Govari truske jimare 145 final

Page 1

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪1‬‬



‫ژ مار‌ه ‪145‬‬ ‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪3‬ـ ‪2016‬‬

‫نا و ە ر ۆ ك‬

‫تر‌وسکه‌گۆڤارێکى‬ ‫رۆشنبیرى تایبه‌ت به‌ ژنانه‬ ‫هەموو ‪15‬ی مانگێک‬ ‫باشووری کوردستان قوربانی‬ ‫گۆرانکاریه‌ سیاسیه‌کانه‌‬ ‫ده‌رد ‌هچێت‬ ‫ژنێکى هۆشیار‌و رێکخستوو‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کىدیموکرات‬ ‫خا‌وه‌ىن ئیمتیاز‪ :‬ئه‌ستێره‌‬ ‫عه‌بد‌ولجه‌بار‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‪ :‬رابیعه‌ قاسم‬ ‫چاپ‪ :‬چاپخانه‌ى که‌مال‬ ‫ناساندنی ڕاستینه‌ی ژن‬ ‫ترياژ ‪1000‬‬ ‫مه‌رجێكی سه‌ره‌كیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫ژماره‌ى متامنه‌ى سه‌ندیکاى‬ ‫رۆژنامه‌نو‌وساىن کوردستان‪ 241 :‬هاتنه‌مه‌یدانی ژنان بۆ ناو‬ ‫خه‌بات و تێكۆشان‬ ‫سه‌رجه‌م ئه‌‌و ‌وتار‌و دید‌و‬ ‫بۆچوونانه‌ى له‌ تر‌وسکه‌دا‬ ‫باڵ‌وده‌بێته‌‌وه‌‪ ،‬نو‌وسه‌ر خۆى‬ ‫به‌رپرسیاره‌‬ ‫ئیمه‌یل‪:‬‬ ‫ڕه‌وشی ژنان ل ‌ه هه‌رێمی کوردستاندا‬ ‫‪www.truskajin@hotmail.‬‬ ‫‪com‬‬ ‫سایت‪www.truskapress :‬‬ ‫ژ‪ 0‬ت‪07705124058 :‬‬ ‫نرخ ‪ 1500‬دينار‬


‫گرنگی خۆپاراستنی ژنان دوای سەدەو نیوێک لە‬ ‫هەشتی مارس‬ ‫ن‪ -‬تروسکە‬ ‫ژنانی جیهان لە ‪٨‬ی مارسی هەموو ساڵێکدا وێڕای رێزگرتن لە‬ ‫خەبات و دەسکەوتەکانیان‪ ،‬بەبێ لە بەرچا و‌گرتنی جیاوازییەکان‬ ‫هەوڵی دابین ‌کردنی مافە زەوتکراوەکانیان لە سەرانسەری جیهاندا‬ ‫دەدەن‪ ،‬هەشتی مارس بۆ ژنانی کوردستان جیاوازیەکی تایبەتی‬ ‫خــۆی هەبوو لە سااڵنی ڕاب ــردوو‪ ،‬چونکە ئــەو دۆخــەی هەنوکە لە‬ ‫کوردستان دەگوزرێت کاریگەری کردۆتە سەر سەرجەم خانەکانی‬ ‫کۆمەڵگە و ئــەوەش ناچارمان دەکــات کە گۆڕانکاری لە رێــڕەوی‬ ‫ژیانمان بکەین‪ ،‬ژنانیش بەبەرزکردنەوەی دروشمی»دەبێت هەر‬ ‫ڕۆژ بکەینە هەشتی مــارس»‪ ،‬پیشانی دەدەن کە درکــکــردن بەو‬ ‫ڕاستیە زەروریەتێکی دەستلێبەرنەدراوە‪ ،‬ڕاستینەی ڕووداوەکــان‬ ‫ئەمە فەرز دەکات‪.‬‬ ‫ژنانی کورد ئەو بەشە لە ژنانی جیهان پێک دەهێنێت کە لە‬ ‫سەرەتاییترین مافی خۆیان بێبەش کراون‪ ،‬تەنانەت دەکرێ ئاماژە‬ ‫بەوەش بکەم کە ژنی کورد تاکە ژنێکە کە لە ئاستی جیهان بەو‬ ‫ڕێــژە مەترسیدارە دەچەوسێنرێتەوە و مافەکانی پێشێل دەکرێت‬ ‫و تووشی هەڵەواردنی ڕەگــەزی و چەندین کارەساتی مەترسیدار‬ ‫دەبــێــتــەوە‪ ،‬ژنــانــی ک ــورد هــەم لــە ب ــواری ســیــاســیــی‪ ،‬کــۆمــەاڵیــەتــی‪،‬‬ ‫ئابووری‪ ،‬دابونەریت‪ ،‬ئایین و پیاو ساالرییەوە تووشی هەڵەواردن‬ ‫دەبن و گرنگی و بایەخ بە مافەکانیان نادرێت‪ ،‬هەمیش ڕێگریان‬ ‫لێدەکرێت‪ ،‬کــە چاالکانە بــەشــداری کاروخەباتی بــەڕێــوەبــردن و‬ ‫بونیادنانەوە ببنەوە‪.‬‬ ‫کێشەکە لەوەدا زەق دەبێتەوە کە ئەقڵیەتی دژە ژن لەناو دەسەاڵت‬ ‫و سیستمی سیاسیی پارتەکانی هەرێمی کوردستان ڕەنگی داوەتەوە‬ ‫و کــاریــگــەری نــەرێــنــی کــردۆتــە ســەر هــەمــوو بــەشــەکــانــی کۆمەڵگە‬ ‫بەتایبەتیش ســەر ڕاگەیاندنەکان‪ .‬لە کاتێکدا ئــەو هەموو گرفتە‬ ‫بەرۆکی ناوچەکامانی گرتۆتەوە‪ ،‬هێزه‌ ده‌سه‌اڵتداره‌ گڵۆباڵیه‌کان ل‌ه‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستدا دەیانەوێت بە شەڕی نێوان گەالن کۆتایی بە‬ ‫سەردەمێکی بە ئەنجام نەگەیشتوو بێنن لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌ دیکتاتۆره‌کانى هه‌رێمه‌که‌ش پێداگرى له‌سه‌ر نه‌گۆڕان‬ ‫ده‌که‌ن‌و هێزه‌ کۆنەپەرستەکانی وه‌ک ئه‌لنوسرا‪ ،‬داعش‪ ،‬بۆکۆحه‌رام‪،‬‬ ‫حه‌شتى شه‌عبى ‌و‪...‬هتد به‌ ئامانجى له‌ناوبردنى بــاوه‌ڕى‪ ،‬کلتور‪،‬‬ ‫ئه‌تنیسیته‌‌و مه‌زهه‌به‌ جیاوازه‌کان ده‌یانه‌وێت ده‌وڵـه‌ت نه‌ته‌وه‌ بخه‌ن‌ه‬ ‫ژێر کۆنترۆڵى خۆیانه‌وه‌‌و ده‌سه‌اڵتێکى تاریک‌و دۆگماتیکى دژ‌ه‬ ‫ژ ن‌و دژه‌ کۆمه‌ڵگە بسەپێنن‪.‬‬ ‫لــەبــەرامــبــەر هــەمــوو نــەهــامــەتــی و دۆخــی شــێــوێــنــدراوی ژنــان لە‬ ‫کوردستاندا‪ ،‬بیرو بــاوەڕی ژنی ئــازاد شوناسی نەک تەنها ژنی‬

‫کورد بەڵکو ژنی جیهانیشی لە شەڕدا وەرچەرخان بۆ شوناسێکی‬ ‫مرۆڤێکی ئازا و ئازاد‪ ،‬کە پێویستی بەوە نەما ئیتر پیاوانی خێڵ‬ ‫بەرگری لێ بکەن و لە شەڕ بیپارێزن‪ ،‬بۆ ژنێکی شەڕڤان و نەک‬ ‫تەنها خود پارێز بەڵکو نیشتمان و خاک پارێزیش‪ ،‬لەکاتێکداداعش‬ ‫بە هەموودڕندەیی خــۆی هەوڵی داگیرکەری و قڕکردنی گەالنی‬ ‫دەدا‪ ،‬لەکاتێک کە مۆدێرنیتەی ســەرمــایــەداری ژنــی تەنها وەکو‬ ‫فیگەریەکی سێکسی نەخشەکێشکردبوو‪ ،‬هەر ئەو ژنانە بوون کە‬ ‫ژنیان لە چاوی جیهاندا گۆڕی و وایانکرد کە ئیتر ژنان بە هزر‬ ‫و هۆشی خــۆیــان بــاس لـه‌ ئــازادی خــۆیــان بــکــەنــەوە‪ ،‬ئــەوەی ئــەوان‬ ‫کردیان و دەیکەن لە مێژوودا زۆر دەگمەنە و لە ڕۆژهەاڵتێشدا هەر‬ ‫نەبووە‪ ،‬وایان کردووە کە مێژوو چیتر بەناوی کەسانێکەوە تۆمار‬ ‫ناکرێت و بوونە ئاسۆیەکی گەش لە سپێدەی ژیانێکی دوور لە‬ ‫چنگی دەسەاڵتی پیاوساالری‪ ،‬بۆ هەموو ژنان و یەکسانی خوازان‪.‬‬ ‫دۆخی ئێستای ژنان لە هەرێمی کوردستان کە ڕۆژبەڕۆژ بەرەو‬ ‫خراپی دەڕوات و گەیشتۆتە ئاستی تیرۆرکرنی ژنــان‪ ،‬زەنگێکی‬ ‫مەرترسیدارە بەگوێی هەموو ئەوانەی دەیانەوێت ببیستن‪ ،‬ئەەوش‬ ‫پیشانی دەدات کە پاراستنی ڕەوا بۆ ژنــان چەندە گرنگی خۆی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬بــەتــایــبــەتــیــش ئــەزمــونــی ســەرکــەوتــوی چــەنــد ســاڵــەی دوایــی‬ ‫تێکۆشانی ژنــان بۆ ئــازادی بە دەستپێشخەری بزوتنەوەی ژنانی‬ ‫ئازادیخوازی کوردستان‪ ،‬زۆر بە ئاشکرایی ئەوەمان پێدەڵێت یان‬ ‫خۆتان بپارێزن یان ئەوەتا چارەنوستان وەک ژنانی شەنگال دەبێت‪،‬‬ ‫هــاوکــات خــاوەنــداری کــردنــی ژنــان لــە سیستەمێکی دیموکراتی‪،‬‬ ‫زامنی ئایندەیەکی گەشە بۆ ئێمەی ژن‪.‬‬ ‫چاره‌سه‌رى مۆدێرنیته‌ى دیموکراتى که‌ وه‌ک هێڵی سێیه‌م به‌ناو‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬دوگیانه‌ به‌ پێشکه‌وتنى سیسته‌مێک که‌ به‌ باشترین شێو‌ه‬ ‫ئ ـه‌و ژنــان ـه‌ى لـه‌سـه‌رپــێــن‪ ،‬گـ ـه‌ال ن‌و تــوێــژه‌ کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــەکــان بتوانن‬ ‫تێیدا خۆیان پێناسه‌ بکه‌ن‪ ،‬به‌شداریکردنى ژنــان له‌ کۆمه‌ڵگەدا‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کى ئ ــازا د‌و یه‌کسان بـه‌ پشتبه‌ستن بـه‌ هێڵى پاراستنى‬ ‫په‌یماننامه‌ى جڤاکى ژ ن‌و به‌ ژیانى کردنى‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئـه‌و گه‌النه‌ى‬ ‫وه‌ک کورد ژێرده‌سته‌ن بەبێ جیاوازی ڕەگەزی‪ ،‬چینایەتی و گروپە‬ ‫باوەریەکانی وه‌ک ئێزیدى‪ ،‬کاکەیی‪ ،‬عه‌له‌وى‪ ،‬دورزى‪ ،‬یارسانى‪،‬‬ ‫گه‌النى وه‌ک ئه‌رمه‌نى سوریانى بە تێکۆشانی مێژووی و بــاوەری‬ ‫بە ئازادی ژنان له‌ چه‌ماوه‌ى ده‌سه‌اڵتى ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌ ڕزگارببن‌و‬ ‫بگه‌ن به‌ خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى دیموکراتى‌و خۆسه‌رى دیموکراتى ده‌سته‌به‌ر‬ ‫ببێت ئه‌وا کۆمه‌ڵگە ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سروشتى ئه‌خالقى‌و پۆلۆتیکى‬ ‫جه‌وهه‌رى خۆى‪ ،‬ئەو کات ئێمەی ژنان دەتوانین لەناو دادپەروەری‬ ‫و یەکسانی بژین‪.‬‬


‫قه‌یرانی دارای کاریگه‌ری مه‌ترسیدار له‌ سه‌ر ژنان جێده‌هێڵێت‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪1‬‬

‫ش ــک ــۆفـ ـه‌ مـــحـــه‌مـــه‌د تـ ــویـ ــژه‌ری‬ ‫ک ــۆمــه‌اڵیــه‌ت ــی‪ ،‬ئ ــام ــاژه‌ ب ــۆ ئـ ـه‌و‌ه‬ ‫ده‌‌ک ــات‪ :‬داب ـه‌زیــنــی نــرخــی ن ـه‌وت‬ ‫و ک ــێ ــشــه‌ک ــان ــی نـ ــێـ ــوان هــه‌رێ ــم‬ ‫و بـ ـ ـه‌غ ـ ــدا‪ ،‬کـ ــاریـ ــگ ـ ـه‌ری زۆر‬ ‫نـه‌رێــنــی هـه‌بــوو له‌سه‌رهاوسه‌نگی‬ ‫هــه‌مــوو هــاوکــێــش ـه‌کــان‪ .‬ئــابــوری‬ ‫شـ ــاده‌مـ ــاری پــێــشــخــســتــنــی واڵتـ ـ‌ه‬ ‫پـــێـــشـــکـــه‌وتـــووه‌کـــانـــه‌‪ ،‬زۆرێـــــک‬ ‫نییه‬ ‫ل ـه‌واڵتــانــی دونــیــا ن ـه‌وتــیــان ‌‌‬ ‫بـه‌اڵم به‌ڕێکستنی داهــاتــی واڵت‪،‬‬ ‫خوش گوزه‌رانی و کامه‌رانی بۆ‬

‫یان له‌ناو ماڵدا له‌ کاری ده‌ستی‬ ‫و دروستکردنی خواردنی جۆراو‬ ‫جــۆر و پ ـه‌روه‌رده‌کــردنــی منداڵ‬ ‫و ک ــاری ــگــه‌ری ئ ـه‌رێــنــی ه ـه‌بــوو‌ه‬ ‫له‌سه‌ر رێــژه‌ی داهاتی نه‌ته‌وه‌یی‪.‬‬ ‫ل ــێ ــره‌دا م ـه‌ب ـه‌ســتــی ســه‌ره‌ک ــی من‬

‫ئـــه‌م تـــوێـــژه‌ره‌ کــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــیــی ـه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌شده‌خاته‌ڕوو که‌ له‌م کاته‌دا‬ ‫کـه‌ قـه‌یــرانــی ئــابــووری هـه‌یـه‌‪ ،‬بێ‬ ‫موچه‌یش بووه‌ته‌ کێشه‌ و وایکردو‌ه‬ ‫ژنان له‌ ماڵه‌وه‌ ئه‌رکیان قورستر‬ ‫ب ــێ ــت و پــێــویــســتــی ـه‌کــانــیــان بــۆ‬

‫راپۆرت‬

‫ئا‪ :‬تروسك ‌ه‬ ‫ژنــــان ئـــامـــاژه‌ بــــه‌وه‌ ده‌کــــه‌ن‪،‬‬ ‫ق ـه‌یــرانــی ئ ــاب ــووری کــاریــگ ـه‌ری‬ ‫خــراپــی ل ـه‌س ـه‌ر به‌جێهوشتوو ن‌‪،‬‬ ‫رایـ ــده‌گ ـ ـه‌ی ـ ـه‌نـ ــن ک ـ ـه‌ قـ ـه‌ی ــران ــی‬ ‫ئــابــووری وایــکــردوه‌ ده‌رئه‌نجامی‬ ‫خــراپــی ه ـه‌بــێــت لــه‌ســه‌ر ی ــان و‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت وایکردوه‌ کایه‌ی خێزان‬ ‫بـ ـ ـه‌ره‌و هــه‌ڵ ــوه‌ش ــان ــدنــه‌وه‌ بــبــات‪،‬‬ ‫جـ ـه‌خ ــت ــده‌کـ ـه‌نـ ـه‌وه‌‪ :‬لـ ـه‌ ب ــاش ــوری‬ ‫کــوردســتــان‪ ،‬ژن لـه‌بــواری کــاردا‬ ‫خــاوه‌نــی پشتیوانییه‌کی یاسایی‬ ‫نییه‌ و ئابوری هه‌موو له‌ژێرده‌ستی‬ ‫پــیــاودایـه‌‪ ،‬کــولــتــوورێــک هـه‌یـه‌ ک‌ه‬ ‫ڕێگری ده‌کــات ل ـه‌وه‌ی ژن ببێت‌ه‬ ‫خاوه‌نی ئابووریه‌کی سه‌ربه‌خۆ‪.‬‬

‫کومه‌ڵکه‌ دابین ده‌کرێت‪.‬‬ ‫ش ــک ــۆفـ ـه‌‪ ،‬ب ـ ـه‌ «تـــروســـکـــه‌«ی‬ ‫ڕاگـــه‌یـــانـــد‪ :‬ئـ ــابـ ــووری ی ـه‌کــێــک ـ‌ه‬ ‫ل ـ ـه‌بـ ــن ـ ـه‌مـ ــا س ـ ـه‌ره‌کـ ــیـ ــی ـ ـه‌کـ ــانـ ــی‬ ‫پــێــشــک ـه‌وتــنــی کــۆم ـه‌ڵــگ ـه‌‪ ،‬ب ـه‌پــێــی‬ ‫مــێــژوو ژن ــان رۆڵ ــی س ـه‌ره‌کــی و‬ ‫دیاریان هه‌بووه‌ له‌ بوژاندنه‌وه‌ی‬ ‫ئ ــاب ــووری ل ـه‌ ســه‌رده‌م ــی ک ــۆن و‬ ‫ئــێــســتــادا‪ ,‬ژنــــان لــه‌ش ــار و لـ‌ه‬ ‫گ ــون ــده‌ک ــان بــــــه‌رده‌وام کــاریــان‬ ‫کــردووه‌ بۆدابین کردنی بژێوی‬ ‫ژی ــان‪ ،‬جــا چ ل ـه‌ ده‌ره‌وه‌ ی مــاڵ‬

‫ئ ـه‌وه‌ یه‌ که‌ بــاس لـه‌و بــارودۆخـ‌ه‬ ‫مه‌ترسیداره‌ی ئێستا و کاریگه‌ری‬ ‫خراپی له‌ سـه‌ر الیه‌نی ده‌روونــی‬ ‫ت ــاکــه‌ک ــان ب ــکــه‌م‪ ،‬بــه‌ تــایــب ـه‌تــی‬ ‫ژنان چونکه‌ ژنان نیوه‌ی کۆمه‌ڵ‬ ‫پــێــکــده‌هــێــنــن و دایــکــی نــیــوه‌کـه‌ی‬ ‫ترن‪ .‬ئه‌وان زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌که‌من‬ ‫له‌م کێشه‌ و قه‌یرانه‌دا‪ .‬ئه‌وه‌ ژن‌ه‬ ‫ڕۆژانـ ـ ـه‌ ل ـه‌خ ـه‌مــی دابــیــنــکــردنــی‬ ‫خــواردن په‌روه‌رده‌کرنی منداڵ‬ ‫ه ـ ـه‌ڵـ ــوه‌سـ ــت ـ ـه‌ده‌کـ ــات بـ ــۆ ئـ ـه‌م ــڕۆ‬ ‫به‌رنامه‌م چی بێت‪.‬‬


‫ئه‌وه‌بو ژنان قێری کاری ده‌ستی‬ ‫بکات‪ ،‬له‌ ڕێگه‌ی بوژاندنه‌وه‌ی‬ ‫کولتووری نه‌ته‌وه‌یی کورد کاری‬ ‫ب ــاش ــی ــان ده‌کـ ـ ــرد‪ ،‬مــاڵــێــک بــوو‬ ‫بــۆ ئـه‌وکـه‌ســانـه‌ی ب ـێ‌ ب ـه‌ش بــوون‬ ‫ل ـه‌ده‌رف ـه‌تــی خــوێــنــدن و پــرۆسـه‌ی‬ ‫هــاوس ـه‌رگــیــری‪ ،‬لــه‌م س ـه‌نــت ـه‌ره‌دا‬ ‫ل ـه‌ ڕێــگ ـه‌ی مــامــۆســتــای خۆبه‌خش‬ ‫و شـ ـ ــاره‌زا‪ ،‬فــێــری خــویــنــدن و‬ ‫خولی دورمــان و ته‌ون و نه‌خش‬ ‫و چنینی جــۆرا و جــۆر بــوون‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت دروستکردنی شیرنه‌مه‌نی‬ ‫و هــتــد‪ ،‬بــه‌م ک ــاره‌ی ــان بــژێــوی‬ ‫ڕۆژانـ ـه‌ی چـه‌نــدیــن خــان ـه‌واده‌یــان‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫راپۆرت‬

‫به‌رده‌ست نابیت وه‌ک ڕابــردوو‪،‬‬ ‫ج ـه‌خــتــیــکــرده‌وه‌‪ :‬لــه‌ ن ـه‌ب ـه‌بــوونــی‬ ‫مووچه‌ و داهــات‪ ،‬بیرکردنه‌وه‌ی‬ ‫زۆری ژنــــان ت ــووش ــی کــێــش ـه‌ی‬ ‫قــورســی ژیــان ده‌بــن ـه‌ن ـه‌وه‌‪ ،‬دیــار‌ه‬ ‫هه‌موو که‌سێک وه‌کو یه‌ک نابن‬ ‫و هه‌ندێک له‌ تاکه‌کان توانایان‬ ‫نیه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ توشی ده‌رده‌سه‌ری‬ ‫و گرفتی ده‌روون ــی ده‌بــێــت‪ ،‬ل‌ه‬ ‫ده‌رئــــه‌نــــجــــامــــی بــیــر‬ ‫کـ ــردن ـ ـه‌وه‌ی زۆر بــۆ‬ ‫خ ـ ـ ــۆده‌رب ـ ـ ــازک ـ ـ ــردن‬ ‫هـ ــانـ ــا ده‌بـــــاتـــــه‌ بـــه‌ر‬ ‫کـــــــه‌م ک ـ ـ ــردنـ ـ ـ ـه‌وه‌ی‬ ‫ئـــــــازاره‌کـــــــانـــــــی بــه‌‬ ‫وه‌رگــرتــنــی ج ــۆره‌ ها‬ ‫داو ده‌رم ــان ــی ئ ــازار‬ ‫شــکــێــن‪ .‬بـ ـێ‌ ئـــه‌وه‌ی‬ ‫پــرســی کـه‌ســێــکــی شـ ــاره‌زا بــکــات‬ ‫ئـه‌مـه‌ش ده‌بــێــتـه‌ مــایـه‌ی تــوشــبــوون‬ ‫به‌ نه‌خوشی ده‌روونی و جه‌سته‌یی‬ ‫و کــاریــگــه‌ری ن ـه‌رێــنــی لــه‌ س ـه‌ر‬ ‫پ ـه‌روه‌رده‌کــردنــی منداڵه‌کانیشی‬ ‫ده‌ب ــێ ــت‪ .‬بــۆنــمــوون ـه‌ ڕه‌نــگ ـه‌ ئ ـه‌و‬ ‫خـــاتـــوونـــه‌ لـ ـه‌ک ــات ــی هـ ـه‌ڵ ــچ ــوون‬ ‫و ت ـ ـ ــوڕه‌ب ـ ـ ــوون م ــن ــداڵـ ـه‌کـ ـه‌ی‬ ‫ف ــێ ــری ره‌فـ ــتـ ــاری خــــراپ بــبــێــت‬ ‫ڕه‌ن ــگ ــدانــه‌وه‌ی ل ـه‌نــاوقــوتــابــخــان ـه‌و‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی مــاڵــدا ده‌بــێــت وکێش‌ه‬ ‫ک ــۆمــه‌اڵیــه‌ت ــی و خــیــزانــیــی ـه‌کــان‬ ‫پ ـ ـه‌ره‌ده‌س ـ ـه‌نـ ــن‪ ،‬ده‌ب ــێ ــتـ ـه‌ م ــایــه‌ی‬ ‫ه ـه‌ڵــوه‌شــانــدن ـه‌وه‌ی کــایـه‌ خێزانی‬

‫و کــــومــــه‌اڵیــــه‌تــــی و ده‌وڵـــــــه‌ت‬ ‫به‌ره‌وداڕوخان ده‌بات‪.‬‬ ‫ن ــاوب ــراو‪ ،‬ل ـه‌ درێـ ــژه‌ی پــێــدا و‬ ‫وتیشی‪ :‬له‌پاش پرۆسه‌ی ئازادی‪،‬‬ ‫له‌ کـه‌رکــوک به‌ ده‌یــان ڕێکخراو‬ ‫دروس ــت ــب ــوون بــو خــزم ـه‌تــکــردنــی‬ ‫ژنان و منداڵ هتد‪ ...‬سه‌نته‌ری‬ ‫خــانــمــانــی پــیــش ـه‌دار ی ـه‌کــێــک بو‬ ‫لـه‌م رێکخراوانه‌ کــاری سه‌ره‌کی‬

‫دابین کردبوو‪.‬‬ ‫ش ــک ــۆفـ ـه‌ مـــحـــه‌مـــه‌د تـ ــوێـ ــژه‌ری‬ ‫ک ــۆمـ ـه‌اڵیـ ـه‌ت ــی‪ ،‬وت ــی ــش ــی‪ :‬مـ ــاوه‌ی‬ ‫ساڵێک زیاتره‌ ئه‌و بڕه‌ یارمه‌تییه‌ی‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان بو‬ ‫کرێی بــاره‌گــاو مــووچـه‌ی چه‌ند‬ ‫فه‌رمانبه‌رێک ئه‌یدا بــڕاوه‌‪ ،‬ه‌ه‬ ‫رب ــۆیــه‌ بـ ـه‌ه ــاوک ــاری ک ـه‌ســای ـه‌تــی‬ ‫و خـه‌ڵــکــی ئــه‌م ش ــاره‌ ب ـه‌رگ ـه‌یــان‬ ‫گــرت‪ ،‬له‌ پاشاندا‬ ‫زۆر قــــــــــه‌رزاری‬ ‫کـــــرێـــــی بـــــاره‌گـــــا‬ ‫ده‌بــن و هیچ رێگا‬ ‫چــاره‌یـه‌ک نامینێت‬ ‫بۆ چاره‌سه‌رکردنی‬ ‫کــێــش ـه‌کــانــیــان بـ‌ه‬ ‫نرخێکی زۆر که‌م‬ ‫کــه‌رســتــه‌و ئــامــێــرو‬ ‫کــه‌لــو‌پــه‌ل ــی بـ ــاره‌کـ ــا ده‌فـــروشـــن‬ ‫بــو دانـ ـه‌وه‌ی ق ـه‌رزه‌کــانــیــان و ب‌ه‬ ‫دڵــت ـه‌نــگــیــی ـه‌وه‌ ج ــارێ ــک ــی ت ــر وا‬ ‫ب ـه‌ســت ـه‌ی کــۆیــل ـه‌یــی و زیــنــدانــی‬ ‫بوونی ماڵه‌وه‌ بوون ئه‌مه‌بۆخۆی‬ ‫کاره‌ساتێکی دڵ ته‌زێن و بێۆمێدی‬ ‫ده‌ب ـه‌خــشــێــت بــه‌ ژنـ ــان فــشــاری‬ ‫خوین به‌رز ده‌بێت و دڵه‌راوکێی‬ ‫و بیرکردنه‌وه‌ی زۆر کاریگه‌ری‬ ‫نه‌رێنی له‌سه‌ر کۆ ئه‌ندامه‌ هه‌رس‬ ‫و هـه‌نــاسـه‌و ماسولکه‌کان ده‌بێت‬ ‫ڕنـ ــگ ـ ـه‌ هـــه‌نـــدێـــک کـــــات ژنــــان‬ ‫هــانــا ده‌ب ـه‌ن ـه‌ب ـه‌ر ک ــاری خــراپــتــر‬ ‫خوسوتاندنو و له‌ناو بردن‪.‬‬

‫‪2‬‬


‫راپۆرت‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪3‬‬

‫مامۆستا ناتوانێت بچێ بــۆده‌وام‬ ‫کرێی سه‌یاری پێنیه‌‪ ،‬ئیتر چۆن‬ ‫بـــــڕوات وانــــه‌ ب ــڵ ــێ ــتــه‌وه‌‪ ،‬دای ــک‬ ‫هه‌میشه‌ لـه‌کــاتــی ه ـه‌مــوو قـه‌یــران‬ ‫و ن ـه‌هــام ـه‌تــی ـه‌کــدا ک ـه‌ روبـــه‌روی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ ده‌بێته‌وه‌ ئه‌وه‌ ڕه‌گه‌زی‬ ‫مــێــیــن ـه‌ ق ــورب ــان ــی یــه‌کــه‌مــه‌‪ ،‬ه ـه‌ر‬ ‫ژنـه‌ پیاوه‌کانیان سه‌رهه‌ڵده‌گرن‬ ‫به‌ره‌و هه‌نده‌ران و ژنیش به‌ته‌نیا‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌ و ژن ده‌بێته‌ قوربانی‪،‬‬ ‫پــیــاوان لـه‌ بـه‌ره‌کــانــی ش ـه‌ڕدان و‬ ‫دواجــار هـه‌ر ژنـه‌ ئه‌رکی مــاڵ و‬ ‫منداڵی ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستۆ‪.‬‬

‫دانێر قه‌ره‌داغی‪ ،‬رۆژنامه‌نووس‪,‬‬ ‫ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌کات‪ :‬گیرفانی‬ ‫ئیفالس چ بۆ ژن و پیاو یا بۆ‬ ‫مــنــدااڵ‪ ،‬ه ـه‌ر بـه‌تــاڵــیـه‌و ناتوانێت‬ ‫پــێــداویــســتــیـه‌کــانــی ژیــانــی دابــیــن‬ ‫بــکــات‪ ،‬بـ ـه‌اڵم ئــیــســتــا قــسـه‌کــردنـ‌ه‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر کــاریــگ ـه‌ری ئ ـه‌م قـه‌یــرانـ‌ه‬ ‫ئ ــاب ــووریـ ـه‌ی ڕووی لــه‌بــاشــوری‬ ‫کــوردســتــانــکــردووه‌‪ ،‬گ ـه‌وره‌تــریــن‬ ‫رووداوی خولقاندووه‌‪.‬‬ ‫وت ــی‪ :‬ئ ــاگ ــاداری بــارودۆخــی‬ ‫چه‌ندین ژنم که‌ ئه‌ڵقه‌ی ده‌ستیان‬ ‫ف ــرۆش ــت ــووه‌ ب ــۆ شــیــر و دایــبــی‬ ‫مــنــداڵ ـه‌ک ـه‌یــان‪ ،‬دایــکــێــک پ ــاره‌ی‬ ‫پــێــنـه‌بــێــت بــۆ شــیــری کــۆرپ ـه‌ک ـه‌ی ماردین ئه‌بوبه‌کر ئه‌ندازیاری‬ ‫ده‌بــێ ئ ـه‌م هـه‌ســتـه‌ی دایــک چــۆن ک ـ ــش ـ ــت ـ ــوک ـ ــاڵ‪ ،‬بــــه‌تــــروســــکــــه‌ی‬ ‫بــێــت بــه‌رام ــبــه‌ر ب ـه‌کــۆرپ ـه‌ک ـه‌ی؟ ڕاگـــه‌یـــانـــد‪ :‬ژن ـ ــان لـــه‌هـــه‌ر ب ــار‬

‫و زروف ــێ ــک ــی ن ــاتـ ـه‌ن ــدروس ــت ــدا‬ ‫هـ ـ ـه‌روه‌ک چ ــۆن ئــه‌تــوانــن رۆڵ ــی‬ ‫کاریگه‌ریان هه‌بێت ئـه‌وجــۆره‌ش‬ ‫به‌شێکی زۆری قورساییه‌کانیان‬ ‫ده‌کـه‌وێــتـه‌ ئـه‌ســتــۆ‪ ،‬خــراپــی بــاری‬ ‫ئابوری یه‌کێکه‌ له‌و هه‌لومه‌رج‌ه‬ ‫نه‌ویستروانه‌ی که‌ تاک و خێزان‬ ‫تــوشــی گــرفــت ئ ـه‌کــات‪ ..‬ژنــانــیــش‬ ‫ه ـ ـ ـه‌م وه‌ک تـ ـ ــاک ه ـ ـ ـه‌م وه‌ک‬ ‫ب ـه‌ڕێــوب ـه‌رێــکــی خ ــێ ــزان خــراپــی‬ ‫دۆخــی ئــابــوری ده‌بــێــتـه‌گــرفــت ل‌ه‬ ‫ر ێگه‌یا ند ا ‪.‬‬ ‫به‌وپێیه‌ی رێژه‌ی ئه‌وژنانه‌ زۆرن‬ ‫که‌ بۆ پێداوستیه‌کانیان پشت ب‌ه‬ ‫پیاوان ده‌به‌ستن و یاخود ئه‌گه‌ر‬ ‫خــــاوه‌ن ئ ــاب ــوری خــۆشــیــان بــن‪،‬‬ ‫به‌اڵم دواجار داواکاریه‌کانی ناو‬


‫شــنــا فــای ـق‌‪ ،‬ســه‌رنــوســه‌ری ئــاژانــســی رۆژن ــی ــوز‪،‬‬ ‫ئـ ـه‌وه‌ ده‌خ ــاتـ ـه‌ڕوو‪ :‬ق ـه‌‌یــرانــی دارایـ ــی ل ـه‌ هـه‌رێــمــی‬ ‫کوردستان‪ ،‬کاریگه‌ری زۆری له‌سه‌ر ڕه‌وشی ژنان‬ ‫دروستکردووه‌و وایکردووه‌ هێنده‌ی تر پرسه‌کانی‬ ‫ژنان فه‌رامۆشبکرێت‪ ،‬چونکه‌ له‌ ئێستادا له‌ باشوری‬ ‫کوردستان ئه‌وه‌نده‌ی بیر له‌ قه‌یرانه‌ داراییه‌کان‬ ‫ده‌کرێته‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ بیر له‌ ژنان و پرسه‌کانی ژنان‬ ‫ناکرێته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ک ده‌بینین ڕێژه‌ی کوشتنی ژنان‬ ‫و ئـه‌نــجــامــدانــی تــونــدوتــیــژی دژی ژنــانــان لـه‌الیـه‌ن‬ ‫پیاوانه‌وه‌ به‌ رێژه‌یه‌کی زۆر زیادیکردووه‌‪ ،‬چونک‌ه‬ ‫کاتێک پیاو رووبــه‌ڕووی بێکاری ده‌بــێــتـه‌وه‌‪ ،‬یان‬ ‫بـه‌هــۆی نه‌بوونی مــوچـه‌وه‌ گیرفانی بـه‌تــاڵ ده‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌وڵده‌دات توڕه‌یی و بێزارییه‌کانی به‌ ئه‌نجامدانی‬ ‫به‌کارهێنانی تــونــدوتــیــژی لـه‌ دژی هــاوسـه‌ره‌کـه‌ی‬ ‫به‌تاڵبکاته‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ریشدا که‌مترین لێپرسینه‌و‌ه‬ ‫و سزادان بۆ ئه‌نجامده‌رانی ئه‌وکرده‌وانه‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد‪ :‬قه‌یرانی دارایی کاریگه‌ری‬ ‫گه‌وره‌ی نه‌رێنی له‌سه‌ر ده‌رونی ژن دروستکردووه‌‬ ‫و‪ ،‬به‌داخه‌وه‌ هه‌ندێک جار ژنان په‌نا بۆ خۆکوشتن‬ ‫د ه‌بات‪.‬‬ ‫ئــه‌م ڕۆژنــام ـه‌نــووس ـه‌ ڕاشــیــگ ـه‌یــانــد‪ :‬ل ـه‌ بــاشــوری‬

‫شنا‪ ،‬وتیشی‪ :‬زۆرێک له‌و ژنانه‌ی که‌ له‌ که‌رتی‬ ‫تــایــب ـه‌تــدا کـــارده‌کـــه‌ن‪ ،‬هــاوشــێــوه‌ی پــیــاو ب ـه‌هــۆی‬ ‫قـه‌یــرانــی دارایــی ـه‌وه‌ لـه‌کــاره‌کــانــیــان ئــیــزن دراون‪،‬‬ ‫ئــاشــکــراشـه‌ ئ ـه‌و ژنــان ـه‌شــی ک ـه‌ مــوچ ـه‌خــۆرن ئێستا‬ ‫کـه‌ بـه‌ ‪ 5‬مانگ جــارێــک موچه‌ وه‌رده‌گ ــرن‪ ،‬لـه‌ چ‬ ‫ره‌وشێکدان‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ی من له‌ ڕێگای ڕێکخراوه‌کانی‬ ‫ره‌خــســانــدنــی ه ـه‌لــی کــــاره‌وه‌ بـ ـه‌دواداچ ــوون ــم بــۆ‬ ‫کردبێت‪ ،‬له‌ دوای قه‌یرانی دارایــیـه‌وه‌ داواکــاری‬ ‫ژن ــان بــۆ ک ــار زۆر زی ــادی ــک ــردووه‌ و ڕێــژه‌ک ـه‌ش‬ ‫له‌چاو پیاودا زۆر زیاتره‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ده‌رخ ـه‌ری ئه‌و‬ ‫راستییه‌یه‌ که‌ قه‌یرانه‌که‌ کاری گه‌ری له‌سه‌ر ژنان‬ ‫زۆر زیاتره‌‪.‬‬

‫***************‬ ‫*************‬ ‫***********‬ ‫*********‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫راپۆرت‬

‫خــێــزان له‌رێگه‌ی ژنــانـه‌وه‌ خه‌رجیان بــۆده‌کــرێــت‪..‬‬ ‫وات ـه‌ پـه‌یــداکــردن له‌ئه‌ستۆی پــیــاوانــدایـه‌ و ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌بێت خه‌رجی بکات ژنانن‪ ..‬بۆیه‌ له‌کاتی نه‌بونی‬ ‫خه‌رجیه‌کاندا ژنــان زیاترتوشی کێشه‌و بێزاری‬ ‫ده‌بن له‌وه‌ی ناتوانن پێداویستیه‌کان دابین بکه‌ن‪.‬‬ ‫مــاردیــن‪ ،‬ئــامــاژه‌ بـه‌وه‌شــده‌کــات‪ ،‬ژنــان له‌رویه‌کی‬ ‫تره‌وه‌ ئه‌گه‌ر داوای دابینکردنی خه‌رجی بکه‌ن ل‌ه‬ ‫پیاوان‪ ،‬ئه‌وا ئاسانییه‌ داواکاریه‌که‌ قبوڵبکرێت و‬ ‫توشی کێشه‌ ده‌بن‪.‬‬

‫کـ ــوردسـ ــتـ ــان‪ ،‬ژن لــــه‌بــــواری کــــــاردا خ ــاوه‌ن ــی‬ ‫پــشــتــیــوانــیــیـه‌کــی یــاســایــی نــیــیـه‌ و ئــابــوری ه ـه‌مــوو‬ ‫لـه‌ژێــرده‌ســتــی پــیــاودایـه‌‪ ،‬وه‌ کــولــتــوورێــک هـه‌یـه‌ ک‌ه‬ ‫ڕێگری ده‌کات له‌وه‌ی ژن ببێته‌ خاوه‌نی ئابووریه‌کی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬بۆیه‌ قه‌یرانی دارایی کاریگه‌رییه‌کانی‬ ‫لـه‌سـه‌ر ژن بـه‌ بــه‌راورد بـه‌ پــیــاوان دوو هێنده‌یه‌‪،‬‬ ‫ب ـه‌هــۆی ئــه‌وه‌ی ئ ـه‌و ژنــان ـه‌ی ک ـه‌ خ ــاوه‌ن کــار نین‬ ‫ده‌بێت بۆ پڕکردنه‌وه‌ی پێداویستیه‌کانیان پشت ب‌ه‬ ‫پیاو ببه‌ستن‪ ،‬که‌ ڕه‌نگه‌ له‌ ئێستادا دابینکردنی‬ ‫پێداویستیه‌کانیان زۆر زه‌حمه‌ت بێت‪ ،‬وه‌ ڕه‌نگ‌ه‬ ‫رووبه‌ڕووی توندوتیژی و قسه‌ی ناخۆش ببنه‌وه‌‪.‬‬

‫‪4‬‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪5‬‬

‫• ڕه‌وشی ژن له‌هه‌رێم چۆنه‌ ؟‬ ‫ لــــه‌بــــه‌رئــــه‌وه‌ی هـ ـه‌رێ ــم ــی کـ ــوردسـ ــتـ ــان لـ ـ ـه‌ڕوی‬‫یــاســایــیــوســیــاســیــوئــاســایــشـه‌وه‌ ل ـه‌ڕه‌وشــێــکــی نــاجــێــگــیــردایـ‌ه‬ ‫هاواڵتیان به‌گشتی له‌بارێکی ناسه‌قامگیردا ژیان ده‌گوزه‌رێنن‬ ‫وه‌ ل ـه‌ب ـه‌رئ ـه‌وبــارودۆخ ـه‌ نائاساییه‌ ژنــان زیــاتــر ڕوبــه‌ڕوی‬ ‫مه‌ترسی ده‌بنه‌وه‌ له‌کاتێکدا ده‌توانم بڵێم یاسای تاڕاده‌یه‌ک‬ ‫شیاو به‌مافی ژن هه‌یه‌ به‌اڵم وه‌ک پێویست جێبه‌جێناکرێت‬ ‫داموده‌زگا شه‌رعیه‌کان به‌ته‌واوی به‌ئه‌رکی خۆیان هه‌ڵناسن‬ ‫به‌ده‌ستێوه‌ردانی حزبیوخێاڵیه‌تی زۆرجاردیوه‌خان جێگه‌ی‬ ‫دادگـــا ده‌گــرێــت ـه‌وه‌و پــیــاومــاقــوڵ‌وشــێ ـخ‌وئــاغــا کــێــشـه‌ی ژن‬ ‫چــاره‌س ـه‌رده‌ک ـه‌ن کـه‌هـه‌مــوکــات بـه‌زیــانــی ژن ده‌شــکــێــتـه‌وه‌‪,‬‬ ‫ژمــاره‌ی ـه‌کــی زۆر ڕێــکــخــراو ب ـه‌نــاوی داکــۆکــیــکــردن لـه‌ژن‬ ‫دامه‌زراون وچه‌ندین که‌س کاری تێداده‌که‌ن له‌گه‌ڵ بونی‬ ‫ژماره‌یه‌ک ڕێکخراوو که‌سایه‌تی جدی که‌بڕوایه‌کی ته‌واویان‬ ‫به‌مافی ژن هه‌یه‌ زۆربه‌ی ئه‌م ڕێکخراوانه‌ دووفاقی کارده‌که‌ن‬ ‫وکوشتن‌وپێشلکاریه‌کان بۆالیه‌نگرانی حــزب‌والیـه‌نـه‌کــان‬ ‫پـ ـه‌رده‌پ ــۆش ده‌کــــه‌ن‌و کــارئــاســانــی بــۆتــاوانــبــارن ده‌کـ ـه‌ن‬ ‫له‌گۆڕینی دۆسیه‌کان‪ ,‬یــان هه‌ندێک جــار ڕێکخراوه‌کان‬ ‫بێده‌سه‌اڵتن به‌رامبه‌ر ئه‌و تاوانانه‌ی ده‌رهه‌ق به‌ژن ده‌کرێت‪,‬‬ ‫زۆر بـ ـه‌داخـ ـه‌وه‌ نــمــون ـه‌ی زۆری دۆس ــیــه‌ی داخــراوب ـه‌بــێ‬ ‫گه‌یشتنی تاوانبار به‌سزا وئازادبونی تاوانباری بکوژی ژن‬ ‫به‌لێبوردنی گشتیو تایبه‌تی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌داخه‌وه‌ ئاماره‌کان نیشانه‌ی باشی ڕه‌وشی ژن نیشان‬ ‫ن ــاده‌ن وه‌جـ ــۆری تــاوان ـه‌کــان گــۆڕانــکــاری ب ـه‌س ـه‌رداهــاتــو‌ه‬ ‫وبکوژ به‌نادیاری ده‌مێنێته‌وه‌‪ ,‬هـه‌ر لـه‌مــاوه‌ی دوو مانگی‬ ‫ڕاب ــردودا زیــاد له‌ ‪ 4‬ژن کــوژراون که‌تائێستا نازانرێت‬ ‫ب ــک ــوژ کــێــی ـه‌ وه‌یـ ــاخـ ــود ب ــک ــوژه‌کـ ـه‌ دیــــــاره‌و ده‌ســتــگــیــر‬ ‫نـه‌کــراوه‌ ‪ ,‬چه‌ندین ژن کـه‌لـه‌ژێــرهـه‌ڕه‌شـه‌دابــون ڕاده‌ستی‬ ‫کــه‌س‌وکــاریــان کـ ــراوه‌و دواتـــر کــوژراون‌وئ ـه‌وک ـه‌ســان ـه‌ی‬ ‫کـه‌کـه‌فــالـه‌تــیــان کـــردون ده‌ســتــگــیــرن ـه‌کــراون‪,‬وه‌ دۆســی ـه‌ی‬ ‫ده‌ســتــدرێــژی هـه‌یـه‌ ســزای تــاوانـه‌کـه‌ هــێــنــده‌ی ئــه‌وه‌ی نی‌ه‬

‫کـه‌بــبــێــتـه‌بـه‌ربـه‌ســتــێــک بــۆئ ـه‌نــجــامــن ـه‌دانــی ک ــاری هــاوشــێــو‌ه‬ ‫له‌داهاتودا‪ ,‬ئه‌مه‌ش زۆرمه‌ترسیدار ده‌بێت ئه‌گه‌ر له‌داهاتودا‬ ‫ڕه‌وشه‌که‌ به‌م جۆره‌ بڕوات‪.‬‬ ‫• کاریگه‌ری کریزه‌ ئابوریوسیاسیه‌کان له‌سه‌رژنان‬ ‫چۆنه‌؟‬ ‫ لـه‌هـه‌رێــمــی کــوردســتــان هه‌موتاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا‬‫ل ـه‌بــارودۆخــێــکــی نــائــارامــدان وه‌ه ـه‌مــوکــات ژن ــان پشکی‬ ‫زیاتریان به‌رده‌که‌وێت له‌نه‌هامه‌تیه‌کان‪ .‬هه‌رێمی کوردستان‬ ‫سیخناخه‌ به‌قه‌یران له‌ڕوی سیاسیوئابوری وکۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه‌‪,‬‬ ‫ده‌تــوانــم بڵێم ئه‌مڕۆ ڕه‌وشــی باشور له‌هه‌رسێ پارچه‌که‌ی‬ ‫تــری کــوردســتــان مه‌ترسیدارتره‌ وه‌ڕاســتـه‌وخــۆئـه‌و ڕه‌وش ـ‌ه‬ ‫ڕه‌نــگــیــداوه‌تـه‌وه‌ له‌ژیانی ژنــدا هه‌رله‌هه‌ڕه‌شه‌ی دوژمنێکی‬ ‫هـ ـه‌ره‌ م ـه‌تــرســیــداری وه‌ک داع ــش ک ـه‌ژنــان لــه‌م شـ ـه‌ڕه‌دا‬ ‫به‌ئامانج گیراون‌وتائێستا ده‌رئه‌نجامی ئه‌و به‌کۆیله‌کردنه‌ی‬ ‫ژنــانــی ئــێــزدی گرێیه‌کی ده‌رون ــی بــۆسـه‌رتــاپــای کۆمه‌ڵگا‬ ‫دروســتــکــردوه‌‪ ,‬نه‌بونی ئابوریه‌کی سه‌قامگیروپه‌کخستنی‬ ‫دامــــــوده‌زگــــــا فـ ـه‌رم ــیـ ـه‌ ی ــاس ــای ــیـ ـه‌ک ــان وه‌ســـــنـــــورداری‬ ‫خزمه‌تگوزاریه‌کانی وه‌ک نه‌خۆشخانه‌و خوێندنگه‌و‪ ...‬به‌هۆی‬ ‫بایکۆتکردنی ده‌وام له‌الیه‌نی فه‌رمانبه‌رانه‌وه‌ له‌به‌ر نه‌بونی‬ ‫مــوچـه‌ بــۆش ـه‌ش مــانــگ کـه‌هـه‌مــو ت ـه‌نــگ ـه‌ژه‌ده‌رونــی ـه‌کــان ڕو‬ ‫له‌ماڵده‌که‌نه‌وه‌و زۆرجار راسته‌وخۆ بێزاری توڕه‌بونی پیاوان‬ ‫به‌دایک‌وهاوسه‌رومناڵه‌کانیان ته‌قیوه‌ته‌وبوه‌ته‌هۆی کێشه‌ی‬ ‫نــاوخــێــزان کـه‌ده‌رئـه‌نــجــام خــێــزانـه‌کــان داب ــڕاون له‌یه‌کتر‪.‬‬ ‫له‌نه‌ویستترین بارودۆخدا کاتێک پیاوبه‌پرسی به‌ڕێوه‌بردنی‬

‫ڕێپۆرتاژ‬

‫ڕێپۆرتاژ له‌گه‌ڵ به‌رپرسی کۆمیسیۆنی ژنانی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان ‪« KNK-‬په‌روین عه‌زیز» ده‌رباره‌ی‬ ‫ڕه‌وشی ژنان له‌ هه‌رێمی کوردستاندا‬ ‫• ڕه‌وشی ژن له‌هه‌رێم چۆنه‌ ؟‬ ‫• کاریگه‌ری قه‌یران ئابوری وسیاسیه‌کان له‌سه‌رژنان چۆنه‌؟‬ ‫• له‌ سه‌ده‌ی ‪ 21‬دا که‌ به‌سه‌ده‌ی ژن ناوزه‌د کراوه‌ چی ده‌لێیت؟‬ ‫• په‌یامی تۆ بۆ (‪)8‬ی ئادار چیه‌؟‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬ ‫‪6‬‬

‫ئابوری ماڵه‌ به‌رگه‌ی ئه‌و قورساییه‌ی‬ ‫نـه‌گــرتــوه‌ده‌ســتــی بۆخۆکوشتنی خۆی‬ ‫ی ـ ــان ئـ ـه‌ن ــدام ــان ــی خ ــێ ــزانــه‌ک ــان ــی ــان‬ ‫ب ــردوه‌ وه‌ک ـه‌دیــســان ـه‌وه‌هــێــنــده‌ی گیان‬ ‫له‌ده‌ستدانی هاوسه‌ره‌که‌ی ژن ناڕه‌حه‌تی‬ ‫چـه‌شــتــوه‌ومــنــاڵــی بــێ بــاوکــی ب ـه‌س ـه‌ردا‬ ‫جــێــمــاوه‌‪ .‬ب ـه‌گــشــتــی خــزم ـه‌تــگــوزاری ـ‌ه‬ ‫تــایــب ـه‌ت ـه‌کــان بــه‌ژی ــان ــی تــاک ـه‌کــان ـه‌و‌ه‬ ‫الوازبوه‌و ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی هاوسه‌نگی‬ ‫تێکچو ه‌‪.‬‬ ‫• له‌ سه‌ده‌ی ‪ 21‬دا که‌ به‌سه‌ده‌ی‬ ‫ژن ناوزه‌د کراوه‌ چی ده‌لێیت؟‬

‫ریپۆرتاژ‬

‫ گه‌رچی له‌سه‌ده‌ی بیست‌ویه‌ک‬‫شه‌ڕوخوێن ڕشتن‌وده‌ربه‌ده‌ریوناکۆکی‬ ‫‌وم ــل ــم ــان ــێ ــی ن ــاوخ ــۆی ــی ــو هــه‌رێ ــم ــی‬ ‫‌و کـــۆچـــبـــه‌ریـــوســـه‌رجـــه‌م ف ــاک ــتـ ـه‌ر‌ه‬ ‫مه‌ترسیداره‌کانی سـه‌ر ژیانی مرۆیی‬ ‫ده‌ســتــی پــێــکــردوه‌ بــۆ ڕوب ـه‌ڕوبــون ـه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و مه‌ترسیانه‌ ئاماده‌سازی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫ژنان به‌ڕێبه‌رایه‌تی سه‌رۆک ئۆچ ئاالن‬ ‫دیــوارێــکــی به‌هێزه‌ بــۆڕوبـه‌ڕوبــونـه‌وه‌ی‬

‫په‌یامی تــۆ بــۆ (‪)8‬ی مــارس‬

‫ئـ ـ ـه‌و گـ ـ ـه‌رده‌ل ـ ــوالنـ ـ ـه‌ لــه‌ســه‌رئ ــاس ــت ــی • ‬ ‫دنـ ــیـ ــادا ژنــــی کـــــورد ڕێ ــبـ ـه‌رایـ ـه‌ت ــی چیه‌؟‬ ‫خــۆپــاراســت ـن‌وخــۆس ـه‌لــمــانــدنــی ژن ــان‬ ‫ده‌کــات‪ ,‬له‌ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی هێزی دژه‌ ‪ -‬مــــــتــــــمــــــانــــــه‌بــــــه‌خــــــۆبــــــون‬ ‫مرۆڤی وه‌ک داعش که‌ ژن زه‌ره‌مه‌ندی ‌وخۆڕێکخستنی ژنــان ته‌نها ڕێگه‌ی‬ ‫یـه‌کـه‌مـه‌ لـ ـه‌ڕوی رۆحــیــو جه‌سته‌ییه‌و‌ه گـ ـ ـه‌ڕانـ ـ ـه‌وه‌ی بــه‌م ــرۆڤ ــب ــون ــی ئــێــم ـه‌ی ـ‌ه‬ ‫له‌مێژوی مرۆڤایه‌تیدا هه‌موکات ژنان بــۆی ـه‌ پاڵپشتیوپشتگیری یه‌کتریوب‌ه‬ ‫قــوربــانــی ی ـه‌ک ـه‌مــی ج ـه‌نــگ ـه‌کــان بــون ڕێــــکــــخــــراوبــــونــــی تـ ــوانـ ــاکـ ــانـ ــمـ ــان‬ ‫ب ـه‌تــایــب ـه‌تــی دوژمــنــێــکــی سـه‌رسـه‌خــتــی وه‌داکــۆکــۆیــکــردن له‌داواکاریه‌کانمان‬ ‫دژبه‌که‌رامه‌تی ژن که‌کوشتنی که‌سایه‌تی هــۆکــاری ئــارامــی رۆح ــی ‌وجه‌سته‌یی‬ ‫ک ــوردی له‌کوشتنی کـه‌ســایـه‌تــی ژنــدا ژن ــانــه‌ ک ـه‌خــۆشــب ـه‌خــتــان ـه‌ خـ ــۆری ئ ـه‌م‬ ‫به‌ئامانج گرتوه‌ له‌ده‌ستدرێژی سێکسی جۆره‌ ژیانه‌ له‌سه‌رده‌ستی کچی کوردا‬ ‫وبه‌کۆیله‌کردنی سیکسی ژنــی کورد هــه‌ڵــهــاتــوه‌و بــوه‌ت ـه‌جــێــگ ـه‌ی شــانــازی‬ ‫لـه‌بــازاره‌کــانــی (ده‌وڵ ـه‌تــی ئیسالمیدا‪ -‬ژنانی هه‌مو دنیا بۆیه‌ پێویسته‌ ژنان‬ ‫‪ )IS‬بـ ـه‌ب ــنـ ـه‌م ــای شــــــه‌ڕی سـ ـ ـه‌ده‌ی زیاترخۆیان پ ـه‌روه‌رده‌بــک ـه‌ن‌و بنه‌مای‬ ‫بــیــس ـت‌وی ـه‌ک گ ــرت ــوه‌‪ .‬خــۆشــبـه‌خــتــانـ‌ه ئابوری سه‌ربه‌خۆ بۆخۆیان بنیات بنێن‬ ‫ژنــانــی پـــــه‌روه‌رده‌ی ف ـه‌لــس ـه‌ف ـه‌ی ژن‪ -‬تا له‌پاشکۆیه‌تی پیاو ده‌ربچن وه‌ زیاتر‬ ‫ژیان‪ -‬ئازادی ڕێبه‌رایه‌تی ئه‌و جه‌نگ‌ه ووشــیــاربــون‌وخــۆڕێــکــخــســتــنــی ئێمه‌ی‬ ‫مه‌ترسیداره‌یانکردو ڕۆژلــه‌دوای ڕۆژ ژن سـه‌نــگــی مـه‌حـه‌کــی کۆمه‌ڵگایه‌کی‬ ‫شکست به‌و هێزه‌تاریک په‌رسته‌ده‌هێنن‌و ئـ ــازادودیـ ــمـ ــوکـ ــرات ـ ـه‌ کـــــه‌ژن تــێــیــدا‬ ‫ئــارامــی بــۆژنــانــی کــوردوه ـه‌مــو دنیا که‌رامه‌تی پارێزراوه‌ ‪.‬‬ ‫ده‌سته‌به‌رده‌که‌ن‪.‬‬


‫باشووری کوردستان قوربانی گۆرانکاری ‌ه سیاسیه‌کانه‌‬

‫بیروڕا‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪7‬‬

‫هه‌ر وه‌ک چۆن هه‌ڵسه‌نگاندنی‬ ‫شه‌ڕ و سیاسه‌ت و‬ ‫ئاڵوزیه‌کانی رۆژی ئه‌مڕوی‬ ‫ناوه‌ڕاست‬ ‫رۆژهه‌اڵتی‬ ‫دوور ل‌ه راستی مێژوویی‬ ‫و جوغرافیا ناتوانین‬ ‫هه‌ڵسه‌نگێنین‪ .‬کوردستان‬ ‫ب‌ه گشتی و باشووری‬ ‫کوردستان ب‌ه تایبه‌تی ب‌ه بێ‬ ‫قووڵ بوونه‌وه‌یه‌کی مێژوویی‬ ‫ن‪ :‬نه‌جیبه‌ عومه‌ر‬ ‫و راستی فه‌لسه‌فه‌ی سیاسی ک‌ه ل‌ه رابردوو دا به‌ڕێو‌ه چووه‌‪ ،‬نه‌ده‌توانین ب‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی واقعبینان‌ه کێشه‌کان وه‌ک گه‌وهه‌ری خوێ ببینین و ن‌ه ده‌توانین‬ ‫پروژه‌ی چاره‌سه‌ری بنگه‌هی پێش بخه‌ین‪ ،‬بۆ چاره‌سه‌ر کردنی قه‌یران و‬ ‫کێشه‌کان‪.‬‬ ‫گه‌لی کورد ک‌ه جوغرافیاکه‌ی ناوه‌ندی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست پێک دێنێت‪،‬‬ ‫ل‌ه سه‌ره‌تای مێژووه‌و‌ه خاوه‌ن رۆڵێکی کاریگه‌ر بوو‌ه ل‌ه پێش خستنی‬ ‫کۆمه‌ڵگا و شارستانیه‌تی مروڤایه‌تی دا‪ .‬هه‌تا سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نوزده‌هه‌میش‬ ‫ل‌ه گه‌ڵ گه‌النی دراوسێ دا ب‌ه شێوه‌یه‌کی هاوسه‌نگ و هاوته‌ریب ل‌ه پێش‬ ‫که‌وتن دا بووه‌‪ .‬ب‌ه به‌راورد ل‌ه گه‌ڵ گه‌النی تر دا ل‌ه بواری هه‌بوون و‬ ‫ناسنامه‌ی گه‌ل و واڵت دا نه‌ک ل‌ه گه‌النی تر که‌متر بووه‌‪ ،‬به‌ڵکوو ل‌ه زۆر‬ ‫رووه‌و‌ه پێشکه‌وتووتر بووه‌‪ .‬به‌اڵم ل‌ه گه‌ڵ گۆرانکاریه‌کانی ک‌ه ل‌ه جیهاندا‬ ‫درووست بوو ب‌ه تایبه‌تی پێش خستنی پروژه‌ی ده‌وڵه‌ت‪ .‬نه‌ته‌و‌ه ل‌ه الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌تانی زلهێزی جیهانیه‌و‌ه ل‌ه پێشه‌نگایه‌تی هه‌ر دوو ده‌وڵه‌تی ئینگیلته‌ر‌ه‬ ‫و فه‌رانس‌ه ل‌ه ناوه‌راستی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م ب‌ه دواو‌ه ده‌ستیان ب‌ه دارشتنی‬ ‫پیالنه‌کانیان کرد و ل‌ه سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌مدا ب‌ه پێش خستنی شه‌ڕی‬ ‫یه‌که‌می جیهانی ک‌ه گوای‌ه شه‌ڕی نێوان زلهێزانی جیهانه‌‪ ،‬به‌اڵم ل‌ه ناوه‌روک‬ ‫دا دابه‌ش کردنی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست بوو و ئه‌نجامه‌که‌شی ب‌ه درووست‬ ‫کردنی ده‌وڵه‌ت‪ .‬نه‌ته‌و‌ه بۆ گه‌لی تورک و عه‌ره‌ب و فارس کۆتایی هات‬ ‫و گه‌لی کوردیشیان کرد‌ه قوربانی ئه‌و سیسته‌مه‌‪ .‬گه‌لێک ک‌ه ل‌ه مێژوودا‬ ‫رۆڵێکی به‌هێزی هه‌بوو‌ه ل‌ه ب‌ه یه‌که‌وه‌ ژیان کردنی گه‌الن و پێش خستنی‬ ‫سیسته‌می دیموکراتانه‌ی گه‌الن‪ ،‬کرا ب‌ه نه‌ته‌وه‌یه‌کی ژێرده‌ست و بوو ب‌ه‬ ‫گه‌لێکی تاقان‌ه ل‌ه سه‌ر رووی جیهاندا ک‌ه رووبه‌روی زۆرترین کۆمه‌ڵکۆژی‬ ‫فیزیکی و که‌لتووری و فه‌رهه‌نگی بوویه‌وه‌‪ ،‬کار کرا بۆ ئه‌وه‌ی ب‌ه هه‌موو‬ ‫شێوه‌یه‌ک ل‌ه سه‌ر رووی جیهان وه‌ک نه‌ته‌وه‌ێک هه‌بوونی بسرێته‌وه‌‪ .‬بێ‬ ‫گومان فۆرمی ده‌وڵه‌ت‪ .‬نه‌ته‌وه‌ بۆ گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست بوو‌ه مایه‌ی‬ ‫به‌دبه‌ختی و کۆمه‌ڵکۆژی و شه‌ڕ و ئاڵۆزی و ل‌ه ده‌ره‌وه‌ی داخوازی و‬ ‫ئیراده‌ی گه‌الن پێش که‌وت‪ .‬هه‌ر له‌و کاته‌دا باشووری کوردستان (واتا‬ ‫ویالیه‌تی موسڵی ئه‌وکاته‌) بوو ب‌ه ناوه‌ندی بازاری سیاسه‌تی ده‌سه‌اڵتداران‬ ‫و وه‌ک قۆزێک بۆ قووڵ کردنه‌وه‌ی ناکوکی نه‌ته‌وه‌په‌رستی ل‌ه نێوان گه‌لی‬ ‫کورد و نه‌ته‌وه‌کانی تر دا ب‌ه کارهێندرا‪ .‬عێراق وه‌ک ده‌وڵه‌ت‪ .‬نه‌ته‌وه‌یه‌کی‬ ‫عه‌ره‌بی‪ .‬سونی ئاوا کرا و ل‌ه پێناوی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسه‌تی‬ ‫ئینگیلته‌ر‌ه و ده‌وڵه‌تانی داگیرکاردا باشووری کوردستان ب‌ه زۆر لێکندرا‬ ‫به‌ عێراقه‌وه‌‪ .‬پارچه‌کانی تری کوردستانیش به‌هه‌مان شێوه‌ دابه‌شکران‬

‫له‌سه‌ر تورکیاوسوریاو ئێران‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌و سه‌رو به‌نده‌دا شێخ مه‌حموود خوێ وه‌ک مه‌لیکی کوردستان‬ ‫راگه‌یاند ل‌ه به‌ر ئه‌وه‌ی ب‌ه بێ مۆڵه‌ت وه‌رگرتن ل‌ه زلهێزانی جیهان‬ ‫خواستی ستاتویه‌کی کوردی درووست بکات‪ ،‬ئینگیلته‌ر‌ه ب‌ه هه‌مووی هێزی‬ ‫خوێ ل‌ه ناوی ده‌بات‪ ،‬شێخ شار به‌ده‌ر ده‌که‌ن و دوور ده‌خرێته‌و ده‌برێت‌ه‬ ‫هندستان‪ .‬کاتێک ده‌زانن موسته‌فا که‌مال سه‌رۆک کۆماری تورکیای ئه‌و‬ ‫کات‌ه ده‌خوازێت ویالیه‌تی موسڵ بخات‌ه سه‌ر تورکیا‪ ،‬ئه‌م جار‌ه هه‌ر له‌الیه‌ن‬ ‫به‌رێوبه‌رانی ئینگیلته‌ره‌و‌ه شێخ ل‌ه هیندستانه‌و‌ه دێننه‌و‌ه و ده‌یکه‌ن‌ه مه‌لیک‬ ‫له‌سلێمانی‪ ،‬ئه‌م جاره‌یان ب‌ه مه‌رجێک ئه‌م ستاتوی‌ه په‌سه‌ند ده‌که‌ن که‌ل‌ه ژێر‬ ‫کونترۆڵی ئه‌وان دا کار بکات و ل‌ه خزمه‌تی سیاسه‌تی ئینگلز دا سیاسه‌ت‬ ‫بکات‪ .‬به‌اڵم کاتێک شێخ داخوازیه‌کانیان پێک ناهێنێت و ده‌خوازێ‬ ‫سه‌ربه‌خۆ هه‌ڵس و که‌وت بکات‪ ،‬ئینگلته‌را به‌په‌ل‌ه ئه‌م ستاتوی‌ه ب‌ه ته‌واوه‌تی‬ ‫هه‌ڵده‌وه‌شێنن و نه‌ک ته‌نیا شێخ ل‌ه سه‌ر حوکم الده‌به‌ن‪ ،‬هه‌موو سلێمانیه‌ش‬ ‫بومباردمان ده‌که‌ن‪ .‬ئه‌نجامی ئه‌م سیاسه‌ت‌ه ئه‌وه‌مان پێ ئه‌ڵێت ک‌ه هێزی‬ ‫داگیرکار و هه‌ژمونگه‌را هه‌میش‌ه خواستوویان‌ه باشووری کوردستان وه‌ک‬ ‫جێگایه‌ک بۆ پیاد‌ه کردنی سیاسه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی خوازانه‌ی خۆیان ب‌ه‬ ‫کاری بهێنن و ته‌واوی خێر و بێره‌که‌ی بخه‌ن‌ه خزمه‌تی خۆیانه‌وه‌ و وه‌کوو‬ ‫ستاتوێیه‌ک بۆ کۆنتروڵ کردنی هه‌موو کوردستان و ده‌وڵه‌تانی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌راست ب‌ه کار بهێنن‪ ،‬هیچ کاتێکیش ل‌ه خزمه‌ی خه‌ڵکی خوێ دا نه‌بێت‪،‬‬ ‫واتا هه‌میش‌ه قوربان بێت‪.‬ئه‌م سیاسه‌ته‌له‌ به‌رامبه‌ر شێخ سه‌عیدی پیران و‬ ‫سمکۆی شکاک و قازی محه‌مه‌دیش په‌یره‌وکراو‌ه ‪.‬‬ ‫ل‌ه دوای چه‌ندین ساڵ ل‌ه به‌رێوه‌بردنی سیاسه‌تی نکۆڵی کردن و ل‌ه ناو‬ ‫بردن ل‌ه الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست ل‌ه سه‌ر هه‌ر چوار به‌شی کوردستان‬ ‫و به‌رخۆدان و تێکوشانی گه‌لی کورد ل‌ه سه‌رتاسه‌ری کوردستاندا گه‌لی‬ ‫کورد ب‌ه گه‌لێک ده‌سکه‌وت شا بوو‪ .‬ل‌ه باشووری کوردستاندا ل‌ه ساڵی‬ ‫‪1991‬دا ل‌ه ئه‌نجامی په‌نگ خواردنه‌و‌ه ئێش و ئازاره‌کانی ئه‌نفاڵ و هه‌ڵه‌بج‌ه‬ ‫سه‌رهه‌ڵدان و ناره‌زایی گه‌ل گه‌یشت‌ه لووتک‌ه و رژیمی به‌عسیان ده‌رپه‌راند‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی کوردستان‪ .‬گه‌ل ب‌ه ئیراده‌ی خوێ ئه‌م به‌شه‌ی کوردستانی ئازاد‬ ‫کرد هه‌تا ئه‌و کاته‌ی خه‌ڵک به‌ره‌و که‌رکووکیش که‌وتن‌ه رێگا‪ ،‬پێشمه‌رگ‌ه ل‌ه‬ ‫ئێران و ئه‌وروپا نه‌گه‌رابوونه‌وه‌ کوردستان‪ .‬بێ گومان کاتێک ئه‌م راستی‌ه‬ ‫دێنم‌ه سه‌ر زمان مه‌به‌ستم ل‌ه نکۆڵی کردنی تێکوشانی پێشمه‌رگ‌ه نیه‌‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫راگه‌یاندنی راستیه‌کانه‌ وه‌کوو خوێ‪ .‬ل‌ه ساڵی ‪1992‬دا ل‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ی گه‌ل‬ ‫ب‌ه ره‌نج و تێکوشانی ئیراده‌ی خوێ نیوه‌ی خاکی باشووری کوردستانی‬ ‫ئازاد کردبوو‪ ،‬بێ گومان ئاوا کردنی حکوومه‌تی هه‌رێمی و کوردستانی‬ ‫مافی سرووشتی خه‌ڵکی کوردستان بوو‪ .‬به‌اڵم بۆ په‌سند کردن و دان پێ‬ ‫دانانی ئه‌م حکوومه‌ت‌ه گه‌وره‌ترین پیالنگێڕی و دژبه‌رایه‌تی ل‌ه نێوان کوردان‬ ‫دا به‌ڕێو‌ه چوو‪ .‬ل‌ه ئاوا کردنی ئه‌م حکوومه‌ته‌دا بریاری حکوومه‌تی ئێران‬ ‫و تورکیا و هه‌ژمونگه‌رای جیهانی ب‌ه بنه‌ما وه‌رگیرا‪ .‬بریار درا ئه‌گه‌ر‬ ‫حکوومه‌تێکی هه‌رێمی کوردستان هه‌بێت‪ ،‬ده‌بێت بزووتنه‌وه‌ی کورد ل‌ه‬ ‫به‌شی رۆژهه‌اڵت و باکووری کوردستان بێ چه‌ک بکرێت و ده‌س ل‌ه چه‌ک‬ ‫و تێکوشان به‌رده‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌و مه‌رجان‌ه په‌سه‌ند نه‌که‌ن ده‌بێت بزووتنه‌ی‬ ‫کورد ل‌ه باشووری کوردستاندا ل‌ه دژی ئه‌وان‌ه شه‌ڕ بکه‌ن‪ .‬ئاشکرای‌ه ل‌ه‬ ‫به‌ر ئه‌وه‌ی پارته‌کانی ئه‌و کاته‌ی رۆژهه‌اڵت (کۆمه‌ڵ‌ه و پارتی دیموکراتیکی‬


‫رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌و کاته‌ بانگه‌وازی له‌ سه‌رکردایه‌تی‬ ‫کورد له‌ باشووری کوردستان کرد که‌‪« :‬نه‌که‌ونه‌ ناو‬ ‫باشووری کوردستاندا ده‌بێت پێداگری له‌ ستاتویه‌کی‬ ‫کوردستانی بکات‪ ،‬وده‌بێت ببێته‌ ناوه‌ندی یه‌کێتی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی و شه‌ری براکوژی په‌سه‌ند نه‌کات»‪ .‬به‌اڵم‬ ‫به‌داخه‌وه‌ ئه‌م گه‌مه‌یه‌ له‌ الیه‌ن هێزه‌ پیالنگێڕه‌کانه‌و ‌ه‬

‫بیروڕا‬

‫گه‌یشته‌ ئه‌نجامی خۆی‬

‫کوردستانی ئێران) په‌سه‌ندیان کرد‪ ،‬بێ شه‌رت‬ ‫و مه‌رج چه‌کیان دانا و دانیشتن‪ .‬ئه‌نجامه‌که‌شی‬ ‫ئه‌مڕۆ ده‌بینین هیچ هێزێکی تێکوشانیان نه‌ما‪.‬‬ ‫به‌اڵم پارتی کرێکارانی کوردستان (پ‪.‬ک‪.‬ک)‬ ‫ته‌سلیمیه‌تی په‌سه‌ند نه‌کرد و به‌رخۆدانی کرد‪.‬‬ ‫پارتی ده‌سه‌اڵتدار ل‌ه باشووردا شان ب‌ه شانی‬ ‫ده‌وڵه‌تانی داگیرکار ل‌ه دژی پ‪.‬ک‪.‬ک راوه‌ستان‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌و کات‌ه بانگه‌وازی ل‌ه‬ ‫سه‌رکردایه‌تی کورد ل‌ه باشووری کوردستان‬ ‫کرد که‌‪« :‬نه‌که‌ون‌ه ناو گه‌مه‌یه‌کی سیاسی به‌م‬ ‫شێوه‌یه‌‪ .‬گه‌لی کورد ل‌ه باشووری کوردستاندا‬ ‫ده‌بێت پێداگری ل‌ه ستاتویه‌کی کوردستانی‬ ‫بکات‪ ،‬وده‌بێت ببێت‌ه ناوه‌ندی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫شه‌ری براکوژی په‌سه‌ند نه‌کات»‪ .‬به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه‬ ‫ئه‌م گه‌مه‌یه‌ ل‌ه الیه‌ن هێز‌ه پیالنگێڕه‌کانه‌و‌ه گه‌یشت‌ه‬ ‫ئه‌نجامی خوێ‪ ».‬له‌و رۆژ‌ه تا رۆژی ئه‌مڕو ل‌ه‬ ‫الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی داگیرکاری کوردستانه‌و‌ه هه‌وڵ‬ ‫دراو‌ه باشووری کوردستان دژ ب‌ه به‌شه‌کانی‬ ‫کوردستان به‌کار بهێنرێت‪ .‬بۆ پێک هێنانی ئه‌م‬ ‫سیاسه‌ت‌ه پارتی دیموکراتی کوردستان پ‪.‬د‪.‬ک‬ ‫روڵی پێشه‌نگایه‌تی گێڕاوه‌‪ .‬هه‌ندێک ل‌ه پارتی‬ ‫تریش ئه‌گه‌ر چی ناو‌ه ناو‌ه که‌وتوونه‌ته‌ ناو‬ ‫ئه‌و سیاسه‌ت‌ه ب‌ه شێوازێکی جێگیران‌ه به‌رده‌وام‬ ‫نه‌بوون‪ .‬راستیه‌کی حاشا هه‌ڵنه‌گر‌ه پێکهێنانی ئه‌م‬ ‫سیاسه‌ت‌ه چه‌په‌اڵنه‌ی ده‌سه‌اڵتداران ل‌ه الیه‌ن هه‌ر‬ ‫پارتیکی کوردیه‌و‌ه ده‌بێت‌ه ناحه‌قی و بێ رێزی‬ ‫و نکۆڵی کردن ل‌ه تێکوشانی ئازادیخوازانه‌ی‬ ‫گه‌لی کورد‪.‬‬ ‫ل‌ه ساڵی ‪ 2011‬رۆژئاوای کوردستان ل‌ه ئه‌نجامی‬ ‫به‌رپا کردنی شۆرشێکی به‌رفراوانی زهنی‪،‬‬

‫جڤاکی و نه‌ته‌وی وب‌ه گۆرانکاری بنگه‌هی ل‌ه‬ ‫به‌رێوه‌بردندا توانی گه‌لێکی ده‌سکه‌وت ب‌ه ده‌ست‬ ‫بهێنێت‪ ،‬ل‌ه هه‌ر‌ه دواییش دا به‌رخۆدانێکی بێ‬ ‫وێنه‌ی ل‌ه به‌رامبه‌ر هێزێکی فاشیست وه‌ک داعش‬ ‫به‌رێو‌ه برد و کوردستانی له‌و هێز‌ه پاک کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌ره‌رای ملمالنێی هێزی ده‌ره‌کی بۆئه‌وه‌ی‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی کورد له‌رۆژئاوا یکوردستاندا‬ ‫به‌الی خۆیاندا بکشێنن یان بیانک‌ه ناو به‌ره‌یه‌ک‬ ‫له‌و به‌ر‌ه سیاسیانه‌‪.‬به‌اڵم سه‌رکردایه‌تی کورد ل‌ه‬ ‫رۆژئاوای کوردستان ئاقاڵن‌ه هه‌ڵس و که‌وتیان‬ ‫کردوو وه‌ک هێڵێکی سێهه‌م خۆیان راگه‌یاندوو‬ ‫سه‌ربه‌خۆی خۆیان پاراست‪.‬چونک‌ه خاوه‌ن‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌کی قوڵی مێژوووی بوو‪.‬ئه‌مرۆژ‬ ‫هه‌مووالیه‌ک مه‌جبوورن هێڵی سێهه‌م په‌سه‌ند‬ ‫بکه‌ن‪.‬هه‌موومان ب‌ه چاوی خۆمان بینیمان پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان (پ د ک )ب‌ه هێرشی‬ ‫سیاسی و ب‌ه لێدانی خه‌نده‌ق و رێکردنی‬ ‫که‌سی تیرۆریست بۆ ناو رۆژئاوای کوردستان‬ ‫و هه‌روه‌ها ل‌ه رێی راگه‌یاندنه‌کانیه‌و‌ه زۆرترین‬ ‫کاری کر بۆ ناو رزاندنی بزووتنه‌وه‌ی کوردی‬ ‫ئازادیخواز ل‌ه رۆژئاوای کوردستاندا‪ .‬ل‌ه گه‌ڵ‬ ‫دانانی زۆرترین پیالن و پیالنگێڕی دا ل‌ه گه‌ڵ‬ ‫هاوپه‌یمانه‌که‌ی ک‌ه حکوومه‌تی داد و گه‌ش‌ه پێدان‌ه‬ ‫ل‌ه تورکیا‪ ،‬به‌اڵم ب‌ه هیچ شێوه‌یه‌ک ئه‌نجامی‬ ‫نه‌گرت‪ .‬روون و ئاشکرای‌ه هۆکارێکی قوڵی کێشه‌و‬ ‫قه‌یرانه‌کانی هه‌رێمی کوردستان ده‌رئه‌نجامی ئه‌م‬ ‫سیاسه‌ت‌ه ناراستانه‌ی(پ د ک )بوو‪.‬له‌جیاتی‬ ‫ئه‌وه‌ی کێشه‌ی هه‌رێم کوردستان له‌گه‌ڵ ناوه‌ندی‬ ‫ئێراقدا چاره‌سه‌ربکات یان به‌غدادناچاربکات ک‌ه‬ ‫بووجه‌ی هه‌رێم رێبکات‪،‬کاری حکومه‌تی هه‌رێم‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫گه‌مه‌یه‌کی سیاسی به‌م شێوه‌یه‌‪ .‬گه‌لی کورد ل ‌ه‬

‫بووب‌ه پێکهینه‌رو جێبه‌جێکه‌ری سیاسه‌ته‌کانی‬ ‫حوکمه‌ته‌که‌ی ئاکه‌‪.‬ئه‌نجامیش شکه‌ستی خوارد‬ ‫‪ .‬شان ب‌ه شانی ئه‌مان‌ه بۆئه‌وه‌ی رووداوی‬ ‫کۆمه‌ڵکۆژی شه‌نگال هه‌ڵده‌سه‌نگێنین‪ ،‬پێویست‌ه واقع‬ ‫بینانه‌بین و ناحه‌قی له‌به‌رامبه‌ر پێشمه‌رگ‌ه نه‌که‌ین‪.‬‬ ‫کاتێک پێشمه‌رگ‌ه به‌رامبه‌ر ب‌ه داعش به‌رخۆدانی‬ ‫نه‌کرد و هه‌ڵهات به‌و واتای‌ه نایه‌ت که‌ پێشمه‌رگ‌ه‬ ‫نه‌یده‌توانی به‌رخۆدانی بکات‪ .‬هه‌موومان ده‌زانین‬ ‫ک‌ه پێشمه‌رگ‌ه سه‌ره‌ڕای سیسته‌می نادیموکراتیک‬ ‫و نه‌بوونی مووچه‌‪ ،‬نه‌بوونی په‌روه‌رده‌ی فیکری‬ ‫و ژیانی هه‌میش‌ه ئاماد‌ه بوون‌ه بۆ پاراستنی‬ ‫هه‌موو خاکی کوردستان‪ .‬به‌اڵم بۆچی ده‌ستیان‬ ‫لێ به‌ردا‪ ،‬خه‌ڵکیان کرد ب‌ه پاروویه‌ک و‬ ‫خستیانه‌ گه‌رووی داعشه‌وه‌‪ ،‬چونک‌ه فه‌رمانی‬ ‫ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل و تورکیا بوو ک‌ه دراوبوو ب‌ه‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ک و تا گه‌له‌کۆمه‌ی ئیسرائیل سه‌رکه‌وێت ‪8‬‬ ‫ک‌ه کۆمه‌ڵکوژی هه‌مووگه‌الن‌ه به‌تایبه‌تی گه‌لی‬ ‫کوردی باوه‌ر ئیزیدی و موسڵمان و خرستیان‌ه‬ ‫وه‌تا تورکیا ئه‌سپی خوێ باشتر ل‌ه مووسڵ تاو‬ ‫بدات‪ .‬ل‌ه ئه‌نجامدا سیاسه‌تی پ‪.‬د‪.‬ک رووبه‌روی‬ ‫شکستێکی گه‌ور‌ه بوویه‌وه‌‪ .‬کاتێک هێزی‬ ‫پاراستنی گه‌ل (ه‪.‬پ‪.‬گ)و یه‌په‌ژه‌‪ ،‬یه‌په‌گ‌ه ‪ ،‬یه‌به‌شه‌‪،‬‬ ‫بۆ پاراستنی خه‌ڵکی شه‌نگال هه‌موو هێزێکی‬ ‫خوێ خست‌ه گه‌ڕ و ژماره‌یه‌کی زۆری ل‌ه خه‌ڵکی‬ ‫شه‌نگالیان ئازاد کرد له‌و رۆژه‌و‌ه تا رۆژی ئه‌مڕو‬ ‫بێ وچان ل‌ه تێکوشاندا بوون وهه‌روه‌ها ل‌ه ئازاد‬ ‫کردنی شه‌نگالدا پێشه‌نگایه‌تیکی به‌هێزیان کرد‪.‬‬ ‫ئه‌م راستیان‌ه بوون‌ه هۆکاری ئه‌وه‌ی جارێکی‬ ‫تر خه‌ڵکی باشووری کوردستان ب‌ه گشتی و‬ ‫شه‌نگال ب‌ه تایبه‌تی‪ ،‬پ‪.‬ک‪.‬ک وه‌ک هێزێکی‬ ‫پاراستنی راسته‌قینه‌ی هه‌موو کوردستان ببینێ‪.‬‬ ‫ئیتر گه‌ریال نه‌ک ته‌نها ل‌ه شه‌نگال دا به‌ڵکوو ل‌ه‬ ‫که‌رکووک‪ ،‬مه‌خموور‪ ،‬گوێڕ و هه‌موو گه‌رمیاندا‬ ‫وه‌ک هێزێکی پێشه‌نگ بوو‌ه باوه‌ریه‌کی به‌هێز‬ ‫بۆ پاراستنی خه‌ڵکی هه‌موو کورستان‪ .‬شان ب‌ه‬ ‫شانی ئه‌م پێشکه‌وتنان‌ه ل‌ه باکووری کوردستان‬ ‫و تورکیادا هه‌ڵمه‌تی ئاوا کردنی سیسته‌می‬ ‫خۆسه‌ری دیموکراتیک ب‌ه واتای سیسته‌می‬ ‫راسته‌قینه‌ی گه‌الن و پاراستنی ل‌ه الیه‌ن هێزی‬ ‫پاراستنی سڤیله‌و‌ه ل‌ه پێشه‌نگایه‌تی ژنان و‬ ‫گه‌نجاندا تێکوشان ل‌ه لووتکه‌دا به‌رێو‌ه ده‌چێت‬ ‫وبه‌رهه‌مه‌که‌شی ده‌بینرێت ل‌ه که‌سایه‌تی سیسته‌می‬ ‫تورکیادا ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و داگیرکاری‬ ‫هه‌ڵده‌وه‌شێته‌و‌ه ب‌ه هۆکاری تومار کردنی‬ ‫داستانی قاره‌مانه‌ی «جزیره‌‪ ،‬سوور‪ ،‬شرناخ‪،‬‬ ‫نسه‌یبین و‪ « ...‬حکوومه‌تی تورکیا رووبه‌روی‬ ‫شکستی سیاسی و به‌رێوه‌بردن بووه‌ته‌و‌ه و ل‌ه‬


‫بیروڕا‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪9‬‬

‫په‌له‌قاژێ مه‌رگ دایه‌‪ .‬بێ گوێ دان‌ه هیچ پێوان کۆچی ب‌ه لێشاوی گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت جار خه‌ڵک بۆ ماوه‌یه‌کی کورتیش بێت هیوای‬ ‫و یاسایه‌کی نێوده‌وڵه‌تی هه‌موو رۆژێک له‌هه‌وڵی رۆژ ب‌ه رۆژ ل‌ه زیاد بوون دایه‌‪ .‬داگیرکردنی خوێ ب‌ه پارتیه‌کانی تری ناو ده‌سه‌اڵت ده‌به‌سته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌نجامدانی کۆمه‌ڵکۆژی دایه‌‪ ،‬که‌چی هه‌تا ئه‌م باشووری کوردستان ل‌ه الیه‌ن ده‌وڵه‌تی تورکیاو‌ه کاتێک هه‌ر یه‌ک له‌و پارتی و بزووتنه‌وانه‌ش‬ ‫ساته‌ش بۆ شکاندنی ئیراده‌ی ئازادانه‌ی گه‌ل ل‌ه بواری ئابووری و که‌لتووریه‌وه‌‪ ،‬زیاد بوونی هه‌ڵده‌سه‌نگێنین‪ ،‬هیچ کات نه‌یانتوانیو‌ه ببن‌ه‬ ‫هیچ ده‌سکه‌وتێکی نیه‌‪ .‬بێ گومان پێشکه‌وتنی ژماره‌ی کۆچبه‌ران ل‌ه سنووری مووسڵ‪ ،‬سه‌عدی‌ه هێزێکی ئه‌لته‌رناتیڤ و هێزی گۆرانکاری له‌و‬ ‫زۆر ب‌ه خێرایی ل‌ه کوردستاندا ده‌وڵه‌تانی و جه‌له‌وال به‌ره‌و هه‌رێمی کوردستان و دابین سیسته‌مه‌دا چونک‌ه له‌زۆر رووه‌و‌ه خۆیان له‌ژێر‬ ‫سه‌رده‌ستی رووبه‌روی سه‌رسووڕمان و سه‌رلێ نه‌کردنی پێویستیه‌کانی ئاواره‌کان ‪ .‬ئه‌مان‌ه کاریگه‌ری و رکێفی فکری وسیاسی (په‌ده‌که‌)‬ ‫به‌هێزبوونی‬ ‫شێواندن کردۆته‌وه‌‪ .‬حکوومه‌تی تورکیا وه‌ک هه‌مووی ته‌نگی ب‌ه خه‌ڵک هه‌ڵچنیو‌ه له‌پێناوی دا رزگارنه‌کردوو‌ه ‪.‬هه‌ربۆی‌ه‬ ‫زهنیه‌تی نادیموکراتی‬ ‫پیشه‌ی هه‌میشه‌یی کاتێک‬ ‫بااڵده‌ستبوونی‬ ‫و‬ ‫ل‌ه باکووردا ته‌نگاو ده‌بێت‪ ،‬باشووری کوردستاندا له‌ دوای تێپه‌ر بوونی ‪24‬‬ ‫پارتی‬ ‫یه‌ک‬ ‫هێرش بۆ سه‌ر باشوور‬ ‫تریش‬ ‫ده‌بات‪ .‬ل‌ه ماوه‌ی رابردوودا ساڵ به‌ سه‌ر دامه‌زراندنی حکوومه‌تدا کێشه‌کانی الیه‌نه‌کانی‬ ‫به‌رپرسیارن‬ ‫لێی‬ ‫له‌شکه‌رکێشی تورکیا بۆ سه‌ر‬ ‫شاری مووسڵ و جێگه‌گرتنیان ده‌سه‌اڵت‪ ،‬ناعه‌داڵه‌تی‪ ،‬گه‌نده‌ڵی‪ ،‬نادیموکراتی‬ ‫‪.‬به‌تایبتی هه‌ڵوێستی‬ ‫سا ز شکا ر ا نه‌و‬ ‫ل‌ه شێخان دا زیاد کردنی‬ ‫هێزه‌کانیان ل‌ه بامه‌ڕنێ و بوون‪ ،‬نه‌بوونی مووچه‌‪ ،‬قه‌یرانی ئابووری‪ ،‬نه‌بوونی نه‌بوونی ئیراده‌یه‌کی‬ ‫سیاسی به‌هێز بۆت‌ه‬ ‫هه‌موو باشووری کوردستاندا‬ ‫باش‬ ‫و ل‌ه دوایی دا چڕ کردنه‌وه‌ی خزمه‌تگوزاری‪ ،‬زیادبوونی رێژه‌ی هه‌ژاری و بێکاری‪ ،‬زه‌مینه‌یه‌کی‬ ‫به‌خێوکردن‬ ‫بۆ‬ ‫هێرشه‌کانیان بۆ سه‌ر سنووری‬ ‫کانتوێنی عه‌فرین و ناوچه‌ی زیاد بوونی کێشه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و توندو تیژی ل ‌‬ ‫به‌هێزبوونی‬ ‫ه و‬ ‫زهنیه‌ت و سیاسه‌تی‬ ‫عه‌زاز و فروکه‌خانه‌ی منخ‪،‬‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫بۆ‬ ‫‌نجان‬ ‫ه‬ ‫گ‬ ‫لێشاوی‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫کۆچی‬ ‫و‬ ‫ژنان‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ناوه‌ندگه‌را ‪.‬ئاشکرای‌ه‬ ‫ب‌ه ئامانجی زیندوو کردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ر پارتیه‌ک و‬ ‫پالن‌ه کۆنه‌کانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫دای‬ ‫بوون‬ ‫زیاد‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫رۆژ‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫رۆژ‬ ‫واڵت‬ ‫سیاسی‬ ‫هێزێکی‬ ‫تورکیای‌ه ک‌ه تا ئێستا مووسڵ‬ ‫خاوه‌ن فیکر و‬ ‫و که‌رکووک ل‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫میساقی میللی تورکیا دا ده‌بینن و هه‌وڵه‌کانیان ده‌ربڕینی ناره‌زایی ل‌ه به‌رامبه‌ر ئه‌م قه‌یران و فه‌لسه‌فه‌یه‌کی سیاسی‌ه بۆ به‌رێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫بۆ داگیرکردنی مووسڵ و سنووری ده‌ورو ئاڵۆزیانه‌‪ .‬نزیکه‌ی یه‌ک ساڵ‌ه خه‌ڵک ل‌ه خۆپشاندان خاوه‌نی ئیدعای به‌هێزن له‌گووتنی خۆیاندا به‌اڵم‬ ‫دان‪ ،‬به‌اڵم پارتیه‌کانی ناو حکوومه‌ت و ده‌سه‌اڵت له‌کرداردا وه‌ها نین ‪.‬ئه‌مه‌ش بێ باوه‌ریه‌کان گه‌لی‬ ‫به‌ریه‌تی‪.‬‬ ‫شتی سه‌رنج راکێش ئه‌وه‌ی‌ه زۆرێک ل‌ه نابیسن و نابینن و هه‌ست ناکه‌ن‪ .‬ل‌ه جیاتی سه‌ر کورتر کردۆته‌و‌ه ‪ .‬یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان‬ ‫سیاستمه‌داران کاتێک سیاسه‌تی ئه‌مڕۆ قاڵ بوون ب‌ه کێشه‌کانی خه‌ڵکه‌و‌ه شه‌ر کردن‌ه ل‌ه خوێ ب‌ه پارتیه‌کی سوسیال‪ .‬دیموکرات ده‌زانێ‪،‬‬ ‫ده‌نرخێنن‪ ،‬ب‌ه هه‌موو شێوه‌یه‌ک دابڕاو له‌ مێژوو سه‌ر پۆست و پل‌ه و پایه‌‪ .‬به‌رده‌وام کۆبوونه‌وه‌ی خاوه‌نی گه‌لێک درووشمی جیاواز جیاوازه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌گرن‌ه ده‌ست و ده‌ڵێن ئه‌مڕۆ ئه‌مڕۆی‌ه و دوێنێ دوو قۆڵی و سێ قۆڵی و پێنج قۆڵی ئه‌نجام ده‌بێت (ی‪.‬ن‪.‬ک) و خه‌ڵکیش ئه‌و راستی‌ه بزانن‬ ‫دوێنێه‌‪ ،‬ئه‌م‌ه هه‌ڵه‌یه‌کی جدیه‌‪ .‬وه‌ک رێبه‌ر ده‌درێ‪ ،‬ب‌ه هیچ شێوه‌یه‌کیش گۆرانکاری له‌م که‌ ی‪.‬ن‪.‬ک ل‌ه ناو (پ‪.‬د‪.‬ک )دا مه‌زن بوو‌ه ک‌ه‬ ‫ئاپۆ ده‌ڵێت» مێژوو زیندووه‌‪ ،‬دوێنێ و ئه‌مڕۆ ره‌وشه‌دا ئه‌نجام نادرێت‪ .‬باشووری کوردستان وات‌ه کاریگه‌ری فکر و سیاسه‌تی پ‪.‬د‪.‬ک ل‌ه سه‌ر‬ ‫و سبه‌ێنێ هه‌موو مێژوویه‌‪ .‬ئه‌مڕۆ ل‌ه مێژوودا بۆته‌و‌ه ناوه‌ندی پێک هێنانی سیاسه‌تی هه‌موو ی‪.‬ن‪.‬ک زۆره‌‪ .‬بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان خوێ وه‌کوو‬ ‫شاراوه‌ی‌ه و مێژووش ل‌ه رۆژی ئه‌مڕۆدا»‪ .‬ب‌ه ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست‪.‬له‌برامبه‌ردا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک حه‌ره‌که‌تێکی دیموکراتیک خواز و گۆڕان خواز‬ ‫هه‌ند وه‌رگرتنی ئه‌م پێوه‌ر‌ه زیاتر ده‌مانگه‌ێنێت‌ه له‌سیاسه‌تی ناوخۆدا گۆرانکاری ناکرێت‪ .‬ل‌ه ب‌ه ناو ده‌کات‪ ،‬به‌اڵم ئه‌ویش ل‌ه ناو ی‪.‬ن‪.‬ک و پ د‬ ‫حه‌قێقه‌ت و ب‌ه شێوازێکی واقعبینان‌ه ده‌توانین شێواز دا حکوومه‌تی هه‌رێم وه‌ک حکوومه‌تێکی ک دا مه‌زن بوو‌ه و گه‌لێک ئه‌رک و به‌رێوه‌بردنی‬ ‫رووداو‌ه سیاسیه‌کان هه‌ڵسه‌نگێنین و واتای پێنج پارتیه‌‪ ،‬به‌اڵم ل‌ه ناوه‌رۆک دا حکوومه‌تێکی ده‌سه‌اڵتیان به‌یه‌که‌و‌ه ئه‌نجام داوه‌‪ .‬کاتێک ئه‌م‬ ‫یه‌ک پارتی و ناوه‌ندگه‌رایه‌‪ ،‬هێزی ده‌سه‌اڵتدار» راستیان‌ه هه‌ڵده‌سه‌نگێنم‪ ،‬مه‌به‌ستم ل‌ه نکوڵی‬ ‫بده‌ینێ‪.‬‬ ‫ل‌ه باشووری کوردستاندا ل‌ه دوای تێپه‌ر بوونی پ‪.‬د‪.‬ک «ی‌ه له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی کردنی هیچ یه‌ک له‌م الیانان‌ه نییه‌‪ .‬لێره‌دا مه‌به‌ست‬ ‫‪ 24‬ساڵ ب‌ه سه‌ر دامه‌زراندنی حکوومه‌تدا بنه‌ماڵه‌ی و حیزبی خۆیداسیاسه‌ت ده‌کات و ئه‌وه‌ی‌ه هه‌ر یه‌ک له‌م پارتی و الیانان‌ه پێویست‌ه ل‌ه‬ ‫کێشه‌کانی ده‌سه‌اڵت‪ ،‬ناعه‌داڵه‌تی‪ ،‬گه‌نده‌ڵی‪ ،‬به‌هه‌مووشێوه‌یه‌ک ئاسته‌نگ‌ه له‌به‌رده‌م گۆرانکاری بواری زهنی و سیاستی کرداری خویان ل‌ه ژێر‬ ‫نادیموکراتی بوون‪ ،‬نه‌بوونی مووچه‌‪ ،‬قه‌یرانی و ریفورم ل‌ه سیسته‌می سیاسی و ئیداری و کاریگه‌ریه‌کانی پ‪.‬د‪.‬ک رزگار بکه‌ن‪ ،‬به‌شێوه‌کی‬ ‫خاوه‌نی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆی بنگه‌ی ره‌خنه‌دانی پارکتیکی هاوبه‌شانه‌یان بده‌ن‬ ‫ئابووری‪ ،‬نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری‪ ،‬زیادبوونی ئابووریدا‬ ‫رێژه‌ی هه‌ژاری و بێکاری‪ ،‬زیاد بوونی کێش‌ه کورد نییه‌‪ ،‬رێگریه‌کی مه‌زن‌ه ل‌ه به‌رده‌م پرۆژه‌ی ‪ .‬پاشان ده‌توانن ببن‌ه هێزێکی جیاواز‪.‬وئیدعای‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و توندو تیژی ل‌ه سه‌ر ژنان و دیموکراتیک بوون و یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی دا‪ .‬زۆر شتی گه‌وره‌بک‌ه ئه‌گه‌ر نا وه‌ک هێزی پاشکو‬


‫ده‌بێت هه‌موو الیه‌ن‬ ‫و پارتی سیاسی وکه‌سی‬ ‫شۆرشگێرو خه‌مخۆری گه‌ل‬ ‫و که‌سی ئاکادیمیست‬ ‫و رۆشنبیر‪ ،‬الوان و ژنانی‬ ‫پێشه‌نگ له‌ سه‌ر ئه‌و راستی ‌ه‬ ‫قووڵ ببینه‌وه‌ که‌ باشووری‬ ‫کوردستان به‌رده‌وام بووه‌ته‌‬ ‫قوربانی سیاسه‌تی هێزی‬

‫هه‌ژمونگه‌را و ناوه‌ندی‬ ‫قه‌یرانی ناوخۆی وپێویست ‌ه‬ ‫به‌زوترین کات ئه‌م ره‌وش ‌ه‬ ‫تێپه‌رێنین ‪ .‬هه‌مووشمان‬ ‫سه‌رکه‌وتنی بیر و رامانی‬ ‫رێبه‌ر ئاپۆ له‌ سه‌رتاسه‌ری‬ ‫کوردستاندا ده‌بینین که‌چه‌ند ‌ه‬ ‫به‌رچاو روونیه‌کی به‌هێزی ل ‌ه‬ ‫الی تاکی کورد ئاوا کردووه‬ ‫قاره‌مانی تر له‌سه‌رکه‌وتنی شه‌نگال و شۆرش ل‌ه‬ ‫رۆژئاو به‌رخودانی باکورو رۆژهه‌اڵتدا جێگه‌یان‬ ‫گرت و به‌خوێنی جه‌سته‌یان یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یان‬ ‫ئافراند‪ .‬به‌داستانی قاره‌مانانه‌یان گه‌وره‌ترین‬ ‫په‌روه‌رده‌ی زهنی و رۆحی و مه‌عنه‌ویان پێش‬ ‫خست له‌کۆمه‌ڵگای باشورداو جارێکی تر ئه‌و‬ ‫راستیه‌یان دووپاتکرده‌و‌ه ک‌ه فکری رێبه‌رئاپۆ‬ ‫باشترین ده‌رمانی چاره‌سه‌ره‌ بۆته‌واوی کێشه‌کان‬ ‫له‌باشوری کوردستاندا ئه‌وان به‌به‌ختکردنی‬ ‫گه‌یانده‌حه‌قیقه‌ت‪.‬‬ ‫گیانیان راستیه‌کانیان‬ ‫جه‌ماوه‌ری باشوری کوردستانیش ب‌ه ئیلهام‬ ‫وه‌رگرتن له‌هێزو مه‌عنه‌ویات و باوه‌ری سه‌رکه‌وتن‬ ‫له‌م قاره‌مانان‌ه به‌رده‌وام ل‌ه سه‌رشه‌قامه‌کان‬ ‫به‌ده‌نگی ناره‌زایان گه‌وره‌ترین ترسیان خست‌ه‬ ‫ناو دڵی ئه‌و هێزو الیه‌نانه‌ی ک‌ه ده‌خوازن‬ ‫ببن‌ه فیرعه‌ون له‌ده‌سه‌اڵتی باشوردا وببنه‌ به‌کۆ‬ ‫بۆئازادی هه‌مووکوردان ‪.‬‬ ‫ل‌ه ئه‌نجامدا ده‌ڵێم ده‌بێت هه‌موو الیه‌ن و پارتی‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫بیروڕا‬

‫ده‌مێننه‌وه‌‪ ،‬ل‌ه پراکتیکی ئه‌م پارتیانه‌دا ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌رده‌که‌وێت ل‌ه هه‌ڵوێستی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫له‌هه‌نگاوی گۆڕانکاری و چاکسازی سیسته‌م‬ ‫دا تا دوا راد‌ه ده‌م ده‌می و خاوه‌ن هه‌ڵوێستی‬ ‫ناجێگیرن‪.‬و باوه‌ریان به‌ئیراده‌ی ئازادانه‌ی گه‌ل‬ ‫نیه‌‪ .‬هه‌ر سێ پارتی ئیسالمی (بزووتنه‌وه‌‪،‬‬ ‫یه‌کگرتوو‪ ،‬کۆمه‌ڵ) سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی هیچ یه‌ک‬ ‫ل‌ه پێوانه‌کانی ئیسالم په‌یڕه‌و ناکه‌ن‪ ،‬باشترین‬ ‫پروژه‌ی چاره‌سه‌ریان پێکهێنانی سیاسه‌تی ئێران‬ ‫و تورکیای‌ه ل‌ه باشووری کوردستاندا‪ .‬ئه‌وانیش‬ ‫له‌سنوری ده‌سه‌اڵتی خۆیاندا روبه‌روی بن به‌ست‬ ‫بوون بوونه‌ته‌وه‌‪.‬زۆرجاریش بونه‌ت‌ه هۆکاری‬ ‫به‌هێزکردنی رێکخستنی داعش له‌باشوری‬ ‫کوردستاندا‪.‬‬ ‫بێ گومان هێزی دیموکرات خواز و نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫ل‌ه باشووری کوردستان ل‌ه سه‌ره‌تای ساڵی‬ ‫هه‌فتاکاندا هه‌تا ئه‌مڕو ب‌ه شێوه‌یه‌کی کاریگه‌ر‬ ‫ل‌ه مه‌یدانی تێکوشاندا بوون‪ .‬ئه‌گه‌رچی به‌رده‌وام‬ ‫روبه‌روی لێدان و هه‌وڵدان بۆ سه‌رکوتکردنیان‬ ‫دراو‌ه له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌و‌ه به‌اڵم به‌رده‌وام له‌سه‌ر‬ ‫پێ بوون ل‌ه که‌سایه‌تی شه‌هید ئارام‪ ،‬خاڵ‌ه‬ ‫شه‌هاب‪ ،‬عه‌لی عه‌سکه‌ری‪ ،‬هه‌ڤاڵ سادق عومه‌ر‪،‬‬ ‫هه‌ڤاڵ د‪.‬سیروان و هه‌ڤاڵ ڤیان وهتد‪ ......‬و‬ ‫دا ل‌ه ئاستێکی هه‌ره‌ بڵند دا پێشه‌نگایه‌تی ئه‌م‬ ‫هێڵ‌ه کراوه‌‪ .‬ب‌ه شێوه‌یه‌کی نۆژه‌نان‌ه و ل‌ه سه‌ر‬ ‫بنه‌مای رێباز و فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌م هێڵ‌ه‬ ‫ل‌ه پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستاندا‬ ‫خوێ گه‌یاند‌ه ناسنامه‌ی پارتیکی سیاسی و‬ ‫شۆرشگێڕ وه‌ک هێڵی سێهه‌م وسه‌ربه‌خۆ‬ ‫کاریگه‌ریه‌کی زۆری ل‌ه سه‌ر پێش خستنی‬ ‫ئاستی هوشیاری و بیری یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫دیموکراتی ل‌ه کومه‌ڵگادا کردووه‌‪ .‬ئه‌مڕوش ل‌ه‬ ‫(ته‌ڤگه‌ری ئازادی کومه‌ڵگای کوردستان)دا‬ ‫به‌رده‌وام‌ه و په‌ر‌ه ب‌ه تێکوشان ده‌دات‪ .‬ته‌ڤگه‌ری‬ ‫ئازادی وه‌ک ته‌ڤگه‌رێکی جه‌ماوه‌ری‪ .‬شۆرشگێڕی‬ ‫بۆ بونیاد نانه‌وه‌ی کومه‌ڵگا ل‌ه سه‌ر بنه‌مایه‌کی‬ ‫دیموکراتی و پێش خستنی فکر و فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫دیموکراتی ل‌ه گوڕه‌پانی باشووری کوردستاندا‬ ‫خاوه‌ن روڵێکی ب‌ه کاریگه‌ره‌‪ .‬ئۆمێدو هێزی‬ ‫چاره‌سه‌ری‌ه بۆکێش‌ه و قه‌یرانه‌کانی کومه‌ڵگا‪.‬‬ ‫راستیه‌کی حاشا هه‌ڵنه‌گر‌ه ک‌ه الوانی باشوری‬ ‫کوردستان به‌کوران و کچانیه‌وه‌ به‌رده‌وام‬ ‫خاوه‌ن له‌هه‌موونرخه‌نه‌ته‌ویه‌کان ده‌رکه‌وتوون‬ ‫و ئاکتیفانه‌بۆپاراستنی هه‌موو به‌شێکی ئه‌م‬ ‫کوردستان گیان له‌سه‌رده‌ست بوون‪.‬له‌که‌سایه‌تی‬ ‫هه‌ڤااڵن (گیڤار‌ه و دیار و کارکه‌ر و ڤه‌ژین‬ ‫وده‌ستینا و زاغرۆس وگه‌نجۆ وهاورێ وبه‌سه‌دان‬

‫سیاسی وکه‌سی شۆرشگێرو خه‌مخۆری گه‌ل و‬ ‫که‌سی ئاکادیمیست و رۆشنبیر‪ ،‬الوان و ژنانی‬ ‫پێشه‌نگ ل‌ه سه‌ر ئه‌و راستی‌ه قووڵ ببینه‌و‌ه ک‌ه‬ ‫باشووری کوردستان به‌رده‌وام بووه‌ت‌ه قوربانی‬ ‫سیاسه‌تی هێزی هه‌ژمونگه‌را و ناوه‌ندی قه‌یرانی‬ ‫ناوخۆی وپێویست‌ه به‌زوترین کات ئه‌م ره‌وش‌ه‬ ‫تێپه‌رێنین ‪ .‬هه‌مووشمان سه‌رکه‌وتنی بیر و‬ ‫رامانی رێبه‌ر ئاپۆ ل‌ه سه‌رتاسه‌ری کوردستاندا‬ ‫ده‌بینین که‌چه‌ند‌ه به‌رچاو روونیه‌کی به‌هێزی ل‌ه‬ ‫الی تاکی کورد ئاوا کردووه‌‪ .‬چیتر تاکی کورد‬ ‫و پێشه‌نگی ئازادی به‌ئاسانی چه‌واش‌ه ناکرێت‪.‬‬ ‫ب‌ه تایبه‌تی ل‌ه پێشه‌نگایه‌تی ژنی کورددا هه‌موو‬ ‫رۆژێک زهنیه‌تی کونه‌پارێز و نادیموکراتیه‌کان‬ ‫هه‌ڵده‌وه‌شێنرێت‪.‬ئیتر کاتی ئه‌وه‌ هاتوو‌ه‬ ‫له‌زووترین کاتدا له‌پێناوی چاره‌سه‌رکردنی‬ ‫ته‌واوی کێشه‌کان و ب‌ه وانه‌وه‌رگرتن له‌مێژووی ‪10‬‬ ‫رابردوومان و وه‌اڵم دانه‌وه‌ی ناره‌زایه‌کانی‬ ‫خه‌ڵک ‪ ،‬ئه‌و هێز و الیه‌ن‌ه و رێکخراوانه‌ی‬ ‫ک‌ه خاوه‌ن هه‌وڵ و تێکوشانن بۆ گۆڕانکاری‬ ‫و چاکسازی و چاره‌سه‌ری‪ ،‬ل‌ه ده‌وری فکر و‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ کۆببینه‌وه‌‪ .‬له‌سه‌ربنه‌مای‬ ‫سیاسه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی و دیموکراتیک‪ ،‬رادیکاڵ‬ ‫ب‌ه مه‌رجێک خۆمان ل‌ه زهنیه‌تی نانه‌ته‌وه‌ی‪،‬‬ ‫نادیموکراتی‪ ،‬پارچه‌گه‌ری و پارتگه‌رای و‬ ‫چاوه‌ڕوانی کردن ل‌ه هێزی ده‌سه‌اڵتداران و‬ ‫داگیرکاران رزگار بکه‌ین‪ .‬وخاوه‌نی پرۆژه‌ی‬ ‫خۆماڵی وسه‌ربه‌خۆی خۆمان بین‪ .‬به‌م شێوه‌ی‌ه‬ ‫ده‌توانین ل‌ه به‌رامبه‌ر هێڵی کوردێکی کالسیک‬ ‫و وابه‌ست‌ه خاوه‌ن هه‌ڵوێستی به‌هێزو گۆرانکاربین‬ ‫و باشووری کوردستان ل‌ه ره‌وشی ئاڵوز و قه‌یران‬ ‫ئاوی ده‌ربخه‌ین و ل‌ه قوناخی قوربانی دایینی‬ ‫گۆڕانکاری‌ه سیاسیه‌کانه‌و‌ه وه‌ربگێڕن‌ه سه‌ر‬ ‫ره‌وشێک ک‌ه ببێت‌ه ناوه‌ندی ئازادی و دیموکراتی‬ ‫و یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی و ب‌ه یه‌که‌و‌ه ژیان کردنی‬ ‫گه‌الن و ئازادیه‌ک به‌رقه‌راربێت که‌الیه‌قی هه‌موو‬ ‫ئامانج و هیواو خوێنی شه‌هیدانمان بێت‪،‬ئه‌و‬ ‫کات‌ه له‌الی دۆست و دوژمنیش به‌نرخ ده‌بین‪.‬‬

‫***************‬ ‫*************‬ ‫***********‬ ‫*********‬


‫ژن به‌ بێ رێکخستن‪ ،‬مه‌حکوومی مردنه‌‬ ‫بیروڕا‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪11‬‬

‫کــــــاتــــــێــــــک لـــ‌ه‬ ‫رابــــــــــــــــــــــــردوودا‬ ‫ســـــــــه‌بـــــــــاره‌ت بـ ـه‌‬ ‫دۆخـــــــــی ژن لــه‌‬ ‫بـ ــاشـ ــووری وه‌اڵت‬ ‫بــیــرم ده‌ک ـ ـــرده‌وه‌‪،‬‬ ‫ره‌نــگ ـه‌ ی ـه‌ک ـه‌م شت‬ ‫ک ـه‌ ده‌ه ــاتــه‌ بــیــرم‪،‬‬ ‫ن‪ :‬ئه‌وین زیالن‬ ‫بـ ــێ واتـ ـ ــا ب ــوون ــی‬ ‫ئه‌م وشـه‌‪ ،‬یا نامۆ بوونێک بوو که‌ له‌ کۆمه‌ڵگادا ل‌ه‬ ‫گه‌ڵ وشه‌ی ژن هه‌بوو‪ .‬بێ گومان بیرکردنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫زۆر دوور له‌ راستی نه‌بووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش سه‌ره‌ڕای هه‌موو‬ ‫ئه‌و راستیانه‌یه‌ که‌ ژن له‌ مێژوودا ژیــاوه‌ و هه‌میش‌ه‬ ‫له‌ مه‌یدانی شه‌ر و تێکۆشان دا گۆره‌پانی پێشه‌وه‌ی‬ ‫بــۆ خــۆی ت ـه‌رخــان کــردبــوو‪ .‬بــه‌اڵم چــی بــوو ک ـه‌ ب‌ه‬ ‫جارێک ئه‌م مێژووه‌ پێچه‌وانه‌وه‌ بــووه‌وه‌ و به‌ تایبه‌ت‬ ‫له‌و کۆمه‌ڵگایه‌ که‌ واڵتی دایکه‌ عه‌شتار بووه‌ و له‌وێ‬ ‫که‌لتوری دایــک – ژن سه‌ریهه‌ڵداوه‌‪ ،‬شوێنه‌وارێک‬ ‫له‌ هه‌بوونی ژن و تێکۆشانی دیار نابێت‪ .‬تێکۆشان‬ ‫و خــۆڕاگــری حه‌پسه‌ خانی نه‌قیب‪ ،‬خــانــزادی میری‬ ‫ســوران و عایشه‌ گــول و له‌یال قاسمه‌کان نموونه‌ی‬ ‫هه‌ره‌ به‌رچاوی یاخی بوون و سه‌ربه‌رزی ژن به‌رامبه‌ر‬ ‫ب ـه‌ عـه‌قــلــیــیـه‌تــی پــیــاوســاالر و ده‌سـ ـه‌اڵت ــدار بـــووه‌‪ .‬ل‌ه‬ ‫هیچ دۆخێکی و بـه‌ هیچ شێوازێک ئــامــاده‌ نه‌بوون‬ ‫خـه‌بــاتــی ئــازادیــخــوازی بــۆ کۆمه‌ڵگا و ژنــانــی کــورد‬ ‫بـه‌ پێگه‌ و بـه‌ژیــانــی تاکه‌که‌سی بــگــۆڕنـه‌وه‌‪ .‬سـه‌ریــان‬ ‫له‌پێناوی ئــازادیــدا دانــا ب ـه‌اڵم وازی ــان لـه‌ تێکۆشان‬ ‫نه‌هێنا‪ .‬ئ ـه‌وان مردنێکی به‌ ش ـه‌ره‌ف و له‌ سه‌رپێیان‬ ‫نه‌گۆریه‌وه‌ به‌ ژیان له‌ سه‌ر ئه‌ژنۆ و له‌م پێناوه‌ش دا‬ ‫گیانیان فیدای گه‌ل و واڵتیان کرد و پێشی سه‌ربه‌رز‬ ‫بوون‪ .‬عه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتدار و ژنکوژ دڵیان سۆکنایی‬ ‫ن ـه‌ده‌هــات و چــاویــان ب ـه‌ خـه‌بــاتــی ئــیــراده‌ و ئ ــازادی‬ ‫ژناندا هه‌ڵنه‌ده‌هات‪ ،‬هه‌نگاوی ژنانی سه‌رهه‌ڵدێر و‬ ‫به‌رخودێر‪ ،‬چاوی ده‌سه‌اڵتدارانی ترساندبوو‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫زۆر بـه‌ تــونــدتــر هـه‌وڵــی چ ـه‌وســانــدن ـه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای‬

‫ژنیان دا‪ .‬ب ـه‌وه‌ش رازی نه‌بوون له‌گه‌ڵ به‌هێزبوونی‬ ‫عه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتی فاشیستی به‌عس و شه‌ڕی الیه‌ن‌ه‬ ‫ده‌ســه‌اڵتــخــوازه‌کــان ل ـه‌ ســه‌ر الشــی ژن پــێــش ک ـه‌وت‬ ‫و ژنــیــان کــرده‌ یه‌که‌مین قــوربــانــی ئ ـه‌م شــه‌ڕه‌‪ .‬ئیتر‬ ‫قڕکردنێکی تاکه‌که‌سی نه‌بوو‪ ،‬به‌ کۆمه‌ڵ ئه‌م قڕکردن‌ه‬ ‫پێش که‌وت‪ .‬ئه‌نفاڵ و هه‌ڵه‌بجه‌ نموونه‌ی هه‌ره‌ به‌رچاوی‬ ‫ئه‌م قه‌تڵ و عامه‌ بوو که‌ له‌ ناویان دا به‌ هه‌زاران ژنی‬ ‫کوردیش چاویان به‌کراوه‌ی مایه‌وه‌ بۆ داهاتوویه‌کی‬ ‫ئــازاد و ماڵئاوایان له‌ ژیــان کــرد‪ .‬ه ـه‌زاران ژن که‌‬ ‫به‌ ده‌م شیردانی منداڵه‌ ساواکانیانه‌وه‌ و به‌ ره‌حمی‬ ‫دایــکــان ـه‌یــان نـه‌یــانــتــوانــی چــاویــان ل ـه‌ ژی ــان بــگــرن و‬ ‫ژیانیان لێ سه‌ندرا‪ .‬ئه‌مانه‌ که‌م نه‌بوونه‌وه‌ و هه‌ر رۆژ‬ ‫له‌ دوێنێ خراپتر دۆخی ژن ناله‌بارتر ده‌بوو‪ .‬له‌دوای‬ ‫سااڵنێکی زۆر لـه‌ زوڵــم و زۆرداری و بـه‌رخــودانــی‬ ‫گه‌ل له‌ به‌رامبه‌ر سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدار‪ ،‬ئه‌و سیسته‌م‌ه‬ ‫زاڵمه‌ هه‌ڵوه‌شێندرا‪ ،‬گۆایه‌ سه‌دام حۆسه‌ین له‌ سێدار‌ه‬ ‫درا و خـه‌ڵــکــی بــاشــوور ب ـه‌ ئـــازادی گـه‌یــشــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬ ‫دیسان قوربانی ئـه‌م ئــاڵ و گــۆڕه‌ له‌ کۆمه‌ڵگادا ژن‬ ‫بــوو‪ .‬ئه‌م جــاره‌ به‌ قڕکردنێکی ســوور و له‌ناوبردنی‬ ‫فیزیکی نه‌بوو‪ ،‬به‌ عه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتداری و له‌ الیه‌ن‬ ‫که‌لتوری سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه‌ قڕکردنێکی سپی و‬ ‫رۆژانه‌یی به‌ڕێوه‌ چوو و ئیتر کۆمه‌ڵگا و له‌ ناویان دا‬ ‫ژنیان فێری ئه‌م چه‌شنه‌ کۆشتن و له‌ ناوبردنه‌ کرد‪.‬‬ ‫ئ ـه‌و م ــژده‌ی کـه‌ مۆدێرنیته‌ی س ـه‌رمــای ـه‌داری لـه‌ ژێر‬ ‫ناوی مۆدیرن کردنی کۆمه‌ڵگا بۆ خه‌ڵکی باشووری‬ ‫کوردستانی هێنا‪ ،‬له‌ناوبردنی که‌لتور و فه‌رهه‌نگ و‬ ‫که‌له‌پووری کوردایه‌تی بوو و ئه‌مه‌شیان به‌هێرشکردن‌ه‬ ‫سه‌ر ژنان پێش خست‪ .‬له‌ الیه‌که‌وه‌ قه‌یرانی ده‌روونی‬ ‫و ســایــکــۆلــوژی شـــه‌ڕ کـ ـه‌ هــێــشــتــا ش ــوێ ــنـ ـه‌واری ل‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگادا مابوو‪ - ،‬هه‌تا ئێستاش دایکانی هه‌ڵه‌بج‌ه‬ ‫له‌ داخــی رۆڵ ـه‌ سوتاو و ون بووه‌کانیان ده‌سووتێن‬ ‫– له‌ الیه‌کی دیکه‌شه‌وه‌ داب و نه‌ریت و که‌لتوری‬ ‫ره‌س ـه‌نــی کــۆمـه‌ڵــگــاش ل ـه‌ گ ـه‌ڵ هێرشی ئــایــدۆلــۆژیــای‬ ‫لیبرالیزم له‌الیه‌ن ده‌سـه‌اڵتــدارانــی ئـه‌وروپــا و هه‌موو‬ ‫زلهێزانی جیهانی که‌ به‌ ناوی مۆدیرن بوون پێشان‬ ‫خست‪ ،‬بریتی بوو له‌ داڕزانی کۆمه‌ڵگا به‌پێشخستنی‬


‫دۆخی ژن له‌ کۆمه‌ڵگای‬ ‫باشوور بێنینه‌ به‌رچاو‪،‬‬ ‫هێرشی داعش بۆ سه‌ر‬ ‫مووسڵ و هه‌روه‌ها‬ ‫مه‌خموور و به‌ تایبه‌ت‬

‫بیروڕا‬

‫شه‌نگال و که‌رکووکه‌ ک ‌ه‬ ‫خۆپه‌رستی و دیارده‌ی له‌شفرۆشی‬ ‫و بێ واتاکردنی پێوانه‌ ئه‌خاڵقی و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی کۆمه‌ڵگا‪ .‬ئه‌مانه‌ش‬ ‫هه‌موو بۆته‌ هۆکاری قوڵکردنه‌وه‌ی‬ ‫ن ــاک ــۆک ــی و قـ ـه‌ی ــران ــی چــڤــاکــی‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش نه‌ ته‌نیا ئاڵۆزی ده‌روونــی‬ ‫و کۆمه‌اڵیه‌تی ک ـه‌م ن ـه‌کــرده‌وه‌‪ ،‬ب‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ زۆرتــری کــرده‌وه‌‪ .‬هه‌موو‬ ‫ئ ـه‌مــان ـه‌ بـــوو بــه‌ ه ــۆک ــاری ئــاڵــوز‬ ‫کردنی دۆخی بنه‌ماڵه‌کان و زیاد‬ ‫بــوونــی ئــاســتــی تــونــد و تــیــژی دژ‬ ‫ب ـه‌ ژن‪ .‬ک ـه‌م ن ـه‌بــوون و ک ـه‌م نین‬ ‫ئ ـه‌و ژنــان ـه‌ی ک ـه‌ ب ـه‌ هــۆی په‌سه‌ند‬ ‫نــه‌کــردنــی ئـ ـه‌م تــونــد و تــیــژیــانـ‌ه‬ ‫خۆیان کۆشتووه‌ و نارازی بوونی‬

‫به‌ هێرشه‌کانیان جارێکی‬

‫خۆیان به‌م ره‌نگه‌ ده‌ربڕیوه‌‪ .‬ره‌نگ‌ه‬ ‫ئـه‌مـه‌ش وه‌کــوو بــێ چــاره‌ بوونێک دیک ‌ه مێژووی تاڵییان بۆ‬ ‫بــێــت ب ـه‌رامــب ـه‌ر ب ـه‌ زۆڵ ــم و زۆری‬ ‫پیاو و کۆمه‌ڵگای پیاوساالر‪ ،‬به‌اڵم کۆمه‌ڵگا و به‌ تایبه‌ت‬ ‫له‌ هه‌مان کاتدا قه‌بووڵ نه‌کردنی‬ ‫ژنان زیندوو کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م عه‌قڵیه‌ته‌یه‌ له‌ الیه‌ن ژنه‌وه‌‪ .‬بێ‬ ‫گومان ئه‌گه‌ر له‌ کۆمه‌ڵگادا ژنان مسۆگه‌ر هه‌ر الیه‌نێکی‬ ‫بتوانن له‌ ئاستێکی بڵند و به‌هێز ده‌سه‌اڵتدار و زلهێز کاتێک‬ ‫دژ به‌م عه‌قڵییه‌ته‌ چه‌وسێنه‌ره‌ خۆ‬ ‫به‌رێکخستن بــکـه‌ن ‪ ،‬ره‌نــگ ـه‌ ئیتر بیه‌وێت واڵتێک یا هه‌ر‬ ‫هیچ ژنێک پێویستی به‌ خۆکۆشتن‬ ‫نـه‌بــیــنــێــت و مــســۆگ ـه‌ریــش وه‌هــای ـه‌‪ .‬شوێنێک داگیر بکات‪،‬‬ ‫ت ـه‌نــان ـه‌ت ب ـه‌رامــب ـه‌ر ب ـه‌ عه‌قلییه‌تی سه‌ره‌تا هێرش بۆ سه‌ر‬ ‫ژنــکــوژ ک ـه‌ ه ـه‌مــوو رۆژ ب ـه‌ نــاوی‬ ‫ژنان ده‌بات‬ ‫نامووس ژنان قه‌تڵ ده‌که‌ن‪ ،‬ده‌بێت‌ه‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫گه‌ره‌نتیه‌کی هه‌تا هه‌تایی‪.‬‬ ‫بـــێ گـــومـــان کــاتــێــک بـ ــاس لـ‌ه‬ ‫رێکخستن کردنی ژن ده‌که‌ین‪ ،‬به‌و‬ ‫واتــای ـه‌ نیه‌ ک ـه‌ ب ـه‌ تـ ـه‌واوی ژن ل‌ه‬ ‫دۆخێکی که‌ تێدایه‌ رزگار ده‌بێت‪.‬‬ ‫لـه‌ کــۆی خــۆڕاگــری‪ ،‬رێکخستن و‬ ‫پێش که‌وتن هه‌بێت‪ ،‬له‌وێ عه‌قڵییه‌تی‬ ‫چه‌وسێنه‌ر و دژه‌ژن زۆرتــر خۆی‬ ‫ده‌سه‌پێنێ‪ .‬لـه‌ جێگایه‌کی کـه‌ ژن‬ ‫تــێــدا بــێــده‌نــگـه‌‪ ،‬ســه‌ر تــه‌وانــدی و‬ ‫گوێراێڵی قه‌ید و به‌نده‌ کۆنه‌کانی‬ ‫کــۆم ـه‌ڵــگــای ـه‌‪ ،‬گــوێــرای ـه‌ڵــی ب ــاوک‪،‬‬ ‫بــرا و مێرده‌که‌ی بێت‪ ،‬به‌ تاکید‬

‫‪12‬‬


‫داگیرکاری و ژن کوژه‌ که‌ له‌ سه‌رده‌می‬ ‫کۆیالیه‌تی و ناوین ماوه‌ته‌وه‌‪،‬‬

‫ویستیان به‌ پێوانه‌کانی خۆیان‬

‫مۆدێلی ژنی خۆیان پێش بخه‌ن که‌ پیاوان‬ ‫رێبه‌رایتیان بکه‌ن‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪13‬‬

‫لـ ـ ـه‌وێ زۆر کــێــش ـه‌ی ـه‌کــی ئ ـه‌وتــۆ‬ ‫ده‌رناکه‌وێت‪ .‬به‌اڵم له‌م چوارچێو‌ه‬ ‫ک ـ ـه‌ ده‌رده‌کـ ـ ـ ـه‌وێ ـ ـ ــت‪ ،‬زه‌خـ ـ ــت و‬ ‫گ ــۆش ــاره‌ک ــان ئــاســتــیــان ده‌چــێــت ـ‌ه‬ ‫راده‌یه‌کی باوه‌ڕ پێ نه‌کراو و ژن‬ ‫ده‌بێت ئه‌م راستیه‌ش بزانێت و ب‌ه‬ ‫هۆشیاریه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌م بابه‌تانه‌دا‬ ‫هه‌ڵس و که‌وت بکات‪ .‬ئه‌گه‌ر زۆر‬ ‫دوور نه‌چین و نموونه‌ی ئه‌مڕۆ و‬ ‫دۆخــی ژن له‌ کۆمه‌ڵگای باشوور‬ ‫بێنینه‌ به‌رچاو‪ ،‬هێرشی داعش بۆ‬ ‫سه‌ر مووسڵ و هه‌روه‌ها مه‌خموور‬ ‫و به‌ تایبه‌ت شه‌نگال و که‌رکووک‌ه‬ ‫کــه‌ بــه‌ هــێــرش ـه‌کــانــیــان جــارێــکــی‬ ‫دیکه‌ مێژووی تاڵییان بۆ کۆمه‌ڵگا‬ ‫و ب ـ ـه‌ ت ــای ــبـ ـه‌ت ژنـ ـ ــان زی ــن ــدوو‬ ‫ک ــرده‌وه‌‪ .‬مــســۆگـه‌ر ه ـه‌ر الیه‌نێکی‬ ‫ده‌س ـ ـه‌اڵتـ ــدار و زلــهــێــز کــاتــێــک‬ ‫بیه‌وێت واڵتێک یا هه‌ر شوێنێک‬ ‫داگــیــر بــکــات‪ ،‬س ـه‌ره‌تــا هــێــرش بۆ‬ ‫سه‌ر ژنان ده‌بات‪ ،‬سه‌رمایه‌داریش‬ ‫ده‌ڵ ــێ ــت ده‌ب ــێ ــت سـ ـه‌ره‌ت ــا لـ ـه‌ ژن‬ ‫بده‌یت! ئه‌مه‌ رێــک به‌ پێچه‌وانه‌ی‬ ‫هه‌ڵوێستی رێبه‌ر ئاپۆیه‌ که‌ ده‌ڵێت‬ ‫س ـه‌ره‌تــا ده‌بــێــت ژن رزگ ــار بێت‬ ‫ئینجا کۆمه‌ڵگا‪ .‬بۆیه‌ لـه‌م هێرش‌ه‬ ‫داگــیــرکــارانـه‌دا بـه‌ هـ ـه‌زاران ژنی‬

‫ئێزیدیان رفاند‪ ،‬فرۆشت و قه‌تڵ‬ ‫کرد هه‌تاکوو جارێکی دیکه‌ ئه‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگا نه‌توانێ هه‌ستێته‌ سه‌رپێ‬ ‫و ئه‌مه‌ش ته‌نیا شتێکی به‌هه‌ڵکه‌وت‬ ‫نــیــی ـه‌ و ت ــای ــبــه‌ت ه ـه‌ڵــوێــســتــێــکــی‬ ‫ئــایــدیــۆلــوژیــه‌‪ .‬لــه‌ ژێـــر پ ـ ـه‌رده‌ی‬ ‫ئاینی ئیسالمدا‪ ،‬په‌یڕه‌و کردنی‬ ‫عه‌قڵییه‌تی کۆنه‌پارێزو پاشماوه‌ی‬ ‫زهنیه‌تی کۆیالیه‌تی‪ ،‬داگیرکاری‬ ‫و ژن کـــوژه‌ کــه‌ لــه‌ ســه‌رده‌مــی‬ ‫کۆیالیه‌تی و ناوین ماوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ب‌ه‬ ‫سه‌ر ژناندا داده‌سه‌پێنن و ویستیان‬ ‫به‌ پێوانه‌کانی خۆیان مۆدێلی ژنی‬ ‫خــۆیــان پــێــش بــخ ـه‌ن کــه‌ پــیــاوان‬ ‫رێبه‌رایتیان بکه‌ن‪ .‬بابه‌تی سه‌رنج‬ ‫راکێش ئه‌وه‌یه‌ له‌و جوغرافیایه‌ ک‌ه‬ ‫هێشتا نرخ و نه‌ریتی کوردایه‌تی‬ ‫و فه‌رهه‌نگی قــوڵ و ره‌نــگ وبۆی‬ ‫م ــێ ــژووی کــۆنــی کــۆمــه‌اڵیــه‌تــی و‬ ‫ژیانی هاوبه‌شی گـه‌الن به‌ هه‌موو‬ ‫شــێــوه‌یــه‌ک پـ ــارێ ـــزراوه‌‪ ،‬هــێــرشــی‬ ‫دژوار پێش ده‌که‌وێت‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌سه‌لمێنێت که‌ بیر و بۆچوونیان‬ ‫بـه‌ ت ـه‌واوه‌تــی دژ بـه‌ ده‌وڵـه‌مـه‌نــدی‬ ‫کۆمه‌ڵگا و ئیراده‌ی ژنان و هه‌موو‬ ‫به‌ها زیندووه‌کانی مــێــژووه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫پ ـه‌ێــوه‌نــدی ـه‌کــی ب ـه‌ ئیسالمییه‌ته‌و‌ه‬

‫بیرورا‬

‫به‌ سه‌ر ژناندا داده‌سه‌پێنن و‬

‫نییه‌‪ .‬لـه‌ که‌رکووکیش بـه‌ هه‌مان‬ ‫شــێــواز بـه‌ هــێــرش کــردن لـه‌ سه‌ر‬ ‫ژنان ویستیان ئیراده‌ی کۆمه‌ڵگاش‬ ‫بشکێنن‪ .‬بێگومان هه‌تا عه‌قلییه‌تی‬ ‫ده‌وڵـــه‌تـــگـــه‌را و ده‌ســــه‌اڵتــــدار بـ‌ه‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی عه‌قلییه‌تی پیاوساالر‬ ‫به‌رده‌وامیان هه‌بێت‪ ،‬چه‌وساندن و‬ ‫بێ ئیراده‌ کردن ناوه‌ندی سیاسه‌تی‬ ‫رۆژانـ ـه‌ی ــان ده‌بــێــت بــۆ ب ـ ـه‌رده‌وام‬ ‫ک ــردن ــی هــه‌ب ــوون ــی ــان‪ .‬ئ ـه‌مــان ـه‌ش‬ ‫راسته‌وخۆ له‌ هه‌موو گۆره‌پانه‌کانی‬ ‫ژیـ ــانـ ــدا ره‌نـ ــگـ ــدان ـ ـه‌وه‌ی لــه‌ســه‌ر‬ ‫پــه‌راوێــزکــردنــی ژنـــان کـ ــردووه‌‪،‬‬ ‫تابلۆیه‌کی بێچاره‌ و ره‌شــیــان بۆ‬ ‫ژن کێشاوه‌‪ ،‬ئاشکرایه‌ بابه‌تێکی‬ ‫دیکه‌ش که‌ بووه‌ته‌ هۆکاری تووڕ‌ه‬ ‫بــوونــی ده‌ســـه‌اڵتـــداران‪ ،‬هـه‌بــوونــی‬ ‫رامانی ئازادیخوازی رێبه‌ر ئاپۆیه‌‬ ‫که‌ هه‌بوونی ژنــی جارێکی دیک‌ه‬ ‫زی ــن ــدوو ک ـ ــرده‌وه‌‪ .‬سـ ـه‌ر ل ـه‌ نــوێ‬ ‫ناسنامه‌ی ژنێکی ئازادی ئافراند‬ ‫و ژنــــان ت ــوان ــی ــان ت ــۆڵـ ـه‌ی پــێــنــج‬ ‫هـه‌زار ساڵه‌ی زۆر و زۆڵــم که‌ ب‌ه‬ ‫ســه‌ر ژن و کــۆم ـه‌ڵــگــادا س ـه‌پــاوه‌‪،‬‬ ‫لـه‌م عه‌قلییه‌ته‌ بگرن‪ .‬بۆیه‌ ژنانی‬ ‫کــورد بـه‌ تایبه‌تیش لـه‌ بــاشــووری‬ ‫کــوردســتــان ئیتر وه‌ک ــوو جــاران‬ ‫بێچاره‌ نامێنێت‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ هه‌وڵ‬ ‫له‌ سه‌ر پێش خستنی رێکخستنی‬ ‫خ ــۆی ده‌دات و ئ ـه‌م ـه‌ش زیــنــدوو‬ ‫بــوون ـه‌وه‌ی که‌لتوری خــۆڕاگــری و‬ ‫ب ـه‌رخــودانــی دایــک ـه‌ ع ـه‌شــتــاره‌ لـه‌م‬ ‫واڵته‌دا‪ .‬ژنانی کورد له‌ شه‌نگالیش‬ ‫له‌ وه‌اڵمــی هێرشی داگیرکارانه‌ی‬ ‫داعــش یه‌کینه‌ی پاراستنی ژنانی‬ ‫ش ـه‌نــگــالــیــان پــێــش خــســت‪ ،‬چــۆن‬ ‫ئ ـه‌وانــیــش ب ــاش ده‌زان ـ ــن لــه‌ ه ـه‌ر‬ ‫بوارێکه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ژن بێ پاراستن‬ ‫بمێنێت‪ ،‬گه‌ره‌نتی به‌رده‌وامکردنی‬


‫حیزبایه‌تین‪ ،‬چاویان له‌ پێشه‌نگه‌‪ .‬به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌ ئه‌وانه‌ی که‌ ئیدعای خه‌بات و ئازادی ژنیان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬جا بۆ هه‌موومان نه‌بینه‌ هیوایه‌کی بۆ‬ ‫دڵی بێ هیوای ژنانی کورد و د ه‌ر ه‌و ه‌ی کورد له‌‬ ‫باشووری کوردستان و گشتی عێراق‬ ‫ژنــانــی ک ــورد و ده‌ره‌وه‌ی کــورد‬ ‫له‌ باشووری کوردستان و گشتی‬ ‫عـ ــێـ ــراق‪ .‬کــاتــێــک ژن ــێ ــک خــۆی‬ ‫ده‌کۆژێ یا ده‌کۆژرێت‪ ،‬یه‌که‌م کار‬ ‫که‌ هه‌موومان ده‌یکه‌ین‪ ،‬ئیدانه‌ی‬ ‫ئـه‌م کــرداره‌ چه‌په‌ڵه‌یه‌ که‌ رۆژان ـ‌ه‬ ‫خــۆی بـه‌ س ـه‌ر ژنــدا ده‌سه‌پێنێت‪.‬‬ ‫هـــه‌مـــووشـــمـــان پـ ــێ ن ـ ــارازی ـ ــن و‬ ‫شکایه‌تمان هه‌یه‌ و له‌و بڕوایه‌دام‬ ‫که‌ هـه‌ر کاممان له‌ نــاخـه‌وه‌ ئێش‬ ‫و ئازاری ئه‌وه‌ی ده‌چێژین که‌ بۆ‬ ‫نه‌مانتوانی یارمه‌تیده‌ری بین؟؟ ک‌ه‬ ‫واته‌ بۆ کۆتایی هاتن به‌م دۆخان‌ه‬ ‫و زیــنــدوو ک ــردنــه‌وه‌ی کـه‌لــتــوری‬ ‫ژن ـ دای ــک ل ـه‌ مــیــزوپــۆتــامــیــا با‬ ‫وه‌کوو ژن به‌ تایبه‌ت له‌ باشووری‬ ‫کوردستان سه‌ره‌تا فێر بین که‌ یه‌ک‬ ‫بگرین و به‌ بێ هیچ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫حــیــزبــای ـه‌تــی خــه‌بــات بــۆ ئـــازادی‬ ‫و پــاراســتــنــی ژن ــان پــێــش بخه‌ین‪.‬‬ ‫هاوکات له‌ دۆخی هه‌نووکه‌دا ک‌ه‬ ‫لـه‌ تــه‌واوی کــوردســتــانــدا ش ـه‌ڕه‌ و‬ ‫بــمــان ـه‌وێــت و ن ـه‌مــان ـه‌وێــت ژنــیــش‬ ‫ده‌بــێــتـه‌ بـه‌شــێــک لــه‌م رۆژه‌ڤ ـ ـه‌‪ .‬بۆ‬ ‫ئ ـ ـه‌وه‌ی جــارێــکــی دیــک ـه‌ مــێــژووی‬ ‫تاڵی شه‌نگال دووپــات نه‌بێته‌وه‌ و‬ ‫ژنانی کورد به‌ کۆێالیه‌تی نه‌گرن‬ ‫و نــه‌فــرۆشــن‪ ،‬پــێــویــســتـه‌ بــتــوانــیــن‬

‫هێزی پاراستنی ژنــان لـه‌ هه‌موو‬ ‫گ ــوون ــد‪ ،‬ش ــار و شــارۆچــک ـه‌کــان‬ ‫پــێــش بــخـه‌یــن‪ .‬ژنــانــی ک ــورد و ل‌ه‬ ‫بـــاشـــووری کــوردســتــانــیــش ئیتر‬ ‫ناتوانن وه‌کوو جاران چاوه‌ڕوانی‬ ‫ئــه‌وه‌ بــن ک ـه‌ پــیــاو بیانپارێزێت‪،‬‬ ‫هــــه‌ر ژن ــێ ــک پــێــویــســت ـه‌ وه‌کــــوو‬ ‫ســوپــایـه‌ک بێت کـه‌ بــتــوانــێ خۆی‬ ‫و واڵتـه‌کـه‌شــی بــپــارێــزێ‪ ،‬ئه‌گه‌رنا‬ ‫تـه‌نــهــا ی ـه‌ک خــولـه‌کــیــش گـه‌ره‌نــتــی‬ ‫ژیانی نابێت‪ .‬پێویسته‌ ئێمه‌ی ژنان‬ ‫بــاوه‌ریــمــان ب ـه‌و حه‌قیقه‌ته‌ هه‌بێت‬ ‫ئـه‌گـه‌ر هــێــزی هـه‌مــوو جیهان هی‬ ‫ئێمه‌ بێت و رێکخستنمان نه‌بێت‬ ‫ئه‌وا به‌رگه‌ی یه‌ک خوله‌ک ناگرین‬ ‫و لـ ـه‌ن ــاوده‌چ ــی ــن‪ .‬ب ــۆیــه‌ لـ ـه‌ گ ـه‌ڵ‬ ‫ئه‌مانه‌دا پێش خستنی ئاکادیمیای‬ ‫ژنان له‌ هه‌موو هه‌رێمه‌کان ئه‌رکی‬ ‫سه‌رکیمانه‌ و پێویسته‌ هه‌ر ماڵێک‪،‬‬ ‫قۆتابخانه‌‪ ،‬باخچه‌ و یاریگایه‌ک ‪..‬‬ ‫بکه‌ینه‌ جێگای په‌روه‌رده‌ی ژنان و‬ ‫بـه‌ گشتی فــێــری ببین کـه‌ بۆچی‬ ‫پێویستیمان بـه‌ پــاراســتــن هـه‌یـه‌ و‬ ‫واڵته‌که‌مان و له‌ ناویشی دا ژنان‬ ‫له‌ چ دۆخێکی دان‪ ،‬پێویستی ب‌ه‬ ‫ئاگادار کردنه‌وه‌ و تێگه‌یشتنێکی‬ ‫قــووڵ هـه‌یـه‌‪ .‬ه ـه‌ر ژنێک پێویست‌ه‬ ‫لـه‌ مــێــژووی خــۆی بــگــات و فێری‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫بیرورا‬

‫ژیان نامێنێت و له‌هه‌مانکاتدا بۆ‬ ‫هێرشی ده‌ره‌وه‌ کراوه‌یه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫ل ـ ـه‌ کــــه‌رکــــووک پ ــێ ــش ک ـه‌وتــنــی‬ ‫خــه‌ب ــات ــی پ ــاراس ــت ــن ــی گـ ـه‌وهـ ـه‌ری‬ ‫ژن ــان و دیــســان ل ـه‌ م ـه‌خــمــوور ب‌ه‬ ‫هه‌مان شێوه‌ راستی ئه‌م رامانه‌ و‬ ‫به‌هێزبوونی ده‌خاته‌ روو‪ .‬ده‌بێت‬ ‫ئ ـ ـه‌وه‌ش بــڵــێــم ک ـه‌ بــۆ جێگایه‌کی‬ ‫وه‌کــوو بــاشــووری کوردستان ئه‌م‬ ‫پێش کـه‌وتــنــانـه‌ کـه‌مـه‌ و پێویست‌ه‬ ‫ببێته‌ رێکخستنی هه‌موو کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫ب ـه‌داخ ـه‌وه‌ سیاسه‌تی هـه‌ڵـه‌ی پارت‌ه‬ ‫ده‌س ـ ـه‌اڵتـ ــداره‌کـ ــان لــه‌ ب ــاش ــووری‬ ‫کوردستان رێگره‌ له‌ به‌رده‌م پێش‬ ‫که‌وتنی رێکخستنی ژنــان‪ .‬بووت‌ه‬ ‫هــۆی ئ ـه‌وه‌ی که‌ ته‌نانه‌ت ژنانیش‬ ‫لـ ـه‌ چـــوارچـــێـــوه‌ی بــــه‌رژه‌وه‌نــــدی‬ ‫حیزبایه‌تی دا بڕواننه‌ خه‌باتی ژن‬ ‫و ئه‌مه‌ش بێ گومان یارمه‌تیده‌ری‬ ‫رێ ــک ــخ ــس ــت ــن ــی ژنــــــــان ن ــاب ــێ ــت‪.‬‬ ‫خه‌باتێکیش ئه‌گه‌ر پێش بکه‌وێت‪،‬‬ ‫پارچه‌ پارچه‌یه‌ و یه‌کگرتوو نیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش هێز و ئیراده‌ی ژن الواز‬ ‫ده‌خ ـ ــات و زه‌مــیــن ـه‌ی ـه‌کــی زیــاتــر‬ ‫ئــاوا ده‌کــات بۆ ئـه‌وه‌ی عه‌قلییه‌تی‬ ‫پ ــی ــاوس ــاالری ــش دزه‌ بــکــات ـه‌ نــاو‬ ‫هــێــزی ژنـ ــان‪ ،‬ژن ل ـ ـه‌دژی ژنــان‬ ‫بـه‌کــار ده‌هــێــنــن‪ .‬نــمــوونـه‌ی ئه‌مه‌ش‬ ‫هه‌موو ساڵێک له‌ بۆنه‌و چاالکی‌ه‬ ‫گرنگه‌کانی ژنــانــدا‪ ،‬هێزی به‌ناو‬ ‫ئ ــاس ــای ــش ه ــێ ــرش لـ ـه‌سـ ـه‌ر ژن ــان‬ ‫ده‌کـه‌ن‪ ،‬ناوی لێده‌که‌ن پاراستنی‬ ‫ئــاســایــش‪ .‬ئـه‌مـه‌ش روو ره‌شیه‌کی‬ ‫بێ وێنه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ژنانه‌ی که‌ ده‌ره‌وه‌ی خه‌باتی‬ ‫سیاسی و حیزبایه‌تین‪ ،‬چاویان ل‌ه‬ ‫پێشه‌نگه‌‪ .‬به‌تایبه‌ت له‌ ئه‌وانه‌ی ک‌ه‬ ‫ئیدعای خه‌بات و ئــازادی ژنیان‬ ‫ه ـه‌ی ـه‌‪ .‬جــا بــۆ ه ـه‌مــوومــان نه‌بین‌ه‬ ‫هــیــوای ـه‌کــی ب ــۆ دڵـــی ب ــێ هــیــوای‬

‫ئه‌و ژنانه‌ی که‌ د ه‌ر ه‌و ه‌ی خه‌باتی سیاسی و‬

‫‪14‬‬


‫بیرورا‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪15‬‬

‫ه ــاوره‌گــه‌ز و ت ـ ـه‌واوی تــاکـه‌کــانــی‬ ‫کۆمه‌ڵگا بکات‪ .‬ژنــان پێویسته‌ ل‌ه‬ ‫فێر بوون و زانابوون نه‌ترسن که‌‬ ‫ئـه‌مـه‌ چــرایـه‌کـه‌ لـه‌ تــاریــکــی دا بۆ‬ ‫ژنان و ته‌نیا پێش که‌وتنی ئیراده‌‪،‬‬ ‫رام ــان و کـه‌ســایـه‌تــی سـه‌ربـه‌خــۆ و‬ ‫ئازاده‌ که‌ ئازادی هه‌موو ژنانیش‬ ‫گـ ـه‌ره‌ن ــت ــی ده‌ک ـ ـ ــات‪« .‬ژن ـ ــی بــێ‬ ‫رێــکــخــســتــن‪ ،‬مـه‌حــکــوومــی مــردنـه‌«‬ ‫و نــاتــوانــێ هــیــچــی دیــک ـه‌ بــکــات‪.‬‬ ‫ئیتر ژنانی کــورد وه‌کــوو جــاران‬ ‫بێچاره‌ نین که‌ خۆیان بسووتێنن‬ ‫ی ــا بـ ــکـ ــوژن‪ ،‬چـ ــۆن رێــکــخــســتــنــی‬ ‫ژنـ ــان هـ ـه‌یـ ـه‌‪ .‬ئـ ـه‌مـ ـه‌ش لـ ـه‌ دۆخ ــی‬ ‫هـه‌نــووکـه‌ی بــاشــووری کوردستان‬ ‫ده‌رفه‌تێکی مێژوویه‌ کـه‌ بتوانین‬ ‫ئـ ـه‌م ده‌رفـ ـه‌تـ ـه‌ بــره‌خــســێــنــیــن و ب‌ه‬ ‫هه‌موو داگیرکاران به‌ یه‌ک ده‌نگ‬ ‫بسه‌لمێنین که‌ ئیتر هیچ هێزێکی‬ ‫ناتوانێ ژنــی کــورد بچه‌وسێنێ و‬ ‫بــێ ئــیــراده‌ی بــکــات‪ .‬ئ ـه‌م قۆناخ‌ه‬ ‫لـ ـه‌گـ ـه‌ڵ ئـــــه‌وه‌ی زۆر ئـــاڵـــۆزه‌ لـ‌ه‬ ‫هه‌مانکاتیشدا ده‌رفه‌تێکه‌ بۆ ژنان‬ ‫که‌ بتوانن باشترین و به‌ هێزترین‬

‫خه‌باتی ئازادیخوازی پێش بخه‌ن‪.‬‬ ‫ل ـه‌ الی داگــیــرک ـه‌ر ه ـه‌مــوو هێزو‬ ‫ئـ ــیـ ــراده‌ی ژنــــان ئــاســت ـه‌نــگــن جــا‬ ‫ئه‌گه‌ر ژنان کورد بن‪ ،‬یا عه‌ره‌ب و‬ ‫تورکمه‌ن‪ ،‬ئیزه‌دی بن یا مۆسڵمان‬ ‫یــان خریستیان‪ ،‬ل ـه‌ کــۆی س ـه‌ری‬ ‫هه‌ڵدا پێ لێ ده‌که‌ن و تێده‌په‌ڕن‪.‬‬ ‫بــۆ ه ـه‌مــوو ژن ــان و ه ـه‌مــوو گه‌لی‬ ‫کــــورد واتــــا ب ــۆ ه ـ ـه‌ر نـــه‌تـــه‌وه‌ و‬ ‫ره‌گه‌زێکی که‌ بنده‌ست کــراوه‌ ل‌ه‬ ‫الی هێزی ده‌سه‌اڵتدار و زۆردار‬ ‫یه‌که‌‪ .‬ته‌نها له‌یه‌ک خاڵدا جیاوازن‬ ‫ئه‌ویش جیاوازی له‌نێوان که‌سێک‬ ‫که‌ نکۆڵی له‌هه‌بوونی خۆی بکات‬ ‫و به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ته‌سلیم بێت‬ ‫و ببێته‌ کـه‌ســێــکــی بــێ ئــیــراده‌ و‬ ‫بــێ که‌سێتی‪ ،‬ب ـه‌م شێوه‌یه‌ ئه‌مان‌ه‬ ‫پـه‌سـه‌نــد ده‌کــرێــن‪ .‬جــا ئـه‌مـه‌ وه‌ک‬ ‫ره‌گه‌ز ده‌بێت یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک بێت‪،‬‬ ‫بێ گومانه‌ له‌ کــوێ بـه‌رژه‌وه‌نــدیـ‌ه‬ ‫ســیــاســی و هـه‌لــپـه‌رســتــی ده‌ســه‌اڵت‬ ‫کــه‌ بــه‌ هــیــچ ش ــێ ــوه‌یــه‌ک پــێــوانــی‬ ‫ئه‌خالقی تێدا نییه‌‪ ،‬کۆتای هات‬ ‫ئـه‌وا نــۆره‌ی ئه‌وانی دیکه‌ش دێت‬

‫کــه‌ ت ـه‌ســلــیــم بــــوون‪ ،‬و جــارێــکــی‬ ‫دیکه‌ ژنــان‪ ،‬خۆشک و دایکانیان‬ ‫ده‌که‌نه‌ قوربانی سیاسه‌تی چه‌وت و‬ ‫چه‌په‌ڵیان‪ .‬بۆیه‌ ژنان له‌ باشووری‬ ‫کـ ــوردسـ ــتـ ــان وه‌کـــــــوو چ ـ ــۆن ل ـ‌ه‬ ‫مێژوودا سه‌لماندوویانه‌‪ ،‬ئه‌مڕوش‬ ‫پێویسته‌ به‌ قاره‌مانی له‌یال قاسم‬ ‫و ت ــێ ــک ــۆشــه‌ری عــایــشــه‌ گـ ــول و‬ ‫حه‌پسه‌خانی نه‌قیب له‌ مێژوودا و‬ ‫قاره‌مانی سه‌رده‌می نوێ شۆرشی‬ ‫ژنانی کوردستان وه‌ک ڤیان جاف‪،‬‬ ‫ده‌ستینا قه‌ندیل‪ ،‬سۆالف پشده‌ری‪،‬‬ ‫ڤه‌ژین رزگه‌ی‪ ،‬بێریڤان شه‌نگالی‪،‬‬ ‫بێریتان دیبه‌گه‌ی و هیران هیرانی‬ ‫و خاوه‌نداریه‌تی له‌ ئیراده‌ی ژن و‬ ‫واڵت بــکـه‌ن‪ ،‬هه‌تا جارێکی دیک‌ه‬ ‫ئه‌نفاڵ و هه‌ڵه‌بجه‌ و شه‌نگاڵیکی‬ ‫دیکه‌ دووباره‌ نه‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫***************‬ ‫*************‬ ‫***********‬ ‫*********‬


‫ناساندنی ڕاستینه‌ی ژن مه‌رجێكی سه‌ر ه‌كییه‌ له‌ هاتنه‌مه‌یدانی ژنان بۆ ناو خه‌بات و تێكۆشان‬

‫نــاســانــدنــی ڕاســتــیــن ـه‌ی ژن و‬ ‫بـه‌رزكــردنـه‌ی ئاستی هۆشیاری‪،‬‬ ‫م ـ ـه‌رجـ ــێـ ــكـ ــی س ـ ـه‌ره‌كـ ــیـ ــی ـ ـه‌ ل ـ‌ه‬ ‫هاتنه‌مه‌یدانی ژنــان و كچان بۆ‬ ‫ناو خه‌بات و تێكۆشان‪ ،‬شوناسی‬ ‫هه‌رتاكێك په‌یوه‌سته‌ به‌مێژوی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌و گه‌له‌ گه‌ر مێژوو‬ ‫نادیاربێت له‌تایبه‌تی به‌ تایبه‌تی‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا كـه‌وا سیسته‌م‬ ‫زیاتر خێڵه‌كیبێت‪ ،‬هاوكات ئه‌و‬ ‫سیسته‌مه خێڵه‌كییه‌ ب ـه‌ڕوویــدا‬ ‫زاڵ بێت و كه‌گومانی تێدانی‌ه‬ ‫لێی چاوه‌ڕێ ناكریت شوناسێك‬ ‫به‌كه‌سایه‌تی و زیهنییه‌تی ژنی‬ ‫بدرێت‪ ،‬بونی تاكه‌كانیش له‌ژێر‬ ‫گ ــوم ــان پ ــرس ــی ــاردا داده‌ن ــرێ ــت‬ ‫خــوێــنــدن ـه‌وه‌ی ـه‌كــی نــێــگـه‌تــیــڤــانـ‌ه‬ ‫ی ـ ــان بــــۆده‌كــــرێــــت‪ ،‬بــێــگــومــان‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی بــارگــاوی كــراو‬ ‫ب ـه‌تــێــژوو ده‌قه‌ئاسمانییه‌كانیش‬ ‫كـ ـه‌هـ ـه‌م ــووی ــان لــه‌چ ــوارچ ــێ ــوه‌ی‬ ‫قــوڵــكــردن ـه‌وه‌ی ڕه‌گ و ڕیــشـه‌ی‬

‫سه‌رله‌نوێ له‌ده‌وری ئاواده‌كریته‌و ‌ه‬

‫بۆیه‌ چینێ دێ پیویسته‌ ژن به‌گوێره‌ی‬

‫پیاو پێناسه‌نه‌كرێت به‌ڵك و له‌میانه‌ی‬

‫بون و ناسنامه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كه‌ی خۆی‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆبكرێ‬

‫ژنــان و كچانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی‬ ‫ك ــوردی خــۆیــان ل ـه‌ژێــر زه‌ب ــر و‬ ‫زه‌نگی چه‌تره‌ داخراو ڕه‌شه‌كاندا‬ ‫ده‌هێڵێته‌وه‌ تــالـه‌م سۆنگه‌یه‌شه‌و‌ه‬ ‫بتوانن مێژوویه‌كی پــڕ ئه‌تنیك‬

‫به‌ئه‌تنیكی زه‌هــیــنــیــیـه‌تـه‌كــانــیـه‌و‌ه‬ ‫وه‌ســــتــــاوه‌‪ ،‬چــونــگ ـه‌ ئــاشــكــرای ـ‌ه‬ ‫بـــــــــــاری ســــــۆســــــۆلــــــیــــــۆژی و‬ ‫ت ــوان ــاك ــان ــی مـــــرۆڤ ب ـه‌گــشــتــی‬ ‫ب ـه‌پــێــی ج ــوڵــه‌و چ ــاالك ــی فــكــری‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫بیر‌وڕا‬

‫مژده‌ عه‌لی حه‌سه‌ن‬

‫كلۆرێكی نێرینه‌دا ده‌خولێنه‌وه‌ و‬ ‫بیرده‌كه‌نه‌وه‌ نامه‌نتیقیه‌كانیشیان‬ ‫له‌نستی و مت بوونی تاكه‌كاندا‬ ‫جێگه‌ی گرتووه‌ و له‌و نێوه‌نده‌شدا‬ ‫ڕه‌گه‌زی مێینه‌ به‌پێی پێوانه‌كانی‬ ‫ئــــــه‌م زهـــیـــنـــیـــه‌ت و ك ــل ــت ــور‌ه‬ ‫ه ـه‌ڵــده‌س ـه‌نــگــێــت‪ ،‬هــه‌رالدان ــێ ــك‬ ‫یــان ڕوبــه‌ڕوو بونه‌وه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ‬ ‫یــاســاو ڕێــســاكــانــی ئــه‌و كــلــتــور‌ه‬ ‫نێرینه‌و فكره‌كانیاندا دووچاری‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ی تــونــدی ده‌كــات ـه‌و‌ه‬ ‫له‌سه‌ر هه‌ردوو ئاسته‌كه‌ش واته‌«‬ ‫تاكو و كۆ» گه‌ر سه‌رنج بده‌ین‬ ‫له‌م ئاراسته‌یه‌وه‌ پرسیارگه‌لێكی‬ ‫زۆر بێكۆتا خۆیان به‌ده‌رده‌خه‌ن‪،‬‬ ‫ئایا تاكوچه‌ند كوێ و كه‌ی‪..‬؟‬

‫ب ــۆخ ــۆی ــان و ژنــــان و كــچــانــی‬ ‫داهاتوی ئه‌م نیشتمانه‌ بكه‌ونه‌و‌ه‬ ‫و ئاوێته‌ی ڕوناكی بڕازێ بون و‬ ‫بونیادی خۆیان له‌ ڕوانگه‌ی بوون‬ ‫و نه‌بونی خۆی بسه‌لمێنێت وه‌اڵمی‬ ‫ئ ـه‌م پــرس ـه‌و چـه‌نــدیــن پــرســیــاری‬ ‫دیــك ـه‌ جــێــده‌هــێــڵــم بــۆ ئــیــراده‌ و‬ ‫زه‌هینیه‌تی كچانی نیشتمانه‌كه‌م‬ ‫دوات ـ ـ ــر ه ــاوف ــك ــر و خــه‌ب ــات ــم‪.‬‬ ‫زۆر ئـ ــاشـ ــكـ ــرای ـ ـه‌ دانـ ــانـ ــی‬ ‫چــاودێــری له‌سه‌ر توانایی هزرو‬ ‫و ئـه‌قــڵ و چاالكییه‌كانی ژنــان‬ ‫وای كــردوه‌ زه‌هینه‌ت و توانای‬ ‫تێگه‌شتنی له‌گۆشه‌یه‌كی ته‌سكدا‬ ‫بـه‌نــدبــكــریــت‪ ،‬كه‌بێگومان وه‌اڵم‬ ‫دانـ ـه‌وه‌ی جــوڵـه‌و چــاالكــی له‌سه‌ر‬ ‫چۆنیه‌تی و بیركردنه‌وه‌ و توانایی‬

‫‪16‬‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪17‬‬

‫سـه‌رلـه‌نــوێ لــه‌ده‌وری ئــاواده‌كــریــتـه‌وه‌ بۆیه‌ چینێ دێ پیویسته‌ ژن بـه‌گــوێــره‌ی پیاو پێناسه‌نه‌كرێت‬ ‫بـه‌ڵــك و لـه‌مــیــانـه‌ی بــون و ناسنامه‌ كــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌كـه‌ی خــۆی هه‌ڵسه‌نگاندنی بــۆبــكــرێ و بناسرێت‬ ‫له‌هه‌مان كاتدا بنه‌مای زانستی و زه‌هینیه‌تی به‌شێوه‌یه‌كی واقعیانه‌یه‌ ده‌ربخرێت له‌م پێناوه‌شدا ل‌ه‬ ‫ڕۆژگاری ئه‌مڕۆماندا یه‌كێك له‌سه‌ره‌كترین خه‌باتی ژنانی ئازادیخواز و شۆڕش گێڕی سایكۆلۆجیه‌ت‬ ‫و زانــســت نــاســی ژن ـه‌ و چۆنییه‌تی ڕاســتـه‌قــیــنـه‌ی ل ـه‌ كــۆمـه‌ڵــگـه‌دا‪ ،‬بــۆیـه‌ بـه‌رلـه‌هـه‌مــوو شتێك ژنــان و‬ ‫كچان پێویستیان به‌خه‌باتێكی فه‌لسه‌فه‌ی و ئاینده‌یه‌كی تۆكمه‌ له‌ فكر و لێهاتوی خۆیان هه‌یه‌ ك‌ه‬ ‫بێگومان ده‌بێت گرنگی زیاتر به‌بونیادنانی ئه‌كادیمیه‌تی فكری ژنــان بدریت له‌هه‌موو بواره‌كانی‬ ‫تێكۆشان و ژیاریدا هاوكات ده‌بێت ئه‌و جــۆره‌ ئه‌كادیمیه‌ زانستیانه‌ ئامانجی سه‌ره‌كی بونیادنانی‬ ‫ژنێكی ڕۆشنبیر و پێگه‌شتوبێت كه‌گۆڕانكارییه‌كانی ڕۆشــنــگـه‌ری له‌نێوكۆمه‌ڵگه‌ پــه‌ره‌ی پێبدات‪.‬‬

‫******************************‬ ‫***************************‬ ‫************************‬ ‫*********************‬ ‫****************‬

‫بیر‌وڕا‬

‫و جــــه‌ســــتــــه‌ی گــــــه‌شــــــه‌ده‌كــــــات‪ .‬زۆر گـ ــرنـ ــگ ـ ـه‌ ســـــه‌رنـــــج بـــخـــریـــتـــه‌ ســـــــه‌رئـــــــه‌وه‌ی كـــــه‌ژن‬ ‫لــه‌دۆخ ــێ ــك ــی وه‌ه ـ ــادایـ ـ ـه‌ كــــــه‌ڕۆح و مــه‌ع ــری ــفــه‌ی م ــرۆڤ ــێ ــك ك ــۆمـ ـه‌ڵ ــگـ ـه‌یـ ـه‌ك‪ ،‬دون ــی ــایـ ـه‌ك‪...‬ه ــت ــد‬


‫كۆچ كردن بۆ؟‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫فه‌یروز ئه‌حمه‌د‬

‫ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت دیارده‌ی كۆچ كردن بناسین بریتییه‌ له‌‬ ‫«جێهێشتنی شوێنی نیشته‌جێبونی خۆت بۆ شوێنێكی تر بۆهه‌میشه‌‬ ‫یاخود بۆ كاتێكی دیاری كراو «‪ ،‬به‌اڵم له‌هه‌ركاتێك كۆچكردن‬ ‫ڕوبدات ئه‌و ‌ه بێگومان هۆ و بێكاریگه‌ر نییه‌‪ ،‬چه‌ندین باگراوند‬ ‫له‌ پشت دیارده‌ی كۆچ كردن هه‌یه‌ و گومان له‌وه‌دانییه‌ كۆچ‬ ‫كردن ڕه‌گ و ڕیشه‌ی مێژووی هه‌یه‌ و ناتوانرێت بنبڕ بكرێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ هه‌موو مرۆڤه‌كان بیركردنه‌و ‌ه و هه‌ڵسوكه‌وتیان وه‌ك یه‌ك له‌كۆتایدا پرسیاری من ئه‌وه‌یه‌ ئایا بۆگه‌نجان كۆچ ده‌كه‌ن‬ ‫نییه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت فۆكس خه‌ینه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی بۆ كۆچ كردن ئه‌ندامانی له‌شیان ده‌فرۆشن به‌اڵم ئاماده‌نین به‌شداری شۆڕش و‬ ‫له‌باشوری كوردستان ڕوی له‌زیاد بوونه‌ هۆكاره‌كان گه‌لێك ڕاپه‌ڕین بكه‌ن و من دڵنیام له‌م هه‌رێمه‌ بارودۆخی سیاسی به‌ده‌ست ‪18‬‬ ‫حیزبه‌كانه‌و ‌ه نییه‌و نه‌بو ‌ه نابێت تا ئیراده‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆی وه‌ك‬ ‫زۆرن‪ ،‬به‌اڵم هه‌وڵده‌ده‌م هه‌ندێكیان بخه‌ینه‌ڕوو‪.‬‬ ‫په‌كه‌كه‌ تێدا دروست نه‌بێت به‌ڕێوه‌ی نه‌بات‪ ،‬نابۆ كۆچ كردن‬ ‫به‌ڵێ بۆ ڕاپه‌ڕین و بنیات نانه‌وه‌‬

‫بیر‌وڕا‬

‫نه‌بونی ئازادی تاكه‌كه‌سی‪ ،‬نه‌بونی دیموكراسی سیسته‌می‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی وواڵت‪ ،‬نه‌بونییه‌كسانی له‌نێوان ئه‌رك و مافدا‪،‬‬ ‫نه‌بونی ژێرخانی ئابوری به‌هێز‪ ،‬نه‌بونی هه‌لی كار بۆگه‌نجان‪،‬‬ ‫نه‌بونی كه‌سی شیاو له‌شوێنی شیاو‪.‬‬

‫**************************************************‬ ‫******************************************‬ ‫*********************‬ ‫***************‬


‫ڕۆڵی زانكۆكان له‌دروستكردنی كه‌سایه‌تی و داهێناندا‬

‫له‌هه‌موو دونیادا بونبی چینی گه‌نجان بناغه‌ی ئابوری و ڕۆشنبیری ئه‌وگه‌له‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌ڕێگه‌ی ئه‌و‬ ‫قۆناغانه‌ی تێیدا تێپه‌رده‌بن‪ ،‬قۆماغی زانكۆ هه‌ستیاری مرۆڤ و تاك به‌رانبه‌ر تاك كۆمه‌ڵگه‌دیاری‬ ‫ده‌كات ئاستی زانیاری و ڕۆشنبیری ده‌گه‌یه‌نێته‌ لوتكه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستی خێرخواز گه‌یشتن بێبه‌ڕاده‌ی‬ ‫زانیاری و گه‌شه‌سه‌ندن به‌اڵم تاچه‌ند زانكۆكانی كوردستان بونه‌ته‌مه‌یدانی زانست و داهێنان وه‌ك‬ ‫هه‌رواڵت و نیشتمانێكی پڕ داهێنان گه‌شه‌ی هزری‪ ،‬به‌اڵم له‌زانكۆ و په‌یمانگاكانی كوردستان‬ ‫مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی هێنانی بڕوانامه‌ و گه‌یشتن به‌ پله‌و پایه‌یه‌ نه‌بونی هیچ باڵو كراوه‌یه‌كی زانستی‬ ‫داهێنانی له‌ڕوی ئاستی بااڵ دیاریكه‌ریه‌و ڕاستییه‌ كه‌وا ته‌نیا كات به‌ڕێكردن و ته‌واوكردنی كاتی‬ ‫خوێندنه‌ به‌ چه‌ند زانیارییه‌كی مامۆستابێ ده‌رچووه‌‪ ،‬له‌ ناو ئه‌و زا‌نیارانه‌ی كه‌ ئاماده‌ی كردوو ‌ه و‬ ‫پشت به‌ستن به‌زانیاری ناوكۆمپیته‌ره‌كه‌ی‪.‬‬ ‫له‌سه‌رده‌مه‌كانی ڕابردوو له‌ڕێگه‌ی چه‌ند حوجره‌و مه‌الیه‌كدا توانراوه‌ چه‌ندین كه‌سایه‌تی وه‌ك (نالی‬ ‫مه‌حوی) دروستبكرێت‪ ،‬پرسیار ئه‌وه‌یه‌ بونی كۆمه‌ڵێ زانكۆ و پیمانگه‌بۆ ناتوانن نالییه‌ك دروست‬ ‫بكه‌ن‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪19‬‬

‫بیر‌وڕا‬

‫نه‌رمین عه‌تا‬


‫گیانی به‌رخۆدان سنوری ده‌ستكرد و ڕه‌گه‌ز ناناسێ‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫ئه‌سمه‌ر محمد‬

‫بیر‌وڕا‬

‫‪20‬‬

‫ه‌میشه‌ له‌ خه‌باتی سیاسی كوردیدا شان به‌شانی پیاوان پێگه‌یه‌كی سره‌كی له‌مه‌یدانی خه‌بات و تێكۆشاندا شوێن‬ ‫په‌نجه‌ی خۆی به‌دیار خستو ‌ه كه‌ئه‌م پێگه‌ی به‌رخۆدان و به‌هێزی ژنی كورد بوو كه‌تاك و ئێستاش به‌رده‌وامه‌‬ ‫كه‌ ئستێره‌یه‌كی له‌ئاسمانی مێژووی گه‌لی كوردا له‌هه‌ر پارچه‌یه‌كی تری كوردستان ئه‌گه‌ر كچ و ژنانی كورد‬ ‫نه‌یان توانی بێت له‌ شوێنه‌كانی خۆی به‌شداری شۆڕش و خه‌باتی نه‌ته‌وه‌كه‌مان بكات ئه‌وا بێگومان هه‌ریه‌ك‬ ‫له‌پارچه‌كانی تری كوردستان به‌ ماڵ و جێی خۆی زانیو ‌ه له‌ڕۆژگاری ئه‌مرۆ له‌ڕۆژئاوای كوردستان جاریكی‬ ‫تر ئه‌م خۆڕاگرییه‌ی كچانی كوردییان خسته‌ به‌ردیدی ته‌واوی دونیا و ئه‌وانه‌ی هه‌میشه‌ له‌لوله‌ی تفه‌نگی كچه‌‬ ‫شه‌رڤان و گه‌ریالیه‌ك له‌ترس و هه‌یاڵی به‌رگری له‌ خۆبوندا ده‌ژی هه‌میشه‌ ژنی كورد پێشه‌نگ له خه‌بات و‬ ‫قاره‌مان به‌سه‌نگه‌ری به‌رگری و شانازی كردن به‌گیانی به‌رخۆدان له‌نێوان هاوڕه‌گه‌زه‌كانی هه‌میشه‌ سه‌رنجی‬ ‫واڵتانی به‌الی خۆدا ڕاكێشاو ‌ه كه‌ له‌ ڕوبه‌ڕوبه‌نه‌وه‌ی نه‌یارانی كورد و گروپه‌ تیرۆریستییه‌كان بونه‌ته‌ قه‌ڵغانی‬ ‫به‌رگری له‌پایه‌ و شكۆی نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه‌به‌شامازییه‌و ‌ه له‌واڵته‌ زلهێزه‌كان باسیان لێوه‌ ده‌كرێت و به‌شه‌رڤانی كورد‬ ‫ناویان ده‌برێت‪.‬‬ ‫***************‬ ‫*************‬ ‫***********‬


‫هۆكار ه‌كانی له‌دایكبوونی سه‌رمایه‌داری (دزی ماڵ)‬ ‫تایبەت‬

‫ب ‌ه قه‌ڵه‌می ڕێزدار عه‌بدوڵاڵ ئۆج ئاالن(مانیفستۆى‬ ‫شارستانێتى دیموکراتیک)‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪21‬‬

‫شرۆڤه‌كردنی سه‌رمایه‌داری وه‌ك ئایینێك ك‌ه زۆرتری ‌ن قسه‌ی‬ ‫له‌باره‌و‌ه كراوه‌و كرداری له‌پێناودا ئه‌نجامدراوه‌‪ ،‬ده‌شێت‬ ‫كۆمه‌كێكی زیاتر ب‌ه راست تێگه‌یشتن لێی بكات‪ .‬وه‌ك ئه‌و‬ ‫شوێنه‌ی سه‌ركه‌وتنی تێدا به‌ده‌ست هێناو‌ه ئه‌وروپاو زیهنیه‌تی‬ ‫ئه‌وروپی‪ ،‬سه‌رباری ئه‌وه‌ی هه‌ر‌ه زێد‌ه قس‌ه سه‌باره‌ت ب‌ه‬ ‫سه‌رمایه‌داری ده‌كه‌ن و چاالكی ئه‌نجامده‌ده‌ن‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك ل‌ه هه‌ر‬ ‫ئایینێكدا بینراو‌ه ئه‌مانیش راستینه‌ی هه‌بوونی سه‌رمایه‌دارییان‬ ‫كردۆت‌ه روحانی و له‌م بواره‌دا دوانه‌كه‌وتوون‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫مه‌سیحی‪ ،‬سۆسیالیست و ئه‌نارشیسته‌كانیش ك‌ه خۆیان ب‌ه‬ ‫ركابه‌ری هه‌ره‌دژواری سه‌رمایه‌داری داده‌نێن ده‌كه‌ون‌ه ناو ئه‌م‬ ‫پۆلێنه‌وه‪ .‬هزر و ئه‌قڵی ناوه‌ندگه‌رایی ئه‌وروپا قوتابخانه‌یه‌كه‪ .‬ل‌ه‬ ‫سه‌ده‌ی شازده‌هه‌م به‌دواو‌ه وه‌ك سیسته‌مێكی جیهان قۆناخی‬

‫هه‌ژموونگه‌راییان ده‌ستپێكردووه‪ .‬به‌گوێره‌ی قاڵبوونه‌وه‌ی‬ ‫شه‌خسی خۆم قوتابخانه‌یه‌كی ئه‌وتۆی‌ه ك‌ه چه‌ندین جار ل‌ه‬ ‫سیسته‌می ئاواكردنی خوداوه‌نده‌كانی كاهینی سۆمه‌ر زیاتر‬ ‫شاره‌زای پێشخستنی شاردنه‌وه‌و ئه‌فسووناوی كردنی راستینه‌ی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‪« .‬په‌یڕه‌وی زانستی» رۆڵێكی سه‌ره‌كی ل‌ه ئه‌قڵی‬ ‫خۆرئاوای ئه‌وروپاو سیسته‌می هزراندنیدا ده‌بینێت‪.‬‬ ‫باس ل‌ه زانستی ده‌رككردن ب‌ه هه‌بوونی سروشت ناكه‌م ك‌ه‬ ‫مرۆڤیش پارچه‌یه‌كێتی‪ .‬زانست ك‌ه وه‌كو گه‌نجینه‌ی هاوبه‌شی‬ ‫مرۆڤایه‌تییه‌‪ ،‬خوڵقێنه‌ره‌کانی هێند‌ه ونن ك‌ه ناتوانرێت بكرێت ب‌ه‬ ‫موڵكی هیچ تاك‪ ،‬جڤات‪ ،‬ده‌زگا و نه‌ته‌وه‌یه‌ك‪ .‬ئه‌گه‌ر هه‌ر پێویستی‬ ‫ب‌ه باسكردنی پیرۆزییه‌كی ئیالهی هه‌بێت‪ ،‬له‌م چوارچێوه‌یه‌دا‬ ‫پێشكه‌شكردنی ئه‌م نازناو‌ه ب‌ه زانست ده‌شێت نرخاندنێكی‬ ‫هه‌ر‌ه نزیك به‌ڕاستی بێت‪ .‬به‌اڵم ل‌ه ئه‌تیمۆلۆژیای ئه‌وروپادا‬ ‫«په‌یڕه‌وی زانستی» خاوه‌ن پێگه‌یه‌كی جیاوازتره‌‪ ،‬شێوه‌(بچم)ی‬ ‫به‌رایی دیكتاتۆریه‌تی هاوچه‌رخ‌ه (هه‌موو شێوه‌كانی تۆتالیتاری و‬ ‫سه‌ره‌ڕۆیی)‪ .‬راستتر ئه‌و تۆوه‌ی‌ه ك‌ه كه‌وتۆت‌ه منداڵدانیه‌وه‪ .‬وه‌ك‬ ‫دەستەواژە په‌یڕه‌و ب‌ه مانای رێگا‪ ،‬رێچكه‌و شێواز دێت‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه‬


‫مێژوو‪ ،‬سیاسه‌ت‪ ،‬ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬یاسا‪،‬‬ ‫جوگرافیا و شارستانیه‌ت ــ كولتوور‬ ‫ده‌شێت وه‌كو كه‌موكوڕی سه‌ره‌كیی‬ ‫سۆسیۆلۆژیا‌كه‌ی ماركس هه‌ڵسه‌نگێنرێت‪.‬‬ ‫له‌و‌ه رزگاری نه‌بوو‌ه ك‌ه قوتابخانه‌یه‌ك بێت‬ ‫ب‌ه ئاسانی له‌میانه‌ی میتۆدی بچووككردنه‌و‌ه‬ ‫سیسته‌م بۆ ئابووری بگۆڕدرێت‪ .‬بێگومان‬ ‫به‌های چاره‌سه‌رئامێزانه‌ی كۆمه‌ڵناسی‬ ‫ئابووری نكوڵی لێناكرێت‪ .‬به‌اڵم كاتێك‬ ‫به‌شێوه‌ی پێویست پێگه‌ی ئه‌مان‌ه له‌ناو‬ ‫فاكته‌ره‌كانی دیكه‌دا روون نه‌كرایه‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌رباری ته‌واوی بانگه‌ش‌ه زانستییه‌كانی‬ ‫به‌اڵم ریسكی خزانی به‌ره‌و دۆگماتیزم‬ ‫زۆرده‌بێت‪ .‬ئه‌وه‌ی زیاتریش روویداو‌ه‬ ‫ب‌ه واقیعبوونی ئه‌و ریسكان‌ه بوو‌ه ك‌ه ئه‌م‬ ‫كه‌موكوڕیانه‌ سه‌رچاوه‌یانه‪.‬‬ ‫ئه‌و بۆچوونانه‌ش كه‌م نین ك‌ه‬ ‫په‌ره‌سه‌ندنی سه‌رمایه‌داری به‌تایبه‌ت ب‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵت و ده‌وڵه‌تی مۆدێرن ده‌به‌ستنه‌و‌ه‬ ‫ك‌ه گوزارشتێكی یاسایی ده‌سه‌اڵته‌و زیاتر‬ ‫به‌رچاوه‪ .‬له‌ناو یه‌كپارچه‌یی كۆمه‌ڵگادا‬ ‫ریشه‌ی پله‌داریه‌كانی ده‌سه‌اڵت بۆ‬ ‫سه‌رده‌مێكی كۆنتر ده‌گه‌ڕێته‌وه‪ .‬یه‌كێك ل‌ه‬ ‫فاكته‌ر‌ه سه‌ره‌كیه‌كانی به‌ڕێوه‌بردنی ژیانی‬ ‫ماددییه‪ .‬به‌اڵم خودی توندوتیژی ئه‌و‬ ‫توانایه‌ی نیی‌ه ك‌ه ب‌ه ته‌نیا ژیانی ماددی‪،‬‬ ‫ئابووری و سه‌رمایه‌داری بخوڵقێنێت‬ ‫ك‌ه خاڵی ترۆپكێتی‪ .‬رۆڵی رێكخستن‪،‬‬ ‫په‌ره‌پێدان و به‌ربه‌ستكردنی به‌رده‌وام‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫تایبەت‬

‫سه‌ره‌تا ئه‌رێنی بێت و كۆمه‌كێك ب‌ه به‌هره‌ی‬ ‫هه‌ستكردن بكات‪ ،‬به‌اڵم ك‌ه بۆ ماوه‌یه‌كی‬ ‫درێژخایه‌ن پابه‌ندبێت پێیه‌و‌ه ته‌واو‬ ‫رۆڵی دیكتاتۆریه‌تێكی زیهنی ده‌بینێت‪.‬‬ ‫به‌ناوی زانسته‌و‌ه داكۆكی كردن له‌سه‌ر‬ ‫په‌یڕه‌و ده‌شێت به‌ره‌و مه‌ترسیدارترین‬ ‫دیكتاتۆریه‌ت بچێت‪ .‬خۆی له‌خۆیدا‬ ‫كه‌وتنه‌وه‌ی فاشیزم ل‌ه ده‌وڵه‌تگه‌رایی ــ‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان ك‌ه به ‌پارێزه‌ری هه‌ر‌ه‬ ‫سەرسەختی په‌یڕه‌وی زانستی داده‌نرێت‬ ‫ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه‌مان ده‌سه‌لمێنێت‪.‬‬ ‫بێگومان ل‌ه ئه‌وروپای خۆرئاوا شۆڕشێكی‬ ‫زیهنی هاتۆته‌كایه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ناكرێت ئه‌م‌ه‬ ‫وه‌ك رێكردنه‌و‌ه له‌پێش ناوه‌ندگه‌رێتی‬ ‫ئه‌وروپا شرۆڤ‌ه بكرێت‪ .‬چونك‌ه ئه‌م شۆڕش‌ه‬ ‫ته‌واوی پێشه‌نگایه‌تیه‌كانی ل‌ه په‌ره‌سه‌ندن‌ه‬ ‫هزرییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وروپا وه‌رگرتووه‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵناسی ماكس وێبه‌ر رۆڵێكی گرنگی‬ ‫ل‌ه به‌ستنه‌وه‌ی پێشكه‌وتنی سه‌رمایه‌داری‬ ‫ب‌ه راسیۆنالیزمی ئه‌وروپییه‌و‌ه هه‌بووه‪.‬‬ ‫ماكس وێبه‌ر ل‌ه رێگای شاكاره‌كه‌یه‌و‌ه‬ ‫ك‌ه له‌ژێر ناوی «ئه‌خالقی پرۆتستانی‬ ‫و سه‌رمایه‌داری» دای‌ه خوازیار‌ه زه‌مین‌ه‬ ‫بۆ ئه‌م تێز‌ه ئاماد‌ه بكات و رێگای بۆ‬ ‫بكاته‌وه‪ .‬سه‌رباری ئه‌وه‌ی ل‌ه پێكهاتنی‬ ‫سه‌رمایه‌داریدا راسیۆنالیزم یه‌كێك ل‌ه‬ ‫فاكته‌ر‌ه دیاریكه‌ره‌كانه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ته‌نیا‬ ‫بچووكردنه‌و‌ه ( ‪)Reduction‬ی بۆ‬ ‫راسیۆنالیزم و یاسا توانای روونكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م دیارده‌یه‌ی نییه‪.‬‬ ‫ل‌ه كۆمه‌ڵناسیه‌كه‌ی كارل ماركسدا‬ ‫وه‌كو‬ ‫سه‌رمایه‌داری‬ ‫سه‌ركه‌وتنی‬ ‫سیسته‌مێك ب‌ه به‌پیتی به‌رهه‌م‌ه‬ ‫ئابووریه‌كه‌یه‌و‌ه ده‌به‌سترێته‌وه‪ .‬له‌هه‌موو‬ ‫شێوه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی پێشووتر ب‌ه‬ ‫به‌رهه‌متری داده‌نێت‪ ،‬به‌تایبه‌تیش به‌هره‌ی‬ ‫پێشخستنی زێد‌ه ــ به‌ها و گۆڕینی بۆ‬ ‫قازانج و سه‌رمای‌ه ب‌ه رێگا خۆشكه‌ری‬ ‫سه‌ركه‌وتنی لێكده‌داته‌وه‪ .‬بایه‌خدانێكی‬ ‫كه‌می مارکسیزم ب‌ه فاكته‌ره‌كانی له‌جۆری‬

‫هێزی شرۆڤه‌كاری ئه‌و روونكردنه‌وانه‌ی پشت ب ‌ه‬ ‫فاكته‌ره‌كانی كولتووری ــ شارستانیه‌ت ده‌به‌ستێت‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گره‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كی بنچینه‌یی سه‌رمایه‌داری‬ ‫هاوكاتی قۆناخی پووكانه‌وه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫شارستانیه‌ته‬

‫له‌ناو یه‌كتردا بوون‪.‬‬ ‫سه‌ركه‌وتنی سه‌رمایه‌داری ل‌ه باكووری‬ ‫خۆرئاوای ئه‌وروپا فاكته‌ری جوگرافی ‪22‬‬ ‫و گرنگی شوێن ده‌خات‌ه به‌رچاوان‪ .‬زۆر‬ ‫جار ده‌گووترێت ك‌ه شاری ئه‌مستردام‬ ‫رۆڵی النكه‌ی بینیوه‪ .‬دیسان فاكته‌ره‌كانی‬ ‫دیكه‌ ‌ی جوگرافیاش به‌شێكی سنوورداری‬ ‫ل‌ه روونكردنه‌وه‌یدا هه‌یه‪ .‬به‌بێ زلكردنی‬ ‫رۆڵه‌كه‌ی دانانی و جێگیركردنی له‌شوێنی‬ ‫خۆیدا به‌های ماناكه‌ی دیارتر ده‌كات‪.‬‬ ‫هێزی شرۆڤه‌كاری ئه‌و روونكردنه‌وانه‌ی‬ ‫پشت ب‌ه فاكته‌ره‌كانی كولتووری ــ‬ ‫شارستانیه‌ت ده‌به‌ستێت حاشاهه‌ڵنه‌گره‪.‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی بنچینه‌یی سه‌رمایه‌داری‬ ‫هاوكاتی قۆناخی پووكانه‌وه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫شارستانیه‌ته‪ .‬ئه‌و تێزه‌ی من زیاتر‬ ‫قورسایی ده‌خه‌م‌ه سه‌ر ئه‌مه‌یه‪ .‬له‌و شوێنه‌دا‬ ‫ك‌ه رووباری سه‌ره‌كی شارستانیه‌ت‬ ‫ده‌ڕژێت‌ه زه‌ریاو‌ه (به‌شێوه‌یه‌كی سیمبۆلی‬ ‫زه‌ریای ئه‌تڵه‌سی كه‌ناره‌كانی ئه‌مستردام)‬ ‫كۆتایی ئه‌م سیسته‌مه‌شه‪ .‬بێگومان سیسته‌م‬ ‫بۆ ئه‌وبه‌ری زه‌ریا په‌ڕیوه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌سایه‌ی‬ ‫هه‌ژموونگه‌راییه‌كی نوێدا ك‌ه له‌میانه‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت ــ نه‌ته‌وه‌ی ئه‌مریكاوه‌یه‌‪ ،‬ل‌ه هه‌ڵكشان‬ ‫به‌ره‌و ترۆپكی جیهانگیریدا سه‌ركه‌وتنی‬ ‫به‌ده‌ست هێناوه‪ .‬به‌اڵم زیادبوونی‬ ‫چۆنیه‌تی سیمیالری و میدیایی ژیان‪،‬‬ ‫بااڵده‌ستبوونی كۆمه‌ڵگای خۆنواندان‬ ‫و به‌كاربردن‪ ،‬له‌جیاتی دابینكردنی‬ ‫داواكارییه‌كان‪ ،‬دنه‌دان و هاركردنی‬


‫***************‬ ‫*************‬

‫تایبەت‬

‫داواكارییه‌كان له‌الیه‌ن ئابوورییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌شه‌نه‌كردنی ده‌سه‌اڵت بۆ ناو ته‌واوی‬ ‫ده‌مار‌ه موولوولیه‌كانی خوێنی كۆمه‌ڵگا‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تیش جه‌ختكردنه‌وه‌ی ب ‌ێ میژوویی‬ ‫له‌الیه‌ن خودی ئایدیۆلۆگه‌كانی سیسته‌مه‌و‌ه‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی زه‌ق گوزارشت ل‌ه ناوه‌ڕۆكی‬ ‫كائیوس و ڕزیووی سیسته‌م ده‌كات‪.‬‬ ‫بیر ل‌ه راستیه‌كی ب ‌ێ مێژوو و ب ‌ێ‬ ‫شوێن ناكرێته‌وه‪ .‬پێشكه‌وتن‪ ،‬په‌ره‌سه‌ندن‪،‬‬ ‫هه‌مه‌ڕه‌نگی و جیاوازی له‌میانه‌ی مێژووه‌و‌ه‬ ‫به‌دیدێت‪ .‬دوا گووت‌ه «كۆتایی» ته‌نیا ل ‌ه مێژووی مرۆڤایه‌تیدا‬ ‫ده‌شێت بۆ شێوه‌یه‌ك بگووترێت‪ .‬هیچ‬ ‫نه‌بینینی نموونه‌یه‌كی‬ ‫شێوه‌یه‌ك خاوه‌نی جیاكارییه‌كی ئه‌وتۆ‬ ‫نیی‌ه ك‌ه ئه‌به‌دی بێت‪ .‬ل‌ه گه‌یاندنی‬ ‫هاوشێوه‌ی ئه‌و شه‌ڕ‪،‬‬ ‫شێوه‌كانی كۆمه‌ڵگا ب‌ه ده‌سته‌واژه‌‌كانی‬ ‫تااڵن‪ ،‬كۆمه‌ڵكوژی‪،‬‬ ‫له‌جۆری ئه‌به‌دی‪ ،‬تا قیامه‌ت‪ ،‬دوا پێغه‌مبه‌ر‪،‬‬ ‫یاسای نه‌گۆڕ‪ ،‬ب ‌ێ پچڕان و په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫ب ‌ێ كۆتایی زیاتر دۆگماییبوونی هزر چه‌وسانه‌وه‌و وێرانكاریانه‌ی‬ ‫و باوه‌ڕییه‌كان‪ ،‬هه‌وڵه‌كانی گه‌یشتن ب‌ه‬ ‫سروشت ك ‌ه له‌م‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی هه‌میشه‌یی و هه‌میشه‌ییكردنی‬ ‫ئامانجی هه‌وانته‌خوازانه‌ی توێژ‌ه چوارسه‌د ساڵه‌ی دواییدا‬ ‫جیاكاره‌كان رۆڵ ده‌بینێت‪ .‬مه‌رجی به‌ناوه‌ندگیری ئه‌وروپای‬ ‫سه‌ره‌كی به‌ده‌ستهێنانی خودمتمانه‌یی‬ ‫و هه‌میشه‌ییكردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان‌ه‬ ‫خۆرئاوا ئه‌نجامدران‪،‬‬ ‫له‌رێگای پڕوپاگه‌نده‌وه‪ .‬لیبراڵیزمیش ك‌ه‬ ‫گرێدراوی سیسته‌می‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ناوه‌ندی سه‌رمایه‌دارییه‌‪،‬‬ ‫بانگه‌شه‌كه‌ی سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ك‌ه خۆی‬ ‫هه‌ژموونگه‌راییه‪.‬‬ ‫‪ 23‬دوا گووته‌ی مێژوو‌ه دووباره‌یه‌كی‬ ‫بێگومان هه‌ر هه‌مان ئه‌و‬ ‫مۆدێرنیستانه‌ی هه‌مان گه‌مه‌یه‪.‬‬ ‫كاتێك سه‌رمایه‌داری پێناس‌ه ده‌كه‌ین جوگرافیایه‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫نابێت وه‌كو هزر و چاالكیه‌ك‬ ‫هه‌ڵیسه‌نگێنین ك‌ه ناگۆڕێت‪ ،‬خولقێنراوه‌و تێكۆشانیشی ل ‌ه دژبه‌ریدا‬ ‫خاوه‌ن یه‌ك ناوه‌نده‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی‬ ‫به‌خۆیه‌و ‌ه بینیوه‬ ‫كاتێك ده‌ڵێین سه‌رمایه‌داری‪ ،‬پێویست‌ه‬ ‫وه‌ك به‌سیسته‌مبوونی چاالكی ئه‌و كه‌س‬ ‫و گروپ‌ه هه‌لپه‌رستان‌ه لێی تێبگه‌ین ك‌ه‬ ‫له ‌كه‌لێنه‌كانی كۆمه‌ڵگادا جێگیربوون و‬ ‫له‌گه‌ڵ زیادبوونی ماته‌وزه‌ی زێد‌ه ــ به‌رهه‌م دێنن‪ .‬ئه‌گه‌ر هێزه‌كانی كۆمه‌ڵگای فه‌رمی‬ ‫ل‌ه كۆمه‌ڵگادا ئه‌مان‌ه مشه‌خۆران‌ه زیاده‌ك‌ه سه‌ركوتیان نه‌كه‌ن‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌و‌ه بیم‌ه‬ ‫ده‌كڕێننه‌و‌ه و ده‌یخۆن‪ .‬هیچ كاتێك ل‌ه پاوانه‌كانیان وه‌ربگرن و له‌به‌رامبه‌ر‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫ژماره‌ی ئه‌مان‌ه له‌سه‌دا یه‌ك یان دووی‬ ‫كۆمه‌ڵگا زیاتر نییه‪ .‬هێزی خۆیان ل‌ه‬ ‫هه‌ڵپه‌رستی و رێكخسته‌بوونیان وه‌رده‌گرن‪.‬‬ ‫له‌الیه‌ك له‌میانه‌ی رێكخستنبوونێكی باشتر‬ ‫لە شوێندا و كۆنترۆڵكردنی شتومه‌ك‌ه‬ ‫پێویسته‌كان و ل‌ه الیه‌كی تر له‌میانه‌ی‬ ‫یاریكردن ب‌ه نرخی یه‌كتربڕینی (خواست‬ ‫ــ خستنه‌ڕوو)ی كااڵو‌ه له‌كاتی ناوبڕ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا‪ ،‬سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست‬

‫ئه‌مه‌شدا به‌رده‌وام پابه‌ندان‌ه به‌خێویان‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬ئه‌م گروپان‌ه ك‌ه له‌ناو گشت‬ ‫شێوه‌كانی كۆمه‌ڵگادا به‌شێوه‌یه‌كی مارژیناڵ‬ ‫هه‌بوونیان هه‌یه‌‪ ،‬ده‌شێت وه‌ك خاوه‌ن‌ه‬ ‫نوێكانی كۆمه‌ڵگا ڕه‌وایی(مه‌شروعیه‌ت)‬ ‫به‌ده‌ست بێنن‪ .‬به‌درێژایی مێژووی‬ ‫شارستانیه‌ت‪ ،‬به‌تایبه‌تیش ل‌ه ته‌واوی‬ ‫كۆمه‌ڵگاكانی خۆرهه‌اڵتی ناوین ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫گروپ‌ه پاوانكار و سووخۆر و مارژینااڵن‌ه‬ ‫هه‌ر هه‌بوون‪ ،‬به‌هۆی نه‌فره‌تی كۆمه‌ڵگاو‌ه‬ ‫هیچ كاتێك ئه‌و بوێریه‌یان نه‌بوو‌ه ل‌ه‬ ‫‌وه و ده‌ركه‌ون‌ه‬ ‫كه‌لێنه‌كان بێنه ‌ده‌ره ‌‌‬ ‫به‌ر رووناكی‪ .‬ب‌ه حكومڕان‌ه هه‌ر‌ه‬ ‫سته‌مكاره‌كانی كۆمه‌ڵگاشه‌و‌ه هیچ كه‌سێك‬ ‫هێزی ره‌واكردنی ئه‌م گروپانه‌ی پیشان‬ ‫نه‌داوه‪ .‬ئه‌مان‌ه ته‌نیا بچووك نه‌بینراون‪،‬‬ ‫به‌ڵكو وه‌كو مه‌ترسیدارترین هێزی‬ ‫پوكێنه‌ره‌وه‌و رزێنه‌ر هه‌ڵسه‌نگێنراون و‬ ‫له‌بواری ئه‌خالقیشه‌و‌ه وه‌كو تۆوی خراپی‬ ‫ل‌ه قه‌ڵه‌مدراون‪.‬‬ ‫ل‌ه مێژووی مرۆڤایه‌تیدا نه‌بینینی‬ ‫نموونه‌یه‌كی هاوشێوه‌ی ئه‌و شه‌ڕ‪ ،‬تااڵن‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵكوژی‪ ،‬چه‌وسانه‌وه‌و وێرانكاریانه‌ی‬ ‫سروشت ك‌ه له‌م چوارسه‌د ساڵه‌ی دواییدا‬ ‫به ‌ناوه‌ندگیری ئه‌وروپای خۆرئاوا‬ ‫ئه‌نجامدران‪ ،‬گرێدراوی سیسته‌می‬ ‫هه‌ژموونگه‌راییه‪ .‬بێگومان هه‌ر هه‌مان ئه‌و‬ ‫جوگرافیای‌ه گه‌وره‌ترین تێكۆشانیشی ل‌ه‬ ‫دژبه‌ریدا به‌خۆیه‌و‌ه بینیوه‪ .‬ناشێت ئه‌م‬ ‫قۆناخ‌ه به‌ته‌واوی وه‌كو له‌ده‌ستچوون و‬ ‫زیانی مرۆڤایه‌تی لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی هه‌وڵی ئه‌نجامدانی ده‌ده‌م سه‌نتێز‬ ‫كردنی ده‌سكه‌وته‌كانی خۆرئاوا و به‌ها‬ ‫دێرینه‌كانی خۆرهه‌اڵت‌ه بۆ مرۆڤایه‌تی‬ ‫‌نگه ب‌ه‬ ‫و پێشكه‌شكردنی چه‌پك ‌ێ ڕه ‌‌‬ ‫پێهه‌ڵگرتنێكی مانادار له‌م باره‌یه‌وه‪.‬‬


‫ژن له جیهانی فکردا‬

‫‪ Helene Stocker‬ژنیکی زانا کاتی خۆی له زانکۆی‬ ‫به رلین له به شی فه لسه فه ویژه ی و ئابوری خویندویه تی‬ ‫دکتۆرای هه یه (ستۆکه ر) زانایکی وایه خاوه ن هه ڵوست و ره‬ ‫خنه گره له (نیتشه )کاری گه ری له سه ره نمونه ی وه رگرتوه‬ ‫له نیتشه پرانسیب ئه خالقی قالبی ئاینی ره خنه ده کات هه‬ ‫روه ها ئه زانیت له م شیوه ی دیاری کردوه که نرخیکی له الی‬ ‫که نیسه ئه ی پاریزیت دژی ژیان ئه بینیت ئه بئ مرۆڤ له‬ ‫هه مو قالبیک بیر بکاته وه ده ڵیت هیچ شتیک به ناوی خواو‬ ‫دونیای دوای نیه پیویسته چاالکی به شیوه یکی ئازادی بکریت‬ ‫ستۆکه ر ئه م رامانی خۆی هه میشه له ژیانی خۆی پاراستوه‬ ‫ئه بیت مرۆف رامانی خۆی ئازاد بیت به شیوه یکی ئه خالقی‬ ‫دابنیت ئه م زانایه ساڵی ‪ 1943‬له به ر(نازیه کان )هه اڵتوه له‬ ‫نیۆرک نیشته جئ ئه بیت هه ر له ویش کۆتای به ژیانی دیت‬ ‫‪ ederbergEsther‬پسپۆره له مایکرۆ بایلۆجی له به له دوای خۆی به رهه می به ناوی ئه ڤین و ژن به جئ هیشتوه‪.‬‬ ‫شی گه نه تیکدا خه باتیان کردوه ئه و خه باته ش وای کردوه‬ ‫که ده رگایه ک وااڵبکات ته کنیکی وای دروست کردوه که ده‬ ‫بینیت گه ن جۆن ئیسش ده کات خه باتی ئه و وای کرد که‬ ‫هاو سه ره که ی( جۆشوان) له سالی ‪ 1958‬خه اڵتی نۆبڵی پئ‬ ‫بدریت به داخه وه که ناوی ئه و ون بو قه ت باس نه کراوه‬ ‫نه نوسراوه ته وه‪.‬‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫تایبەت‬

‫ئا‪ -‬تروسك ‌ه‬ ‫له سه ده ی‪21-20‬له به رشه رتو مه رجی سیاسی دۆخی شه‬ ‫ری ئه م کاته ژنین فه یله سوف و زانا وه ک هه رکاتیک‬ ‫راستی گه لیک کیشه دین دوباره له به ر کۆمه ڵکوژی سه ر‬ ‫جوله که کان له و کاته تیپه ر ده بیت کۆمه ڵیک زانا که ده‬ ‫ژین ناچار ده کرین که رابکه ن و خه باتی خۆیان له شوینیکی‬ ‫دیکه به رده وام بکه ن به الم له به ر هه ر شه رتو مه رجیک‬ ‫ئه م دۆخه گه لیک ژنین زاناو فه یله سوف دروست بوینه به‬ ‫خه باتی خۆیان له ناو جیهانی فه لسه فه جیگایکی گرینگیان‬ ‫گرتوه‪.‬‬

‫‪24‬‬


‫که ی له ئۆردوگایه ک کۆتای دیت‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪ steinEdith‬ئه م زانایه ساڵی ‪1891‬له دایک بوه ساڵی‬ ‫‪1942‬له ئۆردوگا کۆجی دوای کردوه ئیمه تئ ده گه ین که شه‬ ‫رتو مه رجی ژیان جه نده گرانه( ستاین) له بنه ماڵه یکی جوله‬ ‫که بوه ئه م زانایه له سه ر زمانی ویژه یی ئه ڵمانی میژوی‬ ‫خویندوه له به ر ئه مه ئاره زوی فه لسه فه بوه ده چیته الی(‬ ‫ئه دمونت هوسه ر) دکتۆرای فه لسه فه ی وه رگرتوه ستاین‬ ‫هاوکاری پرۆفیسۆر هوسه ر ده کات و دواتر ده ست له کار‬ ‫ده کیشیته وه دواتر لیکۆڵینه وه ده ست پئ ده کات وه به‬ ‫رده وام ده بیت به دوای بابه تی ئه م پاتی ده ست ده گریت‬ ‫له گۆر ئه مه ئه م پاتی کردن بۆ ناسینی مرۆڤیکی تاکه ریه‬ ‫‪ 25‬دوباره جمو جۆڵی الشه ی روی مرڤ ده رده خات السای ده‬ ‫کاته وه بابه تیکی تر ده ست ده گریت تیکه اڵوی کۆمه ڵگا‬ ‫و گروب ده بیت له م لیکۆ ڵینه وه ئه م با به تانه ته سپیت‬ ‫ده کات له مابه ینی کۆمه ڵگادا ریز گرتنی یه کسان نیه ئه‬ ‫م تاکانه له ناو گروپیکدا به شیویکی یه کسان ده توانن جئ‬ ‫به جئ بکریت ئه م کاته گروپ ده توانیت له ناو کۆمه ڵگادا‬ ‫خا وه نی نرخیکی ئاست به رز بیت ستاین له ئاینی جوله که‬ ‫تیپه رده بیت ده چیته سه ر ئاینی (خرستیان) بروا کردن به‬ ‫خوا ده بیته بابه تی سه ره کی فه لسه فی ئه و‪ .‬خودا شتیکی‬ ‫وایه پیویستی هه مو که سیکه له به ر ئه وه ی که س به ته‬ ‫نیا ناتوانیت واتای ژیان بدات به رهه مه کانی به ناوی بونی‬ ‫کۆ تایی و بئ کۆتای بابه تی خوداو مرۆڤ ده ست گرتوه له‬ ‫هۆڵندا خۆی ده سپیریت به زانای ئاینی خرستیان له گه ڵ ئه‬ ‫مه ش ناتوانیت خۆی له حاڵه تی نه خوازراو رزگار بکات ژیانه‬

‫_‪Dorothy_Hodgkin‬‬ ‫‪Nobli‬ئیمه ده زانین له زانستی ژن دا زۆر ژن شتی نویی‬ ‫دۆزیوه ته وه نمونه لیکۆڵینه وه ی مۆڵه کواڵن (دۆرۆت) ته‬ ‫کنیکی کریستا گرافی پیش ده خات به دۆزینه وه ی په نسیلین‬ ‫کۆرسترۆڵ‪-‬ئه نسۆلین‪-‬له سالی ‪1984‬خه اڵتی نۆبڵی وه ر گر‬‫توه (دۆرۆت) شایه نی خه اڵتی مه دالیای (کۆپلی)پیدراوه که‬ ‫ئه م خه اڵته ش له ئینگلستان ته نها پیشه وای زانست ده ده‬ ‫ن له به شی زانست دا یه که مین ژنه تا ئه مرۆش خه اڵتی‬ ‫نۆبڵی وه رگر تبیت‪.‬‬

‫***********************‬ ‫********************‬ ‫*****************‬ ‫***************‬ ‫*************‬ ‫***********‬ ‫*********‬ ‫*******‬ ‫*****‬ ‫***‬ ‫**‬ ‫*‬


‫‪ 8‬ئادار چی دەگەیەنێت بۆ ژنان؟‬

‫تایبەت‬

‫ •‬ ‫‪ .1‬‬ ‫‪ .2‬‬ ‫‪ .3‬‬ ‫• ‬ ‫• ‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫ئا‪ -‬تروسكه‌‬ ‫ژنی کوردو ‪ 8‬ئادار ( مارس(‬ ‫چەوسانەوەی رەگەزی !‬ ‫چەوسانەوەی کلتووری و ئاینی !‬ ‫چەوسانەوەی کلتووری و ئاینی !‬ ‫‪ 8‬ی مارس بۆ ژنانی کورد چی ڕاده‌گه‌یه‌نێت؟‬ ‫تروسکەی هیوا‬

‫بێگومان دەبێ کارە پیرۆزەکەی ژنە تێکۆشەری کۆمه‌نستی‬ ‫ئەڵمانی کالرا زیتکن (‪) .clara Zetkin‬لەیاد نەکەین و‬ ‫هەمیشە لەگەڵ یادی ‪ 8‬ئاداردا چەپکێ گوڵ بۆ رۆحی پاکی‬ ‫ئەو دابنێین‪ ،‬چونکە ئەو ژنە قارەمانە بوو کە لەساڵی ‪1910‬‬ ‫بە ده‌نگی بەرز داوای یەکسانی مرۆڤەکانی کرد بە تایبەتی‬ ‫یەکسانی ژن و پیاو لەئەرک و مافەکاندا‪ ،‬بێگومان کالرا‬ ‫یەکێک بوو لەکادیرە پێشکەوتووەکانی جیهانی کۆمه‌نستی و‬ ‫سۆسیالیزم بەردەوامبوونی خەباتی ژنان لەپێناوی یەکسانیدا‬ ‫درێژەی کێشا تا ساڵی ‪ 1975‬یەکەم کۆنگرەی کۆمەڵەی‬ ‫نێو نەتەوەیی لەمەکسیک لەسەر مافەکانی ژن بەستراو‬ ‫لەساڵەکانی ‪ 1977‬بڕیاری لەسەر دراو لەساڵی ‪ 1978‬ئەم‬ ‫یاسایە جێبەجێ کراو‪ 8‬مارس بوو بەرۆژی یەکگرتنی ژنان‬ ‫بۆ ئازادی و مافەکانیان‪ ،‬لەو مێژووە هەموو ساڵێ ژنانی‬ ‫جیهان لەو رۆژەدا چاالکی جۆراوجۆر ئەنجام دەدەن بە‬ ‫گوێرەی خواستەکانیان ‪.‬‬ ‫ژنی کوردو ‪ 8‬ئادار ( مارس(‬ ‫• ‬ ‫بێگومان هەموومان ئەو راستییە باش دەزانین ئەگەر ژنانی‬ ‫جیهان جارێک چەوساوە بن کە ناوی بنێین چەوسانەوەی‬ ‫رەگەزیی‪ ،‬ئەوا ژنی کورد سێ جار چەوساوەیە‪.‬‬ ‫چەوسانەوەی نەتەوه‌یی و نیشتمانیی‬ ‫‪ .1‬‬ ‫چەوسانەوەی رەگەزیی‬ ‫‪ .2‬‬ ‫چەوسانەوەی کلتووریی و ئاینیی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫بە درێژای مێژوو گەلی کورد لەخەبات و تێکۆشاندا بووە‬ ‫لەپێناوی مافە سەرەتاییەکانی ژیان و مانەوەی لەخاک و زێدی‬ ‫خۆی و بەرگری لەزمان ونەریت و نیشتمانی خۆی کردووە‪،‬‬

‫لەهەموو تەمەنی خەباتەکاندا ژنی کورد بووە بەخۆراکی‬ ‫ئاشتی شۆڕشەکان‪ ،‬هەموو ئەرک و ماندووبوونەکان‬ ‫لەئەستۆی ژناندا بووە ئەمە لەدەستدانی رۆڵەکانی جەرگ‬ ‫سووتانی بە کوڕو کچ و مێردو براو باوکیک هەمیشە‬ ‫بەشی زیندانی کۆمەاڵیەتی وبەندیخانەی داگیرکەران و‬ ‫کۆیلەکردنیان و سووکایەتی پێکردنیان لەالیەن دوژمنانی‬ ‫ئەم گەلەوە پێکراوە ئەمە جگە لەئەرکی پەروەردەکردن‬ ‫و کارکردن و رووبەڕووی رۆژگارە سەختەکانی ژیان‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬خۆشبەختانە لەم سااڵنەی دوایدا ژنی کورد شان‬ ‫بەشانی براکانیان چەکی شۆڕش و بەرگریان کردەشان و‬ ‫چیتر دانانیشن تا فرمێسکی بێدەسەاڵتی بۆ خەباتگێران‬ ‫بڕێژن ‪ . .‬ئێستا پیاوان فرمێسک بۆ ژنانی کورد دەڕێژن‪،‬‬ ‫نموونەی بەرچاوی ژنی کورد شەڕڤانانی کۆبانێ بوو‬ ‫کە بوو بە سمیبولی ژنانی جیهان‪ ،‬بەاڵم لەسیستەمی‬ ‫سیاسی ئەمڕۆی کوردستان مەخابن تەنها ئەوەندە دەڵێم‬ ‫جگە لەموتربەکردنیان بە سیاسەتی حیزبی و پاڵپشتیان‬ ‫بۆ دەنگ ورەنگی پیاوان هیج مۆرکێکی ژنایەتی وخەباتی‬ ‫ژنایەتی مافی ژنانیان لێنابینرێ‪ . .‬جگە لەمەش هۆکارێکن‬ ‫بۆ خەفەکردنی مافی ژنان ‪.‬‬ ‫چەوسانەوەی رەگەزی !‬ ‫‪ .1‬‬ ‫ژنی کورد لەزۆر مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤی پیاو بێبەش‬ ‫کراوە تەنها لەبەر ئەوەی رەگەزی مێینەیە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫نەیتوانیووە ئاوات و خواستەکانی خۆی بەدەستبهێنێ‬ ‫لەفاکتەرو بوارەکانی ژیاندا‪ ،‬ئەگەر چی لێهاتوو زیرەک‬ ‫بووبێ لەبوارێک لەبوارەکانی ژیان و رێگەی پێنەدراوە‬ ‫وەکو کوڕێک بچێتە دەرەوەی واڵت و پسپۆری لەکارەکەی‬

‫‪26‬‬


‫هەموو ئاینێکیش دابونەریت وکلتووری خۆی تێکەڵ‬ ‫بە ئاینەکەی کردووە زۆرجار بە عەقڵی کۆمەڵگەکە‬ ‫بەهێزو بازوو بەستراوەو بەشان وبااڵی الیەنی بەهێزدا‬ ‫شکاندویەتییەوەو لەبەرژەوەندی خۆی کاری کردووە کە‬ ‫هێز بۆ خۆی زیاد بکات‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪27‬‬

‫بەدەستبهێنێ‪ ،‬یاخود ئەگەر زۆر‬ ‫ئارەزووی لەوەرزش و جۆرەکانی‬ ‫وەرزش بوبێ‪ ،‬بابەتی رەگەزیەکەی‬ ‫رێگەی پێنەداوە لەبوارەکانی وەرزش‬ ‫پەرە بە ئارەزووەکانی خۆی بدات و‬ ‫تەنها لەچوارچێوەی چەند پیشەیەک‬ ‫خەفە کراوە ئەمە جگە لەبواری هونەری‬ ‫و پیشەییەکان‪ ،‬واتە ئەگەر عەقڵێکی‬ ‫بازرگانی باشیشی هەبووبێ نەیتوانیووە‬ ‫کاری بازرگانی و پیشەیی بکات‬ ‫لەهەموو کارە پیشەییەکانی ناو شارو‬ ‫بازاڕەکان بێبەشکراوەو رەگەزی مێینە‬ ‫لێی بۆتە رێگر‪ ،‬ئەمانە گەلێ شتی تر‬ ‫کە ئێوە باش دەزانن کە رەگەزی مێینە‬ ‫چۆن خەفەکراوە لەسەر رەگەزەکەی‬ ‫لەبوارە پیشییەکانی ژیاندا کە چەندەها‬ ‫پیشە هەیە پیاوان دەیکەن و بۆ ژنان‬ ‫بەهۆی رەگەزییەوە نەگونجاوە بیکەن‪.‬‬ ‫چەوسانەوەی کلتووری و‬ ‫‪ .2‬‬ ‫ئاینی !‬ ‫ئەم فاکتەرەیان کە دەڵین کلتووری و‬ ‫ئاینی پەیوەست نییە تەنها بەئیسالمەوە‪،‬‬ ‫چونکە ئەم ناوچەیەی ئێمە دەتوانین‬ ‫بڵێین جگە لەوەی خودی ناوچەکە‬ ‫رۆڵێکی گرنگی هەبووە لەداهێنانی‬ ‫ئاینییەکان هەروەها پردی پەڕینەوەی‬ ‫ئاین و کلتوورەکانیش بووە‪،‬‬

‫ئیسالمیش کەڵکی لەدابوونەریتی‬ ‫ئاینەکانی پێش خۆی وەرگرتووە‬ ‫لەبارەی مافی ژنانەوەو چۆنییەتی‬ ‫هەڵسوکەوتی لەگەڵ ژنان‪ ،‬هەموو‬ ‫ئاینێکیش دابونەریت وکلتووری خۆی‬ ‫تێکەڵ بە ئاینەکەی کردووە زۆرجار‬ ‫بە عەقڵی کۆمەڵگەکە گونجاندویەتی‬ ‫و لەهەموو ئاینەکانیشدا زیاتر پشتی‬ ‫بەهێزو بازوو بەستراوەو بەشان وبااڵی‬ ‫الیەنی بەهێزدا شکاندویەتییەوەو‬ ‫لەبەرژەوەندی خۆی کاری کردووە کە‬ ‫هێز بۆ خۆی زیاد بکات واتە هێزە‬ ‫بەهێزەکان کە دەکاتە رەگەزی نێرینە‬ ‫بکاتە پاڵپشت‪ ،‬ئەگەر تەماشای مێژوو‬ ‫بکەین هەموو ئاینەکان لەسەر دەستی‬ ‫پیاوان تیۆریەکەی بۆ داڕێژراوەو‬ ‫پیاوانیش پراکتیزەیان کردووە‪،‬‬ ‫لەهەموو ئاینەکاندا بەرژەوەندی هێز‬ ‫رەچاوکراوە‪ ،‬ئەگەر تێڕوانینمان هەبێ‬ ‫بۆ گشت ئاینەکان دەبینین گرێبەستی‬ ‫هاوسەرگیری (عقد الزواج) ئەگەر‬ ‫لە ‪ 10‬دە خاڵ وابەستەبێ لەپرۆگرامی‬ ‫ئاینەکاندا ئەوا بەالی کەمەوە ‪ 7‬حەوت‬ ‫خاڵی لەبەرژەوەندی رەگەزی نێردایە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەبواری زمانەوانیشدا لەزمانە‬ ‫سەره‌کیەکانی جیهانیشدا دەوترێ‬

‫تایبەت‬

‫گونجاندویەتی و لەهەموو ئاینەکانیشدا زیاتر پشتی‬

‫( پیاو قسە دەکات‪ ،‬یان پیاو بڕیار‬ ‫دەدات) نەک هەر پیاوان ئەم رستەیە‬ ‫بەکاردەهێنن بەڵکو ژنانیش بەکاری‬ ‫دەهێنن‪ ،‬بێگومان ئەمەش لەسەرچاوەی‬ ‫هێزو دەسەاڵتەوە ئەم رستە فەرهەنگیە‬ ‫دروست بووە‪ ،‬بەهەرحاڵ ژنی کورد‬ ‫لەدابونەریت و کلتوورە هەمەڕەنگەی‬ ‫بەسەریدا سەپاوە لەنەتەوەکانی تری‬ ‫ناوچەکە زیاتر زەرەرمەند بووە بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ ژنانی ناوچەکەدا‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین زۆرجار وەکو کااڵ‬ ‫تەنانەت پیاوەتی‬ ‫بەکارهێنراوە‪،‬‬ ‫و بەخشین و کڕین و فرۆشتنی‬ ‫پێوەکراوە‪ ،‬تەنها لەدێر زەماندا بە‬ ‫کۆیلەکان کراوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫تا ئێستاش کچ دەکرێتە گرێدانەوەی‬ ‫خزمایەتی و کەسایەتی‪ ،‬دەوترێ‬ ‫(پاروو لەدەم بۆ کۆش بێ باشترە وەی‬ ‫لەوەی بکەوێتە زەوی) واتە دەبێ کچەکە‬ ‫بدەن بە ئامۆزاو پورزاو خاڵۆزا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫جگە لەوەی تاوانەو زوڵمە لەمافی ژن‬ ‫هەروەها دەبێتە هۆکاری گەلێ نەخۆشی‬ ‫ماوە بۆو بەرکەوتەی خراپ بۆ ئەو‬ ‫خێزانەی دروستی دەکەن‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لەدابونەریتی ئەوروپا بەیەک ناشێن ئەو‬ ‫کەسایەتیانە واتە پورزاو ئامۆزاو خاڵۆزا‬ ‫وەک خوشک و برا دەخوێنرێتەوە بۆ‬ ‫هاوسەرگیری‪ ،‬بەاڵم الی ئێمە بە‬ ‫چاکەو بەرژەوەندی هەژمار دەکرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕاستیدا ئەوەش دەکرێ بە‬ ‫بازرگانی بەرژەوەندی سەیر بکرێ‬ ‫نەک شووکردن و هاوسەرگیری ‪. .‬‬ ‫ئەگەر بگەڕینەوە بۆ بوارە کلتووری‬ ‫تەماشا دەکەیت‬ ‫و ئایینیەکەوە‪،‬‬ ‫ژنان تەنانەت لەبواری دەروونییەوە‬ ‫زۆر مافیان پێشێل دەکرێ لەگۆڕین‬ ‫وشێوازی جۆری رەنگ و بەکارهێنانی‬


‫ژن له‌ ئایینی مه‌سیح دا یه‌کسان دانراو ‌ه‬

‫جل وبەرگدا‪ ،‬لەوێشدا دەبێ جل و‬ ‫پۆشاکیان لەگەڵ کلتوورو نەریت و‬ ‫ئایندا یەکبخەن‪ ،‬دەنا رێزو کەرامەت‬ ‫لەدەست دەدەن‪ ،‬کە ئەمەش کاریگەری‬ ‫گەورەی لەسەر دەروونی ژنان دروست‬ ‫دەکات و هەمیشە خۆی بەکەم دەزانێ‬ ‫لەمرۆڤی ئاسایی‪.‬‬ ‫ل‌ه ساڵه‌کانی شه‌سته‌کاندا بایه‌خ ب‌ه پرسی‬ ‫ژن ده‌درا و ژنان داواکاریه‌کانیان وه‌کو‬ ‫مافی ته‌اڵق‪ ،‬مناڵ له‌باربردن‪ ،‬ئازادی‬ ‫کار و زه‌مانه‌ته‌کانی‪ ،‬بنه‌ڕه‌تکردنی‬ ‫ئازادی جنسی و که‌مکردنه‌وه‌ی‬ ‫کاتژمێره‌کانی کاری ڕۆژان‌ه و هتد‪. . .‬‬ ‫و له‌ ساڵه‌کانی حه‌فتاکاندا‪ ،‬ژن ل‌ه‬ ‫ئه‌وروپا زیاتر خه‌ریکی کار و خوێندن‬ ‫بوو و به‌اڵم هه‌ر ب‌ه پله‌یی دووه‌م ل‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگادا ئه‌ژمار ده‌کرا‪ .‬ژن ئه‌سیری‬ ‫سیستێمی پیاوساالری بوو و ئه‌و پرسه‌ی‌ه‬ ‫ژنی سوورتر کرد بۆ ئه‌وه‌ی ل‌ه سه‌ر‬ ‫تێکۆشان و ‌هه‌‌ستان ب‌ه داوای مافی‬ ‫خۆی به‌رده‌وام بێت و ئه‌م سیستێم‌ه‬ ‫تووند‌ه بوو ب‌ه هۆکاری ته‌قینه‌وه‌ی ژن‬ ‫له‌ جیهاندا‪.‬‬ ‫جێگه‌ی ژن ل‌ه ڕوانگه‌ی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫هه‌ندێک ئایینه‌وه‌؟‬

‫وه‌کو ل‌ه سه‌رچاو‌ه زانیارییه‌کاندا باس‬ ‫کراو‌ه ژنی کورد زۆر ب‌ه ده‌سته‌اڵت بوو‌ه‬ ‫و ژنساالری ل‌ه کۆمه‌ڵگای کورده‌واریدا‬ ‫خۆرسکی بووه‌‪ .‬به‌اڵم دواییتر داب و‬ ‫نه‌ریتی نامۆی ب‌ه تایبه‌تی ‹›عه‌ره‌ب››‬ ‫و ئایین سیمای ئه‌و نیزامه‌ی گۆڕیو‌ه‬ ‫و ده‌سته‌اڵتی ل‌ه ژنساالری گۆڕی و‬ ‫کردی ب‌ه پیاوساالری‪.‬‬ ‫ژن ل‌ه ئایینی ئه‌وێستا دا و هه‌رواها ب‌ه‬ ‫زمانی سنسکرت ب‌ه له‌قه‌بی<< ێ‌ش‌ه‬ ‫بانو>> ناوده‌برا ک‌ه واته‌که‌ی ده‌بێت‌ه‬ ‫کازێوه‌‪ ،‬ڕووناکی‪ ،‬ڕاستی و پاک‪.‬‬ ‫دواییتر کرا ب‌ه ‹›بانو››‪.‬‬ ‫بۆ وشه‌ی دایک ل‌ه ئه‌وێستادا و ب‌ه‬ ‫زمانی سنسکرت وشه‌ی <<ماتری>>‬ ‫هاتوو‌ه ک‌ه واته‌که‌ی ده‌بێت‌ه ئه‌و که‌سه‌ی‬ ‫ک‌ه په‌روه‌رد‌ه ده‌کات و خوشک ب‌ه‬ ‫<< سواسری>> ناوبراو‌ه ک‌ه‬ ‫واتاکه‌ی ده‌بێت‌ه که‌سێک ک‌ه پیرۆز‌ه‬ ‫و خێرخواز‌ه و ژنی هاوسه‌ردار ب‌ه‬ ‫سیفه‌تی<<نمانوینتی>> یان‬ ‫نیگابانی ماڵ (که‌سێک ک‌ه ماڵ‬ ‫ده‌پارێزێت) ناو براوه‌‪.‬‬ ‫ژن ل‌ه ئایینی مه‌سیح دا یه‌کسان دانراو‌ه‬ ‫ل‌ه گه‌ڵ پیاو‪ .‬مه‌سیح فه‌رمویه‌تی‪ :‬ژنان‬ ‫یه‌کسانن ل‌ه گه‌ڵ پیاوان‪ ،‬لێیان مه‌ده‌ن‪،‬‬ ‫ڕێزیان لێبگرن و خۆشی هه‌رگیز‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫تایبەت‬

‫له‌ گه‌ڵ پیاو‪ .‬مه‌سیح فه‌رمویه‌تی‪:‬‬ ‫ژنان یه‌کسانن له‌ گه‌ڵ پیاوان‪ ،‬لێیان‬ ‫مه‌ده‌ن‪ ،‬ڕێزیان لێبگرن و خۆشی هه‌رگیز‬ ‫هاوسه‌رگیری نه‌کردوو ه‌‬

‫هاوسه‌رگیری نه‌کردووه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌ گۆڕینی ئه‌نجیل و هاتنی‬ ‫کێرکه‌کان ب‌ه تایبه‌تی کاتۆلیک‪،‬‬ ‫بارودۆخی ژنیان ل‌ه کۆمه‌ڵگه‌دا گۆڕی‪.‬‬ ‫بۆ نموون‌ه ژن ل‌ه ڕوانگه‌ی کێرکه‌و‌ه بۆی‬ ‫نیی‌ه ته‌اڵق وه‌رگرێت و یان کێشه‌یه‌کی‬ ‫ک‌ه تا ئێستاش ل‌ه زۆربه‌ی واڵته‌کانی‬ ‫ئه‌ورۆپا و ل‌ه واڵت‌ه یه‌ککرتووه‌کاندا هه‌ی‌ه‬ ‫کێشه‌ی مناڵ له‌باربردنه‌ ک‌ه ب‌ه گوێره‌ی‬ ‫په‌یره‌ویکردن ل‌ه باوه‌ڕی کێرک نابێ‬ ‫ئه‌و کرده‌وه‌یه‌ ئه‌نجام بدرێت‪‌.‬‬

‫‪28‬‬

‫‪ 8‬ی مارس بۆ ژنانی کورد‬ ‫• ‬ ‫چی ڕاده‌گه‌یه‌نێت؟‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌لومه‌رجی ژنانی کورد‬ ‫هه‌ڵسه‌نگێنین ل‌ه گه‌ل هی ژنانی‬ ‫شوێنانی تر‪ ،‬بگر‌ه ژنانی کورد ل‌ه زۆر‬ ‫ڕوانگه‌دا باشتر بوون تا ئه‌وان‪ .‬بۆ‬ ‫نموون‌ه کاتێک ک‌ه پیاو سه‌فه‌ری ده‌کرد‬ ‫و بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێک دوور بوو‬ ‫ل‌ه ماڵ‪ ،‬ئه‌وه‌ ژن ماڵه‌وه‌ی به‌ڕێو‌ه بردوو‌ه‬ ‫و خۆی ساالر بووه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر ل‌ه‬ ‫هه‌مانکاتدا پیاوی ئه‌وروپی سه‌فه‌ری‬ ‫ده‌کرد و ماوه‌ی چه‌ند مانگێک ژنه‌که‌ی‬ ‫ب‌ه جێ ده‌هێشت‪ ،‬ئه‌و ده‌رپێکوورتێکی‬ ‫له‌ ئاسن ل‌ه به‌ری ژنه‌که‌ی ده‌کرد و ب‌ه‬ ‫قفڵ دایده‌خست تا خۆی ده‌گه‌ڕایه‌و‌ه‬ ‫ژنی داماو متمانه‌ی پێ نه‌ده‌کرا(‬ ‫ئه‌م جۆره‌ نموون‌ه ده‌رپێ کوورت‌ه ل‌ه‬ ‫مۆزه‌خانه‌یه‌ک ل‌ه ئامستردام دانراوه‌)‪.‬‬ ‫بە سەرهەڵدانی داعش‪ ،‬کۆمەڵگا‬ ‫کەوتە بەر شااڵوی کۆنەپەرەستی و‬ ‫فەناتیسمێکەوە کە سەدان ساڵە وێنەی‬ ‫نەبووە و کەش و هەوایەکی سامناکی‬ ‫لەگەڵ خۆی هێنا کە کۆمەڵگای‬


‫بە تایبەتی هێرشیان بۆ سەر کەمینە‬ ‫لەوانە ناوچەی شەنگال‪ ،‬تەنها بە بەهانەی‬ ‫جیاوازی ئایینی‪ ،‬تامی دزێوترین داستانی‬ ‫مێژوویان چێشت‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪29‬‬

‫ڕوبەڕوی کارەسات و کەوتن کردەوە‪،‬‬ ‫لە وانە قەیرانی ئاوارەیی ودەربەدەری‪،‬‬ ‫ماڵوێرانی و ڕەشەکوژی‪ ،‬داگیرکاری‬ ‫و بە غەنیمەتگرتن ژنان و مندااڵن‪،‬‬ ‫دەستدرێژی و هەڕاج کردنی ئینسان‬ ‫لە بازار بە شێوەی دەورانی کۆیالیەتی‪،‬‬ ‫تێکچونی شیرازەی کۆمەڵگا و بە‬ ‫ئاوارەیی‪ ،‬گرانی‪ ،‬بێکاری و بێ‬ ‫معاشی و نا ئەمنی‪.‬‬ ‫بە تایبەتی هێرشیان بۆ سەر‬ ‫کەمینە ئائینیەکان وەک مەسیحی و‬ ‫ئێزیدیەکان و لەوانە ناوچەی شەنگال‪،‬‬ ‫تەنها بە بەهانەی جیاوازی ئایینی‪،‬‬ ‫تامی دزێوترین داستانی مێژوویان‬ ‫چێشت‪ .‬شایانی باسە ژنان گەورەترین‬ ‫قوربانی ئەم ئاڵوگۆڕانە بوون‪ ،‬حاشا‬ ‫هەڵنەگرە کە بەزۆری ژنان بوون بە‬ ‫چەند منداڵەوە بێ سەرپەناو دەربەدەر‬ ‫کران‪ ،‬زۆربەی ژنان بوون لە دووای‬ ‫دەستدرێژی بە کۆمەڵی موجاهێدەکانی‬ ‫داعش حامیلە بوون‪ ،‬لە بازاڕ‬ ‫هەڕاجکران‪ ،‬لە دووای تێکشکاندنی‬ ‫حورمەت و ئیرادەیان بەرەاڵکران و‬ ‫زیاتر ژنانی منداڵدار بوون ڕوبەڕوی‬ ‫هەژاری و بێ چارەنوسی بوونەوە‪،‬‬ ‫تا ئێستاش بە سەدەها و هەزارها‬

‫چارەنوسیان نادیارە‪.‬‬ ‫وه‌کو ده‌زانین ژنانی کورد هه‌میش‌ه‬ ‫پالپشتی پیاو بوون ل‌ه سه‌نگه‌ری‬ ‫خه‌باتدا‪.‬‬ ‫• ‬

‫تروسکەی هیوا‬

‫لە ناودڵی ئەم ئاڵوگۆڕانەدا‪ ،‬لە‬ ‫جەرگەی ئەم سەهۆڵبەندان و‬ ‫تاریکستانەدا گوڵێکی گەش و بۆنخۆش‬ ‫بەردی ستەمکاری شەق دەکات و‬ ‫موژدە دەدات کە ئێرە کۆتایی مێژو‬ ‫نیەوە ژیان بەردەوام دەبێت‪ ،‬شەوق‬ ‫و بۆنی خۆشی ئەو گوڵە نەک هەر‬ ‫لە ناوچەکە بەڵکو بە هەموو جیهاندا‬ ‫کشا‪ ،‬ئەو گوڵە ئیرادەی بڕوا بە ژیانی‬ ‫جەماوەرێک بوو کە بە ڕزگارکردن‬ ‫و پاککردنەوەی کۆبانێ لە دەستی‬ ‫چەپەڵی دەوڵەتی خەالفەتی ئیسالمی‬ ‫و ڕاگەیاندنی مەرسومی یەکسانی‬ ‫ژن و پیاو لە کانتۆنی جەزیرە بوو‪،‬‬ ‫ژنان و پیاوان شانبەشانی یەکتر بە‬ ‫بەرەنگاری و لێهاتووی خۆیان شەراب‬ ‫و هەنگوین و حۆری بەهەشتیان کردە‬ ‫ئەفسانە و خەیاڵ پاڵو و تروسکەی هیوا‬ ‫و ئۆمێدیان گێڕایەوە بۆ بەشەریەتی‬

‫تایبەت‬

‫ئائینیەکان وەک مەسیحی و ئێزیدیەکان و‬

‫ئازادیخواز‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا کە هەموو ناوچەکە بە هێزە‬ ‫کۆنەپەرستەکان تەوق کرابوو‪ ،‬توانیان‬ ‫هەموو یاساو ڕێسا کۆنەپەرستوو‬ ‫دواکەوتوەکان بنێنە ژێر پێ و‬ ‫مەرسومێک بۆ یەکسانی ژن و پیاو‬ ‫دەربکەن‪.‬‬ ‫دەستان خۆشبێت ئەی ژنانی کانتۆنی‬ ‫جەزیرە و کۆبانی‪ ،‬دەرگای قەاڵی‬ ‫بڤەتان تێکشکاند و ئەو میتۆدەی‬ ‫کە سەدان ساڵە لەسەر دوگماتیزم و‬ ‫پڕگری تێکستی شەریعە لەژێر ناوی‬ ‫دەستور چوارچێوەمان بۆ دادەتاشێت‪،‬‬ ‫فڕێدایە زبڵدانەوە‪.‬‬ ‫ئەم دەستکەوتانەی کۆبانی و جەزیرە‬ ‫پێماندەڵێت ژنان لەگەڵ پیاوان یەکسانن‪،‬‬ ‫ژنان دەتوانن هێزو توانای خۆیان‬ ‫بهێننە مەیدان و ڕۆڵی سەرەکیان‬ ‫هەبێت بۆ وەستانەوە بەرەنگاربونەوەی‬ ‫گەورەترین هێزی تیرۆریست و‬ ‫کۆنەپەرستی مێژوو کە داعەشە‪.‬‬ ‫خاڵێکی تر کە ناچارم جارێکی تر‬ ‫بچمەوە سەری ئەوەیە کە ماوەی ‪24‬‬ ‫ساڵە هێزە ناسیۆنالیستەکوردیەکان‬ ‫لە کوردستانی عیراق‪ ،‬خەریکی‬ ‫باوەشێنکردن و پەرەدان بە دەسەاڵتی‬ ‫پیاوساالرین‪ ،‬بەهەزارەها ژن کوژرا‪،‬‬ ‫حکومەت پێی وتین کە کەلتورەو لە‬ ‫دەستی ئێمە نییە‪ ،‬ووتی بارودۆخی‬ ‫دەبێت‬ ‫ناهەموارەو‬ ‫کوردستان‬ ‫ڕیعایەتی دەوڵەتەکانی ناوچەکە بکەین‬ ‫کە کۆنەپەرسترین و دواکەوتوترین‬ ‫پشتی‬ ‫دەوڵەتەکانی جیهانن‪،‬‬ ‫کۆنەپەرستیان گرت لە کۆمەلگاو‬ ‫ئیسالمی سیاسیان بەهێزکرد‪ ،‬یاسای‬ ‫فرەژنیان لە پەرلەمانی کوردستان‬ ‫دەنگپێدایەوە‪ .‬بەاڵم مەرسومی کانتۆنی‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫تایبەت‬

‫‪30‬‬

‫جەزیرە پێی وتین هەرچەندە بارودۆخەکە حەساس بێت‬ ‫و ناهەمواربێت هەرچەندە جەنگ بێت و دەورمان درابێت‬ ‫ئێمە ئەگەر مەبەستمانبێت دەتوانین مافە ئینسانیەکانی ژنان‬ ‫بسەپێنین‪ ،‬ئەم ئەمنیەتە قەومیەی کە ناسیۆنالیستی کورد‬ ‫‪ 24‬ساڵە باسیدەکات‪ ،‬ئەوکاتە زامن و فەراهم دەبێت و‬ ‫لە مەترسیدا نابێت کە مافی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگای‬ ‫بەبێ ڕەچاوکردنی هیچ جۆرە یاسایەکی کۆنەپەرستانە‬ ‫پارێزراوبێت‪ .‬ئەم مەرسومە نیشانیدا کە ئەمە دەسەاڵتی‬ ‫ناسیۆنالیستی کوردن کۆنەپەرست و پیاوساالرن خاوەن و‬ ‫هەڵگری کەلتوری کۆنەپەرستانەن نەک خەڵکی کوردستان‪،‬‬ ‫ئەگەر دەسەاڵت مەبەستی بوایە لەم چارەگە سەدەی ڕابردودا‬ ‫هەولیدەدا کە کەلتورێکی پێشکەوتوخوازو ئینسانی فێری‬ ‫کۆمەڵگا بکات و بیکاتە کەلتوری باو‪ ،‬دەمێکە وتراوە «‬ ‫کەلتوری باوی کۆمەڵگا کەلتوری دەسەاڵتە»‪.‬‬ ‫دەسەاڵت ئەوەندە دواکەوتو و پیاوساالرە لەماوەی جەنگی‬ ‫داعەشدا بەتایبەتی لە سەرەتاکانەوە ژنانی وەک و پاڵپشتی‬ ‫هێزی پێشمەرگەو جل شۆرو نان کەریان نیشاندەدا نەک‬ ‫وەک هێزێکی ئامادە بۆ بەرەنگاری‪.‬‬ ‫من پێموایە هەرچەندە ‪8‬ی مارسی پار بۆ ئەمساڵ پربوو لە‬ ‫نەهامەتی بۆ ژنان بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا پربوو لە دەرس و‬

‫تەجروبەی پرشەنگدار کە دەبێت بەرەی یەکسانیخوازی لە‬ ‫کوردستان تەجروبەی لێوەربگرێت‪ .‬وە هەر ئیستا وەاڵمی‬ ‫ددان شکێنانە بەم بۆچونە بدرێتەوە کە دەڵێت ئەمساڵ‬ ‫بارودۆخەکە حەساسەو کاتی یادکردنەوەی بۆنەکان نییە‬ ‫دیارە ‪8‬ی مارسیش بە یەکێک لە بۆنەکانی ئازار هەژمار‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫خەباتی ژنان و پیاوانی کۆبانی فێریانکردین‪ ،‬کە ئێمەی‬ ‫ژنان دەتوانین و زەرورە بەشێکی سەرەکی بین لە دیواری‬ ‫بەرگری دژی دێوزمەی دەوڵەتی ئیسالمی و ڕێگایان‬ ‫پێنەدەین چیتر بمانکەنە کۆیەلە و لە بازاڕەکاندا کرین و‬ ‫فرۆشتنمان پێوەبکەن‪ .‬ئێوە ژنانی کۆبانی ئەو وانەیەتان‬ ‫فێرکردین کە بە قسەی پڕوپوچ وەک بارودۆخەکەمان ناسکە‬ ‫و ناکرێت‪ ،‬لە مافە ڕەواکانی خۆمان نێینەخوارەوە و ئەگەر‬ ‫دەسەاڵت خۆی بەشی سەرەکی ئەو پیاوساالریە نەبێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەموارکردنی ڕێگای بەدیهێنانی یەکسانی ئاسانتر دەبێت‪.‬‬ ‫***************‬ ‫*************‬


‫ه شانت بێت‬ ‫ه چه‌ک ل ‌‬ ‫ه ک‌‬ ‫ه نی ‌‬ ‫سیاسه‌ت به‌س ئه‌و ‌‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫براکه‌م ئه‌م ڕێڕه‌وه‌یان گرته‌به‌ر و ل‌ه دواى باوکم ئه‌وان بوون‌ه‬ ‫رێبه‌رى من چونک‌ه تاک‌ه کچى ماڵه‌و‌ه بووم و به‌هۆى ئه‌و‬ ‫خۆشه‌ویستیه‌ى باوکم بۆ من و منیش بۆ باوکم هه‌مبوو ئه‌و‬ ‫سیاسه‌ته‌ى ک‌ه باوکم هه‌ڵیبژاردبوو هه‌رده‌م ل‌ه مێشکمدا بوو‪ ،‬و‌ه‬ ‫زیاتر براکانم یارمه‌تیمیان ده‌دا به‌تایبه‌ت برا گه‌وره‌که‌م بوو ب‌ه‬ ‫نموون‌ه و رێبه‌رێک تانانه‌ت بۆ به‌خێوکردندیشم‪ ،‬چونک‌ه من زۆر‬ ‫مناڵبووم کاتێ باوکم شه‌هید بوو‪ ،‬برا گه‌وره‌که‌م منى به‌خاوه‌ن‬ ‫کردبوو نموونه‌ى باوکمبوو چونک‌ه هه‌مان سیاسه‌تى باوکمى‬ ‫هه‌ڵبژاردبوو باوکم شه‌هیدى حزبى شوعى بوو‪ ،‬هه‌ڵسوکه‌وتى من‬ ‫له‌ناو ئه‌و کۆمه‌ڵ‌ه خه‌ڵک‌ه و دایکێکى زۆر زیره‌ک‪ ،‬دواى باوکم‬ ‫تێکوشانى دایکم له‌گه‌ڵ ژیانا بۆ به‌خێوکردنى هه‌رسێکمان بوو‬ ‫ب‌ه نموونه‌یه‌ک بۆ من‪ .‬ب‌ه هه‌ژارى دایکم هه‌رسێکمانى پێگیاند ل‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى هه‌موو خزم و که‌س و کاره‌که‌مان توانى سێ مناڵى‬ ‫خوێنده‌وار‪ ،‬سێ مناڵى ئاست به‌رز ل‌ه هه‌موو ڕوویه‌که‌و‌ه به‌خێو‬ ‫‪ 31‬بکات‪ .‬ئه‌مه‌ش جارێکى تر بوو ب‌ه ڕێبه‌ریه‌ک بۆ من برا گه‌وره‌که‌م‬ ‫زۆر شتى بۆ ئێم‌ه کرد زۆر شتى قه‌بوڵ کرد‪ .‬له‌به‌ر خاترى ئێم‌ه‬ ‫ته‌حه‌مولى زۆر شتى کرد بۆ ئه‌وه‌ى ئێم‌ه پێبگه‌یه‌نێت‪ ،‬چونک‌ه‬ ‫براکه‌میان زۆر عه‌زێتده‌دا بۆی‌ه یه‌که‌م جار هه‌ندێک دوور‬ ‫که‌وتینه‌و‌ه ل‌ه حزب‪ ،‬چونک‌ه دایکم ترسى هه‌بوو له‌سه‌ر ئێمه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫کاتێ برا بچوکه‌که‌م چوو‌ه شاخ‪ ،‬چووم سه‌رێکم لێى دا سه‌یرم‬ ‫کرد په‌یوه‌ندیه‌کى هه‌ی‌ه له‌گه‌ڵ حزبى شوعیا باسى حزبى شوعى‬ ‫بۆم کرد‪ .‬ئه‌و کات‌ه من کچێکى مناڵ بووم ‪ 13‬بو ‪ 14‬ساڵ ده‌بووم‪،‬‬ ‫باسى حزبى شوعى بۆ ده‌کردم باسى ئازادى ژنى بۆ ده‌کردم‪،‬‬ ‫باسى زۆرشتى ده‌کرد ک‌ه چۆن حزبى شوعى هه‌وڵ ده‌دات؟ بۆ‬ ‫ئازادى و یه‌کسانى خه‌ڵک‪ .‬ک‌ه گه‌ڕامه‌و‌ه زۆر بیرم کرده‌و‌ه تا‬ ‫ساڵى ‪ 1985‬برا گه‌وره‌که‌شم چوو بۆ شاخ‪ ،‬دواى ئه‌و‌ه حزبى‬ ‫به‌عس زه‌بر و زه‌نگێکى زۆرى له‌سه‌ر ئێم‌ه بوو ماڵمان تێک چوو‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تى‬

‫ن‪ :‬ڕوناك مه‌جید‬

‫من ل‌ه خێزانێکى‬ ‫شۆڕشگێڕ بووم‬ ‫باوکم‬ ‫چونک‌ه‬ ‫شه‌هید بوو‪ ،‬ل‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێک‬ ‫ناو‬ ‫و‬ ‫سیاسه‌ت‬ ‫سیاسی‌ه گه‌ور‌ه‬ ‫له‌دواى‬ ‫بووم‬ ‫باوکم هه‌ردوو‬

‫ل‌ه کۆتایدا من و دایکمیش چووین بۆ شاخ‪ .‬ل‌ه وێدا هاوڕێیانم‬ ‫بینى هه‌ستم کرد ته‌واوکه‌رى ڕێره‌وه‌که‌ى باوکمم‪ .‬چونک‌ه باوکم‬ ‫ناوى یه‌کێک ل‌ه هاورێکانى خۆى لێم نابوو‪ .‬له‌به‌ر ئه‌و‌ه هه‌ستم‬ ‫کرد من قه‌رزارى باوکمم حه‌زم کرد ڕێڕه‌وه‌که‌ى بگرمه‌به‌ر‪ .‬هیچ‬ ‫زوڵم و زۆرێکم لێ نه‌کرا به‌ پێچه‌وانه‌و‌ه زۆر ب‌ه ئازادى گه‌ور‌ه‬ ‫بووم ئازادیه‌کى ئه‌وتۆ ک‌ه ئه‌وکات‌ه هیچ کچێک ئه‌وه‌ن‌ه ئازاد نه‌بوو‬ ‫هه‌ر ل‌ه مناڵیمه‌و‌ه هه‌تاکو قوتابخانه‌شم ته‌واو کرد که‌س ڕێگرم‬ ‫نه‌بوو ل‌ه هیچ شتێکدا‪ .‬براده‌رم زۆر بوو ل‌ه کوڕ و ل‌ه کچیش‪.‬‬ ‫وا بزانم ئه‌و ئازادییه‌ واى کرد بۆ ئازادى خه‌ڵکیش بگه‌ڕێم و‬ ‫بۆ ئازادى ژن بگه‌ڕێم چونک‌ه خۆم زۆر ئازادان‌ه ژیام به‌ڕاستى‬ ‫خۆم ب‌ه قه‌رزارى دایک و باوکم و هه‌ردوو براکه‌میش ده‌زانم‪.‬‬ ‫که‌چووم بۆ شاخ ئه‌مجار‌ه برا بچکۆله‌که‌م بوو‌ه ڕێبه‌رێکى من ک‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندى من له‌گه‌ڵ حزبى شوعیا دروست ببێت و بوو هانده‌رم‬ ‫ک‌ه من ببم‌ه ئه‌ندام ل‌ه حزبى شوعیدا ئه‌و کات‌ه ‪ 17‬ساڵ بۆ ‪18‬‬ ‫ساڵ ده‌بووم‪ .‬ئه‌و کات‌ه خه‌ڵک ب‌ه ‪ 6‬مانگ شه‌ره‌فى ئه‌ندام بوونى‬ ‫بۆ ده‌هاته‌و‌ه به‌اڵم من ب‌ه ‪ 2‬مانگ بۆم هاته‌وه‌‪ .‬چونک‌ه هه‌وڵم ئه‌دا‬ ‫زۆر شت بزانم و زۆرشت بخوێنم و‌ه وابزانم یه‌که‌م کچ بووم‬ ‫ک‌ه به‌و مناڵیه‌و‌ه ده‌رچم بۆ شاخ و خوێنه‌واربم و به‌و شێوه‌ی‌ه‬ ‫دوور بکه‌ومه‌و‌ه ل‌ه شار‪ .‬په‌یوه‌ندییه‌که‌م له‌گه‌ڵ حزبى شوعیدا‬ ‫ک‌ه دروست ببوو بوونم ب‌ه ئه‌ندام له‌ناو حزبه‌که‌دا به‌ڕستى‬ ‫زۆربه‌ى کات بوو‌ه رێ نیشانده‌رم یان منى گه‌یاند ب‌ه ئه‌مڕۆ‬ ‫به‌ڕستى حزبى شوعى بوو فێرى زۆرشتى کردم ئه‌و کات‌ه فێرى‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى کردم‪ ،‬فێرمى کرد ل‌ه سیاسه‌ت تێبگه‌م‪ ،‬سیاسه‌ت‬ ‫به‌س ئه‌و‌ه نی‌ه ک‌ه چه‌ک ل‌ه شانت بێت و شه‌ڕ بکه‌یت‪ .‬نا نه‌خێر‪،‬‬ ‫به‌ڵکو سیاسه‌ت هه‌وڵدان بێت پاراستن بێت پاراستن بێت ل‌ه مافى‬ ‫ژن‪ ،‬ک‌ه خۆم بینیه‌و‌ه ل‌ه ناو ئه‌و هه‌موو هاورێیان‌ه هه‌ستم ب‌ه بوونى‬ ‫خۆم ده‌کرد ک‌ه پێمیان ده‌وت هاوڕێ هاورێ وشه‌یه‌کى زۆر‬ ‫گه‌ور‌ه بوو‪ ،‬ئێستاش شانازى به‌و رابردوویه‌ى خۆمه‌و‌ه ده‌که‌م‪،‬‬ ‫ک‌ه چووم‌ه ناو حزبى شوعیه‌و‌ه هه‌بوونى خۆم دۆزیه‌و‌ه هه‌موو‬ ‫هه‌وڵێکم بۆ ئه‌و‌ه بوو ک‌ه بگه‌م‌ه ئاستێک له‌ناو حزبى شوعیدا‬ ‫بگه‌م‌ه ژنێکى ڕۆشنبیر و بمه‌وێت ئازادى بۆ گشتى کۆمه‌ڵگا‬ ‫به‌رقه‌رار که‌م‪ ،‬ته‌نانه‌ت کاتێک ک‌ه ویستسان بمنێرن بۆ روسیا بۆ‬ ‫خوێندن په‌سه‌ندم نه‌کرد‪ .‬چونک‌ه وتم کۆمه‌ڵگاکه‌م پێوستى ب‌ه من‌ه‬ ‫ڕوسیا نا و خوێندن نا من ئه‌و سیاسه‌ته‌م به‌دڵ‌ه ک‌ه له‌ناو جه‌رگه‌ى‬ ‫حکومه‌تى به‌عسدا بێت ک‌ه دڕندانه‌ترین حزبه‌ له‌وه‌ی‌ه له‌کاتى‬ ‫هێتله‌ره‌و‌ه تا ئه‌و کات‌ه (سه‌دام حوسه‌ین) دڕندان‌ه ترین که‌س‬ ‫بوبێت‪ ،‬کاتێک له‌ناو شوعیدا بووم هستم ب‌ه بوونى خۆم کرد‬ ‫وه‌کو ژنێک وه‌کو هاوڕێیه‌ک هه‌ستم ئه‌کرد شتێک ئه‌که‌م‪ .‬ئه‌و‬


‫ساڵى ‪ 1988‬هه‌ڵه‌بجه‌ ته‌واو که‌رى‬ ‫پرۆسه‌ى ئه‌نفال بوو‪ .‬به‌اڵم باسى‬ ‫ئه‌نفال ناکات له‌گه‌ڵى و ه‌ شه‌ڕى عێراق‬ ‫و ئێران چه‌ند ه‌ حکومه‌تى له‌الیان‬ ‫له‌شکریه‌و ه‌ الواز د ه‌کرد به‌اڵم له‌ الیه‌نى‬ ‫تر ه‌و ه‌ به‌هێزى د ه‌کرد‬ ‫کارم ده‌کرد ل‌ه ژناندا یان گشتیدا کارم‬ ‫ده‌کرد تا ساڵى ‪ 1988‬پێش کیمیا بارانى‬ ‫(هه‌ڵه‌بجه‌)‪ .‬ئه‌و کات‌ه ل‌ه (هه‌شتى مارسدا)‬ ‫ئێم‌ه له‌گه‌ڵ هاورێیاندا ل‌ه ماڵێک بووین‬ ‫ئه‌و ڕۆژ‌ه نه‌یان هێشت هیچ کارێک بکه‌م‬ ‫ته‌نانه‌ت خۆیان خواردنه‌که‌شیان ئاماد‌ه‬ ‫کرد وتیان تۆ ئیمڕ داده‌نیشیت ئێم‌ه‬ ‫خزمه‌تت ده‌که‌ین بۆ من زۆر سه‌یر بوو‪.‬‬ ‫شتى وام نه‌بینى بوو به‌خۆمه‌و‌ه له‌کاتى‬ ‫حکومه‌تى ب‌ه عسدا زۆر شتمان ده‌بیست‬ ‫به‌اڵم نه‌مان ده‌زانى واتاى چى ده‌دات‬ ‫ته‌نها نه‌ورۆز نه‌بێت ک‌ه بۆ ئێم‌ه زۆر‬ ‫پیرۆز بوو ب‌ه بیرم دێت کاتێ نه‌ورۆز‬ ‫ده‌هات کاکم ده‌چوو ئاگرى ده‌کرده‌و‌ه ل‌ه‬ ‫سه‌ربانه‌کان‪ .‬به‌اڵم کاتى چووم‌ه خانه‌ى‬ ‫مامۆستایان هه‌ندێک شت له‌الم گه‌اڵڵ‌ه بوو‬ ‫له‌ناو حزبییشدا هه‌ندێک شتم له‌ال گه‌اڵڵ‌ه‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌گه‌ر بێم‌ه سه‌ر ساڵى ‪ 1988‬هه‌ڵه‌بج‌ه‬ ‫ته‌واو که‌رى پرۆسه‌ى ئه‌نفال بوو‪ .‬به‌اڵم‬ ‫باسى ئه‌نفال ناکات له‌گه‌ڵى و‌ه شه‌ڕى‬ ‫عێراق و ئێران چه‌ند‌ه حکومه‌تى له‌الیان‬ ‫له‌شکریه‌و‌ه الواز ده‌کرد به‌اڵم ل‌ه الیه‌نى‬ ‫تره‌و‌ه به‌هێزى ده‌کرد و شه‌ڕى عێراق‬ ‫و ئێران هۆکارێک بوو بۆ پێکهێنانى‬ ‫ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه‌ش به‌و پرۆس‌ه بدناوانه‌ى‬ ‫به‌عس و ئه‌نجامدانى ئه‌نفال و هه‌ڵبجه‌شه‌وه‌‪.‬‬ ‫ساڵى‪ 1987‬هێرش ده‌کرای‌ه سه‌ر گونده‌کان‬

‫سودى نه‌بوو زۆر بۆ (ڕژێمى به‌عس)‬ ‫چونک‌ه هێرش کردن‌ه سه‌ر گه‌رمیان‬ ‫هێواش هێواش ئ‌ه نجامگیر نه‌ده‌بوو زۆر‬ ‫چونک‌ه ئه‌وکات‌ه پێشمه‌رگه‌ پشتى هه‌ی‌ه و‬ ‫کێشه‌ى نیه‌‪ .‬هه‌ستا چى کرد؟ یه‌که‌م جار‬ ‫پشتى گرت ل‌ه کوێو‌ه ده‌ستى پێ کرد؟‬ ‫ل‌ه سه‌رکردایه‌تى (یه‌کێتى نیشتیمانی‬ ‫کوردستانه‌وه‌) ده‌ستى پێ کرد ک‌ه ئه‌و‬ ‫کات‌ه ل‌ه سه‌ر(گه‌ڵوبه‌رگه‌ڵوه‌) و‌ه ده‌ستى‬ ‫پێکرد ئه‌وێى گرت پاشان مانگێکى نه‌برد‬ ‫کیمیا بارانى هه‌ڵه‌بجه‌ى کرد‪ .‬ئێم‌ه دوور‬ ‫بووین‪ .‬گه‌رمیان دوور بوو ل‌ه هه‌ڵه‌بجه‌و‌ه‬ ‫ڕۆژێکیان ل‌ه ڕادێۆدا ئه‌و کات‌ه دوو ڕادێۆ‬ ‫هه‌بوو یه‌کیان حزبى شوعى بوو ئه‌وى‬ ‫تر هى (یه‌کێتى) بوو ئه‌و کات‌ه بیستمان‬ ‫ک‌ه هه‌ڵبج‌ه کیمیا باران کراوه‌‪ .‬سه‌ره‌تا‬ ‫به‌و شێو‌ه باس نه‌کرا چونک‌ه تاکو خه‌به‌ر‬ ‫ئه‌ڕوا تاکو بزانرێ چییه‌؟ باسیان له‌و‌ه‬ ‫کرد ئه‌وه‌ى ک‌ه من ئێستا بیرم دێته‌و‌ه‬ ‫داوایان ئه‌کرد ئه‌گه‌ر خه‌ڵکی بۆنى‬ ‫(سێوتان کرد بۆنى سێویکى خۆش) هات‬ ‫ئاگادارخۆتان بن‪( ،‬بۆنى گیا هات له‌گه‌ڵ‬ ‫بۆنى سیر) ئه‌م س ‌ێ بۆن‌ه ئه‌گه‌ر به‌رباڵوبوو‬ ‫و‌ه له‌ناو الدێکاندا ئاگاتان ل‌ه خۆتان بێ‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه کیمیایی‌ه یه‌کسه‌ر په‌ڕۆ ته‌ڕبکه‌ن ئه‌م‌ه‬ ‫ئاگادارییه‌کانى هه‌ردوو ڕادیۆیه‌ک‌ه بوون‪،‬‬ ‫یه‌کسه‌ر شتێک ته‌ڕ بکه‌ن دواى ئه‌وه‌ى‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تى‬

‫کات‌ه ژن زۆر که‌م بوو هاوڕێ(گه‌الوێژ‬ ‫و په‌روین)هه‌ندێکى تر هه‌بوون به‌اڵم‬ ‫پێشتر ژن له‌ناو شوعیدا زۆر بوو چونک‌ه‬ ‫یه‌کسانى له‌ناو شوعیدا زۆر به‌رپابوو‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌و کاته‌ پێشمه‌رگه‌شمان هه‌بوو‬ ‫ل‌ه قه‌ندیل و شه‌هیدیشمان هه‌بوو له‌وێ ل‌ه‬ ‫(قڕناق‌ه و پشتاشان) شه‌هید (ئه‌حالمان)‬ ‫هه‌بوو ل‌ه بادینان شه‌هید (مۆنه‌لیزا‬ ‫ئه‌مین)مان هه‌بوو ئه‌مان‌ه ژن بوون و‬ ‫چه‌کیشیان ل‌ه شانا بوو‪ .‬ئه‌وانه‌ى زیاتر‬ ‫چه‌کیان ل‌ه شان بوو هاوڕێیانى عه‌ربمان‬ ‫بوو‪ ،‬هاوڕێیانى کوردى ژنى چه‌کدارى‬ ‫زۆر که‌م بوو‪ ،‬چونک‌ه ل‌ه کۆمه‌ڵگاى‬ ‫کورده‌واریی‌ه زۆر شه‌رم بوو ژن بچێت‌ه‬ ‫ناو سیاسه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه کۆمه‌ڵیک ژن‬ ‫هه‌بوو سیاسه‌تیان ده‌کرد به‌اڵم که‌متربوو‬ ‫هه‌ندێک خێزان هه‌بوو ک‌ه کچه‌کانیان‬ ‫یان ژنه‌کانیان سیاسه‌تیان ده‌کرد به‌اڵم‬ ‫زۆر که‌سیش ئه‌وه‌ى قه‌بوڵ ن‌ه ده‌کرد من‬ ‫هه‌ر ل‌ه مناڵیه‌و‌ه حه‌زم ب‌ه شتێک بوای‌ه هه‌ر‬ ‫ده‌مکرد و به‌م شێواز‌ه ده‌ستم ب‌ه سیاسه‌ت‬ ‫کرد‪ .‬له‌ناو حزبى شوعیدا زۆر ڕێزیان‬ ‫لێم ده‌گرت و کارى زۆرمان ده‌کرد ب‌ه‬ ‫تایبه‌ت کارى ناو شار و نێوانى شاخ‬ ‫کارێکى شاراو‌ه بوو زۆر خۆشبوو و‌ه‬ ‫گرانیش بوو له‌و کاته‌دا بچیت‌ه ناو شار‬ ‫هاورێیان بدۆزیته‌و‌ه کۆبوونه‌وه‌یان بۆ‬ ‫بکه‌یت و نام‌ه بێنیت و نام‌ه به‌ریته‌و‌ه بۆ‬ ‫شاخ‪ .‬ئه‌مه‌وێت ئاماژ‌ه ب‌ه شتێکى تر بکه‌م‬ ‫کاتێ یه‌که‌م جار رێکخستن بووم له‌ناو‬ ‫حزبى شوعیدا باوکى شه‌هید ڤیان پێمى‬ ‫وت‪ :‬ن‌ه پاره‌ت ده‌ده‌ینێ ن‌ه زه‌ویت ده‌ده‌ینێ‬ ‫ن‌ه هیچ موڵکێک ئه‌توانى ببه‌یت له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆتدا‪ ،‬ده‌کوژرێت‪ ،‬ده‌گیرێت‪ ،‬زیندان‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬کوته‌ک ده‌خۆى‪ ،‬ئه‌شکه‌نج‌ه‬ ‫ده‌درێت له‌وانه‌ی‌ه له‌ت و په‌تیش بکرێیت‪.‬‬ ‫ئێم‌ه ئه‌مه‌ت پێ ده‌به‌خشین قه‌بوڵت‌ه یان نا‬ ‫به‌اڵم ئێم‌ه هیچى ترت پێ نابه‌خشین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫فکرت پێ ده‌به‌خشین و‌ه منیش ڕازى‬ ‫بووم له‌سه‌ر ئه‌و‌ه و به‌رده‌وام بووم له‌سه‌رى‬

‫‪32‬‬


‫کۆمه‌اڵیه‌تى‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫ته‌یار‌ه دێت بۆمب باران ئه‌کا ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆنان‌ه باڵو بوونه‌و‌ه‬ ‫ئاگاتان ل‌ه خۆتان بێت په‌ڕۆ ته‌ڕ بکه‌ن یاخود به‌تانى ته‌ڕ‬ ‫بکه‌ن خۆتانى پێداپۆشن مه‌چن‌ه ناو (مه‌رجه‌ئه‌کانه‌وه‌) به‌ر‌ه به‌ر‌ه‬ ‫ڕێنماییاندا دواى ڕێنماییه‌ک‌ه زانیمان ک‌ه هه‌ڵه‌بج‌ه کیمیایی باران‬ ‫کراوه‌‪ ،‬پینج هه‌زار که‌س ل‌ه یه‌ک ڕۆژێکدا ک‌ه شه‌هیدبوو چه‌ند‬ ‫هه‌زار که‌س بریندار ببێت ب‌ه چه‌کى کیمیایی ئه‌بێت چۆن‬ ‫ناخت بهه‌ژێنێت ئه‌بێ‌ مناڵێک له‌ناو بێشکه‌که‌یا چ تاوانێکى‬ ‫هه‌ب ‌ێ دایکێک‪ ,‬ژنێک‪ ,‬ژنێکى بێتاوان هه‌موو مرۆڤێک ب ‌ێ تاوان‌ه‬ ‫‪ 33‬یان تۆ ڕێبازێک هه‌ڵئه‌بژێرى تۆ ڕێبازێکت بۆ خۆت داناو‌ه تاوان‬ ‫نی‌ه ئه‌و‌ه مافێکى خۆته‌‪ ,‬به‌اڵم حکومه‌ت ب‌ه مافى خۆتى دانان ‌ێ‬ ‫به‌ڵکو ب‌ه تاوانى داده‌نا ک‌ه ئه‌و کات هه‌ست ب‌ه بوونى خۆت‬ ‫ناکه‌ى یانى هه‌ست ناکه‌ى هه‌یت‪ ,‬ئه‌ڵێى به‌یانى دیسانه‌و‌ه وا‬ ‫ئه‌کات کۆمه‌ڵ ‌ێ خه‌ڵکى تریش ئه‌کوژێت کۆمه‌ڵ ‌ێ خه‌ڵکى تریش‬ ‫شه‌هید ئه‌ب ‌ێ خه‌ڵکێکى ب ‌ێ تاوان خه‌ڵکێکى سڤیل ک‌ه چه‌کى ب‌ه‬ ‫ده‌سته‌و‌ه نی‌ه ک‌ه تۆ شارێکى گه‌ور‌ه به‌و شێو‌ه ته‌خت بکر ‌ێ و‬ ‫وێران بکر ‌ێ هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ى کورد‌ه به‌س هۆکاره‌که‌ى ئه‌وه‌ی‌ه‬ ‫کورد‌ه وات لێب ‌ێ به‌ڕاستى شتێکى ئه‌سته‌م‌ه یانى ئه‌و کات‌ه وا‬ ‫هه‌ستم ئه‌کرد ئه‌ها چۆن ئه‌ڵێى رۆحت ئه‌کێشن و ئه‌فڕى وا‬ ‫هه‌ستم ئه‌کرد له‌سه‌ر زه‌وى نیم وا هه‌ستم ئه‌کرد خه‌ریک‌ه ئه‌فڕم‬ ‫له‌م دنیای‌ه نیم زۆر ناخۆش‌ه هه‌ستێکى زۆر زۆر ناڕه‌حه‌ت‌ه ک‌ه تۆ‬ ‫بزانى پێنج هه‌زار که‌س له‌وانه‌ی‌ه دایکى تۆ ب ‌ێ له‌وانه‌ی‌ه خوشکت‬

‫ب ‌ێ له‌وانه‌ی‌ه برات ب ‌ێ یانى تۆ له‌و ده‌قه‌یه‌دا بیر له‌و‌ه ئه‌که‌یته‌و‌ه‬ ‫له‌وانه‌ی‌ه که‌سێکى منیش ب ‌ێ ئاوهاى لێبێ ئه‌ب ‌ێ هه‌ستت چۆن‬ ‫ب ‌ێ له‌و کاته‌‪ ،‬ئه‌و کات من به‌و شێو‌ه هه‌ستم ب‌ه هه‌ڵه‌بج‌ه کرد و‌ه‬ ‫ئه‌و کات‌ه ئێم‌ه ئه‌و چه‌که‌ى له‌سه‌ر شانمان بوو و‌ه ئه‌و سیاسه‌ته‌ى‬ ‫پێشومان به‌ردوام مکرد‪ .‬بۆ واڵتانى ده‌ره‌وه‌ش ک‌ه واڵتان و هه‌موو‬ ‫واڵتانى زلهێزى دنیا ک‌ه خۆیان مادد‌ه کیمیایه‌کانیان ده‌به‌خشى‬ ‫ب‌ه (سه‌دام حوسین) ئه‌ب ‌ێ چ ده‌نگێکیان لێو‌ه بێ میلله‌تى کورد‬ ‫هاوار ئه‌کا به‌اڵم که‌س گوێى لێ ناگر ‌ێ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ش وابوو‬ ‫یه‌ک ئیزاع‌ه یه‌ک رادیۆ باسى کوردى نه‌کرد باسى قه‌تل و‬ ‫عامه‌که‌ى نه‌کرد ئه‌و قه‌تل و عامه‌ى هه‌ڵه‌بج‌ه دواى نه‌وه‌د و یه‌ک‬ ‫زیاتر به‌رباڵو بوو ئه‌گینا ئه‌و کات‌ه یه‌ک که‌س باسى نه‌کرد‪،‬‬ ‫به‌س ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و کات‌ه پاسداران خۆیان هاتبون‌ه ناو‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌و‌ه به‌س پاسداران زیاتر برینداره‌کانیان برد‌ه ئێرانه‌و‌ه‬ ‫و ته‌داویان کرد و هه‌ند ‌ێ جاریش ل‌ه ڕێى مانگى سوره‌و‌ه به‌ره‌و‬ ‫شاران و واڵتان بردران به‌اڵم زۆربه‌ى زۆرى ل‌ه ئێران چاره‌سه‌ر‬ ‫کرا‪ .‬ئه‌و‌ه هیچ جگ‌ه له‌وه‌ى ل‌ه ڕێگا لێى مردوو‌ه ئه‌و کات‌ه‬ ‫یه‌ک ئیزاعه‌یه‌ک یه‌ک حکومه‌تێک یه‌ک ده‌وڵه‌تێک یه‌ک مرۆڤێک‬ ‫نه‌هات‌ه ده‌نگ له‌سه‌ر کۆمه‌ڵکوژییه‌که‌ى هه‌ڵه‌بج‌ه که‌س باسى‬ ‫نه‌کرد ن‌ه ده‌وڵه‌ت‌ه عه‌ره‌بیه‌کان ن‌ه ئه‌وروپیه‌کان ن‌ه زلهێزه‌کانیش‬ ‫که‌س ب‌ه جواب نه‌هات له‌سه‌ر کورد‪ .‬ئه‌و سه‌رده‌م‌ه چۆن ترست‬ ‫لێ نانش ‌ێ ترسه‌ک‌ه زۆر گه‌وره‌ی‌ه تۆ شارێکت خاپور بکات ئه‌ب ‌ێ‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫خه‌ڵکه‌ک‌ه چه‌نێک بترسێ‌ پێشمه‌رگه‌ هه‌ر ب‌ه پێو‌ه بوو به‌اڵم خه‌ڵک ل‌ه الدێکان دانیشتبوون یانى به‌س الدێک‌ه نه‌بوو بۆ نموون‌ه جارى‬ ‫سه‌رى لێ شێوا چونک‌ه به‌راستى ل‌ه هه‌موو خوله‌کێکدا ل‌ه هه‌موو وا هه‌بوو ل‌ه الدێیه‌ک بیست و پێنج ما ‌ڵ بوو به‌اڵم له‌دواى شه‌ڕى‬ ‫چرکه‌یه‌کدا خه‌ڵک ئه‌ترسان ک‌ه کیمیا باران بکر ‌ێ چونک‌ه جگ‌ه عێراق و ئێران الدێک‌ه ده‌بوو ب‌ه سه‌د ما ‌ڵ ب‌ه دوو سه‌د ما ‌ڵ بۆ‬ ‫؟ ماڵ‌ه فیراره‌کان ئه‌و خه‌ڵکانه‌ى ل‌ه عه‌سکه‌رى ڕایان ئه‌کرد‬ ‫جگ‌ه له‌وانه‌ى ئه‌بوونه‌ پێشمه‌رگ‌ه ئه‌و‌ه هیچ کۆمه‌ڵێک پێشمه‌رگه‌ى‬ ‫عه‌ره‌بیه‌کان نه‌ ئه‌وروپیه‌کان‬ ‫زۆرمان هه‌بوو بێجگ‌ه له‌وه‌ى ک‌ه هه‌ندێک ل‌ه ترسى عه‌سکه‌رى‬ ‫ن ‌ه زلهێزه‌کانیش که‌س ب ‌ه جواب‬ ‫ڕاى کردبوو خه‌ڵکێکى شۆرشگێرمان هه‌بوو ب‌ه قه‌ناعه‌ته‌و‌ه هاتبوو‬ ‫ببوو ب‌ه پیشمه‌رگ‌ه بۆ ئازادى گه‌ل و نیشتیمانه‌که‌ى دژایه‌تى‬ ‫نه‌هات له‌سه‌ر کورد‪ .‬ئه‌و سه‌رده‌م ‌‬ ‫ه حکومه‌تى به‌عسى ئه‌کرد و به‌ چه‌ک و فکر و فه‌لسه‌ف‌ه ب‌ه هه‌موو‬ ‫شتێکه‌و‌ه به‌اڵم خه‌ڵکێکش هه‌بوو ل‌ه ترس رۆحى خۆیا بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫چۆن ترست لێ نانشێ‌ ترسه‌ک ‌ه زۆر‬ ‫نه‌کوژرێت له‌به‌ره‌کانى جه‌نگ له‌شه‌ڕه‌که‌ى عێراق و ئێران ک‌ه‬ ‫خه‌ڵک زۆربه‌ى زۆرى ده‌یزانى شه‌رێکى نا ڕه‌وای‌ه خه‌ڵکێکى‬ ‫گه‌وره‌ی ‌ه تۆ شارێکت خاپور بکات‬ ‫زۆر کوژرا له‌و شه‌ره‌دا خه‌ڵک هه‌ستا هات‌ه الدێکان دانیشت‬ ‫‪34‬‬ ‫ب‌ه خۆیان و خێزانیانه‌وه‌ یانى ئه‌وان‌ه به‌س خه‌ڵکى الدێکان‬ ‫ێ‬ ‫ئه‌بێ‌ خه‌ڵکه‌که‌ چه‌نێک بترس ‌‬ ‫نه‌بوو دواى ئه‌وه‌ش ئه‌نفال کرا له‌وانه‌ی‌ه دوو به‌شى خه‌ڵکى‬ ‫پێشمه‌رگه‌ هه‌ر ب ‌ه پێو ‌ه بوو به‌اڵم‬ ‫شاره‌کان بووبێت و ب‌ه گه‌نج و ب‌ه پیر و ژن و ماڵ و مناڵه‌و‌ه‬ ‫هاتبوون له‌الدێکان دانیشتبوون بۆ ئه‌وه‌ى ژیانى خۆیان بپارێزن‬ ‫خه‌ڵک سه‌رى لێ شێوا چونک ‌ه‬ ‫چۆن خه‌ڵکى ناترس ‌ێ ب‌ه پێچه‌وانه‌و‌ه خه‌ڵک وه‌کو وڕى لێهاتبوو‬ ‫ئه‌و ووت کیمیاییت پیا ڕشتوو‌ه ئه‌م ئه‌هات ئه‌و ئه‌چوو که‌س‬ ‫به‌راستى له‌ هه‌موو خوله‌کێکدا ل ‌ه‬ ‫نه‌یده‌زانى چى ڕوو ئه‌دات که‌س نه‌یئه‌توانى بیر بکاته‌و‌ه چى‬ ‫هه‌موو چرکه‌یه‌کدا خه‌ڵک ئه‌ترسان بکات‪ .‬چه‌ک هه‌ڵگر ‌ێ یان بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ الى حکومه‌ت‪ ،‬بگه‌رێته‌و‌ه‬ ‫بۆ الى حکومه‌ت ئه‌کوژر ‌ێ چه‌ک هه‌ڵگر ‌ێ نازان ‌ێ چى لێ دێت‬ ‫ه مناڵه‌کانى چى لێ بکات بینێرێته‌وه‌ بۆ شار دیسان ئه‌وانیش‬ ‫ێ چونک ‌ه جگه‌ ل ‌‬ ‫ک ‌ه کیمیا باران بکر ‌‬ ‫ئه‌گیرێت خه‌ڵک سه‌رى لێ شێوا بوو نه‌یئه‌زانى چى بکات‬ ‫پێشمه‌رگ ‌‬ ‫ه الدێکان هه‌بوو ماڵه‌کان به‌اڵم نه‌مانزانى هه‌ر دوا به‌دواى هه‌ڵه‌بج‌ه بێگومان هه‌ڵه‌بج‌ه دواى‬ ‫ئه‌نفالى سه‌رگه‌ڵوبه‌رگه‌ڵوو بوو دیسان به‌شێوازێک‌ه تر کۆمه‌ڵ‬ ‫هه‌بوو خه‌ڵک هه‌بوو جگه‌ له‌و ‌ه‬ ‫کوژده‌کرێینه‌وه‌‪.....‬‬

‫خه‌ڵکى شاره‌کانیش هه‌بوو که‌ ل ‌ه‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تى‬

‫ده‌ستى عه‌سکه‌رى ڕایان کردبوو‬ ‫ل‌ه پێشمه‌رگ‌ه الدێکان هه‌بوو ماڵه‌کان هه‌بوو خه‌ڵک هه‌بوو جگ‌ه‬ ‫له‌و‌ه خه‌ڵکى شاره‌کانیش هه‌بوو ک‌ه ل‌ه ده‌ستى عه‌سکه‌رى ڕایان‬ ‫کردبوو بۆ ئه‌وه‌ى نه‌کوژرێن پشتیان به‌ستبوو ب‌ه الدێکانه‌و‌ه‬ ‫هاتبوون له‌ناو الدێکان دانیشتبوون‪ .‬ل‌ه الدێکان جگ‌ه ل‌ه ماڵه‌کانى‬ ‫خۆیان له‌وانه‌ی‌ه په‌نجا ماڵ ل‌ه چوارده‌وره‌و‌ه هاتبێت و الدیکان‬ ‫ببوون ب‌ه سه‌د ماڵ یان زیاتر‪ ،‬سه‌د ماڵى ماڵ‌ه فیراره‌کان بوون‬ ‫ئه‌وانه‌ى ک‌ه ل‌ه شه‌ڕى عێراق و ئێران ڕایان کردبوو ڕۆیشتبوون‬

‫***************‬ ‫*************‬ ‫***************‬ ‫*************‬ ‫***************‬ ‫*************‬


‫ه سه‌ربه‌ستى به‌هره‌مه‌ند ده‌بین‪..‬؟‬ ‫ه ل‌‬ ‫که‌ى ئێم ‌‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫ن‪/‬شیرین تاهیر‬ ‫خه‌ڵک ده‌یانه‌وێ له‌ ئازادى هه‌ڵبێن‪ ..‬یان ده‌یانه‌وێ ب‌ه ده‌ستى‬ ‫بهێننه‌وه‌؟!‬ ‫ئایا ئێم‌ه ئه‌وکاته‌ سه‌ربه‌ستین‪ ..‬ک‌ه بیر ل‌ه بیروبۆچوونى‬ ‫که‌سانى دیک‌ه ده‌که‌ینه‌وه‌‪ ،‬یان ئه‌و کاته‌ سه‌ربه‌ستین‪ ..‬ک‌ه دواى‬ ‫بڕیارى مێگه‌ل ده‌که‌وین‪ ،‬یان ئه‌و کاته‌ى خه‌م ل‌ه داهاتوو‬ ‫ده‌خۆین‌و ده‌مانه‌وێت هۆکارى دواکه‌وتنى کۆمه‌ڵگا ڕیشه‌کێش‬ ‫بکه‌ین‌ومرۆڤایه‌تى ڕزگار بکه‌ین ل‌ه ژێرده‌سته‌یى‌و چه‌وسانه‌وه‌؟‬ ‫جارێ به‌رله‌وه‌ى وه‌اڵمى ئه‌و پرسیار‌ه بده‌ینه‌وه‌‪ ،‬مرۆڤایه‌تى پێى‬ ‫وایه‌‪ :‬خه‌ڵک ل‌ه ئازادى ڕاناکات‪ ،‬به‌ڵکو خه‌ڵک ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌م زه‌ویی‌ه ل‌ه نیشتیمانى خۆیدا ئازادى بسه‌نێته‌وه‌! ده‌بێت له‌و‌ه‬ ‫تێبگه‌ین ک‌ه هه‌رکه‌سێک درککردنى بۆ کۆیالیه‌تى نه‌بێت ناتوانێت‬ ‫بیر ل‌ه ئازادى بکاته‌وه‌‌وئازاد بێت‪ ،‬مێژووى ژیانى مرۆڤایه‌تى‬ ‫ئه‌وه‌ى سه‌لماندوو‌ه هه‌تا مرۆڤ ب‌ه ژن‌وپیاویشه‌و‌ه پایه‌دارنه‌کرێت‬ ‫ب‌ه هێزى مه‌عریفى‌وهۆشیارى ‪ ،‬ناتوانێت ئازادبێت‌ول‌ه سه‌ربه‌ستى‬ ‫به‌هره‌مه‌ند بێت‪ .‬فراوانبوونى چه‌مک‌و پراکتیزه‌کردنى ئازادى‬ ‫ل‌ه پانتایى ده‌ربڕین‌ه جیاوازه‌کاندا فراوانترده‌بێت‪ ،‬خواستى‬ ‫ڕیشه‌کێش کردنى ئه‌وى دیک‌ه ل‌ه خودى مرۆڤ بیرکردنه‌وه‌یه‌ک‌ه‬ ‫جیاوازییه‌ بونیادنراوه‌کان تێکده‌شکێنێت‪ ،‬مرۆڤى ئازاد بڕواى‬ ‫ب‌ه جیاوازیی‌ه بونیادنراوه‌کانى مرۆڤ هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم بڕواى ب‌ه‬ ‫نایه‌کسانى‌و نادادپه‌روه‌رى نیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و‌ه درکپێکردن‌و ڕوانین بوو بۆ ئازادى ک‌ه ژنى ئازادى‬ ‫هاندا بچێت‌ه ڕیزى بزاڤ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تى ‌وچینایه‌تیه‌کانه‌وه‌‪ ،‬تا ئه‌م‬ ‫ساته‌ش کێشه‌ى ئازادى‌و شوناسنامه‌ى ژن ل‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫‪35‬‬ ‫ڕه‌گه‌زیدا کۆکراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچى تا ئێستا ل‌ه ڕێگه‌ى جیهانى‬ ‫نوێ‌و به‌ها مرۆیى‌ورۆِشنگه‌رییه‌کانه‌و‌ه ب‌ه ده‌یان به‌هاى جوان‌و‬ ‫پرانسیپى نوێ ‌و دروشمى جوان سه‌ریان هه‌ڵدا‌وه‌و توانیویان‌ه‬ ‫(بتى) نایه‌کسانى‌ونادادپه‌روه‌رى تێکبشکێنن‪ ،‬به‌اڵم هه‌موو ئه‌و‬ ‫وه‌رچه‌رخانان‌ه شت‌ه چه‌سپا‌وکه‌ڵه‌که‌بووه‌کانى نه‌گرته‌وه‌‌و ل‌ه ڕه‌گه‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵینه‌کێشا‪ ،‬جێى نیگه‌رانی‌ه ک‌ه تا ئێستا گه‌ڕانه‌و‌ه بۆسیفه‌تى‬ ‫ڕابردووى کلتورى ده‌سته‌بژێر له‌و نمون‌ه په‌یڕه‌وکراوانه‌ن‪ ،‬ک‌ه‬ ‫ژن‪ -‬تێیدا قوربانیه‌‪ ،‬هه‌ربۆی‌ه زۆربه‌ى بیروباوه‌ڕه‌کان له‌باره‌ى‬ ‫مافى مرۆڤى ژنه‌و‌ه ب‌ه به‌سته‌ڵه‌ک کراون‪ ،‬کۆمه‌ڵگاى کوردیش‬ ‫یه‌کێک‌ه له‌و کۆمه‌ڵگایانه‌ى شوێنى ملمالنێ‌و جۆره‌ها بیروباوه‌ڕى‬ ‫نه‌زۆک‌وناکامڵه‌‪ ،‬ک‌ه تواناى مامه‌ڵه‌کردنی نی‌ه له‌گه‌ڵ ب‌ه جیهانى‬ ‫بووندا‪ ،‬ب‌ه شێوه‌یه‌ک له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا هه‌تا ل‌ه کێشه‌جیاوازه‌کانى‬ ‫ژنان بکۆڵیته‌وه‌‌وڕاڤه‌یان بکه‌یت‌وڕه‌خنه‌یان لێبگریت‪ ،‬هێشتا ب‌ه‬

‫هێنده‌ى ئه‌و کێشه‌ی‌ه نی‌ه که‌ به‌ کێشه‌ى ڕه‌گه‌ز ل‌ه قه‌ڵه‌م ده‌درێت‪،‬‬ ‫ئه‌و کێشه‌یه‌ش ب‌ه گشتى ڕۆچۆت‌ه نێو خێزان‌ومافى ده‌نگدان‌و‬ ‫به‌شدارى سیاسى‌وهه‌موو په‌یوه‌ندیی‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانى دیکه‌شه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌رله‌به‌رئه‌وه‌ی‌ه هه‌رکات بته‌وێت ب‌ه دیدى (ژن) قس‌ه له‌سه‌ر‬ ‫سه‌ربه‌خۆیى بکه‌یت‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێت ل‌ه کێش‌ه زۆر‌وجیاوازه‌هه‌نوکه‌ییه‌کانى‬ ‫ژنان بکۆڵیته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و کێشانه‌ى ک‌ه زۆرێک ل‌ه تاکى کۆمه‌ڵگاى‬ ‫ناچارى ئه‌وپێوان‌ه وپۆلینکردنان‌ه کردووه‌‪ ،‬ک‌ه ڕه‌گه‌زى مێین‌ه ب‌ه‬ ‫جیاواز ده‌بینێت ل‌ه ڕووى به‌ڕێوه‌بردن‌و شێوه‌ى نوێ بۆ ژیان‌و‬ ‫کردار‌و بیر‌و خۆدروستکردن‌و واقعى خۆی‪ ،‬لێره‌شه‌و‌ه سیاسه‌تى‬ ‫ده‌رفه‌تى لێسه‌ندنه‌وه‌ى ئازادی ژن ب‌ه بڕیارگه‌یشتووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ده‌کرێت باس ل‌ه هه‌مووئه‌و یاسایان‌ه بکه‌ین ک‌ه ژنى په‌لکێشى نێو‬ ‫ملمالنێى ڕه‌گه‌زى ‌و له‌ نێویشیاندا کێشه‌ى خێزان ‌وسیسته‌مى‬ ‫په‌روه‌رده‌‌و ته‌ندروستى‌و‪...‬تاد کردووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌م نابه‌رابه‌رییونادادپه‌روه‌ریی‌ه ژنى هانداو‌ه به‌ره‌و هه‌وڵدان‬ ‫بڕوات‪ ،‬ل‌ه پێناو گۆڕانکارى ‌وڕێکخستن‌و گرنگیدان ب‌ه‬ ‫دروستکردنى ڕێکخراو بزاڤ‌ه فیمینیستیه‌کان تا جه‌خت له‌سه‌ر‬ ‫نه‌هێشتنى جیاوازییه‌کان بکاته‌وه‌‪ ،‬ل‌ه هه‌مانکاتدا هه‌رئه‌وه‌ش‬ ‫بوو‌ه هۆى خۆبه‌خت کردنى زۆرێک ل‌ه ژنان ل‌ه پێناو ماف‌ه‬ ‫یاسایى‌و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‪ ،‬تا ڕووبه‌ڕووى گیروگرفته‌کان‬ ‫ببنه‌وه‌‌و ڕێگا ل‌ه جیاوازییه‌کان بگرن‪ ،‬به‌اڵم هه‌وڵه‌کانى‬ ‫ژنان بۆ دامه‌زراندنى ڕێکخراو ل‌ه زۆر ڕووى بابه‌تیه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌لومه‌رجى ب‌ه دیهاتنى خواست‌وئامانجه‌کانى ل‌ه زۆر ڕووه‌و‌ه‬ ‫الوازبوون‪ ،‬له‌به‌ر دژ‌ه بۆچوونى ئه‌رێنى کۆمه‌ڵگا‌وده‌ستورى‬ ‫سیاسه‌تى به‌ڕێوه‌بردن‌وکۆتوبه‌ندى ئایینى به‌رامبه‌ر ب‌ه ئامانجى‬ ‫ڕێکخراوه‌کان‪ ،‬له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا ل‌ه ژێرکاریگه‌رى هه‌موو گوتار‌ه‬ ‫ڕۆشنبیرى‌و ئازادیخوازه‌کاندا‪ ،‬ژنان‪-‬جه‌ختیان ل‌ه یه‌کسانى‬ ‫مرۆیى‌وهه‌روه‌ها جه‌ختیان له‌سه‌رپێویستى یه‌کسانى مافه‌کانیان‬ ‫له‌گه‌ڵ پیاوان کردووه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى پێیان وابوو‪ :‬سه‌پاندنى‬ ‫کارى سوک به‌سه‌رکچاندا‌و‌و وازهێنان ل‌ه خوێندن له‌الیه‌ن‬ ‫کچان‌و ژنانه‌و‌ه ل‌ه سنووردارکردنى کۆمه‌ڵگا‌وویستى پیاوانه‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ى گرتوو‌ه نه‌ک خواستى زاتى ژن‌وسروشتى ژن‬ ‫ئه‌وه‌ى ویستبێت‪ ،‬زۆربه‌ى بیرمه‌ند‌ه فیمینیسته‌کان له‌نێویاندا‬ ‫(کاترین ماکئولى‪)1790-‬پێى وابوو‪ »:‬کۆمه‌ڵگا به‌رپرس‌ه ل‌ه‬ ‫بێهێزکردنى که‌سایه‌تى ژن‌وبه‌هێزکردنى خاڵ‌ه الوازه‌کانى‬ ‫ژنان»‪ .‬له‌م ڕۆژگاره‌ى ئێمه‌دا ک‌ه بانگه‌وازى سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫یه‌کسانى‌و دادپه‌روه‌رى ده‌کرێت‪ ،‬هزرڤان‌ه سیاسیه‌مۆدێرنه‌کان‬ ‫ده‌ستێکى بااڵیان هه‌ی‌ه ل‌ه الیه‌نگریکردنى زۆردارى‌والوازکردنى‬ ‫که‌سایه‌تى ژن‪ ،‬ئه‌دیب‌و نووسه‌ر‌ه پیاوه‌کانیش بااڵده‌ستیه‌کى‬ ‫هزرى گومان لێکراویان هه‌یه‌‪ .‬له‌م ڕووه‌و‌ه ل‌ه خه‌باتى فیمینیستیدا‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫بیرمه‌نده‌فیمینیسته‌کان ل‌ه نێویشیاندا (ئه‌بیگایل ئه‌دمز) ژنى‬ ‫جۆن ئادمز ک‌ه یه‌کێک بوو ل‌ه ڕێبه‌رانى سه‌ربه‌خۆیى ئه‌مه‌ریکا‬ ‫‌ودووه‌م سه‌رۆک کۆمارى ئه‌وواڵته‌‪ ،‬ب‌ه پشت به‌ستن ب‌ه هزرڤان‌ه‬ ‫سیاسی‌ه مۆدێرنه‌کان دژى ئه‌و‌ه بوو» ده‌سه‌اڵتێکى بێ سنوور‬ ‫هه‌روه‌ها جه‌ختى‬ ‫بدرێت‌ه ده‌ست مێرده‌هاوسه‌ره‌کان»‪،‬‬ ‫له‌سه‌رئه‌وه‌کرده‌وه‌« هه‌مووپیاوه‌کان ئه‌گه‌ر ل‌ه توانایاندا بێت‬ ‫ده‌بن‌ه زۆردار»‪ ،‬چونک‌ه زۆرێک ل‌ه پیاوان ل‌ه چاره‌سه‌رکردنى‬ ‫گیروگرفته‌کانیاندا هزره‌ مادییه‌کان زاڵ‌ه به‌سه‌ریاندا‪.‬‬ ‫ده‌توانین بڵێین چوون‌ه ناو سه‌رده‌مى ب‌ه جیهانیبوون‌و مامه‌ڵه‌کردن‬ ‫ل‌ه گه‌ڵ به‌جیهانیبوون وایکرد بزاڤ‌ه فیمینیسته‌کان ب‌ه جۆرێکى‬ ‫تر وێنه‌ى خه‌باته‌که‌یان بکێشن‪ ،‬بۆ نمون‌ه له‌ناو بیروباوه‌ڕى‬ ‫فیمینیست‌ه لیبراڵه‌کاندا ڕه‌وتێکى نوێ ده‌رکه‌وت‪ ،‬ئه‌و چه‌مکانه‌ى‬ ‫کرد‌ه پرانسیپ‌و ڕووبه‌ڕووى ئه‌و بڕوای‌ه بۆو‌ه ک‌ه «مرۆڤ له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌ماى (ڕه‌گه‌ز) هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت»‪ ،‬مه‌به‌ست له‌و چه‌مکه‌ش ل‌ه‬ ‫گشت ڕووه‌کیه‌و‌ه بێ الیه‌نیه‌‪ ،‬وات‌ه ل‌ه هیچ ساته‌وه‌ختێکدا (‬ ‫ژن –پیاو) له‌سه‌ر ڕه‌گه‌ز تووشى کێش‌ه نه‌بێت‪ ،‬به‌م شێوه‌ی‌ه هیچ‬ ‫هۆکاروپاڵنه‌رێک نامێنێتن‪ ،‬بۆ جیاوازى کردن‌ودژایه‌تى کردن‬ ‫به‌هۆى ڕه‌گه‌زه‌وه‌‪.‬‬ ‫فه‌یله‌سوف‌ه فه‌ره‌نسیه‌کان‪ ..‬پشتگیریان له‌و‌ه کرد ک‌ه ژنان‬ ‫که‌موکوڕیان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌و که‌موکوڕیانه‌شیان گه‌ڕانده‌و‌ه بۆ‬ ‫یاساى سروشت‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌و بڕوایه‌دابوون ئه‌و خه‌سڵه‌تان‌ه ل‌ه‬ ‫ئه‌نجامى ژیانى ئه‌واندا سه‌پێنراوه‌‪ ،‬که‌وات‌ه ئه‌گه‌ر هه‌لومه‌رجه‌کان‬ ‫بگۆڕێن که‌موکوڕییه‌کانى ژنان ل‌ه ڕه‌گه‌و‌ه هه‌ڵده‌کێشرێت‪،‬‬ ‫هه‌ربۆی‌ه ژنان پێویست‌ه گه‌ش‌ه ب‌ه توانا زه‌ینیه‌کانى خۆیان بده‌ن‪،‬‬ ‫ته‌نها ل‌ه ڕێگه‌ى ڕۆشنگه‌ریی ‌وزانینه‌و‌ه ده‌توانن ببن‌ه خاوه‌نى‬ ‫باشترین‪ ،‬ڤۆڵتێر یه‌کێک بوو ل‌ه فه‌یله‌سوف‌ه فه‌ره‌نسیه‌کان که‌‪»:‬‬ ‫نادادپه‌روه‌رى به‌رامبه‌ر ب‌ه ژنان ڕسوا کرد»‪ ،‬دیدرۆ‪ -‬له‌و‬ ‫بڕوایه‌دا بووسه‌ره‌کیترین هۆکارى ژێرده‌سته‌یى ژنان‪..‬کۆمه‌ڵگایه‌‪،‬‬ ‫مارکى دوکۆندرسێ به‌ڕاشکاوى ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که‌‪ »:‬ده‌بێت‬ ‫ماف‌ه کۆمه‌اڵیه‌تى‌وسیاسی‌ه یه‌کسانه‌کان ب‌ه ژنان ببه‌خشرێن»‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها فه‌یله‌سوفانى ڕۆشنگه‌رى ل‌ه ئه‌ڵه‌مانیا جه‌ختیان له‌سه‌ر‬

‫خۆسه‌لماندن ل‌ه ڕێگه‌ى گه‌شانه‌وه‌ى هێزى که‌سایه‌تى ‌وهێزى‬ ‫مرۆیى کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو چاالککه‌ره‌و‌ه تواناییه‌کان ک‌ه کاریگه‌رى له‌سه‌ر هزرى ڕزگارى‬ ‫ژنان هه‌ی‌ه وابه‌سته‌ی‌ه ب‌ه به‌هره‌مه‌ندبوون ل‌ه سه‌ربه‌خۆیى‌وئازادى‪،‬‬ ‫ب‌ه پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه به‌هێزکردنى هۆشیارى‌وگه‌شه‌ى ژیانى زانستى‪..‬‬ ‫ئازادى بۆ مرۆڤ به‌دیده‌هێنێت‪.‬‬ ‫به‌هره‌مه‌ندبوون ل‌ه سه‌ربه‌ستى ئه‌و‌ه ده‌خات‌ه به‌رده‌ست ک‌ه‬ ‫مرۆڤ بتوانێت وه‌ک دوونێوه‌ند له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا مامه‌ڵ‌ه‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ى ببن ب‌ه به‌رپرسیار به‌رامبه‌ر یه‌کترى‬ ‫یاخود ببن ب‌ه پارێزه‌رى یه‌کترى‪ ،‬ڕه‌نگ‌ه هه‌رئه‌مه‌ش بێت ک‌ه‬ ‫ڕۆشنبیران‌وداواکارانى ئازادى دوودڵ بن‪ ،‬ئه‌وانه‌ى هه‌میش‌ه‬ ‫خۆیان ب‌ه ده‌سته‌بژێر‌وپێشه‌نگ ده‌زانن‪ ،‬موماره‌سه‌ى به‌رپرسیارى‬ ‫به‌سه‌ر شوناسنامه‌ى ڕۆشنبیرى‌ومه‌عریفه‌‌وڕاستیدا ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫‪36‬‬ ‫بکه‌رى ژن وه‌ک مرۆڤێکى بااڵ ده‌کرێ به‌رپرسیار‌وخوڵقێنه‌ربێت‌و‬ ‫بیه‌وێت ل‌ه ڕێگه‌ى داهێنانه‌و‌ه به‌شدارى ل‌ه به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ى‬ ‫زانستى گه‌ردوونى بکات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ش ده‌بێت بیر ل‌ه ب‌ه جیهانى‬ ‫بوونى شوناسنامه‌که‌ى بکاته‌وه‌‪ ،‬که‌وات‌ه ده‌بێت هه‌وڵى داهێنان‌و‬ ‫ده‌رکه‌وتن‌وگه‌شانه‌و‌ه‌وموماره‌سه‌ى په‌یوه‌ندى بدات له‌گه‌ڵ بوونى‬ ‫خۆیدا‪ ،‬به‌گشتى بۆ ژن گرنگ‌ه به‌رگرى ل‌ه شوناسنامه‌که‌ى‬ ‫بکات‌و ل‌ه په‌ککه‌وته‌یى ‌و پاشه‌کشێ ڕزگارى بکات‪ ،‬هه‌روه‌ک‬ ‫چۆن ب‌ه جیهانیبوون سنووره‌کانى نێوان واڵتانى سڕیوه‌ته‌وه‌‌و‬ ‫ئاڵوگۆڕى ب‌ه په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان مرۆڤ کردووه‌‪ ،‬ژن‪-‬یش‬ ‫ده‌بێت له‌سه‌ر ئاستى جیهان سنووره‌کان ببه‌زێنێ ببێت‌ه پێشڕه‌وى‬ ‫کاروانى مرۆڤایه‌تى‪ ،‬وات‌ه خه‌بات بکات ل‌ه پێنا‌وخوڵقاندنى‬ ‫ئاڵوگۆڕى بیروڕاکان‌و به‌ڕێوه‌بردنى چاالکیه‌کان‪ ،‬بێ گومان‬ ‫ب‌ه دیهێنانى ئامانجیش په‌یوه‌ست‌ه ب‌ه داهاتى مه‌عریفى‌وهێزى‬ ‫ڕۆشنبیرى‌وئاستى ئابورییه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه لێره‌دا مه‌به‌ست ئه‌وه‌نی‌ه ب‌ه ته‌نها ل‌ه ڕێگه‌ى ب‌ه جیهانى‬ ‫بوونه‌و‌ه ڕووبه‌ڕووى واقیعى خۆمان ببینه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکو هه‌میش‌ه‬ ‫پێویستیشمان به‌وه‌ی‌ه ب‌ه کردار کۆمه‌ڵێک هاوکێش‌ه ڕاستبکه‌ینه‌و‌ه‬ ‫ل‌ه ناو بوونیات‌وده‌سته‌واژه‌ى هاوچه‌رخ دا‪ ،‬تا له‌و ڕێگه‌یه‌و‌ه ژن‬ ‫هۆشیارتربه‌ره‌وپێشه‌و‌ه بچێت‌و ڕوویه‌کى سیاسى ببه‌خشێت‌ه‬ ‫شوناسنامه‌که‌ى‪ ،‬وات‌ه بتوانێت به‌شێوه‌یه‌کى پێشکه‌وتووخوازان‌ه‬ ‫واقعى خۆى به‌ڕێوه‌به‌رێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش سه‌روه‌ت‌وده‌ستکه‌وته‌کانى‬ ‫سه‌رده‌مه‌که‌ى بۆ کۆمه‌ڵێک ووزه‌ى ده‌وڵه‌مه‌ند‌وکۆمه‌ڵێک پڕۆژه‌ى‬ ‫به‌ردار ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫***************‬ ‫*************‬


‫شێرپەنجە‬

‫پزیشکان لەکاتی دەرهێنانی جگەری مرۆڤێک کەتووشی شێرپەنجەی جگەر بووە‬

‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫‪37‬‬

‫شــێــرپــەنــجــە بــە نــەخــۆشــیــی تــرســنــاک‬ ‫نــاســراوە‪ .‬شێرپەنجە ســااڵنــە زۆرێــک لە‬ ‫خــەڵــک دەکــوژێــت لــە ھەمـــوو جـــیھان‪،‬‬ ‫بەاڵم ھەوڵێکی دڵ خۆشکەر ھەیە‪ ،‬چەند‬ ‫ملیۆن لەخەڵکی شێرپەنجەیان ھەیــە و‬ ‫ھێشتاش دەژیــن‪ .‬شێرپەنجە نەخۆشی‬ ‫نییە‪ .‬زیاتر لە ‪ ١٠٠‬جۆری جیاواز دەگرێتەوە‬ ‫کــە ھەمـــوو بــەشــەکــانــی لــەش ئــەگــەری‬ ‫تووشبوونیان ھەیــە پێیەوە لە هەموو‬ ‫لەشی مرۆڤێکدا هــەیــە‪ .‬بــەاڵم ھەمــوو‬ ‫جــۆرەکــانــی شێرپەنجە ی ــەک سیفەتی‬ ‫وەک یەکیان ھەیــە ئەویش بریتیە لە‬ ‫ئــەو خانەیەیەی کە تووشی شێرپەنجە‬ ‫دەبــێــت کۆنتڕۆڵیان لــەدەســت دەدەن‪.‬‬ ‫ھەمــوو بوونەوەرێکی زیندوو لە خانە‬ ‫پێکھاتووە‪ .‬لەشی مرۆڤێکی پێگەیشتوو‬ ‫نــزیــکــەی ســی تــرلــیــۆن خــانــەی ھەیـــە‪.‬‬ ‫خانەکان زیاد دەبن بە دابەش بوون‪ .‬لە‬ ‫لەشی ھەر مرۆڤێکی پێگەیشتوو لە ھەر‬ ‫خولەکێک ‪ ٢٥‬میلۆن خانە دابەش دەبن‪.‬‬ ‫ئا بەم شێوەیە لەش خۆی سارێژ دەکات‪.‬‬ ‫ھەندێک جار خانەیەک لە ژێر کۆنتڕۆلی‬ ‫لــەش دەردەچــێــت و بــــەردەوام دابــەش‬ ‫دەبــێــت بــە زۆری‪ ،‬ئەمە پێی دەوتــرێــت‬

‫وێــنــەی کــەســێــکــی تــووشــبــوو بــە شــێــرپــەنــجــەی ســیــیــەکــان‬

‫ھۆک ــاری مەترسیداربوونی شێرپەنجە‬ ‫کاتێک خــانــەی شێرپەنجەیی دابــەش‬ ‫دەبـــن‪ ،‬تــۆپــەڵــە دروســـت دەکـــان پێیان‬ ‫دەوت ــرێ ــت ئــاوســان یــاخــود گـــرێ‪ .‬ئــەم‬ ‫ئــاوســانــانــە کــاریــگــەریــان ھەیـــە لــەســەر‬ ‫کــارەگــرنــگــەکــانــی لــــەش‪ .‬بــۆ نــمــوونــە‬ ‫شێرپەنجەی سیەکان کــاردەکــەنــە سەر‬ ‫ھەنــاســەدان‪ ،‬یاخود شێرپەنجەی گەدە‬ ‫کــاردەکــاتــە ســەر ھەرســکــردنــی خ ــۆراک‪.‬‬ ‫جــگــە لــەمــەش خــانــەی شێرپەنجەیی‬ ‫دەتوانن باڵ ببنەوە لە جێگایەکی لەش‬ ‫بۆ یەکەی تر‪ ،‬ئا بەم شێوەیە ئاوسانی‬ ‫تر دروست دەبێت‪ .‬بەاڵم ھەموو جۆرێکی‬ ‫شێرپەنجە بەرباڵو نین‪ ،‬ئەوانەی توانای‬ ‫باڵو بوونەوەیان ھەیە زۆر مەترسیدارن‪.‬‬ ‫چـــــــــــــــــــــــــــــــــارەســـــــــــــــــــــــــــــــــەر‬ ‫باشترین چەک دژی شێرپەنجە بریتیە لە‬ ‫دەستنیشان کردنی شێرپەنجە لە قۆناغی‬

‫هەمەڕەنگ‬

‫شێرەپنجە «خــانــەی ناتەندروست» کە‬ ‫بەبێ کۆنتڕۆڵ گەشە و زیاد بوون دەکات‬ ‫کە پێیان دەوترێن خانەی شێرپەنجەیی‪.‬‬


‫پێنج شەممە ‪ 10‬ـ ‪ 3‬ـ ‪2016‬‬

‫هەمەڕەنگ‬

‫‪38‬‬

‫زوویـــی پێش ئـــەوەی زۆر‬ ‫گــەشــە بــکــات‪ .‬پشکنینی‬ ‫پێشینەی نــاو بــەنــاوە لە‬ ‫الیەن پزیشکەوە یارمەتی‬ ‫زوو دەســتــیــنــشــان کــردنــی‬ ‫شــێــرپــەنــجــەی دەدات‪.‬‬ ‫ئــــەوانــــەی کـــە ت ــووش ــی‬ ‫شــێــرپــەنــجــە دەبــــن بــەاڵم‬ ‫زوو دەستنیشان دەکرێن‬ ‫ئـــــەوا دەتــــوانــــن بــژیــن‪.‬‬ ‫ھەنــــــــدێــــــــک جـــــــۆری‬ ‫شێرپەنجە دەتواندرێت بە‬ ‫الببردرێت‪.‬‬ ‫نەشتەرگەری‬ ‫ھەندێکی تریان پێویستیان‬ ‫بە چارەسەری کیمیایی و‬ ‫تیشکی ھەیە‪ ،‬زۆر بەداخەوە‬ ‫ئــەم چــارەســەریــانــە دەبنە‬ ‫ھۆی تێکشکاندنی خانەی‬ ‫تەندروستیش نەک تەنھا‬

‫خـــانـــەی شــێــرپــەنــجــەیــی‪.‬‬ ‫بــەرگــری لــە شێرپەنجە‬ ‫ڕێگایەکەی دڵنیا نیە بۆ‬ ‫خۆپاراستن‪ ،‬بەاڵم ھەندێک‬ ‫شت ھەن ئەگەر ئەنجام‬ ‫بـــدرێـــت ئــــەوا مــەتــرســی‬ ‫ڕوودانـــی شێرپەنجە کەم‬ ‫دەکەنەوە؛ وەک وازھێنان‬ ‫ل ــە جــگــەرەکــێــشــان‪ ،‬ئــەو‬ ‫کەسانەی جگەرە دەکێشن‬ ‫مەترسی تووشبوونیان بە‬ ‫شێرپەنجەی سییەکان ‪٢٠‬‬ ‫جار زیاترە وەک لەو کەسەی‬ ‫ک ــە ج ــگ ــەرە نــاکــێــشــێــت‪.‬‬ ‫خـــۆراکـــی ت ــەن ــدروس ــت؛‬ ‫خ ــۆراک ــی دەوڵــەمــەنــد لە‬ ‫چـــــەوری تــێــر و گــۆشــتــی‬ ‫ســــوور کـــەم بــکــرێــتــەوە‪،‬‬ ‫مــــەتــــرســــی ڕوودانــــــــــی‬

‫شێرپەنجە کەم دەکاتەوە‪.‬‬ ‫زۆربـــەی شێرپەنجەکانی‬ ‫پ ــێ ــس ــت بــــە ھۆی زۆر‬ ‫بـــەرکـــەوتـــن بـــە تیشکی‬ ‫خــــۆرەوە دروســــت دەب ــن‪.‬‬ ‫بـــۆیـــە خـــۆپـــاراســـتـــن لــە‬ ‫بەرکەوتن لە تیشکی خۆر‬ ‫کە دەبێتەھۆی سووتانی‬ ‫خـــــۆری‪ ،‬ئـــــەوا مــەتــرســی‬ ‫ڕوودانـــــــی شــێــرپــەنــجــەی‬ ‫پێست کــەم دەکــاتــەوە‪.‬‬ ‫ســــــــــــــــــەرچــــــــــــــــــاوە‬ ‫‪w w w. p z i s h k . c o m‬‬ ‫***************‬ ‫*************‬ ‫***************‬ ‫*************‬




Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.