Spotlight

COVID-19 VACCINS

België is Vaccine (supply chain) Valley

De COVID-19-vaccinatiecampagnes komen langzaam maar zeker op dreef. Het ritme wordt door de productiecapaciteit bepaald. Ook de logistiek speelt hierin een zeer grote rol. Niet alle vaccinproducenten zijn even geneigd om details over de distributie vrij te geven, onder meer omwille van beveiligingsaspecten. Wel staat vast dat België een zeer belangrijke rol speelt.

Philippe Van Dooren

België speelt al jaren een sleutelrol in de ontwikkeling en productie van vaccins. In 2019, vóór de pandemie, was ons land goed voor 13% van de biofarmaceutische export van de EU terwijl het slechts 2,5% van de bevolking ervan telt. Ook op vlak van vaccinlogistiek verdient ons land het keurmerk Vaccine Valley. Veel van de wereldwijde farma supply chains kruisen elkaar hier, ook wat betreft de COVID19-vaccins. Op het moment van schrijven, zijn in Europa drie vaccins goedgekeurd: die van Pfizer/BioNTech, Moderna en AstraZeneca. De eerste twee worden in Europa vanuit centrale distributiehubs in België verdeeld. Het derde vermoedelijk ook, maar dat kregen we niet bevestigd.

PFIZER

Pfizer produceert het vaccin in de Verenigde Staten en in Puurs. H.Essers verzorgt sinds eind december in exclusiviteit de primaire distributie over de weg naar diverse distributieplatformen en luchthavens in heel Europa. Dat de keuze van Pfizer op het Limburgse logistiek bedrijf viel, is geen toeval: het werkt al vijftien jaar nauw met samen met Pfizer om geïntegreerde logistieke oplossingen op te zetten. Het bouwde ook een sterk gespecialiseerd netwerk uit binnen Europa voor het transport van temperatuurgevoelige en waardevolle farmaproducten. Hiervoor beschikt het over een eigen vloot van 600 beveiligde koelopleggers.

MODERNA

Kuehne+Nagel verzekert op zijn beurt de wereldwijde distributie van het COVID-19-vaccin van Moderna vanuit Europa. Daarbij speelt de

H. Essers verzorgt voor Pfizer exclusief de primaire distributie vanuit Puurs naar diverse nationale distributieplatformen en luchthavens in heel Europa.

Kuehne+Nagel verzekert de wereldwijde distributie van het Moderna-vaccin vanuit het distributiecentrum in Geel. Ook diens farmahub op Brucargo speelt daarbij een grote rol.

farmahub in België van de Zwitserse logistieker een sleutelrol, al wordt dat niet met zoveel woorden gezegd. Beide bedrijven sloten een internationaal supply chaincontract voor de opslag van het COVID-19-vaccin en de distributie ervan naar markten in Europa, Azië, het Midden-Oosten, Afrika, en delen van Noord- en Zuid-Amerika. In Europa wordt het vaccin geproduceerd bij Lonza in Visp, Zwitserland. Daarna vertrekt het naar Spanje en Frankrijk voor de 'fill-finish manufacturing'. Alles wordt dan gecentraliseerd in Kuehne+Nagels “farmahub in Europa” en van daaruit via de weg en de lucht in de verschillende landen verdeeld. Uit goede bron vernamen we dat die hub het farma-distributiecentrum in Geel is. Ook de farmahub van K+N op Brussels Airport, die vorig jaar openging, speelt een grote rol. Geel is naar verluidt gekozen voor de goede ligging, nabij zowel Zaventem en Liege Airport als de landhub van Kuehne+Nagel in Luxemburg.

ASTRAZENECA

In Europa produceert AstraZeneca het vaccin op twee locaties in het VK (voor dat land) en één in België (voor de EU), met name bij Novasep in Seneffe. Deze onderaannemer kon het opschalen niet volgen, zodat ook IDT Biologika in Duitsland wordt ingeschakeld. Wie de primaire distributie op zich neemt, konden wij niet vernemen. Onze vragen aan AstraZeneca bleven onbeantwoord. Toch kunnen we hierover speculeren. Vermoedelijk is de logistieke partner Yusen Logistics. Eind 2017 ondertekende AstraZeneca hiermee een samenwerkingscontract voor de wereldwijde distributie van zijn producten via weg, lucht en zee. Daarbij worden onder meer Yusens GDPvergunde magazijnen in Melsele (Antwerpen) en het VK gebruikt voor strategische opslag. Yusen nam in januari een gloednieuw farmamagazijn in Melsele in gebruik. De kans is dus niet gering dat dit nu voor ook de opslag en distributie van de COVID-19-vaccins dient.

COMPLEX VERVOER

Omdat het Pfizer alle COVID-19-vaccin als eerste op de markt kwam, denken velen dat alle vaccins aan -70°C bewaard en vervoerd moeten worden. Sommigen kunnen echter perfect in een gewone koelkast bewaard worden (zie kader). Dat neemt niet weg dat tijdens de opslag en het vervoer de temperatuur te allen tijde nauwkeurig constant moet blijven. “Daarom verlangen farmabedrijven een volledige traceerbaarheid, end-to-end zichtbaarheid en ‘compliance’ met GDP en GMP-normen. Ze willen weten of zich zogenaamde ‘temperatuur-excursies’ hebben voorgedaan, in welk deel van de logistieke keten ze gebeurden en of de voorgeschreven regels werden nageleefd”, zegt Jef Molenaers, Global Industry Lead Pharma bij H.Essers. “In het geval van de distributie van de COVID19-vaccins wordt de lat extra hoog gelegd. Als bijvoorbeeld de temperatuur tijdens het transport niet werd gerespecteerd en een groot aantal vaccindosissen onbruikbaar is, dan kan dat een immense impact hebben op de vaccinatiestrategie van een land”, voegt hij toe. Naast temperatuurveiligheid en ‘compliance’ gaat ook een grote aandacht naar diefstalpreventie, om de georganiseerde misdaad buiten spel te zetten. “Daarom beantwoorden onze distributieprocessen voor Pfizer aan de TAPA TSR Level One-certificatie, het hoogste beveiligingsniveau. Alle transporten krijgen een politie-escorte en de opleggers kunnen enkel vanop afstand worden geopend vanuit de controletoren van H.Essers. Zelfs de chauffeur heeft dus geen toegang tot de laadruimte”, zegt Molenaers nog.

Drie soorten vaccins, twee temperatuurzones

Drie soorten COVID-19 vaccins worden niet allemaal op dezelfde temperatuur opgeslagen. Dat heeft een impact op de complexiteit van de logistiek. • De mRNA-vaccins (Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac, ...) moeten bewaard worden bij vriestemperaturen (resp. -70°C, -20°C en -60°C). • De virale vector vaccins (AstraZeneca, Janssen Pharma/Johnson & Johnson,

Spoetnik V, ...) worden bewaard aan koelkasttemperatuur (+2 à +8°C) • De zogenaamde ‘geïnactiveerde’ vaccins (in ontwikkeling bij o.m. Sanofi-GSK) worden eveneens aan koelkasttemperatuur bewaard.

Drie niveaus

De primaire distributie (het transport tussen de productie en de nationale distributiecentra in de verschillende landen of in sommige gevallen de luchthavens) wordt door de producenten zelf georganiseerd. De secundaire distributie (van de nationale verdeelcentra tot de ziekenhuizen) en de tertiaire distributie (van de ziekenhuizen tot de vaccinatiecentra) liggen in handen van lokale overheden in de verschillende landen.