10 minute read
Stap 5 Hoe ga je om met de verwachtingen over je socio-emotionele ontwikkeling?
Toenemende cognitieve mogelijkheden
1.9
De cognitieve ontwikkeling van adolescenten – de ontwikkeling van de denkmogelijkheden – heeft veel te maken met de biologische kant van het verhaal. Die ontwikkeling in het PUBER denken wordt voor een groot deel bepaald door de neurologische veranderingen, veranderingen in de hersenverbindingen. Maar de cognitieve ontwikkeling is niet volledig lichamelijk te bepalen. Er spelen ook andere factoren. Volgend jaar ga je daar dieper op in. Bij de adolescent is de prefrontale cortex volop in ontwikkeling. Hij experimenteert met de nieuwe mogelijkheden, hij probeert ze uit in discussies, vaak over abstracte kwesties als ‘Wat is rechtvaardig?’. Plannen, sociaal wenselijk gedrag vertonen en impulsen beheersen, moeten worden geleerd. Daarom begaat de adolescent nog wel wat foutjes, vergissingen. En daarop reageert hij soms met agressie, of angst om te falen. Om die reden is het belangrijk hoe de omgeving van ouders en leraren daarmee omgaat. STAP 5 Hoe ga je om met de verwachtingen over je socio-emotionele ontwikkeling? Samenleven met adolescenten, thuis, in de klas, op de tram, bij de jeugdbeweging, is niet altijd een makkie voor sommige volwassenen. Om het voorzichtig te zeggen: er zijn soms wel wat spanningen tussen adolescenten en volwassenen. Geen clichés over ons, a.u.b.! Over adolescenten bestaan er heel wat clichés, die vaak niet erg genuanceerd zijn. Hoe juist is dat stereotiepe beeld? 1 Lees de clichés in de tabel. Zo praten sommige volwassenen over adolescenten: in stereotypen. Gebruik jij andere uitspraken om je gedrag te benoemen? Kies de vraag die het best past bij het cliché en noteer het nummer in de tabel. HOOFDSTUK 1©VAN IN THEMA 1
Clichés
Ze zijn moe en lui … Vraag 1 of zijn ze onafhankelijk?
Ze zijn labiel, zo lichtgeraakt … 2 of hebben ze een planningsprobleem?
Ze doen aan waaghalzerij … 3 of zijn ze veel te moe door slaapgebrek? Ze gehoorzamen niet … 4 of ontwikkelen ze hun kritisch denken? Ze zijn gefixeerd op hun uiterlijk … Naar: Technische Universiteit Eindhoven 2 Volwassenen vinden pubers soms lastig in de omgang. Havighurst benoemt vijf ontwikkelingstaken (OT) die adolescenten naar volwassenheid leiden. Plaats de negen vragen uit oefening 1 bij de passende ontwikkelingstaak. Licht mondeling toe. Let op: niet elke vraag hoort bij een ontwikkelingstaak. Ontwikkelingstaken (OT) Vraag OT 1 Emotionele onafhankelijkheid van ouders tot stand brengen OT 2 Toewerken naar doelstellingen van economische onafhankelijkheid OT 3 Bereiken van gendergerelateerde sociale rollen OT 4 Volwassen relaties aangaan met leeftijdgenoten van beide geslachten OT 5 Aanpassing aan noties van zowel mannelijkheid als vrouwelijkheid
De eerste ontwikkelingstaak komt in elke cultuur voor: het innemen van een andere rol tegenover de volwassenen. Het gaat om een overgang van je kindertijd naar de volwassenheid. ZelfstandigheidAfhankelijkheid van de ouders/opvoeders Dragen van verantwoordelijkheid
5 of hebben ze last van stemmingswisselingen? Ze zoeken ruzie, ze zijn agressief … 6 of tasten ze hun (hoge) zelfwaardering af? Ze doen dingen stiekem, in het geheim … 7 of kennen ze hun eigen grenzen niet omdat ze niet ver vooruit denken? Ze houden zich niet aan de afspraken … 8 of willen ze een eigen wereld maken? Ze zijn brutaal en respectloos …
9 of willen ze graag net zo zijn als hun leeftijdgenoten? HOOFDSTUK 1 ©VAN IN
THEMA 1
Streven naar onafhankelijkheid en aanvaarden van volwassen rollen: emancipatie
1.10
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Adolescentie is een belangrijke fase in de groei van een individu. In die periode wordt de basis gelegd van je identiteit. Als gevolg van je ontwikkelende mogelijkheden kun je meer dingen mannen bij ouders vrouwen bij ouders mannen zelfstandig vrouwen zelfstandig zelfstandig aan, in verhouding tot je leeftijd. Dat is een emancipatieproces. Tijdens dat proces wil je minder betutteld worden, krijg je de mogelijkheid mondiger te zijn en voor jezelf op te komen. Emancipatie kun je omschrijven als: zelfstandigheid en verantwoordelijkheid nastreven bij het inrichten van het eigen leven. Tijdens dit ontwikkelingsproces nemen beide partijen, ouders/opvoeders en adolescenten een andere rol aan. Ze gaan stilaan anders met elkaar om. Maar aan elke rol is een positie verbonden. Waar de jongere voordien in de positie zat van het afhankelijke kind, moet dezelfde ontwikkelende jongere die positie nu inruilen voor de positie van een meer zelfstandig beslissende jongere. 3 Bekijk de cijfergegevens over de leeftijd waarop adolescenten onafhankelijk gaan leven. Beantwoord de vraag onder de figuur. Wat zegt de grafiek over de vraag in de breinbreker, over de leeftijd waarop de adolescentie moet eindigen? Volwassenheid is het loskomen van de ouders; men gaat zelfstandig leven, op eigen verantwoordelijkheid. WOONSITUATIE NAARGELANG LEEFTIJD EN GESLACHT (IN PERCENTAGE) Bron: JOP-monitor 2 (2010) HOOFDSTUK 1 0 ©VAN IN THEMA 1
4 De overgang naar volwassenheid duurt een tijd. Het is een proces, geen welbepaald moment. Beschrijf hoe jij zelf die afhankelijkheid van je ouders ervaart en hoe de rolverhouding tegenover de ouders/ opvoeders kan evolueren.
Afhankelijkheid van ouders/opvoeders Wat kun je nu al zelfstandig doen? Welke verantwoordelijkheden draag je nu al?
Zelfstandigheid Dragen van verantwoordelijkheid Waarin is een volwassene zelfstandig? Welke verantwoordelijkheden dragen volwassenen? HOOFDSTUK 1 ©VAN IN
THEMA 1
5 Toch niet altijd simpel, hoor, dat emanciperen … Herken je de dubbelzinnige houding in je gedrag? Hoewel adolescenten streven naar onafhankelijkheid van de ouders, is de rol van die ouders nog niet uitgespeeld. Dat merken psychologen in de dubbelzinnige houding die de adolescent aanneemt tegenover deze ontwikkelingstaak. a Lees welke vrijheden de adolescent vraagt en welke afhankelijkheid hij nog vertoont. b Noteer vervolgens je eigen ervaringen. Een adolescent vraagt vrijheden Een adolescent toont ook afhankelijkheid — Wil het uur bepalen om te gaan slapen. — Wil uitgaan met de vrienden die hij verkiest. — Wil eigen tv-programma’s bekijken. — Wil de kleding dragen die hij verkiest. — Verwoordt de nood aan hulp in schoolse relaties en prestaties. — Verwoordt de nood aan hulp in persoonlijke relaties. Wat vraag jij zoal als ‘vrijheid’? Wat verlang jij nog dat je ouders/opvoeders voor je regelen? Dubbelzinnigheid tegenover onafhankelijkheid verandert met de leeftijd 1 Onafhankelijkheid in de vroeg-adolescentie De jongere weet niet altijd of hij moet handelen als kind of als volwassene. Een vroeg-adolescent wil de privileges van het kind-zijn, maar ook die van de volwassenheid. Anderzijds vindt hij de verantwoordelijkheden die gepaard gaan met die volwassen privileges best moeilijk … Ze worden opgelegd door de volwassene en dat is toch wel vernederend. Om de hoek biedt Robbe, fier als een gieter, een sigaret aan zijn vrienden aan. Op je dertiende moet roken kunnen, vinden ze. Ondertussen praten ze over de belachelijke volwassenen voor wie ze allerlei taken moeten verrichten en die hen heel wat verbieden.
1.11 HOOFDSTUK 1©VAN IN THEMA 1
2 Onafhankelijkheid in de midden-adolescentie De adolescent ziet wel het verband tussen privileges en de verantwoordelijkheden die erbij horen. Hij wil ze best opnemen, maar liever langzamerhand, vanwege het risico op falen. Volwassen worden betekent je blootstellen aan falen.
6 Tips aan volwassenen: Wat werkt? Wat werkt niet? Gelukkig gaat het er meestal ça va (gezellig) aan toe in gezinnen met adolescenten. Soms lezen ouders stiekem online tips van pedagogen die hen willen helpen om goed met adolescenten om te gaan. De onderstaande tips vind je op het internet. a Geef je top 3 van tips aan ouders. Wat werkt bij jou? b Geef je flop 3 van tips. Wat werkt niet bij jou? Kamiel heeft het moeilijk met het feit dat de leraar hem tijdens het zelfstandig werk komt uitleggen hoe je precies een samenvatting maakt. Enerzijds is hij opgelucht dat zijn taak in orde zal zijn, maar anderzijds ‘wist hij wel hoe het moest hoor, op zijn manier’. (zie ook p. 20, 21) Tien tips voor ouders Jouw top 3 Jouw flop 3 Tip 1: Toon oprechte belangstelling. Tip 2: Maak van een gesprek geen verhoor. Tip 3: Vermijd dubbele boodschappen. Tip 4: Durf emotioneel te zijn. Tip 5: Maak gebruik van het oplossend vermogen van de adolescent. Tip 6: Wijs de adolescent op wat je niet oké vindt. Tip 7: Stel grenzen. Tip 8: Geef vertrouwen. Tip 9: Verwacht niet dat je kind alles vertelt. Tip 10: Vergeet niet te lachen. c Verklaar de keuze van je top 3. d Verklaar de keuze van je flop 3. Naar: www.jmouders.nl HOOFDSTUK 1 ©VAN IN
THEMA 1
Ontwikkelingstaak 4: Volwassen relaties aangaan met leeftijdgenoten van beide geslachten
De verschillende spanningen die ontstaan met ouders en andere volwassenen zorgen ervoor dat je als adolescent steeds meer tijd doorbrengt met leeftijdgenoten. Je voelt je bij hen vaak beter op je gemak dan thuis.
‘Thuis kom ik enkel verveling tegen.’ — ‘Bij mijn vrienden kan ik zijn wie ik ben.’
7 Met je leeftijdgenoten veel contacten hebben heeft een aantal voordelen. Wat zijn die voordelen? a Lees de onderstaande situaties.
SITUATIE A
Bij een creatieve opdracht tijdens de schooluitstap is Xander op zijn best.
De anderen rekenen op hem om iets origineels uit te werken. ‘Hij moet serieus overwegen om zijn creatieve mogelijkheden verder te oefenen’, zeggen zijn goede vrienden.
SITUATIE C
Julia mag best fier zijn. Op een rustige en eerlijke manier verwoordde ze wat ze van de spelverdeling van Caro vond. Caro werd helemaal niet boos zoals de anderen hadden voorspeld. Integendeel, ze vond dat Julia gelijk had.
SITUATIE B Atiba stelde voor het geld op te halen voor een cadeautje voor Jasmine, die de dicteewedstrijd van de krant won. Achteraf vond iedereen dat Atiba het knap had gedaan. Dat mag ze in het vervolg nog doen! Maar eigenlijk zit Atiba niet te wachten op een volgende opdracht: te veel werk! SITUATIE D De ouders van Hamid zijn niet langer ongerust wanneer hij op vrijdagavond met de oudere jongens gaat voetballen. Ze weten dat hij clean blijft, ook als de anderen hem een sigaret of andere stuff aanbieden. Dat heeft hij toch via de chat beloofd aan de andere jongens van zijn klas. HOOFDSTUK 1©VAN IN THEMA 1
b Ontdek in het theoriekader de verschillende voordelen van omgaan met je vrienden.
c Verbind de voorbeeldsituaties (p. 47) met de voordelen uit kenniskader 1.12.
Positieve aspecten van het rondhangen met je vrienden
1.12
1 Sociale vaardigheden In contacten met je leeftijdgenoten kun je bepaalde sociale vaardigheden verwerven. Het gaat om vaardigheden die je helpen om op een positieve manier te discussiëren, om vragen te stellen, of om op een gepaste manier over jezelf te praten: — assertieve vaardigheden, zoals een compliment kunnen geven en er een ontvangen, vragen stellen om iets te verkrijgen van iemand, een verzoek van iemand kunnen afwijzen (leren nee zeggen), voor jezelf opkomen; — vaardigheden in het omgaan met iemand van de andere sekse; — het herkennen van en omgaan met agressie en andere sterke emoties van jezelf of van anderen. 2 Experimenteren In de omgang met je leeftijdgenoten kun je experimenteren met allerlei nieuwe rollen, zonder dat daaraan nieuwe verplichtingen verbonden zijn. 3 Normen- en waardenpatroon Pratend met je leeftijdgenoten kun je informatie opdoen die je helpt jouw normen- en waardenpatroon op te bouwen (wat is goed en wat niet?) waarop jij je gedrag kunt afstemmen. 4 De anderen als spiegel De groep van je leeftijdgenoten heeft ook de functie een spiegel te zijn voor je eigen gedrag. Uit de reacties van anderen kun je opmaken of je gedrag al dan niet oké is. Dat heeft op zijn beurt invloed op het versterken van je gevoel van zelfwaardering. Uiteraard wil je zoveel mogelijk positieve reacties horen van je vrienden. Maar als er geen positieve reactie komt, heb je nog liever een flink negatieve reactie dan helemaal geen reactie. 1 2 3 4 HOOFDSTUK 1 ©VAN IN
THEMA 1
