คลินิกทันตกรรมเบ็ดเสร็จครบวงจรที่ มหานครท่าตูม โดย ทพญ. อารยา วรรณโพธิ์กลาง โรงพยาบาลท่าตูม อ.ท่าตูม จ.สุรินทร์ มหานครท่าตูม หรื อ อาเภอท่าตูมของเรา อยู่ติดกับ สุวรรณภูมิ (อาเภอในจังหวัดร้ อยเอ็ด) ห่างจากอาเภอเมือง จั ง หวั ด สุ ริ นทร์ 53 กิ โ ลเมตร มี ป ระชากรราวแสนคน ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โรงพยาบาลท่ า ตูม เป็ น โรงพยาบาลชุม ชนขนาด ไม่เล็กไม่ใหญ่คือ 90 เตียง ตังอยู ้ ่บนถนนสายหลักที่เดินทาง ไปยังจังหวัดร้ อยเอ็ด ทาเลที่ตงสามารถเข้ ั้ าถึงง่าย นอกจาก บริ ก ารทางการแพทย์ ทั่ว ไปและแพทย์ เ ฉพาะทางได้ แ ก่ อายุรกรรม สูตินรีเวชกรรม กุมารเวชกรรม นอกจากนี โ้ รงพยาบาลท่ า ตูม ยัง ขยายการเข้ า ถึ ง บริ การพิเศษอื่น ๆ เพื่อให้ ประชาชนได้ รับ บริ การที่สะดวกใกล้ บ้ านเช่น การผ่าตัดตาต้ อกระจก การตรวจภายในด้ วยเครื่ อง คอลโปสโคป (Colposcope) คลินิกเวชกรรมไทย ศูนย์ไตเทียม รวมทังมี ้ แพทย์เฉพาะทางบางสาขามาให้ บริการเป็ นประจา นอกเวลาราชการได้ แก่ แพทย์ศลั ยกรรมกระดูกและข้ อ แพทย์ฝังเข็ม จักษุแพทย์ จิตแพทย์ แพทย์เวชกรรมฟื น้ ฟู เป็ นต้น สาหรับคลินิกทันตกรรม ตังอยู ้ ่ที่ตกึ ทันตกรรม โรงพยาบาลท่าตูม ซึ่งเป็ นอาคารชันเดี ้ ยวมองเห็นชัดเจนเมื่อขับรถผ่านหน้ า โรงพยาบาล วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
ตึก ทันตกรรมได้ รับ การสนับ สนุนงบประมาณ จากเขตบริ ก ารสุข ภาพและสมทบเพิ่ ม ด้ วยเงิ น บ ารุ ง โรงพยาบาลท่าตูม วางแปลนโครงสร้ างตึก ทันตกรรมมี พืน้ ที่ใช้ สอย 285 ตารางเมตร การจัดโครงสร้ างภายใน ประกอบด้ วยบริ เวณให้ บริ การรักษาทางทันตกรรมที่เป็ น สัด ส่ ว น 6 ห้ อง บริ เ วณให้ บริ ก ารสร้ างเสริ ม สุข ภาพ รายบุคคล (เช่น การสอนสุขศึกษา การปรับพฤติกรรม) บริ เวณสนับสนุนบริ การหรื อห้ องซัพพลายเป็ นส่วนที่ล้าง ท าความสะอาด ฆ่ า เชื อ้ เครื่ อ งมื อ วางพื น้ ที่ ใ ห้ เดิ น เครื่องมือเป็ นทิศทางเดียวโดยแยกส่วนสกปรกกับสะอาด ออกจากกัน บริ เวณที่พักรอของผู้รับบริ การ รวมทัง้ ห้ อง เอกซเรย์ ห้ องน ้า และห้ องสานักงานภายในอาคาร ตึก ทัน ตกรรมเปิ ดให้ บริ ก ารเมื่ อ 28 ธัน วาคม 2556 ให้ บริ การทังในและนอกเวลาราชการทุ ้ กวัน ไม่เว้ น วัน หยุดนัก ขัตฤกษ์ ด าเนิ น งานบริ ก ารทัน ตกรรมแบบ จุ ด เ ดี ย ว เ บ็ ด เ ส ร็ จ ( one stop service) ห ม า ย ถึ ง ผู้รับบริการทันตกรรมรับบริการได้ ตงแต่ ั ้ ทาบัตร ซักประวัติ ท าฟั น ช าระเงิ น และรับ ยาได้ ที่ จุด บริ ก ารเดี ย ว คือตึก วารสารทันตภูธร
ทัน ตกรรม นอกจากนัน้ ยังดาเนิ นงานสนับ สนุนบริ การ หรื อซัพพลายคือ ล้ างทาความสะอาด ฆ่าเชือ้ เครื่ องมือ ทันตกรรม จัดเก็บและนามาใช้ ใหม่เองอีกด้ วย ทั น ตบุ ค ลากรประกอบด้ วยทัน ตแพทย์ 9 คน ทั น ตาภิ บ าล 3 คนและผู้ช่ ว ยทั น ตแพทย์ 11 คน มี ทัน ตแพทย์ เ ฉพาะทาง 4 สาขาคื อ ทัน ตกรรมหัตถการ ปริ ทันตวิทยา ทันตกรรมสาหรับเด็ก และวิทยาเอ็นโดดอนท์ การให้ บ ริ ก ารทัน ตกรรมแบบจุดเดีย วเบ็ดเสร็จ (one stop service) เจ้ าหน้ าที่ ใ นฝ่ ายทัน ตสาธารณสุข เป็ นผู้ให้ บริการทุกขันตอน ้ รวมทังการท ้ าความสะอาดฆ่า เชื ้อเครื่องมือ ถึ ง แม้ ว่า จ านวนทัน ตแพทย์ จ ะมีม ากกว่ายูนิ ต ทั น ตกรรม หากในแต่ ล ะวั น จะมี ทั น ตแพทย์ อ อก ปฏิ บั ติ ง านที่ ศู น ย์ แพทย์ เฉพาะทางฯกระโพ แ ล ะ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลด้ วย ส่วนทันตาภิบาล นอกจากให้ บ ริ ก ารทัน ตกรรมป้ องกัน ทัง้ ในคลินิกเด็กดี คลินิกฝากครรภ์ ออกหน่วยร่วมกับทันตแพทย์ใน ศพด. แล้ วยังเป็ นเจ้ าหน้ าที่รับชาระเงินและจ่ายยาด้ วย ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
ขัน้ ตอนการรับบริการทันตกรรมที่ตึกทันตกรรมมี 3 ขัน้ ตอนใหญ่ ๆ คือ ก่อนพบทันตแพทย์ พบทันตแพทย์ และหลังพบทันตแพทย์ ผู้รับบริการได้ รับบริการตังแต่ ้ ต้นจนเสร็จที่จดุ บริการเดียว แต่ผ้ ปู ่ วยที่มีโรคทางระบบเช่น ความดัน โลหิตสูง โรคหัวใจ ต้ องส่งปรึกษาแพทย์ก่อนทาฟั นที่ตึกผู้ป่วยนอก ดังนัน้ เพื่อแก้ ปัญหาผู้ป่วยรอรับบริ การนานเกิน ไป ให้ แก่ผ้ ปู ่ วยเหล่านี ้ รวมทัง้ ผู้ป่วยฉุกเฉินที่มีอาการปวด บวมรุนแรงควรได้ รับการรักษาก่อน จึงได้ จัดระบบ Fast tract ขึ ้น โดยใช้ แบบฟอร์ มการซักประวัติที่มีสีต่างจากกลุ่มอื่น เพื่อที่จะได้ สงั เกตเห็นได้ ง่าย สามารถส่งปรึกษาหรื อพิจารณาการ รักษาที่เหมาะสมได้ ก่อนกลุม่ อื่น นอกจากนันในช่ ้ วงเช้ าจัดให้ มีบริการทันตกรรมเฉพาะทางเพิ่มขึ ้นเป็ น 2 ยูนิต เพื่อให้ คิว นัดรักษาทันตกรรมเฉพาะทางไม่ยาวเกินไป ส่วนผู้ที่ถอนฟั นกรามซี่ที่ 3 จะได้ รับการถ่ายภาพเอกซเรย์ก่อนพบทันตแพทย์ โดยผู้ที่ทาบัตรจะบันทึกไว้ ที่แบบฟอร์มการซักประวัติและผู้ช่วยทันตแพทย์จะเป็ นผู้ถ่ายภาพเอกซเรย์ (รูปที่ 1) จากการเก็บรวบรวมข้ อมูลระยะเวลาในการรับบริการขัน้ ตอนต่ าง ๆ พบว่ า 1. ขันตอนก่ ้ อนพบทันตแพทย์ ผู้รับบริ การใช้ เวลาเฉลี่ย 33 นาที โดยเป็ นเวลาที่เจ้ าหน้ าที่ใช้ เวลาใน การทาบัตร ซักประวัติ 10 นาที 2. ขันตอนพบทั ้ นตแพทย์ ผู้รับบริการใช้ เวลาทาฟันเฉลี่ย 24 นาที โดยใช้ เวลารอรับบริการตามลาดับ คิวเฉลี่ย 35 นาที 3. ขันตอนหลั ้ งพบทันตแพทย์ ผู้รับบริการใช้ เวลาชาระเงินและรับยาเฉลี่ย 4 นาที รวมระยะเวลาในการรับบริการเฉลี่ย 96 นาที หรือ 1 ชัว่ โมง 36 นาที
วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
รูปที่ 1 ขันตอนการรั ้ บบริการทันตกรรมที่ตกึ ทันตกรรม วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
ในการพัฒนาบริการทันตกรรมจุดเดียวเบ็ดเสร็จ (one stop service) ฝ่ ายทันตสาธารณสุข โรงพยาบาลท่าตูมได้ นา Balanced Scorecard มาใช้ ในระบบคุณภาพของหน่วยงานสะท้ อนการดาเนินงานในมุมมอง 4 ด้ านหลัก (รูปที่ 2) คือ
รูปที่ 2 มุมมอง 4 ด้ านหลักในระบบคุณภาพของฝ่ ายทันตสาธารณสุข โรงพยาบาลท่าตูม วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
มุมมองด้ านลูกค้ า (Customer perspective) ฝ่ ายทั น ตสาธารณสุข โรงพยาบาลท่ า ตูม ให้ บริ ก าร ทันตกรรมที่ตอบสนองความต้ องการของผู้รับบริการ มีเป้าหมาย คุณภาพที่สาคัญในการพัฒนาบริ การทันตกรรม คือ ผู้ป่วยได้ รับ การรักษาทาง ทันตกรรมตรงตามอาการสาคัญ (chief complaint) ได้ รับ บริ ก ารที่รวดเร็ ว ถูก ต้ องตามมาตรฐานวิชาชี พ ปลอดภัย ไม่มีภาวะแทรกซ้ อนและพึงพอใจ มุมมองด้ านกระบวนการ (Internal process perspective) ฝ่ ายทันตสาธารณสุข โรงพยาบาลท่าตูมพัฒนาระบบงาน สาคัญที่เกี่ยวข้ องกับงานบริ การทันตกรรมให้ มีความปลอดภัยต่อ ผู้ให้ และผู้รับบริการ โดยยึดถือแนวทางปฏิบตั ิเพื่อความปลอดภัย ทางทันตกรรมของทันตแพทยสภา (Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010) เป็ นมาตรฐาน มุมมองด้ านการเรียนรู้และพัฒนา (Learning & Growth perspective) ทันตบุคลากรมีความมุง่ มัน่ พัฒนาสร้ างสรรค์สิ่งใหม่เพื่อเป้าหมายคุณภาพที่สาคัญในการพัฒนาบริการทันตกรรม มุมมองด้ านการเงิน (Financial perspective) ฝ่ ายทันตสาธารณสุข โรงพยาบาลท่าตูมพัฒนาการบริหารจัดการให้ มีประสิทธิภาพ ภายใต้ ทรัพยากรที่มีอยู่อย่าง จากัด จากการน า Balanced Scorecard มาวิ เ คราะห์ มุ ม มอง 4 ด้ านหลั ก ในการพั ฒ นาระบบคุ ณ ภาพของ หน่วยงานนาไปสู่กลยุทธ์และการนากลยุทธ์ไปสู่การปฏิ บัติ โดยเริ่มจากทันตบุคลากรทังใหม่ ้ และเก่าต้ องเพิ่มศักยภาพให้ รองรับ ระบบงานสนับสนุนบริ ก ารที่ต้ องด าเนิ นการเองโดย ยึ ด ถื อ มาตรฐานเพื่ อ สนองความต้ อ งการของผู้รั บ บริ ก าร อีก ทัง้ พัฒนาศัก ยภาพของทันตแพทย์ ให้ มีค วามเชี่ ยวชาญ เฉพาะด้ านเพื่ อให้ มีทัน ตแพทย์ เ ฉพาะทางที่ เ หมาะสมกับ ขนาดของโรงพยาบาล วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
การพัฒนาศักยภาพของผู้ช่วยทันตแพทย์ ที่เป็ นลูกจ้ างชัว่ คราวใช้ การฝึ กอบรมในขณะปฏิบตั ิงาน (On The Job Training :OJT) โดยทันตแพทย์เป็ นผู้ให้ คาแนะนาเชิงปฏิบตั ิ ฝึ กปฏิบัติจริ งในพื ้นที่การทางานในช่วงเวลาการทางาน ปกติในลักษณะตัวต่อตัว หรื อฝึ กปฏิบัติเป็ นกลุม่ เล็ก ๆ เพื่อพัฒนาทักษะพืน้ ฐานเช่น การผสมวัสดุทนั ตกรรม การผสมผง พิ มพ์ ป าก การเทแบบพิ มพ์ ด้ วยปูน นอกจากนัน้ ทัน ตแพทย์ ยังมีก ารทวนสอบทัก ษะ (2 Tick) แก่ ผ้ ชู ่วยทัน ตแพทย์ เช่น ทักษะการช่วยงานทันตกรรมเฉพาะทาง การเอกซเรย์เป็ นประจาทุกปี สาหรับงานทาบัตร ตรวจสอบสิทธิ ซักประวัติได้ พัฒนาแบบฟอร์ มการซัก ประวัติแบบฟอร์ มเดียวที่บนั ทึกข้ อมูลครบถ้ วนทัง้ อายุ นา้ หนัก ส่วนสูง สิทธิการรักษา ความดัน โลหิต ชีพจร อาการสาคัญ ประวัติความเจ็บป่ วยและประวัติการใช้ ยา ทังนี ้ ้ผู้ที่ทาบัตรต้ องมีความรู้การเรียกชื่อฟันแต่ละซี่ เพื่อใช้ สื่อสารกับทันตแพทย์ด้วย การพัฒนาศักยภาพของทันตาภิบาล เกี่ยวกับการรับชาระเงิน จ่ายยาซึ่งได้ เรียนรู้กบั เจ้ าหน้ าที่การเงินและเภสัช กรตังแต่ ้ ก่อนย้ ายไปให้ บริการที่ตกึ ทันตกรรม ทันตแพทย์ยงั ทา 2 Tick การอุดฟัน ถอนฟัน ขูดหินปูนให้ แก่ทนั ตาภิบาล ทันตบุคลากรทุกคน จะได้ รับการฝึ กอบรมการช่วยฟื น้ คืนชีพเบือ้ งต้ นจากงานอุบตั ิเหตุและฉุกเฉินเป็ นประจาทุกปี และมีการซ้ อมแผนขอความช่วยเหลือและเคลื่อนย้ ายผู้ป่วยที่เกิดภาวะฉุกเฉินร่วมกันด้ วย นอกจากนันยั ้ งได้ ศกึ ษาต้ นทุนต่อ หน่วยของงานทัน ตกรรมในปี 2557 และน าข้ อมูลต้ น ทุนทันตกรรมประดิษฐ์ มากาหนดราคาที่เ ป็ น ธรรมต่อผู้รับ บริ การ รวมทังมี ้ การทา CQI เรื่องต่าง ๆ เช่น การประหยัดแผงฟันที่ใช้ ในงานฟันเทียมถอดได้ การ wrap film ระบบ fast tract ทาง ทันตกรรม วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
การเตรียมความพร้ อมของทันตบุคลากรเป็ น สิ่งที่ สาคัญที่สดุ สาหรับการเปลี่ยนแปลงระบบการทางานฝ่ าย ทันตสาธารณสุข พัฒนาขันตอนการรั ้ บบริการทันตกรรม มาตังแต่ ้ ยังไม่ย้ายจากตึกผู้ป่วยนอก โดยเริ่ มจากการลด ขันตอนการรั ้ บบริ การ สู่การให้ บริ การทันตกรรมแบบจุด เดียวเบ็ดเสร็จ (one stop service) ทันตบุคลากรรับรู้ใ น นโยบายสาคัญของหน่วยงานไม่ว่าจะเป็ นนโยบายการ ขยายพื ้นที่บริการของงานผู้ป่วยนอก และนโยบายพัฒนา คุณ ภาพโรงพยาบาลที่ ม้ ุงเน้ นผู้ป่ วยเป็ นศูน ย์ ก ลาง พัฒนาบริ ก ารคุณ ภาพมาตรฐานและตอบสนองความ ต้ องการของผู้รับบริการ ช่วยกันกาหนดเป้าหมายคุณภาพ ที่สาคัญในระบบบริ การทันตกรรม นาความต้ องการของ หน่ ว ยงานอื่ น มาวิ เ คราะห์ ก่ อ นที่ จ ะด าเนิ น การแทน มีแนวทางป้องกันหรื อหลีกเลี่ยงความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ ้น หากหลีกเลี่ยงไม่ได้ จะนามาทบทวนเหตุการณ์สาคัญเพื่อ หาจุดอ่อนของระบบ ให้ การรักษาตามมาตรฐานของทันตแพทยสภา จัดทาคูม่ ือในการปฏิบตั ิงาน มีการทบทวนทักษะ(2 Tick) โดยผู้ชานาญกว่า รวมทังมี ้ ตวั ชี ้วัดการดาเนินงานเพื่อเป็ น ตัว บ่ ง ชี เ้ ป้ า หมายและใช้ วัด ผลการด าเนิ น งาน เมื่ อ ทั น ตบุ ค ลากรร่ ว มกั น คิ ด ร่ ว มกั น ท าจึ ง ท าให้ มี ค วาม ภาคภูมิใจในหน่วยงานสามารถพัฒนาระบบให้ ดียิ่ง ๆ ขึ ้น ไป วารสารทันตภูธร
การเปิ ดให้ บริการที่ตกึ ทันตกรรมมีการลงทุนเพิ่ม ทัง้ ครุ ภัณ ฑ์ ทัน ตกรรม วัสดุอุป กรณ์ ท างทัน ตกรรมและ ทันตบุคลากร แต่สามารถให้ บริการทันตกรรมพื ้นฐานและ ทันตกรรมเฉพาะทางได้ เพิ่มขึ ้น เมื่อเปรี ยบเทียบปริมาณ งานบริ ก ารในคลินิ ก ทันตกรรม ในเวลาราชการปี พ.ศ. 2556 – 2558 พบว่า ผู้รั บ บริ ก ารมี แ นวโน้ มเพิ่ ม ขึน้ จาก เฉลี่ยวันละ 45 รายเป็ นเฉลี่ยวันละ 60 ราย ปี พ.ศ. 2557 มีผ้ มู ารับบริ การเฉลี่ยต่อวันมากที่สดุ 64 ราย ในแต่ละวัน มารับบริ การทันตกรรมพื ้นฐานมากที่สดุ โดยมารับบริการ ถอนฟั น และอุดฟั น มากกว่าขูดหินนา้ ลาย ส่วนแนวโน้ ม งานทันตกรรมป้องกันทัง้ 3 ปี มีผ้ รู ับบริ การเฉลี่ยแต่ละวัน พอ ๆ กัน คื อ 5-6 ราย ส าหรั บ สัด ส่ว นงาน ทัน ตกรรม เฉพาะทางต่อปริ มาณงานทันตกรรมทั ง้ หมดมีแนวโน้ ม เพิ่มขึ ้นทุกปี (รูปที่ 3) การมีทันตแพทย์เฉพาะทางหลาย ด้ านทาให้ ผ้ รู ับบริ การได้ รับบริ การเฉพาะทางเพิ่มขึ ้นและ ครบวงจร ไม่ต้องเดินทางไกลเพื่อมารับการรักษากับทันต แพทย์ เ ฉพาะทางที่ โรงพยาบาลศูน ย์ ทัน ตแพทย์ ทั่วไป สามารถเพิ่มทักษะในการทางานที่ย่งุ ยากซับซ้ อนได้ มาก ขึ ้นเนื่องจากมีทันตแพทย์เฉพาะทางให้ คาปรึกษา อีกทัง้ คลินิ ก ทัน ตกรรมให้ บ ริ การประชาชนทุกสิทธิ์ ทงั ้ ในเวลา และนอกเวลาราชการ นับเป็ นการเพิ่มการเข้ าถึงบริ การ ทันตกรรมของประชาชนอาเภอท่าตูมและอาเภอใกล้ เคียง ซึ่งอยู่ไกลจากอาเภอเมือง ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559
รูปที่ 3 ประเภทและปริมาณงานบริการต่อวันในคลินิกทันตกรรม โรงพยาบาลท่าตูม ในเวลาราชการ พ.ศ. 2556-2558 ตึกทันตกรรมเป็ นอาคารชันเดี ้ ยวสามารถมองเห็นได้ จากถนนใหญ่ โครงสร้ างภายในแบ่งเป็ นบริเวณต่าง ๆ ชัดเจน ตัง้ แต่เ คาน์ เ ตอร์ ท าบัต ร ที่ นั่งรอของผู้รับ บริ การ เคาน์ เ ตอร์ ป ระชาสัมพัน ธ์ ห้ องให้ บ ริ ก ารที่ แบ่งเป็ นสัดส่วน สะอาด สวยงาม ทางเดินกว้ างขวาง พร้ อมด้ วยเครื่องมือที่ทนั สมัยทัง้ ยูนิตทันตกรรม ห้ องเอกซเรย์ระบบดิจิตอล เวชระเบียนเป็ น ระบบ paperless ทาให้ ภาพลักษณ์ของคลินิกทันตกรรมคล้ ายสถานบริการเอกชน การพัฒนาคลินิกทันตกรรมในโรงพยาบาลของ รัฐ ให้ ดีขึน้ พัฒนาอุป กรณ์ ท างการแพทย์ ใ ห้ ทัน สมัย เพิ่มคุณภาพการบริ การ ลดเวลาการรอคอยและความ แออั ด ลง ท าให้ เพิ่ ม ทางเลื อ กให้ ประชาช นหรื อ ข้ าราชการก็จะทาให้ โรงพยาบาลมีรายได้ เพิ่มขึ ้น อย่ า ง ไร ก็ ต า ม ก า ร พั ฒ น า ร ะ บ บ บ ริ การ ทันตกรรมเพียงอย่างเดียวก็ไม่สามารถบรรลุเป้าหมาย ข อ ง ก า ร ล ด โ ร ค ใ น ช่ อ ง ป า ก ไ ด้ ดั ง นั ้ น ฝ่ า ย ทั น ตสาธารณสุ ข ต้ องด าเนิ น งานส่ ง เสริ ม ป้ อ งกั น ทางทันตสุขภาพอย่างเข้ มแข็งด้ วย วารสารทันตภูธร
ฉบับที่ 2: เดือนกรกฎาคม 2559