Oscary 2022

AND THE OSCAR GOES TO...

TEKST RAFAŁ NOWICKI

Za nami 94. ceremonia rozdania chyba najbardziej znanych nagród filmowych. Gdy w 1929 roku po raz pierwszy wręczono nagrody powołanej do życia dwa lata wcześniej amerykańskiej akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej, nikt nie przypuszczał, że niebawem staną się one najbardziej upragnionymi trofeami całego (nie tylko amerykańskiego) świata filmu. Od tamtej pory zmieniło się wiele: pojawiły się nowe kategorie i technologie realizacji filmów, kilkunastominutowa gala dla wąskiego grona osób przekształciła się w kilkugodzinny spektakl dla milionów widzów. niezmienne pozostały jednak emocje: kto tym razem zejdzie ze sceny ze złotą statuetką?

JAK TO WSZYSTKO SIĘ ZACZĘŁO Pewnego styczniowego wieczoru 1927 roku Louis B. Mayer, współwłaściciel wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer, spotkał się z aktorem Conradem Nagelem, reżyserem Fredem Niblo oraz prezesem Stowarzyszenia Producentów Filmowych Fredem Beetsonem, by przedyskutować pomysł powołania Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej (Academy of Motion Picture Arts and Science) – apolitycznej organizacji, której celem miało być wspieranie rozwoju sztuki filmowej, umacnianie współpracy między filmowcami oraz popularyzowanie amerykańskich tradycji i filmowych osiągnięć. Akademia oficjalnie powstała 11 maja 1927 roku, a jej pierwszym szefem został aktor Douglas Fairbanks.

CEREMONIE 16 maja 1929 roku statuetki zostały wręczone po raz pierwszy. Ceremonia odbyła się w Kwiecistym Pokoju w Hollywood Roosevelt Hotel z udziałem 270 gości. Impreza ta wpisała się do historii nie tylko jako pierwsza, ale i najkrótsza – trwała tylko 15 minut, zaś jej poprowadzenia podjął się wspomniany Douglas Fairbanks. Nazwiska zwycięzców gali ogłoszono 3 miesiące wcześniej, a na samej uroczystości zostały jedynie wręczone nagrody. Podczas pierwszej gali rozdania Oscarów wręczono 15 statuetek w trzynastu kategoriach. Pierwszą laureatką Oscara w kategorii główna rola kobieca była Amerykanka Janet Gaynor, nagrodzona łącznie za trzy kreacje w filmach: „Siódme niebo”, „Street Angel” i „Wschód słońca”. W kategorii najlepszy aktor nagrodzono Niemca Emila Jenningsa, za role w filmach „Niepotrzebny człowiek” i „Ostatni rozkaz”. Za najlepszy film uznano „Skrzydła” (jedyny w historii Oscarów film niemy nagrodzony w tej kategorii).

Podczas pierwszej dekady wyniki były podawane do gazet do publikacji o godzinie 23.00 w noc gali. Przestano stosować tę metodę, gdy w 1940 r. „Los Angeles Times” ogłosił zwycięzców, zanim rozpoczęła się ceremonia. Od tego czasu nazwiska zwycięzców znajdują się w zapieczętowanych kopertach dostarczanych na miejsce tuż przed rozpoczęciem się gali. Na początku lat 40. z hoteli uroczystość przeniesiono do teatrów. Pierwszym z tych miejsc był Grauman's Chinese Theatre, a odbywająca się w nim w 1944 roku ceremonia była pierwszą transmitowaną poza granice USA. Od 2002 roku nagrody są przyznawane w hollywoodzkim Dolby Theatre. Ogłaszaną z dużym wyprzedzeniem datę ceremonii przekładano kilka razy: w 1938 roku z powodu powodzi, jakie nawiedziły Los Angeles; w 1968 z powodu pogrzebu Martina Luthera Kinga; w 1981 z powodu próby zabójstwa Ronalda Reagana oraz w 2020 roku z powodu pandemii COVID-19.

Najwięcej, bo aż 18 razy, ceremonię wręczenia Oscarów prowadził Bob Hope – amerykański komik i aktor. Billy Crystal (również komik i aktor) był gospodarzem gali 9 razy (jak dotąd), co plasuje go na drugim miejscu w tej „kategorii”.

STATUETKA Oficjalnie nagroda Akademii nazywana jest Academy Award of Merit, jednak od roku 1931 używa się potocznej nazwy Oscar, która została uznana za oficjalną w 1939. Pochodzi ona według jednej z legend od uwagi wygłoszonej w roku 1931 przez Margaret Herrick, bibliotekarkę Akademii, która na widok statuetki stwierdziła, że przypomina jej wuja Oscara Pierce’a. Usłyszeć to miał hollywoodzki dziennikarz Sidney Skolsky, któremu bardzo spodobało się to określenie i zaczął go używać w felietonach. Inna legenda głosi, że nazwę Oscar statuetce nadała aktorka Bette Davis.

Statuetkę zaprojektował Cedric Gibbons w 1928 r., a jej odlew wykonał rzeźbiarz George Stanley. Pokryta 24-karatowym złotem, mierząca 34,4 cm wysokości i ważąca ok. 3,9 kg, przedstawia rycerza wspartego na dwuręcznym mieczu, stojącego na rolce filmu. Ważnym elementem są tu grawerowane szpule, symbolizujące branże reprezentowane w Akademii:

JANE CAMPION Z OSCAREM ZA REŻYSERIĘ „PSICH PAZURÓW”. Z LEWEJ: JESSICA CHASTAIN Z NAGRODĄ DLA NAJLEPSZEJ AKTORKI PIERWSZOPLANOWEJ ZA ROLĘ W FILMIE „OCZY TAMMY FAYE”.

aktorów, scenarzystów, reżyserów, producentów i techników. Postument zdobi wygrawerowany napis A.M.P.A.S. (Academy of Motion Picture Art and Science) oraz numer seryjny (statuetki zaczęto numerować od roku 1959, począwszy od numeru 501 – wcześniej rozdano 500 nagród).

KATEGORIE Początkowo było ich 13. Jednak w miarę rozwoju produkcji i techniki filmowej kategorii zaczęło przybywać. Na przykład od 1934 roku nagradza się montaż, muzykę oraz piosenkę. W roku 1936 przyznano pierwsze Oscary za role drugoplanowe, a od 1939 nagradzane są efekty specjalne. Pierwszy film dokumentalny został nagrodzony w roku 1941, a w 1947 statuetkę zdobył pierwszy film nieanglojęzyczny. Od 1948 zaczęto nagradzać projektantów kostiumów, a od 1981 charakteryzatorów. W 2001 roku dodano kolejną i na razie ostatnią z nowych kategorii – długometrażowy film animowany. Obecnie nagrody przyznawane są w 24 kategoriach.

OSCAROWE NAJ... najczęściej nagradzane filmy Najwięcej Oscarów spośród nominowanych filmów zdobyły „Ben Hur” (1959), „Titanic” (1997) i „Władca Pierścieni: Powrót króla” (2003) – każdy, w różnych kategoriach zdobył 11 statuetek. Big Five Mianem „Wielkiej piątki” określa się pięć najważniejszych nagród przyznawanych przez Amerykańską Akademię Filmową, czyli „Najlepszy film”, „Najlepszy reżyser”, „Najlepszy aktor pierwszoplanowy”, „Najlepsza aktorka pierwszoplanowa” i „Najlepszy scenariusz” (oryginalny lub adaptowany). Na przestrzeni prawie stuletniej historii gali tylko trzem filmom udało się zdobyć statuetki w tych kategoriach. Są to: „Ich noce” Franka Capry, „Lot nad kukułczym gniazdem” Miloša Formana i mroczny thriller „Milczenie owiec” Jonathana Demme’a – z legendarnymi kreacjami Jodie Foster i Anthony'ego Hopkinsa.

najczęściej nagradzany twórca Niedościgniony w tej kategorii do dziś pozostaje Walt Disney – zdobył aż 26 Oscarów. Twórca legendarnych „kreskówek” zapisał się w historii wydarzenia również jako jedyny dotychczas artysta, któremu (w 1953 roku) udało się zdobyć aż cztery statuetki podczas jednego „rozdania”.

najczęściej nagradzani aktor i aktorka Rekordzistką w kategoriach aktorskich pozostaje Katharine Hepburn, która zdobyła aż cztery Oscary za występy w filmach „Poranna chwała”, „Zgadnij, kto przyjdzie na obiad”, „Lew w zimie” i „Nad złotym stawem”. Wśród potrójnych laureatów są: Ingrid Bergman, Meryl Streep, Walter Brennan, Daniel

WILL SMITH I JADA PINKETT SMITH

OBSADA I TWÓRCY FILMU "CODA"

Day-Lewis, Jack Nicholson i Frances McDormand, która dołączyła do elitarnego grona w ubiegłym roku, odbierając statuetkę za główną rolę w „Nomadland”.

najczęściej nagradzany reżyser Pierwsze miejsce należy do Johna Forda i jego czterech statuetek (za „Potępieńca”, „Grona gniewu”, „Zieloną dolinę” i „Spokojnego człowieka), a za nim ex aequo plasują się potrójni laureaci nagród Amerykańskiej Akademii – Frank Capra i William Wyler.

najstarszy laureat W tej kategorii prowadzi Robert F. Boyle – amerykański scenograf filmowy. W 2008 roku, mając blisko 99 lat, otrzymał Oscara za całokształt twórczości, stając się najstarszym laureatem w historii tej nagrody. Reżyser i scenarzysta James Ivory odebrał statuetkę za najlepszy scenariusz do filmu „Tamte dni, tamte noce” w wieku 89 lat. 83-letni Anthony Hopkins stał się najstarszym laureatem w kategoriach aktorskich dzięki występowi w filmie „Ojciec".

najmłodsza laureatka Od prawie pół wieku rekord ten należy do Tatum O'Neil, która w wieku 10 lat została doceniona za występ w filmie „Papierowy księżyc” w kategorii „Najlepsza aktorka drugoplanowa”. Wprawdzie w 1934 sześcioletnia wówczas Shirley Temple otrzymała Oscara, ale była to nagroda specjalna, poza kategoriami.

Na szczególną wzmiankę w kategorii „Naj...” zasługuje operator filmowy Emmanuel Lubezki, któremu udała się sztuka niebywała. Mianowicie, jako jedyny autor zdjęć w dotychczasowej historii Oscarów otrzymał trzy statuetki trzy razy z rzędu, czyli za najlepsze zdjęcia do trzech kolejnych filmów (!), w których powstawaniu brał udział: „Grawitacja” (2013), „Birdman” (2014), „Zjawa” (2015).

A co przyniosło tegoroczne rozdanie? Z pewnością kilka zaskoczeń. Wielką niespodzianką jest zwycięstwo filmu „CODA” w najważniejszej kategorii. To pierwsza produkcja platformy streamingowej uznana za najlepszy film. Obraz w sumie zdobył trzy statuetki. Triumfatorem gali była też „Diuna”. Druga ekranizacja książki Franka Herberta w reżyserii Denisa Villeneuve’a otrzymała sześć Oscarów, w tym m.in. za zdjęcia, montaż i efekty specjalne. Wydarzeniem był również pierwszy w karierze Oscar dla Kennetha Branagha – uznany aktor i reżyser otrzymał nagrodę za scenariusz oryginalny filmu „Belfast”, inspirowanego jego własnym dzieciństwem w Irlandii Północnej. Z kolei od miesięcy faworyzowane „Psie pazury” okazały się największym przegranym tegorocznej Gali. Na 12 nominacji przyznano tylko jedną nagrodę – za reżyserię dla Jane Campion. Tu ciekawostka: pierwsza kobieta, której przyznano Oscara za reżyserię, to nagrodzona w 2010 r. za film „The Hurt Locker. W pułapce wojny” Kathryn Bigelow.

Polskim akcentem była w tym roku nominacja w kategorii „Najlepszy krótkometrażowy film aktorski” dla „Sukienki” w reżyserii Tadeusza Łysiaka, jednak ostatecznie nagrodę przyznano filmowi „The Long Goodbye”. Zatem „Ida” Pawła Pawlikowskiego pozostaje jedyną, jak dotąd, polską produkcją z Oscarem. ⚫