GASPIRALI ISMAIL BEY

GASP I RA L I İ SM A İL B EY

• •

Unlü Türk düşünürü, eğitimci yazar, T ü rk ve Müslümanların uyanmalarına hizmet e t m i ş değerli bir gazeteci olan İsmail Gaspıralı, 1 8 5 1 t a r i h i n de K ı r ı m 'ı n Bahçesaray kasabasında doğmuştur. A k m escit R u s O rtaokulu'ndan sonra Voronej Rus Askeri Okuluna veri l m i ş , b u radan Moskova Askeri lisesine nakledilm iştir. Bu lisede yaşatılan slavcılık ideali ve Türk düşmanlığı Gaspıralıyı oldukça etkilem iştir. Bu dönemde çıkan G irit s avaş ı n a katı l m a k üzere okuldan kaçmış, ancak, İstanbul'a gidecek vapura binerken yakalanarak Kırım'a gönderil mi ş t i r. B u n d a n sonra da okul hayatı olmamıştır.

Bahçesaray Zincirli Medrese'de R u s ç a ö ğ r e t m enliğine başlamıştı r. Eski usul okumayı tenkit ettiği için bazı meslektaşları ve öğrencilerin kendisine d ü ş m a n o l m ası sebebiyle medreseden ayrılmıştır. 1 872 yılında Paris'e giderek orada i k i y ı l kal m ıştır. Burada gördüklerini Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (1884) adlı broşürde toplayarak, b u nu 1 903 yılında İstanbul' da bastırmıştır. 1 875 de K ı r ım'a d ö n m ü ş , 1 879' da B ahçesaray Belediye Başkanlığı'na seçilmiş ve dört yıl çalışm ıştır. 1 879 da Türkçe gazete çıkarma isteği kabul edilmeyince Genç Molla takma adıyla Rusça Tav r i d a g a zetesinde

Rusya Müslümanları seri yazıları çıkmıştır. Medreselerin, okulların ve okuma usulünün ıslah edilmesini ileri sürerek, kendi buluşu olan Usul-ti Cedid alfabesi ve okutma usulü bütün Rusya Türkleri arasında kabul edilmiştir. Bir diğer üzerinde durduğu mesele de, Türk lehçelerinin birleştirilerek sadeleştirilmesi ve ortak Türk edebi dilinin oluşturulmasıdır. Bu konu, 1906 da toplanan Rusya Müslümanları Kongresinde ele alınmış, Rusya' daki Türk İlkokullarının 4. sınıfında ortak Türk edebi dili ile yazılmış kitapların okutulması kararlaştırılmıştır. Gaspıralı bu gayesini gerçekleştirmek üzere 10 Nisan 1883 de Bahçesaray' da Tercüman gazetesini ilk sayısından itibaren Dilde, Fikirde, İşte Birlik ilkesiyle çıkarmaya başlamıştır.

Gaspıralı ayrıca, Müslümanların hayat tarzın ı n modernleştirilmesini, Müslüman kadınının hürriyete kavuşturulmasını, milli aydınlar zümresinin yetiştirilmesini talep etmektedir.

Gaspıralı yalnız dilde değil, Türk kültürü ile ilgili diğer alanlarda da ıslahat fikri ile ortaya çıkmış olan bir önderdir. Bütün hayat ı n ı Türklüğün cehalet ve taassuptan kurtulup yükselmesi uğrunda harcamıştır. Gaspıralı, 1 893 de Türkistan'a, 1 9 0 7 ve 1 90 8 yıllarında Türkiye'ye, Mısır'a ve Hindistan'a giderek konferanslar vermiş, Türklerin ve Müslümanların uyanmaları, okumaları için gayret göstermiştir.

Ona göre en önemli birlik dil birliğidir. Rusya' da 1 9 1 7 öncesinde yetişen Türk aydınlarının büyük çoğunluğu Gaspıralı'nın bu fikir, görüş ve faaliyetlerinden etkilenmiştir. 1909 yılı sonlarında İstanbul'a gelen Gaspıralı, gençleri n v e ayd ı nların coşkulu gösterileriyle karşılanmıştır. 1 9 14 yıl ı nda da vefat etmiştir.

Rusya Müslümanları ( 1 8 8 1 ) ; Avrupa Medeniyetine Bir Nazar İstanbul 1884; Mekteb ve Usul-ü Cedid Nedir, (Bahçesaray) 1894; Darürrahat Müslümanları ya k i Acaib-i Diyar-ı İslam, (Bahçesaray) 1 909 eserlerinden bazılarıdır.