk-i Rus'ta Osmanlı ile ilgili haberler dikkat çekici bir yekuna ulaşmaktadır. Osmanlı tarihi, Osmanlı padişahları, Sultan Murad'ın vefatı, Osmanlı-Rusya ilişkileri bağlamında yazılanlar Osmanlıya yönelik bir ilginin varlığ ı n a işaret eder. Ahmed Ağaoğlu dönemi ile birlikte Şark-i

58 Akif Şahverdiyev,a.g.e., s, 66.

Rus'u b i r bütün olarak değerlendird i ğ i m i zde Osmanlı, İslam alemi ve Türk dünyası şeklinde ortaya çıkan bir ilgi genişliğine sahip olduğu görülmektedir. 59

Yazar kadrosunda yer alan yazarları d a şu şekilde sıralayabiliriz: Abdullah Mehemmedzade G e ncevi [Abdullah Sur], Abdurrahman Saidov, Abdürreşid İbra h i m ov, A h med Bey Ağayev, Ahmed Bey İsmailbekov, A h u n d Mehemmed Hasan Mollazade, Ahund YusufTalibzade, Ali Mehemmedov S., Allah Bendesi, Allah Kulu, Cemaleddin Mehemmedzade, Celil Memmedguluzade, Ertuğruloğlu, Ferahzade Emirhan, Gazetnüvis [Mehemm e d Ağa Ş a htahtlı] , H a l il Bey Sadıkbekov; Hüseyin Efendi Efendiyev, İ b r a h i m Tah i r Musayev, XXI Kalem, Köçerli Feridun, M aş r ı ki, Mehemmed Ağa Şahtahtinski, Molla Hasan Tah irov, Molla Mehemmed Molla Hamzaoğlu, M u h a mm e d Fatih N urmuhammedzade Tahirov, Muhammed Kamil El-Mutii, Ömer Faik Numanzade, Reşid Bey Efendiyev; Rızaeddin bin Fahreddin Ufavi, Şakir Mustafavi, Tacir Arif, Tah masb Karabaği, Tataroğlu, Vartan Çuhacıyan, z. M. Ha. Hayali. Şark-i Rus'un yazarları arasında yer alan bazı yazarların mahlas imzalarla da yazmış olduklarını saptadı k . Gazete n i n süreli yazarları arasında olmayan bazı yazarlar ı n d a m a h las imzalar ile yazılarını yayımlattıklarını belirtmeliyiz. Orijinal adlarını tesbit edebildiğimiz mahlas i mzalar şunlardır: Allah Bendesi (Alieşref Bey S eferbeyov), A llah Kulu (Mustafa Lütfi İsmailov), Derdli (Ömer Faik N u m a nzade), Garib (Süleyman Sani veya Üzeyir Bey Hacıbeyov), Kalem

59 Selçuk Türkyılmaz, Şark-ı Rus Gazetesi Üzerine Bir inceleme (yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2006, s. XV.

(Fatih Kerimi), Keyifsiz (Ali Nazmi Mehemmedzade), Maşrıki (Reşid Bey İsmailov).60

Kafkasya Müslümanları için Türkçe çıkan tek gazete olan Şark-ı Rus 14 Ocak 1905 tarihine kadar 392 sayı yayınlanm ı ştır.

60 Selçuk Türkyılmaz, a.g. t., s. XXI.